szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
F
[1. litera oznaczająca spółgłoskę f; 2.
spółgłoska
wargowo-zębowa,
bezdźwięczna,
twarda;
3. litera
oznaczająca w numeracji porządkowej:
szósty; 4. czwarty dźwięk w podstawowej
skali diatonicznej] – f (zöngétlen
mássalhangzó); (zene) f = forte; ff =
fortissimo
f (częstotliwość) – f (frekcencia)
f
1582
- FD - częstotliwość środkowa kanału
zakresie dupleksowym;
- fdolna - dolna częstotliwość
określonego zakresu częstotliwości;
- FG - częstotliwość środkowa kanału
zakresie dupleksowym;
- fgórna - górna częstotliwość
określonego zakresu częstotliwości;
w dolnym
graniczna
w górnym
graniczna
fa – (ol.) fa; (zene) F-hang; a törzshangsor (C-dúr)
negyedik hangja, foka
F – F, Fahrenheit-fok
Faber est quisque suae fortunae. [(łc.) faber est
kwiskwe sue fortune; każdy jest kowalem
swego
losu;
fragment
zaginionego
poematu Apiusza Klaudiusza (konsula w
307 r. p.n.e.). ] – Faber est quisque suae
fortunae. Mindenki a maga szerencséjének
kovácsa (Sallustius)
Fabian [imię męskie pochodzenia łacińskiego,
oznaczające "należący do Fabiusza"
(mężczyzny z rodu Fabiuszów). Nazwa
rodowa Fabiuszy wywodzi się zaś od słowa
faba (bób) i pierwotnie oznaczała osobę
zajmującą się uprawą bobu. W dawnej
Polsce było znane również w formie
Pabijan. Patronem imienia jest św.
Fabian.] – Fábián [latin eredetű férfinév,
jelentése: A Fabius nemzettséghez tartozó.
Női párja: Fabiána.]
fabryczka – gyáracska, üzemecske; kisüzem
fabryczny, -a, -e – gyári, gyárfabryka [1. zakład przemysłowy; 2. zespół
pracowników zakładu] – (lat.) fabrik,
fabrika; (dawno) gyár, üzem, ipartelep
fabryka amunicji – lőszergyár
fabryka autobusów – buszgyár
fabryka broni – fegyvergyár
fabryka czekolady – csokoládégyár
fabryka daje dochód – a gyár jövedelmet hoz
fabryka domów [zakład produkujący elementy
do szybkiego montażu budowli] – házgyár
fabryka gumy – gumigyár
Cadbury Polska Sp. z o.o - fabryka gumy do żucia
(rágógumi gyár)
fabryka idzie – a gyár üzemben van
fabryka jedwab – selyemgyár
fabryka jest niedaleko od instytutu – a gyár nem
messze van az intézettől
fabryka konserw – konzervgyár
fabryka lokomotyw – mozdonygyár
fabryka maszyn – gépgyár
fabryka maszyn rolniczych – mezőgazdasági
gépgyár
fabryka mebli – bútorgyár
fabryka obuwia – cipőgyár
fabryka państwowa – állami gyár
fabryka papieru – papírgyár
fabryka parowozów – mozdonygyár
fabryka prochu – (prochownia) lőporgyár
fabryka przetworów mięsnych – húsfeldolgozó
üzem
fabryka ruszyła – a gyár beindult v. működni
kezdett
fabryka samochodów – autógyár, gépkocsigyár
Fabryka
Samochodów
Ciężarowych
–
Teherautógyár
Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie
(FSC
Lublin)
[zakład
produkcji
samochodów,
początkowo
głównie
ciężarowych, następnie dostawczych i
części samochodowych, utworzony w
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
1583
Lublinie w latach 50. XX wieku.] – Lublini
Teherautógyár
Fabryka Samochodów Osobowych a. Fabryka
Samochodów Osobowych S.A. (FSO) [1.
przedsiębiorstwo, na które składają się
wytwórnie samochodów w Warszawie (od
1951) i Nysie (od 1986). 2. polskie
przedsiębiorstwo branży motoryzacyjnej
produkujące
samochody
osobowe
zlokalizowane w Warszawie w dzielnicy
Praga Północ na Pelcowiźnie zbudowane
od postaw na przełomie lat 40. i 50. XX
wieku. W latach 1986 - 2002 w skład FSO
wchodził
Zakład
Samochodów
Dostawczych w Nysie.] – (személyautógyár)
Fabryka Samochodów Osobowych v.
Fabryka Samochodów Osobowych S.A.
(FSO) [Az FSO jogelődjének számító cég
Lengyelországban az ötvenes évek óta
működött, és a két legnagyobb lengyel
autógyártó cégek egyike volt. 1996-ban
együttműködési szerződés aláírására került sor
a Daewoo Motor Corporation Ltd. (a
továbbiakban: DMC) és az akkori Ipari és
Kereskedelmi Minisztérium között. A Daewoo
megszerezte az újonnan alapított DAEWOOFSO MOTOR S.A. részvényeinek 70 %-át. A
részvények mintegy 25 %-át az Államkincstár
birtokolta, a további részeket pedig kisebbségi
részvényesek. Azóta a társaság a Fabryka
Samochodów Osobowych (FSO) nevet viseli.]
fabryka sklejek – lemezgyár, furnírgyár
fabryka stoi – a gyár áll v. nincs üzemben v. nem
működik v. nem dolgozik
fabryka sukna – posztógyár
fabryka tekstylna – textilgyár
fabryka traktorów – traktorgyár
fabryka wagonów – vagongyár [Gliwicka
Fabryka Wagonów (Gliwicka Fabryka
Wagonów Holding S.A. ul. Błogosławionego
Czesława 13. 44-100 Gliwice): Gliwicei
Vagongyár Rt.]
fabryka włókiennnicza – textilgyár
fabryka wyrobów fajansach – fajanszárugyár
fabryka wyrobów kamgarnowych – fésűsfonoda
fabryka wyrobów włókienniczych – textilgyár
fabryka zapałek – gyufagyár
fabrykacja [produkcja] – készítés, gyártás, gyári
termelés, előállítás, tömeggyártás
fabrykacja fajansów – fajanszgyártás
fabrykacja lodu – jéggyártás
fabrykacja piwa – sörgyártás
fabrykancki, -a, -e – gyáros-, gyártulajdonosi,
gyártói
fabrykant [daw. właściciel fabryki], fabrykantka
– gyáros, gyártulajdonos, gyártó (ffi/nő)
fabrykant broni – fegyvergyáros
-
Wersja 01 01 2017.
fabrykant plotek – (tréf.) pletykázó, fecsegő
ember, pletykafészek, pletykagyáros
fabrykat [produkt fabryczny] – gyártmány,
készítmény, áru, termék, cikk
fabryki samochodów – gépkocsigyár
fabrykować [1. wytwarzać coś w dużej ilości;
2. pot. fałszować] – (lat.) fabrikálni; fúrnifaragni, barkácsolni, készíteni, gyártani;
hamisítani; (dawno) iparilag előállítani,
gyártani
fabrykować coś – hamisítani vmit
fabrykować plotki – pletykát gyártani
fabrykować wiersze – verset faragni
fabrykowanie – gyártás, készítés
fabularnie – meseszerűen
fabularność – mesésség
fabularny, -a, -e – játék-, mese-, mesés,
cselekményes
fabularyzacja
[nadanie
formy
utworu
fabularnego takim utworom, jak kronika,
pamiętnik lub film dokumentalny] –
dokumentumok feldolgozása regénnyé,
filmre stb.
fabularyzm [1. występowanie fabuły w dziele
sztuki; 2. występowanie fabuły w dziele
sztuki] – fabularizmus, a fabula megjelenése
a művészeti ágakban
fabularyzować – dokumentumokat regénnyé
feldolgoni, filmre vinni
fabuła [układ zdarzeń, wątków przedstawionych
w utworze literackim lub w filmie] – (lat.)
fabula; (bajka) mese, tanmese (különösen
állatmese, tanító mese); (temat) történet;
tartalom, szüzsé <fr. ’tartalom’>: irodalmi,
művészeti alkotás tárgya, tartalma; egy
foklór alkotás teljes tartalma, legtöbbször
cselekményének tartalmi kivonata
fabuła docet – (lat.) fabula docet; ebből az a
tanulság; a mese tanulsága ez
fabuła docet – (lat.) fabula docet: ebből az a
tanulság, a mese tanulsága
fac-, fak- – fac-, fakfacecik – fickó, pasi, srác
facecja [1. krótki, żartobliwy utwór epicki,
popularny w literaturze staropolskiej;
2. daw. krótkie, zabawne opowiadanie] –
(dawno) tréfa, móka, adoma, bohózat
Facejasz, Pekachiasz (Jahwe otwiera) [król
Izraela, syn i następca Manachema;
panował
2
lata,
761-759
przed
Chrystusem. Czynił zło; został zabity
przez Facejasza (Pekacha).] – PEKÁJA
(Jahve megnyitotta a szemet; az Úr az
éberség, a szem megnyitása) [Izráel királya;
Menáhem fia és utóda; istentelen király, a
bálványozás előmozdítója (2Kir 15,23-24);
Péka meggyilkolta (2Kir 15,22-25).]
1584
Facejasz, Pekach (Jahwe otwiera) [syn
Romeliasza, Remaliacha, dowódca wojsk
poprzedniego (Pekachiasza) którego zabił
i objął po nim władzą królewską nad
Izraelem. Rządził 20 lat, 759-739 przed
Chrystusem; postępował źle w oczach
Pańskich. Zabity przez Ozeasza, który po
nim objął władzę w Izraelu.] – PÉKA
(nyílt, nyílás, rés; éberség; nyitott szemekkel,
látva). [Remália fia, az északi országrész,
Izrael királya (i.e. 737-733); megölte Pekáját
(2Kir 15,25); Kr. e. 734-714-ig uralkodott
(2Kir 15,27); az erős asszír veszély
elhárítására szövetségre lépett Raszon
damaszkuszi királlyal Júda ellen (2Kir
15,37); kénytelen volt meghódolni Asszíria
előtt (2Kir 15,29); de később az asszír
beavatkozás következtében Hósea (4)
megölte (2Kir 15,30).]
facecje (z łac. facetiae, żarty, dowcipy) [znaczą to
samo, co zabawne anegdoty] – bohózatok
Facecje sowizdrzalskie (1903) – Bakkalaureuszi
tréfák (1903)
facecjonistyczny, -a, -e – bohóc-, mókás
facecjonista – (dawno) tréfacsináló, bohóc, mókás
ember
facelet, facolet, facelit [wyraz spolszczony ze
średniowiecznej
łaciny:
faciletum,
fazoletus, fazoletum, oznaczający welon,
opaskę na głowę czyli zawój, namiotkę,
zasłonę twarzy i delikatną chustkę do
nosa.] – (dawno) fátyol, főkötő, díszes
zsebkendő
facelot, facolet [wyraz z włoskiego oznaczający
chustkę przeznaczoną do wszystkich
celów, a więc także do nosa. Faceloty
zarzucane na głowę używane były już za
Zygmunta Augusta i sięgały aż do ziemi.
Chustki przeznaczane do nosa skrapiano
olejkami.] – kendő; díszes zsebkendő
facet [pot. o mężczyźnie; lekceważąco o
mężczyźnie] – (tréf.) alak, pasas, pofa, pali;
pacák, fickó, krapek, hapsi, pasi; (dawno)
ficsúr, piperkőc, elegáns divatbáb, dandy;
fráter; fajankó; paccer
facet z jajami! – (wulg.) faszagyerek!
faceta – (fr.) facetta, faszetta; csiszolt oldalfelület
(drágaköveknél, üvegnél)
facet z kamienia – csiszolt oldalfelület kőből
facetka [potocznie: kobieta] – csaj, jó nő
fach [pot. zawód] – (ném.) fach; szakma, szak,
mesterség, foglalkozás, hivatás, foglalkozási
ág; rekesz, fiók, polc
fachlować [szybko jeść, chełpliwie] – [Słowniczek
języka śląskiego] gyorsan enni; falatozni
fachowiec [specjalista w jakiejś dziedzinie] –
szakember, szakavatott, szakértő, specialista;
hozzáértő; szakmunkás
-
Wersja 01 01 2017.
fachowiec pierwszej klasy – elsőrendű szakember
fachowo
–
szakmailag,
szakszerűen,
szakértelemmel
fachowość [znajomość fachu; wykształcenie
zawodowe] – szakszerűség, szakértelem,
szaktudás,
szakismeret,
mesterség;
szakavatottság
fachowy, -a, -e [1. związany z jakimś zawodem;
2. biegły w jakimś zawodzie; 3. będący
wynikiem czyjejś fachowości] – szakmai,
szak-; szakszerű, szakavatott, szakképzett
fachowo – szakmailag
fachowość – szakmaiság
fachowy, -a, -e [1. związany z jakimś zawodem;
2. biegły w jakimś zawodzie; 3. będący
wynikiem czyjejś fachowości] – szakmai,
szakfachowy robotnik – szakmunkás
fachowe wyszkolenie – szakmai v. szakiskolai
kiképzés
Facile est imperium in bonis [Łatwe jest
panowanie nad dobrymi.] – (lat.) Facile est
imperium in bonis; Könnyű a jók fölött
uralkodni (Plautus)
Facile omnes, cum valemus, recta consilia
aegrotis damus [Wszyscy łatwo dajemy
rady chorym, gdy jesteśmy zdrowi.]
(Terencjusz) – (lat.) Facile omnes, cum
valemus, recta consilia aegrotis damus;
Mikor egészségesek vagyunk, mindnyájan
könnyen adunk helyes tanácsokat a
betegeknek (Terentius)
facit [łac.] – (lat.) facit; végeredmény; összeg,
vminek a lényege, siker, eredmény
facit indignatio versum [fac-it indignati-o
wersum] [łac., oburzenie rodzi wiersz
(poezję; satyrę), z Juwenalisa (Satyry, 1,
79); często: ...versus ('wiersze')] – (lat.)
facit indignatio versum; "A felháborodás
kovácsolja a verset." [Idézet Juvenalis
szatíráiból.]
facjata [1. zob. facjatka; 2. żart. twarz; 3. daw.
frontowa ściana budynku; 4. daw. część
ściany zasłaniająca dach] – (fr.) faszád,
façade; (ol.) facciata; (ném.) fassade;
homlokzat közepe; padlásszoba, manzárd,
félemelet; (tréf.) pofa, alak, arc
facjatka [mieszkanie lub pokój na poddaszu] –
manzárd, padlásszoba
facjenda
[dawniej:
interes,
transakcja
handlowa; spekulacja, szachrajstwo] –
(dawno) üzlet, üzérkedés, nyerészkedés,
kufárkodás
façonné [nazwa na tkaninę z prostym wzorem,
gładkiej powierzchni, tworzonej poprzez
łączenie różnych splotów i/ lub kolorów
przędz. Produkowana
z bawełnianej,
jedwabnej lub wełnianej przędzy na
damskie sukienki.] – faconné, façonné [1.
Egyszínű vagy különböző színű fonalakból
álló, a kötésszerkezettel mintázott, egyszerű,
kis mintaelemű nyüstös szövetek gyűjtőneve.
Pamutból, selyemből és gyapjúból egyaránt
készülhet, női ruhák anyaga. A francia
"façonner" (ejtsd: faszonné) ige jelentése:
formáz, alakít, megmunkál. 2. Mintázatelnevezés a sávolykötésű szöveteken.
Általában kicsi, geometrikus minta (pötty,
rombusz vagy kocka).]
1585
Facta est grando et ignis [Powstał grad i ogień] Facta est grando et ignis (Lőn jégeső és
tűz)
Facta loquuntur, Fakty krzyczą (Fakty mówią
same za siebie) – (lat.) Facta loquuntur;
tények, a tettek beszélnek; a ttek magukról
beszélnek.
Facta, non verba! [Czynów, nie słów!] – (lat.)
Facta, non verba!; „nem szavak, tettek” (ne
beszélj, cselekedj!)
Facta non praesumuntur, sed probantur [1.
okoliczności faktycznych nie domniemywa
się, lecz należy je udowodnić; 2. faktów się
nie domniemywa, lecz je udowadnia] —
(lat.) Facta non praesumuntur, sed
probantur; a tényeket nem feltételezik,
hanem bizonyítják azokat
Facta notoria [Ogólnie znane fakty] – (lat.)
Facta notoria; ismert tények
Facta prubantur, iura novit curia [okoliczności
faktyczne należy udowodnić, a prawo sąd
zna. W procesie strony powinny
przytoczyć fakty, a nie muszą udowadniać
treści przepisów prawnych; te są sądowi
znane.] — (lat.) Facta prubantur, iura novit
curia; a tényeket kell bizonyítani, a törvényt
meg a bíróság ismeri
-
Wersja 01 01 2017.
sunt verbis difficilora [Czyny są
trudniejsze niż słowa] – (lat.) Facta sunt
verbis difficilora; nehezebb cselekedni
mint beszélni
Facta probantur, iura novit curia [1.
okoliczności
faktyczne
wymagają
udowodnienia, a przepisy prawa są sądowi
znane; 2. okoliczności faktyczne należy
udowodnić, a prawo sąd zna] – (lat.) Facta
probantur, iura novit curia; a tényeket kell
bizonyítani, a jogszabályokat a bíróság
ismeri
Factum fieri infectum non potest [Czyn
dokonany
nie
może
stać
się
niedokonanym.] – Factum fieri infectum
non potest A megtörténtet nem lehet meg
nem történtté tenni (Plautus)
Factum legitime retractari non debet, licet casus
postea eveniat, a quo non potuit inchoari. –
(lat.) Factum legitime retractari non debet,
licet casus postea eveniat, a quo non potuit
inchoari. (Reg. Iur. 73.) = A jogi tényt utóbb
már visszavonni nem szabad, jóllehet később
olyan körülmények merülnek fel, amelyek
annak megkezdését meg nem engedték
volna.
facylitacja [wzajemny wpływ członków grupy,
powodujący wzrost zachowań określonego
rodzaju, np. wzajemne pobudzanie się
członków grupy do czynów agresywnych
przez
eksponowanie
podobnych
zachowań.
Facylitacja
powoduje
osłabienie
kontroli
intelektualnej
zachowania poszczególnych osób.] –
facilitáció; serkentés [általában idegsejtek
egymás aktivitását növelő hatására mondják,
de általánosabb értelemben is használható]
 szinaptikus facilitáció: a szinapszis
működési hatékonyságának rövididejű
fokozódása
fading [wym. fejding] [zanik sygnału radiowego]
– (ang.) fading (megfakulás); (távközlés) 1.
rádióállomások
hangjának
átmeneti
elhalkulása, ideiglenes kimaradása; 2. a
rádiófelvétel látszólag ok nélküli elhalkulása,
majd ismételt felerősödése
fadżr (arab. ‫[ )ف جر‬modlitwa muzułmańska
(salat), pierwsza w ciągu dnia, odmawiana
o świcie.] – fadzsr (‫ – ف جر‬faǧr) [a
muszlimok hajnali imája, a kötelező napi öt
ima (szalát) közül az első. Az öt ima együtt
képezi az az iszlám öt oszlopa közül az
egyiket (a szunnita iszlámban), illetve a síita
iszlám szerint az a vallás tíz ágának.]
faeton [1. lekki powóz czterokołowy; 2. rodzaj
nadwozia samochodu osobowego; 3. ptak
oceaniczny żyjący w strefie tropikalnej] –
phaeton; kis nyitott kocsi
Facta
[gaduła, piersiówka] [Słowniczek języka
śląskiego] – fecsegő, pletykás, szószátyár;
(közb.) (alkohollal teli) laposüveg
fafuła [niedołęga, niezdara, safanduła] – tökfilkó,
fajankó; ügyetlen, ügyefogyott, alak, hülye,
balfiú, semmirekelő, mihaszna
fagas [1. pogard. o człowieku wysługującym się
komuś; 2. pogard. o kochanku; 3. duża
owca; 4. daw. służący] – lakáj; hízelgő,
talpnyaló ember; nagy birka; (átv.) szolgáló
fagasowski, -a, -ie – lakáj; hízelgő, talpnyaló
fagasostwo [służalczość, lizusostwo] – lakájkodás,
lakájság; hizelkedés, hízelgés,talpnyalás;
szolgaiság,
szolgasor,
szolgalelkűség,
hitványság; árulkodás, júdáskodás
fagasować [być fagasem] – lakájkodni; hízelegni,
talpnyalóskodni
fagocista [muzyk grający na fagocie]; fagocistka
– fagottos, fagottjátékos, fagottista (ffi/nő)
fagocyt [1. (komórka żerna) - każda komórka
zdolna do fagocytozy; 2. komórka
organizmu mająca zdolność pochłaniania
mikroskopijnych ciał stałych]; fagocyta –
(gör.) fagocita, falósejt; baktériumok
elnyelésére és megemésztésére képes
különféle szerves anyag, főleg fehér vérsejt
fagocytoza [wychwytywanie i pochłanianie przez
komórkę mikroskopijnych ciał stałych] –
fagocitózis; protozoonok (pl. amőbák)
esetében
táplálkozásra
szolgáló
anyagfelvétel. A fejlettebb soksejtűekben
ugyanez a működés más célokat szolgál: a
makrofágok és a fehérvérsejtek (leukociták)
a vérben és a szövetek közt vándorolva
bekebelezik a sejttörmelékeket és a
szervezetbe
hatolt
idegen
sejteket.
Mivel egyetlen részecske bekebelezésekor a
sejt membránjának mintegy 10 %-át is
felhasználhatja, a fagicitózishoz jelentős
mennyiségű membrán szükséges.
fagocyty [1. komórki mające zdolność
pochłaniania
i
niszczenia
cząstek
organicznych
(fogocytoza):
bakterii,
pierwotniaków, obumarłych komórek,
resztek
komórek
i
tkanek
oraz
deponowania w swym wnętrzu cząstek
kurzu, drobnych obcych ciał, barwników
oraz krystaloidów. 2. komórki żerne
organizmów zwierzęcych (i niektóre
pierwotniaki); 3. komórki organizmu
mające
zdolność
pochłaniania
mikroskopijnych ciał stałych] – (gör.)
fagociták, falósejtek;
fehérvérsejtek,
amelyek az amőbához hasonlóan képesek
idegen testeket saját magukba bekebelezni
fagot [1. drewniany instrument dęty o niskiej
skali; 2. z włosk. fagotto, instrument dęty,
drewniany, długi, rozszerzony dawniej na
końcu jak u trąby, wynaleziony podobno
faflok
1586
-
Wersja 01 01 2017.
w r. 1539 przez kanonika Afranio z
Ferrary. Pierwotnie miał z boku tylko
dziurki, do których później dodano
klapki, służył do wydania głosu męskiego,
basu. Gołębiowski twierdzi, że fagoty i
klarynety później do Polski przybyły.
Fagocista zwał się grający na fagocie, z
niemieck. der Fagotist.] – (ol. fagotto)
fagott; (zene) kettős nádnyelvű, mélyhangú
fa fúvós hangszer
fagotowy, -a, -e – fagottFagus (Buk zwyczajny; Fagus sylvatica L.) –
(lat.) Fagus; közönséges, avagy európai bükk
(Fagus sylvatica) a bükkfafélék (Fagaceae)
családjának egyik faja
Gatunek zmienny, istnieje bardzo duża liczba odmian
ozdobnych.
 'Asplenifolia' odmiana o relatywnie wolnym
wzroście w porównaniu do gatunku. Liście
wąskie, zatokowo klapowane. Na końcach
długopędów są wąskie, bez klap tylko
pofalowane. Ze względu na wolny wzrost nadaje
się do ogrodów przydomowych.
 'Atropunicea' , syn. F. s. f. Atropurpurea Kirch.,
'Purpurea' - odmiana czerwonolistna. Młode
liście czarnopurpurowe później jaśniejące do
purpurowoczerwonych. Odmiana ta znana jest
od 1750r. Ponieważ często jest rozmnażana
generatywnie nie zawsze zachowuje cechy
charakterystyczne
odmiany
(jaśniejsze
zabarwienie liści). (Podobnie jak Picea pungens
cv. Glauca). Odmiana powinna być rozmnażana
przez szczepienie egzemplarzy o najciemniejszej
barwie (najlepiej przez ablaktacje). Jedna z
najcenniejszych
odmian
purpurowolistnych
wśród naszych drzew nadająca się głównie do
nasadzeń parkowych ze względu na szybkość
wzrostu nie odbiegającego od gatunku.
 'Dawyck' – wysokie drzewo o stożkowej lub
kolumnowej koronie. Osiąga wysokość 15 m,
szerokość korony 3m. Jesienią liście przed
opadnięciem
zmieniają
kolor
na
czerwonobrązowy. Liście ma zielone, błyszczące.
Nadaje się do sadzenia jako drzewo samotne, w
parkach, lub w alejach.
 'Dawyck Gold' – drzewo wysokie (do 15 m), o
stożkowej lub kolumnowej koronie (szerokość 3
m). Ma bardzo ozdobne liście – jako młode są są
intensywnie żółte, później stopniowo zielenieją.
Jesienią żółkną. Nadaje się do nasadzeń jako
drzewo samotne (soliter (botanika)), w parkach
lub alejach.
 'Dawyck Purple' - drzewo wysokie (do 15 m), o
stożkowej lub kolumnowej koronie (szerokość 3
m). Ma bardzo ozdobne, błyszczące, ciemnoczerwone liście. Jesienią wybarwiają się na
jasnobrązowo. Nadaje się do sadzenia jako soliter
(botanika) w parkach lub alejach.
 'Fastigiata'
forma
początkowa
wąskowrzecionowata,
w
starszym
wieku
wąskostożkowata o konarach wyprostowanych,
wyrastających równolegle do pnia.
-
Wersja 01 01 2017.
 'Laciniata' najprawdopodobniej forma zbliżona
 Fagus sylvatica 'Purpurea Tricolor' – Nagy,
do odm. Asplenifolia o liściach mniej lub bardziej
wcinanych, ale o szybszym wzroście (różnie
opisywana przez różnych autorów).
terpedt koronát nevelő változat. Sárgán tarkázott
bordó leveleinek szegélye rózsaszín.
 'Pendula' - odmiana zwisająca. Pokrój drzewa
'płaczący', nadający się do większych ogrodów na
naturalne "altany", choć równie często spotykane
jako drzewo "cmentarne" (smutne ?).
 'Purpureo-Pendula' syn. 'Purpurea pendula' odm. podobna pokrojem do wyżej opisanej, ale
nieco
wolniej
rosnąca
o
liściach
ciemnopurpurowych. Podobnie do poprzedniej
wymaga szczepienia na kilkuletnich siewkach
"pod koronę" ewentualnie rozmnażania z
sadzonek i wczesnego okrzesywania i sztucznego
podtrzymywania przewodnika.
1587
 'Roseomarginata' syn. 'Tricolor ': Młode liście
ciemnopurpurowe, dojrzałe o brzegach różowych
z białym przebarwieniem na przejściu. Pokrój
nie odbiega od gatunku. Kiedyś napisałem u nas
niespotykana, obecnie rozmnażana przez
szczepienie "na wysokim pniu" na gatunku.
 'Tortuosa' syn. F. s. f. suentiliensis Schelle 1911 chyba najciekawsza forma buka znana od
początku XIX w., ale późno opisana jako forma
botaniczna. U nas rozmnażana dopiero od
kilkunastu lat, i prawdopodobnie starsze
egzemplarze nie są znane. Charakteryzuje się
bardzo wolnym wzrostem (w przeciwieństwie do
gatunku) i silnie powyginanymi konarami, co
nadaje
starszym
egzemplarzom
bardzo
romantyczny wygląd (patrz zdjęcia, pierwszy
najstarszy egzemplarz mający 14 m wys. i
rozpiętość korony niecałe 24 m przy wieku
szacowanym na 200 lat z parku w Saksonii).
 'Zlatia' pokrojem forma zbliżona do F. s. cv.
Fastigiata, ale młode liście żółtozłote, w czasie
pełnego rozwoju jasnozielone. Szybkość wzrostu
umiarkowana. Po raz pierwszy znaleziona w
Serbii, w 1892 sprowadzona do Berlina i
rozmnażana przez szkółki von Spätha.
Fontosabb alfajai, illetve kertészeti változatai:
 keleti bükk (Fagus sylvatica ssp. orientalis) – a
meleg-nedves
fekete-tengeri
térségben
endemikus. A szárazabb keleti térségek felé
haladva egyre inkább csak a hegységek
magashegyi ködzónájában fordul elő,
 vérbükk (Fagus sylvatica ssp. atropurpurea, illetve
Fagus sylvatica ‘Purpurea’),





szomorú bükk (Fagus sylvatica ssp. pendula),
barna bükk (Fagus sylvatica 'Atropunicea'),
tornyos bükk (Fagus sylvatica 'Fastigiata'),
szeldelt levelű bükk (Fagus sylvatica ‘Laciniata’),
Fagus sylvatica 'Aurea Pendula' – aranysárga
lombú, csüngő ágú, igényes fajta;
 Fagus sylvatica 'Dawyck Gold' – zölden hajtó,
később aranysárga lombú, oszlopos fajta;
 Fagus sylvatica ‘Dawyck Purple’ – oszlopos
termetű, az egész vegetációs időszakban bordó
lombú változat;
 Fagus sylvatica 'Purple Fountain' – a karcsú,
 Fagus sylvatica 'Rohanii' – Bordó levelei
karéjosak.
failover [poprawna praca, mimo usterek (tryb
pracy w przypadku awarii serwera
głównego, gdy jego zadania przejmuje
serwer rezerwowy)] – (ang.) failover [Ha
egy számítógép meghibásodik, egy másik
számítógép azonnal át tudja venni az első
számítógép feladatait. Ehhez nem elég
redundáns elemek beépítése, hanem a két
számítógépnek tudnia kell a másikról, hogy a
másik éppen mit csinál, és a rendszernek el
kell tudnia dönteni, hogy melyik számítógép
hibás, és melyik működik jól. Ez egyes
esetekben nem könnyű feladat, mert lehet,
hogy mindkét
számítógép
szolgáltat
adatokat, de azok különbözők, ezért nem
lehet egyértelműen eldönteni, melyik
hibásodott meg.]
