Jadwiga Sztaba, Synchronizacja strategii zarządzania regionem we

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 16, Nr 2/2012
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Zarządzanie i finanse
Jadwiga Sztaba1
SYNCHRONIZACJA STRATEGII ZARZĄDZANIA
REGIONEM WE FRANCJI WARUNKIEM
DYNAMICZNEGO ROZWOJU NA PRZYKŁADZIE
NORD PAS DE CALAIS
Wstęp
Pojęcie synchronizacja pochodzi od terminu greckiego synchrandzõ, co oznacza „współistnienie w tym samym czasie” kilku zjawisk, czynności, procedur,
działań2, a także sprzężenie i współgranie dwu stron w ramach realizacji jakiegoś,
określonego zadania. Opracowanie strategii regionalnej lub kontraktów projektów
dla regionów we Francji wymaga współpracy, kompromisu i konsensusu, a także
synchronizacji planów i programów oraz wzajemnego zrozumienia między władzami państwowymi w regionie realizującymi strategię priorytetów rządowych,
a władzami samorządowymi, respektującymi inicjatywy społeczności lokalnej.
Wprowadzoną 2 marca 1982 roku ustawą o decentralizacji przekazano szereg
kompetencji regionom francuskim. Zakres kompetencji jest ciągle poszerzany
i udoskonalany zgodnie z dynamiką wyzwań czasowych, o czym świadczą liczne
regulacje prawne. Jednak o pełną autonomię regionów jeszcze trudno. Świadczy
o tym treść publikacji Décentralisation, une réforme ambitieuse (2003) Michela
Heurteaux3, a także liczne opracowania badaczy polskich, do których należą między innymi: Irena Pietrzyk, Aleksandra Jewtuchowicz i inni. Synchronizacja
i współpraca między władzami samorządowymi i państwowymi w regionie, na
każdym etapie działań jest niezbędna. Jest warunkiem postępu, dynamicznego
rozwoju i eliminacji ewentualnych konfliktów, nie tylko w fazie opracowywania
1
2
3
Dr Sztaba Jadwiga, adiunkt, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
B. Pakosz i inni (red.), Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1991, s. 822.
M. Heurteaux, Décentralisation, une réforme ambitieuse, „Clés de l`Europe”, Le Mouv., Paris
2003, s. 64.
65
umów planowych, regionalnych strategii innowacyjności, ale także w fazie ich
realizacji i oceny. Regulacje prawne zawarte w Konstytucji RF, ustawach i rozporządzeniach konkretyzujących obowiązki władz państwowych i samorządowych
stanowią podstawę funkcjonowania wszystkich organów. Praktyczna realizacja
zadań w ramach strategii regionalnych wymaga spójności działań, konsensusu
z obu stron, wytrwałych negocjacji i kompromisu.
Niniejsze rozważania stanowią próbę wyakcentowania tej pozytywnej strony
działań władz państwowych i władz samorządowych na rzecz rozwoju regionu na
przykładzie Nord Pas de Calais. Realizowany obecnie w tym regionie, kluczowy
dokument, jakim jest umowa między państwem i regionem, a więc Contrat de
Projets: Etat-Région: Nord Pas de Calais 2007-2013 podpisany 11 kwietnia 2007
roku był przygotowywany przez dwa lata i powstał w wyniku synchronizacji celów zawartych w strategii władz samorządowych z priorytetami ogólnokrajowej
strategii państwowej4. Zawiera wykaz projektów łącznie z szacunkiem finansowym, które są obecnie w trakcie realizacji. Niniejszy dokument podpisany jest
przez przewodniczącego Conseil Régional Daniela Percheron i byłego Prefekta
regionu Nord Pas de Calais, którym był wówczas Daniel Canepa. W sposób podobny powstały wszystkie akty prawne, na bazie których rozwija się prezentowany region.
1. Geneza podziału administracyjnego kraju
Tradycja obecnego podziału administracyjnego Francji sięga czasów „la Grande Révolution Française” 1789 roku, w czasie której obalono struktury państwa
policyjnego i system władzy absolutnej. Do najistotniejszych osiągnięć Wielkiej
Rewolucji Francuskiej należało zaliczyć trzy ważne kwestie: ogłoszenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela, wydanie pierwszej pisanej Konstytucji Francuskiej i ustalenie zupełnie innego, nowego podziału administracyjnego państwa.
Zlikwidowano wówczas dawny podział na prowincje i wprowadzono podział na
departamenty, okręgi, kantony i gminy, który z niewielkimi zmianami przetrwał
do chwili obecnej. Pierwotna liczba departamentów 83, w późniejszym okresie
czasu wzrosła do 140, potem została ograniczona do 1005.
Choć społeczeństwo francuskie liczyło na przekazanie przez władze centralne
licznych kompetencji w ręce władz lokalnych i departamentalnych ani Napoleon I,
ani Ludwik XVIII, ani Napoleon III nie sprostali oczekiwaniom ludności, toteż
ponawiano manifestacje zbrojne, czego dowodem była Rewolucja Lipcowa
w 1830 roku, Wiosna Ludów w latach: 1846/48, Komuna Paryska w 1871 roku.
Pierwsza rewolucja przemysłowa XIX wieku, związana z zastosowaniem maszyny parowej, telegrafu i kolei żelaznej, skutkowała rozkwitem przemysłu ciężkiego i budową kompleksów przemysłowych na terenach bogatych w surowce
4
5
http://www.nord.pref.gouv.fr/images/actualites/070411_cper_20072013.pdf
W publikacji M. Heurteaux ilość departamentów określona jest liczbą 101. St Pierre et Miquelon
na Oceanie Atlantyckim uzyskała status departamentu, lecz nie posiada jeszcze wszystkich regulacji prawnych właściwych regionom.
