18 sztaba - Studia i Materiały "Miscellanea Oeconomicae"

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 14, Nr 2/2010
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Humanistyczno – Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach
Gospodarowanie zasobami w regionie
w warunkach zagroŜenia
Jadwiga Sztaba1
GOSPODAROWANIE ZASOBAMI REGIONU
NA PRZYKŁADZIE NORD PAS DE CALAIS
Wstęp
W dobie intensywnych przemian gospodarczo-społecznych i silnej konkurencyjności istotne znaczenie w rozwoju regionów mają ich zasoby i sposób zarządzania nimi. Atrakcyjność regionów jest kwestią istotną dla inwestorów zagranicznych, którzy zakładając przedsiębiorstwa tworzą miejsca pracy dla mieszkańców, wzbogacają region zmieniając jego wizerunek. Liderzy polskich regionów,
zwłaszcza tych, które podejmują działania w ramach procesów rewitalizacji szukają pozytywnych wzorów wśród regionów europejskich, by układając program
długofalowego rozwoju wykorzystać sprawdzone strategie działań. Przykładem
takiego regionu dla Polski moŜe być Nord Pas de Calais, z doświadczeń którego
korzystają regiony europejskie. PoniŜsze rozwaŜania przeprowadzone na bazie
opracowań regionalnych typu Agenda 21, opracowana w 1992 roku, Stratégie
Régionale d`Innovation. Diagnostique Macroéconomique (2008), oraz Stratégie
Régionale Innovation (2009) i stron internetowych z roku 2010 zawierają tylko
fragmentaryczne, symboliczne ujęcie niezwykle bogatej, wieloaspektowej problematyki. Jest ona uwzględniona w Planach Lokalnych Rozwoju Gospodarczego
PLDE jednostek terytorialnych regionu Nord Pas de Calais.
Prezentacja regionu
Region Nord Pas de Calais połoŜony jest nad kanałem la Manche w północnej
części Francji przy granicy z Belgią i zajmuje tereny dwu prowincji: Flandrii
1
Dr Sztaba Jadwiga, adiunkt, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego
w Kielcach..
175
i Artois. Jego powierzchnia wynosi 12 414 km kw., co stanowi 2,3% terytorium
kraju. Zamieszkiwany jest przez ponad 4 048 000 mieszkańców, a więc 6,6% populacji Francji2. Gęstość zaludnienia wynosi 326 osób na km. kw. ZłoŜony jest
z dwu departamentów: Nord i Pas de Calais, 13 okręgów, 156 kantonów i 1547
gmin. W departamencie Nord mieszka 64% ludności, zaś w departamencie Pas de
Calais 36%. W środowiskach miejskich zamieszkuje 95% ludności regionu, pozostała część stanowiąca około 5% mieszka na obszarach wiejskich. Jest to region
ludzi młodych, o wysokim wskaźniku przyrostu naturalnego. Zajmuje trzecią pozycję pod względem rozwoju przemysłowego we Francji, a czwartą pod względem
potencjału ekonomicznego z PKB = 96,5 mln euro. Jest to okrąg surowcowy.
Rozkwita przemysł elektromaszynowy, przemysł zaawansowanych technologii,
hutnictwa Ŝelaza. 35% zatrudnionych pracuje w przemyśle cięŜkim. Region ma
bardzo dobrze rozwiniętą infrastrukturę drogową. 550 km autostrad łączy stolice
europejskie. Posiada 1127 km linii kolejowych i 700 km dróg wodnych. Do najwaŜniejszych miast regionu naleŜą: Boulogne sur Mer, Calais, Dunkerque, Lille,
Arras. KaŜde z miast stanowi osobliwą wizytówkę regionu.
Tradycje przemysłowe
Od czasów średniowiecza region znany był jako strefa niezwykłej aktywności
ekonomicznej i handlowej3. W XIX wieku, w okresie pierwszej rewolucji przemysłowej związanej z pojawieniem się telegrafu, maszyny parowej, kolei Ŝelaznej
intensywnie rozwijał się wykorzystując najnowsze osiągnięcia techniczne. Dodatkowym atutem regionu były duŜe pokłady węgla kamiennego, na bazie którego
rozwinął się przemysł cięŜki. Przez szereg lat obok paryskiego region północny
uchodził za obszar najbardziej uprzemysłowiony. Wysoki wskaźnik wydobycia
węgla kamiennego i jego przetwórstwa w zakładach koksochemicznych i energetycznych, duŜe moŜliwości transportowe miały wpływ na potencjał ekonomiczny
regionu i kraju. Z bazą węglową związana była takŜe czarna metalurgia oparta na
rudzie Ŝelaza sprowadzanej z Lotaryngii. Rozwijał się równieŜ przemysł włókienniczy, wełniany, bawełniany, lniany i jutowy. W okresie powojennym wytwarzano
tutaj prawie 3/5 całej francuskiej produkcji tkanin wełnianych i 1/3 tkanin bawełnianych. Region słynął takŜe z uprawy pszenicy i buraków cukrowych w wielkopowierzchniowych, zmechanizowanych gospodarstwach rolnych. Rentowności
produkcji rolnej sprzyjał dobrze rozbudowany przemysł spoŜywczy, chłonny rynek, stosunkowo duŜa liczba mieszkańców, wysoka gęstość zaludnienia. W paśmie nadmorskich łąk rozwinęła się hodowla bydła mlecznego. DuŜe znaczenie
dla regionu miała Dunkierka, duŜy port pasaŜerski i rybacki, gdzie rozwijał się
przemysł hutniczy, metalurgiczny, stoczniowy, rafineryjny4.
2
3
4
Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques: w dniu 1 stycznia 2010 roku liczba
mieszkańców Francji wynosiła 64 647 000 osób.
P. Bonnevie, Dictionnaire encyclopédique, Hachette, Paris 1986, s. 375.
Ibidem, s. 179.
