publikacja w języku polskim - Kwartalnik Wieś i Rolnictwo

publikacja w języku polskim - Kwartalnik Wieś i Rolnictwo

WiR 2-2010.qxd
6/22/10
8:28 AM
Page 189
WIEΠI ROLNICTWO, NR 2 (147) 2010
,EWA HALICKA1, ANETA WONIAK
POZIOM I ZRÓ¯NICOWANIE KONSUMPCJI
¯YWNOŒCI W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM
Abstrakt. Artyku³ przedstawia analizê i ocenê spo¿ycia ¿ywnoœci w województwie mazowieckim na podstawie danych z reprezentatywnych badañ bud¿etów domowych GUS. Konsumpcjê
podstawowych grup artyku³ów ¿ywnoœciowych porównano w ujêciu województwo/kraj oraz
wieœ/miasto/Warszawa. Opracowane informacje statystyczne z 2006 roku wskazuj¹, ¿e gospodarstwa domowe województwa mazowieckiego charakteryzuj¹ siê wy¿sz¹ od œredniej w Polsce konsumpcj¹ tzw. dóbr wy¿szego rzêdu, tj. relatywnie dro¿szych produktów spo¿ywczych,
o wiêkszym wskaŸniku elastycznoœci dochodowej popytu. Wed³ug zebranych danych bud¿etowych, poziom spo¿ycia ¿ywnoœci w badanym regionie jest na ogó³ wy¿szy w gospodarstwach
wiejskich. W przypadku produktów pochodzenia roœlinnego wyj¹tkiem s¹ owoce œwie¿e
i przetworzone, soki owocowe i warzywne oraz u¿ywki (kawa i herbata), a wœród produktów
zwierzêcych – miêso wo³owe, ryby, sery oraz mas³o. Gospodarstwa mieszkañców stolicy wyró¿niaj¹ siê najwiêksz¹ konsumpcj¹ miês, ryb oraz serów, a tak¿e soków i u¿ywek. Zjawisko
terytorialnego zró¿nicowania konsumpcji ¿ywnoœci powinno byæ wnikliwie rozpoznane, a nastêpnie uwzglêdnione w pracach nad przygotowaniem narzêdzi stymuluj¹cych rozwój gospodarki ¿ywnoœciowej oraz polityki wy¿ywienia Mazowsza.
S³owa kluczowe: konsumpcja, ¿ywnoœæ, województwo mazowieckie, produkty pochodzenia
roœlinnego i zwierzêcego
CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO
Utworzone w 1999 roku w wyniku reformy administracyjnej kraju województwo mazowieckie jest najwiêkszym i najbardziej zaludnionym województwem w Polsce. Pomimo du¿ej urbanizacji województwa obszary wiejskie zajmuj¹ tu a¿ 94% powierzchni. Prawie 60% powierzchni ogólnej Mazowsza stanowi¹ u¿ytki rolne (2,14 mln ha, wed³ug siedziby u¿ytkownika), co przekracza
13,4% ich iloœci w kraju.
1 Autorka
jest pracownikiem naukowym Szko³y G³ównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
(e-mail: [email protected]).
189
WiR 2-2010.qxd
6/22/10
8:28 AM
Page 190
Wed³ug danych GUS, liczba mieszkañców województwa wynosi 5,18 mln,
czyli tyle, ile w Danii, S³owacji czy Finlandii. Prawie dwie trzecie zamieszkuje
miasta, w tym oko³o 31% (1,7 mln) – Warszawê [Rocznik Statystyczny... 2009].
Pozosta³e 35,3% (1,82 mln) to ludnoœæ wiejska. Analiza struktury ludnoœci wed³ug wieku wskazuje, ¿e dominuj¹ osoby w wieku produkcyjnym, które stanowi¹ 63,8% ca³ego województwa. Wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej (udzia³
aktywnych zawodowo w liczbie ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej) wynosi 59,4%
[Portret województwa... 2008].