66
mineralne, zlokalizowanych niekiedy na obszarach dwu lub większej ilości departamentów. Skłoniło to władze francuskie w początkach XX wieku do dyskusji
o nowym podziale administracyjnym, podziale na regiony. Nie podjęto decyzji
wiążących w 1919 roku, w którym miały miejsce liczne debaty i w którym zainicjowano projekt. Kryzys ekonomiczny lat trzydziestych i II wojna światowa stanowiły także istotną barierę w realizacji ramowych programów w państwach europejskich. Jednakże już w roku 1941 i w roku 1946 powrócono do dyskusji
o regulacjach prawnych, dających więcej uprawnień władzom w terenie.
W okresie powojennym dyskutowano o regionach ze zdwojoną intensywnością. Debata nad Deklaracją Schumanna w 1950 roku, utworzeniem EWWiS
w 1951 roku, przygotowywana strategia działań w przededniu Traktatów Rzymskich i rodzących się idei powołania Funduszy Europejskich przyspieszyła decyzje
rządu francuskiego. W roku 1956 dokonano podziału kraju na regiony planistyczne (régions de programme), a w 1964 roku utworzono urząd prefekta, jako szefa
regionalnej administracji państwowej. Regiony pozyskały osobowość prawną
dopiero w 1972 roku, a status jednostek samorządowych w 1982 roku6. Największą ilość uprawnień jednostkom niższego szczebla przekazano w ramach ustawy
z dnia 2 marca 1982 roku „o prawach i wolnościach gmin, departamentów i regionów”, poprzez zapis „gminy, departamenty i regiony administrują się same w sposób wolny poprzez wybieralne rady”. W tejże ustawie określono także podział
zadań dla poszczególnych jednostek administracyjnych. Zważywszy liczne afery
wynikające z owej liberalizacji, rozumianej dowolnie przez władze lokalne i regionalne rząd był zobligowany do radykalnych działań. Ustawą z dnia 7 stycznia
1983 roku wprowadzono zapis: „to państwo ponosi odpowiedzialność, za prowadzenie polityki gospodarczej i społecznej, jak również ochrony zatrudnienia”7.
Ustawą z 1983 roku oraz ustawą z 1984 roku o statusie służby państwowej
i z 1986 roku o statusie służby samorządowej uściślono kompetencje władz terytorialnych, co skłoniło do zachowania otwartości i przejrzystości działań pracowników administracyjnych. Istotne znaczenie w ewolucji procesu decentralizacji miała także ustawa o administracji terytorialnej z 1992 roku, która jednakże, w obliczu debaty o tendencjach federalistycznych przed Konferencją w Maastricht
zwiększyła zakres władzy państwowej w regionie. Tymczasem, regulacje prawne
z 2003 roku dotyczyły korzystnej zmiany treści art. 1 Konstytucji i poszerzenia
zakresu kompetencji na rzecz organów samorządowych.
2. Administracja we Francji
W chwili obecnej Francja podzielona jest na 26 regionów, 22 metropolitarne
i 4 zamorskie zwane ROM (Régions d`Outre – Mer), które wchodzą w skład Unii
Europejskiej. Są to Gujana, Gwadelupa, Martynika, Réunion. Inne terytoria fran6
7
I. Pietrzyk (red.), Polityka regionalna Unii Europejskiej w praktyce krajów członkowskich, Wydawnictwo AE, Kraków 1999, s. 92.
H. Izdebski, M. Kulesza, Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne, Liber, Warszawa 1998,
s. 41.
67
cuskie określane jako TOM (Territoires d`Outre – Mer) oraz wyspy na Oceanie
Spokojnym i Indyjskim nie należą do UE. Regiony są podzielone na departamenty
w liczbie od 2 do 8. Regiony pozamorskie są jednodepartamentalne i posiadają
status regionów i departamentów. Francja zatem liczy 100 departamentów: 96
metropolitarnych i 4 pozamorskie, 342 okręgi zwane arrondissements, 4040 kantony i 36 679 gmin. Okręgi i kantony nie są szczeblami samorządu terytorialnego,
pełnią jednak istotną rolę jako okręgi wyborcze do rad generalnych.
Najniższą jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Władzę uchwałodawczą w gminie pełni Rada Gminy / Le Conseil Municipal, a wykonawczą mer. Rada
wybierana jest w wyborach powszechnych, bezpośrednich na 6 lat. Jej liczebność
uzależniona jest od liczby mieszkańców gminy. Na pierwszym spotkaniu powyborczym Rada wybiera ze swego składu mera. Kandydaturę zgłasza ugrupowanie, które
wygrało wybory. Mer jest reprezentantem władzy państwowej w gminie i władzy
lokalnej, sprawuje zatem władzę dualną. Funkcje gmin ukierunkowane są na zaspokojenie podstawowych potrzeb społeczności lokalnej, w zakresie podstawowych usług publicznych (przedszkoli, szkół podstawowych, dróg gminnych, komunikacji lokalnej, gospodarki gruntami...)8. Gminy łączą się w związki zwane
pays, których jest we Francji ponad 500.
Drugim szczeblem samorządowym jest departament. Władzę uchwałodawczą
w departamencie pełni Rada Generalna / le Conseil Général wybierana na kadencję sześcioletnią przez społeczność lokalną, sterowana przez przewodniczącego,
którego wybiera ze swego składu. Przewodniczący jest organem wykonawczym.