176
Korzystnie rozwijający się region miał jednak problemy gospodarcze. Regres
nastąpił w latach pięćdziesiątych XX wieku, kiedy to wydobycie węgla kamiennego zaczęło spadać. O ile jeszcze w 1955 roku wydobyto ponad 71 mln ton, to
w roku 1973 juŜ tylko 27 mln ton. Przestarzały sprzęt wydobywczy, stare metody
eksploatacji, brak zabezpieczeń były przyczyną licznych wypadków, do których
dochodziło w kopalniach regionu. Do najbardziej spektakularnych naleŜał tragiczny wypadek w kopalni w Lievin w 1974 roku w wyniku którego zginęło 42 górników. Podjęto wówczas szereg natychmiastowych działań, do których naleŜały
między innymi decyzje o zamykaniu nierentownych zakładów pracy, hut, fabryk.
Efektem tych działań były zwolnienia z pracy i szukanie nowych rozwiązań przez
władze lokalne. Problemy ekonomiczne kraju potęgował światowy kryzys gospodarczy lat siedemdziesiątych spowodowany pięciokrotnym wzrostem cen ropy
naftowej na rynkach światowych, który dotknął Francję i jej regiony (w 1970 r.
płacono 1 USD za baryłkę, w 1973 r. – 2 USD, w 1974 r. – 3 USD, w 1979 r.
– 12 USD, w 1981 r. – 32 USD)5. Spowodowało to wzrost cen Ŝywności, co skłoniło do manifestacji społeczeństwo francuskie. Nowe wynalazki technologiczne
w ramach drugiej rewolucji przemysłowej: komputer, Internet, telefon komórkowy, udoskonalały pracę, ale nie rozwiązały problemu bezrobocia i innych problemów w gospodarce centralnie sterowanej. Premier Francji Raymond Barre wprowadził liczne, lecz mało satysfakcjonujące reformy za czasów prezydentury Valerego Giscarda d`Estaing. Niezadowolenie rosło, dopiero polityka François Mitteranda, wybranego 10 maja 1981 r. na prezydenta Francji doprowadziła do względnej stabilizacji6. Najistotniejszym działaniem nowego rządu lewicowego, którego
premierem został Pierre Mauroy, były burmistrz Lille, była ustawa o decentralizacji z dnia 2 marca 1982 r. Przekazując kompetencje władzom lokalnym, kaŜdy
region kraju miał moŜliwość podejmowania działań na rzecz swego regionu, opracowania swej własnej strategii działań i pozyskania środków na jego rozwój.
Przekazanie kompetencji władzom regionalnym okazało się sukcesem dla kraju.
Władze samorządów znające potrzeby społeczności lokalnej, zasoby regionów,
skuteczniej i trafniej kreśliły plany perspektywiczne i wytyczały strategie działań,
co doprowadziło do rozkwitu gospodarkę francuską.
Zarządzanie regionem
Granice obecnego regionu Nord Pas de Calais, podobnie jak innych regionów
francuskich7 zostały ustalone juŜ w roku 1965, w wyniku długoletnich debat lat
sześćdziesiątych na temat planowania strategicznego w departamentach8, które
jawiły się jako jednostki zbyt małe i niewystarczające dla podejmowania istotnych
5
6
7
8
J.M. Lambin, Histoire Géographie. Iniciation économique, Hachette, Paris 1993, s. 168.
Ibidem, s.170.
Ibidem, s. 256.
Podział administracyjny kraju na departamenty został przeprowadzony w 1789 roku. Francja liczy
96 departamentów metropolitarnych + 5 zamorskich. Departamenty dzielą się na okręgi (arrondissements), których jest 342, okręgi na kantony (cantons) w liczbie 4040, kantony na gminy (communes). Ilość gmin – 36679.
177
kompleksowych działań administracyjnych. Powołano wówczas do Ŝycia 22 regiony określane jako „régions de programme” (+ 5 dep.zamorskich)9. Ustalony
wówczas podział na regiony zachował się do chwili obecnej. Regiony zamorskie
składają się z pojedynczych departamentów, pozostałe grupują od 2 do 8 departamentów. Wszystkie regiony posiadają swą autonomię nadaną im ustawą z 2 marca
1982 r. o decentralizacji, pozyskują fundusze na rozwój regionalny i ustalają swą
strategię działań. NajwyŜszym organem w regionie jest Rada Regionalna le Conseil
Régional, wybierana co 6 lat. Liczba jej członków zaleŜy od liczby mieszkańców
regionu i wynosi od 34 do 209. Rada Regionalna stanowi zespół osób złoŜony
z posłów, senatorów, radnych poszczególnych gmin, w jej gestii leŜą kwestie budŜetowe regionu. Istotnym ciałem jest CODER – Komisja do spraw Rozwoju Gospodarczego Regionu złoŜona z merów gmin, radnych regionu, reprezentantów instytucji gospodarczych. Misja zagospodarowania kraju ze strony państwa leŜy w kompetencji DATAR10, zatem niekiedy dochodzi do działań konkurencyjnych (konkursy
na rozwój regionów) między decydentami regionalnymi i krajowymi. Na czele Rady
Regionalnej stoi przewodniczący regionu, a prefekt regionu koordynuje działaniami
rządu w departamentach. Okręgiem kieruje podprefekt wybierany przez prezydenta,
a gminą mer wybierany przez społeczeństwo. Rady działające w regionach i departamentach pochodzą z wyborów, podobnie jak rady municypalne funkcjonujące
w gminach. KaŜdy region ma swą stolicę, którą jest najczęściej największe miasto
regionu. Stolicą Nord Pas de Calais jest Lille. Tu skupione są władze regionalne.