Faille [stosunkowo trwała, lekko błyszcząca, o
średniej masie lub ciężka jedwabna
tkanina, z poprzecznymi prążkami, o
rypsowym, lub płóciennym splocie.
Produkowana z cienkiego jedwabiu w
osnowie z nierównomiernej przędzy
jedwabnej lub czesanej przędzy wełnianej
w wątku. Poprzez zastosowanie różnych
kolorów w wątku i osnowie można
uzyskać efekt opalizacji. Tkanina może
mieć
trwały
morowy
wzór.
Wykorzystywana na damskie sukienki i
płaszcze a także w produkcji kapeluszy.] Faille [Nehéz vagy közepesen nehéz, fényes,
taftszerű
selyemszövet,
jól
kivehető
keresztirányú bordázattal, vászon- vagy
ripszkötésben. A láncfonal finom selyem, a
vetülék chappe- vagy fésűsgyapjú-fonal. Ha
a lánc- és a vetülékfonal különböző színű,
színjátszó hatás érhető el. Készítik moaré
mintázattal is.]
fair [wym. fer] [uczciwy] – (ang.) fair;
kifogástalan, tiszta, becsületes
fair [wym. fer] [uczciwie] – becsületesen,
becsülettel, derekasan
fair play [wym. fer plej] [I. 1. uczciwa gra lub
walka sportowa; 2. uczciwe postępowanie
w stosunkach z ludźmi; II. o grze
sportowej lub postępowaniu: uczciwy] –
(ang.) fair play; becsületes, sportszerű játék
Faison [Wzór z drobnymi, prostymi motywami,
delikatnie plastyczny tworzony poprzez
kombinację różnych splotów i przędzy.] Faison [Magyar nyelvterületen nem elterjedt
kifejezés az apró, enyhén plasztikus,
egyszerű motívumokból álló szövött
bordó levelű változat;
mintázatra, melyet különféle kötésmódok
alkalmazásával hoznak létre.]
fait
1588
accompli [fr., rzecz dokonana, fakt
dokonany (utrudniający powrót do stanu
poprzedniego a.
całkiem
nie do
odrobienia)] – (fr.) fait accompli; befejezett,
megmásíthatatlan tény
Faith and Order (Wiara i Porządek) - FAITH
AND ORDER; Hit és egyházszervezet; az
ökumenikus mozgalom egyik ágának a neve,
amely (1910 óta) a hit és az
egyházalkotmány kérdéseivel foglalkozik.
Ma az Egyházak Világtanácsának egyik
osztálya. [Komisja «Faith and Order» =
Faith and Order (Hit és egyházszervezet)
néven ismert hittani bizottság]
faja [1. duża fajka – przyrząd do palenia; 2. pot.
człowiek mało zaradny w życiu] – pipa;
(tréf.) tökfilkó, ügyetlen fráter, pancser
fajans [1. wyrób z białej glinki wypalanej,
pokrywanej nieprzezroczystym szkliwem;
też: tworzywo wykonane z takiego
wyrobu; 2. pot. coś bezwartościowego] –
(fr.) fajansz, majolika (ónmázas cserép);
fajanszedény
fajansowy, -a, -e [związany z fajansem] – fajanszfajczany, -a, -e – pipafajczarnia – dohányzó, dohányzószoba
fajczarz [nałogowiec, palacz, palący] – dohányzó,
dohányos ember; pipázó (ember)
fajczyć [pot. palić fajkę lub w ogóle tytoń] –
dohányozni, pipázni
fajdać [brudzić (por. kidać)] – (közönséges)
szarni, összecsinálni, lecsinálni
fajdać się – összecsinálja magát, becsinálni
fajeczka [zdrobnienie od: fajka] – kis pipa, szipka
fajer, fajera [impreza] – [Słowniczek języka
śląskiego] rendezvény (összejövetel), előadás
fajerant [zob. fajrant] – munkaidő után, munkaidő
vége, „fájront”
fajerka [jedna z kilku obrączek żeliwnych
zamykających lub zmniejszających otwór
w płycie kuchennej] – vaskályha,
tűzhelykarika, főzőlap, forrasztókályha;
(bányászat) tűzkosár; kályhalégszabályozó;
tömjénező
fajerwerk [1. wyrób pirotechniczny dający
podczas palenia się efekt świetlny i
akustyczny; też: sam ten efekt; 2. przen.
efektowne działanie] – tüzijáték; (átv.) az
érzés pillanatnyi kirobbanása
fajerwerki – tüzijáték
Fajfer [z niemieck. Pfeifer, piszczek, t. j. grający
na piszczałce. Tak nazywano muzykusów,
grających w dawnych kapelach polskich
na fletniach, obojach i różnego rodzaju
-
Wersja 01 01 2017.
piszczałkach, dla odróżnienia ich od
surmaczów, trębaczów, sztorcistów i t. d.
W wieku XVIII zwano także fajfrów
oboistami. Rozkazem, z 20 grudnia 1818 r.
ustanowiono w pułkach piechoty linjowej
polskiej po 4-ch fajfrów, w każdej zaś
kompanii pułku grenadjerów gwardyi po
jednym. B. Gemb.] – (dawno) sípon v.
pásztorsípon játszó muzsikus; fuvolás
fajfka [fajka] – [Słowniczek języka śląskiego] pipa
fajka [1. przyrząd składający się z cybucha i
główki, służący do palenia tytoniu; 2. pot.:
papieros; 3. Palenie tytuniu w fajkach
zawitało do Polski z Turcyi w wieku XVII,
ale bynajmniej nie upowszechniło się
jeszcze. Nałóg zażywania tabaki ogarnął w
wieku XVIII wszystkich, palenia zaś –
tylko niektórych.] – pipa
fajka piankowa – tajtékpipa
fajka pokoju [fajka wypalana przez Indian
Ameryki Północnej na znak pokoju i
przyjaźni] – békepipa
fajka porcelanowa – porcelánpipa
fajkarstwo [rodzaj rzemiosła artystycznego
zajmującego się produkcją fajek. Osoba
wykonująca ten zawód to fajkarz.
Obecnie w Polsce działa sześć warsztatów
fajkarskich, wszystkie w Przemyślu. W
mieście tym znajduje się też Muzeum
Dzwonów i Fajek] – pipakészítés;
pipagyártás
fajkarz [1. osoba zajmująca się produkcją lub
sprzedażą fajek; 2. palacz fajki; fajczarz]
– pipás (ember); pipakészítő, pipagyártó;
pipázó (ember)
fajkowy, -a, -e – pipa-, pipás, pipa alakú
fajla [pilnik] – [Słowniczek języka śląskiego]
reszelő, ráspoly
fajlować, sfajlować
[obrabiać pilnikiem] –
[Słowniczek języka śląskiego] reszelni
fajnie – remekül
fajne – fajin
fajny, -a, -e; fajowy, -a, -e [pot. dobry, ładny] –
fájin, fáin; stramm, klassz, remek, jó; finom,
nagyszerű
fajować
[owiewać zboże z plew (ziemia
lubliniecka)] – [Słowniczek języka śląskiego]
gabonát pelyvától szétválasztani
fajrant, fajerant [pot. koniec dnia pracy lub
przerwa w pracy] – (ném.) fájront, fájramt;
munkaidő után, munkaidő vége, „fájront”;
munkaszünet, pihenő
fajrować [świętować, obchodzić np. urodziny] –
[Słowniczek języka śląskiego] ünnepelni
fajtnąć — fajtać [1. pot. machnąć czymś; 2. pot.
przewrócić się; 3. posp. umrzeć] – csóválni,
1589
állandóan
mozgatni;
felfordulni,
bukfencezni, felbukfencezni; (átv.) meghalni
fajtnął na środku drogi – felfordult az út közepén
fajtłapa [lekcew. człowiek niezaradny i
niezdarny] – csámpás ember, két balkezes,
balfácán, mafla, fajankó
fakcja [1. daw. Partia; 2. daw. spisek] – (lat.)
fakció; (dawno) párt, politikai csoport;
pártütés,
egységbontás;
összeesküvés,
ármánykodás, titkos szövetség
fakir [1. w krajach muzułmańskich: żebrzący
mnich; 2. indyjski asceta] – fakír; kolduló,
kóborló mohamedán szerzetes; indiai kuldus
és aszkéta; igénytelen, érzéketlen személy
fakirek [klapek z wypustkami stymulującymi
stopę] – papucs fajta
faks, fax [1. urządzenie służące do odbioru i
przesyłania na odległość nieruchomych
obrazów i tekstów za pomocą sieci
telefonicznej; 2. kopia obrazu lub tekstu
przesłana przy użyciu tego urządzenia] –
fax; (lat.) faksimile: valamely kép, írás, rajz
hasonmása; (telefaks) faxkészülék
faks odebrany – érkező fax
faks
przez
Internet
[to
technologia
umożliwiająca odbieranie i wysyłanie
faksów za pośrednictwem internetu] –
internetes faxszolgáltatás; fax interneten
keresztül
faks wysłany – elküldött fax
faksować [przesyłać tekst, zdjęcie itp. faksem] –
faxolni; faxot küldeni
faksować coś – faxolni vmit
faksymile,
facsimile
[czytaj:
faks-imile]
[1. dokładna reprodukcja dokumentu,
rysunku lub podpisu; 2. pieczątka lub
klisza odtwarzające własnoręczny podpis;
3. system telekomunikacji służący do
przesyłania obrazów nieruchomych i ich
odbioru w postaci utrwalonej; 4.
reprodukcja
dokumentu
wykonana
ręcznie, mechanicznie lub chemicznie; 5.
pieczątka
lub
klisza
odtwarzająca
własnoręczny podpis] – (lat.) fakszimile;
vmely kép, rajz, írás hasonmása; hasonmás
kiadás
Ojciec Święty otrzymał faksymile autografu
dzieła Mikołaja Kopernika z 1543 r. Jerzy
Joachim Retyk, przyjaciel Kopernika, zabrał
-
Wersja 01 01 2017.
odpis tego dzieła w 1541 r. do Norymbergii, gdzie
je
wydrukowano.
Redaktorzy
napisali
przedmowę, uporządkowali kolejne części tekstu i
nadali tytuł. Do dzisiaj nie wiadomo, jaki tytuł
swej pracy chciał nadać Kopernik. List
dedykacyjny do papieża Pawła III przesłał do
Norymbergii w 1542 r. i użył tam zwrotu: "Księgi
o obrotach sfer wszechświata". Dzieło od 1956 r.
znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej w
Krakowie.
faksymilować
[wykonywać
faksymile
–
reprodukcje] – pontos másolatot készíteni,
fakszimilét csinálni
faksymilowany, -a, -e – fakszimilefaksymilowane wydanię książek – könyvek
hasonmás kiadása
fakcik – tényecske
fakt [to, co zaszło lub zachodzi w rzeczywistości]
– faktum, 1. tény (faktem jest, że… tény, az
hogy…); 2. valóságos, nem kitalált esemény,
jelenség
fakt dokonany – befejezett tény
fakt historyczny – történelmi v. történeti tény
fakt naukowy [stwierdzenie konkretnego stanu
rzeczy lub zdarzenia w określonym czasie
i przestrzeni] – tudományos tény
fakt
prasowy,
medialny
[informacja
rozpowszechniana w prasie lub mediach
elektronicznych, niezgodna z prawdą, ale
mająca wpływ na opinię publiczną] – hír,
sajtó tényállás
fakt prawny [zdarzenie lub zachowanie, z
którym norma prawna wiąże określone
skutki prawne] – jogi tény
fakt ten upamiętni się wszystkim – ez a tény
mindenki előtt emlékezetessé vált
fakt wielkiej wagi – nagyjelentőségű esemény
fakt, że…; faktem jest, że… – tény, hogy…
faktoid [1. kłamstwo albo półprawda uznawane
za prawdę ze względu na sam fakt
ukazania się ich w druku; 2. informacja
traktowana jako prawdziwa tylko dlatego,
że ukazała się w mediach] – faktoid;
álinformáció [Olyan információ, hír, mely
mesterséges
beavatkozás
befolyásolási
kísérlet, manipuláció révén kerül a hírláncba.
A hírkörnyezet, a hírforma és a média
multiplikatív hatása megnöveli a faktoid
erejét. A kifejezés Norman Mailertől
származik, aki szerint a faktoid „olyan tény,
ami csak azóta létezik, amióta megjelent a
sajtóban.”]
faktor [1. jedna z przyczyn; 2. moc składnika
ochronnego w kosmetykach; 3. bank
zajmujący się faktoringiem; 4. daw.
pośrednik] – (lat.) faktor; közvetítő,
megbízott, alkusz, ügynök, fogadatlan
prókátor; (matematika) faktor, tényező,
összetevő
1590
faktoria [1. osada handlowa założona przez
kupców
europejskich
w
krajach
kolonialnych; 2. daw. placówka handlowa
na słabo zaludnionym terenie] – faktória;
(kereskedelmi) telep, ügynökség
faktorka – közvetítőnő, női megbízott, női alkusz,
ügynöknő
faktorne – ügynöki v. közvetítési díj
faktorować – ügynökösködni, közvetíteni
faktotum [łac. fac totum 'rób wszystko'; facere,
zob. fakcja; totum r.nij. od totus — 1.
przest. osoba zaufana, "prawa ręka",
zausznik,
powiernik,
totumfacki,
popychadło; 2. daw. osoba zaufana] –
(tréf.) tótumfaktum; mindenes
faktotum bankiera – a bankár jobbkeze
faktura (z łac. factura = wykonanie czegoś,
obróbka, budowa) [1. charakterystyczne
cechy powierzchni przedmiotu; 2. pisemny
dowód transakcji kupna i sprzedaży lub
wykonania
jakiejś
usługi,
będący
podstawą rozliczenia; 3. budowa dzieła
literackiego,
filmu;
4. sposób
komponowania na określony instrument,
zespół, głos ludzki; 5. sposób koordynacji
melodii i harmonii; 6. rodzaj użytych
przez kompozytora środków technicznych
i sposób ich realizowania w kompozycji;
najczęściej mówi się o fakturze z punktu
widzenia techniki użycia współbrzmień i
prowadzenia głosów, odróżniając fakturę
polifoniczną od homofonicznej; faktura
oznacza również rodzaj użytych przez
kompozytora środków właściwych danej
technice instrumentalnej lub wokalnej,
np. fortepianowa, chóralna, smyczkowa] –
(lat.)
faktúra;
számla,
áruszámla,
szállítólevél; jegyzék; (művészet) technikai
kivitelezés, ecsetkezelés; (zene) valamely
zenemű letétjének módja; a mű letéti
technikája
faktura celna – vámszámla
faktura częściowa – részszámla
faktura dodatkowa – pótszámla
faktura handlowa – kereskedelmi számla
faktura inkasowa – inkassziós számla
faktura konsularna – konzuli számla
faktura końcowa – végszámla
faktura miesięczna – haviszámla
faktura ostateczna – végleges számla
faktura
(powierzchni)
[ukształtowanie
powierzchni] – felületalakítás
faktura proforma, faktura tymczasowa –
proforma faktúra; előzetes számla, előszámla
faktura prowizoryczna – előszámla
faktura towarowa – áruszámla
-
Wersja 01 01 2017.
faktura VAT – ÁFÁ-s számla; VAT (áfa,
hozzáadottértékadó, többletérték-adó) számla
fakturować [1. wystawiać fakturę odbiorcy;
2. nadawać
powierzchni
przedmiotu
odpowiednią fakturę] – számlázni
fakturować coś – számlát kiállítani vmiről,
számlázni vmit
fakturzysta [pracownik wystawiający faktury],
fakturzystka – számlázó (ffi/nő)
fakturowanie – számlázás
fakturowanie zwrotne – visszaszámlázás
fakturowy, -a, -e – faktúra-, számla-,
fakturowy, fakturalny
fakty – tények
fakty jednostkowe – egyes esetek
fakty logicznie ze sobą powiązane – logikusan
összefüggő tények
fakty nie opisane w kronice – a krónikában meg
nem írt tények; amiről hallgat a krónika
faktycznie – tényleg, ténylegesen, valóban
faktyczny, -a, -e [zgodny z faktami] – tényleges,
valóságos, valódi, való, igaz
FACULTAS UTRIUSQUE – FACULTAS
UTRIUSQUE; Skolasztikus tanítás az
embernek arról a képességéről, amely szerint
a bűnbeesés után is dönthet mindkét
irányban, a jó vagy a rossz mellett.
fakultatywny, -a, -e [1. pozostawiony do wyboru;
2. pozostawiony do wyboru, warunkowy;
nie obowiązujący, dowoly] – fakultatív,
szabadon választható, tetszésszerinti, nem
kötelező
fakultet [śrdw.łac. facultas dpn. facultatis 'gałąź
wiedzy; fakultet' z łac. 'możność; zdatność;
łatwość' od facilis 'łatwy; dający się zrobić'
od facere; 1. wydział wyższej uczelni;
2. zajęcia w szkole nieobowiązkowe lub
wybierane; 3. wydział w wyższym
zakładzie
nauk.;
władze,
ciało
profesorskie wydziału] – (lat.) facultas v.
fakultás;
1.
képesség,
rátermettség,
felhatalmazás; 2. fakultás; egyetemi kar,
főiskola tagozata
fakultet filologiczny – nyelvtudományi kar
fakultet lekarski – orvostudományi kar
fakultet prawny – jogtudományi kar
fakultetowy, -a, -e – (egyetemi) kari [system
fakultetowy: kari rendszer]
fakultetny, -a, -e – tetszés szerint választható, nem
kötelező
Fakund, hiszp. Facundo i Prymityw, hiszp.
Primitivo (zm. ok. 300-304) [męczennicy
chrześcijańscy za czasów Dioklecjana i
święci Kościoła katolickiego. O ich życiu
niewiele wiadomo. Passio (BHL 2820)
powstało prawdopodobnie w X wieku.
1591
fala
fala
fala
fala
Obaj pochodzili z hiszpańskiej Galicji i
ponieśli męczeńską śmierć w czasach
rzymskich. Zostali ścięci w Sahagún, nad
rzeką Cea, gdy odmówili uczestniczenia w
świętach na cześć lokalnych bogów. W
miejscu egzekucji świętych zostało
wzniesione opactwo benedyktynów (od
Sanctus Facundus, San Facun do
Sahagún). Kult poświadczony w Galicji,
Asturii, w León oraz w niektórych
okolicach
Kastylii.
Wspomnienie
liturgiczne obu świętych obchodzone jest
27 listopada.] – Sanctus Facundus (Sancto
Facundo v. Sant Facund) és Primitivus
vértanúk (+ 300 k.) [Sahagún városának
névadó szentjei. Facundus és Primitivus
szent mártírok bazilikáját Nagy Károly
emelte és ezeknek a falva mellett fás
mezőségek találhatók, ahol, miként mesélik,
kivirágoztak a harcosok földbe szúrt
lándzsáinak nyelei. Ünnepüket november 27én tartják.]
[1. wzniesienie wody powstające wskutek
ruchu cząstek wody; 2. nasilenie się
jakichś zjawisk; 3. tłum; 4. przypływ
uczuć; 5. skręt włosów; 6. zjawisko
fizyczne polegające na rozchodzeniu się w
przestrzeni
zaburzenia,
któremu
towarzyszy przenoszenie energii; 7. środ.
czas pozostały do końca służby wojskowej;
8. środ. żołnierze z jednego poboru;
9. środ. zjawisko znęcania się przez starsze
roczniki nad młodszymi poborowymi lub
uczniami najmłodszej klasy] – hullám
[krótka, średnia, długa fala: rövid-, közép-,
hosszúhullám]; vízfodor
[Drogi rozchodzenia się fal radiowych: 1 fala krótka przyziemna, 2 - fala długa
przyziemna, 3 - fala długa odbita, 4 - fala
krótka odbita od warstwy E jonosfery, 5 fala krótka odbita jednokrotnie od
warstwy F jonosfery, 6 - fala ultrakrótka.]
– hullám [időben periodikusan ismétlődő
jelenség vagy fizikai folyamat]; energiatovaterjedés
(1) [lekka lub średnio ciężka tkanina z
czystym,
diagonalnym
ściągaczu
tworzonym w f. przędzy fantazyjnej.
Tkanina jest w rodzaju jedwabiu lub
wełny, a jej nazwa pochodzi od
francuskiego słowa "ond" (= falowany).] Ondé szövet [Könnyű vagy közepes súlyú
ripszszövet, amelyben a vetülékfonal ondé
cérna. Készülhet selyemből vagy gyapjúból.
Az elnevezés a francia "onde" (ejtsd: ond)
szóból származik, aminek jelentése: hullám.]
(2) [przędza fantazyjna o czystej,
wydłużonej,
spiralnie
gromadzonej
powierzchni osiągniętej poprzez skręcanie
dwóch przędz – podstawowej i fantazyjnej
-
Wersja 01 01 2017.
–
które tworzą
długą,
skręconą
powierzchnię.
Różni
się
przędzy
fryzowanej, która ma krótką, spiralną
powierzchnię.] – Ondé cérna [Elnyújtott
spirálvonal mentén összefogott felületű
díszítőcérna, amit egy alap- és egy
díszítőfonal összecérnázásával állítanak elő
úgy, hogy az utóbbit lassabban adagolják,
emiatt az alapfonal kissé kitüremlik a
menetei között. A frisé cérnától annyiban
különbözik, hogy itt a spirálisan összefogott
részek hosszabbak, mint amannál. Az
elnevezés a francia "onde" (ejtsd: ond)
szóból származik, aminek jelentése: hullám.]
fala (harmoniczna) podstawowa – alaphullám
fala akustyczna – hanghullám [a hang fizikai
meghatározása]
fala akustyczna spolaryzowana eliptycznie –
elliptikus polarizált hanghullám
fala bezrobocia – a munkanélküliség hulláma
fala biegnąca (bieżąca) – haladóhullám
fala biegnąca (docelowa) – haladóhullám
fala bieżąca swobodna – szabad haladóhullám
fala bije o brzegi – a hullám a parthoz verődik
fala cylindryczna (walcowa) – hengeres hullám
fala długa (ang. LGWV: long wave) – 1.
hosszúhullám; 2. (LW) a 150-300kHz-es
frekvenciatartomány.
A hosszúhullámú
rádiózásban ebbe (pontosabban a 150285kHz-es) tartományba esik a vivőhullám
frekvenciája.
fala dylatacyjna (odkształceń wzdłużnych) –
tágulási hullám [valamely határfeltételekkel
korlátozott térrész, pl. légoszlop v. rúd teljes
egészében végzett hosszirányú rezgése által
létrejött hullám]
fala dźwiekowa – hanghullám
fala dźwiękowa spolaryzowana kołowo –
körkörösen polarizált hanghullám
fala elektromagnetyczna – elektromágneses
hullám
fala elipsoidalna – elliptikus hullám
fala giętna – hajlítási hullám
fala giętna (odkształceń giętnych) – hajlítóhullám
fala głosowa – beszédhullám; hanghullám
fala główna – alaphullám
fala harmoniczna [fala, w której w określonym
punkcie zaburzenie zmienia się w czasie
periodycznie]
–
hamónikus
hullám;
harmonikushullám
fala heterodynowa (przemiany częstotliwości) –
kevert hullám
fala infradźwiękowa – infrahanghullám
fala kosinusidalna – koszinumszhullám
fala krótka – rövidhullám [1. Az elektromágneses
sugárzás 1,7…30 MHz (más besorolás
szerint 3…30 MHz) frekvenciatartományba
1592
(10…[100]…180
m
hullámhossztartományba) tartozó részét
rövidhullámnak nevezik. Angol rövidítése:
SW (Short Wave), német rövidítése: KW
(Kurzwelle). A rövidhullámú sávba eső
elektromágneses hullámokat elsősorban a
rádiózásban használják (de például orvosi
alkalmazásuk is van); 2. (SW, KW) - a 3÷30
MHz-es
frekvenciatartomány.
A
rövidhullámú rádiózásban ebbe (pontosabban
az 5,95÷26,1 MHz-es) tartományba esik a
vivőhullám
fekvenciája.
Előnye
a
rövidhullámú
rádiózásnak,
hogy kis
teljesítménnyel nagy távolságokat tud
áthidalni, kihasználva, hogy a Föld
légkörének ionoszférája visszaveri a
rövidhullámú rádiójeleket. A hangminőség
azonban mérsékelt és megbízhatatlan, High
Fidelity céljára alkalmatlan.]
fala kulista – gömbhullám
fala lekko kołysze łódką – a hullámok lágyan
ringatják a csónakot
fala lekko się kołysze – enyhén hullámzik a víz
fala linijna – longitudinális hullám
fala materiałowa – anyaghullám
fala mechaniczna – mechanikai hullám
fala modulowana – modulált hullám
fala modulowana dźwiękiem – hanggal modulált
hullám
fala
modulowana
sygnałem
mowy
–
beszédmodulált hullám
fala monochromatyczna (ciągła sinusoidalna) –
tiszta folytonos hang
fala naddźwiękowiająca – besugárzott hanghullám
fala niemodulowana – modulálatlan hullám (az a
hullám, amelynek egymás után következő
amplitúdói és periódusai teljesen azonosak)
fala o brzeg się łamie – a hullám a parton megtörik
fala o trzech składowych – háromkomponensű
hullám (színestelevízió)
fala odbierana – vett hullám
fala odbita (echa, powrotna) [fala dochodząca do
granicy ośrodka i powracająca w
kierunku, z którego nadbiegła] –
(távközlés) visszhanghullám, visszavert
hullám
fala odrzuciła go od brzegu – a hullám partraveti
őt
fala okresowa – periodikus (szinuszos) hullám
fala padająca (przychodząca) – beeső hullám
fala
periodyczna
(inaczej
okresowa,
powtarzająca się) – periódusos hullám
fala płaska – síkhullám (hullámfelületei egymással
párhuzamos és a hullám terjedési irányára
merőleges síkok)
fala podłużna – longitudinális (hosszanti) hullám
[a hanghordozó közeg részecskéinek rezgési
-
Wersja 01 01 2017.
iránya a hanghullám terjedési irányával
párhuzamosan]
fala pojedyncza – egyes hullám, szinuszhullám
fala pomocnicza – mellékhullám
fala poprzeczna – transzverzális hullám
fala powodziowa – árhullám
fala powrotna (wsteczna) – visszavert hullám
fala prawdopodobnieństwa – statisztikus hullám
fala promieniowana – sugárzott v. kisugárzott
hullám
fala prostokątna – négyszöghullám
fala przeniesiona (przenikająca) – áteresztett
hullám
fala przenikająca – áthaladó hullám
fala przerywana – szaggatott hullám
fala przestępczości – bűnözési hullám
fala przybojowa [fala załamująca się na
płyciznach lub na wybrzeżu morskim] –
hullámverési hullám
fala przyziemna – felületi (talajmenti) hullám
fala pulsująca – lüktető hullám, pulzáló hullám
fala quasi-płaska – kvázi síkhullám
fala radiowa – rádióhullám
fala radiowa milimetrowa – milliméteres hullám
fala radiowa niemodulowana – modulálatlan
rádióhullám
fala Rayleigh’a (powierzniowa) – Rayleighhullám, felületi hullám [longitudinális és
horizontális
transzverzális
hullámok
összegződései]
fala robocza – üzemi hullámhossz
fala rozchodząca się – haladó hullám (akusztika: a
közeg rezgési állapotának tovaderjedésére a
hangtérben állandó vagy természetes
csillapodású amplitúdóval)
fala rozchodząca się w prawo – jobbra haladó
hullám
fala rypsowa [tkanina z reliefowym ściągaczem
w linii falistej; zwykle stosowana z
średniej
wagi
jedwabiami.
Wykorzystywana do damskich sukienek i
płaszczy.] – Ondé-ripsz [Közepes súlyú,
hullámosan húzódó bordázattal készülő
selyem típusú szövet, női ruhák és kabátok
alapanyaga.]
fala ściania – nyíróhullám
fala
sinusoidalna
–
szinuszos
hullám,
szinuszhullám
fala skrętna (odształceń skrętnych) – torziós
hullám
fala spolaryzowana lewoskrętnie (w kierunku
przeciwnim do ruchu wskazówek zegara)
– balra polarizált hullám
fala spolaryzowana prawoskrętnie (w kierunku
zgodnym z ruchem wskazówek zegara) –
1593
jobbra (óramutató járásával egyezően)
polarizált hullám
fala średnia – középhullám
fala strajków – (pol.) sztrájkhullám
fala strojąca – állóhullám
fala sygnału – jelhullám
fala świetlna – fényhullám
fala udarowa – lökéshullám
fala uderza o brzeg – a hullám veri a partot
fala uderza o brzegi – a hullám a partot verdesi v.
csapkodja
fala uderzeniowa [1. fala powstająca przy
przekraczaniu prędkości dźwięku przez
samoloty odrzutowe; 2. cienka warstwa, w
której następuje gwałtowny wzrost
ciśnienia gazu, rozchodząca się szybciej
niż dźwięk. Fale uderzeniowe powstają
podczas silnego wybuchu, ruchu ciała z
prędkością
ponaddźwiękową
(np.
samolot).
W powietrzu
przelotowi
intensywnej fali uderzeniowej w bliskiej
odległości
od
źródła,
towarzyszy
wytworzenie charakterystycznej mgiełki,
zjawisko to jest zauważalne gołym okiem
przy wybuchu ładunków MW o masie
>0,5kg i średniej sile (TNT) lub w
bezpośrednim
otoczeniu
samolotu
poruszajacego
się
z
prędkością
naddźwiękową.]
–
csapáshullám,
lökéshullám; (informatika, ang.) Shockwave
[1.