Rząd w departamencie reprezentowany jest przez Prefekta departamentalnego,
nazywanego również Komisarzem, mianowanego do pełnienia tego urzędu przez
premiera. Funkcje departamentów ukierunkowane są na inwestycje wiejskie
i kwestie socjalne społeczeństwa.
Najwyższy szczebel samorządu terytorialnego to region. Organem uchwałodawczym w regionie jest Rada Regionalna / le Conseil Régional, zaś wykonawczym jej przewodniczący. Państwo reprezentowane jest w regionie przez Prefekta
regionalnego, mianowanego dekretem prezydenta na wniosek premiera i ministra
spraw wewnętrznych państwa. Prefekt kieruje działaniami wszystkich funkcjonariuszy państwa zatrudnionych w strukturach SGAR i DATAR. W imieniu prawa zawiera umowy, kontroluje przestrzeganie prawa przez wszystkie podmioty, jest
przedstawicielem państwa wobec przedsiębiorców i innych „aktorów” w regionie.
Głównym zadaniem władz regionalnych jest troska o zagospodarowanie przestrzenne regionu, planowanie rozwoju społeczno-gospodarczego, ustalanie budżetu.
3. Zarządzanie regionem
Instrumentem koordynowania polityki państwa z polityką władz regionalnych
regionu jest Kontrakt planowy / CPER9 zawarty przez rząd z regionami na okres
5 lat. Jest to narzędzie zapewniające spójność planu narodowego i planu regional8
9
I. Pietrzyk (red.), Polityka..., op.cit., s. 94.
CPER – Contrat de Projets: Etat – Région.
68
nego. Jak podkreśla Irena Pietrzyk reforma decentralizacyjna zobowiązuje rząd do
uzgadniania z władzami regionalnymi priorytetów planu narodowego, a regiony
do konsultowania swych planów z gminami i departamentami10.
Kontrakt planowy, zwany obecnie kontraktem projektowym lub „umową: państwo-region” jest wspólnym dziełem państwowych władz regionalnych i samorządowych organów regionalnych. W praktyce procedura zawierania Kontraktu odbywa się w regionie. Prefekt przy pomocy Sekretariatu Generalnego ds. Regionalnych – SGAR (Secrétariat Général pour les Affaires Régionales) oraz agend Delegatury Międzyministerialnej ds. Zagospodarowania Przestrzennego i Konkurencyjności Terytoriów – DIACT (Délégation Interministérielle à l`Aménagement
et à la Compétitivité des Territoires)11 opracowuje strategię państwa w regionie,
a władze samorządowe przygotowują swoją strategię. Obydwie strategie stanowią
podstawę merytoryczną do opracowania jednej wersji, której treść jest zgodna ze
strategią narodową, rządowego organu decyzyjnego. Jest nim Międzyministerialny
Komitet Zagospodarowania Przestrzennego i Rozwoju Terytorium CIADT (Comité
Interministériel d`Aménagement et de Développement du Territoire), złożony
z ministrów najważniejszych resortów, którego obradom przewodniczy premier.
Obrady Komitetu są przygotowane przez DATAR, organ międzyresortowy do koordynowania polityki rządu w zakresie zagospodarowania przestrzennego całego
kraju. Jej przewodniczący uczestniczy we wszystkich posiedzeniach CIADT. Istotną
rolę pełni także powołana w 1996 roku Krajowa Rada Zagospodarowania Przestrzennego i Rozwoju Terytorium – CNADT (Conseil National d`Aménagement et
de Développement du Territoire), której przewodniczy premier i która składa się w
połowie z członków parlamentu i z pochodzących z wyborów przedstawicieli społeczności terytorialnej. Jej zadaniem jest formułowanie opinii i sugestii polityki
regionalnej państwa, samorządów i organów UE12.
4. Synchronizacja strategii zarządzania w regionie Nord Pas de Calais
Prezentacja regionu
Region Nord Pas de Calais położony jest w północnej części Francji i graniczy
z Belgią. Zajmuje powierzchnię 12 414 km kw. zamieszkiwaną przez ponad
4 mln mieszkańców, około 330 osób na km2, prawie trzykrotnie więcej w stosunku
do średniej krajowej (111 osób na km2), z czego blisko 40% stanowią ludzie młodzi, poniżej 25 roku życia. Około 80% ludności mieszka w miastach, pozostałe
20% na wsi. W skład regionu wchodzą 2 departamenty: Nord, w którym zamieszkuje 64% liczby mieszkańców oraz Pas de Calais, gdzie mieszka 36% ogółu lud-
10
I. Pietrzyk (red.), Polityka…, s. 95.
Od 2009 roku DIACT została zastąpiona przez dawną DATAR, której przywrócono wszystkie
poprzednie uprawnienia.
12
Ibidem, s. 104.
11
69
ności regionu13, 13 okręgów, 156 kantonów, 1546 gmin. Jest to region o bogatej
sieci dróg lądowych i wodnych14. Zajmuje trzecią pozycję pod względem rozwoju
przemysłowego we Francji15, a czwartą pod względem potencjału ekonomicznego.
Jest to region surowcowy. Prężnie funkcjonuje przemysł elektromaszynowy,
przemysł zaawansowanych technologii, hutnictwa żelaza. Ponad 35% zatrudnionych w skali regionu pracuje w przemyśle ciężkim. Region ma bardzo dobrze
rozwiniętą infrastrukturę drogową. 550 km autostrad16 łączy stolice europejskie.