Conseil Régional regionu Nord Pas de Calais składa się z 113 radnych wybieranych w powszechnych wyborach. Część swych kompetencji powierza Komisji
Regionalnej złoŜonej z 44 członków i komisjom tematycznym, w skład których
wchodzą profesjonaliści z zakresu poszczególnych dziedzin resortowych. Przebiegiem Zgromadzenia Regionalnego kieruje przewodniczący Rady Regionalnej,
którym jest Daniel Percheron, senator Pas de Calais. Daniel Percheron jest doświadczonym politykiem o bogatym doświadczeniu w zakresie pełnienia róŜnorodnych funkcji państwowych. Jest profesorem historii i geografii. Urodził się
31 sierpnia 1942 roku, a przewodnictwo w Radzie Regionalnej uzyskał 26 marca
2010 roku na okres 4 lat. Jest otoczony 15 wiceprzewodniczącymi, którzy w ramach powierzonych im kompetencji dotyczących działań na rzecz regionu
usprawniają funkcjonowanie CR.
Siedzibą Rady Regionalnej regionu Nord Pas de Calais jest wieŜowiec,
w kształcie „szklanki” o wysokości 67 metrów i powierzchni 51 000 m. kw.,
w którym znajduje się 900 pomieszczeń dla 1800 pracowników administracyjnych
9
Regiony Francji to: Akwitania, Alzacja, Bretania, Burgundia, Centralny Region, Dolna Normandia, Górna Normandia, Ile de France, Korsyka, Kraj Loary, Langwedocja, Roussillon, Limousin,
Lotaryngia, Midi-Pyrenees, Nord Pas de Calais, Owernia, Pikardia, Poitou-Charentes, ProwansjaAlpy-Lazurowe WybrzeŜe, Rodan-Alpy, Szampania, Ardeny. Departamenty zamorskie: Gwadelupa, Martynika, Gujana Francuska, Reunion, Saint Pierre et Miquelon. (Wymienia się teŜ liczbę departamentów: 96 europ. + 4 zamorskie )
10
DATAR – Délégation à l`Aménagement du Territoire et l`Action Régionale (Zarząd Krajowy ds.
Zagospodarowania Kraju i Działań Regionalnych)
178
oraz sala plenarna dla 226 osób, w której odbywają się sesje Rady Regionalnej.
Pierwsze logo regionu zostało opracowane w 1982 r. Składało się z dwu zasadniczych elementów: serca i dzwonnicy. Odnowione w 1993 roku i ponownie przyjęte na sesji plenarnej CR 19 października 2007 r. zachowało dwa zasadnicze elementy. Serce symbolizuje miłość i przyjaźń. Jest wyrazem cech właściwych
mieszkańcom regionu ceniącym istotne wartości, do których naleŜą: gościnność,
szczodrość, sprawiedliwość, szacunek dla drugiego człowieka. Serce jest znakiem
Ŝycia. Kolor Ŝółty (tło serca) symbolizuje młodość i światło. Dzwonnica to symbol
otwartości, solidarności, postępu przedsiębiorczości, wolności, gotowości do podjęcia działań. Jej niebieski kolor symbolizuje niezaleŜność. Logo regionu ma niezwykłą wartość. Podkreśla toŜsamość regionu, broni jego wizerunku. Znajduje się
we wszystkich instytucjach państwowych, urzędach, szkołach, widnieje na produktach regionalnych, na stadionach, a takŜe na samochodach. Jest wizytówką
promocyjną regionu.
Działania innowacyjne. Faza wstępna
Region Nord Pas de Calais w swej wieloletniej historii podejmował bardzo radykalne działania. Do najbardziej spektakularnych naleŜała budowa eurotunelu
pod kanałem la Manche, linii TGV, platform intermodalnych w Dunkierce, Roncq,
Boulogne sur Mer, i platform na linii: Północ – Południe dla miast Lens, Arras,
Maubeuge11. Jednocześnie podejmowano próby zagospodarowania terenów górniczych, tworząc nowe miejsca pracy, by powstrzymać odpływ ludzi.
Przełomowe znaczenie dla rozwoju regionu miał Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 roku. Naświetlał on stan ogólny gospodarki światowej, szanse i zagroŜenia. Wezwano wówczas wszystkich mieszkańców planety, mieszkańców miast
i wsi, regionów, państw, organizacji do podjęcia działań w obliczu licznych zagroŜeń. Wezwano do podjęcia starań o wstrzymanie niekorzystnych trendów i nadanie nowej jakości kwestiom rozwoju gospodarczego, w ramach odpowiedzialności
zbiorowej za przyszłość Planety Ziemi. Zaproponowano realizację programu pod
nazwą Agenda 21. Tylko nieliczne regiony tak dobitnie zrozumiały przesłanie
Szczytu Ziemi. Nord Pas de Calais był pierwszym regionem we Francji, który
podjął się realizacji tego ambitnego programu. W ramach dyrektyw Agendy 21
naleŜało:
1. dokonać oceny stanu faktycznego regionu z uwzględnieniem wszystkich
aspektów Ŝycia
2. zdefiniować listę priorytetowych działań
3. opracować plan czynności, zaopatrzony w terminarz działań i wysokość
nakładów finansowych niezbędnych do jego realizacji
4. zaangaŜować do programowania zadań i ich realizacji niezbędne instytucje
5. zbudować sieci transportu dla realizacji konkretnych działań
6. udoskonalić techniki konstrukcji HQE
11
Nord Pas de Calais, une région en mouvement, Reclus, La Documentation française, Paris 1989.
Por. J.M. Lambin, Histoire…, op. cit., s. 256.
179
7. utworzyć uniwersytet zrównowaŜonego rozwoju regionalnego
8. wprowadzić kontrolę działań urbanistycznych
9. wypracować ścieŜki działań zrównowaŜonego rozwoju
10. zaangaŜować cały region do działań na rzecz regionu.
