GOUVERNANCE NA PRZYKŁADZIE NORD PAS DE CALAIS

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 17, Nr 2/2013
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Nauki dla Zarządzania.
Od czasów Adamieckiego do współczesności
Jadwiga Sztaba1
GOUVERNANCE
NA PRZYKŁADZIE NORD PAS DE CALAIS
Wstęp
W erze dynamicznych przemian i nasilającej się konkurencyjności, niezwykle
istotne znaczenie ma sposób zarządzania w jednostkach samorządu terytorialnego.
Właściwe zarządzanie gminą czy regionem w państwach demokratycznych do
jakich należy Francja jest szansą na poprawę wizerunku danej jednostki samorządowej, pozyskanie inwestorów krajowych i zagranicznych, wzrost potencjału gospodarczego, dynamikę pozytywnych przemian.
We Francji w latach 70. w wyniku rewolucji intelektualnej odchodzono stopniowo od zasad sterowania odgórnego, egzogenicznego, a zaczęto ukierunkowywać się na czynniki endogeniczne, oddolne. Sprzyjał temu proces decentralizacji
lat 80. Wówczas samorząd terytorialny wyposażony został w osobowość prawną
i samodzielność finansową, jako podmiot praw i obowiązków pozyskał samodzielność decyzyjną i ponosił odpowiedzialność za swe działania. W wyniku postępu, konkurencyjności, zmian polityczno-społecznych, wyzwań globalizacyjnych, a także braku środków finansowych na realizację ambitnych zadań, władze
publiczne coraz częściej zaczęły szukać wsparcia w środowiskach biznesowych.
Bez pomocy finansowej z zewnątrz nie można byłoby obecnie mówić o postępie
w wielu dziedzinach. Obecnie kluczowe decyzje w regionach nie są podejmowane
indywidualnie, i nie tylko przy współuczestnictwie organów kolegialnych, upoważnionych do tych celów poprzez wybory, ale także w coraz większym stopniu
przy współudziale innych ogniw funkcjonujących na danym terytorium, w tym
aktorów gospodarczych, finansujących liczne projekty regionalne, ośrodków naukowych, mieszkańców. W dużym stopniu wykorzystuje się czynniki endogeniczne, wiedzę i kompetencje kapitału ludzkiego i społecznego. Istotne znaczenie mają
1
Dr Sztaba Jadwiga, adiunkt, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
203
ciała doradcze, specjalnie powołane Rady Rozwoju, złożone z ekspertów i naukowców i współpraca z mieszkańcami, liderami regionalnymi, którzy mają prawo
decydować o kluczowych priorytetach w strategiach rozwoju ich jednostki obszarowej. Zmieniła się więc rola władz publicznych, które muszą liczyć się z licznymi
uwarunkowaniami w podejmowaniu decyzji. W tym kontekście nie mówimy
o zarządzaniu hierarchicznym lecz o gouvernance, która jest terminem bardziej adekwatnym do istoty obecnego sterowania w regionach państw demokratycznych.
Celem poniższych rozważań jest przedstawienie problematyki gouvernance na
przykładzie regionu francuskiego Nord Pas de Calais. W związku z tak sprecyzowanym celem, można postawić trzy hipotezy. Po pierwsze gouvernance régionale,
jest właściwym terminem służącym dla określenia sterowania regionem w państwie demokratycznym, zdecentralizowanym, doby globalizacji. Po drugie region
Nord Pas de Calais posiada skuteczne przywództwo, które inspiruje liczne podmioty oraz mieszkańców do działań na rzecz regionu. Po trzecie w podejmowaniu
kluczowych działań zarówno w fazie planowania jak realizacji współuczestniczą
mieszkańcy. W celu weryfikacji niniejszych hipotez posłużono się wynikami badań własnych (wywiady ukierunkowane, ankieta, kwerenda materiałów archiwalnych) przeprowadzonych w regionie Nord Pas de Calais. Zważywszy ograniczone
ramy tej publikacji wyakcentowane zostaną tylko nieliczne aspekty zagadnienia2
głównie związane z Nev Public Governance.
1. Istota gouvernance
Angielskojęzyczny termin governance, (fr. gouvernance) nie jest jednoznacznie definiowany. Często spotykanym odpowiednikiem tego pojęcia jest „zarządzanie”, choć w opinii wielu badaczy francuskich zarządzanie należy tłumaczyć pojęciem gestion lub administration, natomiast gouvernance lub gouvernabilité bliższy
jest terminowi coopération lub po prostu „współzarządzanie” czy „współsterowność”. Bliskoznacznym określeniem jest termin gouvernement, który w sensie
czasownikowym oznacza action de diriger un Etat 3/ „czynność kierowania państwem” a w sensie rzeczownikowym „rząd”. Nie należy więc utożsamiać tych
dwu pojęć, bowiem gouvernance ma zasięg szerszy i nie ogranicza się do relacji:
pracodawca – pracownik, nie polega na hierarchicznym podporządkowaniu.