Posiada 1127 km linii kolejowych i 700 km dróg wodnych, w tym Eurotunel, łączący kontynent europejski z wyspami Brytyjskimi17. Miasta o istotnym znaczeniu
to Lille, które razem z Tourcoing i Roubaix stanową trójmiasto o bogatych tradycjach przemysłowych, Dunkierka, port handlowy, ważny ośrodek przemysłowy,
kojarzony z ewakuacją wojsk francuskich i angielskich w czasie wojny, Calais,
miasto portowe, port pasażerski, Boulogne sur Mer, najważniejszy port rybacki
w kraju (25% krajowych połowów), Arras – interesujący ośrodek turystyczny (sieć
jaskiń les Boves), Le Touquet, ośrodek wypoczynkowy dla dorosłych i dzieci często odwiedzany ze względu na jego walory lokacyjne i łatwy dojazd (lotnisko).
Stolicą regionu jest Lille, które jest siedzibą władz państwowych i regionalnych. Rada Regionalna, le Conseil Régional liczy 113 radnych, wybieranych
w wyborach powszechnych. Przewodniczącym Rady jest Daniel Percheron, urodzony w 1942 roku, socjalista, polityk o bogatym doświadczeniu (senator Pas de
Calais), z zawodu profesor historii i geografii otoczony przez 15 wiceprzewodniczących. Najważniejszym organem Rady, na opinie, którego liczy w kwestiach
gospodarczych jest Regionalna Komisja Ekonomiczno-Społeczna – CESR / Le
Conseil Economique et Social Régional. Ważną rolę pełnią także: Komisja permanentna i 15 komisji tematycznych. Siedzibą Rady Regionalnej jest wieżowiec
w kształcie szklanki o wysokości 67 m i powierzchni 51 tys. m2, w którym znajduje się 900 pomieszczeń, dla 1800 pracowników administracyjnych, oraz sala plenarna dla 226 osób, w której odbywają się sesje plenarne Rady Regionalnej.
Zgromadzenie Regionalne / Assemblée Régionale jest wiernym odpowiednikiem
krajowego Assemblée Nationale, choć realizuje problematykę regionalną.
Duże znaczenie dla regionu ma jego symbolika. Herbem regionu i głównym
elementem flagi jest lew. Lew uzbrojony symbolizuje bezkonkurencyjność. Ambicją regionu jest utrzymanie się w czołówce na listach rankingowych w każdej
dziedzinie. Logo regionu zaprojektowane już w 1982 roku, umieszczone na frontonie budynku Rady Regionalnej i frontonach wszystkich istotnych instytucji za13
J.-L. Delecluse, 2009.Un an d`action, Conseil Regional: Nord Pas de Calais, Lille 2010, s. 3.
http://web.france.com/Nord-Pas_de_Calais
15
Por. J. Sztaba, Le dynamisme dans le développement régional sur la base de la région Nord Pas de
Calais w: Ludzie, Zarządzanie, Gospodarka, J. Prońko (red.), Miscellanea Oeconomicae Nr
2/2011, WZiA UJK, Kielce 2011, s. 198-203.
16
Por. J. Sztaba, Gospodarowanie zasobami regionu na przykładzie Nord Pas de Calais [w:] Gospodarowanie zasobami w regionie w warunkach zagrożenia, A. Szplit (red.), Miscellanea Oeconomicae Nr 2/2010, WZiA, UJK, Kielce 2010, s. 179-181.
17
http://www.insee.fr/fr/regions/nord-pas-de-calais
14
70
chęca do odwiedzin. Mimo nieznacznych zmian w kompozycji w stosunku do
wersji pierwotnej zachowało dwa zasadnicze elementy: serce i dzwonnicę. Serce
symbolizuje miłość i przyjaźń. Jest wyrazem cech właściwych mieszkańcom regionu, których cechuje gościnność i szczodrość, miłość okazywana nie tylko sobie
nawzajem, lecz także gościom przybywającym z wizytą i cudzoziemcom. Kolor
żółty (tło serca) symbolizuje młodość i światło. Dzwonnica jest symbolem otwartości, postępu, innowacyjności i przedsiębiorczości mieszkanców. Jej niebieski
kolor oznacza niezależność. Logo regionu ma niezwykłą wartość. Podkreśla tożsamość regionu, broni jego wizerunku, scala i jednoczy ludzi. Jest wizytówką
promocyjną regionu18.
Prefektem regionu jest Jean Michel Berard, który reprezentuje rząd i podejmuje
decyzje w imieniu premiera, kieruje strukturami rządowymi w regionie, licznymi
komórkami SGAR i DATAR. O ile SGAR ukierunkowana jest na pracę programową i planistyczną w regionie, o tyle DATAR na pracę audytywną i kontrolną.
Jean Michel Berard pozyskuje w Paryżu środki krajowe dla regionu, a w Brukseli
środki unijne na rzecz rozwoju gospodarczego regionu i realizację wszystkich
projektów interdyscyplinarnych zgodnie z Kontraktem projektowym Contrat de
Projets Etat – Région: Nord Pas de Calais. Do niego także należy ocena spójności
strategii inicjatyw rządowych, ze strategią inicjatyw regionalnych i ocena sposobu
wydatkowania funduszy wspólnotowych i krajowych.
Uwarunkowania historyczne
Nord Pas de Calais niegdyś uchodził za region o niezwykłej aktywności gospodarczej. Znamiennym atutem były pokłady węgla kamiennego, dzięki którym
już od XIX w. rozwijał się przemysł wydobywczy; powstawały liczne zakłady
przemysłowe, koksochemiczne, energetyczne, zakłady czarnej metalurgii opartej
na rudzie żelaza (z Lotaryngii). Wyróżniał się także w innych sektorach gospodarczych. W okresie powojennym wytwarzano tu 3/5 całej produkcji krajowej tkanin
wełnianych i 1/3 tkanin bawełnianych. Jednak w latach 70. region przeżywał głęboki regres związany nie tylko z ogólnoświatowym kryzysem ekonomicznym,
mało korzystnymi niekiedy decyzjami politycznymi, ale także z zamykaniem nierentownych zakładów pracy między innymi w wyniku zbyt kosztochłonnej eksploatacji, wyczerpania pokładów węgla kamiennego, lub braku odpowiedniego
sprzętu wydobywczego, a także braku kosztownych zabezpieczeń w kopalniach.