Macromedia
cég
animációs
képformátuma és lejátszó programja MS
Windows és Macintosh gépekre; elsősorban
játékprogramokhoz használják; 2. Animációs
és
interaktív
elemek
megjelenítési
technológiája a weben. 3. Macromedia
szoftver
cég
többmédiumos
lejátszóprogramja
Mac
és
Windows
platformokra;
főleg
játékprogramoknál
népszerű lejátszó]
fala ugięta – elhajlási hullám
fala ukierunkowa – irányított hullám
fala
ultradźwiękowa
–
ultrahanghullám,
ultraszónikus hullám
fala ultrakrótka (UKF) – ultrarövid hullám, URH
[a CCIR-norma szerint 87,5 és 108MHz
közötti, az OIRT szerint 63–73MHz közötti,
FM-rádióadások
céljára
használatos
frekvenciatartomány]
fala upałów – hőhullám
fala wirowa – örvényhullám
fala własna – sajáthullám
fala wychodząca (wypromieniowana) – kilépő
(elsugárzott) hullám
fala zagęszczeń – nyomáshullám
fala zakłócająca – zavaróhullám, interferáló
hullám
-
Wersja 01 01 2017.
fala zalewa brzegi – a hullám elönti a partokat
fala załamana – (távközlés) törthullám, megtört
hullám
fala zapluskała o brzeg – a hullám megcsobbant a
partnál
fala zbieżna (konwergencyjna) – öszetartó
(konvergáló) hullám
fala zniekształcona – torzított hullámalak
falacja [ta, zwana w klasycznej logice błędem
figuralnego
myślenia,
przyznaje
podmiotowość czemuś, co go nie ma i mieć
nie może, na przykład lenistwo lub
głupota. Oczywiście w literaturze lub
sztuce mówię metaforach lub alegoriach,
czyli standardowych środkach ekspresji,
ale jest przecież zasadnicza różnica
pomiędzy
twórczością
artystyczną
a analizą naukową świata, chociaż
niektórzy artyści mogą temu zaprzeczać.]
– (lat.) fallácia; hamisság, megtévesztés;
formai tekintetben helytelen következtetés,
mely
v.
szándékosan
megtévesztő
(szofizma),
v.
tévedésen
alapszik
(paralogizmus); paralogizmus, ha pedig
szándékos
megtévesztés
forog
fenn,
szofizmának nevezik
falanga (gr. φάλαγξ phalanks, dopełniacz
φάλαγγος phalangos) [1. zwarty tłum idący
ławą; – zwarty oddział bojowy greckiej, a
potem macedońskiej i hellenistycznej
piechoty. Powstała w VII w. p.n.e. 2. w
starożytnej Grecji i Macedonii: zwarty
szyk bojowy ciężkozbrojnej piechoty;
3. organizacja
radykalnie
nacjonalistyczna lub faszystowska; 4. w
systemie socjalizmu utopijnego Fouriera:
zrzeszenie spółdzielcze liczące około 1600
osób] – flanksz, (történelmi) csatasor –
(gör.) falanx, falanksz; (történelmi) az
ókorban a nehéz fegyverzetű gyalogság
hadrendje; több sorból álló zárt egység;
(wojsko) tömött, sűrű hadsor
Falangę typu greckiego tworzyli hoplici ustawieni w
8-16 szeregach jeden za drugim. Gdy zginął
hoplita z pierwszego szeregu, na jego miejsce
wchodził żołnierz z drugiego. Falanga
najczęściej przystępowała do bitwy w szyku
zamkniętym, gdzie każdy z hoplitów osłaniał
lewą połową swojej tarczy (tzw. hoplonem)
swojego towarzysza. Podczas starcia walczyły
tylko dwa pierwsze szeregi, pozostali zaś
nadawali impetu natarciu pchając swych
poprzedników do przodu oraz uniemożliwiali
im ucieczkę.
Falanga macedońska używała włóczni dłuższych
(tzw. sarissa) niż greckie i dzięki temu miała
nad nimi przewagę. Pierwsze cztery szeregi
trzymały sarissy poziomo, tworząc zaporę
ostrzy. Pozostałe szeregi trzymały sarissy pod
kątem 45°, by w razie ostrzału pociski traciły
impet odbijając się od włóczni - dla
zwiększenia skuteczności tej osłony sarissoforoi
poruszali nimi na boki. Doskonałe wyszkolenie
umożliwiało macedońskiej piechocie
dokonywanie skomplikowanych manewrów
(np. obrotu o 90 lub 180 stopni), bez obaw o
rozerwanie szyku.
1594
falangista [członek falangi – organizacji skrajnie
prawicowej lub faszystowskiej] – (sp.)
falangista; spanyol fasiszta; a fasiszta
Falange-párt tagja Spanyolországban
falangistowski, -a, -ie – (sp.) falangista
falanster [w systemie socjalizmu utopijnego
Fouriera: osiedle, w którym miała się
mieścić falanga] – (fr.) falanszter; Fouier
utópista terveiben egy nagyobb emberi
közösség lakótelepe
falbana [1. marszczony pas tkaniny przyszywany
dla ozdoby do odzieży, firanek itp.,
falbanka; 2. ozdoba damskich sukien,
bluzek
i
bielizny,
wykonana
ze
zgromadzonych
pasków
materiału
włókienniczego, które są przyszyte lub
przyczepione do ubrania tylko długą
stroną. Falbana może być przerobiona w
fałdę, pofałdowana, składana lub pocięta
w określony kształt. Typowa cecha
odzieży dla dziewczyn i młodych kobiet,
nadająca młody wygląd.] – ruhafodor, ránc,
redő; fodor [Női és lánykaruhák, blúzok és
alsóruházati cikkek díszítése, amely egy
összeráncolt kelmecsíkból áll és amit egyik
hosszanti széle mentén erősítenek rá a
ruhadarabra.]
falbanka, falbaneczka – ruhafodrocska; fodor
falc [1. pasek papierowy lub płócienny łączący
okładkę książki z wyklejką; 2. pasek
papieru wklejony do książki w miejscu
brakującej kartki; 3. grzbiet zagięcia
arkusza drukarskiego przy falcowaniu;
4. spojenie dwóch arkuszy blachy przez
-
Wersja 01 01 2017.
zawinięcie brzegu jednego arkusza w
drugi; 5. rowek wzdłuż bocznych
krawędzi elementu drewnianego lub
kamiennego, umożliwiający łączenie go z
innym elementem; 6. narzędzie garbarskie
do ścinania skór] – (ném.) falc; (műszaki)
horony, hornyolat; ereszték, rovátka, korc;
behajtás, felhajtás, átlapolás; fagagókés,
bőrvarókés;
(nyomdászat)
behajtás,
gerincpárkány
falcidia lex [w prawie rzymskiem stanowiła, aby
przy sukcesorze czwarta część spadku
pozostała wolna od legatów spadkodawcy;
a gdy jej nie miał, wolno mu było z
legatów odciągnąć. U nas wyraz ten
zastosowano w konkursie, eksdywizyi i
oznaczono nim proporcjonalny rozdział,
co miało miejsce w prawie miejskiem. Raz
ten wyraz jure Falcidiae użyto przy
płaceniu długów Rzplitej (Vol. leg. t. VIII,
fol. 166).] – (lat.) falcidia lex [Falcidius
néptribun indítványára Kr. e. 40-ben hozott
római törvény, mely szerint senki sem tehet
3
vagyonának
/4-részét
meghaladó
hagyományokat, ellenkező esetben az örökös
jogosítva van a hagyományokból aránylatos
levonásokat tenni, amennyiben a negyedrész
kiegészítésére szükségesek. A hagyatéknak
az
örököst
feltétlenül
megillető
s
hagyományokkal nem terhelhető ezt a
negyedrészt quarta falcidia-nak (falcidiai
negyednek) nevezik. A negyedre joga van
minden közvetlen örökösnek; több örökös
esetében
minden
társörökösnek.
Kiszámításánál a hagyatéknak az örökhagyó
halálakor létezett nagysága irányadó; és
pedig a tiszta vagyon, tehát az adósságok
levonásával. A negyedbe csak az számítható
be az örökösnek, amit mint örökös a
hagyatékból kap. Bizonyos esetekben a
negyed jogát a törvény kizárja, nevezetesen
ha az örökhagyó a levonást kifejezetten
megtiltotta; ha az örökös a levonás jogáról
lemondott, kegyes alapítványok javára tett
hagyományoknál stb.]
falcować [1. składać zadrukowane arkusze
papieru w format książki lub gazety;
2. łączyć dwa arkusze blachy przez
zawinięcie brzegu jednego arkusza w
drugi; 3. zob. felcować; 4. w garbarstwie:
ścinać skórę w celu nadania jej
odpowiedniej grubości] – hornyolni,
rovátkolni; hajtani, behajtani, behajtogatni;
korcolni, fokolni
falcuje papier – papírt hajtogatni
falcowanie – hornyolás, rovátkolás, hajtás,
hajtogatás
falcówka
[maszyna
do
falcowania]
–
(nyomdászat)
hajtogatógép,
hajtogatószerkezet
1595
fale akustyczne, dźwiękowe [fale sprężyste
działające na organ słuchu] – akusztikus v.
hanghullámok
fale bardzo długie (fale myriametrowe), (ang. VLF
– Very low frequency) [zakres fal
radiowych o częstotliwości: 3–30 kHz
(długości 10–100 km).] – VLF – Very low
frequency; nagyon alacsony frekvenciájú (n:
3-30 kilohertz)
fale bełkotaczą – a hullámok hömpölyögnek
Fale decymetrowe (VKF), ang. UHF (Ultra high
frequency) [zakres fal radiowych (pasmo
radiowe) o częstotliwości: 300-3000 MHz i
długości 1000-100 mm.] - ultra-magas
frekvencia: ultra-high frequency (UHF)
(0,3–3 GHz)
fale długie [fale radiowe o długości 1–100 km] –
hosszú hullámok; hosszúhullám
fale elektromagnetyczne [zaburzenia pola
elektromagnetycznego
wywołane
zmianami
rozkładu
ładunków
elektrycznych]
–
elektromágneses
hullámok;
elektromágneses
rezgések,
elektromágneses
sugárzás,
az
elektromágneses tér periodikusan változó,
tovaterjedő állapota
fale głosowe – hanghullámok
fale Hertza (elektromagnetyczne) – Hertzhullámok
fale krótkie [fale radiowe o długości 10–100 m]rövid hullámok; rövidhullám
fale morskie – tengeri hullámok
fale mózgowe (patrz. też EEG) [cykle aktywności
bioelektrycznej mózgu, rejestrowane za
pomocą
aparatury
elektroencefalograficznej.
Charakterystycznym częstotliwościom fal
mózgowych, oznaczanym za pomocą nazw
liter alfabetu greckiego odpowiadają w
dużym
stopniu
stany świadomości
człowieka.] – agyhullámok [adott állapotú
agyi aktivitásra jellemző frekvenciájú
elektromos mintázat]
fale piętrzą się – a hullámok tornyosulnak
fale pośrednie – határhullámok, közbenső
hullámok
fale
sejsmiczne
–
szeizmikus
rezgések,
rezgéshullámok
fale sprężyste [zaburzenia sprężyste rozchodzące
się w ośrodkach stałych, ciekłych i
gazowych] – rugalmas hullámok
fale średnie – (rád.) középhullám
fale ultrakrótkie (UKF) – ultrarövid hullámok
(URH)
falendysz, falandysz, fajlendysz [1. dawna nazwa
tkaniny wysokiej jakości. Pierwotnie
oznaczała
ona
tkaninę
wełnianą
importowaną z Anglii za pośrednictwem
-
Wersja 01 01 2017.
kupców holenderskich lub niemieckich
używających określenia vijn londisch
(wym.: fejn londisz), a pochodzącego od
przymiotnika
vijn
(pierwszorzędny,
wyśmienity) oraz od niderlandzkiej nazwy
Londynu - Londen. W starszych zapisach
znajduje się też niemiecką wersję - fein
lündisch,
co
mogło
być
północnoniemieckim wariantem Lunden.
W języku niderlandzkim i niemieckim
vijn lub fein oznaczają też towar dobry
gatunkowo (niem. Feinware). W użyciu
było też kiedyś określenie fein holländisch
na dobre sukno pochodzące z Holandii.
Nazwy wyszły z użycia prawdopodobnie
jeszcze w XVIII wieku. 2. gatunek sukna
holenderskiego i angielskiego. Zdaniem
Karłowicza Linde ma słuszność, mówiąc,
że nazwa ta pochodzić może z
niemieckiego fein Holländisch lub fein
Englisch. Prawo z r. 1620 przepisało, że
falendyszu
najprzedniejszego
kupcy
drożej nie mają przedawać łokieć nad złp.
3 (Vol. leg. t. III f. 370). Sukno to gęste i
miąższyste ustąpić musiało gatunkom
lżejszym. 3. sukno holenderski lub
angielskie, mięsiste, grube, ciężkie. W
czasach Jana Kazimierza ustąpiło miejsca
tkaninom lżejszym; zatrzymała je tylko
uboższa szlachta, także służba i
domownicy.] – (dawno) kiváló minőségű
gyapjúszövet v. ruhaanyag elnevezése
falerystyka (z łac. i gr. phalerae - ozdoba piersi lub
czoła) [1. jest dyscypliną pomocniczą
historii zajmującą się odznakami i
znakami
honorowymi,
nadawanymi
osobom zasłużonym dla monarchy,
państwa
lub
innej
organizacji
posiadającej prawo nadawania odznaczeń.
Falerystyka, podobnie jak i weksylologia,
wyodrębniła się z heraldyki, zachowując
wspólne z nią metody badawcze.
Dostrzegany w ostatnich latach przypływ
zainteresowań falerystycznych, należy
wiązać z ruchem kolekcjonerskim i
hobbistycznym, stymulującym próby
historycznego opisu i systematyzacji
odznaczeń. Dlatego właśnie wcześniejsze
publikacje falerystyczne mające charakter
katalogów uzupełniane są obecnie przez
opracowania naukowe. 2. nauka o
medalach,
orderach
i
innych
odznaczeniach]
–
rendjelés
kitüntetéstörténet (falerisztika)
falista konfiguracja miejscowości – a helység
lejtős terepviszonyai
faliste morze – hullámzó tenger
faliste włosy – hullámos haj, bodorított v. bodros
haj
falistość – hullámosság; egyenetlenség, dombosság
1596
falisty, -a, -e [1. przypominający pod jakimś
względem
falę;
2. pagórkowaty]
–
hullámos, hullámszerű, hullámzó; (nierówny)
egyenetlen, dombos
faliście, falisto – hullámosan, hullámszerűen,
hullámzóan; egyenetlenül, dombosan
falkonet [lekkie działo o długiej lufie, używane w
XVI i XVII w.] – (fr.) falkonett; (dawno)
kis ágyu, könnyű ágyu a XVI-XVII.
században
falliczny kult [gr. phallikós 'falliczny' od phállos
'prącie'kult Fallusa, członka męskiego,
jako symbolu rozrodczych sił natury; zob.
ityfallus.] – phallikus kultusz
falliczny, -a, -e – phallikus
fallus (1. członek męski; 2. fallicyzm lub kult
falliczny) – (gör.) phallos; fallosz (phallus);
a férfi nemzőszerve, hímvessző; ábrázolása a
régi és a természeti népeknél a természet
teremtő erejének jelképe és kultusz tárgya
falochron [1. ściana betonowa osłaniająca
akwen przed działaniem fal; 2. drewniana
lub metalowa osłona na pokładzie
dziobowym
statku]
–
hullámhárító
(csónakon), hullámtörő, kikötőgát, móló
falomierz [rodzaj przyrządu pomiarowego,
który służy do pomiaru długości oraz
częstotliwości fali elektromagnetycznej.
Rodzaje
falomierza:
rezonansowy,
interferencyjne.] – hullámmérő
falomierz brzęczykowy – hullámmérő
falomierz dudnieniowy (interferencyjny) –
interferenciás (heterodin) hullámmérő
falować (faluje) [1. o wodzie: poruszać się,
tworząc fale; też o wietrze: powodować
fale; 2. wznosić się i opadać; też: układać
się w fale; 3. nadawać czemuś falisty
kształt;
4. o
zjawiskach:
ulegać
regularnym
zmianom,
osiągając
minimalne i maksymalne wartości;
5. formować maszynowo oczka dzianiny
przez zaginanie w pętle] – hullámozni
(hullámzik), hullámzani
falować się – hullámzani
falowanie – hullámosság, búgás, lüktetés,
hullámzás, ringás
falowanie cen [ciągłe zmiany cen] – az árak
hullámzása
falowanie morza – a tenger hullámzása
falowy, -a, -e – hullám-, rezgésFalsa causa non nocet [mylna pobudka nie
szkodzi czynności prawnej, tj. nie wpływa
na jej ważność] — (lat.) Falsa causa non
nocet [Az ügylet téves belső indítóokai
(motivum, causa remota) nem hatnak ki
annak érvényességére. („Falsa causa non
nocet”)]
-
Wersja 01 01 2017.
Falsa demonstratio non nocet [fałszywe (mylne)
oznaczenie nie szkodzi, tj. mylne
oznaczenie osoby lub rzeczy nie wpływa
na ważność czynności prawnej.] — (lat.)
Falsa demonstratio non nocet; a hamis
megjelölés nem árt [pl. nem érinti a
jogügylet érvényét a személy, a házszám
hamis megjelölése akkor, ha a jogügyletet
kötő fél igazi akarata mégis felismerhető]
falsarucha [(ubrania i moda) staropol. strojna
suknia kobieca z brokatu] – (dawno)
hosszú brokát nőiruha
falsecik [zdrobnienie od: falset] – fejhangocska
falsecista, falsetysta – falzettista (fejhangon
éneklő)
falset (wł. falsetto) [1. nienaturalnie wysoki,
piskliwy głos; 2. głos męski brzmiący w
skali głosów żeńskich; 3. rodzaj głosu
sztucznie
wydobywanego
wskutek
naprężenia pewnych mięśni w krtani, co
powoduje
dwukrotnie
większą
częstotliwość drgań strun głosowych, a
więc brzmienie o oktawę wyższe od
normalnej skali śpiewającego; technika
śpiewania falsetem, popularna w XVI w.,
umożliwiała śpiewakomwykonywanie arii
i pieśni przeznaczonych na głosy żeńskie]
– (ol.) falsetto, falzett: fejhang [falzett
(olaszul: falsetto, 'fals') olyan éneklésmódot
jelent, amelyet az úgynevezett fejhangon
éneklő férfiak alakítottak ki. Régen ezek az
énekesek a cappella műfajban a szoprán és
alt szólamát énekelték, amikor a templomi
kóruséneklésben a nők még nem vehettek
részt.]; magasfekvésű hang, magashang,
fejhang
falsetować [śpiewać falsetem] – falzettezni;
fejhangon énekelni
falsetowy, -a, -e – falzettfalso bordone [zob. fauxbourdon] – falsobordone
v. fauxbourdon [ami korábban Angliából
került a kontiensre; éneklési mód - 1200
körül - volt a falsobordone vagy
fauxbourdon - hamis basszus -, mely
háromszólamú. Az alsó és középső szólam
terc-, a középső és felső kvart-, az alsó és
felső szextviszonyban van egymással, tehát
sextakkordok sorozata. Ez alól az első és
utolsó hang volt kivétel, itt alulról felfelé
kvint- és kvart-hangköz, illetve az alsó és
felső szólam között oktáv-hangköz volt. A
kora-középkorban csak az oktávot érezték
abszolút konszonánsnak. A kvintet relatív
konszonánsnak hallották, ez csak a darab
közben fordulhatott elő, a végén csak oktáv.
Aztán a kvint is abszolút konszonánsnak
lépett elő, s így haladt ez tovább. Később
következett először a nagy-, később a kisterc - relatív-, majd abszolút-konszonánsok
1597
sorában. Innen ered, hogy moll jellegű darab
dúr akkorddal végződik. A fauxbourdont
azért nevezték hamisnak, mert nem érezték
konszonánsnak. (Még Mozartnál is kísért - a
Requiem tiszta kvinttel végződik.) A
hangközök
lassanként
a
felhangok
sorrendjében válnak konszonánssá.]
falstart [1. rozpoczęcie biegu przed sygnałem
startera; 2. rozpoczęcie przedsięwzięcia w
nieodpowiednim czasie] – (repülés)
starthiba; (sport) hibás rajt
falsyfikacja
[1. fałszerstwo;
2. wykazanie
fałszywości twierdzenia lub błędności
hipotezy w procesie ich sprawdzania],
falszowanie – hamisítás, ferdítés
falsyfikat [śrdw.łac. falsificatio 'podrabianie' od
łac. falsus, sfałszowany, podrobiony
przedmiot (pieniądz, dokument, dzieło
sztuki)] – (lat.) falzifikátum; hamisítvány
falsyfikator [ten, kto podrabia; fałszerz] –
hamisító
falsyfikować [fałszować, podrabiać coś] – (lat.)
falzifikálni; hamisítani
falujące – (włosy) hullámos
faluńskie brylanty [1. klejnoty szklane, niegdyś
wyrabiane w Szwecji, oprawiane w
błyszczący stop cyny i ołowiu; 2. odlewy
cynowe imitujące formą szlifowane
brylanty. Służą do ozdoby kostjumów
teatralnych.] – hamis ékszer, üvegékszer
(színházi kellék)
fałd [1. zob. fałda w zn.1; 2. wygięcie warstw
skalnych bez przerwania ich ciągłości],
fałda [1. zagięcie materiału, skóry itp.; też:
podłużne zgrubienie skóry; 2. wada
powierzchni surowej odlewu] – ránc, redő,
barázda; (u sukni) rakás, berakás, hajtás,
hajlat; (földtan) gyűrődés
fałd izoklinalny – izoklinális gyűrődés
fałd powiekowy [fragment skóry wypełniający
całkowicie lub częściowo zagłębienie
między okiem a górną krawędzią
oczodołu] – szemhéjránc
fałda [1. zagięcie materiału, skóry itp.; też:
podłużne zgrubienie skóry; 2. wada
powierzchni surowej odlewu; 3. Element
draperii lub zakładka – efekt potrójnego
założenia materiału. Krawędzie fałd są
często utrwalane zaprasowaniem lub
przeszyciem. Fałdy ułożone jednostronnie
dają efekt plisowanej powierzchni. Fałdy
dwustronne to kontrafałdy, często
dodające wygody i zamaszystości wąskim
spódnicom.] – ránc, barázda; gyűrődés;
hajtás; redő
-
Wersja 01 01 2017.
fałda [miejsce, w którym materiał włókienniczy
jest złożony w kształt łuku. Może być
oddzielna, brzeżna lub mała.] – hajlat
[Olyan hely a kelmében, amelyet ív alakúra
munkálnak meg.]
fałda mongolska (łac. plica mongolica) [fałda
skóry nadająca oku skośny wygląd,
bardzo silny rozwój fałdy wewnętrznej
górnej
powieki
występujący
u
przedstawicieli odmiany żółtej ] – mongol
redő (plica mongolica)
fałda,
zakładka
[Plastikowy
element
dekoracyjny garderoby przymocowany do
odzieży, przyszywany w różne miejsca na
materiale. Wąska zakładka jest wykonana
poprzez zszywanie miejsca najwęższego
biorąca pod uwagę szerokość materiału.
Wąska zakładka może być wykonanym
maszynowo używając specjalnego talerza
igły i podwójną igłę.] – pié [1. levarrt hajtás
ruhán, blúzon, rendszerint díszítés céljából;
2. Díszítőelem egy ruhadarabon, amit
párhuzamos levarrt hajtások képeznek. A
keskeny pié a kelme felületére merőlegesen
áll, a szélesebbeket egy irányban levasalják.
A keskeny pié készítéséhez speciális kéttűs
varrógépet használnak, amelyen a két tű igen
közel van egymáshoz és közös alsó
(hurokfogó-) fonalból képezik az öltéseket,
amelynek összehúzó hatása alakítja ki a
kelmén a hajtást.]
fałdka – rácocska
fałdować [układać w fałdy] – ráncolni,
összeráncolni, ráncba szedni; redőzni,
berakni (ruhát)
fałdować suknię – szoknyát berakni v. ráncolni
fałdować się [układać się w fałdy] – ráncolódni,
gyűrődni; összezsugorodni (bőr)
fałdowanie
[ruchy
skorupy
ziemskiej
prowadzące do wygięcia warstw skalnych
i do tworzenia się fałdów; też: efekt tych
ruchów] – ráncok, redőzet, redőzés
fałdowany, -a, -e – ráncos, ráncolt, redős
fałdowana spódnica – rakott szoknya
fałdowy, -a, -e – (földtan) gyűrődéses, gyűrt
fałdy na ciele – ráncok a testen
fałdy płaszcza – a kabát ráncai
fałdysztor (z włosk. faldistorio) [Tak nazywano
w Polsce za czasów zygmuntowskich
klęcznik wyściełany do modlitwy.] –
faldistorium v. faldistolium (középk. lat.),
[olyan szék, melynek lábai keresztben
vannak és egy tengely körül forognak, ugy
hogy a szék összetehető. Ebből származott a
francia fauteuil. - F. továbbá az a hordozható
szék, melyen a püspök egyházi ünnepek
alkalmával akkor ül, ha a nem mozdítható
püspöki trónust igénybe nem veheti.
Különben néha, bár helytelenül, a trónt is F.nak mondják; a pontos liturgikus nyelv a
kettőt mindig megkülönbözteti]; (dawno)
párnázott imazsámoly
1598
fałdzisty, -a, -e [układający się w fałdy] – redős,
ráncos, barázdás, hajlatos, hullámos,
gyűrődéses, gyűrött
fałdziście – redősen, ráncosan
fałsz [1. nieprawda; 2. w logice: jedna z dwóch,
obok prawdy, wartości logicznych; 3.
niewłaściwe
brzmienie
dźwięku;
4. kłamstwo; 5. gorsze sukno, czasem
płótno, którym sztukowano niewidoczny
tył lub spód ubrania, kiedy zabrakło
właściwego materiału] – (ném.) falsch;
hamis, nem valódi; (nieprawda) hamisság,
hazugság, kitalálás; (fałszerstwo) hamisítás;
képmutatás, ámítás; (zene) hamis hang, fals
hang; idegen anyag a ruhában; (daw., mod)
silány posztó, vászon, pótanyag
fałsz wierutny – szemenszedett hazugság; telejes
hazugság
fałszerka – hamisító nő, csaló nő; hamisítvány,
hamisítás
fałszerka pieniędzy – pénzhamisítő (nő)
fałszerski spisek – aláíráshamisítófałszerski, -a, -ie – hamisítófałszerstwo [wszelkie było surowo karane w
Polsce. Prawo koronne z r. 1527 na
fałszujących monetę naznaczało karę
śmierci i konfiskatę mienia. i t. d.] –
hamisítás, utánzás
fałszerz – hamisító, csaló [Fałszerz: powieść
autorstwa Fredericka Forsytha z 1991 roku.]
fałszerz dokumentów – okirathamisító
fałszerz pieniędzy – pénzhamisító
fałszerz testamentu – végrendelet meghamisítója
fałszerze historii – történelemhamisítók
fałszować
(fałszuje)
[1. podrabiać
coś;
2. przedstawiać coś niezgodnie z prawdą;
3. obniżać jakość produktów spożywczych
przez dodanie mniej wartościowych
składników;
4. grać
lub
śpiewać
niewłaściwe dźwięki; 5. grać lub śpiewać
nieczysto] – hamisítani, utánozni; hamisan
énekelni; meghamisítani
fałszować melodie – falsolni, hamisan énekelni
fałszować mleko – tejet hamisítani v. vizezni
fałszować v. podrabiać pieniądze – pénzt
hamisítani
fałszować podpis – aláírást hamisítani
fałszować wino – bort hamisítani
-
Wersja 01 01 2017.
fałszowanie – hamisítás
fałszowanie banktów – bankjegyhamisítás
fałszowanie dokumentu – okirathamisítás
fałszowanie norm – normacsalás
fałszowanie pieniędzy – pénzhamisítás
fałszowanie towaru – áruhamisítás
fałszura [1. długa suknia wierzchnia w XVI
wieku;
2.
Rej
wzmiankuje
w
„Zwierzyńcu” o sukni zwanej falsarucha.
Zapewne
z
tej
nazwy
powstała
wspominana później nieraz „fałszura,”
gatunek długiej zwierzchniej sukni. 3.
długa suknia wierzchnia, używana w
Polsce w XVI wieku.] – (dawno) XVI. sz.-i
hosszú felsőruha
fałszywanie – hamisítás, utánzás
fałszywany, -a, -e – hamisított, utánzott
fałszywane wino – hamisított bor
fałszywie – hamisan, kétszínűen, álnokul
fałszywie przysięgać – hamisan esküdni; hamis
esküt tenni
fałszywie (sobie) tłumaczyć v. wytłumaczyć –
félremagyarázni
fałszywość – hamisság, álnokság [Csalárd
alattomos magatartás valaki rászedésére és
megrontására (Dán 8,25; Mt 26,4; ApCsel
13,10).], csalárdság
fałszywy, -a, -e [1. podrobiony; 2. niezgodny z
prawdą; 3. obłudny; też: świadczący o
czyjejś obłudzie; 4. podszywający się pod
kogoś;
5. nieharmoniczny]
–
(nieprawdziwy) hamis, csalárd, utánzott;
(udany) ál; (mylny) téves, helytelen;
(nieszczery) kétszínű, képmutató, hamis,
hazug, álnok; (zene) hamis, fals; sunyi, talmi
fałszywe oskarżenie – hamis vád
fałszywy dźwięk – hamis hang
fałszywy świadek [świadek celowo składający
zeznania niezgodne z prawdą] – hamis tanú
fałszywa ambicja – hazug v. hamis becsvágy
fałszywa intonacja – hamis intonáció v. hangadás
fałszywa moneta – hamis pénzérme
fałszywa obietnica – csalárd v. hamis ígéret
fałszywa przysięga – hamis eskü
fałszywa wiadomość – rémhír
fałszywa wieść – hazug v. hamis hír; álhír
fałszywe dokumenty – hamis papírok
fałszywe pogłoski – hamis hírek, rémhírek
fałszywe nazwisko – álnév
fałszywe pieniądze – hamis pénz
fałszywe zeznanie podatkowe – hamis adóbevallás
Fałszywi Prorocy [tym się wydaje, że są
prorokami, albo udają, że są nimi, by
zwieść drugich. Pan ostrzega przed nimi.