W opinii Luc`a Berniera z ENAP z Kanady, la gouvernance est le pont entre la
société et administration publique/ „gouvernance jest mostem między społeczeństwem i administracją publiczną”, mostem który przechodzi przez elity pochodzące z wyborów. „Gouvernance wspierana jest zespołem aktów prawnych, ustaw,
zwyczajów, reguł, instytucji ukierunkowanych na podejmowanie decyzji w zakresie polityk publicznych, jest także sposobem w jaki konsultują się różne podmioty
realizujące określone zadania. Dotyczy państwa, regionu lub innej jednostki. Pań2
3
Badania (wywiady ukierunkowane, ankieta, kwerenda materiałów archiwalnych między innymi
w Conseil Régional, Mairie de Lille, Préfecture régionale, Université Charles de Gaulle Lille 3)
w regionie Nord Pas de Calais zostały przeprowadzone w styczniu i lutym 2011 roku.
P. Bonnevie, Dictionnaire encyclopédique, Hachette, Paris 1986, s. 241.
204
stwo, podkreśla Luc Bernier, nie może decydować pojedynczo, ma wszakże różne
zadania: budżetowe, naukowe, socjalne. Podejmowanie decyzji w jednej dziedzinie
musi następować w koordynacji z innymi i interesem ogólnym społeczeństwa”4.
W przypadku jednostek samorządu terytorialnego społeczeństw demokratycznych, przy respektowaniu zasad decentralizacji, gouvernance jest obecnie odpowiednim terminem dla określenia istoty sterowania terytoriami. Jak podkreślają
autorzy Territoires 2040, skupiający uwagę na rozwoju terytorialnym, a więc zarówno gminie jak departamencie i regionie, w erze dynamicznych przemian będących skutkiem globalizacji i postępującej decentralizacji należy przedefiniować
pojęcia zarządzanie, terytorium, rola władzy publicznej. Niezwykłe zasługi na tym
polu odniósł Giles Pinson, który w swej głośnej publikacji: Des métropoles ingouvernables aux métropoles oligarchiques5, podkreśla, że w gospodarce postindustrialnej przed terytoriami stoją nowe zadania, nowe sposoby zarządzania, nowe
strategie działań, wymagające od władz niezwykłej elastyczności i operatywności,
by opanować chaos jaki wywołany został czynnikami globalizacyjnymi. W związku z tworzeniem metropolii, i przejmowaniem przez duże miasta roli wiodącej
w celu wzrostu efektu synergii i aglomeracji, ośrodki decyzyjne małych jednostek
przestrzennych ulegają delokalizacji. Społeczeństwa stają się trudniejsze do sterowania. Władze miast, gmin, regionów nie zarządzają samodzielnie, wręcz tracą
moc decyzyjną. Obserwuje się niezdolność władz publicznych do adekwatnego
reagowania na wyzwania współczesności. Sterowanie obszarami metropolitarnymi
nie należy do łatwych, bowiem kumulacja ludności w określonych obszarach powoduje konieczność przekształceń struktur instytucjonalnych władzy. Władze
działają pod presją sieci różnych czynników. Z konieczności finansowej korzystają z prywatnych środków aktorów gospodarczych, którzy nie działają w ramach
jednej jednostki administracyjnej typu gmina czy region, a nawet państwo, lecz
w skali całego globu. Aktorzy biznesowi, w opinii G. Pinsona wpływają na kierunki przemian, przez co może dojść do spadku sterowności dotychczasowej
władz i transferu decyzyjności w kierunku opcji oligarchicznej i postdemokratycznej. Nie można zatem już mówić o zarządzaniu tradycyjnym typowym dla czasów
okresu stabilizacji, lecz o współzarządzaniu.
Współzarządzanie jest szansą lecz wymaga niezwykłej wiedzy i umiejętności
ze strony władz. Podobną opinię prezentują inni badacze tej problematyki. B. Jouve i C. Lefeve podkreślają, że globalizacja i decentralizacja uwolniły na skalę
niespotykaną dotychczas mechanizmy deregulacyjne, których opanowanie i właściwe ukierunkowanie jest sprawą priorytetową i wymaga sprzężenia wysiłków
wielu kluczowych dyscyplin naukowych i wytężonej, odpowiedzialnej współpracy
elit zarządzających z aktorami biznesu i instytucjami badawczymi6.
Y. Doublet, Luc Bernier: innover, faute d`argent, “Le soleil”, mars 2013, Québec 2010.
G. Pinson, Des métropoles ingouvernables aux métropoles oligarchiques, “Territoires 2040”, Paris
2010.
6
B. Jouve, C. Lefevre, Métropoles ingouvernables. Les villes européennes entre globalisation et
décentralisation, Elsevier, Paris 2002, s. 37-39.
4
5
205
Badająca niniejszą problematykę A. Jewtuchowicz, także uważa, że w erze
globalizacji, postępu technicznego, liberalizacji przepływu dóbr, kapitału, ludzi
oraz informacji, niezbędna jest nowa filozofia rozwoju, rozwoju z ukierunkowaniem na terytorium. Autorka publikacji pt. Terytorium i współczesne dylematy
jego rozwoju, podkreśla, że obecny etap przemian sprzyja różnorodności, daje
szansę, na jej kultywowanie. Lokalne społeczności, ich wartości, kultura, obyczaje, przyzwyczajenia i tradycje są poddawane silnym wpływom czynników zewnętrznych niosących uniformizację wartości. Uruchamiają się więc mechanizmy
obrony własnej historii. W poszukiwaniu dobrego dla siebie miejsca ludzie zwracają się do swego terytorium. To terytorium stało się podstawową cechą współczesnego rozwoju. W opinii A. Jewtuchowicz, terytorium integruje i przyczynia się
do integracji aktorów ekonomicznych, a ponadto jak twierdzi K. Colletis-Wahl
terytorium daje możliwość przedsiębiorstwom zakorzenienia się. Terytorium jest
konstrukcją historyczną, która na drodze specyficznego rozwoju została wyposażona we własny potencjał techniczny, ekonomiczny i ludzki. Terytorium posiada
swą dynamikę rozwoju, lub jej nie posiada. W przypadku braku czynników stymulujących rozwój podkreśla A. Jewtuchowicz, terytorium może zostać rozczłonkowane, rozdrobnione, ulec depopulacji7. Niezbędne jest zatem właściwe sterowanie
danym terytorium, bez względu na to czy jest nim metropolia, gmina, miasto czy
region.