Jeśli jeszcze w roku 1955 wydobyto 71 mln ton węgla, to w 1973 roku już tylko
27 mln. ton. Liczne wypadki w kopalniach również były przyczyną zamykania
kopalń. Do najbardziej spektakularnych należał wypadek w kopalni w Lieven
w 1974 roku, w wyniku którego zginęło 42 górników.
Spowolnienie eksploatacji węgla kamiennego i zamykanie kopalń spowodowało upadek innych zakładów funkcjonujących w oparciu o surowiec jakim był węgiel kamienny. Dochodziło nieuchronnie do licznych zwolnień grupowych, co
skutkowało poważnym wzrostem bezrobocia w regionie. Należało podjąć działa18
J. Sztaba, Gospodarowanie zasobami regionu…, op.cit., s. 179.
71
nia na rzecz aktywizacji zawodowej zwalnianych pracowników, a także przystąpić
do rewitalizacji obszarów poprzemysłowych, zagospodarowania 100 tysięcy km.
tuneli podziemnych, likwidacji hałd i nasypów o rożnej wysokości, a także zagospodarowania terenów zapadłych wskutek osunięcia się ziemi.
Ustawa o decentralizacji z 2 marca 1982 roku stanowiła światło w tunelu dla
regionu, który po raz pierwszy przystąpił do opracowania własnej strategii działań
uwzględniającej specyfikę regionu wymagającego wytrwałej rewitalizacji znacznych obszarów, procesu niezwykle kosztownego, bowiem ponad połowa terenów
poprzemysłowych Francji była zlokalizowana właśnie w tym regionie.
Rozwój regionu
Synchronizacja działań w podejmowaniu strategicznych decyzji na rzecz region między Préfécture de la Région Nord Pas de Calais i Conseil Régional Nord
Pas de Calais była podstawą do wprowadzenia regionu na nowe tory rozwoju.
Opracowując okresowe Kontrakty planowe należało uwzględnić specyfikę regionu
i wyzwania cywilizacyjne nawarstwiające się od początków drugiej rewolucji
przemysłowej. Ważnym wydarzeniem dla władz lokalnych był Szczyt Ziemi
w Rio de Janeiro w 1992 roku, zorganizowany w dwudziestą rocznicę I Konferencji ONZ w Sztokholmie. W wyniku licznych zagrożeń w skali światowej dla Planety Ziemi wszystkim państwom i regionom zaproponowano w Rio de Janeiro
realizację Programu „Agenda 21”. Region Nord Pas de Calais jako jeden z pierwszych we Francji rozpoczął z niezwykłą determinacją realizację tego programu.
Zgodnie z dyrektywami Agendy 21 należało:
1. Dokonać oceny stanu faktycznego w regionie z uwzględnieniem wszystkich sektorów gospodarczych i dziedzin życia (Analiza SWOT)
2. Zdefiniować listę priorytetów działań
3. Opracować plan czynności i terminarz działań
4. Zaangażować niezbędne instytucje, zakłady pracy do współpracy
5. Zbudować sieć transportu
6. Udoskonalić techniki jakości w każdym działaniu
7. Utworzyć Uniwersytet Zrównoważonego Rozwoju
8. Wprowadzić kontrolę działań urbanistycznych
9. Opracować długofalowe Ścieżki Zrównoważonego Rozwoju
10. Zaangażować cały region do działań, wszystkich aktorów regionalnych
typu banki, przedsiębiorstwa, agencje ubezpieczeniowe, zakłady pracy,
uczelnie19.
Prace pod kierunkiem Marie Christine Blandin, byłej przewodniczącej Rady
Regionalnej, w zakresie 10 indykatorów ruszyły już w latach 90., lecz dopiero po
ogłoszeniu Strategii Lizbońskiej w 2000 roku i wprowadzeniu niezbędnych regulacji prawnych w zakresie finansowania projektów nabrały dynamiki rozwoju.
W respekcie do obowiązującej wówczas umowy między państwem a regionem,
uruchomiono regionalny Program Zagospodarowania Przestrzennego i Rozwoju
19
Ibidem, s. 180-181.
72
Terytorium SRADT (Schémat d`Aménagement et de Développement du Territoire), opracowano Ścieżki Zrównoważonego Rozwoju IDD (Itinéraires du Développement Durable). Wytyczono 6 biegunów działań długofalowych: I-TRANS,
UP-TEX, EPA, PICOM, NSL, MAUD20.
Opracowano nowe strategie działań regionalnych z uwzględnieniem priorytetów regionalnej Agendy 21, co zapewniło regionowi wysoką pozycję w rankingach
konkurencyjności. Utworzono portale internetowe dla pobudzenia aktywności
zawodowej i przedsiębiorczości z treścią: „jecree” (ja tworzę), „jereprends” (ja
podejmuję ponownie), „demainjecree” (jutro ja tworzę), przeznaczone odpowiednio do rozwijania działalności gospodarczej, przekształcania, lub przekazywania
firm, oraz dla ludzi młodych, kończących uczelnie, którzy w przyszłości będą
zakładać własne przedsiębiorstwa, zgodnie z priorytetem regionalnym: „15 000
entreprises pour une année”(15.000 przedsiębiorstw rocznie)21, cytowanym kilkakrotnie w Regionalnej Strategii Innowacyjności z 2009 roku.