Wed³ug Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku, oko³o jedna czwarta ogó³u ludnoœci województwa mazowieckiego jest zwi¹zana z rolnictwem. Szacuje
siê, ¿e liczba gospodarstw rolnych wynosi oko³o 330,5 tysi¹ca, a przeciêtna powierzchnia ogólna gospodarstwa siêga 7,54 ha. Przewa¿aj¹ gospodarstwa o mieszanych Ÿród³ach utrzymania (46%). Gospodarstw utrzymuj¹cych siê wy³¹cznie
z rolnictwa jest 18%, natomiast 1/3 gospodarstw utrzymuje siê ze Ÿród³a nierolniczego.
Warto podkreœliæ, ¿e województwo mazowieckie cechuje najwy¿szy w kraju
poziom rozwoju gospodarczego. W przeliczeniu na jednego mieszkañca wartoœæ
PKB przekracza 40 tys. z³ i przewy¿sza przeciêtn¹ w kraju o prawie 60% [Produkt krajowy... 2007]. W 2006 roku w województwie mazowieckim przeciêtne
gospodarstwo domowe rozporz¹dza³o miesiêcznym dochodem w wysokoœci
œrednio 1048,80 z³ na 1 osobê. By³ on wy¿szy od dochodu w kraju o 214,12 z³
(25,7%). Jednoczeœnie przeciêtne miesiêczne wydatki gospodarstwa domowego
przekroczy³y 901 z³ w przeliczeniu na osobê. Wydatki na ¿ywnoœæ i napoje bezalkoholowe w omawianym województwie wynios³y 223,76 z³ i stanowi³y 24,8%
wydatków ogó³em. Dla porównania, przeciêtne wydatki na ¿ywnoœæ i napoje
bezalkoholowe w Polsce w 2006 roku osi¹gnê³y poziom 212,11 z³ [Bud¿ety gospodarstw... 2007].
CEL I METODYKA BADAÑ
Do analizy i oceny spo¿ycia ¿ywnoœci w województwie mazowieckim wykorzystano opracowanie wewnêtrzne Katedry Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji SGGW, wykonane na podstawie niepublikowanych indywidualnych
wyników reprezentatywnych badañ bud¿etów gospodarstw domowych GUS
z 2006 roku. W badaniu tym uczestniczy³o 5180 gospodarstw domowych
z województwa mazowieckiego. Grupa ta stanowi³a 13,8% wszystkich gospodarstw objêtych badaniem w Polsce (³¹cznie 37 508 gospodarstw domowych). Zgodnie z metodyk¹ badañ bud¿etowych, za ¿ywnoœæ spo¿yt¹ przyjmuje siê ¿ywnoœæ pozyskan¹ przez gospodarstwo domowe. Tak okreœlona
konsumpcja obejmuje artyku³y zakupione, pobrane z indywidualnego gospodarstwa rolnego, dzia³ki, ogródka lub z prowadzonej na w³asny rachunek
dzia³alnoœci gospodarczej oraz otrzymane bezp³atnie [Bud¿ety gospodarstw... 2007]. Badania bud¿etów gospodarstw domowych nie uwzglêdniaj¹ (w ujêciu iloœciowym) ¿ywnoœci spo¿ytej poza domem, na przyk³ad w zak³adach gastronomicznych.
190
WiR 2-2010.qxd
6/22/10
8:28 AM
Page 191
Spo¿ycie g³ównych artyku³ów ¿ywnoœciowych pochodzenia roœlinnego
i zwierzêcego w ujêciu województwo/kraj oraz wieœ/miasto/Warszawa przedstawiono w postaci opisowej oraz tabelarycznej.
ANALIZA SPO¯YCIA ¯YWNOŒCI W GOSPODARSTWACH
DOMOWYCH WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO
W strukturze konsumpcji ¿ywnoœci pochodzenia roœlinnego w mazowieckich
gospodarstwach domowych najwiêkszy udzia³ maj¹ produkty zbo¿owe, warzywa, ziemniaki oraz owoce (tabela 1). Wed³ug zebranych danych, miesiêczne spo¿ycie produktów zbo¿owych w regionie by³o jedynie nieznacznie mniejsze
(o 1,3%) od przeciêtnego w Polsce i wynosi³o 8,52 kg na osobê. Na sytuacjê tê
wp³ynê³a mniejsza od przeciêtnej w kraju konsumpcja pieczywa i m¹ki oraz
wiêksze spo¿ycie makaronów (o 10%).