Pojawiali się masami w historii Izraela.
1599
Król Ahab miał ich około 400. Trzej
fałszywi prorocy Hananiasz (Chananiasz),
Achab, syn Kolajasza i Sedekiasz
(Sedecjasz) sprzeciwiali się prawdziwemu
prorokowi Jeremiaszowi. Nieprawdziwym
prorokiem był Barjezus, BarJezus.
Fałszywy prorok z Objawienia Jana
13;11, druga bestia, trzecia osoba trójcy
szatańskiej, który będzie nakazywał
wielbienie bestii pierwszej, antychrysta;
prawdopodobnie będzie pochodził z
Żydów, z plemienia Dan, gdzie Dan jest
opuszczony na liście opieczętowanych.] HAMIS
PRÓFÉTA
(tsz.
HAMIS
PRÓFÉTÁK)
[Mindenki,
aki
isteni
megbízatás nélkül lép fel azzal az igénnyel,
hogy üzenete van Istentől (Jer 29,9). "A
hamis prófétá"-t a Jel k.-ve említi (19,20),
általában azonosnak tartják a kétszarvú
fenevaddal (Jel 13,11-18).]
fałszywy akord – hamis akkord, hamis hangzat
fałszywy alarm – vaklárma
fałszywy alarm (ang. hoaxes) [informacje
ostrzegające przed pojawieniem się
rzekomych nowych i bardzo groźnych
wirusów. Wywołują zwykle zamieszanie i
generują niepotrzebny ruch w sieci, gdy
użytkownicy starają się rozesłać takie
"ostrzeżenie".] — (inf.) (ang. hoaxes)
megtévesztések; vaklárma
fałszywy człowiek – kétszínű, hazug ember
fałszywy dokument – hamis v. hamisított okmány
fałszywy, jak kot – hamis, mont a macska
fałszywy krok – félrelépés
fałszywy sąd – téves ítélet
fałszywy świadek – hamis tanú
fałszywy ton – hamis hangnem
fałszywy wstyd – álszemérem
faltboot (łódź składana) – (ang.) faltboot;
összerakható, rendkívül könnyű csónak
vízálló
anyagból
(gumi,
vászon);
össszehajtható (gumi)csónak
falujący, -a, -e – hullámos; hullámzó
falujący płaskowyż – hullámzó fennsík
fama [łac. 'pogłoska; reputacja' od fari 'mówić;
opowiadać';
rozgłos, sława; wieść,
pogłoska] – (lat.) fama („jó hír”; „hírnév”);
fáma; hallomás, hír, híresztelés, szóbeszéd,
pletyka
fama niesie – az a hír járja; úgy hírlik; szóbeszéd
szerint
Fama post cineres maior venit (Ovidius) – Fama
post cineres maior venit; A halál után
nagyobb lesz a hírnév (Ovidius)
Fama prodit omnia [plotka wszystko roznosi.] –
Fama prodit omnia; a pletyka mindent
széthord
-
Wersja 01 01 2017.
fama volat [fama wolat] [(łc.) plotka leci szybko;
(Wergiliusz).] – Fama volat; Szárnnyal jár a
Hír (Vergilius)
familia [rodzina] – (lat.) familia; család (rodzina)
familiant [daw. członek rodziny, należący do
rodziny] – (dawno) előkelő rokon
familiarnie – családiasan, meghitten, mizalmasan
familiarność
–
családiasság,
bizalmasság,
meghittség
familiarny,
-a,
-e
[poufały,
zażyły,
bezceremonialny]
–(lat.)
familiáris;
családias, bizalmas, meghitt; bizalmaskodó,
tolakodó;
vkinek
jogi
tekintetben
lekötelezettje
familijnie – családiasan; bizalmasan, meghitten
familijny, -a, -e [1. poufały; 2. dotyczący
rodziny] – családi; bizalmas, meghitt
familio, familija [rodzina] – [Słowniczek języka
śląskiego] familia; család
familok
[budynek wielomieszkaniowy (blok
ceglany)] – [Słowniczek języka śląskiego]
többlakásos épület
famulus
[1. daw.
osoba
ślepo
podporządkowująca się komuś; 2. daw.
zaufany sługa; 3. z łac. sługa, – Mączyński
w słowniku z r. 1564 tłómaczy ten wyraz
na polskie: „sługa, służebnik, pachołek.”
Famulusami nazywano w średnich
wiekach
giermków,
usługujących
rycerzom,
magnatom,
królom,
w
późniejszych
czasach
literatom
i
artystom.] – (lat.) famulus; hűséges, szolga;
vkinek a jobbkeze, segítője; rendszerint egy
tudós kedvelt tanítványa, segédje
famurały, femurały (z łac. femoralia) [1. gacie,
pludry, bywały męskie i żeńskie. J.
Kochanowski użył tej nazwy we
„Fraszkach”. 2. (dawno) femurał był także
nazwą fartucha i winnika] – (dawno)
gyakori férfi és női alsóruházat; gatya,
buggyos nadrág, bugyogó; (fartuch) kötény;
ujjatlan-, kivágott- v. blúz fölött viselt ruha;
köpeny
fana [flaga] – [Słowniczek języka śląskiego] zászló,
(bandera, chorągiew) lobogó
fanaberia [1. dziwactwo; 2. rzecz wyszukana,
wymyślna] – szeszély, kényeskedés,
affektálás, színlelés; gőg, fennhéjazás,
nagyképűség
fanaberie w głowie a w kieszeni pustki –
(közmondás) fenn az ernyő, nincsen kas
fanatyczka [kobieta ślepo oddana jakiejś idei,
ideologii] – rajongó, női rajongó; fanatikus
nő
fanatycznie – fanatikusan; vakbuzgón, rajongón
fanatyczny, -a, -e [ślepo oddany komuś, czemuś;
zaślepiony, zagorzały, zaciekły] – (lat.)
1600
fanatikus, vakbuzgó, rajongó, elvakult;
féktelen, türelmetlen
fanatyczna gorliwość – rajongás, vakbuzgalom
fanatyczny urzędzenie – elvakultság, fanatikus
elvakultság
fanatyk [1. osoba żarliwie wyznająca jakąś ideę
lub religię, skrajnie nietolerancyjna w
stosunku
do
zwolenników
innych
poglądów; 2. o kimś, kto z pasją oddaje się
jakiemuś zajęciu lub jest czyimś
zagorzałym wielbicielem] – (lat.) fanatikus;
rajongó, vakbuzgó, elvakult; fanatizmussal
teli személy; féktelen, türelmetlen; (sport)
szurkoló; sportrajongó
fanatyk polityczny – politikai rajongó
fanatyk religijny – fanatikus (hívő)
fanatyzm [1. żarliwość w wyznawaniu jakiejś
idei lub religii, połączona ze skrajną
nietolerancją;
2.
nieustępliwa,
bezkrytyczna wiara w słuszność jakiejś
sprawy, połączona z nietolerancją i
ostrym
zwalczaniem
odmiennych
poglądów] – (lat.) fanatizmus, rajongás;
vakbuzgóság; a saját meggyőződés iránti
vakbuzgóság,
rajongás;
elfogultság,
elvakultság,
türelmetlenség
mások
meggyőződésével szemben; szenvedélyes
indulat, amely különösen vallási és politikai
téren akadálya minden megértésnek
fanatyzować – (lat.) fanatizálni; fanatikussá tenni,
feltüzelni, lelkesíteni, fellovalni; mindenre
kész bátorsággal, lelkesedéssel eltölteni
fanatyzować tłum – fanatizálni a tömeget
fanatyzowanie – fanatizálás, lelkesítés, feltüzelés
fanciarz – uzsorás, zálogkereskedő
fandango [hiszpański taniec ludowy] – (sp.)
fandango; (zene) hatnyolcados ütemű
spanyol nemzeti tánc; énekkel váltakozó,
gitárral s kasztanyettával kísért spanyol tánc
fandekel [nazwa pokrowca, jakby kapturka
skórzanego na panewce broni palnej
skałkowej w wojsku polskiem] – (dawno,
wojsk) lengyel hadseregben a tűzköves
lőfegyverekek serpenyőin lévő takaró
fandzolić, fanzolić [1. smęcić, mówić nie na
temat; 2. mówić głupstwa] – [Słowniczek
języka śląskiego] búsulni,
bánkódni,
szomorkodni; elbeszélni, félrebeszélni
fanfara [1. krótka melodia grana jako sygnał
rozpoczęcia jakiejś uroczystości lub na
czyjąś cześć; 2. trąbka służąca do
odgrywania takiej melodii] – (fr.) fanfár;
harsona,
ünnepélyes
jellegű
kürtjel;
harsonaszó; lovassági rohamjel; győzelmi
riadó
fanfaron [osoba zarozumiała] – (samochował)
dicsekvő, kérkedő, nagyzoló, Háry János;
(modniś) piperkőc, ficsúr
-
Wersja 01 01 2017.
fanfaronada [1. przechwalanie lub popisywanie
się swoją odwagą; 2. pyszałkowatość,
samochwalstwo, zuchowatość, bufonada] –
dicsekvés,
nagyzolás,
kérkedés,
háryjánoskodás; hencegés
fanfarować – dicsekedni, nagyzolni, kérkedni
fanfarowy, -a, -e – fanfárfanfarzysta [osoba grająca fanfary] – harsonás
fanga [uderzenie pięścią (zob. → zwroty śląskie)]
– [Słowniczek języka śląskiego] öklözés,
ököllel adott ütés
fanszmit [nazwa konowała używana w Polsce w
regimentach
jazdy
cudziemskiego
autoramentu, t. j. w dragonach, w wieku
XVIII. Liczył się on w sztabie niższym
regimentu.] – (dawno, wojsk) lódoktor [a
Lengyelországban, a XVIII. sz-ban, a
külföldi zsoldos lovasezredekben, azaz
dragonyosoknál szolgáló állatorvos neve. Az
ezred alacsonyabb állományához tartozott.]
fant [1. przedmiot stanowiący wygraną na loterii
fantowej; 2. w grach towarzyskich:
przedmiot składany do wykupu za
uchybienie któremuś z przepisów gry; 3.
rzecz oddana na cele charytatywne; 4.
Fant,
fantowanie,
fantować,
z
niemieckiego pfand, pfänden, przedmiot
ruchomy
zabierany
szkodnikom,
dłużnikom i złodziejom dla zabezpieczenia
pretensyi. Są to jednak wyrażenia
późniejsze, któremi zastąpiono w XVIII
wieku używane pierwej w Koronie: ciąż,
ciąża, ciążanie (impignoratio) i na Litwie
dzieckowanie
tak
nazwane
od
egzekutorów
książęcych
zwanych
dzieckimi. Pierwotnie w ciążu, ciąży
mieściło się pojęcie karności, potem stały
się te wyrazy synonimem zajmowania
bydła, siekiery za szkodę lub należność i
podatki, skąd zapewne powstał ciężar.] –
zálog, zálogtárgy; biztosíték; (dawno)
karitatív célra adott adomány; (átv.) baj,
gond
fantasmagoria [1. fantastyczna wizja stworzona
przez nadwrażliwą wyobraźnię; 2. (l.poj.)
przywidzenia, iluzje; złudzenia wzrokowe;
fantastyczne, urojone obrazy] – (gör.)
fanzatma, fantazmagória; agyrém, oktalan
rémlátás, beteges képzeletben jelentkező
kép; ábrándkép, jelenés, látomás
fantasmagoryczny, , fantasmagoryjny -a, -e –
fantazmagórikus
fantasta [1. człowiek żyjący w świecie fantazji; 2.
osoba, która żyje w świecie fantazji, iluzji]
– (gör.) fantaszta; felhevült képzeletű,
légvárakat építő álmodozó; képzelődő,
különc;
rajongó,
aki
képzeletének
szüleményeit valóságnak tartja
1601
fantastka [osoba, która żyje w świecie fantazji,
iluzji; marzycielka, idealistka, utopistka,
romantyczka] – álmodozó, romantikus nő
fantastycznie – fantasztikusan, kisértetiesen
fantastyczność
–
fantáziálás;
ábrándozás;
álmodozás, képzelődés
fantastyczny, -a, -e [1. będący nierealnym
wytworem wyobraźni; 2. o powieści,
opowiadaniu itp.: przedstawiający świat i
wydarzenia
nierealne;
3. pot.
nadzwyczajny, wspaniały; 4. bezhumny,
bezrozumny, błaźliwy, błądzący, błędny,
bujny, ciuła] – (gör.) fantasztikus; különös,
elképesztő, szokatlan, hallatlan; (zmyślony)
képzeletbeli, képzelet szülte; álomszerű,
mesés, csodás, valószínűtlen, meseszerű;
különös, furcsa, rendkívüli; ábrándos,
délibábos
fantastyczny plan – fantasztikius terv
fantastyczny widok z Giewontu – mesés kilátás a
Giewontról
fantastyk [bałamut, człowiek bezrozumny,
błazen] – fantaszta ember; képzelődő,
ábrándozó
fantastyka
[1. wytwory
wyobraźni
odzwierciedlane m.in. w mitach, folklorze,
utworach
literackich;
2. twórczość
literacka,
filmowa
lub
inna
przedstawiająca świat i wydarzenia
nierealne;
3.
niesamowite,
często
nadprzyrodzone
zjawiska,
będące
wytworem fantazji] – képzelet, képzelőerő,
ábránd
fantastyka naukowa [twórczość literacka lub
filmowa, której fabuła jest umieszczana w
przyszłości lub w innych częściach
wszechświata] – tudományos fantasztikum
fantastycznonaukowy, -a, -e [ang. science fiction;
"s-f" lub "sci-fi")] – tudományos
fantasztikus (ang. science fiction)
fantastykum – (gör.) fantasztikum; hihetetlen,
elképesztő dolog v. jelenség; képzelet alkotta
dolog
fantasy [gatunek literacki lub filmowy
używający
magicznych
i
innych
nadprzyrodzonych form, motywów, jako
pierwszorzędnego składnika fabuły, myśli
przewodniej, czasu, miejsca akcji, postaci
i okoliczności zdarzeń. Fantasy jest na
ogół odróżniane od science fiction oraz od
horroru, przy założeniu, że względnie nie
wchodzi w tematykę naukową (w sensie
SF) lub tematykę grozy (ang. macabre).
Jednak gatunki te w znacznym stopniu
przenikają się. Wszystkie trzy mieszczą się
w pojęciu fantastyki (ang. speculative
fiction).] – fantasy (ejtsd: fentezi) [a
fantasztikus irodalom egyik műfaja, illetve a
-
Wersja 01 01 2017.
műfaj köré szerveződő filmes, szabadidős (és
egyéb) kultúra]
fantazja [1. zdolność do wyobrażania sobie
czegoś, zwłaszcza zdarzeń lub sytuacji
nierealnych;
2. wytwór
wyobraźni;
3. skłonność do postępowania w sposób
ryzykowny; 4. dziwne życzenie, które
trudno spełnić; 5. utwór muzyczny o
swobodnej budowie, nawiązujący do
innych form muzycznych] – (gör.) fantázia;
képzelet, képzelőtehetség; alkotó képzelő
erő, szabadjára engedett
képzelőerő,
képzelődés; ábránd; elmés v. eredeti
elgondolás; ábrándkép; (zene) fantázia,
ábránd; szabad formájú, rögtönzésszerű
zenedarab
fantazja artystyczna – művészi fantázia
fantazja Chopina – Chopin-fantázia
fantazja poetycka – költői fantázia
fantazja twórcza – alkotó képzelet
fantazje erotyczne – erotikus fantáziák
fantazyjnie – képzelten, képzeletbelileg, kitaláltan,
költötten
fantazjować [1. wyobrażać sobie różne rzeczy;
2. zmyślać na jakiś temat; 3. muz.
Improwizować; 4. kierować się fantazją;
marzyć, zmyślać] – (gör.) fantáziálni;
képzelődni
(képzelődik),
ábrándozni,
álmodozni,
légvárakat
építeni;
megvalósíthatatlan
terveket
szőni;
félrebeszélni; (zene) improvizálni
fantazyjność – eredetiség, különlegesség, vminek
fantáziadús volta
fantazyjność kostiumów – a jelmezek eredetisége
fantazyjny, -a, -e [mający niezwykłą postać lub
niezwykły kształt] – fantázia-, képzelt,
képzeletbeli, kitalált, költött, eredeti
fantazyjna nić, fantazyjna przędza [dekoracyjna
konstrukcja nici. Jej struktura tworzy na
powierzchni niezwykłe efekty wzoru i
koloru.] – díszítőfonal
fantazyjna przędza [na całej długości jej
powierzchnia ma różnorodny wygląd,
tworzy na dzianinach lub tkaninach efekty
dekoracyjne. Takie efekty mogą być
otrzymywane
poprzez
przędzenie,
skręcanie, barwienie, drukowanie lub
mogą być ich kombinacją. Najbardziej
znane przędze fantazyjne zawierają:
pętelki, złotą (srebrną) nić, zgrubienia,
ozdobną, pętelkową przędzę, spiralną
przędzę, z jedwabnymi pęczkami, przędzę
knotową, przędzę krepową,
mulinę,
przędza zgrubiona, może mieć fantazyjny
skręt, przędza tkacka, falę, niedoprzęd, na
tkaninę frotową, przedzę pętelkową,
vigoureux y., przędza mieszankowa i
przędza szenilowa.] – díszítőfonal [Olyan
1602
egyágú fonal, amely hossza mentén változó
megjelenésű, ezáltal díszítő hatást kelt a
belőle készült kelmében. Az eltérő
megjelenésű szakaszokat elő lehet állítani a
fonás, a sodrás, vagy a színezés
folyamatában, vagy színnyomással, valamint
ezek
különböző
kombinációival.
A
leggyakrabban használt
változatok a
következők: nyomott fonal, kreppfonal,
melanzs fonal ombré fonal, vigoureuxfonal.]
fantazyjny melaż [przędza której jaskrawy
wygląd jest tworzony poprzez przędzenie
kilku różnobarwnych włókien.] - fantázia
melanzs [Melanzs fonal, amelynek fényes
színét a fonásnál hozzákevert különböző
színű szálakkal érik el.]
fantom [fr. fantôme 'upiór; urojenie' z gr.
phántasma 'widziadło' od phantádzein
'uwidocznić — uzmysłowić' z phaínein
'pokazywać';
1. zjawa;
2. model
anatomiczny przedstawiający jakiś narząd
lub sylwetkę człowieka; 3. odczuwanie
bólu,
swędzenia
w
miejscu
po
amputowanej kończynie lub jej części; 4.
widziadło, zjawa, widmo, upiór, mara;
przywidzenie; model anatomiczny do
studiów, ćwiczeń med.; (fantomowe bóle) med. pochodzące pozornie z amputowanej
(części) kończyny.] – (gör.) fantom; agyrém,
rémkép; ábrándkép, álomkép, látomás,
kísértet; (wojsko) célzóbáb; (orvosi) műtétek
gyakorlására
szolgáló
modell
orvostanhallgatók számára
fantomowy, -a, -e – fantomfantowy, -a, -e – zálogfanty [większa część zabaw towarzyskich
zobowiązywała do składania fantów] –
(dawno) zálog (társasjátékhoz)
Fanuel, Penuel (oblicze Boga albowiem tam
oglądać będziemy oblicze Boże) [Miejsce,
w którym Jakub, po rozstaniu się z
Labanem, w drodze do Kanaan, przed
spotkaniem się z bratem swoim Ezawem,
walczył z mężem (Bogiem); tam uderzony
został w staw biodrowy, przestał polegać
na swoim ciele, na swoich siłach, tam
oddał się całkowicie Bogu (nie handlował z
Bogiem), powiedział: ''Nie puszczę cię, aż
mi
będziesz
błogosławił'',
przeżył
odrodzenie się z Ducha, dostał nowe imię
Izrael, co znaczy: mocował się z Bogiem.
— (25) A oto, biedził się z nim mąż aż do
wejścia zorzy; który widząc, że go nie mógł
przemóc, uderzył Jakóba w staw biodry jego,
i wytrąciła się z stawu biodra Jakóbowa, gdy
się z nim mocował. (26) I rzekł: Puść mię, bo
już wschodzi zorza. I odpowiedział: Nie
puszczę cię, aż mi będziesz błogosławił. (27)
Tedy mu rzekł: Co za imię twoje? I
-
Wersja 01 01 2017.
odpowiedział: Jakób. (28) I rzekł: Nie będzie
nazywane więcej imię twoje Jakób, ale
Izrael; boś sobie mężnie poczynał z Bogiem,
i z ludźmi, i przemogłeś. (29) I spytał Jakób
mówiąc: Oznajmij mi proszę imię twoje; a on
odpowiedział: Czemu się pytasz o imieniu
mojem? I tamże mu błogosławił. (30) Tedy
nazwał Jakób imię miejsca onego Fanuel,
mówiąc: Iżem widział Boga twarzą w twarz,
a zachowana jest dusza moja. (31) I weszło
mu słońce, kiedy minął miejsce Fanuel, a on
uchramował na biodrę swoję. (Ks. Rodzaju
32:25-31, Biblia Gdańska)] – I. Penúél [26
De látta, hogy nem bír vele, ezért megütötte
a csípője forgócsontját, és kificamodott
Jákób csípőjének forgócsontja a tusakodás
közben. 27 Akkor ezt mondta Jákóbnak:
Bocsáss el, mert hajnalodik! Ő azt felelte:
Nem bocsátlak el, amíg meg nem áldasz
engem. 28 Ekkor megkérdezte tőle: Mi a
neved? Ő így felelt: Jákób. 1Móz 35,10 29
Erre azt mondta: Nem Jákób lesz ezután a
neved, hanem Izráel, mert küzdöttél Istennel
és emberekkel, és győztél. 30 Jákób ezt kérte:
Mondd meg nekem a nevedet! De ő ezt
mondta: Miért kérdezed a nevemet? És
megáldotta őt. 31 Jákób Penúélnak nevezte
el azt a helyet és ezt mondta: Bár láttam
Istent színről színre, mégis életben maradtam
(1Móz 32:25-31]; II. 1. FÁNUEL (Isten
színe v. megjelenése). - Anna (1)
prófétaasszony apja (Lk 2,36); 2. PÉNUEL
(Isten arca v. megjelenése). [1. Húr (5) fia
(1Krón 4,4); 2. Benjáminita férfi, Sasák fia
(1Krón 8,25).]
fanzola, fandzola [zob. fasola] – [Słowniczek
języka śląskiego] bab, paszuly, fuszuly,
fuszulyka
fara [1. daw. kościół parafialny; 2. wyraz
przerobiony z łac. i grec. parochia,
okolica, diecezja, parafia; 3. plebania,
parafia] – plébániatemplom, plébánia,
eklézsia
farad [jednostka pojemności elektrycznej] –
(villamosságtan) farád;
az elektromos
kapacitás
(befogadóképesség)
egysége,
akkora kapacitás, amelyet 1 V 1 coulombnyi
elektromossággal telít meg (M. Faraday
angol fizikus nevéről)
faradyzacja [stosowanie prądu faradycznego w
celach leczniczych i diagnostycznych] –
faradizáció,
faradizálás;
villanyozás;
mozgásszervi
v.
hasonló
jellegű
megbetegedések kezelése villamos ingerrel
(M. Faraday [e: feredi] angol fizikus
nevéről); a villamos terápia egyik régen
alkalmazott eljárása. Abban áll, hogy
váltóáramot, (régi nevén "faradikus áramot")
vezetnek a beteg testébe
faradyzować – faradizálni
1603
faramuszka [1. błahostka; 2. drobnostka; 3. coś
błahego] – liszthabarék, sörleves; semmiség,
csekélység, potomság, hiábavalóság
farandole [1. ludowy prowansalski taniec
korowodowy;
2.
ludowy
taniec
prowansalski] – (fr.) farandole; (zene)
hatnyolcados ütemű délfrancia (provence-i)
népi társas tánc
faraon [1. władca starożytnego Egiptu; władca
staroegipski; 2. daw. gra w karty, jedna z
najhazardowniejszych; hazardowa gra w
karty; dawna hazardowa gra karciana;
Podług Kurjera warsz. (Nr. 224 z r. 1827),
zaczęła się upowszechniać w Polsce około
r. 1731.; 3. był to tytuł władców, królów,
starożytnego
Egiptu.
Samo
słowo
''faraon'' miało oznaczać: słońce, wielki
dom, wysoka brama. Do niektórych
znanych należą Szyszak, u którego w
ucieczce przed Salomonem, schronił się
Jeroboam,
król
Izraela,
Necho,
(zdobywca)
zabił
judzkiego
króla
Jozjasza, który walczył po stronie króla
Asyrii. Chofra, Hofra (kapłan słońca).
Tyrak, Tirhak z 25 dynastii, król Etiopii i
Egiptu.] – (egyiptomi) fáraó [nagy ház];
ókori egyiptomi uralkodó; (kártya) francia
kártyával játszott szerencsejáték
faraonowy, -a, -e; faraoński, -a, -ie – fáraófarba [1. mieszanina barwników i pigmentów
używana do malowania; 2. barwnik
służący do farbowania; 3. łow. krew
zwierzęca; 4. pot. krew ludzka; 5. barwa,
kolor] – (dawno; kolor) szín; (barwnik)
festék; máz; (tréf.) vér
farba akwarelowa [zob. akwarela] – vízfesték
farba anilinowa – anilinfesték
farba do ściany – falfesték
farba do włosów – hajfesték
farba drukarska – nyomdafesték
farba drukarska, farba drukowa, farba
graficzna [materiał powłokotwórczy ciekły
lub mazisty o charakterze zawiesiny lub
roztworów
substancji
barwiących
w spoiwach. Używana w druku, czyli
zasadniczo w procesie zwielokrotniania
obrazu przez przenoszenie go z formy
drukowej na podłoże drukowe] – nyomd.
nyomdafesték
farba emaliowa – zománcfesték
farba emulsyjna, dyspersyjna [farba wodna, w
której spoiwem jest emulsja wodna
substancji błonotwórczej] – emulziós v.
diszperziós festék
farba klejowa [farba będąca mieszaniną
barwnika
i
rozcieńczonego
kleju
roślinnego lub zwierzęcego] – enyvezett v.
enyves festék
-
Wersja 01 01 2017.
farba laserunkowa [zob. laserunek] – lazúrfesték
farba olejna, farbe olejne [farba, której spoiwem
jest wysychający na powietrzu olej lub
pokost] – olajfesték, olajfestékek
farba plakatowa [farba będąca rodzajem
tempery, rozpuszczalna w wodzie] –
plakátfesték
farba szybko schnąca – gyorsan száradó festék
farba świecąca [farba z domieszką siarczków
mających właściwości fotoluminescencji] –
világító v. fluoreszkáló festék
farba tarta – dörzsölt festék
farba temperowa [zob. tempera] – tempera [1. a
tempera festék víz és tojás emulziójával van
elkeverve. 2. A tempera kötőanyaga az
emulzió. Ez vizes és olajos anyagok elegye.
Az emulzió olajos összetevői a lenolaj és a
masztixkence
(masztixgyanta
terpentinszeszes oldata).]
farba wodna [mieszanina kredy pławionej, farb
malarskich suchych itp. z roztworami lub
emulsjami wodnymi] – vízfesték
farba zeszła – a szín lejött, elhagyta a színe v.
színét
farba złazi – hullik a festék; a festék lekopik
farba zmywalna – lemosható festék
farbiarka [kobieta pracująca w farbiarni,
zajmująca się farbowaniem] – festőnő
farbiarnia [1. zakład lub oddział fabryki, w
którym farbuje się odzież, tkaniny lub
przędze; 2. zakład, w którym farbuje się
odzież lub tkaniny]
– festővállalat,
festőüzem, festőműhely; festőde
farbiarski, -a, -ie [dotyczący farb lub farbiarza;
związany z barwieniem tkanin] – festőfarbiarstwo – festés
farbiarz
[1. rzemieślnik
trudniący
się
farbowaniem
tkanin,
odzieży
itp.;
2. właściciel farbiarni] – festő, kelmefestő
farbić [barwić] – [Słowniczek języka śląskiego]
festeni, színezni
farbka [1. zdr. od farba w zn. 1.; 2. niebieskawy
barwnik używany do płukania bielizny] –
kékítő, kékfesték
farbka do prania – kékítő [kékítő a mosáshoz]
farbkować [płukać bieliznę, tkaninę w wodzie
zaprawionej farbką] – kékíteni
farbnik – festékanyag, festőanyag, festőszer;
pigment, színező anyag, mázoló anyag
farbnik roślinny – növényi festőanyag
farboty [tak nazywano w dawnej Polsce koronki]
– (daw) csipke
farbować (farbuje) [1. nasycać farbą; zabarwiać;
2. pot. o tkaninie, skórze: brudzić
nietrwałą farbą; 3. łow. o zwierzynie:
broczyć krwią; 4. łow. o młodych ptakach:
1604
zyskiwać upierzenie ptaków dorosłych] –
(zabarwiać) festeni, színezni; (brudzić)
megfesteni; kékíteni; (przy praniu) színt
ereszteni; elszíntelenedni
farbować brwi – szemöldökét festeni
farbować na blond – szőkére festeni
farbować na brunatno – barnára festeni
farbować na czerwono – vörösre v. pirosra festeni
farbować na kasztan – gesztenyeszínűre festeni
farbować na rudo – vörösre festeni
farbować na zielono – zölden v. zöldre festeni
farbować sobie włosy – festi a haját; hajat festeni
farbować szkło – üveget festeni
farbować wełnę – gyapjút festeni
farbować włosy – festi a haját; hajat festeni
farbować się [1. być farbowanym; 2. farbować
sobie włosy] – befesti magát, festékes;
befesti a haját
farbowanie – festés, mázolás, színezés; hajfestés
farbowanie koni [Za czasów Zygmunta Augusta
i Władysława IV był zwyczaj, zwłaszcza u
wielkich panów, farbowania niektórych
koni dla parady. Do farbowania używano
odwaru brezylii czerwonej z ałunem
(Rachunki Zyg. Aug.).] – lovak színezése a
felvonuláshoz
farbowanie (materiału) na niebiesko z białymi
wzorami – kékfestés
Farbowanie Twarzy [nakładanie farby na
policzki i wargi, czernidła na brwi i rzęsy
znane były w odległej starożytności. Do
dziś archeolodzy znajdują w grobach
kobiet małe naczynia z farbami i pędzelki
do nakładania farb na twarz. Już w 3 Moj.