Choć podjęto wówczas szereg działań pozostały one jednak bardziej w sferze
dyskusji niŜ realizacji. Brakowało instrumentów prawnych, by z sukcesem realizować zadania. W roku 2000 ponownie podjęto działania, tym razem spójne
w stosunku do Strategii Lizbońskiej mobilizującej do działań wszystkie kraje
członkowskie UE i kraje kandydujące. Uruchomiono SRADT12 uwzględniając
dyrektywy Agendy 21 z perspektywą rozwoju regionalnego na 20 lat. W Strategii
Działań Regionalnych uwzględniono 6 zadań:
1. adekwatność działań w stosunku do potrzeb
2. racjonalizacja ekonomiczna w perspektywie długofalowej
3. powiązania socjalne i solidarność działań
4. równowaga terytorialna
5. ochrona środowiska
6. wielopoziomowość i wieloaspektowość działań
W czasie debat SRADT opracowano szczegółowo ŚcieŜki Działań ZrównowaŜonego Rozwoju (Itinéraires du Développement Durable) wstępnie na lata
2001, 2002, 2004, 2006, potem na lata późniejsze. ZaangaŜowano do dyskusji
w czasie debat wszystkie środowiska: publiczne władze lokalne, regionalne i krajowe, instytuty badawcze, wyŜsze uczelnie, banki, biura inŜynierskie, firmy ubezpieczeniowe, inwestorów, wydziały urbanistyczne i ochrony środowiska, mieszkańców z poszczególnych gmin. Jednocześnie realizowano Projekt Regeneracji
Europejskich Terenów w Miastach i Środowiskach Miejskich - RESCUE, którego
celem było zagospodarowanie przestrzenne terenów poprzemysłowych i nowe
miejsca pracy dla mieszkańców. Istotnym elementem strategii działań na lata:
2000-2020 był projekt zakładania nowych firm pod hasłem: 15 000 entreprises
pour une année. (15 000 przedsiębiorstw rocznie). W roku 2001 załoŜono 15 000
nowych firm, zmodernizowano lub przekazano juŜ istniejące w ramach programu
PRCTE13, podjęto działania na rzecz tworzenia nowych sieci klastrów.
W ocenie działań regionalnych dokonanych w 2004 roku z uwzględnieniem
zakresu działań podjętych przez poszczególne gminy, kantony, okręgi, departamenty, spójnych z PLDE, wydano bardzo dobrą opinię za skuteczność przedsięwzięć i zaliczono Nord Pas de Calais do liderów postępu w rozwoju regionalnym.
Choć w miarę upływu czasu, w latach 2004-2006 modyfikowano strategie działań
uwzględniając potrzeby bieŜące nie zrezygnowano z podstawowych kierunków
wytyczonych po Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro.
12
SRADT Schéma d`Aménagement et de Développement du Territoire (Program Zagospodarowania
i Rozwoju Terytorium).
13
PRCTE Programme Régionale de Création et Transmission d`Entreprises (Program Regionalny
Tworzenia i Przekazywania Przedsiębiorstw).
180
Piąta edycja ŚcieŜek ruszyła 1 i 2 października 2007 roku. Jej hasło brzmiało:
Rolnictwo, Ŝywność, zdrowie a rozwój zrównowaŜony. W czasie dwudniowych
dyskusji skupiono się na istotnych problemach dotyczących produktów ekologicznych i ich jakości. By udoskonalić łączność mieszkańców regionu z władzami
wyposaŜono obywateli regionu w adresy kontaktowe do wszystkich instytucji
wspierających zrównowaŜony rozwój regionalny. Podano imiona i nazwiska osób
kontaktowych (o wysokim poziomie wiedzy i walorach charakteru), do których
naleŜą między innymi: Severine Vion, Corinne Melin, Sylvie Verhenne. Utworzono 3 łącza internetowe dla pobudzenia aktywności zawodowej obywateli:
− jecree.com (création)
− jereprends.com (transmission),
− demainjecree.com (à déstination des jeunes).
Łącze internetowe: „jecree.com” zostało przeznaczone dla osób zakładających
nowe przedsiębiorstwa, tworzących nowe miejsca pracy (je crée –„ ja tworzę”),
łącze: je reprends.com („ja podejmuję ponownie”) – dla osób przekazujących lub
transformujących swą firmę. RównieŜ dla tych, którzy podejmują działania
w ramach internacjonalizacji lub łączenia firm.„Demainjecree.com” („jutro, ja
tworzę”) z przeznaczeniem dla młodzieŜy.
Wzmocniono współpracę między laboratoriami badawczymi, przedsiębiorstwami i ośrodkami formacyjnymi w realizacji projektów badawczych i innowacyjnych na rzecz zrównowaŜonego rozwoju. Władze niosły nie tylko pomoc finansową, lecz takŜe angaŜowały się w pomoc techniczną i aktywizację wszystkich
aktorów regionalnych.
Spektakularne działania podjęto w ramach 6 biegunów działań długofalowych:
− I-TRANS, pôle transports terrestres, w ramach którego podjęto działania
rozbudowy i transformacji sieci dróg naziemnych,
− UP-TEX, pôle textiles innovants (rozwój aktywności w zakresie innowacyjności w wykorzystaniu zasobów przemysłu tekstylnego)
− FPA, pôle filière produits aquatiques (eksploatacja walorów przyrodniczych, terenów wodnych...)
− PICOM, pôle industrie du commerce ( rozwój działań w celu poszukiwania
rynków zbytu dla regionalnych produktów przemysłowych)
− NSL, pôle nutrition – santé – longévité (Ŝywienie, zdrowie, długowieczność, choroby zwiazane z zaburzeniami matabolicznymi, sercowonaczyniowymi i patologiami wynikającymi z niewłaściwego odŜywiania
się, złych warunków w pracy, braku właściwego wypoczynku. Choroby
związane z wiekiem starzenia się.