TABELA 1. Przeciêtne miesiêczne spo¿ycie artyku³ów ¿ywnoœciowych pochodzenia roœlinnego przypadaj¹ce
na 1 osobê w województwie mazowieckim i w Polsce w 2006 roku
TABLE 1. Average monthly per capita consumption of food products of plant origin in the Mazovian
voivodship and Poland in 2006
Grupa produktów
Pieczywo i produkty zbo¿owe [kg]
Pieczywo
Ry¿
Makarony
M¹ka
Kasze
P³atki
T³uszcze roœlinne [kg]
Owoce [kg]
Owoce po³udniowe
Jab³ka
Owoce jagodowe
Warzywa [ kg]
Ziemniaki
Kapusta
Pomidory
Ogórki
Marchew
Cebula
Cukier i s³odycze [kg]
Cukier
Czekolada
D¿em, marmolada
U¿ywki [kg]
Kawa
Herbata
Soki ogó³em [l]
Wody mineralne i Ÿródlane
Miesiêczne spo¿ycie ogó³em
w województwie mazowieckim
w Polsce
8,52
8,63
5,81
5,98
0,24
0,24
0,44
0,40
0,97
1,04
0,19
0,19
0,07
0,06
0,95
1,08
4,43
3,88
1,07
0,93
1,75
1,62
0,59
0,52
11,73
11,82
5,55
6,03
0,52
0,64
1,13
0,92
0,78
0,71
0,57
0,61
0,50
0,54
2,36
2,30
1,59
1,60
0,10
0,10
0,10
0,09
0,28
0,29
0,17
0,21
0,11
0,08
1,49
1,27
3,91
1,59
ród³o: Dane GUS.
191
WiR 2-2010.qxd
6/22/10
8:28 AM
Page 192
W przypadku warzyw i przetworów (w tym ziemniaków) miesiêczne spo¿ycie w gospodarstwach domowych województwa mazowieckiego jest bardzo
zbli¿one do poziomu krajowego i wynosi oko³o 12 kg na osobê. W grupie warzyw wyró¿niæ mo¿na zarówno produkty, których spo¿ycie w badanym regionie
przewy¿sza œrednie spo¿ycie krajowe, tj. pomidory (o 22%) i ogórki (o 10%),
jak i jest ni¿sze – na przyk³ad kapusta (o 18,8 %), ziemniaki (o 8%), a tak¿e marchew i cebula (o ponad 6%). Poziom spo¿ycia owoców i przetworów na Mazowszu by³ w 2006 roku o 14% wy¿szy ni¿ przeciêtnie w kraju (w tym jab³ek o 8%).
W odniesieniu do soków owocowych i warzywnych przewaga ta by³a jeszcze
bardziej widoczna i wynosi³a oko³o 17%.
W przypadku cukru i s³odyczy ogó³em spo¿ycie w województwie jedynie nieznacznie przekroczy³o poziom krajowy, co wynika m.in. z wiêkszej o 12% konsumpcji d¿emów i marmolad. Analizowane dane bud¿etowe wskazuj¹, i¿ spo¿ycie herbaty w województwie mazowieckim jest o blisko 27% wiêksze, a kawy
o 15% mniejsze ni¿ przeciêtnie w kraju. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e dane o spo¿yciu na poziomie gospodarstw domowych nie obejmuj¹ konsumpcji poza domem. WyraŸn¹ ró¿nicê w konsumpcji (o 22%) zanotowano tak¿e dla wód mineralnych i Ÿródlanych.
Analiza porównawcza miesiêcznego spo¿ycia produktów pochodzenia zwierzêcego w województwie mazowieckim i w Polsce pokazuje, i¿ w badanym regionie spo¿ywa siê wiêcej miêsa oraz przetworów (z wyj¹tkiem drobiu), wêdlin,
ryb oraz serów (tabela 2). Najwiêksze ró¿nice odnotowano w grupie miêsa wo³owego i cielêcego. Konsumpcja mleka i przetworów na Mazowszu jest zbli¿ona do œredniej krajowej, jednak obliczone spo¿ycie napojów mlecznych i jogurtów by³o odpowiednio o 10 i 3% mniejsze ni¿ w kraju.