19;28 znajdujemy zakaz tatuowania i
robienia znaków na ciele. W 2 Król. 9;30
jest wzmianka o okrutnej Izebel (która
była poganką, żoną króla izraelskiego
Achaba,
morderczynią
proroków
Pańskich), jak farbowała sobie twarz
(nakładała szminkę). Według Ez. 23:40 i
Jer. 4;30 szminkowanie się było raczej
uprawiane przez kobiety zalotne, nie
mające dobrego imienia w Piśmie
Świętym.] – arcfestés [1. 3 Móz. 19;28:
Testeteket a holt emberért meg ne
hasogassátok, se égetéssel magatokat meg ne
bélyegezzétek. Én vagyok az Úr.; 2. 2 Kir.
9,30.: És mikor Jéhu Jezréelbe ment és
Jézabel ezt meghallotta, arczát megékesíté
kenettel, felékesítette fejét, és kitámaszkodott
az ablakon. 3. Jer. 4;30: És te, elpusztult, mit
cselekszel akkor? Ha bíborba öltözöl, ha
arany kösöntyûkkel ékesíted magadat, és ha
festékkel mázolod is ki szemeidet: hiába
szépítgeted magadat! Megvetnek téged + a
szeretõid, életedre törnek. Ezék. 23,40.,
Ezék. 23,22. ]
-
Wersja 01 01 2017.
farbowanie włosów – hajfestés
farbowany, -a, -e – festett, színezett, mázolt; (átv.)
kendőzött,
hamis,
hazug,
kétszínű,
mézesmázos
farbowane słówka – mézesmázos beszéd v.
szavak, színes szavak, szép szó
farbowane włosy – festett haj
farbowany lis – (átv.) festett róka (kétszínű ember)
farbownik – (növény) festőfű [(növ.) több növény
népies neve: Saponaria of ficinalis, Reseda
luteola, Isatis tinctoria, Genista tinctoria,
Origanum vulgare, Serratula tinctoria, Rubia
tinctorum.]; (állat) fácáncsibe
Farbownik lekarski (Anchusa officinalis L.)
Farbownik lekarski (Anchusa officinalis L.) [1.
gatunek byliny, czasem rośliny dwuletniej
z rodziny ogórecznikowatych. Pochodzi ze
strefy umiarkowanej Europy. W Polsce na
niżu i pogórzu występuje dość pospolicie,
prawdopodobnie jest archeofitem. 2.
bylina z rodziny szorstkolistnych. Łodygi
rozgałęzione, pokładające się, szorstko
owłosione. Liście szorstkie. Korona
purpurowofioletowa
później
ciemnofioletowa.
Rośnie
na
przydrożach, suchych wzgórzach. Kwitnie
od końca maja do połowy lipca.] – Orvosi
atracél (Anchusa officinalis)
Farbownik polny, syn. krzywoszyj polny
(Anchusa arvensis L.) [gatunek rośliny z
rodziny ogórecznikowatych. Występuje w
całej niemal Europie. We florze Polski jest
archeofitem, obecnie dość pospolicie
występującym na całym niżu] –
Farkasszem (Anchusa arvensis)
farby akwarelowe – vízfesték, akvarellfesték,
gombfesték
farby
1605
ceramiczne
[barwniki
mineralne
stosowane
do
zdobienia
wyrobów
ceramicznych i szkła] – kerámia festékek
farby chromowe – krómfestékek
farby guzikowe – gombfesték
farby pastelowe – pasztellfestékek
farby wodne w guzikach – akvarell gombfesték
farby zasadnicze – alapszínek
farce (ang.) [zob. farsa] – (fr.) farce; bohózat [a
bohózat őse és egyik válfaja, középkori
népies vígjátéktípus - A farce tulajdonképpen
a misztériumok egy-egy összefüggőbb
jelenetsorába ékelt közjátékból fejlődött
önálló műfajjá. Stílusa, tárgya, személyei
teljesen elütők a misztériumjátékoktól. A
farce nyers, sokszor durva, mindig humoros,
néha rögtönzött de legtöbbször írásba
rögzített jelenet vagy jelenetsor. Ez volt a
középkor legnépszerűbb drámai műfaja, a
népi szellem és mókázó kedv hiteles
kifejezése. A farce- ok szerzői ismeretlenek.
Az európaszerte legismertebb farce az 1470
táján keletkezett “Maitre Pethelin” azaz
Pathelin mester. Hőse a ravaszkodó,
nincstelen ügyvéd: Pathelin, aki becsapja
hitelezőjét, a posztókereskedő Guillaume-ot,
de pórul jár, mert a végén őt is becsapja a
nálánál agyafúrtabb pásztor: Agnelet.]
farcić się [opłacać się] – [Słowniczek języka
śląskiego] kifizetődni; érdemes, megéri;
megváltja magát
farewell (ang. dowidzenia) – (ang.) farewell;
búcsú, búcsúszó: Isten veled!
farfocel [zob. → chadziaj → farfocle – 1. fusy 2.
drobne śmieci (zob. flyje znaczenie
drugie)] – [Słowniczek języka śląskiego]
üledék, alj; „zacc”, kávé alja, kávézacc;
lerakódás, seprő; apró hulladék
farfury [1. Po arabsku fagfur oznacza cesarza
chińskiego i porcelanę, a przymiotnik
fagfuri
znaczy
cesarsko-chiński
i
porcelanowy. 2. w dawnej Polsce
przedmioty porcelanowe importowane ze
Wschodu. Od połowy w. XVII do
początku w. XIX wyroby z fajansu.] –
(dawno) a kínai császár megjelölése és kínai
porcelán (a XVII. sz. felétől a XIX. Sz. elejéig
fajanszból készült)
faringitis [zapalenie gardla] – (lat.-gör.)
faringitisz; a garat nyálkahártyájának
gyulladása
farinograf
[przyrząd wykorzystywany w
przemyśle spożywczym do badania
własności wypiekowych mąki pszennej.
Działanie farinografu oparte jest na
pomiarze oporu jaki stawia próbka ciasta
podczas miesienia.] – Hankóczi Jenő és
Brabender
duisburgi
mérnök
által
-
Wersja 01 01 2017.
szerkesztett lisztminősítő műszer (magyar
találmány, Hankóczy)
farizeusz – (héber) farizeus; 1. Kr.e. II. század óta
a különös vallási buzgósággal és a vallási
törvények legszigorúbb betartásával magát a
többitől elkülönítő zsidó vallásos irány.
(Jézus rájuk sütötte a képmutatás bélyegét);
2. a jómódú városi lakosság érdekeit
képviselő, a vallási törvények formális
megtartására ügyelő, szenteskedő vallásipolitikai párt híve az ókori Júdeában; 3. a
törvényt betűkig megtartó zsidó kegyességi
irányzat tagja; (átv.) képmutató, álszent
ember, szenteskedő; álszent, képmutató
faryzeusze [1. w ostatnich dwóch wiekach p.n.e. i
do ok. 70 r. n.e., jedno z żydowskich
stronnictw religijno-politycznych (obok
saduceuszy i esseńczyków). Nazwa ich
pochodzi od hebrajskiego słowa peruszim
–
„oddzieleni”,
„odłączeni”,
a
bezpośrednio z greckiego: farisaioi –
„odłączeni”. Sami faryzeusze nazywali
siebie chawerim tzn. "równi sobie",
"współtowarzysze". Faryzeusze byli w
zasadzie stronnictwem ludzi świeckich,
będącym opozycją wobec kapłańskiej
arystokracji saduceuszów, starającym się
jednak
w
swoim
postępowaniu
przestrzegać świątynnych reguł czystości.
Zyskali sobie reputację ekspertów w
dziedzinie
interpretacji
Pisma.
2.
stronnictwo żydowskie, w jakie przerodził
się ruch religijny sięgający początkami
czasów machabejskich. Jego członkowie
wyróżniali się od reszty narodu
przesadnym
pojmowaniem
czystości
rytualnej, drobiazgowym przestrzeganiem
nie tylko przepisów Prawa, ale i nakazów
ustnej "tradycji starszych"oraz ścisłym
święceniem szabatu. Byli oni w ostrej
opozycji do Jezusa Chrystusa.] –
farizeuszok; egy ókori, szigorú vallási
elveket valló zsidó párt volt, akik életüket
azáltal kívánták Istennek szentelni, hogy az
előírásokat szigorúan megtartották. A
farizeusok a kortól függően politikai párt,
szociális mozgalom vagy gondolati iskola
szerepét töltötték be a Második Templom
korában (Kr. e. 536 és Kr. u. 70 között.) A
Második Templom pusztulása után belőlük
alakult ki a judaizmus legelterjedtebb,
rabbinikus változata [Vallási értelemben
farizeusok voltak a zsidó kegyesség azon
(első századi?) képviselői, akik vakbuzgón(?)
ragaszkodtak az ószövetségi törvények
betűjéhez. Mivel Jézus is bírálta őket és
gyakran kapcsolta nevükhöz a képmutató
jelzőt, a farizeus szó egyértelműen pejoratív
jelentésűvé változott és a képmutató és
álszenteskedő kegyes ember jelzőjévé lett. A
1606
farizeus szó a köznapi használatba is átment.
Csakis pejoratív értelemben használatos
olyan személyek jellemzésére, akik a
külvilág felé mást mutatnak, vagy éppen
mutogatnak maguk felől, mint amilyenek
valójában, és álszent módon viselkednek.
Ehhez a magatartásukhoz pedig még
sunyiság is társulhat.]
farma, ferma [1. w krajach anglosaskich:
gospodarstwo rolne; 2. gospodarstwo
rolne nastawione na określony rodzaj
produkcji]
–
(ang.)
farm,
tanya;
(mezőgazdaság) kis tanya; többnyire
nagyobb,
olykor
bérelt
gazdaság;
bérgazdaság földbirtok; tanyabirtok az
angolszász államokban; mezőgazdasági
üzem, telep
farmaceuta [osoba posiadająca wykształcenie
farmaceutyczne, aptekarz]
(jestem
farmaceutą) – gyógyszerész, patikus
(szakképzettség)
farmaceutka – gyógyszerésznő, patikusnő
farmaceutyczny, -a, -e – gyógyszerészeti,
gyógyszerfarmacja; farmaceutyka [1. zespół nauk
obejmujących całokształt wiedzy o lekach;
2. wydział wyższej uczelni obejmujący
studia w tym zakresie] – (gör.) pharmacia,
farmacia; (fr.) pharmacie; (ang.) pharmacy;
gyógyszerkészítés;
gyógyszerészet,
gyógyszertár; (gör.)
farmaceutika;
a
gyógyszerészet tudománya
farmakognozja [nauka o surowcach leczniczych
pochodzenia roślinnego, zwierzęcego i
mineralnego]
–
farmakognózia;
gyógyszerismeret, drogismeret
farmakognostyczny, -a, -e – gyógyszerismereti
farmakognosta
[ten,
kto
zajmuje
się
farmakognozją] – gyógyszerismerettel,
drogismerettel foglalkozó személy
farmakolog – (gör.) farmakológus; füves
(farmakognoszta); a gyógyszertan tudósa,
kutatója
farmakologia [1. nauka o lekach, ich
dawkowaniu
i
oddziaływaniu
na
organizm; 2. nauka zajmująca się
wpływem substancji na organizm, ich
mechanizmem działania oraz możliwością
ich zastosowania w celu leczenia chorób] –
(gör.)
pharmakológia,
farmakológia;
gyógyszertan:
a
gyógyszereknek
a
szervezetre gyakorolt hatásával foglalkozó
tudományág
farmakologiczny, -a, -e [odnoszący się do
farmakologii,
dotyczący
substancji
leczniczych] – farmakológiai; gyógyszertani
farmakopea [urzędowy spis leków, ułożony
alfabetycznie, podający obowiązujące
-
Wersja 01 01 2017.
normy
ich
składu,
przyrządzania,
dawkowania
i
przechowywania,
aktualizowany co roku; lekospis] – (gör.)
pharmakópea, gyógyszerkönyv
farmakoterapeuta
–
farmakoterápia
v.
gyógyszeres kezelés v. gyógyszerterápia
tudósa
farmakoterapia
[1.
dział
farmakologii
obejmujący
praktyczne
wskazania
dotyczące stosowania leków i ich
dawkowania; 2. stosowanie leków do
zwalczania chorób] – farmakoterápia
(pharmacotherapia); gyógyszeres kezelés,
gyógyszerterápia
farmakoterapeutyczny, -a, -e – farmakoterápiai
farmazon [1. daw. oszust; 2. daw. wolnomyśliciel;
3. daw. mason; 4. z franc. franc maçon,
wolny mularz. Tak nazywali Polacy
uczestników wolnomularstwa i lud dotąd
tak nazywa ludzi bez przekonań
religijnych czyli „niedowiarków” z klas
wyższych.] – (dawno) csaló, szélhámos,
szédelgő, szemfényvesztő;
(dawno)
szabadgondolkodó; szabadkőműves
farmazony [głupstwa] – ostobaság, butaság,
bolondság, hülyeség, szamárság; csekélység
farmazoński, -a, -ie – szédelgő, szemfényvesztő;
szabadgondolkodó; szabadkőműves
farmazoństwo – szabadkőművesség
farmer [właściciel lub dzierżawca farmy w
krajach anglosaskich] – (ang.) farmer;
mezőgazdasági vállalkozó, gazdálkodó; a
farm tulajdonosa v. bérlője: (Amerikában) az
a kisbirtokos, aki maga műveli meg a földjét;
(Angliában) bérlő
farmerka [1. kobieta posiadająca lub pracująca
na farmie w krajach anglosaskich; 2.
potocznie: farmerstwo] – farmer (nő); (átv.)
farmergazdálkodás
farmerki – farmernadrág
farmerski, -a, -ie – farmerfarmerstwo – farmergazdálkodás
farorz [niem. Pfarrer; proboszcz] – [Słowniczek
języka śląskiego] plébános
Faros [1. wyspa na Morzu Śródziemnym; 2.
latarnia na wyspie Faros] – (gör.) fárosz;
világítótorony; Fárosz [az ó-korban sziget
Alexandria mellett Egyiptomban; a várossal
műgát kötötte össze; Ptolemeus Philadelphos
uralkodása óta benne állott az a hires világító
torony, mely az ó-világ hét csodájához
tartozott. Innen ment át aztán a Fárosz
elnevezés a világító torony általános
megjelölésére. E torony még a XII. sz.-ban is
fennállott];
(földr.)
Földközi-tengeri
félsziget; (átv.) irányító, vezérlő szellem;
útmutató
[1. lekka komedia o żywej akcji;
2. sytuacja absurdalna; 3. odmiana
komedii oparta na błahych konfliktach,
karykaturze i komizmie sytuacyjnym.
Przenośnie:
rzecz
niepoważna,
niedorzeczność, głupstwo, kpina.] –
bohózat, komédia, vígjáték; (átv.) bolondság,
tréfás ügy
farsidło [potocznie: licha farsa] – silány bohózat
farsopisarstwo [pisanie fars; też: twórczość
obejmująca farsy] – bohózat, komédiaírás
farsowo – bohózatian, vígjátékian
farsowość – bohózatiság
farsowy, -a, -e – bohózati, bohózatba illő, vígjátéki
farsz [1. masa z mielonego mięsa, jaj, grzybów
itp., służąca do nadziewania różnych
potraw; 2. nadzienie z różnych produktów
odpowiednio przyprawione] – fársz = pép;
töltelék, darált hús, töltelék húsvagdalékból
[Turmixgépben nagyon símára összetört
zöldség, hús, vagy hal, pástétomhoz vagy
tölteléknek . A legismertebb farce a
kenőmájas]
farsa
1607
-
Wersja 01 01 2017.
frontowe – z przodu gładkie i wiązane na
plecach, aż do fartuchów używanych w
domach. Te ostatnie mogą mieć formę
płachty materiału przewiązywanej za
pomocą tasiemek w pasie lub posiadać
także część zakrywającą górną część
tułowia.] – kötény v. kötő; ujjatlan-,
kivágott- v. blúz fölött viselt ruha; köpeny;
kötényruha [Szoknya rászabott vagy rávarrt,
ujjatlan felsőrésszel. Blúz vagy pulóver
fölött viselik.] (ép.) kötény; az ablakok alatti
mellvédrész
fartuch ceratowy – viaszosvászon kötény
fartuch damski – női kötény
fartuch, kitel [lużno dopasowany, chłopskiego
stylu płaszcz, który sięga za pośladki;
produkowany z wełny lub bawełny bez
podszewki. Zapięcie jest po całej długości
na przedniej części, albo znajduje się
z tylu na plecach. Fartuch ma zwykły
krój, z zaprasowanym karczkiem. Nie ma
żadnych ograniczeń w kształatach
dekoltów, kołnierzyków i rękawów.] munkazubbony [Gyapjú vagy pamut típusú
szövetből készült, bő szabású, béleletlen, az
ülepig érő férfikabát, végig gombolós, vagy
bebújós. Lezser szabású, a vállban bővítő
hajtással. A nyakkivágás, a gallér és az ujjak
kialakítására nézve nincs semmi megkötés.]
fartuch
fartuch [1. okrycie ochronne; 2. pas blachy
umieszczany na wysuniętych fragmentach
ściany; 3. osłona niektórych urządzeń
technicznych i maszyn; 4. daw. nakrycie
na nogi dla siedzących w saniach, powozie
itp. 5. fartuch, fartuszek - owijany naokoło
spódnicy lub odzież zakrywająca tułów,
noszony w celu ochrony przodu, boków (
czasami tyłu) sylwetki. Zabezpieczony za
pomocą cienkiego paska. Rozróżniamy
między fartuszek, pół-długim fartuchem a
długi
fartuch;
6.
rodzaj
stroju
ochronnego,
stosowanego
w
celu
uniknięcia zabrudzenia lub zniszczenia
odzieży. Istnieje wiele krojów fartuchów –
od tych przypominających płaszcze
zapinane z przodu, poprzez fartuchy
fartuch kuchenny – konyhai kötény
fartuch kuchenny z kieszenią – zsebes konyhai
kötény
fartuch skórzany – bőrkötény
fartuch szkolny – iskolaköpeny
fartuch z falbaną a. falbanką – fodros kötény
fartuch z krótkimi rękawami – rövid ujjú köpeny
fartuszek [1. zdr. od fartuch w zn. 1.; 2. zob.
serweta w zn. 2.; 3. ma przedłużoną
przednią część, która zasłania klatkę
piersiową, pas i biodra, i jest wiązany
z tyłu. Najczęściej stosowany jako fartuch
roboczy.] – kis kötény, kötényke; kötény v.
kötő [Jellemzően munkavégzéshez használt
ruhadarab, amely a felsőruhát elülső oldalán
védi a deréktól lefelé és gyakran a mell előtt
is. A derék magasságában hátul, ha pedig
felnyúlik a mellrész elé, akkor a nyak körül
is pánttal megköthető.]
1608
fartuszek dla dziecka – gyermekkötény
fartuszkowy, -a, -e – kötényszerű; (átv.) női
fartuszkowe fawory – női kegy v. kegyek
farwater d.nm., (oznakowany, wytyczony
bojami) tor wodny dla statków przez
trudne a. niebezpieczne pod względem
nawigacyjnym obszary wodne – hajózóút,
hajózható víz
farys [1. jeździec lub konny rycerz arabski;
2. śmiałek nieliczący się z przeciwnościami
i niebezpieczeństwami] – arab rabló,
útonálló, fosztogató
faryzeizm [1. poglądy faryzeuszy – członków
stronnictwa; 2. fałsz i zakłamanie w
postępowaniu] – farizeizmus
faryzeusz [1. członek żydowskiego stronnictwa
religijno-politycznego w starożytnej Judei;
2. człowiek obłudny] – farizeus (farizeusz);
képmutató; álszent
Faryzeusze [1. szkoła (sekta) żydowska, powstała
około roku 161 przed Chrystusem. Nazwa
ich
pochodzi
prawdopodobnie
z
hebrajskiego 'parasz' (odłączać się). Sami
woleli nazwę chasidim, co znaczy pobożni,
ale ogół niechętnie darzył ich tym
określeniem. Z początku uprawiali ścisłe
przestrzeganie Zakonu i gorliwość; z
czasem jednak przeobrazili się w
fanatyczne
stronnictwo
religijnopolityczne. Cechowała ich zarozumiałość i
pogardzanie innymi. Byli wielkimi
wrogami Chrystusa, który między innymi
głosił skromność, prostotę i uniżenie.
Faryzeuszami byli także Nikodem,
Szymon, Gamaliel i apostoł Paweł. Byli
zgromieni przez Pana. 2. w ostatnich
dwóch wiekach p.n.e. i do ok. 70 r. n.e.,
jedno z żydowskich stronnictw religijno-
-
Wersja 01 01 2017.
politycznych
(obok
saduceuszy,
esseńczyków, zelotów i nazarejczyków).
Nazwa ich pochodzi od hebrajskiego słowa
peruszim – "oddzieleni", "odłączeni", a
bezpośrednio z greckiego: φαρισαῖοι
pharisaioi. Sami faryzeusze nazywali
siebie chawerim tzn. "równi sobie",
"współtowarzysze". Faryzeusze byli w
zasadzie stronnictwem ludzi świeckich,
będącym opozycją wobec kapłańskiej
arystokracji saduceuszów, starającym się
jednak
w
swoim
postępowaniu
przestrzegać świątynnych reguł czystości.
Zyskali sobie reputację ekspertów w
dziedzinie interpretacji Pisma. Faryzeuszy
czasem określa się mianem "Uczeni w
Piśmie". W dzisiejszych czasach mianem
faryzeusza
określa
się
człowieka
fałszywego i obłudnego] – farizeusok
(elkülönült, elzárkózó; elválasztó) [1. egy
ókori, szigorú vallási elveket valló zsidó párt
volt, akik életüket azáltal kívánták Istennek
szentelni, hogy az előírásokat szigorúan
megtartották. A farizeusok a kortól függően
politikai párt, szociális mozgalom vagy
gondolati iskola szerepét töltötték be a
Második Templom korában (Kr. e. 536 és
Kr. u. 70 között.) A Második Templom
pusztulása után belőlük alakult ki a
judaizmus
legelterjedtebb,
rabbinikus
változata. 2. Kiemelkedően kegyes férfiak
zárt csoportja a zsidók közt Jézus idejében,
akik szembefordultak Jézussal és tanításával;
elhatározták Jézus halálát (Mt 12,14); Jézus
élesen rendreutasította őket (Mt 23). A
farizeusok jellemző tanításai: hit az írásban
és
szájhagyományban
fennmaradt
törvényben, a test feltámadásában, a szellemi
világ létezésében, a lélek halhatatlanságában,
az emberek eleve elrendeltségében, a
cselekedetek alapján történő eljövendő
jutalmazásban, ill. büntetésben (Mt 9,11-14;
12,1-8; 16,1-12; 23; Lk 11,37-44; ApCsel
15,5; 23,6-8).]
faryzejski, faryzeuszowski, -a, -ie – farizeusfaryzeuszostwo – képmutatás, álszenteskedés,
farizeusság
faryzeuszowski, –a, -ie – képmutató, farizeus
fas [1. klauzula w handlu morskim; 2. klauzula
umowy
w
handlu
morskim
(z
angielskiego:
free
alongside
ship;
sprzedawca zobowiązany jest dostarczyć
towar do burty statku); FAS] – záradék,
kikötés a tengeri kereskedelemben [a fas szó
a vallási normák összességét jelentette.
Később a fas szabályai közjogi értelemmel
bővült.]
fas, faska [beczka różnej wielkości – [Słowniczek
języka śląskiego] különböző méretű hordók
1609
fas est et ab hoste doceri [fas est ab hoste doceri]
[(łc.) warto jest uczyć się od wroga;
Owidiusz Metamorfozy] – (lat.) Fas est ab
hoste doceri; Szabad az ellenségtől is tanulni
(Ovidius)
fasa [daw. beczka do przechowywania
produktów spożywczych] – hordó, kád;
(átv.) kövér, nagyhasú, potrohos ember,
hordó
fasada [1. efektowna elewacja budynku;
frontowa ściana budynku; 2. pozorny
wyraz czegoś] – (lac.) facies = arc; (fr.)
faszád, façade; homlokzat, homlokfal
fasada frontowa – főhomlokzat
fasada obnażona z ozdób – dísztelen homlokzat
fasada pałacowa – a palota homlokzata
fasada zachodnia – nyugati homlokzat
fasada zachodnia kościoła – a templom nyugati
homlokzata
[a
középkori
templom
megkülönböztetetten gazdag kiképzésű
homlokzata, díszes bejárati kapuval]
fasadę wieńczy trójkątny tympanon
z
akroterionem
–
a
főhomlokzatot
háromszögű,
oromdíszes
timpanon
koronázza
fasces [oznaka najwyższej władzy u starożytnych
Rzymian w postaci pęku rózeg z
wetkniętym w niego toporem] – (lat.)
fasces; (történelmi) vesszőnyaláb, közepében
bárddal; az ókori Rómában a főhivatalnokok
és főpapok jelvénye, amelyet a lictorok a
főhivatalnokok előtt vittek; kicsinyített
formában a fasiszták jelvénye
fascykuł [1. w archiwistyce: grupa akt
pokrewnych treściowo; 2. daw. pojedynczy
zeszyt
dzieła
lub
wydawnictwa
periodycznego; 3. daw. plik dokumentów]
– (lat.) faszcikulus; iratcsomó, irattekercs,
okmányköteg; köteg, csomó; folytatásos mű
egy-egy füzete
fascynacja [silne zainteresowanie się czymś lub
kimś]
–
elragadtatás,
megbűvölés,
elkápráztatás, elcsábítás
fascynat
[osoba
czymś
zafascynowana];
fascynatka – elbűvölt, megigézett (ffi/nő)
fascynować [wzbudzać fascynację] – (lat.)
faszcinálni; elbűvölni, megigézni, csábítani;
lenyűgözni
fascynować się [być zafascynowanym] –
elbűvölődni, igézetben esni, elcsábulni
fascynująco – lebilincselően, lenyűgözően,
ragyogóan,
káprázatosan,
elragadóan,
elbűvölően, csábítóan
fascynujący, -a, -e [niezwykle pociągający] –
lebilincselő, lenyűgöző, ragyogó, káprázatos,
elragadó, elbűvölő, csábító
-
Wersja 01 01 2017.
fascynująca technika gry
–
káprázatos
játéktechnika
faseta, faza [1. krawędź przedmiotu ścięta
ukośnie; 2. wklęsły narożnik między
ścianami a sufitem lub między samymi
ścianami] – párkány, párkányzat; (műszaki)
metszett oldal, ferdeszél; él, lap, oldal, sík
(mértani testnél); (nyomdászat) fazetta
fasetować [szlifować drogie kamienie lub metale
w taki sposób, aby utworzyły się fasety –
ukośnie ścięte krawędzie] – metszeni;
csiszolni, köszörülni, fazettázni (gyémántot,
követ)
fasetowy, -a, -e – metszett oldalú
fashionable (ang. modny) – (ang.) fashionable;
divatos, finom
faska – hordócska
faska do masła – vajasbödön
faskowy, -a, -e – köpülő-, köpü-, sajtárfasola
(Phaseolus
L.)
[1. rodzaj
roślin
jednorocznych lub bylin należący do
rodziny bobowatych. Pochodzi z Ameryki
Południowej i do Europy dotarła po
odkryciu Ameryki przez Krzysztofa
Kolumba. W Polsce wyłącznie jako roślina
uprawna. Gatunkiem typowym jest
Phaseolus vulgaris.; 2. roślina uprawiana
ze względu na jadalne nasiona i strąki;
3. nasiona i strąki tej rośliny; też: potrawa
z tych nasion lub strąków, fasolka] – bab,
paszuly, fuszuly, fuszulyka
fasola karłowata, fasola piesza – gyalogbab
fasola szparagowa [odmiana fasoli, której całe
strąki są jadalne] – spárgabab; (dawno)
bársonyborsó; zöldbab
fasola tyczkowa [odmiana fasoli o pędach
pnących się po specjalnie umieszczonych
tyczkach] – futóbab, karósbab
fasola w strączkach, fasola strączkowa – zöldbab
Tűzbab (Phaseolus coccineus)
1610
Fasola wielokwiatowa (Phaseolus coccineus L.)
[gatunek roślin jednorocznych należący
do rodziny bobowatych. Pochodzi z
Ameryki Środkowej, uprawiany jest w
obu Amerykach, w Azji oraz w Europie.]
– Török paszuly v. Tűzbab (Phaseolus
coccineus)
Fasola zwykła, fasola zwyczajna (Phaseolus
vulgaris L.) [gatunek roślin jednorocznych
należący
do
rodziny
bobowatych.
Pochodzi z Ameryki Środkowej i
Południowej, jest uprawiany w wielu
rejonach świata. W Polsce wyłącznie jako
roślina uprawna (bardzo rzadko jako
efemerofit).] – Bab, Paszuly, Veteménybab,
(Phaseolus vulgaris L.)
fasolka – babfőzelék
fasolka szparagowa – zöldbab
fasolka zielona (szparagowa) – zöldbab
fasolka po bretońsku [gotowana fasola w sosie
pomidorowym z dodatkiem mięsa] –
bretagne-i bab
fasolnik egipski (zob. wspięga; bot. → lablab)
[Jednoroczne, bujnie rosnące pnącze o
pachnących kwiatach zebranych w grona
oraz dekoracyjnych owocach w formie
długich,
purpurowych
strąków
zawierających
jadalne,
różnobarwne
nasiona. Kwitnie od lipca do kwietnia.