Główne kierunki działań wytyczała przyjęta w 2003 roku przez rząd Raffarina Narodowa Strategia Zrównoważonego Rozwoju na lata 2003-2008, w której proponowano opracowanie 500 lokalnych Agend 21 w kraju do roku 2008. Francja z wyjątkowym zaangażowaniem przystąpiła do realizacji tego celu. Do roku 2009 opracowano w tym kraju 550 lokalnych Agend 21, a w regionie Nord Pas de Calais – 55.
W roku 2008 dokonano w każdym regionie Francji oceny działań strategicznych, a wyniki badań dla Nord Pas de Calais opublikowano w Stratégie Régionale
d`Innovation. Diagnostiques Macroéconomique – 2008. Analyse des indicateurs.
Okazało się, że Nord Pas de Calais odnosi sukcesy niemal we wszystkich dziedzinach zgodnie z założeniami Kontraktu projektowego: Państwo – Region: Nord
Pas de Calais i strategii regionalnych.
Jednakże badania przeprowadzone metodą Pragera, polegające na pozycjonowaniu komparatywnym względem innych regionów poprzemysłowych wykazały
niedociągnięcia w dziedzinie zatrudnienia i wprowadzania innowacyjności. Reakcja władz na niniejsze problemy i niedoskonałości była natychmiastowa. Zintensyfikowano system szkoleń dla bezrobotnych i wzmocniono dofinansowanie projektów w ramach B+R.
Władze regionalne i państwowe w regionie już w grudniu 2009 roku wydały
nową strategię Stratégie Régionale Innovation: Nord Pas de Calais, opracowaną
w zgodności z dyrektywą UE z 2007 roku, o wykorzystaniu funduszy w ramach
FEDER na lata 2007 – 2013. Zawiera ona wykaz 11 biegunów konkurencyjności
określanych jako Dziedziny Aktywności Strategicznej DAS (Domaines d`Activités
Stratégiques) i listę priorytetów, do których należą: innowacyjność, bezkonkurencyjność na poziomie krajowym i europejskim, atrakcyjność dla potencjalnych
inwestorów. Region otrzymał z tego programu 700,9 mln. euro, z czego 266,7 mln
przeznaczono na B+R, innowacyjność i politykę przedsiębiorstwa22. Zaangażowa20
Ibidem, s. 181.
Ibidem, s. 182.
22
Stratégie Régionale Innovation – Nord Pas de Calais, Conseil Régional, Préfecture de Nord Pas de
Calais, Lille, décembre 2009, s. 5.
21
73
no na rzecz aktywności działań innowacyjnych wszystkie instytucje funkcjonujące
w regionie, uczelnie, przedsiębiorstwa, liderów regionalnych i wszystkich mieszkańców regionu. Uruchomiono portal internetowy www.jinnove.com (ja wprowadzam innowacje) i zachęcono każdego do konkursu na innowacyjność na każdym
miejscu, w każdym zakładzie i na każdym stanowisku pracy. Nagradzano za różnorodne pomysły i wdrażano je w życie. Mozaika inicjatyw była wykorzystywana
w zakładach pracy i w czasie wolnym, w godzinach popołudniowych. Region
zmieniał swój wizerunek, przyciągał turystów. Na terenach poprzemysłowych
nasadzono ponad 10 mln drzew, w rejonach podmokłych założono parki regionalne: Scarpe – Escaut, Caps et D`Opale Marais, Avesnois, wytyczono 5 krajowych
rezerwatów przyrody, wyznaczono 37 terenów zakwalifikowanych do obszarów:
Natura 2000. Dzięki wytrwałym i zgodnym działaniom władz rządowych i samorządowych w regionie, region ten zmienił się radykalnie, dzięki czemu został wpisany na Listę Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, w kategorii Zmieniony Krajobraz Kulturowy.
Przyszłość dla regionu Nord Pas de Calais
Bez zakłóceń trwa nadal realizacja zadań w ramach 11 DAS (1. Transport kolejowy, 2. Handel dla przyszłości, 3. Zdrowie, odżywianie, żywność, 4. Środki lokomocji, 5. Materiały dla przyszłości, 6. Budownictwo i ekokonstrukcja, 7. Mechanika, 8. Energia i elektronika mocy, 9. Zagospodarowanie przestrzenne regionu, utylizacja odpadów, 10. Obrazy i kreacje numeryczne, 11. E - Zdrowie). Region odnosi sukcesy w każdej z wyżej wymienionych dziedzin, w większości jest
bezkonkurencyjny. Przykładem jest Transport kolejowy. We Francji w tym sektorze zatrudnionych jest 16,5 tys. osób, w tym 10 tys. w regionie Nord Pas de Calais.
To jest kraina wielkich korporacji typu: Astom, Bombardier, Siemens...
Choć nie zakończono jeszcze realizacji zadań długofalowych przewidzianych
na lata 2007-2013, władze regionalne i krajowe w regionie analizują przyjętą
w Paryżu 27 lipca 2010 roku nową SNDD Stratégie Nationale de Développement
Durable 2010-2013 Vers une économie verte et équitable, której treść zgodna jest
z dokumentem o nazwie „45 Indicateurs de Développement Durable” (45 Indykatorów Zrównoważonego Rozwoju).