TABELA 2. Przeciêtne miesiêczne spo¿ycie artyku³ów ¿ywnoœciowych pochodzenia zwierzêcego przypadaj¹ce na 1 osobê w województwie mazowieckim i w Polsce w 2006 roku
TABLE 2. Average monthly per capita consumption of food products of animal origin in the Mazovian voivodship and Poland in 2006
Grupa produktów
Miêso [kg]
Miêso wo³owe
Miêso cielêce
Miêso wieprzowe
Drób ogó³em
Wêdliny
Ryby [ kg]
Mleko [l]
Sery [kg]
Sery twarogowe
Sery dojrzewaj¹ce i topione
Œmietana i œmietanka [l]
Jaja [szt.]
Mas³o [kg]
ród³o: Dane GUS.
192
Miesiêczne spo¿ycie ogó³em
w województwie mazowieckim
5,79
0,22
0,02
1,40
1,37
2,42
0,47
4,36
1,09
0,68
0,42
0,36
13,99
0,30
w Polsce
5,75
0,14
0,01
1,38
1,61
2,26
0,45
4,48
0,97
0,57
0,40
0,44
15,01
0,34
WiR 2-2010.qxd
6/22/10
8:28 AM
Page 193
W przedstawionej analizie konsumpcji szczególn¹ uwagê zwrócono na zró¿nicowanie miesiêcznego spo¿ycia produktów ¿ywnoœciowych w gospodarstwach miejskich i wiejskich województwa mazowieckiego.
Generalnie spo¿ycie produktów ¿ywnoœciowych pochodzenia roœlinnego
w badanym województwie jest wiêksze w wiejskich gospodarstwach domowych, z wyj¹tkiem owoców, u¿ywek (kawy i herbaty) i soków (tabela 3).
TABELA 3. Przeciêtne miesiêczne spo¿ycie artyku³ów ¿ywnoœciowych pochodzenia roœlinnego przypadaj¹ce
na 1 osobê w województwie mazowieckim w 2006 roku, z uwzglêdnieniem podzia³u na gospodarstwa wiejskie/miejskie/warszawskie
TABLE 3. Average monthly per capita consumption of food products of plant origin in Mazovian households
(rural/urban and Warsaw) in 2006
Grupa produktów
Pieczywo i produkty zbo¿owe [kg]
Pieczywo
Ry¿
Makarony
M¹ka
Kasze
P³atki
T³uszcze roœlinne [kg]
Owoce [kg]
Owoce po³udniowe
Jab³ka
Owoce jagodowe
Warzywa [kg]
Ziemniaki
Kapusta
Pomidory
Ogórki
Marchew
Cebula
Cukier i s³odycze [kg]
Cukier
Czekolada
D¿em, marmolada
U¿ywki [kg]
Kawa
Herbata
Soki ogó³em [l]
Wody mineralne i Ÿródlane [l]
Miesiêczne spo¿ycie ogó³em w gospodarstwach
wiejskich
miejskich
warszawskich
9,75
6,87
0,21
0,41
1,32
0,22
0,07
1,01
3,74
0,69
1,78
0,50
13,70
7,33
0,78
1,01
0,97
0,77
0,55
2,66
2,05
0,07
0,08
0,25
0,16
0,09
0,83
1,59
8,05
5,41
0,22
0,47
0,87
0,17
0,07
0,97
5,58
1,12
1,75
0,60
11,00
5,12
0,44
1,14
0,69
0,46
0,48
2,20
1,44
0,10
0,10
0,27
0,17
0,10
1,51
3,91
7,51
4,93
0,30
0,46
0,64
0,18
0,08
0,84
5,24
1,47
1,69
0,73
10,04
3,75
0,33
1,26
0,63
0,39
0,45
2,12
1,16
0,13
0,12
0,32
0,18
0,14
2,33
6,18
ród³o: Dane GUS.