Nowe metody sterowania opierają się nie tyle na wydawaniu poleceń i kontroli
ich wykonywania, jak to miało miejsce w organizacji hierarchicznej, lecz na dialogu i kompromisach, na komunikowaniu i współpracy poziomej. Te kryteria
spełnia gouvernance, która jest efektem demokracji i decentralizacji, a więc opisuje społeczności ludzi wolnych, żyjących w ramach systemu demokratycznego,
w warunkach względnego dobrobytu, mających liczne kontakty z otoczeniem.
Takie społeczeństwo wymaga innych metod zarządzania niż społeczeństwo tradycyjne. Gouvernance definiuje system stosunków jako grę i zakłada, że reguły gry
są sprawiedliwe. Jak motywuje A. Jewtuchowicz, to właśnie globalizacja wymusiła konieczność zmian w zarządzaniu. Gospodarka nie mogła być już zamknięta
w sztywnym biurokratycznym gorsecie, wymagała innej niż dotychczas organizacji i struktury, bowiem jak opiniuje J. Rifkin „organizacja hierarchiczna sprawdza
się w okresach stabilności rynku, ale katastrofalnie zawodzi w warunkach ciągłych
zmian, jest ona bowiem zbyt sztywna, by mogła się dostosować, do szybkich
zmian na rynku”8. Gouvernance nie jest synonimem zarządzania. Jest niekiedy
nazywana współzarządzaniem, idea zarządzania bowiem wiąże się z oficjalną
władzą, wyposażoną w środki przymusu, policję, gouvernance jest pochodną globalizacji i demokracji partycypacyjnej, która niosąc wolność i swobody obywatel7
8
A. Jewtuchowicz, Terytorium i jego rozwój w warunkach globalizacji [w]: Globalizacja i regionalizacja we współczesnym świecie, Księga jubileuszowa dedykowana Irenie Pietrzyk, UE, Kraków
2012, s. 27.
J. Rifkin, Wiek dostępu. Nowa kultura kapitalizmu, w której płaci się za każdą chwilę życia, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2003, s. 27, cyt. za A. Jewtuchowicz, Terytorium…, op.cit.,
s. 30.
206
skie, daje szansę współdecydowania o rozwoju swego terytorium, o rozwoju gminy lub regionu. W ramach współzarządzania wspólnoty terytorialne wpływają, na
kluczowe kierunki rozwoju swych miast, gmin i regionów, chętnie realizują różnorodne działania na rzecz regionu, i czują się współodpowiedzialne za efekty tego
rozwoju. Należy zatem w gouvernance uwzględnić czynnik wieloaspektowości,
w tym strony pozytywne i negatywne wszystkich decyzji, by w procesie koordynacji nie pominąć istotnych spraw, mających skutki uboczne w perspektywie długoterminowej. Jak podkreśla R. Leboutte z Uniwersytetu w Luksemburgu, badający proces dynamicznych przemian w europejskich regionach poprzemysłowych,
takie współzarządzanie może nieść sukces, którym cieszyć się będą liczne organy
współpracujące ze sobą. W przypadku, gdy jedno z ogniw nie spełni oczekiwanych nadziei, upada niekiedy cały projekt. Taka sytuacja miała miejsce między
zagłębiem Liège i zagłębiem Charleroi, podczas współpracy w realizacji zadań
w procesie transformacji. Doszło do konfliktów między zagłębiami, określanych
jako „guerres de bassins” / wojny basenów i cała Europa była świadkiem gouvernance catastrophique9. R. Leboutte jest zwolennikiem gouvernance, uważa, że
jest ona niezbędna w obecnym czasie, lecz podkreśla, iż niezwykle istotna i trudna
jest umiejętność kooperacyjna i negocjacyjna władz publicznych i sztuka kompromisu.