Nowa Strategia Narodowa Zrównoważonego Rozwoju na lata 2010-2013
W kierunku gospodarki zielonej i sprawiedliwej, opracowana przez Międzyministerialny Komitet ds. Zrównoważonego Rozwoju CIDD pod przewodnictwem
Jeana Louisa Borloo jest reakcją na liczne raporty dotyczące zrównoważonego
rozwoju, a między innymi na apel Szczytu Londyńskiego G-20 z 2 kwietnia 2009
roku i regulacje zawarte w ustawie z Grenelle z 3 sierpnia 2009 roku. Art. 1 tej
ustawy zobligował państwo do natychmiastowego opracowania nowej Narodowej
Strategii Zrównoważonego Rozwoju i podjęcia dynamicznych działań regionalnych w obliczu ogólnoświatowego kryzysu, zgodnie z trzema bazowymi filarami
zrównoważonego rozwoju: ekonomicznym, społecznym i ekologicznym.
74
Podsumowanie
Rola menedżerów
Wszechstronny rozwój regionu i spektakularne sukcesy możliwe są dzięki
zgodnej i zsynchronizowanej współpracy między władzami rządowymi i regionalnymi, a głównie między menedżerami tego regionu. Przewodniczący Rady Regionalnej 68-letni Daniel Percheron, socjalista, senator Pas de Calais, pełniący funkcję przewodniczącego od 2001 roku, oprócz bogatego doświadczenia w sprawowaniu funkcji politycznych spełnia wszystkie kryteria menedżera dla przyszłości.
Jest znakomitym znawcą przepisów prawnych, politykiem o wysokim poziomie
wiedzy interdyscyplinarnej, jest przedsiębiorczy, kreatywny, operatywny, skłonny
do uzasadnionego kompromisu, o niezwykłym poczuciu humoru. Menedżer przyszłości docenia wagę innowacyjności w konkurencyjności firm, regionów, państw,
jest pogodnym optymistą i entuzjastą o życzliwym nastawieniu do mieszkańców
regionu. Entuzjazm lidera jest istotny, bowiem ludzie cenią bardziej optymistów
niż pesymistów23. Nieco młodszy Jean Michel Berard, prefekt regionu, oprócz
licznych zalet właściwych przewodniczącemu CR, posiada niezwykły talent negocjacyjny i umiejętność przekonywania. Cechy te mają znaczenie przy rozmowach
na temat kwestii finansowych w Paryżu z ministrami poszczególnych resortów,
a także przy negocjacjach w Brukseli, w sprawie pozyskiwania środków unijnych.
O ile w fazie planowania i opracowywania wspólnej strategii rozwoju regionalnego obydwaj politycy i podległe im jednostki mogą mieć dowolny pogląd na niektóre sprawy, o tyle w relacjach z organami UE prezentują przedyskutowane
wcześniej jednolite stanowisko.
Ocena władz unijnych
Przebywająca z oficjalną wizytą w regionie Nord Pas de Calais na zaproszenie
Daniela Percheron, Komisarz UE ds. polityki regionalnej Danuta Hubner zwiedziła region i miejsca realizacji wielkich projektów współfinansowanych ze środków
unijnych, do jakich należą: platforma logistyczna w Dourges, umożliwiająca bezkolizyjne zwiększenie ruchu w portach zachodnio-północnej Europy (wartość
projektu: 300 mln euro, w tym 40 mln. ze środków unijnych), sieć tramwajowa
w Valenciennes, której pierwszą linię uruchomiono w 2006 roku, ośrodek konkurencyjności I-TRANS w Valenciennes – pierwsze europejskie centrum projektowania budowy i utrzymania infrastruktury kolejowej, ambitny projekt – filię paryskiego, słynnego Muzeum Louvre w Lens i inne. Realizacja tych i innych projektów w regionie Nord Pas de Calais była spójna z polityką regionalną UE, założeniami dokumentu rządowego o nazwie Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia,
w którym zawarte są założenia Kontraktu planowego: Państwo – Region. (W ra-
23
J. Sztaba, Przedsiębiorczość cechą menedżera przyszłości [w:] Rozwój regionów, J. Prońko (red.),
Miscellanea Oeconomicae, WZiA, UJK, Kielce 2010, s. 92 -93.
75
mach polityki spójności Francja może wykorzystać 14,3 mld euro, region Nord
Pas de Calais najwięcej: 1,1 mld euro).
Komisarz ds. polityki regionalnej UE Danuta Hubner nie kryła zachwytu na
widok spektakularnych działań realizowanych w regionie, innowacyjności pomysłów i dynamiki przemian zgodnych z ideą UE. W oficjalnym podsumowaniu
wizyty podkreślała z zadowoleniem wysoki poziom wiedzy specjalistycznej ekspertów z Rady Regionalnej w zarządzaniu programami europejskimi, synchronizację działań organów rządowych i samorządowych, a więc harmonijną współpracę władz centralnych Francji z władzami terytorialnymi czyli Radą Regionalną
Nord Pas de Calais na rzecz intensyfikacji inwestycji w dziedzinie badań i innowacyjności w regionie24. Doceniła relacje władz lokalnych z mieszkańcami regionu, zaangażowanymi w działaniach partnerskich na rzecz zmiany wizerunku obszarów poprzemysłowych, ożywienia kulturowego.
Z wielkim uznaniem dla społeczności lokalnej mówiła o aktywności społeczeństwa na rzecz pozytywnych zmian. Doceniana jest przez mieszkańców i turystów zwłaszcza przez młodych owa różnorodność imprez sportowo-rekreacyjnych
w regionie typu: festiwale filmowe w plenerze, festiwale smaków kulinarnych,
wyścigi samochodowe, wyczyny akrobatyczne latawców z całego świata, bale
karnawałowe, targi Bożonarodzeniowe, festiwale rzeźb w piasku, parady uliczne
olbrzymów, którym towarzyszą konkursy gigantów 8-metrowej wysokości konkurujących ze sobą instytucji i inne. Aktywizacja społeczeństwa owocuje większym
zainteresowaniem mieszkańców sprawami regionu, wzbogaca region, ożywia
i przyciąga turystów i potencjalnych inwestorów. W organizacji przedsięwzięć
uczestniczą władze regionalne samorządowe i państwowe, w jednakowym stopniu
ceniące kreatywność mieszkańców regionu.