Jak wynika z obliczeñ, konsumpcja ogó³em produktów zbo¿owych i pieczywa jest wiêksza w wiejskich gospodarstwach domowych, w porównaniu
do miejskich, o 21%. Na wsi mazowieckiej konsumpcja m¹ki jest o po³owê
wiêksza ni¿ œrednio w miastach, a w porównaniu do stolicy o 100%. Podob193
WiR 2-2010.qxd
6/22/10
8:28 AM
Page 194
na sytuacja wystêpuje w odniesieniu do konsumpcji kasz (o 31%) oraz pieczywa (o 27%). W gospodarstwach miejskich generalnie spo¿ywa siê wiêcej
makaronów i ry¿u. W Warszawie spo¿ycie produktów zbo¿owych jest najmniejsze (o ponad 2,2 kg miesiêcznie), szczególnie du¿a jest ró¿nica w konsumpcji m¹ki oraz pieczywa. Podobnie najmniejsze w stolicy jest spo¿ycie
t³uszczów roœlinnych, warzyw oraz cukru i s³odyczy ogó³em.
Spo¿ycie cukru i s³odyczy ogó³em na wsi przekracza o 21% spo¿ycie tych
produktów w mieœcie. Spo¿ycie samego cukru jest o 42% wiêksze na wsi,
natomiast konsumpcja czekolady, d¿emu i marmolady jest wiêksza w mieœcie (odpowiednio o 32 i 14%).
W grupie produktów, których na wsi spo¿ywa siê mniej ni¿ w mieœcie,
znalaz³y siê u¿ywki i soki. O ile spo¿ycie u¿ywek, do których nale¿y kawa
i herbata, ró¿ni siê odpowiednio o zaledwie 8 i 9%, to konsumpcja soków na
wsi jest a¿ o 45% mniejsza w porównaniu do gospodarstw miejskich.
Interesuj¹cy jest fakt, i¿ wed³ug badañ bud¿etów gospodarstw domowych
GUS z województwa mazowieckiego spo¿ycie owoców jest zdecydowanie
wiêksze w gospodarstwach miejskich ni¿ w wiejskich. Szczególnie dotyczy
to spo¿ycia owoców po³udniowych, które w mieœcie jest wiêksze o 38%
w porównaniu do wsi. Porównywalne iloœci spo¿ywa siê jab³ek. O 17% wiêcej w mieœcie spo¿ywa siê owoców jagodowych i o 10% gruszek. Du¿e ró¿nice wystêpuj¹ w spo¿yciu owoców suszonych i przetworów owocowych,
których oko³o 40% wiêcej konsumuje siê w mieœcie.
W przeciwieñstwie do owoców, spo¿ycie warzyw na wsi jest wiêksze
o jedn¹ czwart¹ w porównaniu do miejskich gospodarstw domowych. Najwiêksze ró¿nice dotycz¹ buraków, których na wsi spo¿ywa siê o 84% wiêcej,
kapusty (o 77%) oraz marchwi (o 66%). Równie¿ ziemniaków i ogórków
spo¿ywa siê wiêcej na wsi (odpowiednio o 43 i 41% wiêcej). W gospodarstwach miejskich natomiast spo¿ywanych jest o 37% wiêcej sa³aty i o 12%
wiêcej pomidorów (tabela 4).
Zró¿nicowanie spo¿ycia produktów pochodzenia zwierzêcego w województwie mazowieckim w zale¿noœci od miejsca zamieszkania przedstawia
tabela 5. Z zestawienia danych wynika, ¿e w wiejskich gospodarstwach domowych na Mazowszu wiêksze jest spo¿ycie mleka oraz jaj, a mniejsze –
miêsa, ryb, serów i mas³a.
Szczegó³owa analiza danych wskazuje, ¿e ró¿nice w iloœci spo¿ywanego
miêsa dotycz¹ wszystkich jego rodzajów, jednak najwiêksza rozbie¿noœæ dotyczy miêsa wieprzowego. Poziom konsumpcji tego produktu w gospodarstwach wiejskich jest o 52% wy¿szy ni¿ w gospodarstwach miejskich. Jednoczeœnie spo¿ycie miêsa wo³owego oraz cielêcego jest odpowiednio
o 42 i 32% wiêksze w mieœcie ni¿ na wsi.