Bardzo istotna w skutecznej realizacji zadań strategicznych i wytyczaniu priorytetów rozwoju z uwzględnieniem zasad gouvernance jest partycypacja mieszkańców. Umożliwiła ją ustawa decentralizacyjna, a także regulacje ujęte w Konstytucji Francuskiej, a nade wszystko Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego i Europejskiej Karcie Samorządu Regionalnego. Te regulacje mają swą motywację w dwu istotnych koncepcjach teoretycznych współczesnego zarządzania
jednostką samorządową. Pierwsza określana jest jako Nev Public Governance
i dotyczy partycypacyjnego10 zarządzania publicznego przy oficjalnej akceptacji
potrzeby współdziałania poprzez tworzenie relacji z otoczeniem, druga nazywana
Nev Public Management określana jest jako menedżerskie zarządzanie publiczne,
w którym władzę traktuje się jak menedżerów, natomiast mieszkańców i inwestorów jak klientów, którym region, poprzez odpowiednie podmioty przygotowuje
ofertę marketingową11. Marketing terytorialny jest związany z gouvernance, bowiem jak podkreśla V. Golain, jest to effort collectif / wysiłek kolektywny różnych
podmiotów12, niezbędny w erze konkurencyjności i kryzysu gospodarczego, a jego
elementy takie jak: promocja, reklama, public relations, sponsoring, są uwzględR. Leboutte, Histoire économique et sociale de la construction européenne, P.I.E., Peter Lang,
Bruxelles 2008.
10
Europejska Karta Samorządu Terytorialnego (Strasbourg, 15 października 1985 roku), w art. 3
stanowi, że Samorząd terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnych w granicach
określonych prawem do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich
własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców.
11
W. Kuźniar, Aktywność marketingowa gmin i jej oddziaływanie na rozwój turystyki wiejskiej,
Wyd. Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2013, s. 10.
12
V. Gollain, Le marketing territorial au service de l`attractivité des territoires, www.marketingterritorial.org
9
207
niane w dokumentach strategicznych regionu. Władzom regionu zależy zarówno
na klientach zewnętrznych, do których należą między innymi inwestorzy (ze
względu na kapitał i nowe miejsca pracy), i wewnętrznych, do których należą
mieszkańcy (potencjalny elektorat). O ile jeszcze przed kilku laty można było
mówić o dominacji pierwszej koncepcji nad drugą, o tyle obecnie, ze względu na
konkurencyjność i rywalizację mówimy o koncepcjach mieszanych. Koncepcja
mieszana dominuje w zaprezentowanym poniżej regionie Nord Pas de Calais.
2. Gouvernance w regionie Nord Pas de Calais
Prezentacja regionu
Położony w północnej części Francji region Nord Pas de Calais, zajmuje powierzchnię 12 414 km2, zamieszkiwany jest przez ponad 4 048 000 osób. Gęstość
zaludnienia wynosi około 330 mieszkańców na 1 km2, prawie trzykrotnie więcej
w stosunku do średniej krajowej, która wynosi 111 osób na 1 km2. Blisko 40%
stanowią ludzie młodzi, nie przekraczający wiekiem 25 roku życia. 95% populacji
mieszka w miastach. Region złożony jest z dwu departamentów, Pas de Calais, ze
stolicą Arras oraz Nord, ze stolicą Lille, która jest także stolicą regionu, 13 okręgów, 156 kantonów, 1546 gmin, współpracujących ze sobą w ramach wspólnot
międzygminnych. Na nowej mapie administracyjnej region składa się z 3 wspólnot
miejskich (Lille, Arras i Dunkerque), 11 wspólnot aglomeracyjnych, 77 wspólnot
gminnych, 13 okręgów i 149 kantonów. Nord Pas de Calais, to region dominujący
w Europie i na świecie w licznych sektorach gospodarczych. Posiada bardzo dobrze rozwiniętą infrastrukturę drogową: 550 km autostrad, 1127 km lilii kolejowych, 700 km dróg wodnych i jedyny w swym rodzaju Eurotunel, łączący Francję
z Wielką Brytanią, przez który przebywa blisko 80 mln osób rocznie. Zajmuje
pierwszą pozycję po regionie paryskim w przyjmowaniu inwestycji zagranicznych, trzecią pozycję w potencjale przemysłowym, czwartą w potencjale ekonomicznym z PKB 96,5 mln euro, 5,2% PKB w skali kraju, region sukcesów gospodarczych, region dynamicznego rozwoju, o czym świadczą dane liczbowe przytaczane przez władze samorządowe w corocznych raportach gospodarczych i władze
państwowe w regionie. Niezwykłe zasługi należy przypisać funkcjonującym tam 7
pôles de compétitivités / biegunom konkurencyjności i 11 pôles de performences/
biegunom perfekcyjności (doskonałości), stanowiącym ostoję współpracy i kooperacji między władzami i różnymi podmiotami w regionie, a także centrom działań innowacyjnych. Liczba patentów opublikowanych tylko w 2011 roku wyniosła
270, a więc 2,1% w skali kraju, co nie jest małym osiągnięciem. Duże znaczenie
mają „rozsiane” po całym regionie izby przemysłowo-handlowe CCI /Chambres
de Commerce et d`Industrie, które wspierają władze, przedsiębiorstwa i mieszkańców w ramach 12 nowych zadań, nałożonych na nie ustawą z lipca 2010 roku13.
W ramach wymienionych powyżej biegunów funkcjonują centra transferu technologii, platformy naukowe, parki technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości.
13
Ph. Vasseur, CCI, le nouveau cap, CCI Nord Pas de Calais, Lille 2011, s. 23.
208
Wszystkie bieguny (klastry) powiązane są z ośrodkami naukowo-badawczymi,
uczelniami. 4600 badaczy naukowych prowadzi badania na rzecz regionu.
W regionie funkcjonuje 6 uniwersytetów publicznych, 1 prywatny, 30 wyższych
szkół inżynierskich, handlowych i zarządzania, 300 laboratoriów prywatnych
i publicznych.