Zastosowanie do obsadzania balkonów,
altan, pergoli. Opakowanie zawiera 2
gramy nasion.] – lablab, Sisakbab, jácintbab
(Dolichos lablab)
fasolowy, -a, -e – babfason [1. kształt nadany ubiorowi lub obuwiu;
2. pot. swobodny sposób bycia; 3. jest to
kształt ubioru, np. forma bluzki lub buta.
Oznaczać może również popularny w
danym
momencie
wzór
wyrobu
odzieżowego, np. modny fason sukienki
czy kurtki. Słowo wywodzi się z języka
francuskiego: façon – krój; 3. Forma
ubioru wypracowana przez projektanta,
konstruktora i krawca, traktowana jak
wzorzec aktualnej linii i detali.] – (fr.)
-
Wersja 01 01 2017.
fazon, (krój) szabás, szabási mód,
szabásminta; modell, forma, minta; a ruha
nyakának kihajtója; a ruha megvarrása;
forma, minta
fasonować [nadawać fason ubiorowi lub obuwiu]
– alakítani, idomítani, formálni
fasonować kapelusz – kalapot alakítani
fasonować stal – acélt formálni
fasonowanie – alakítás, idomítás, szabás, formálás
fasowaczka [pracownica apteki odmierzająca
lub odważająca porcje leków] –
gyógyszertári
gyógyszeradagoló
és
csomagoló nő
fasować [I. 1. odmierzać lub odważać oznaczone
porcje środków lekarskich; 2. daw.
przecierać przez sito lub cedzak; II.
wydawać lub pobierać z magazynu
żywność, odzież, broń itp.] – „faszolni”;
becsomagolni, berakni, megrakni; vételezni
fasować buty ze składu – (wojsko) cipőt vételezni
a raktárból
fasować łodzie zbożem – hajót gabonával v.
búzával megrakni
fasowanie – berakás, tömés, megrakás; vételezés,
felvételezés
Fast fashion [Kupujesz tę samą bluzkę parę
razy, wrzucasz do szafy i nie zakładasz ani
razu? To oznaka że padasz ofiarą znanego
zjawiska. Przeczytaj o nim w artykule fast fashion.] – (mod) Fast fashion; „gyors
divat” (eldobható divat)
Fast Ethernet, Szybki Ethernet [1. znany
również jako 100Base-T, to standard
szybkiej sieci lokalnej oparty na
modyfikacji dotychczas funkcjonującego
standardu Ethernet, o prędkości przesyłu
danych – 100 Mb/s. 2. technologia
przekazów sieciowych (również nazwa
sieci komputerowej) o szybkości nie
mniejszej niż 100 Mb/s. Jest modyfikacją
standardu Ethernet. 3. Rozszerzenie
standardowego Ethernetu. Fast Ethernet
pracuje z przędkością 100 Mbps. Prawa
Fast Ethernetu są opisane przez
specyfikację IEEE 802.3u. Ze względu że
oba Ethernety używają takich samych
protokołow, dane mogą przechodzić
między tymi dwoma standardami bez ich
konwersji.] – Fast Ethernet [hagyományos
Ethernet vezetékeken újfajta hálózati kártyák
segítségével 100 Mbit/s átviteli sebességet
biztosító technológia; az FDDI olcsó
alternatívája lehet]
fastryga [1. nić używana do fastrygowania;
2. rzadki ścieg, którym się fastryguje; 3.
tworzona przez skręcanie pojedynczych
bawełnianych lub wiskozowych przędz.
Nie jest ani mocna ani trwała. Stosowana
1611
do połączenia odzieży, po szyciu znika. 4.
tymczasowe połączenie poszczególnych
elementów ubioru ręcznie, bądź też
maszynowo. Fastrygę stosuje się np. przed
przymiarkami wszelkiego rodzaju lub też
jako pierwszy ścieg, utrzymujący części
wykroju w pożądanej pozycji podczas ich
ostatecznego łączenia. 5. Nić używana do
roboczych
szwów
tymczasowych.
Potocznie także taki szew – ręczny i
maszynowy.
Często
imitowany
w
dekoracyjnych
przeszyciach,
w
stębnowaniach
sugerujących
ręczne
wykonanie.] – férc; fércelés, fércöltés,
fércfonal
[Egyágú
pamutvagy
viszkózfonalakból készült cérna, se nem
erős, se nem tartós. Ideiglenes varratok
készítésére használják, a végleges varrat
elkészülte után kifejtik.]
fastrygować
[zszywać
materiał
rzadkim
ściegiem] – fércelni; letűzni
fastrygować coś – fércelni vmit
fastrygować podszewkę – bélést fércelni
fastrygować rękawy – az ujjakat megfércelni
fastrygowanie – fércelés
faszerować [1. nadziewać potrawę farszem;
2. umieszczać w wypowiedziach lub
tekstach dużo cytatów, obcych słów itp.;
3. zmuszać kogoś do jedzenia czegoś lub
przyjmowania lekarstw w nadmiarze] –
tölteni, megtölteni, megtömni, teletömni
faszerować czymś – tölteni v. megtölteni vmivel
faszerować się [1. jeść coś lub przyjmować
lekarstwa w nadmiarze; 2. starać się
przyswoić sobie zbyt wiele informacji] töltődni, megtöltődi, teletömődni
faszerowanie – megtöltés, megtömés, teletömés
faszerowany, -a, -e – töltött
faszyna [pęki chrustu, wikliny lub gałęzi,
używane m.in. do umacniania nasypów] –
fasces; pőzs [mocsaras helyeken út
alapozására
használatos
rőzsenyaláb],
rőzsegöteg, rőzsekéve, rőzsenyaláb
faszynować [umacniać faszyną; umacniać,
uszczelniać] – rőzsével megerősíteni,
rőzsenyalábbal betömni, gátat emelni
rőzséből
faszynowy, -a, -e – pőzs-, rőzse-,
faszysta [człowiek wyznający skrajnie narodową
ideologię], faszystka [członkini organizacji
faszystowskiej; zwolenniczka faszyzmu] –
(ol.) fasiszta (ffi/nő); a fasizmus híve;
fasiszta szervezet tagja
faszystowscy ludobójcy – fasiszta emberirók
faszystowski, -a, -ie [nazistowski, hitlerowski] –
(ol.) fasiszta; a fasizmussal kapcsolatos, rá
vonatkozó
-
Wersja 01 01 2017.
faszystowsko-hitlerowski, -a, -ie – fasisztahitleristafaszyzacja [wprowadzanie faszyzmu lub uleganie
jego
wpływom]
–
fasizálás
(ol.
fascistizzazione)
faszyzacyjny, -a, -e – fasizálási
faszyzm (wł. fascismo, od łac. fasces – wiązki,
rózgi liktorskie i wł. fascio – wiązka,
związek)
[1.
ideologia
skrajnie
nacjonalistyczna i rasistowska; też:
totalitarna forma rządów oparta na tej
ideologii; 2. kierunek i ruch polityczny o
charakterze
totalitarnym,
nacjonalistycznym i rasistowskim; 3.
doktryna polityczna powstała w okresie
międzywojennym
we
Włoszech,
sprzeciwiająca
się
demokracji
parlamentarnej, głosząca kult państwa
(statolatrię, totalitarne silne przywództwo,
terror państwowy i solidaryzm społeczny).
Faszyzm podkreślał wrogość wobec
zarówno liberalizmu, jak i komunizmu.
Początkowo nazwa odnosiła się tylko do
włoskiego pierwowzoru, później była
stosowana wobec pokrewnych ruchów w
latach 20. i 30. XX wieku, zwłaszcza
narodowego socjalizmu w Niemczech,
oraz współczesnych ruchów wywodzących
się z partii faszystowskich (neofaszyzm).]
– (ol. fascismo, a latin fascesből) fasizmus
(nyílt terrorista diktatúra); (politika) 1. Az
imperialista
burzsoáziának
a
vad
nacionalizmus és fajgyűlölet alapján álló
terrorista diktatúrája. Ennek a Mussolini-féle
olasz változata, mint uralmi rendszer. [A
fasizmus szó ókori eredetű, mely Benito
Mussolini olaszországi mozgalmát jelenti.
Egy vesszőnyalábot jelentett középen
dárdával. Ebből a szóból származik a XX.szi fasizmus szó. A fenyítő hatalom, és az
összefogás erejének a jelképe volt.
Létrejöttének oka a tőkés, és a munkás
elégedetlensége.
Ideológiai
alapja
a
nacionalizmus, és a sovinizmus (idegen
gyűlölet).
A
fasizmus
először
Olaszországban
jött
létre
1922-ben
Mussolini által, majd Németországban 1933ban Hitler által.]; 2. Ennek megvalósítására
törő
mozgalom.
[Magyar
Értelmező
Kéziszótár, Bp. 1980.]
faszyzm klerykalny lub klerofaszyzm [nazwa
nadawana
ideologiom,
ruchom
społecznym lub ustrojom, łączącym
elementy faszyzmu i fundamentalizmu
religijnego.
Termin
ten
nie
jest
powszechnie przyjęty wśród politologów i
historyków.]
–
klerikális
fasizmus;
klerikofasizmus
faszyzować [1. wprowadzać faszyzm w państwie
i jego strukturach; 2. skłaniać się ku
1612
faszyzmowi lub być jego zwolennikiem] –
fasizálni
faszyzować się [ulegać wpływom faszyzmu] –
fasizálódni
FAT (akronim z ang. File Allocation Table)
[system plików powstały pod koniec lat 70.
Zastosowany w systemach operacyjnych,
m.in. DOS i Windows. Podobnie jak sam
DOS, wywodzi się z systemów CP/M.
Określa on rozmieszczenie plików,
katalogów i wolnej przestrzeni na takich
nośnikach danych jak dyskietki i twarde
dyski.
Najważniejszym
elementem
systemu jest tablica informująca o
rozmieszczeniu plików na partycji (FAT)
– od nazwy tej tablicy pochodzi nazwa
systemu.] – FAT (File Allocation Table) [1.
File lekötési táblázat, illetve az erről
elnevezett file-rendszer a FAT, melyet a
Microsoft DOS és Windows operációs
rendszerek vezettek be. A FAT-táblából
olvassa ki az operációs rendszer az adatok
helyét és tárolási sorrendjét. Háromféle FAT
file-rendszer létezik: FAT12, FAT16 és
FAT32. A FAT12 a hajlékonylemezek filerendszere (12 bites cluster címzéssel), a
FAT16 címzése 16 bites, így egy FAT16
partíció mérete 2 gigabyte-ig terjedhet, míg a
FAT32
címzése
2 terabyte-os
merevlemezeket is tud kezeln. 2. Állomány
helyfoglalási táblázat; a DOS annak
érdekében , hogy a lemezszektorok tartalmát
nyomon
tudja
követni,
az
ún.
állományallokációs
táblázatban
nyilvántartást vezet a lemez tartalmáról.; 3.
Mágneslemez foglaltsági térképe; a szabad,
foglalt és hibás clusterek jelölésére, mely a
lemezen a 0. oldal 0. sávja 2. szektorától
kezdve helyezkedik el, általában két
példányban. Létezik 12, 16 (FAT16) és 32
bites. 3. Mágneslemez foglaltsági térképe a
szabad, foglalt és hibás clusterek jelölésére,
mely a lemezen a 0. oldal 0. sávja 2.
szektorától kezdve helyezkedik el, általában
két példányban. Létezik 12, 16 (FAT16) és
32 bites (FAT32) változata.]
fatałachy - fatałaszki [wł. fetta - od XVIII w.
dodatki do strojów, barwne drobiazgi] –
fatałaszki [1. (mat.) szmatki, drobiazgi kobiece;
2. (mod) ciuszki, dodatki do stroju; 3.
potocznie o kobiecych strojach; 4. lekkie
damskie stroje, ozdoby stroju, dodatki do
stroju; 5. drobiazgi; 6. błahostki; 7.
drobnostki; 8. dodatki do kobiecych
strojów] – női viselet; kiegőszítők;
csecsebeség
fatalista [człowiek poddający sie biernie losowi,
wierzący w przeznaczenie], fatalistka
[kobieta wierząca w zły i nieunikniony los]
-
Wersja 01 01 2017.
– (lat.) fatalista (ffi/nő); végzetben, az előre
elrendelt sorsban hívő, abban megnyugvó
ember
fatalistyczny, -a, -e [dotyczący fatalizmu, wiary
w przeznaczenie] – (lat.) fatalista;
végzetszerű, a fatalizmuson alapuló
fatalistyczny pogląd – fatalista felfogás
fatalizm
[1. wiara
w
przeznaczenie;
2. nieuchronność procesów i zdarzeń,
zwłaszcza
niepomyślnych;
3. zły
i
nieunikniony los] – (lat.) fatalizmus (a latin
'sors' szóból); 1. filozófiai nézet, mely szerint
minden valamely felsőbb erő előre
meghatározott akarata szerint történik, az
emberi cselekvés hatástalan; 2. hit az
elkerülhetetlen, megmásíthatatlan sorsban és
a benne való megnyugvás; 3. A sors
megváltoztathatatlanságába vetett hit, ill.
közönyösség a sors fordulataival szemben.
fatalnie – fatálisan; szörnyen, rettenetesen,
irtózatosan,
borzalmasan,
rémesen,
irtózatosan,
roppantul,
rendkívül,
végszetszerűen
fatalnie się pomyliłem – szörnyűen tévedtem
fatalność [splot nieszczęść, niepowodzeń; pech] –
veszedelm, kellemetlenség, végzetesség
fatalny, -a, -e [1. przynoszący nieszczęścia; 2. o
złym losie: nieunikniony; 3. bardzo zły] –
(lat.) fatális, borzalmas, rémítő, rémes,
szörnyű,
nagyon
rossz;
végzetes,
végzetszerű, elháríthatatlan; szerencsétlen,
baljós, baljóslatú, gyászos, átkos
fatalna pogoda – ítéletidő
fatalne skutki – végzetes következmények
fatalne skutki nieróbstwa – a naplopás végzetes
következménye v. kellemetlen utóhatása
fatalny kazus – fatális eset
fatałach [potocznie: coś do ubrania albo dodatek
do stroju; ciuch] – ringy-rongy, cafat,
limlom, vacak
fatałaszek [1. lekki damski strój, ozdoba stroju,
dodatek do stroju; szmatka; 2. drobiazg,
drobnostka, błahostka] – lomocska, cafatka
fatamorgana (miraż)
[1. wytwór czyjejś
wyobraźni;
2. zjawisko
optyczne
powstające na pustyni lub na morzu,
polegające na złudnym ukazywaniu się w
powietrzu wielokrotnych, zmieniających
się obrazów; 3. w radiolokacji: echo
pochodzące od bardzo odległego obiektu,
a ukazujące się na wskaźniku tak, jakby
obiekt był blisko] – (ol.) fata morgana;
légtükröződés, délibáb [légtükröződés, mely
akkor keletkezik, ha a földi tárgyról jövő
fénysugár különböző hőmérsékletű és
sűrűségű légrétegeken folytonos törés s
egyszeri teljes visszaverődés után érkezik a
1613
szemhez, s távoli tárgyak fordított képét
varázsolja elénk]
fater [niem.: Vater; ang.: father; ojciec (także
łociec); (tato, tata)] – [Słowniczek języka
śląskiego] apa
Fatetur facinus, qui iudicium fugit [przyznaje się
do przestępstwa ten, kto unika sądu] –
(lat.) Fatetur facinus, qui iudicium fugit;
akik kerülik a bíróságot, azok beismerik
bűnösségüket
fatum (l.mn. fata) [los, 1. siła wyznaczająca bieg
wydarzeń; 2. zły los; 3. przeznaczenie,
fatalność; nieunikniona konieczność, los;
4. to, co powiedziane; przepowiednia; to,
co zrządzone przez bogów; przeznaczenie;
zły los; nieszczęście' z r.nij. od fatus, p.p.
od fari] – (lat.) fátum; elkerülhetetlen,
megmásíthatatlan sors; végzet
Fatum [personifikacja przeznaczenia w mitologii
rzymskiej] – Fátum; Végzet (a végzet
megszemélyesítése a római vitológiában)
fatum sporządziło inaczej – a végzet másképp
rendelkezett
fatwa (tur. fetva, arab. ‫[ )ىوتف‬opinia wysokiego
uczonego-teologa
muzułmańskiego
(muftiego w sunnizmie lub mudżtahida w
szyizmie), wyjaśniająca kontrowersję
teologiczną, teologiczno-prawną lub czysto
prawną, jest wydawana wyłącznie na
piśmie.] ― (arab) fetva v. fatva [1. Jogi
szabály vagy döntés a Sari’aban (iszlám
vallási jog), amelyet képzett és megfelelő
képesítéssel rendelkező tudós ad ki,általában
egy precedens nélküli helyzetben vagy új
probléma felmerülése esetén. 2. Az iszlám
vallásban vallásjogi döntést jelent olyan
esetben, mikor egy konkrét hitelméleti vagy
vallásgyakorlati kérdésre nincs válasz sem a
Koránban, sem a hadíszokban, sem a
muszlim tudósok közmegegyezésében, az
idzsmában. A fatvát egy arra képzett
személy, a mufti hozza. Manapság
fatvatanácsok is működnek.
fatyga [wysiłek poniesiony dla kogoś lub w
czyjejś sprawie] – (trud) fáradtság,
fáradság; fáradozás, vesződség, gond, baj
fatygant [daw. mężczyzna starający się o
względy kobiety] – (dawno) hódoló, rajongó
fatygować (fatyguje) [narażać kogoś na fatygę] –
fárasztani, terhelni
fatygować komu czym – terhelni vkit vmivel
fatygować się [zadawać sobie trud zrobienia
czegoś] – fáradozni, fáradni, bajlódni,
vesződni; strapálja magát
fatygowanie – igénybevétel
fatygowanie kogo – vkinek az igénybevétele
(vmire)
fatygowanie się – fáradozás
-
Wersja 01 01 2017.
faul [1. chwyt lub uderzenie niedozwolone przez
przepisy gry lub walki sportowej;
2. potraktowanie kogoś niezgodnie z
przyjętymi normami postępowania] –
(ang.) fault; (sport) szabálytalanság, dancs;
szabálytalan v. durva lökés, taszítás, rúgás;
erőszakos, szabálytalan játékmodor
faul niesportowy [to niedozwolony kontakt z
przeciwnikiem w koszykówce, cięższy od
zwykłego faulu] – sportszerűtlen fault
faulować [1. dopuścić się faulu na przeciwniku w
grze lub walce sportowej; 2. potraktować
kogoś w sposób niezgodny z przyjętymi
normami postępowania] – faultolni;
szabálytalankodni
faun [1. Faun mit. rzym. bóg pól i lasów; 2. mit.
rzym. lubieżny bożek leśny; 3. o
lubieżnym, starszym mężczyźnie] – (lat.
Faunus) faun; szarvakat viselő, kecskelábú
erdei és mezei istenség (a természet istene)
az ókori mitológiában; később azonosították
a görög Pánnal; (átv.) élvhajhász, kéjsóvár
ember
fauna
[ogół
gatunków
zwierząt
charakterystycznych dla danego obszaru,
środowiska lub okresu geologicznego] –
(lat.) fauna; állatvilág; vmely vidék, ország v.
geológiai korszak állatvilága
fauna Europy – Európa állatvilága
fauna głębinowa – mélytengeri fauna
fauna morska litoralna – tengerparti állatvilág
fauni, -ia, -ie [przymiotnik od "faun"] – faunfauniczny, -a, -e [przymiotnik od: faun] – faunafaunistyka – faunakutatás, faunisztika
Faust [dramat Johanna Wolfganga von
Goethego w dwóch częściach, napisany w
latach 1773–1832, wydany w całości
dopiero po śmierci autora w 1833.
Zawiera blisko 12 tysięcy wersów, dlatego
uważany jest za dzieło niesceniczne.
Uznaje się go za najwybitniejsze dzieło
Goethego i syntezę jego poglądów.
Tematem utworu jest zakład Boga z
Mefistofelesem, o duszę tytułowego
doktora Fausta. Faust ma ją oddać
diabłu, gdy zasmakuje pełni szczęścia i
wypowie słowa: trwaj chwilo, jesteś
piękna.] – Faust [A Faust-könyvek a
világdrámák sorába tartoznak; gondolati
gazdagságukkal, filozófiai mélységükkel és
művészi tökéletességükkel a világirodalom
legnagyobb alkotásai. A lét egyetemes, nagy
kérdéseire keresik a választ: mi a célja az
emberi életnek? Mit kell tennünk, hogy
kibontakoztassuk egyéniségünket? — Művei
témáját
egy
XVI.
századi
német
népkönyvből merítette Goethe. Hőse egy
középkori tudós, Faust doktor. A Faust
1614
bonyolult jelképrendszerében különböző
elemek formálódnak egységes egésszé. Mint
Dante Isteni színjátékában és a barokk
eposzokban, itt is a keresztény hitregék
túlvilágról szóló elképzelései vegyülnek az
antik mitológiával. Az európai művelődés e
két alappillére mellett szerepet kapnak a
középkor mágikus hiedelmei és a népi
babonák is. — A goethei életmű fő alkotása
a Faust. Alkotója szinte egész életén át
dolgozott rajta. A téma, a megismerésre,
tudásra szomjazó emberi vágy drámája nem
nála jelenik meg először. Vándorútja hosszú:
kezdve a Faust Népkönyvön, amely ennek a
motívumnak
első
írásos
változata,
Christopher Marlowe drámáján át a 18.
századi Friedrich Müller, valamint Klinger
Faust-alakjáig. Ezekkel egy időben már
készült Goethe művének első változata, az
úgynevezett "ősfaust". Ezt követte 1808-ban
a végleges mű első német kiadása.]
Faustyn i Jowita, łac. Faustinus i Iouita, wł.
Faustino e Giovita [rycerze, męczennicy i
święci Kościoła katolickiego. Żyli w II
wieku.
Pochodzili
z
pogańskiej
szlacheckiej rodziny. Sami nawrócili się i
przyjęli
chrześcijaństwo.
Legenda
przedstawia ich jako braci. Starszy
Faustyn był kapłanem, Jowita diakonem.
Według przekazów między 117 a 138
rokiem, za rządów cesarza Hadriana,
więzieni i torturowani najpierw w
Mediolanie i Neapolu, ponieśli śmierć
męczeńską za wiarę w Brescii przez
ścięcie mieczem. Pochowani zostali poza
murami miasta w porta Matolfa. —
Tradycja wspomina o istniejącym już w
III wieku oratorium na miejscu
pochówku męczenników. Wzmianka o
kościele pod wezwaniem św. Faustyna w
Brescii pojawia się dopiero ok. 600 roku
za sprawą św. Grzegorza Wielkiego, a w
Martyrologium Hieronimiańskim pod
dniem 16 lutego wzmianka o Faustynie i
Juwencji. Nie należy mylić obu postaci.
Święty Faustyn z Brescii (+381) był
biskupem i następcą św. Ursycyna (+347).
Oboje są patronami Brescii.
—
Wspomnienie
liturgiczne
braci
męczenników obchodzone jest 15 lutego.
W ikonografii święci przedstawiani są
jako rycerze bądź jako kapłani w chwili
męczeństwa.] – Jovita és Faustinus, Sztek
(†Brescia, 121. febr. 15.) [vértanú testvérpár.
- Jómódú bresciai keresztény családból
származtak. Hadrianus cs. (ur. 117-138)
keresztényüldözése idején megtagadták a
bálványimádást.
Elfogták
őket,
de
legendájuk szerint sem a vadállatok, sem a
tűz, sem az éheztetés nem ártott nekik.
-
Wersja 01 01 2017.
Milánóban és Rómában újabb kínzásokat
szenvedtek, majd Bresciában lefejezték őket.
A hagyomány szerint vtságuk hatására
mintegy 3 ezren tértek meg]
Faux camaieux [oznaczenie kolory zimnego i
ciepłego w tych samych tonach tego
samego koloru] – színárnyalatos mintázás
[Azonos szín különböző árnyalataiból
összeállított mintázat.]
[1. daw. przychylność; 2. daw.; zob.
faworek w zn. 2.] – (lat.) fávor; (dawno)
kegy, kedvezés, pártfogás, jóindulat
faworek [1. smażone, cienkie, kruche ciastko w
kształcie splątanej wstążki; 2. daw.
wstążka lub kokardka wiązana na szyi],
faworki – forgácsfánk, csörögefánk, farsangi
fánk; (rég) szalag v. csokor (nyakban)
fawor
faworkowy, -a, -e – fánkfaworyt [1. ulubieniec; 2. osoba typowana na
zwycięzcę zawodów sportowych lub innej
rywalizacji; 3. w wyścigach: koń, pies
typowany na zwycięzcę; 4. daw. pasmo
zarostu pozostawione na policzku] – (fr.)
favorit, 1. (sport) a legtöbb téttel futó ló; a
legesélyesebb versenyző; 2. kedvenc,
kegyenc,
pártfogolt,
kivételezett
bánásmódban részesített személy
faworyt królewski – királyi kegyenc
faworyta [1. daw. kochanka i utrzymanka osoby
wysoko
postawionej;
2.
dawniej:
kochanka władcy, dygnitarza] – női
pártfogolt, női kedvenc
faworytka [1. ulubienica; 2. kobieta typowana na
zwyciężczynię zawodów sportowych lub
innej rywalizacji; 3. w wyścigach: klacz,
suka
typowana
na
zwyciężczynię;
4. odmiana gruszy lub truskawek; też:
gruszka lub truskawka tej odmiany] –
1615
kegyencnő; (sport) a legtöbb téttel futó ló;
(sport) a legesélyesebb versenyzőnő; 2.
kedvenc, kegyenc, pártfogolt, kivételezett
bánásmódban részesített nő
faworyty [1. zarost po obu stronach twarzy
sięgający ust; baki; bokobrody; baczki; 2.
3. bokobrody; 4. zwane również pod
nazwą bokobrodów, bakenbartów lub
baczków – zarost na męskich policzkach.
Bokobrody mogą mieć różne kształty,
gęstość czy długość. Bardzo popularne w
XIX wieku, w Polsce występowały zwykle
w dwóch postaciach. Pierwszej zwanej
jako à la książę Józef – wąskie
przedłużenie męskiej fryzury; drugiej
zwanej faworytami angielskimi – bardzo
gęstymi,
odstającymi
od
twarzy.
Tryumfalny
powrót
bokobrodów,
zapuszczanych tym razem jako wyraz
buntu nastąpił w połowie lat 50 dzięki
postaci buntownika bez powodu – Jamesa
Deana. Nosili je potem również między
innymi Elvis Presley i John Lennon.] –
pofaszakáll, barkó
faworyzacja
[wyróżnianie,
popieranie,
faworyzowanie] – pártolás, pártfogás,
támogatás
faworyzować [obdarzać kogoś względami] – (fr.)
favorizálni; kegyelni, kedvelni, pártfogolni,
támogatni; előnyben részesíteni; túlzottan
kedvelni, felkapni
faworyzowany sportowiec – kedvelt sportoló v.
sportember
faworyzowany koń wyścigowy – favorit
(versenyló)
faworyzowanie – favorizálás; pártolás, pártfogás,
támogatás, segítés, előnyben részesítés
fauxbourdon (fr., od faux = fałszywy; wł. falso
bordone) [1. rodzaj pierwotnej techniki
wielogłosowej (trzygłosowej) stosowanej
początkowo
w
Anglii
(XV
w.),
rozpowszechnionej następnie w szkole
burgundzkiej, polegającej na tworzeniu
melodii w równoległych tercjach i
sekstach, co przedstawiało pochody
równoległych akordów sekstowych] –
falsobordone v. fauxbourdon [éneklési mód 1200 körül - hamis basszus -, mely
háromszólamú. Az alsó és középső szólam
terc-, a középső és felső kvart-, az alsó és
felső szextviszonyban van egymással, tehát
sextakkordok sorozata. Ez alól az első és
utolsó hang volt kivétel, itt alulról felfelé
kvint- és kvart-hangköz, illetve az alsó és
felső szólam között oktáv-hangköz volt.]
faza [1. stan procesu lub rozwoju zjawiska w
określonej chwili; 2. zmienny wygląd
Księżyca lub planety; 3. stan napięcia w
jednym z obwodów elektrycznych, w
-
Wersja 01 01 2017.
których płynie prąd zmienny z elektrowni
do budynków; też: obwód elektryczny o
określonym napięciu; 4. część układu
fizycznego o wyraźnych granicach, na
których niektóre właściwości fizyczne lub
chemiczne układu ulegają skokowej
zmianie; 5. fiz. stan zjawiska okresowego
w danej chwili] – fázis; vmely folyamat,
történés meghatározott szakasza; időszak,
szakasz, stádium; sorrend, állapot, változás;
fok;
(mechanika)
periodikus
rezgő
mozgásban levő részecske pillanatnyi
állapota a nyugalmi ponthoz vizsonyítva;
periodikusan ismétlődő mozgásoknál a
perióduson belül előforduló mozgási állapot;
(hőtan) ugyanazon anyag egymás mellett
levő, de más halmazállapotú része;
(villamosságtan) váltakozó áram feszültségés irányváltozásainak egy-egy peiodikus
mozzanata; a váltakozó áram feszültsége és
áramereje
periodikusan
váltakozik
(pillanatnyi értékük valamely időrendszerben
fázissal bír); (csillagászat) a Hold és bolygók
változó fényalakjai; (műsz.) a feszültség és
az áram közötti idő-, illetve szögeltérés,
amely ideális esetben konstans értékű.