− MAUD, pôle materiaux et applications pour une utilisation durable
− (działania z zakresu wykorzystania odpadów poprzemysłowych, śmieci,
opakowań, utylizacja w ramach działań ekologicznych)
Realizując w roku 2008 działania zbiorowe w zakresie 6 obszarów otwarto
platformę aktywizacyjną pod hasłem innovation-valorisation de la recherche (innowacyjność – waloryzacja badań naukowych) angaŜując 66 aktorów regional181
nych, do których naleŜało między innymi: 6 uniwersytetów, 15 szkół inŜynieryjnych, 26 instytucji interdyscyplinarnych o perfekcyjnych osiągnięciach w zakresie
wymienionych powyŜej biegunów działań, liczne izby konsularne, ośrodki badawcze i centra techniczne. Na realizację 125 działań innowacyjnych w 2008 r.
w ramach Funduszu regionalnego przeznaczono 11,1 mln e. Otwierając kampanię
komunikacyjną z ukierunkowaniem na innowacyjność działań w regionie zmobilizowano społeczeństwo do udziału w konkursach i wykorzystaniu strony internetowej: „www,j`innove.com”14.
Wyniki badań. Szanse i zagroŜenia
W roku 2008 dokonano oceny działań strategicznych za okres 8 lat. Wynik był
zadowalający w zakresie wszystkich biegunów działań. Spektakularne czynności
poczyniono na rzecz MSP z róŜnych sektorów gospodarczych. Uwzględniając
rzemiosło, tylko w 2007 roku stworzono 4029 przedsiębiorstw, transmisji dokonano w 689, a wspomagano prawnie w ramach modernizacji 1227. Był to niewątpliwie sukces, lecz załoŜenia programowe w planie długoterminowym obligowały do
zwiększenia liczby przedsiębiorstw rzemieślniczych z 38 tys. do 55 tys., a liczbę
w nich zatrudnionych z 118 tys. do 160 tys. NaleŜało więc kontynuować wysiłki.
Decydujące znaczenie dla władz regionu miały jednak wyniki prac badawczych dokonane „Metodą diagnozy systemu innowacyjności w regionach francuskich” Jeana Claude`a Pragera15 bazującą na pozycjonowaniu komparatywnym
regionów o tradycjach przemysłowych. Wybrano dla porównania 4 regiony: Nord
Pas de Calais, Pikardię, Alzację i Kraj Loary. Uwzględniając liczne kryteria,
w tym najwaŜniejszy, a mianowicie liczbę zatrudnionych i bezrobotnych wynik
był zaskakujący. Bezrobocie w roku 2006 w poszczególnych regionach wynosiło
odpowiednio: 12,5%, 10,1%, 8,2%, 7,6%, zatem najmniej korzystny wynik miał
region Nord Pas de Calais16.
Metodę pozycjonowania komparatywnego zastosowano w zestawieniu z regionami europejskimi o tradycjach przemysłowych. Do krajów tych zaliczono: francuską Lorraine, belgijską Wallonie, niemiecką Nordrhein Westfalen, hiszpańską
Pays Basque, i brytyjską West Midlands. RównieŜ w tym przypadku badany region nie wypadł najkorzystniej. Współczynnik PKB per capita dla Nord Pas de
Calais był najniŜszy w stosunku do pozostałych regionów, współczynnik innowacyjności równieŜ najmniej korzystny. Najkorzystniej w obydwu przypadkach wypadła West Midlands z Wielkiej Brytanii.
PowyŜsze wyniki uzyskane metodą Pragera zobligowały władze do podjęcia
głebokich analiz ekonomicznych i innego ukierunkowania strategii działań na
najbliŜsze lata. Skupiono uwagę na:
− strategii pozyskiwania inwestorów,
− internacjonalizacji przedsiębiorstw,
14
Forma zdaniowa „J`innowe” oznacza – „ja wprowadzam innowacje”.
Stratégie Régionale d`Innovation. Diagnostique Macroéconomique, CR, Lille 2008, s. 2.
16
Ibidem, s. 3.
15
182
−
innowacyjności w kaŜdym obszarze działań.
Dziedziny działań strategicznych
Realizacja zadań w roku 2009 opierała się na dyrektywach wyznaczonych
w SRI, „Regionalnej Strategii Innowacji”, opracowanej na wniosek Komisji Europejskiej przez władze krajowe i regionalne, by approfondir et améliorer les politiques régionales (pogłębić i udoskonalić polityki regionalne). Celem krajowej
Strategii było podjęcie działań innowacyjnych na rzecz regionów z wykorzystaniem środków unijnych w ramach Europejskiego Programu Operacyjnego FEDER, w ramach którego przewidziano do wykorzystania sumę 700,9 mln euro,
w tym na badania i rozwój oraz działania innowacyjne - 266,7 euro17.
Regionalna Strategia Innowacji na lata 2007-2013 zawiera 41 stron oraz
Aneksy, w których zawarte są kwestie dotyczący danego regionu. W 2 – stronicowej Preambule określono cel strategii, zgodny ze Strategią SRADE. W rozdziale
pierwszym zatytułowanym: La diagnostique d`une dynamique regionale contrastée dokonano prowizorycznej analizy SWOT z podkreśleniem trudnego dziedzictwa regionu z tradycjami przemysłowymi, który bardzo dynamicznie rozwija się
(„de l`éritage lourd... mais une reconversion energique”18). W rozdziale II pod
tytułem Trois orientations stratégiques pour le Nord – Pas de Calais wytyczono
3 zasadnicze strategie rozwoju:
1. utworzyć z Nord Pas de Calais w ramach „rozwoju bez granic”, bazując na
sektorach innowacyjnych europejski region bezkonkurencyjny, dominujący
pod względem doskonałości naukowo - badawczej i mocy przemysłowej
2. wspomagać poprzez interdyscyplinarną innowacyjność wszystkie sektory
zmian i transformacji
3. innowacyjność priorytetem działań przy zakładaniu firm19.
W rozdziale trzecim zatytułowanym La gouvernance et coordination des acteurs (zarządzanie i koordynacja działań aktorów regionalnych) omówiono system
zarządzania SRDE w kontekście zadań spójnych z zaleceniami Strategii oraz strategie działań Komitetu pilotaŜowego złoŜonego z wybitnych jednostek regionu.