Władze regionu
Głównym organem władz samorządowych w regionie jest Conseil régional, Rada regionalna, złożona ze 113 radnych14, wybieranych w głosowaniu powszechnym,
bezpośrednim, nazywana rownież Assemblée régionale /Zgromadzeniem regionalnym. Na czele Rady stoi jej przewodniczący, wybrany na pierwszym, powyborczym posiedzeniu plenarnym. Jest on szefem egzekutywy, organem wykonawczym Rady. Jest wspomagany przez 15 wiceprzewodniczących, wybranych także
na pierwszym posiedzeniu powyborczym. Organem doradczym jest CESER Regionalna Rada do spraw ekonomicznych, społecznych i środowiskowych, złożona
ze 119 osób. Funkcjonuje także 44 – osobowa Komisja Stała i 15 komisji tematycznych. Organem władz państwowych w regionie jest Prefekt, któremu podlegają służby DATAR / Délégation Interministérielle à l`Aménagement du Territoire
et à l`Attractivité Régionale i SGAR / Secrétariat Général pour les Affaires
Régionales 15. Prefekt mianowany przez prezydenta, jest reprezentantem poszczególnych ministrów w regionie, realizuje krajową politykę regionalną, pozyskuje
fundusze dla regionu w Paryżu i Brukseli, czuwa nad zgodnością realizacji działań
z zasadami prawa krajowego i wspólnotowego. Każdy akt prawny wydany przez
władze samorządowe musi być podpisany przez prefekta.
Gouvernance i partycypacja w regionie
Na realizację zadań rozwoju regionu mają wpływ szerokie konsultacje społeczne, w których uczestniczą władze wszystkich szczebli, przedstawiciele świata
nauki, środowiska gospodarcze pracodawców i pracobiorców, zorganizowane
grupy społeczne, inwestorzy krajowi i zagraniczni, dyrekcje wielkich przedsiębiorstw i banków, stowarzyszenia, liderzy lokalni, mieszkańcy. Te wszystkie
podmioty wykazują wysoki poziom aktywności w działaniach na rzecz regionu
i wciąż współpracują z władzami. Przykładem spektakularnego zaangażowania
w pracę na rzecz regionu był okres zamykania mniej rentownych kopalń i kosztownej rewitalizacji obszarów poprzemysłowych, których aż połowa krajowej
W ramach ustawy nr 2010 – 1563 z dnia 16 grudnia 2010 roku o reformie wspólnot terytorialnych
została wprowadzona nowa kategoria radnych. Radni regionalni i radni generalni w ramach nowych wyborów zostaną zastąpieni radnymi terytorialnymi. Obecnie jest w kraju 4037 radnych generalnych i 1880 radnych regionalnych. Na wiosnę 2014 roku zostaną zastąpieni zespołem 3493
radnych terytorialnych, którzy będą zasiadać w ławach Rad regionalnych i generalnych. Ogólna
liczba radnych zmniejszy się prawie o połowę, zatem zmieni się także liczba radnych w Radzie
regionalnej Nord Pas de Calais.
15
DATAR / Delegatura Międzyministerialna do spraw Zagospodarowania Przestrzennego Terytorium i Atrakcyjności Regionalnej. SGAR / Sekretariat Ogólny do Spraw Regionalnych.
14
209
liczby terenów zdewastowanych przez przemysł znajdowała się w Nord Pas de
Calais. Trudne procesy remediacji metodami biologicznymi typu fitodegradacja,
fito- ekstrakcja, lub technicznymi typu elektrokinetyczne usuwanie metali, desorpcja termiczna i inne poprzedzone były setkami debat z udziałem wszystkich grup
społecznych. Jak podkreśla Muriel Maillefert z Uniwersytetu Charles de Gaulle
Lille 3, w licznych Raportach dla MEDD i wielu publikacjach na temat regionu,
był to niezwykle trudny okres dla regionu. W czasie debat nad losem zakładów
przemysłowych ścierały się trzy opcje. Pierwszą grupę stanowili zwolennicy reaktywacji kopalń i wsparcia finansowego dla upadających zakładów przemysłowych,
drugą stanowili zwolennicy zamykania kopalń, trzecią zwolennicy radykalnych
i natychmiastowych zmian, by jak podkreśla R. Leboutte „tourner la page et oublier le passé” / odwrócić kartę i zapomnieć przeszłość. Po długich dyskusjach,
nastąpił kompromis, uwzględniono stanowisko elit intelektualnych, opinie badaczy z dziedziny polityki regionalnej. Autorytatywne były tu opinie intelektualistów w zakresie koncepcji rozwoju regionalnego, do jakich należą między innymi:
B. Zindeau, G. Colletis, A. Torre. Ukierunkowano się na działania ewolucyjne
z wykorzystaniem teorii lokalizacji z uwzględnieniem proximité (géographique,
organisationelle, institutionelle et spatiale) bliskości (geograficznej, organizacyjnej, instytucjonalnej, przestrzennej), bowiem jak podkreśla M. Maillefert16: la
localisation optimale permet de minimiser les coûts / optymalna lokalizacja pozwala minimalizować koszty.