194
WiR 2-2010.qxd
6/22/10
8:28 AM
Page 195
TABELA 4. Przeciêtne miesiêczne spo¿ycie owoców i warzyw przypadaj¹ce na 1 osobê w województwie
mazowieckim w 2006 roku, z uwzglêdnieniem podzia³u na gospodarstwa miejskie i wiejskie
TABLE 4. Average monthly per capita consumption of fruits and vegetables in Mazovian urban and rural
households in 2006
Miesiêczne spo¿ycie ogó³em w gospodarstwach
miejskich
wiejskich
Grupa produktów
Owoce [kg]
Owoce cytrusowe (œwie¿e, ch³odzone lub mro¿one)
Banany (œwie¿e, ch³odzone lub mro¿one)
Jab³ka (œwie¿e, ch³odzone lub mro¿one)
Gruszki (œwie¿e, ch³odzone lub mro¿one)
Œliwki (œwie¿e, ch³odzone lub mro¿one)
Owoce jagodowe (œwie¿e, ch³odzone lub mro¿one)
Owoce suszone
Orzechy, nasiona, pestki jadalne
Przetwory owocowe
Warzywa [kg]
Sa³ata
Kapusta (œwie¿a, ch³odzona lub mro¿ona)
Pomidory (œwie¿e, ch³odzone lub mro¿one)
Ogórki (œwie¿e, ch³odzone lub mro¿one)
Buraki (œwie¿e, ch³odzone lub mro¿one)
Marchew (œwie¿a, ch³odzona lub mro¿ona)
Cebula (œwie¿a, ch³odzona lub mro¿ona)
Grzyby (œwie¿e, ch³odzone lub mro¿one)
Ziarno roœlin str¹czkowych
Kapusta kwaszona
Ziemniaki
0,70
0,42
1,75
0,12
0,19
0,60
0,03
0,06
0,08
0,45
0,25
1,78
0,11
0,20
0,50
0,02
0,04
0,05
0,13
0,44
1,14
0,69
0,27
0,46
0,48
0,13
0,05
0,31
5,12
0,08
0,78
1,01
0,97
0,50
0,77
0,55
0,14
0,06
0,40
7,33
ród³o: Dane GUS.
TABELA 5. Przeciêtne miesiêczne spo¿ycie artyku³ów ¿ywnoœciowych pochodzenia zwierzêcego przypadaj¹ce na 1 osobê w województwie mazowieckim w 2006 roku, z uwzglêdnieniem podzia³u na gospodarstwa wiejskie/miejskie/warszawskie
TABLE 5. Average monthly per capita consumption of food products of animal origin in Mazovian households
(rural/urban and Warsaw) in 2006
Grupa produktów
Miêso ogó³em [kg]
Miêso wo³owe
Miêso cielêce
Miêso wieprzowe
Drób
Wêdliny
Ryby
Mleko [l]
Sery [kg]
Sery twarogowe
Sery dojrzewaj¹ce i topione
Œmietana i œmietanka [l]
Jaja [szt.]
Mas³o [kg]
Miesiêczne spo¿ycie ogó³em w gospodarstwach
wiejskich
miejskich
warszawskich
6,56
5,61
6,27
0,15
0,22
0,29
0,01
0,01
0,04
1,87
1,23
1,00
1,45
1,42
1,25
2,70
2,33
2,16
0,39
0,47
0,56
5,15
3,97
3,74
0,76
1,05
1,51
0,53
0,63
0,89
0,26
0,42
0,62
0,41
0,36
0,31
14,7
13,6
13,22
0,24
0,29
0,39
ród³o: Dane GUS.
195
WiR 2-2010.qxd
6/22/10
8:28 AM
Page 196
Porównuj¹c dane zebrane w warszawskich gospodarstwach domowych ze
spo¿yciem w ca³ym województwie, mo¿na zauwa¿yæ, ¿e w stolicy wy¿szy
jest poziom konsumpcji takich grup produktów ogó³em, jak: miêso, ryby,
produkty mleczne (z wyj¹tkiem œmietany i œmietanki), owoce, u¿ywki, soki
(a¿ o 56%) oraz wody mineralne i Ÿródlane.
Analiza poszczególnych grup produktów wskazuje, ¿e w odniesieniu do
owoców ró¿nice dotycz¹ szczególnie owoców po³udniowych oraz jagodowych, których w stolicy spo¿ywa siê odpowiednio o 37 i 23% wiêcej ni¿
przeciêtnie na Mazowszu. W grupie cukier i s³odycze o 33% wiêcej spo¿ywa siê w stolicy czekolady i o 24% wiêcej d¿emu i marmolady, jednak spo¿ycie cukru jest tutaj mniejsze o 27%.