Synchronizacja działań
Współpraca między dwoma politykami w regionie Nord Pas de Calais, jakimi
są: przewodniczący Rady Regionalnej Daniel Percheron i Prefekt regionu Jean
Michel Berard w kwestii planowania i realizacji zadań strategicznych, regionalnych nacechowana jest właściwym zrozumieniem swych kompetencji wynikających z regulacji prawnych. Daniel Percheron nie liczy na pełną autonomię, respektuje i honoruje opinie Prefekta regionu, bo jest zwolennikiem państwa silnego,
uważa wręcz, że pełna decentralizacja jest niemożliwa, gdyż prowadzi do rozpadu
państwa. Dostrzega istotny problem Francji o jakim pisze Michel Heurteaux
w przytoczonej powyżej Décentralisation, une réforme ambitieuse podkreślając, że
„decentralizacji wszyscy pragną, ale wielu jest zaniepokojonych, że prowadzi ona
do osłabienia roli państwa, stawia pod znakiem zapytania jego unitarność i tożsamość narodową, pogłębia nierówność między regionami bogatymi i biednymi”25.
Synchronizacja strategii regionalnej ze strategią rządową zgodną z priorytetami
unijnymi pozwala na wypracowanie jedynej i słusznej linii zarządzania w regionie
24
25
http://inforail.pl/text.php?id=34961
M. Heurteaux, Décentralisation..., op.cit., s. 64.
76
respektującej stanowisko rządu i obywateli, owocuje powodzeniem dla regionu
i jego mieszkańców, eliminuje sytuacje konfliktogenne. Synchronizacja w kwestiach wizji rozwoju jest warunkiem dynamicznego rozwoju regionu. Jest to możliwe, w społeczeństwach o przejrzystych regulacjach prawnych, pełnej dojrzałości
intelektualnej i emocjonalnej, świadczy też o wysokiej kulturze osobistej najważniejszych osób rządzących w regionie.
Bibliografia:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
Bonnevie P. Dictionnaire encyclopédique, Hachette, Paris 1986.
Contrat de Projets: Etat-Région 2007-2013, Préfecture de NPdC, CR, Lille 2007.
Delecluse J.-L., 2009. Un an d`action, Conseil régional: Nord Pas de Calais, Lille
2010.
Heurteaux M., Décentralisation, une réforme ambitieuse, “Clés de l`Europe”, Le
Mouv`, Paris 2003.
http://www.nord.pref.gouv.fr/images/actualites/070411_cper_20072013.pdf
http://web.france.com/Nord-Pas_de_Calais
http://inforail.pl/tex.php?id=34961
Izdebski H., Kulesza M., Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne, Liber, Warszawa 1998.
Jewtuchowicz A., Terytorium i współczesne dylematy jego rozwoju, UŁ, Łódź 2005.
Pakosz B. i inni, Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1991.
Pietrzyk I., Polityka regionalna Unii Europejskiej, PWN, Warszawa 2001.
Pietrzyk I., Polityka regionalna Unii Europejskiej w praktyce krajów członkowskich,
AE, Kraków 1999.
Piot O., La France, “Clés de l`Europe”, Le Mouv`, Paris 2003.
Stratégie Régionale Innovation: Nord Pas de Calais, Préfecture NPdC, CR, Lille
2009.
www.idecentralisation.asso.fr
www.cesdip.mhs-paris.fr
Sztaba J., Le dynamisme dans le développement régional sur la base de la région
Nord Pas de Calais [w:] Ludzie, Zarządzanie, Gospodarka, J. Prońko (red.), Miscellanea Oeconomicae Nr 2/2011, WZiA UJK, Kielce 2011.
Sztaba J., Gospodarowanie zasobami regionu na przykładzie Nord Pas de Calais [w:]
Gospodarowanie zasobami w regionie w warunkach zagrożenia, A. Szplit (red.), Miscellanea Oeconomicae Nr 2/2010, WZiA, UJK, Kielce 2010.
Sztaba J., Przedsiębiorczość cechą menedżera przyszłości [w:] Rozwój regionów,
J. Prońko (red.), Miscellanea Oeconomicae, WZiA UJK, Kielce 2010.
Abstrakt
Nord Pas de Calais, to region znajdujący się w północnej części Francji, na
granicy z Belgią. Jest to region innowacyjny, konkurencyjny, dynamicznie rozwijający się . Strategie rozwoju spójne są z zasadami koncepcji tzw. zrównoważonego rozwoju, rozwoju, w którym działanie człowieka nie wpływa negatywnie na
środowisko. Region Nord Pas de Calais jest liderem wśród francuskich regionów
w wielu dziedzinach.
77
Management strategy synchronisation of French regions as a key to dynamic
development on the example of Nord-Pas-de-Calais
Nord-Pas-de-Calais is a region situated in the northern part of France and has
a border with Belgium. It is an innovative, competetive and dynamically developing region. The development strategies are consistent with the concept of sustainable development in which human activities do not have a negative effect on the
environment. Nord-Pas-de-Calais is a leader among the French regions in numerous fields.
PhD Jadwiga Sztaba, assistant professor, Jan Kochanowski University in Kielce.
78