Podobna była aktywność podmiotów gospodarczych i mieszkańców regionu
w 1992 roku po konferencji w Rio de Janeiro, gdy zaproponowano wszystkim
państwom i regionom realizację zasad zrównoważonego rozwoju. Region natychmiast przystąpił do opracowania regionalnej Agendy 21 pod kierunkiem byłej
przewodniczącej Rady regionalnej Marie Christine Blandin. Zadania kontynuowane były za czasów obecnego przewodniczącego, którym jest od 2001 roku Daniel
Percheron17. Spektakularne działania zrealizowano w ramach IDD / Ścieżek
Zrównoważonego Rozwoju, przy szerokim udziale społecznym. Region realizuje
kluczowe zadania zgodne z umową między państwem i regionem, określaną jako
Contrat de Projets: Etat – Région: Nord Pas de Calais: 2007 – 2013, i innymi
kluczowymi dla regionu aktami prawnymi. Ukierunkowany jest na działania marketingowe, które są effort collectif / „wysiłkiem wspólnym” i przynoszą oczekiwany sukces. Duże znaczenie dla regionu mają potężne korporacje międzynarodowe, francuskie i zagraniczne, zatrudniające pośrednio lub bezpośrednio ponad
80% osób pracujących w regionie18, a także współfinansujące kosztochłonne proM. Maillefert, Action collective territoriale et modèles de développement régionaux: le cas de trois
sites de la région Nord Pas de Calais, Vertigo, Vol. 9, No 2/2009.
17
Daniel Percheron (ur. w 1942 roku) jest bardzo aktywnym politykiem. Jest senatorem Pas de
Calais, wybrany 25 września 1983 roku, ponownie 27 września 1992 roku, następnie 23 września
2001 roku, ponownie 25 września 2011 roku. Przewodniczącym Rady regionalnej jest od 2001 roku, cieszy się dużą popularnością wśród mieszkańców. Por. Daniel Percheron, http//www.senat.fr
/senateur/percheron_daniel83047w.html
18
Wywiad ukierunkowany przeprowadzony w Conseil régional w Lille w dniu 6 lutego 2011 roku.
16
210
jekty19. Należą do nich między innymi takie firmy jak: GroupeDecathlon, Groupe
Auchan, Groupe Gerard Mulliez, Nord Christian Dubois, Kingficher, Leroy Merlin, La Redoute, Les 3 Suisses, Bonduelle, Entreprise Promod, Delta 3 itd. Władze
wspomagane są między innymi przez wymienione powyżej firmy, instytucje bankowe, ubezpieczeniowe, a kluczową rolę opiniotwórczą pełnią mieszkańcy miast
i miasteczek, liderzy regionalni, partycypujący w działaniach na rzecz regionu.
W opinii przewodniczącego „Demokracji Partycypacyjnej”, wice-przewodniczącego
Rady regionalnej Pierre`a Saintignon na 1 091 000 mieszkańców Lille – Métropole
Communauté Urbaine aż 1 012 000 uczestniczy w różnego rodzaju stowarzyszeniach. Podobnie jest na całym obszarze Nord Pas de Calais20. Wprowadzone jeszcze za czasów Pierre`a Mauroy, przewodniczącego Rady regionalnej w latach
1974 – 1981 Rady dzielnicowe / Conseil de Quartier, złożone z radnych i ekspertów lokalnych, reaktywowane w 1995 roku mają duże znaczenie integracyjne dla
mieszkańców. Funkcjonowanie Rad opiera się na trzech filarach: Proximité territoriale / bliskości terytorialnej, dialogue avec les citoyens / dialogu z obywatelami,
concertation / chóralnym, wspólnym ustalaniu kierunków rozwoju terytorium.
Ponadto pełnią trzy zasadnicze funkcje: informacyjną (usługi i porady dla mieszkańców, pisanie dokumentów, petycji, podań do instytucji, wypełnianie formularzy), konsultacyjną (zbieranie różnych opinii od mieszkańców) i partycypacyjną
(możliwość wpływania na decyzje władz, współudział w zarządzaniu). W czasie
spotkań z mieszkańcami określanych jako Forums Citoyens lub Ateliers Urbains
de Proximité obecne są władze regionalne, również lokalne. Wówczas dyskutowane są kwestie bieżące dotyczące różnych obszarów życia. Właśnie podczas takich
spotkań powstają innowacyjne pomysły dotyczące kluczowych strategii działań
regionalnych, tu wyłaniają się liderzy lokalni, jednostki przedsiębiorcze, na które
liczą władze i mieszkańcy w działaniach na rzecz regionu. Aktywnie wykorzystuje
się portale internetowe: z jasłem: jinnove (wprowadzam innowację), demainjecree
(jutro tworzę „firmę”). Funkcjonują także Rady dzieci / Conseil d`Enfant. Conseil
Municipal d`Enfant / Rada Miejska Dzieci (CME) w Lille liczy 186 osób. Młodzież i dzieci pracują w komisjach, obradują na posiedzeniach plenarnych młodzieżowych wpływając na decyzje władz lokalnych i regionalnych. W ten sposób
wpływają na image swej miejscowości, osiedla czy ulicy w myśl dewizy: chaque
habitant un acteur de la Cité / „każdy mieszkaniec aktorem (kreatorem) swego
miasta”21. Aktywnie uczestniczą w okolicznościowych uroczystościach i spektakularnych zabawach regionalnych typu „Parada olbrzymów”22.