W grupie pieczywo i produkty zbo¿owe w stolicy spo¿ywa siê o 24% wiêcej ry¿u i o 10% wiêcej p³atków, a tak¿e o 4% wiêcej makaronów. Mniej natomiast, w porównaniu do przeciêtnego poziomu w województwie, w Warszawie spo¿ywa siê m¹ki i pieczywa – odpowiednio o 34 i 15%. W stolicy
spo¿ywa siê prawie o 12% mniej t³uszczów roœlinnych oraz kapusty
(o 36,4%), ziemniaków (o 32,5%) oraz marchwi (o 31%). Wiêcej natomiast
w stolicy spo¿ywa siê tylko pomidorów (o 12%).
Wœród produktów pochodzenia zwierzêcego na szczególn¹ uwagê zas³uguje miêso cielêce, którego spo¿ycie przekracza œredni¹ w województwie
o 114%, mas³o (o prawie 30%) oraz t³uszczów zwierzêcych (o 44%).
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Z zebranych danych, obejmuj¹cych 5180 gospodarstw domowych, wynika, ¿e pomimo rolniczego charakteru Mazowsza oraz rozbudowanej infrastruktury handlowej wystêpuje tu wyraŸne zró¿nicowanie poziomu konsumpcji. Wa¿nym uwarunkowaniem tego zjawiska jest sytuacja ekonomiczna mieszkañców. Najwiêksze ró¿nice w przeciêtnym spo¿yciu ¿ywnoœci pochodzenia roœlinnego w kraju i województwie wystêpuj¹ w przypadku produktów dro¿szych – takich jak p³atki zbo¿owe, pomidory, owoce (w tym po³udniowe), soki oraz u¿ywki (kawa, herbata), a tak¿e miêso wo³owe i cielêce, sery i ryby.
Wymienione produkty zaliczane s¹ do tzw. dóbr wy¿szego rzêdu, dla których wspó³czynnik elastycznoœci dochodowej popytu jest wiêkszy od 1.
Wraz ze wzrostem dochodów najbardziej roœnie popyt w³aœnie na te produkty. W przeciwieñstwie do nich sytuacja dochodowa nie wp³ywa istotnie na
zró¿nicowanie konsumpcji podstawowych produktów ¿ywnoœciowych, relatywnie tañszych, na przyk³ad zbo¿owych (w tym m¹ki), miêsa wieprzowego,
t³uszczy roœlinnych [Œwietlik i Kwasek 2008].
Przeprowadzone obliczenia wskazuj¹, ¿e w gospodarstwach domowych
województwa mazowieckiego najwiêksze ró¿nice w spo¿yciu produktów dotycz¹ wody mineralnej i Ÿródlanej, soków oraz owoców. W analizowanym
okresie wiêksza te¿ by³a, w porównaniu do œredniej krajowej, miesiêczna
konsumpcja cukru i przetworów, ryb, miêsa i t³uszczów zwierzêcych.
196
WiR 2-2010.qxd
6/22/10
8:28 AM
Page 197
Analiza dokonana w przekroju miasto/wieœ wskazuje na szczególnie wyraŸne zró¿nicowanie spo¿ycia owoców. Pomimo czo³owej pozycji województwa w krajowej produkcji owoców (ponad 40% zbiorów owoców
z drzew i prawie 17% zbiorów owoców jagodowych) spo¿ycie owoców na
wsi jest mniejsze ni¿ w miastach. Sytuacja ta nie jest korzystna z punktu widzenia zdrowia ludnoœci, szczególnie profilaktyki chorób ¿ywieniowo-zale¿nych [Halicka 2006].
Nale¿y zwróciæ uwagê na fakt, ¿e struktura konsumpcji ¿ywnoœci jest wypadkow¹ wielu czynników, zarówno ekonomicznych, jak i pozaekonomicznych. Wa¿n¹ rolê odgrywaj¹ tak¿e nawyki ¿ywieniowe oraz wahania sezonowe. Jest to szczególnie wa¿ne w przypadku produktów, które w du¿ym stopniu pochodz¹ z samozaopatrzenia, na przyk³ad warzyw i owoców.