W ramach Strategii w roku 2009 realizowano zadania zgodne z PLDE. Plany
Lokalne, wypracowane w porozumieniu z Conseil Régional i Prefecture Nord Pad
de Calais zawierają następujące tytuły:
1. Wspólnota Aglomeracyjna Artois Comm
2. Kraj Siedmiu Dolin
3. Kraj Młynów Flandrii
4. Kraj Serca Flandrii
5. Kraj Saint-Omer
Istotną rolę odegrała tu dewiza tematu nadrzędnego ESS – Economie Sociale et
Solidaire (Ekonomii Społecznej i Solidarnej) o treści: Entreprendre autrement,
17
Stratégie Régionale Innovation – Nord Pas de Calais, Lille 2009, s. 5.
Ibidem, s. 7.
19
Ibidem, s. 13.
18
183
placer l`homme au coeur du projet („działając inaczej plasować człowieka w sercu
projektu”). KaŜde działanie winno zmierzać w kierunku udoskonalania otoczenia
z korzyścią dla istoty ludzkiej z uwzględnieniem trzech kwestii:
1. nieść nowe spojrzenie na rosnące potrzeby społeczeństwa
2. uwzględnić nowy potencjał kreowania zatrudnienia
3. pozwolić poszczególnym jednostkom terytorialnym na wzmocnienie swej
atrakcyjności.
Te priorytety uwzględniono w opracowywaniu strategii działań na konferencji
23 marca 2009 r. pod hasłem „Revision des chartes de Parcs”. (Przegląd Akt Parków). W ramach ochrony dziedzictwa naturalnego kraju dokonano oceny prac nad
tworzeniem 3 najpiękniejszych parków naturalnych: Parcs de l`Avesnois, Caps et
Marais d`Opale oraz Scarpe - Escaut, wyróŜniających się szczególnymi walorami
pośród 45 parków Francji20.
W takim tonie odbyło się sympozjum w ramach szóstej edycji ŚcieŜek zrównowaŜonego rozwoju w dniach 5–6 listopada 2009 r. Nadrzędnym hasłem sympozjum było Środowisko i jego znaczenie dla człowieka. Przemawiając do 160 liderów w pierwszy dzień i 390 w drugi dzień sympozjum sławni filozofowie: Bernarg
Stiegler, dyrektor Instytutu Badań i Innowacji, prezydent Ars i Patrick Viveret
dokonali oceny działań transformacyjnych w regionie podkreślili znaczenie i rolę
strategii innowacyjnych dla przyszłości zbiorowisk ludzkich. Guillaume Duval,
redaktor naczelny Alternatyw Gospodarczych akcentował perspektywiczny charakter turystyki odpowiedzialnej21. Priorytetem władz regionalnych była wszechstronna pomoc w realizacji przedsięwzięć, a nade wszystko pomoc finansowa.
Zrealizowano setki róŜnorodnych programów, inne są w fazie realizacji. Dokonano szeregu spektakularnych działań na skalę wyzwań czasowych.
Obszary działań
Działania strategiczne wyeksponowane w Regionalnej Strategii Innowacji
w ramach DAS22 obejmują 11 obszarów, naleŜą do nich:
1. Transport kolejowy. Rynek transportu kolejowego odnotował 9% wzrost
w latach 2004–2007. Przewidywania ekspertów potwierdzają pozytywną
tendencję w tym zakresie. Do 2013 r wzrost utrzymywał się będzie na poziomie 5%. Niemcy i Francja naleŜą do wielkich producentów. We Francji
zatrudnionych jest 16,5 tys. osób, z których 10 tys. w Nord Pas de Calais.
Tu funkcjonują wielkie korporacje: Astom, Bombardier, Siemens, Copin –
Sofanor, Faiveley –Transports, Stratiforme, dzięki którym region jest bezkonkurencyjny na poziomie europejskim23.
2. Handel dla przyszłości (aspekt logistyki i technologii). Działania władz
zmierzają, by region utrzymał się na pierwszej pozycji w ramach działań
20
http://www.nordpasdecalais.frregionEnimages/intro.asp
http://www.nordpasdecalais.fr./developpement.durabl-e/accueil_developpement-durable_16_1.asp
22
DAS – Domaines d`Activités Stratégiques – Obszary Działań Strategicznych.
23
SRI, s. 24.
21
184
3.
4.
5.
6.
7.
8.
24
w zakresie obszaru PICOM. Zdaniem władz regionu jest to moŜliwe pod
warunkiem: a) pozyskania dla swego sektora MSP oferujących nowoczesne
rozwiązania technologiczne, niespotykane dotychczas, b) wprowadzenia
nowego systemu finansowania działań innowacyjnych, c) wykształcenia
kapitału ludzkiego w zakresie e-commerce.
Zdrowie – OdŜywianie - śywność (bezpieczeństwo produktów spoŜywczych). Problematyka związana z kwestiami całego łańcucha wartości, na
którym plasuje się sektor rolnospoŜywczy, leczniczy (głównie chorób naczyniowo-sercowych będących główną przyczyną zgonów we Francji)
farmaceutyczny, biotechnologiczny. Obszar ten naleŜy do 3 priorytetów
krajowych, wymienionych wśród 10 zasadniczych kierunków finansowania
w ramach B+R, uwzględnionych w Krajowej Strategii Badań i Innowacji
SNRI. Zdrowa Ŝywność, to szansa na długowieczność. Pozycję kluczową
w produkcji zdrowej Ŝywności produkowanej na bazie ryb, zajmuje Port
Boulogne sur Mer, łącznie z siecią swych stu przedsiębiorstw rozsianych
w regionie. Region opiera się na wynikach badań naukowych prowadzonych przez 1800 badaczy w dziedzinie biologii Ŝywienia, co plasuje go na
drugiej pozycji w kraju.