Fáziseltérés:
ha
kondenzátort
vagy
induktivitást helyezünk a jel útjába,
megváltozik a feszültség és az áram
egymáshoz való időviszonya. Tipikus
fázishibát okoz például a hangsugárzók
keresztváltója. A hiba bizonyos mértékig
korrigálható ("minimálfázisú", "lineárfázisú"
hangsugárzók).
faza analna (ang. anal stage), zwana też fazą
sadystyczno-analną [w psychoanalizie
jedna z faz rozwoju psychoseksualnego
człowieka następująca po fazie oralnej,
czyli w wieku około 1-2 lat, gdy dziecko
uczy się kontrolowania wydalania.] –
anális szakasz [anal stage] [(med.) A
pszichoanalitikus
elmélet
szerint
a
pszichoszexuális fejlődés második szakasza,
amely az orális szakaszt követi. A kielégülés
és a konfliktus forrásai a széklet ürítésében is
visszatartásában gyökereznek.]
faza fali – fázis, hullámfázis
faza (okres) falliczna, faza (okres) edypalna [w
psychoanalizie
freudowskiej
trzecie
stadium
rozwoju
psychoseksualnego
zachodzące między piątym a siódmym
rokiem życia. Występuje w nim
eksploracja i stymulacja własnych
narządów płciowych.] – fallikus szakasz
[phallic stage] [A pszichoanalízisben a
pszichoszexuális fejlődés azon szakasza,
amelyben a kielégülés a nemi szervek
ingerléséhez kapcsolódik, a szexuális
kötődés pedig az ellenkezõ nemű szülőhöz.]
1616
faza genitalna [w psychoanalizie freudowskiej
faza
rozwoju
psychoseksualnego
następująca po okresie latencji; zaczyna
się w okresie dojrzewania płciowego –
około 12-14 roku życia; zanim rozwinie się
w
pełni,
występują
zachowania
masturbacyjne.
Obejmuje
okres
dojrzałości, kiedy człowiek jest zdolny do
współżycia seksualnego z partnerem płci
przeciwnej,
przeżywania
satysfakcji
seksualnej i uczucia. Osobowość genitalna
jest utożsamiana z w pełni dojrzałą
osobowością, podczas gdy przejawy
niedojrzałości uważane są za objaw
fiksacji (zatrzymania rozwoju na danej
fazie) lub regresji (powrotu) do faz
wcześniejszych.] – genitális szakasz [genital
stage] [A klasszikus pszichoanalízisben a
pszichoszexuális fejlődés utolsó szakasza,
amely az ellenkező nem egy tagjával való
szexuális egyesülésben teljesül be.]
faza księżyca, faza księżycowa – holdfázis,
holdnegyed
faza okresu rozrodczego – szaporodási időszak
faza płynna – folyékony fázis
faza pracy – munkaszakasz, munkafázis
faza przygotowawca – előkészületi szakasz
faza rozwoju v. faza rozwojowa – fejlődési fok
faza różnicowa – más (különböző) fázis
faza stała – szilárd fázis
fazan [niem: Der Fasan; bażant] – [Słowniczek
języka
śląskiego]
fácán
(Phasianus
colchicus)
fazometr – (gör.) fazométer; fázismérő;
fazowy, -a, -e – fázis-, időszaki, fokozat, szakaszos
fazy życia – életszakaszok
fazzoletto [w wersji spolszczonej – facelot lub
facolet, chustka płócienna, zdobiona
haftem i mereżkami, różnej wielkości.
Znane były fazzoletti da mano –
chusteczki trzymane w ręce podczas
różnych bali i uroczystości jako element
ozdobny; istniały także fazzoletti da capo
– do noszenia na głowie, fazzoletti da naso
- chustki do nosa, te bywały skrapiane
olejkami. Używane od XV wieku.] – (ol.)
fazzoletto; zsebkendő
fąfel [pot. małe dziecko] – takony; taknyos,
kölyök, kamasz; fajankó, tacskó, tökmag
fąfel nieznośny – kiállhatatlan kölyök
FBI (Federal Bureau of Inversigation) – (ang.)
FBI; szövetségi nyomozó iroda (USA)
FDB - Fluid Dynamic Bearing (Dynamiczne
łożysko
olejowe)
[rodzaj
łożyska
stosowanego w dyskach twardych, jego
specjalna
konstrukcja
umożliwia
zmniejszenia drgań, co wydłuża żywotność
-
Wersja 01 01 2017.
i czyni pracę cichszą, przy obrotach w
niektórych modelach dysków twardych
dochodzących do 10 000 obrotów na
minutę.] – FDB, Fluid Dynamic Bearing
(hidrodinamikus csapágyazás); siklócsapágy
v. csúszócsapágy [a csapágyak egyik fő
típusa, melynél a tengely és a tartófelület
csúszik egymáson, általában vékony olajvagy zsírréteg közvetítésével. (A másik fő
csapágytípus a golyóscsapágy)]
FDD (Frequency Division Duplex) - dupleks z
podziałem częstotliwościowym – FDD
Frequency
Division
Duplex;
Frekvenciaosztásos duplex frekvenciablokk
FDDI (ang. Fiber Distributed Data Interface) [1. to
standard transmisji danych, jest oparty na
technologii światłowodowej. Transfer w
tych sieciach wynosi 100 Mb/s. Sieć ta
zbudowana jest z dwóch pierścieni pierścień pierwotny i pierścień zapasowy
(wtórny). Transmisja prowadzona jest z
użyciem jednego pierścienia. Istnieją
modyfikacje protokołu pozwalające na
używanie dwóch pierścieni lecz są rzadko
stosowane z powodu dwukrotnego spadku
przepustowości
po
uszkodzeniu
pierścienia i rekonfiguracji sieci. W sieci
takiej stacje robocze podłączone są do
dwóch pierścieni. Zaletą takiej sieci jest
to, że mimo uszkodzenia pierścienia sieć
jest nadal sprawna i można przesyłać
dane.
W
przypadku
uszkodzenia
pierścienia stacje robocze automatycznie
się rekonfigurują i zawracają dane do
drugiego pierścienia, przez co inne stacje
nie zauważają zaistniałej awarii. FDDI
obsługuje dwa typy połączeń: SAS (ang.
single-attached stations) i DAS (ang. dualattached stations). Oznacza to, że karty
sieciowe FDDI mogą posiadać dwa
zestawy interfejsów medium fizycznego.
Znane są one jako porty A i B. Port A jest
interfejsem głównym, a port B wtórnym.
Sieci FDDI stosuje się przede wszystkim w
sieciach szkieletowych lub kampusowych,
ponieważ dzięki nim można podłączyć ok.
500 urządzeń rozrzuconych na przestrzeni
nawet 100 km. 2. Technologia LAN która
używa prędkości 100 Mbps. Pierwotnie
sieci FDDI wymagały światłowodów, teraz
mogą pracować również na kablu UTP
(skrętce).] – FDDI (Fiber Distributed Data
Interface)
(optikai
szálas
elosztott
adatinterfész) [1. üvegszálas hálózatoknál
használt adatátviteli technika, mely akár 100
Mbit/s sebességű átvitelt is lehetővé tesz; 2.
Optikai szálas hálózati protokoll. (100
Mbit/s, 2 km, 500 állomás) Működhet
csavart érpáron is. 3. optikai kábelt használó
1617
hálózati szabvány, mely max. 100 millió bit
másodpercenkénti átvitelt is lehetővé tesz]
FDMA (ang. Frequency-Division Multiple Access wielodostęp z podziałem częstotliwości)
[system współdzielenia medium poprzez
przydział odpowiednich częstotliwości.
Jest
najstarszym
i
jednocześnie
najprostszym rodzajem wielodostępu. Ten
rodzaj wielodostępu stosowany był w
pierwszych generacjach analogowych
telefonów
komórkowych.
Znajduje
zastosowanie raczej wśród systemów
szerokopasmowych.] - frekvenciaosztásos
multiplexelés (az angol nevéből - Frequencydivision
multiplexing
származó
rövidítéssel: FDM) [a jelmultiplexelés egy
formája, ahol több alapsávi jelet különböző
vivőfrekvenciával modulálnak majd egy
összetett (kompozit) jellé egyesítenek.]
fe [wykrzyknik wyrażający reprymendę z
powodu
czyjegoś
niewłaściwego
zachowania] – pfuj!
fe [parzyć] (Śląsk Cieszyński) – [Słowniczek języka
śląskiego] I. forrázni, leforrázni; égetni,
megégetni, forrósítani; sütni; (átv.) égetni,
csípni; II. párosítani, fedezni
fe! – pfuj!
fe! hańba! – pfuj! gyalázat!
fe wsyd! – pfuj! szégyen!
Fe [symbol pierwiastka chemicznego żelazo] – Fe
(a vas, ferrum vegyjele)
Feba (księżyc) [chrześcijanka, którą Paweł
polecił zborowi w Rzymie. Była to
widocznie siostra, która chętnie służyła.] FÉBÉ (tiszta, világos, sugárzó) [A
kenkréabeli gyülekezet diakonisszája, akit
Pál szeretettel ajánl a római gyülekezetnek; ő
vitte a levelét is Rómába (Róm 16,1-2).]
feblik [daw. sympatia do kogoś] – vonzalom,
hajlam, gyengéje vkinek
febra [1. zob. żółta febra; 2. gorączka z
dreszczami;
3. drobny
pęchęrzyk
surowiczy występujący na wardze lub
twarzy w czasie przeziębienia; 4. daw.
malaria] – (lat.) febris (gyermekágyi láz);
láz, hideglelés, hidegrázás; (dawno) sárgaláz,
malária
febra go (ją) trzęsie – hideglelése van; rázza a
hideg
febra grasuje – a láz pusztít
febronianizm [1. prąd w kościele katolickim,
zapoczątkowany w 1763 przez biskupa,
sufragana arcybiskupstwa trewirskiego J.
von Houtheim, opublikowaniem traktatu
(pod pseudonimem Justinus Febronius),
krytykującego
formę
monarchiczną
kościoła rzymskiego, domagającego się
autonomii dla biskupów i powrotu do
-
Wersja 01 01 2017.
zasad Soboru Bazylejskiego. - Dzieło to
mimo wciągnięcia na Indeks Ksiąg
Zakazanych w 1764 i formalnego
"odwołania
swych
błędów"
przez
Houtheima w 1778 spotkało się z
przychylnym przyjęciem i zyskało wielu
zwolenników, zwłaszcza we Francji,
Hiszpanii, Portugalii i Niemczech, a w
Austrii stało się podstawą polityki
religijnej zwanej józefinizmem (od
cesarza Józefa II). Febronianizm uznając
wyższość soboru i biskupów nad
papieżem nawiązywał do episkopalizmu, a
potępiał kurializm. 2. Febronianizm jest
doktryną opracowaną przez niemieckiego
prałata Nicolasa von Hontheima (170190), biskupa pomocniczego Trewiru,
który posługiwał się pseudonimem
Justinus Febronius, gdy w 1763 r.
opublikował dzieło De statu Ecclesiae et
legittima potestate romani pontificis ("O
obecnym stanie Kościoła i o prawowitej
władzy biskupa Rzymu"). Sprzyjając
jedności
chrześcijan,
Febronius
utrzymywał, że władza w Kościele należy
do episkopatu. Najwyższą jej formą jest
sobór, papieżowi przysługuje tylko
honorowe,
a
nie
rzeczywiste
przewodnictwo w Kościele. – 27 lutego
1764 r. Stolica Apostolska umieściła dzieło
Febroniusa na indeksie ksiąg zakazanych.
Ciągle jednak trwały dyskusje i polemiki,
ponieważ przedstawione przez niego
poglądy podzielało wielu członków
Kościoła. – W 1786 r. biskupi Trewiru,
Kolonii, Salzburga i Moguncji przyjęli
poglądy febroniańskie dla niemieckiego
Kościoła narodowego, wraz z większą
niezależnością od Rzymu, w myśl wskazań
cezaropapizmu
i
józefinizmu,
ingerującego w administrację kościelną
oraz w życie wewnętrzne Kościoła.] febronianizmus [1. Nikolaus von Hontheim
trieri segédpüspök (1701-1791) irányzata,
aki Justinus Febronius álnév alatt működött
és irataiban a pápai hatalmat támadta; — 2.
egyházpolitikai elmélet (1763-78). - Nevét
szerzője álnevéről, Justinus Febroniusról
kapta, aki valójában J. N. von Hontheim
trieri spp. A szerző a prot-ok visszatérését
akarta megkönnyíteni elméletével, melyben
az Egyh. alkotmányára, ill. az áll. és az
Egyh. viszonyára vonatkozó elképzeléseit
fejtette ki. — 3. Nikolaus Johann von
Hontheim trieri püspök 1763-ban Febronius
álnéven könyvet adott ki Az egyház
helyzetéről és a római püspök törvényes
hatalmáról címen. Ebben kifejtette, hogy a
pápák az idők folyamán az eredetileg a
püspököket megillető jogok nagyrészét
1618
elbitorolták. Ezeket a jogokat vissza kell
adni a püspököknek, s helyre kell állítani a
püspökök és a zsinatok eredeti hatalmát,
azaz vissza kell térni az egyház ősi
állapotához. A könyv nagy hatást gyakorolt
az államnak az egyház feletti hatalmát
erősíteni, a pápa jogkörét gyengíteni kívánó
uralkodók és kormányok körében, s
történeti,
jogi érveket
nyújtott
az
államegyházi törekvések számára. Hontheim
munkáját bécsi kormánykörökben is lelkesen
olvasták, s fontos szerepe volt a jozefinista
egyházpolitika kialakulásában.]
febrycznie – maláriása, lázasan
febryczny, -a, -e [taki jak w febrze;
gorączkowy, malaryczny] – (lat.) febrilis;
láz-, lázas
fecjał [w starożytnym Rzymie: członek kolegium
dwudziestu kapłanów] – (lat.) fetial,
fetiales; vallási előírások
fecht [iść na fecht – iść żebrać] – [Słowniczek
języka śląskiego] koldulni
fechtmistrz (z niem. fechten, bić się) [1.
nauczyciel
szermierki],
fechmistrz
[nauczyciel lub mistrz fechtunku; 2.
mistrz fechtunku, walki na białą broń.
Fechtunek inaczej szermierka, ćwiczenia
w walce na białą broń] – vívómester,
vívóbajnok, vívóedző
fechtmistrzyni, fechmistrzyni – vívóbajnoknő
fechtmistrzowski, -a, -ie; fechmistrzowski, -a, -ie
– vívómesteri, vívóbajnoki
fechtować się [walczyć na florety, szpady lub
szable albo ćwiczyć się w takiej walce] –
vívni
fechtunek [1. daw. sztuka władania floretem,
szablą lub szpadą; 2. z niem. fechten,
walczyć, po polsku: szermierka] – vívás,
párbaj
fechtunkowy, -a, -e – vívás-, vívási, vívó, párbajFecundi calices quem non fecere disertum?
[Pełne czary! Kogo nie uczyniły one
wymownym!] - Fecundi calices quem non
fecere disertum? A tele pohár kit nem tesz
ékesszólóvá? (Horatius)
fecundatio (zapłodnienie) – (lat.) fekundáció;
megtermékenyítés
feldcech lub felcech [taśma srebrna, złota lub
jedwabna
z
kutasem
metalowym,
przywiązana do rękojeści szpady lub
pałasza oficerskiego. Gdy za czasów
saskich oficerowie polskiego autoramentu
nie nosili jeszcze mundurów, używali
felcechów jako jedynego znaku ich
stopnia.] – ezüst v. arany, selyemszalag
fémrojtokkal a tőr- v. tiszti kard markolatán
feder – (ném.) féder; (sprężyna) rugó, rugózat
-
Wersja 01 01 2017.
federacja [1. państwo powstałe przez połączenie
krajów, kantonów, stanów itp., które
zachowują autonomię we wszystkich
dziedzinach,
z
wyjątkiem
obrony,
finansów
i
polityki
zagranicznej;
2. związek
stowarzyszeń,
organizacji
zawodowych, politycznych itp.] – (lat.)
föderáció
[confoederatio],
szövetség,
szövetkezés; közös központi irányító
szervekre épülő államszövetség, amelyben
azonban a tagállamok bizonyos ügyekben
önkormányzattal bírnak
Federacja Związków Zawodowych Pracowników
PKP
–
PKP
Vasutas
Dolgozók
Szakszervezeteinek Szövetsége
federacja państw – államszövetség
federacyjny [związany z federacją], -a, -e;
federalny, -a, -e – (lat.) föderális, föderatív,
szövetségi, szövetséges; a föderalizmuson
alapuló
Federacyjny Klub Parlamentarny (FKP) (ang.
The Federated Parliamentary Club) [był
koalicyjną grupą posłów skupiającą
przedstawicieli:
Partii
LudowoDemokratycznej,
Krajowej
Partii
Emerytów i Rencistów, Polskiej Racji
Stanu oraz byłych posłów SLD, PSL i
Samoobrony. Klub powstał w wyniku
rozpadu
w
Porozumieniu
Kół
Parlamentarnych
Stronnictwa
Konserwatywno-Ludowego,
Partii
Ludowo-Demokratycznej oraz Polskiego
Bloku Ludowego, którego liderami byli
Artur Balazs, Roman Jagieliński i
Wojciech
Mojzesowicz.
Koalicja
Federacyjny
Klub
Parlamentarny
rozpadła się w 2004 r. po tym jak
zdecydowano o zmianie nazwy klubu na
Partia Ludowo-Demokratyczna. Odeszło
kilku posłów i liczba członków była zbyt
mała aby założyć klub.] – (dawno)
Föderatív
Parlamenti
Klub
(Lengyelországban)
Federal Communications Commission, FCC
[odpowiednik polskiej Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji, czyli organ
odpowiedzialny za regulację przydziału
częstotliwości dla stacji radiowych i
telewizyjnych.]
–
(ang.)
Federal
Communications Commission, FCC; az USA
Szövetségi Kommunikációs Bizottsága
Federal Information Processing Standard (w
skrócie FIPS, pl. Federalny standard
przetwarzania informacji) [to publicznie
ogłaszane standardy federalnego rządu
Stanów Zjednoczonych,
z których
korzystają cywilne agencje rządowe.
Organizacją odpowiedzialną za ustalanie
standardów FIPS jest Narodowy Instytut
1619
Standaryzacji i Technologii.] – FIPS
Federal Information Processing Standards
(Szövetségi
Információfeldolgozási
Szabvány)
federalista [to człowiek wyznający ideę
federalizmu] – (lat.) föderalista; a
föderalizmus híve
federalizacja [łączenie się państw, kantonów,
stanów itp. na zasadach federacji] –
föderalizáció; föderalizálás
federalizm [1. idea organizacji państwa lub
społeczeństwa na zasadzie federacji; też:
ustrój państwowy oparty na tej zasadzie;
2. dążenie niektórych państw do tworzenia
federacji z innymi państwami] – (lat.)
föderalizmus; szövetségi államrendszer;
államnak a föderáció elvén alapuló
szervezeti felépítése; föderáció létrehozásáért
küzdő mozgalom; irányzat, emely azt
hírdette, hogy a társadalmat különálló, önálló
termelő-fogyasztó közösségek alapján kell
megszervezni
federalny, -a, -e [oparty na zasadach federacji,
stanowiący
federację]
–
föderális;
szövetségi, a szövetség tagja, a föderációhoz
tartozó
Federalna Komisja Łączności (ang. Federal
Communications
Commission,
FCC)
[amerykańska agencja regulująca zasady
wykorzystania częstotliwości radiowych
dla celów związanych z komunikacją.
Pierwotnym
celem
funkcjonowania
agencji było zaprowadzenie porządku w
dziedzinie komunikacji telegraficznej i
radiowej. Z czasem rozszerzono jej
kompetencje
o
radiofonię,
telekomunikację i wszystkie formy
telewizji.] – FCC, Federal Communications
Commission
(Szövetségi
Távközlési/Kommunikációs Bizottság-USA)
-
Wersja 01 01 2017.
Fedora (kapelusz) [typ kapelusza filcowego z
rondem z charakterystyczną dla niego
wklęsłą fałdą biegnącą pionowo wzdłuż
główki. Nazwa pochodzi od głównej
bohaterki sztuki francuskiego dramaturga
Victoriena Sardou pt. „Fedora”. Sztuka
była po raz pierwszy wystawiona w
Stanach Zjednoczonych w 1889 roku, a
Sarah
Bernhard,
grająca
główną
bohaterkę wystąpiła w kapeluszu tego
rodzaju. Stąd też aż do początków XX
wieku fedora była kapeluszem damskim,
dopiero ok. 1920 roku została przejęta
przez mężczyzn jako część eleganckiego
ubioru. Noszona przez Humphreya
Bogarta w Casablance i Indianę Jonesa.] –
kalapfajta
fedrować [1. urabiać i wydobywać kopalinę;
2. pot. ciężko pracować] – (bányászat)
furdancsolni, fúrni
fedrunek [urabianie i wydobywanie kopaliny;
też: uzyskana kopalina] – (bányászat) a
kivájt szén
feeria [1. bogactwo i różnorodność mieniących
się barw, pulsujących świateł lub
wibrujących dźwięków; 2. widowisko
teatralne
oparte
na
wątkach
fantastycznych, posługujące się efektami
muzycznymi, świetlnymi itp.] – mesejáték,
némajáték, tündérjáték, tűzijáték
feerycznie – mesésen, varázslatosan
feeryczny, -a, -e [bajkowy, czarodziejski,
mieniący
się
barwami,
światłem;
feeryjny], feeryjny, -a, -e – mesés,
mesebeli, varázs-, tündéri, tündéries
fefermincka [mięta (herbata miętowa)] –
[Słowniczek języka śląskiego] menta,
mentatea
feflać [mówić głupoty] – [Słowniczek języka
śląskiego] butaságot beszélni
fekalia [odchody ludzkie gromadzące się w
kanalizacji i szambach] – (lat.) fekália;
emberi ürülék, bélsár
fekalny, a, -e [związany z kałem] – fekáliás
fel [Żółć (łac. bilis lub chole lub fel) – płynna
wydzielina wątroby, jedna z substancji
wspomagających soki trawienne] – (lat.)
fel; az epe orvosi neve; egy sárgás-zöldes
alkáli folyadék, melyet a hepatociták
választanak ki a májban. Számos faj
szervezete az epehólyagban tárolja ezt az
anyagot az étkezések közt, majd étkezés alatt
a patkóbélbe bocsátja, amivel a zsírok
emésztését segíti elő. Színét a bilirubin és
biliverdin festékanyagok adják.
Fela [zdrobnienie od: Felicja (imię żeńskie)],
Felusia – a Feliksa beceneve
Fedora (kapelusz) - Indiana Jones
1620
felcech [feldcech (od niem. Feldzeichen) to
temblak oficerski (dystynkcyjny) przy
broni bocznej zawieszonej przy pendencie.
Nazwa ta dotyczy jedynie temblaków
noszonych przez oficerów.] – katonai
csapatjel, hadijelvény
felczer [osoba uprawniona do wykonywania
prostych zabiegów medycznych], felczerka
[kobieta felczer] – (ném. Feldscher) felcser
(ffi/nő); alacsonyabb képzettségű egyetemet
nem végzett orvos; orvossegéd
felczer wojskowy – (dawno) felcser, tábori sebész,
tábori orvos
felczerka – felcserség (foglalkozás)
felczerki, -a, -ie – felcserfeldfebel (z niem. Feldwebel) [1. stopień
podoficerski w dawnym wojsku polskim;
też: podoficer mający ten stopień; 2.
feldfebel albo felfeber czyli sierżant
starszy – najstarszy stopniem podoficer w
kompanii piechoty; pod jego władzą
znajdowali się wszyscy inni podoficerowie
kompanii; odpowiadał mu w jeździe
stopień
wachmistrza
starszego;
3.
feldfeber: feldfabel, stopień wojskowy w
piechocie równy sierżantowi] – (ném.)
Feldwebel; (wojsk) őrmester, törzsőrmester,
főtörzsőrmester (sierżant; sierżant starszy najstarszy)
feldmarszałek [1. w armii niemieckiej i
angielskiej: najwyższy stopień wojskowy;
też: osoba mająca ten stopień; 2. w XVI i
XVII w.: tytuł dowódcy jazdy używany w
armii niemieckiej i angielskiej w czasie
wojny; też: dowódca mający ten tytuł] –
(ném.)
Feldmarschall;
tábornagy,
táborszernagy
feldmarszałkowski, -a, -ie – tábornagyi,
táborszernagyi
Felek [zdrobnienie od imienia Felicjan], Felus –
a Félix beceneve
feler [pot. usterka] – (tréf.) hiány, hiba;
rokkantság, sérülés, fogyatékosság, testi hiba
Feletczycy,
Peletyci
(biegacze)
[oni
i
Cheretczycy, Keretyci stanowili część
gwardii przybocznej Dawida. Pochodzili
widocznie z Filistynów, a Cheretczycy z
wyspy Krety.] – Dávid testőrségének tagjai
(2 Sám 22-23.)
felga [obręcz koła samochodu lub roweru, na
którą zakłada się oponę] – abroncs
Felicitos multos habet amicos [Szczęście ma
wiele przyjaciół.] – (lat.) Felicitos multos
habet amicos; Boldog embernek sok a
barátja.
Felicyta z Rzymu, cs. Muczenica Filicitata (zm.
ok. 160 lub 165 w Rzymie) [męczennica
chrześcijańska
za
czasów
cesarza
-
Wersja 01 01 2017.
Antonina lub Marka Aureliusza, święta
Kościoła katolickiego. Prawdopodobnie
pierwowzorem Felicyty z Rzymu była
Felicyta z Kartaginy, z której legenda
uczyniła matkę siedmiu synów i nawiązuje
do historii Eleazara oraz śmierci siedmiu
braci machabejskich i ich bohaterskiej
matki, którzy za czasów Antiocha IV
Epifanesa (zm. 164 p.n.e.) ponieśli śmierć
męczeńską (4 Księga Machabejska).] –
római Szent Felicitás vértanúnő
Felicyta z Kartaginy, cs. Muczenica Filicitata
(zm. 7 marca 202 lub 203 w Kartaginie)
[umęczona razem ze św. Perpetuą za
panowania Septymiusza Sewera, święta
Kościoła katolickiego, anglikańskiego,
ewangelickiego,
prawosławnego
i
ormiańskiego.] – Karthágói Felicitas
[Március 7. *Karthagó, 202/203. március 7.
— Perpetua és Felicitas, e két fiatal vértanú
asszony, kiket -- társaikhoz hasonlóan -Krisztus szeretete töltött be, a halálig tartó
testvéri összetartozás ragyogó példaképét
tárja elénk. Ez a magatartás valóság volt az
első évszázadok fiatal Egyházában. Az Úr
szavainak: ,,Ti mindnyájan testvérek
vagytok'' (Mt 23,8) megfelelően a
keresztények kezdettől fogva ebben az
egészen új és mély értelemben alkalmazták
magukra a testvériség fogalmát. Ebből
adódóan a férfi testvér mellett egyenlő
jogokkal rendelkezett a nővér, s mint ilyent
elismerték és szerették. Ez a kor
felfogásához mérten valami hallatlan és
minden képzeletet felülmúló dolog volt. Az a
fiatal baráti csoport, amelyről most szólunk,
e keresztény magatartást oly magától
értetődő és emberi módon tette sajátjává,
ahogy arra csak az ifjúság képes.]
felicytacja [1. daw. życzenie szczęścia; 2.
dawniej:
powinszowanie]
–
(lat.)
felicitáció; üdvözlés, szerencsekívánás
felicytować – felicitálni; üdvözölni, szerencsét
kívánni
felicytować się – üdvözlik egymást
Felicja [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego,
żeński odpowiednik imienia Feliks, o tym
samym znaczeniu.] – Felícia, a Feliksa
változata [női név a latin eredetű Félix
férfinév női párja. Jelentése: boldog. Rokon
név: Lícia.]
Felicjan [łacińskie imię męskie, powstałe jako
przydomek od imienia Feliks i bliźniacze
do niego znaczeniowo. Jego żeńskim
odpowiednikiem jest Felicjana. Kościół
katolicki notuje licznych świętych o tym
imieniu.] – Felicián [latin eredetű férfinév.
Közvetlenül a Felicianus név rövidülése.
Jelentése: boldog. Női párja: Feliciána.
1621
Rokon név: Félix. Jelentésénél fogva rokona
több férfinév, például a Bódog. Női
változata: Felícia.]
Felicjana, Felicjanna [żeński odpowiednik
imienia Felicjan. Imieniny obchodzi 24
listopada, jako wspomnienie bł. Felicjany
(Felicjanny)
de
Uribe
Orbe,
karmelitańskiej siostry miłosierdzia.] –
Feliciána [latin eredetű női név, jelentése:
boldog. Férfi párja: Felicián.]
felieton (fr. feuilleton - zeszycik, odcinek powieści)
[1. krótki utwór publicystyczny; 2.
specyficzny rodzaj publicystyki, krótki
utwór dziennikarski (prasowy, radiowy,
telewizyjny) utrzymany w osobistym tonie,
lekki w formie, wyrażający - często
skrajnie złośliwie - osobisty punkt
widzenia autora. Charakterystyczne jest
częste i sprawne "prześlizgiwanie" się po
temacie. Gatunek ten wprowadzony został
w XIX wieku na łamach francuskiego
"Journal des Débats". Felieton jest zwykle
umieszczany na stałej kolumnie (tzn.
stronie gazety lub czasopisma - stąd po
angielsku stały felietonista to columnist),
zwanej kolumną felietonową.] – (fr.)
feuilleton; (dawno) tárca (újságcikk),
tárcacikk
felieton satyryczny a. humorystyczny – kroki;
hevenyészett vázlat; rövid leírás
felietonik [mały felieton] – rövid tárca
felietonista [pisarz i bloger] – tárcaíró
felietonistyka
[lit.
twórczość
literacka
obejmująca gł. felietony i reportaże; dział
dziennikarstwa zajmujący się pisaniem
felietonów] – tárcaírás, tárcaműfaj
felietonowo – tárca módon
felietonowy, -a, -e – (hírlapi) tárcaFeliks (łac. felix - łaskawy, szczęśliwy) [imię
męskie pochodzenia łacińskiego. Jego
żeński odpowiednik to Feliksa i Felicja. W
innych językach na ogół w formie Felix.