Nie sposób wymienić wszystkich projektów, współfinansowanych przez liczne podmioty. Jednym
z nich jest budowa razem z Pikardią kanału łączącego Sekwanę z akwenami Północy. Le Canal
Seine Nord Europe będzie kosztował 4,2 mld euro. Władze regionalne pozyskają 50% środków od
podmiotów prywatnych. Por. B. Picard (red.), Le guide êconomique: Nord Pas de Calais, Picardie, Les Editions PTC, Rouen 2010, s. 231
20
Wywiad ukierunkowany przeprowadzony w Conseil régional w Lille w dniu 3 lutego 2011 roku
21
Ibidem.
22
Historia olbrzymów, postaci gigantycznych sięgających 8 metrów wysokości związana jest
z mitologią grecką i rzymską. Sięga czasów Średniowiecza. Festiwal gigantów corocznie organi19
211
Zgodnie z wynikami badań ankietowych23, aż 62% ankietowanych wyraziło
wysoki poziom zadowolenia, że mieszka w tym regionie, natomiast 11% bardzo
wysoki stopień zadowolenia. W sumie 73% badanych, mieszkających w tym regionie jest zadowolona. Z tej grupy 63% osób posiada mniej niż 35 lat. W grupie
wiekowej obejmującej lata 18–24, aż 74% wykazało wysoki poziom zadowolenia.
Najniższy wskaźnik zadowolenia wykazali mieszkańcy w przedziale wiekowym
35lat i więcej. Wynosił on 45%. W tym przedziale wiekowym dostrzega się postawy etnocentryczne i niekiedy nostalgię za potęgą industrialną Francji. Istotnym
wskaźnikiem jest ocena władz publicznych regionu. 69% ankietowanych oceniło
pozytywnie starania władz na rzecz regionu. Ponadto blisko 85% ankietowanych
przyznało się do stałego członkostwa w różnego rodzaju stowarzyszeniach
i uczestnictwie w spotkaniach rad dzielnicowych, aktywnym udziale w forach
i warsztatach, na spotkaniach z przedstawicielami władz. Najaktywniejszym politykiem wśród władz politycznych regionu, w opinii ankietowanych, jest przewodniczący CR. Główne zalety jakie akcentowano w niniejszej ankiecie, to: wysoki
poziom wiedzy – 86%, umiejętność współpracy – 78%,otwartość – 82%, przedsiębiorczość – 89%, poczucie humoru – 80%, entuzjazm – 95%.
W przeprowadzonym przez Komisję Europejską konkursie w styczniu 2013
roku zatytułowanym: Région Européenne Entrepreneuriale / „Przedsiębiorczy
Region Europejski”, region Nord Pas de Calais zdobył pierwsze miejsce, drugie
Styria w Austrii, a trzecie jeden z regionów Danii. Podstawowym kryterium jakie
uwzględniono w konkursie była ocena „mocnych stron Strategii regionalnej
z ukierunkowaniem na przyszłość”. Opracowanie „Strategii przyszłości” było
wynikiem licznych debat wszystkich podmiotów włączonych do wspólnych działań. Również w 2013 roku region zdobył „Palmę Zwycięstwa 2013”24 za pierwsze
miejsce w konkursie na Régions les plus heureuses de France / „Najszczęśliwsze
regiony Francji”. Zadowolenie mieszkańców, nie wynika z przesadnego bogactwa,
lecz z entuzjazmu, że wspólnymi siłami region odnosi sukcesy. Daniel Percheron,
gratuluje mieszkańcom tych sukcesów, a po odbiór nagrody za pierwsze miejsce
w konkursie przedsiębiorczości wysłał do Brukseli przedstawicieli 5 organizacji:
SRDE / Schemat Régional de Développement Economique, PRCTE – Programme
Régional de Création et Transmission d`Entreprises, PRDESS / Programme
Régional de Développement de l`Economie Sociale et Solidaire, SRI / Stratégie
Régionale de l`Innovation, SRIE / Stratégie Régionale Iniciatives et Entrepreneuriat. Jednocześnie podkreślił, że jest to nagroda za wzorową współpracę między
instytucjami publicznymi i ich partnerami, by utworzyć z regionu „un territoire qui
bouge”25/ „terytorium, które „tętni życiem” (dynamicznie rozwija się).
zowany jest wielkim wydarzeniem, każde miasto prezentuje swego giganta. W regionie jest ponad
500 gigantów. Gigant (M. Gayant) z miejscowości Douai mierzy 8,5 metra, waży 370 kg.
23
Badania ankietowe w regionie Nord Pas de Calais zostały przeprowadzone w dniach: 25 stycznia –
7 lutego 2011 roku, na próbie 720 osób, w różnym wieku.
24
Palmares 2013 – des régions les plus heureuses vient de sortir, http://www.jinnove.com (15.03.2013).
25
La région NPDC a reçu le label „Région Européenne Entrepreneuriale”, http://www.jinnove.com
(12.03.2013).
212
Zakończenie
Podsumowując powyższe rozważania oparte na analizie istotnych czynników
należy zwrócić uwagę na trzy zasadnicze kwestie wyeksponowane w hipotezach.