Środki lokomocji. Region plasuje się na drugiej pozycji w kraju i trzeciej
w Europie pod względem produkcji pojazdów. Zatrudnia 55 tys. osób. Jest
pierwszym pracodawcą i pierwszym inwestorem. 30% produkcji krajowej
pojazdów samochodowych, 40% produkcji krajowej motocykli, 1,7 milionów skrzyń biegów. Sukcesy odnoszą róŜnorodne marki: Renault, Douai,
Toyota, Valenciennes, Visteon a Harnes, Stowarzyszenie Dourdin. Niestety
ośrodki decyzyjne tych korporacji są zlokalizowany poza regionem, co nie
sprzyja rozwojowi innowacyjności.
Materiały dla przyszłości (bioźródła, tekstylia, komponenty). Region plasuje się na drugiej pozycji w kraju. Zatrudnia 9 tys. osób pracujących w 150
fabrykach, które innowacyjność stawiają w sercu działań strategicznych.
Jest to obszar działań z zakresu bieguna UpTex, na rzecz którego badania
naukowe prowadzi ENSAIT24 w Roubaix i inne uczelnie w regionie, głownie w Lille.
Budownictwo i eco-konstrukcja. Rynek zatrudnia ponad 80 tys. osób pracujących w 60 sieciach firm budowniczych, tylko 2% firm zatrudnia ponad
50 osób. PręŜnie funkcjonują firmy połączone w klastry.
Mechanika Sektor zatrudnia 45 tys. osób w 1500 przedsiębiorstwach. 90%
stanowią firmy zatrudniające mniej niŜ 50 zatrudnionych.
Energia i elektronika mocy. Energia odnawialna zajmuje istotną pozycję
w Strategii krajowej, a prawo krajowe z 13 lipca 2005 roku wytycza kierunki działań dla wszystkich regionów. Te kierunki działań respektuje takŜe Nord Pas de Calais. W Europejskim Planie Strategicznym dla Technologii Energetycznych (SET) przewiduje się redukcję gazów cieplarnianych
ENSAIT – École Nationale Supérieure des Arts et Industrie Textiles.
185
o 20%. Uniwersytet w Lille współpracuje w tej dziedzinie z Uniwersytetem
w Liège i ParyŜu. Region Rhône Alpes afiszuje swe pierwsze miejsce
w tym sektorze, ambicją NPdC jest zdystansowanie go25.
9. Zagospodarowanie, utylizacja odpadów, śmieci, ziemi zanieczyszczonej.
W 600 przedsiębiorstwach 15 tys. osób, przy współpracy z ośrodkami naukowymi w regionie rozwiązuje problemy utylizacji zanieczyszczeń.
10. Obrazy i kreacje numeryczne
11. E-zdrowie26. W 3000 róŜnorodnych struktur organizacyjnych zatrudnionych jest 21 tys. osób pracujących na rzecz regionu i jego mieszkańców.
Do zadań głównych naleŜy między innymi troska o przeniesienie dobrych
praktyk z innych regionów, poszerzenie horyzontów lecznictwa domowego
i pomoc ośrodkom regionalnym działającym na rzecz „e – santé”.
Atuty regionu
Niewątpliwie duŜe znaczenie dla regionu ma jego połoŜenie przygraniczne,
gdzie kultura francuska i niderlandzka mieszają się. Klasycyzm francuski i ozdobne flamandzkie mury naleŜą do specyfiki regionu, co w efekcie przynosi niepowtarzalny urok przyciągający turystów. Brytyjczycy szukają tutaj dobrych win
i wykwintnych dań typu carbonnade de boeuf à la flamande (wołowina w piwie),
marcassin à l`ardennaise (pieczony dzik z selerem), czy quiche lorraine (tarta
z jajek z boczkiem). Przyciągają ich nade wszystko ceny i jakość Ŝywności, napojów, uczelnie, obiekty sportowe, obfite wyposaŜenie hipermarketów. Silna konkurencyjność przewoźników promowych obsługujących kanał la Manche, wymusza
niskie ceny, co sprzyja gościom z Wielkiej Brytanii, by korzystać z dóbr regionalnych Nord Pas de Calais. Co roku przybywa promami do portów Francji ponad
15 mln osób, w tym 9 mln na jednodniowe wycieczki. Ponadto przez Eurotunel27
kursuje autobus, który łączy Kent z Calais, oraz pociąg Eurostar łączący Londyn
poprzez Lille z ParyŜem i Brukselą osiągający prędkość 300 km/h.
Znakomitą wizytówką regionu Ŝeglarzy i dumą Francuzów jest Boulogne – sur
– Mer, najwaŜniejszy port rybacki w kraju, odpowiadający za 25% krajowych
połowów. Do najbardziej przyciągających turystów naleŜy średniowieczne górne
miasto otoczone murami z pięknym Chateau – Musée z 1231 r., centrum morskie
z licznymi akwariami i zabytkowe budowle. Między Boulogne sur Mer i Calais,
portem pasaŜerskim rozciąga się Cap Gris-Nez, wybrzeŜe, które zawdzięcza swą
nazwę specyfice działań promieni słonecznych. Zdobią je postrzępione wzniesienia o niebieskawym odcieniu, kredowe klify, porosłe trawą wydmy oraz kurorty
z czasów Edwarda VII.
25
SRI, s. 29.
Stratégie..., op. cit., s. 23.
27
Tunel został otwarty w 1994 roku, 192 lata po wysunięciu propozycji. Samochody są przewoŜone
na platformach kolejowych pociągu le Shuttle z Calais do Folkestone, z prędkością 140 km/h. PodróŜ trwa 35 min.
26
186
Calais, połoŜone najbliŜej Anglii miasto portowe, uzaleŜnione gospodarczo od
Anglii szczyci się dobrymi restauracjami i muzeami, z których najwaŜniejsze to
Musée de la Guerre z pamiątkami z II wojny światowej oraz licznymi publikacjami przedstawiającymi wpływ działań wojennych na zmiany w regionie.