W opracowywanych od koñca lat dziewiêædziesi¹tych strategiach rozwoju regionu, m.in. Samorz¹dowym Programie Rozwoju Mazowsza, Regionalnej Strategii Innowacji i Rozwoju dla Mazowsza (RIS Mazovia) oraz Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2020 roku, zjawiska zró¿nicowania konsumpcji nie zosta³y uwzglêdnione. Z uwagi na wysoki poziom
produkcji rolniczej, lokalizacjê centrów dystrybucji (w tym rynku hurtowego w Broniszach) oraz licznych zak³adów przetwórstwa spo¿ywczego wa¿nym komponentem dalszego rozwoju województwa jest rozpoznanie potrzeb
¿ywnoœciowych mieszkañców. Szczegó³owa analiza sfery poda¿y i popytu
¿ywnoœci z uwzglêdnieniem zró¿nicowania przestrzennego jest konieczna
nie tylko do zwiêkszenia skutecznoœci przyjmowanych strategii, ale tak¿e
mo¿e wskazaæ nowe perspektywy i kierunki rozwoju dla regionu.
Poprawa wzorca konsumpcji, na przyk³ad poprzez zwiêkszenie spo¿ycia
owoców w gospodarstwach wiejskich, ma tak¿e znaczenie w aspekcie zdrowia kapita³u ludzkiego regionu.
BIBLIOGRAFIA
Bud¿ety gospodarstw domowych w 2007 r., 2008. GUS, Warszawa.
Bud¿ety gospodarstw domowych w województwie mazowieckim w 2006 r. Informacje sygnalne,
2007. Urz¹d Statystyczny, Warszawa (www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASE).
Halicka E., 2006: Aktualne zalecenia ¿ywieniowo-zdrowotne dotycz¹ce spo¿ycia owoców i warzyw. „Zdrowie Publiczne” 116, 1: 138–141.
Portret województwa mazowieckiego 2002–2007, 2008. Urz¹d Statystyczny w Warszawie, Warszawa.
Produkt krajowy brutto – rachunki regionalne w 2007 r. (www.stat.gov.pl/gus/5840_7114_
PLK_HTML.htm).
Rocznik Statystyczny Warszawy 2008, 2009. GUS, Warszawa.
Œwietlik K., Kwasek M., 2008: Popyt na ¿ywnoœæ. W: Analiza produkcyjno-ekonomicznej sytuacji
rolnictwa i gospodarki ¿ywnoœciowej w 2007 r. IERiG¯-PIB, Warszawa: 137–159.
WoŸniak A., 2008: Specyficzne aspekty gospodarki ¿ywnoœciowej województwa mazowieckiego.
Wydzia³ Nauk o ¯ywieniu Cz³owieka i Konsumpcji SGGW, Warszawa.
197
WiR 2-2010.qxd
6/22/10
8:28 AM
Page 198
THE LEVEL AND DIFFERENTIATION OF FOOD CONSUMPTION IN
THE MAZOWSZE REGION
Abstract. The paper presents an analysis and evaluation of food consumption in the
Mazowieckie voivodeship basing on the data of representative surveys of household budgets
carried out by the Central Statistical Office (GUS). The consumption of the principal groups
of foodstuffs has been compared at the voivodeship/Poland and rural/urban/Warsaw levels.
The analyzed statistical data for 2006 show that the households in the Mazowieckie
voivodeship are characterized by a higher than average consumption of relatively expensive
food articles, with a higher indicator of the income elasticity of demand. These articles
include meat (especially beef and veal), fruit juices and mineral water. Judging by the
examined data food consumption in the region is, with some exceptions, higher in rural
households. These exceptions include fresh and processed fruits, fruit and vegetable juices,
stimulants (tea and coffee), beef, fish, cheese and butter. Warsaw households are
characterized by the highest consumption of meat, fish and cheese as well as juices and
stimulants. The phenomenon of territorial differentiation of food consumption should be
carefully studied, and further taken into consideration during work on instruments serving
the development of the food economy in the Mazowieckie voivodeship and food policy for
the region.
Key words: consumption, food, Mazowieckie voivodeship, plant and animal derived
foodstuffs
198