Po pierwsze gouvernance jest właściwym terminem dla sterowania regionem państwa demokratycznego, sprawdza się w regionie Nord Pas de Calais. Po drugie
w erze globalizacji dynamiczny rozwój regionalny jest możliwy pod warunkiem,
że regionem sterują menedżerowie jutra26, o adekwatnych do wyzwań cywilizacyjnych cechach charakteru, aktywni, przedsiębiorczy, rozumiejący istotę governance, skłonni do rozważnego kompromisu, posiadający umiejętność współpracy
z różnymi podmiotami, elastyczni, dalecy od rutynowych zachowań, ceniący innowacyjność. Region Nord Pas de Calais posiada skuteczne przywództwo, któremu zawdzięcza swój sukces. Daniel Percheron, przewodniczący Conseil Régional
jest wytrawnym i doświadczonym politykiem, o wysokim poczuciu humoru, entuzjastycznym nastawieniu do życia. Umiejętnie współpracuje nie tylko z Prefektem
regionu, ale ze wszystkimi podmiotami, od których zależy realizacja zadań bieżących w regionie. Mieszkańcy i wszystkie podmioty regionu darzą zaufaniem
przewodniczącego, jest bowiem obecny wszędzie, gdzie jest to możliwe, na Forums Citoyens, Ateliers Urbains de Proximité, konferencjach naukowych, spotkaniach gospodarczych. Mieszkańcy prowadzą z nim korespondencję mail`ową
o różnorodnej tematyce. Potrafi zachęcić do współpracy wszystkich, za co jest
ceniony. Również istotną postacią jest Jean Michel Berard, Prefekt regionu, reprezentant rządu, zapewniający realizację celów regionu w poszanowaniu prawa.
Obydwaj politycy, reprezentanci władz publicznych zostali wyróżnieni przez autorytety Unii Europejskiej za aktywną pracę i synchronizację w działaniach na rzecz
regionu.
Bibliografia:
1. Bonnevie P., Dictionnaire encyclopédique, Hachette, Paris 1986.
2. Contrat de Projets Etat – Région: Nord Pas de Calais: 2007 – 2013, Préfecture de
région Nord Pas de Calais, Conseil régional: Nord Pas de Calais, Lille 2007.
3. Daniel Percheron, http//www.senat.fr/senateur/percheron_daniel83047w.html.
4. Delecluse J. L., 2009. Un an d`action, Conseil Régional Nord Pas de Calais, Lille
2010.
5. Drucker P.F., Menedżer skuteczny, MT Biznes, Warszawa 2004.
6. Gollain V., Le marketing territorial au service de l`attractivité des territoires,
www.marketing-territorial.org.
7. Jewtuchowicz A., Terytorium i jego rozwój w warunkach globalizacji [w:] Globalizacja i regionalizacja we współczesnym świecie, Księga jubileuszowa dedykowana Irenie
Pietrzyk, UE, Kraków 2012.
8. Jouve B., Lefevre C., Métropoles ingouvernables. Les villes européennes entre globalisation et décentralisation, Elsevier, Paris 2002.
26
Menedżer jutra koncentruje się na szansach, ceni i rozwija przedsiębiorczość mieszkańców, ceni
entuzjazm, kreatywność, wiedzę, obowiązkowość, nie może być pesymistą, winien wykazywać
wiarę w sukces. Por. P.F. Drucker, Menedżer skuteczny, MT Biznes, Warszawa 2004, s. 157-158.
213
9. Kuźniar W., Aktywność marketingowa gmin i jej oddziaływanie na rozwój turystyki
wiejskiej, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2013.
10. La région NPDC a reçu le label „Région Européenne Entrepreneuriale”,
http://www.jinnove.com
11. Leboutte, Histoire économique et sociale de la construction européenne, P.I.E., Peter
Lang, Bruxelles 2008.
12. Maillefert M., Action collective territoriale et modèles de développement régionaux: le
cas de trois sites de la région Nord Pas de Calais, Vertigo Vol 9, No 2/2009
13. Palmares 2013 – des régions les plus heureuses vient de sortir, http://www.jinnove.com
14. Picard B., Le guide économique: Nord Pas de Calais, Picardie, Les Editions PTC,
Rouen 2010.
15. Pinson G., Des métropoles ingouvernables aux métropoles oligarchiques, “Territoires
2040”, DATAR, Paris 2010.
Abstract:
Nord Pas de Calais, to region znajdujący się w północnej części Francji, na
granicy z Belgią. Jest to region innowacyjny, konkurencyjny, dynamicznie rozwijający się. Jest liderem wśród francuskich regionów w wielu dziedzinach. Rada
regionalna pod kierownictwem Daniela Percheron stawia na innowacje w Regionalnej Strategii Rozwoju. Działalność miejscowej władzy niewątpliwie tworzy
przyjazny klimat dla rozwoju przedsiębiorczości i przyczynia się do aktywizacji
społeczno – gospodarczej regionu.
Governance in Nord Pas de Calais
Nord Pas de Calais is a region stuated in the northerm part of France and has
a border with Belgium. It is an innovative, competetive and dynamically developing region. Is a leader among the French regions in numerous fields. The regional
council headed by Daniel Percheron prioritises innovation within the Regional
Development Strategies. The activity of a local authority is undoubtedly creating
a favourable climate for local development thus contributing to a socio-economic
activation of an administrative region.
PhD Jadwiga Sztaba, assistant professor, Jan Kochanowski University in Kielce.
214