Dunkierka, port handlowy, miasto całkowicie zniszczone w czasie działań wojennych w 1940 r., jest kojarzone z ewakuacją wojsk francuskich i angielskich. W
dawnym magazynie tytoniu mieści się Musée Portuaire poświęcone historii miasta.
Bourges to piękne miasto w krainie wiatraków. Małe browary i flamandzkie
potrawy głównie z mięsa z cebulą i ziemniakami przyciągają turystów. Jest tam
równieŜ Muzeum skarbów kultury flamandzkiej i francuskiej, umieszczone
w barokowym lombardzie o dwuspadowym dachu, zmodyfikowanym przez Sebastiana de Vaubana.
Lille, stolica Flandrii, Europejska Stolica Kultury z XVII – wieczną Cytadelą
w kształcie gwiazdy z nowoczesnym kompleksem handlowym Euralille, a takŜe
niezwykle interesującym starym miastem Vieux Lille, zabytkową Vieille Bourse,
dawną Giełdą w stylu flamandzkiego renesansu, Palais des Beaux Arts ze znakomitą kolekcją malarstwa flamandzkiego i kolekcją prac Goi. Lille łącznie z Tourcoins i Roubaix stanowią trójmiasto o bogatych tradycjach przemysłowych.
Arras, stolica Artois z Place des Heros, gdzie wznosi się gotycki ratusz z wieŜą
o wysokości 80 m. i dzwonnicą w stylu gotyku płomienistego oraz Les Boves –
sieć jaskiń wykopanych przed ponad tysiąc lat temu, średniowieczny labirynt lochów wykutych w skale, stanowiący schronienie dla mieszkańców od XI wieku.
Z Arras moŜna udać się do słynnego kurortu Le Touquet, który przyciąga ze
względu na piękne plaŜe, budynki w stylu secesji i art. deco, lotnisko, pola golfowe, hotele, nocne kluby, Bagatelle, park rozrywek dla dzieci.
Podsumowanie
Nord Pas de Calais zajmuje wysoką pozycję w rankingu konkurencyjności regionów europejskich. Sukcesy regionu uzaleŜnione są od wielu czynników, do
których naleŜą: kompetencje menedŜerów regionu i umiejętność podejmowania
dynamicznych działań strategicznych, zgodnych z wyzwaniami czasu, walory
unikatowe regionu w tym jego połoŜenie geograficzne, ukierunkowanie na innowacyjność w kaŜdej dziedzinie, budowanie odpowiedniego klimatu dla przedsiębiorczości. Współpraca między światem nauki, gospodarki i władz regionalnych
zaowocowała wzrostem konkurencyjności. RóŜnorodne przedsięwzięcia były okazją
do wymiany wiedzy, i opinii pomiędzy przedstawicielami jednostek samorządu
terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji wspierających rozwój przedsiębiorczości
i innowacyjności, dostępu do informacji i nowoczesnych technologii. Podejmowane
działania na przestrzeni kilkunastu minionych lat przynoszą liczne sukcesy. Region niegdyś wyłącznie przemysłowy stał się bardzo atrakcyjnym pod względem
turystycznym. Posiada bogatą bazę noclegową liczne atrakcje turystyczne z bogatą
ofertą rozrywkową nie tylko dla klientów z Francji Niemiec i Belgii, ale dla turystów z całego kontynentu i wysp brytyjskich. Liderzy polskich regionów mogą
187
wykorzystać wzory działań francuskich i zastosować je w strategiach działań na
polskich warunkach. Zdecydowane działania naleŜy rozpocząć z duŜym wyprzedzeniem czasowym, by nie dopuścić do migracji ludności i odpływu jednostek
wykształconych, bowiem największe znaczenie dla regionu ma potencjał intelektualny kapitału ludzkiego.
Bibliografia:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Bonnevie P., Dictionnaire encyclopédique, Hachette, Paris 1986.
Lambin J.M., Histoire Géographie. Iniciation économique, Hachette, Paris 1993.
Stratégie Régionale d`Innovation. Diagnostique macroéconomique, CR, Lille 2008.
Stratégie Régionale Innovation – Nord Pas de Calais, Lille 2009.
http:// www.nordpasdecalais.frregionenimages/intro.asp
http://www.nordpasdecalais.fr/developpement-durabl-e/accueil_developpementdurable_16_1.asp
http://www.nordpasdecalais.fr/territoire/accueil.htm
http:/www.nordpasdecalais.fr./web/Regional
www.decentralisation.asso.fr
Abstrakt
W dobie intensywnej konkurencyjności regionów istotne znaczenie dla wizerunku regionu i jego atrakcyjności inwestycyjnej mają zasoby i sposób zarządzania nimi. Region Nord Pas de Calais jest liderem wśród francuskich regionów
w wielu dziedzinach. Rada Regionalna na czele z jej przewodniczącym, którym od
marca tego roku jest Daniel Percheron, w Strategiach Rozwoju Regionalnego,
kwestie innowacyjności stawia na miejscu priorytetowym, by region stał się bezkonkurencyjny kaŜdym obszarze działań, i zachował czołową pozycję wśród regionów o tradycjach przemysłowych.
Management of Resources in the Region of NORD PAS de CALAIS
Resources and their management are important for the image of a region and its
investment attractiveness at the time when regions fiercely compete with one another. The region called Nord Pas de Calais predominates in French regions in a
number of ways. The Council of the region under the leadership of Daniel
Percheron, who has been its chairman since March, gives priority to issues of innovation in the Regional Development Strategies so that the region can become
beyond competition in any sphere of activity and keep the leading position among
the regions of industrial tradition.
PhD Jadwiga Sztaba, assistant professor, Jan Kochanowski University of Humanities and Natural Sciences in Kielce.
188