Dawniej popularne było także jego polskie
"tłumaczenie" - Szczęsny.] – Félix [latin
eredetű férfinév. Jelentése: boldog. Rokon
név: Felicián. Jelentésénél fogva rokona több
férfinév, például a Bódog.]
Feliks (łac. szczęśliwy, wesoły) [mianowany
przez rzymskiego cesarza Klaudiusza
prokuratorem Judei, gdzie piastował ten
urząd w latach 52-60. Dla zadowolenia
Żydów trzymał Pawła w więzieniu przez
dwa lata, jak się przypuszcza, z nadzieją
otrzymania łapówki od chrześcijan.] –
FÉLIX (lat.: a szerencsés). - 52-60-ig Júdea
római helytartója; második felesége Druzilla,
I. Heródes Agrippa leánya volt. Hivatali
ideje alatt került Pál fogságba (ApCsel
23,24-24,27).
-
Wersja 01 01 2017.
Festus (wesoły), Porcjusz [żył w czasach Nerona,
przez
którego
był
mianowany
prokuratorem Judei w roku 60. Nie
słuchał namowy Żydów, którzy domagali
się odstawienia Pawła do Jerozolimy, ale
chciał, by Paweł był spalony w Cezarei.
Wysłuchał Pawła w obecności Agrypy.] –
FESTUS v. PORCIUS FESTUS (a derűs,
ünnepélyes;
vadkan).
[Júdea
római
helytartója, aki elődjét, Félixet követte
tisztségében (ApCsel 24,27). Vezette Pál
apostol kihallgatását, és jelen volt, amikor
Pál II. Heródes (6) Agrippa előtt
védőbeszédét elmondta (ApCsel 24,2726,32). Amikor Pál a császárhoz, mint
legfőbb bíróhoz fellebbezett, Festus Rómába
küldte. Nem tudjuk pontosan, mikor lett
Festus Júdea helytartója, valószínűleg 59-60
körül; hivatalában halt meg 62-ben]
festyn [zabawa urządzana pod gołym niebem dla
większej liczby osób] – ünnepély
festyn ludowy – népünnepély
festynowy, -a, -e – ünnepélyi
fet
[smalec, tłuszcz] – [Słowniczek języka
śląskiego] zsír, olvasztott disznózsír v.
sertészsír
feta [wystawne przyjęcie organizowane na czyjąś
cześć lub z jakiejś okazji] – (tréf.) ünnepi
lakoma, vendégség, lakzi, ünnepség
feta [biały, kleisty, bardzo słony ser] – fehér,
ragadós, nagyon sós sajt
fetor [odrażająca woń] – bűz, rossz szag
fetor zgnilizny – rodhadt bűz
fetować [świętować] – (elvult) megvendégelni, jól
tartani, lakomázni, lagzit csapni
fetysz [1. w religiach pierwotnych: przedmiot,
któremu przypisywano siłę magiczną;
2. przedmiot mający przynosić szczęście;
3. przedmiot, dzięki któremu fetyszysta
zaspokaja popęd płciowy] – (ang.) fetis v.
fétis; bálvány, talizmán, istenszobor, jelkép a
vadnépeknél; (polinéz) Bálványkép vagy
bármely
tárgy,
amelynek
varázserőt
tulajdonítanak; természetfeletti erejűnek hitt,
vallásos tiszteletben álló tárgy, bálvány;
szerencsét hozó, bajtól megóvó tárgyacska;
vmilyen tárgy, jelenség, amelynek túlzott
jelentőséget tulajdonítanak, szinte babonásan
tisztelnek;
érthetetlennek,
(átv.)
megváltoztathatatlannak vélt dolog
fetysz towarowy – árufétis
fetyszysta [1. ktoś, kto otacza przedmioty i
zjawiska
irracjonalnym
kultem,
2. ktoś, kto zaspokaja popęd płciowy przez
oglądanie lub dotykanie przedmiotów];
fetyszystka [1. kobieta, która otacza jakieś
przedmioty i zjawiska irracjonalnym
kultem; 2. kobieta, która zaspokaja popęd
1622
płciowy przez oglądanie lub dotykanie
przedmiotów] – fétisekben v. varázserőben
hívő (ffi/nő)
fetyszyzacja [otaczanie jakichś przedmiotów i
zjawisk
irracjonalnym
kultem]
–
fétisizálás, fétisizáció
fetyszyzm [1. kult fetyszy występujący w wielu
religiach pierwotnych; 2. skłonność do
otaczania
przedmiotów
i
zjawisk
irracjonalnym kultem; 3. zaspokajanie
popędu płciowego przez oglądanie lub
dotykanie przedmiotów należących do
kogoś] – (portug.-lat., ang.) fetisizmus;
bálványimádás; fétisek vallásos tisztelete, a
dolgok és tárgyak felruházása titokzatos,
természetfeletti erővel
fetyszyzm kapitału – tőkefetisizmus
fetyszyzm pieniężny – pénzfetisizmus
fetyszyzm towarowy – árufetisizmus; az árunak
természetfeleti
tulajdonságokkal
való
felruházása,
a
termelési
viszonyok
eldologiasodása
fetyszyzować [odnosić się do czegoś jak do
fetysza, z bezkrytycznym uwielbieniem,
respektem] – (portug., fr., ném.) fetisizálni;
fétissé avatni, fétisként tisztelni v. kezelni;
minden más fölé helyezni; érinthetetlennek,
megtámadhatatlannak nyilvánítani, ilyenként
kezelni
feudalizacja [wprowadzanie w jakieś dziedziny
życia stosunków zależności feudalnej] –
(lat.) feudalizálás, feudalizáció; a hűbéri
rendszer bevezetése
feudalizm [1. system społeczno-gospodarczy w
średniowiecznej Europie, w którym
istniała zależność wasali od seniorów i
chłopów od feudałów; 2. stosunki w jakiejś
instytucji lub grupie społecznej polegające
na całkowitej zależności osób stojących
niżej w hierarchii od tych, które mają
władzę] – (lat.) feudalizmus; hűbériség,
hűbéri társadalom v. társadalom
feudalizm w Polsce – (dawno) feudalizmus v.
hűbériség Lengyelországban
feudalnie – (lat.) feudálisan, hűbérien
feudalny, -a, -e [odnoszący się do feudalizmu,
właściwy feudalizmowi]; feudalistyczny, a, -e [związany z feudalizmem] – (lat.)
feudális, hűbéri
feudał [właściciel ziemski w epoce feudalizmu] –
feudális úr
feudum [zob. lenno w zn. 1.] – (lat.) feudum; a
hűbéri birtok
fez [1. męskie nakrycie głowy noszone w krajach
muzułmańskich; 2. nakrycie głowy,
którego kształt przypomina ścięty stożek;
zazwyczaj z frędzlem. Produkowany z
wełnianych dzianin, które są spilśniane i
-
Wersja 01 01 2017.
nabierają kształtu. Fez cieszy się
popularnością na Bliskim Wschodzie,
szczególnie w Turcji, Albanii i Grecji.
Nazwa pochodzi od marokańskiego miasta
Fezu. 3. stożkowe nakrycie głowy o płasko
zakończonej główce. Produkowane z filcu
i ozdobione zwisającym ze środka czapki
frędzlem. Noszony przede wszystkim
przez
muzułmanów
na
Bliskim
Wschodzie. Produkowany od XVIII wieku
w mieście Fez w Maroku – stąd nazwa] –
fez; csonkakúp alakú, vörös gyapjúanyagból
készült török föveg [1. Csonkakúp formájú
fejfedő,
rendszerint
bojttal.
Kötött
gyapjúkelméből készül, amit nemezelnek és
formáznak. Különösen Törökországban,
Albániában és Görögországban népszerű
viselet. A marokkói Fez városáról kapta a
nevét. 2. A Közel-Keleten, Törökországban,
az arab államokban, Cipruson, Albániában és
Görögországban viselt vörös, filc fejfedő. A
női fezt gyönggyel, arannyal díszítik, a
férfiakén fekete, vagy kék bojt van]
FHSS z ang. Frequency-hopping spread spectrum,
[jest metodą rozpraszania widma w
systemach
szerokopasmowych.
W
tłumaczeniu wprost jest to skakanie
sygnału po częstotliwościach w kolejnych
odstępach czasu, w dostępnym widmie
(paśmie).
Można
wyróżnić
dwie
podstawowe odmiany: F-FHSS (fast-) i SFHSS (slow-FHSS). W wersji F-FHSS
zmiana
częstotliwości
następuje
kilkukrotnie w czasie trwanie bitu. W
wersji S-FHSS czas trwania bitu jest
krótszy (lub równy) czasowi przebywania
na danej częstotliwości. Przykładem może
być tutaj sieć GSM, która może
wykorzystywać FHSS do zmniejszenia
ryzyka
zakłócania
sygnału
transmitowanego pomiędzy nadawcą a
stacją bazową (BTS).] – FHSS Frequency
Hopping
Spread
Spectrum
(frekvenciaugrásos szórási spektrum)
fi! [wykrzyknik wyrażający podziw, uznanie lub
niedowierzanie] – ugyan; bah! (a megvetés
kifejezésekben)
fi! też mi coś! – ugyan, mi az nekem!
fiakier [1. daw. dorożka; 2. daw. dorożkarz] – (fr.
fiacre) fiáker, kétlovas bérkocsi; fiákeres (az
1623
első fiákerek Szent Fiacrius templom mellett
állomásoztak)
fiakierski, -a, -ie – fiáker-, fiákeres
fiala [1. naczynie ceramiczne używane w
starożytnej Grecji do picia i do celów
kultowych; 2. zob. pinakiel] – fiále; ókori
görög agyagedény; (pinakiel) fiatorony, a gót
építészet jellemző motívuma, a külső
homlokzati támpillérek leterhelését szolgáló
kis hegyes tornyocska
fiasko
[niepowodzenie;
przedsięwzięcie
zakończone niepowodzeniem, nieudanie
się czegoś; krach, klapa, klops] – (ol.
fiasco) fiaskó; 1. palack; 2. kudarc, bukás,
balsiker, felsülés
fiat [1. łaciński przekład hebrajskiego: amen;
"niech się stanie!"; 2. samochód marki
Fiat] – (lat.) fiat, legyen!, történjék meg!,
végrehajtandó! (a középkor végén a királyi
aláírás melletta jóváhagyás kifejezése); Fiat
márkájú autó
FIAT [1. włoska firma motoryzacyjna: Fabbrica
Italiana Automobili Torino; 2. firma
motoryzacyjna i marka samochodów tej
firmy] – Fiat (olasz autómárka); Fiat (az
autó neve) [Fabbrica Italiana Automobili
Torino]
fiat iustitia pereat mundus a. Fiat iustitia et
pereat mundus (sprawiedliwości musi się
stać zadość, choćby miał zginąć świat) [1.
Niech stanie się sprawiedliwość, choćby
miał zginąć świat. 2. sprawiedliwości musi
się stać zadość, choćby miał zginąć świat.
To
rozpowszechnione
tłumaczenie,
wyrażające
ideę
fanatyków
sprawiedliwości, przyjęło się od XVI
wieku, ale sugeruje się niekiedy inne
jeszcze rozumienie tej sentencji: musi
nastąpić sprawiedliwość i przezwyciężyć
pychę
wielkich
tego
świata.
3.
przypisywane świętemu Augustynowi albo
cesarzowi Ferdynandowi I] – fiat iustitia
pereat mundus; legyen igazság, még ha
belepusztul is a világ
Fiber optic cable (kabel światłowodowy)
[możliwiają przenoszenie sygnałów o
wyższych częstotliwościach spektrum
elektromagnetycznego: światła. Kable
światłowodowe dostarczane są w różnych
kształtach, rozmiarach i częstotliwościach
znamionowych.] – (ang.) Fiber optic cable;
fénykábel
fibra, fibr [1. sztuczna skóra otrzymywana z
nieklejonego
papieru
poddanego
specjalnej obróbce; 2. daw. włókno
mięśniowe; 3. daw. nerw] – (ném.) fiber;
savakkal, oldatokkal kezelt papírrétegekből
összesajtolt anyag utazótáskák és dobozok
készítésére; (lat.) fibra; rost, szál
-
Wersja 01 01 2017.
postganglionica a. mięśniowe fibra
postganglionica
(postganglionaris) –
posztganglionáris rost; a vegetatív ganglion
utáni rost (pl. szimpatikus posztganglionáris
rost)
fibra wulkanizowana – vulkánfiberlemez
fibroina
[białko
będące
podstawowym
składnikiem
włókien
jedwabiu
naturalnego]
–
fibroin;
közönéges
oldószerekben oldhatatlan egyszerű fehérje,
a hernyóselyem fő alkotórésze (fehérje
léncokból áll)
fibroinowy, -a, -e – fibroinfibrolit [1. minerał krzemowy, pilśniowe
skupienie silimanitu; 2. prasowane płyty
ze sklejonych wiórów drzewnych] –
fibrolit; (ásv., sillimanit, bucholcit), némely
kristályos palában mint gnajsz, csillámpala,
vagy
granulitban
akcesszorikus
elegyrészként tűs kristályu halmazokat
képez.
Vegyi
összetétele
Al2O3SiO2
(aluminiumszubszilikát, SiO2 = 36,8Al2O3 =
63,2). Szine szürkésbarna, szürkészöld,
halavány olivazöld, üvegfényü. K. 6-7. Töm.
3,23-3,24. A kőkorszakban a F.-ból
szerszámokat is készítettek.
fibrosus [łac. np. annulus fibrosus] – (lat.)fibrosus
v. fibrillosus; rostos.
fibrowy, -a, -e – (ném.) fiberfibrylacja – fibrilláció (fibrillatio); az izomrostok
önkéntelen, rövid ideig tartó összehúzódása
fibrylacja mięśnia sercowego – szívizom
fibrillációja
fibryna (włóknik) [białko proste (budują je
wyłącznie aminokwasy), białko fibrylarne
(o długich, nitkowatych cząsteczkach
tworzących włókna), wytrącające się z
osocza krwi podczas procesu krzepnięcia
krwi. Tworzy rusztowanie skrzepu krwi.
Powstaje z fibrynogenu w wyniku
działania trombiny.] – (lat.) fibrin,
vérrostanyag [1. a vér megalvadásakor
keletkezik; a tiszta fibrin fehér, rostos,
rugalmas anyag; rostanyag; 2. rostos fehérje,
amely
véralvadáskor
fibrinogénből
keletkezik trombin hatására]
fibrynogen (I czynnik krzepnięcia) [białko osocza
krwi wytwarzane w wątrobie, angażowane
w końcowej fazie procesu krzepnięcia i
przekształcane w białko fibrylarne –
fibrynę (włóknik), współtworzącą skrzep
krwi. Fibrynogen łącząc się z receptorami
GpIIb/IIIa
powoduje
agregację
aktywowanych
trombocytów.
Jest
zaliczany do białek ostrej fazy] –
fibrinogén; a vérplazmában lévő nagy
molekulatömegű labilis fehérje
fibra
1624
fibula [1. ozdobna zapinka z brązu, używana od
epoki brązu do średniowiecza; 2. ozdobna
zapinka z brązu, służąca dawniej do
spinania szat; 3. w anatomii: kość
strzałkowa, jedna z dwóch kości
goleniowych; strzałka; 4. ozdobna
metalowa zapinka znana już w epoce
brązu. Kształtem zbliżona nieco do
współczesnej agrafki. Spinano nią szaty
(np. greckie chlamidy czy rzymskie
płaszcze), zwykle na ramieniu, ale też na
piersiach czy pod brodą. Wykonywane z
brązu lub metali szlachetnych] – (lat.)
fibula, I 1. csat, kapocs, tű; kapcsolótű a
ruhák összekapcsolására [1. másként (tűs)
ruhakapocs, mellyel az ókorban általában a
felsőruhát tűzték össze a vállon. Nem csak a
Római
Birodalomban
volt
elterjedt,
használták már a kelták, ill. a germán törzsek
tagjai is, ahol egyfajta rangjelző szerepe is
lehetett. A fibula szó eredeti jelentése
megerősítésre, összekapcsolásra szolgáló
eszköz, lásd Caesar Rajnán való hídveretését.
Formájuk, díszítésük időben és térben
változatos,
a
régészetben
használt
tipológiájuk fokozatosan finomodott. Az
európai fibulaformák meghatározására és
keltezésükre nagy hatással volt Oscar
Almgren úttörő munkája. 2. Dísztű, a
legrégibb ékszerek egyike, mellyel a
görögök és a rómaiak a ruhát tűzték össze];
― II (bonctan) az egyik lábszárcsont;
szárkapocscsont (fibula) [a lábszár külső
(laterális) oldalán elhelyezkedő karcsú, pálca
alakú csont. Két vége bunkószerűen
megvastagodott,
alsó
végén
lévő
megvastagodás a külső bokanyúlványban
folytatódik. Felső megvastagodott vége
feszes ízülettel kapcsolódik a sípcsonthoz.]
fichu [biała kwadratowa chusta złożona po
przekątnej, okrywająca ramiona i szyję.
Noszona przez kobiety. Popularna we
Francji w latach 80 XVIII wieku jako
okrycie wierzchnie, a także zasłona dla
coraz bardziej odsłanianego dekoltu. Dla
ozdoby wpinano w fichu broszę sporych
rozmiarów, często z wprawioną w nią
kameą.] – fehér, négyszögletes vállkendő
-
Wersja 01 01 2017.
Elizabeth Sewall Salisbury
ficować [cerować] – [Słowniczek języka śląskiego]
stoppolni, varrni; foltozni, beszőni
Fidei defensor (z łaciny „obrońca wiary”; ang.
Defender of the Faith) [tytuł nadany w
1521 roku przez papieża Leona X,
angielskiemu królowi Henrykowi VIII za
pamflet przeciwko Marcinowi Lutrowi –
Assertio Septem Sacramentorum, noszony
odtąd przez monarchów angielskich,
potem brytyjskich, do dnia dzisiejszego.] Defensor fidei (lat. 'a hit védnöke') [VIII.
Henrik angol király megtisztelő címe,
melyet X. Leó pápa 1521. X. 11:
adományozott neki Luther tanítása ellen írt
Assertio VII Sacramentorum c. művéért. Az
angol parlament 1544: a címet a trónon
örökletessé tette. A Defensor fidei D. F.
monogramként a király címerben s az angliai
arany, ezüst és réz pénzérméken a 20. sz.
közepéig megmaradt.]
fideista [wyznawca fideizmu] – (lat.) fideista; a
fideizmus híve, követője
fideistyczny, -a, -e [wywodzący się z fideizmu,
dotyczący fideizmu] – (lat.) fideista; a
fideizmussal kapcsolatos, rá vonatkozó
fideizm [pogląd uznający prymat wiary i
objawienia nad rozumem i twierdzeniami
naukowymi] – (lat.) fideizmus; a hitet
tudománynál többre becsülő és előnyben
részesítő felfogás; (rel.) múlt század végi
teológiai irányzat, amely szerint egyedül a
szívbeli odaadás kell az üdvősséghez, de
nem a hitigazságok ésszerű megismerése [Az
a nézet, amely szerint a hit igazságait csupán
hinni lehet, megismerni azonban nem.]
fidejussio [była to nazwa rękojmi słownej czyli
poręczenia danego nie na piśmie, ale
słowami, które miało swoją moc czyli
trwało tylko rok jeden i niedziel 6.] –
fidejussio; kezesség
fidelis [dawniej: powiernik, zausznik] – (lat.)
fidelis; hűséges, vidám, kedélyes, jókedvű
Fidelis [imię męskie] – Fidél [latin eredetű
férfinév, jelentése: hűséges. Női változata:
Fidélia.]
fidelitas (zob. wierność) – (lat.) fidelitas; hűség
fidelitas gratia fidelitatis [fidelitas grati-a
fidelitatis] [z łaciny: wierność nagradza się
sama] – (lat.) fidelitas gratia fidelitatis;
hűség jutalma a hűség
fides (zob. wiara) – (lat.) fides; hit
 fides explicita; az a hit, amely ismeretté
mélyíti el a puszta elhívást
 fides infusa; a beplántált hit, amely szeretet
nélkül csak
 fides mortua seu informis; vagyis holt és
alaktalan hit, puszta igaznak tartás
1625
 fides caritate formata (Ga 5,6); a szeretet
által teljességre jutott élő hit -r.kat tanítás
szerint. [„Bo w Chrystusie Jezusie ani
obrzezanie, ani nieobrzezanie nic nie
znaczy, lecz wiara, która jest czynna w
miłości.” (Gal. 5:6) = „Krisztus Jézusban
ugyanis nem az számít, hogy valaki
körülmetélt vagy körülmetéletlen, hanem
csak a hit, amely a szeretetben teljesedik
ki.” (Gal. 5,6]
 fides historica (wiara religijna) – fides
historica; a megváltás történeti tényeinek
elfogadása, igaznak tartása.
Fides facit fidem [Ufność rodzi ufność.] – (lat.)
Fides facit fidem; Bizalom bizalmat szül.
fides implicita [(łac.), wiara w jedną prawdę, w
której się mieszczą inne prawdy; w
odróżnieniu od f. explicita, wiary w
poszczególne prawdy, oddzielnie wzięte, w
które Kościół wierzyć nakazuje.] – fides
implicita; az egyszerű hit, amely elfogadja
és igaznak tartja az egyházi tanítást anélkül,
hogy mélyebb ismeretre jutna.
fides, qua creditur [Przyjęcie objawionej prawdy
("fidesquae creditur", wiara w swym
wymiarze przedmiotowym) łączy się
zatem
w
akcie
wiary
zwolnym
podporządkowaniem się łasce i z
zaufaniem Bożym obietnicom ("fides qua
creditur", wiara w swoim aspekcie
spotkania osobowego i podmiotowego
powierzenia się Bogu). ] – FIDES QUAE
CREDITUR; 1. a hit, amellyel hiszünk, tehát
maga a hit; 2. a hit, amit hiszünk, tehát a hit
tartalma; 3. a hit tartalma, az, amit hiszünk;
4. a hit, amellyel hiszünk, hitünk tárgyát
megragadjuk.
FIDNET (Federal Intrusion Detection Network)
[system monitoringu komputerowego
opracowany przez amerykańskie FBI
(Federal Bureau of Investigation), służący
do ochrony instytucji rządowych i
prywatnych sieci komputerowych przed
atakami terrorystycznymi lub wrogimi
działaniami innych państw.] – FIDNET
(Federal Intrusion Detection Network) [az
-
Wersja 01 01 2017.
FBI által kidolgozott számítógépellenőrző
rendszer]
FidoNet [amatorska sieć komputerowa łącząca
BBS-y na całym świecie. Sieć ta jest
oparta na zwykłych liniach telefonicznych
i modemach. BBS-y należące do tej sieci
działają w zasadzie zupełnie niezależnie, a
sieć służy głównie do wymiany wiadomości
między BBS-ami.] – FidoNet [1. az első, és
a napjainkig létezett legnagyobb elektronikus
amatőr üzenet- és file-továbbító hálózat,
mely az Internet elterjedése előtt biztosított
világméretű, alacsony költségű elektronikus
levelezést és adattovábbítást. A hálózat
pontjait BBS rendszerek alkotják. A
FidoNetet 1984-ben Tom Jennings alapította
a kaliforniai San Franciscóban azért, hogy az
általa fejlesztett „Fido” BBS szoftverek
számára lehetővé tegye az egymás közötti
kommunikációt. Ahogy ez a hálózat
növekedett, más BBS programok is
használni kezdték ugyanezen protokollt, és
így egyre többen kapcsolódtak a hálózathoz.
A BBS rendszereket telefonos modemek
kötötték össze, melyek batch (kötegelt)
feldolgozási módban továbbították az
adatokat. Az eredeti Fido BBS szoftver
napjainkban már nem használható a 2000. év
dátumproblémája miatt, ami számos egyéb
FidoNetes programot is érintett (mint például
az elterjedt BlueWave üzenetolvasót). Sok
esetben a BBS programok szerzői is
abbahagyták programjaik fejlesztését és így
azokat nem volt, aki kijavítsa. Számos új
program és szabványmódosítás keletkezett
azóta, ezért a hálózat még napjainkban is
működőképes,
részben
az
internetet
használva átviteli közegnek. 2. elsősorban
PC-ken
mûködő,
telefonos
BBS-ek
világméretû hálózata, levelező csoportokat is
üzemeltet (echomail)]
fiducia (od łac. fides - wiara, zaufanie) - fiducja,
umowa
powiernicza;
kontrakt
powiernictwa, powiernictwo [1. W prawie
rzymskim fiducja była kontraktem
realnym, dwustronnie zobowiązującym,
niezupełnym,
który
polegał
na
przeniesieniu własności określonej rzeczy
na powiernika (fiducjariusza), przy czym
powiernik zobowiązywał się postępować z
rzeczą w określony sposób oraz przenieść
z
powrotem
w
oznaczonych
okolicznościach - własność tej rzeczy na
powierzającego.
Nazwa
kontraktu
pochodzi od wzajemnego zaufania (fides)
kontrahentów, na którym opierało się
porozumienie stron umowy. 2. umowa, na
podstawie
której
odbiorca
rzeczy
uzyskujący na niej własność zobowiązuje
się przenieść z powrotem własność na
1626
pozbywcę
rzeczy
w
określonych
okolicznościach.] – (lat.) fiducia; hit,
bizodalom, hűség; hűségre bízás [Olyan
szerződés, a melynél a dolgot ünnepélyes
adásvevés (mancipatio) mellett átadta az
egyik fél, a másik fél pedig annak
visszaadását (remancipatio) a maga hűségére
(fides)
igérte.
Használták
ezt
a
haszonkölcsönbe adásnál (pactum fiduciae
cum amico) és az elzálogosításnál (fiducia
cum creditore). Az igéret beváltása
eredetileg a megbízott becsületérzésen
(fides) állt, de később kötelezővé vált az ú. n.
actio fiduciae útján.]; (egyh.) A bizodalmas
hit, a lutheri reformáció egyik főfogalma.
Fidżi, Republika Wysp Fidżi państwo
wyspiarskie, położone w południowowschodniej części Oceanu Spokojnego na
wschód od Vanuatu, zachód od Tonga i
południe od Tuvalu.] – Fidzsi-szigeteki
Köztársaság (Matanitou ko Viti) Fidzsiszigetek (Fidzsi helyi nyelven: Viti, azaz
nagy) [Cook kapitány a tongaiaktól hallotta a
viti szót, és átírta. Így lett belőle először
Fidgee, Feejee és végül Fiji angolul.]
Field Jacket (kurtka męska zimowa) –
Fieldjacket [Katonai egyenruhához hasonló,
lezser szabadidődzseki rátett zsebekkel és
csatokkal. Általában természetes színekből
készül robusztus pamutból, amely vastagsága
a gabardin és a vászon között van.
Saharienne néven is ismert.]
fiesta
[uroczystość, święto lud., zabawa;
uroczystość relig. (w Hiszpanii, w
Ameryce Łac.) z procesjami i tańcami
pochodzenia
pogańskiego,
ku
czci
świętych chrześc.; (hiszp. f. nacional)
święto narodowe a. walka byków (w
Hiszpanii); kolor ciemnoróżowy.] – fiesta;
ünnepély, ünnepség, népi ünnep
-
Wersja 01 01 2017.
fifka [zob. lufka w zn. 2.] – (cigaretta) szipka
FIFO (first-in, first-out) {rzecz.} [pierwszy na
wejściu pierwszy na wyjściu (także w
księgowości) {rzecz.} [komp.]] - FIFO
(First In, First Out) Először be, először ki. [1.
a raktárkialakítás egyik alapelve (szószerint
"először be -először ki"), mely azt jelenti,
hogy a raktárat úgy kell kialakítani, hogy a
korábban érkezett áru előbb hagyja el, mint a
később érkezett; 2. Olyan szervezésű tár,
amelyből az elsőként beírt adatot lehet
elsőként kiolvasni.]
figa (figi) (Ficus carica) [1. zob. Figowiec
pospolity; 2. popularna nazwa owocu
drzewa figowego, ma bulwiasty kształt
i słodki mięsisty miąższ. Figa jest jedną
z najstarszych roślin, prawdopodobnie
pochodzi z Syrii. Wartość odżywcza figi
wzrasta po ususzeniu podobnie jak
daktyli. Zawiera dużo węglowodanów,
umiarkowane ilości błonnika i witaminy
C.] – füge (Ficus carica); (átv.) füge
figa morwowa, figa egipska – egyiptomi füge
figa marynowana – (átv.) semmi, füge; egy nagy
füge
figa z makiem – fityisz; semmi, „kutyafüle”
figę dostaniesz – fügét kapsz (semmit sem kapsz);
kutyagumit!
figi [1. damskie majtki bez nogawek; 2. krój
majtek damskich, pełnych, wykończonych
elastyczną taśmą w talii i czasem także
przy otworach na nogi. Nie poosiadają
nogawek. Zwykle szyte z wygodnych,
miękkich i przewiewnych materiałów, np.
bawełny
lub
popularnej
obecnie
mikrofibry. Mogą mieć obniżony lub
podwyższony stan (np. w wersjach
korygujących sylwetkę).] – női nadrág, női
alsó, bugyi
figiel [1. psota; 2. daw. przedmiot, rysunek,
ozdoba itp. wykonane pomysłowo i
dowcipnie] – csíny, móka, tréfa, huncutság,
pajkosság, csintalanság, kópéság; hecc, stikli
figielek – kisebb csíny, móka, tréfa, huncutság,
pajkosság, csintalanság, kópéság
1627
figlarka [kobieta lubiąca psoty] – csínytevőnő,
női mókamester
figlarnie – csintalanul, pajkosan, tréfásan, dévajul
figlarność [(literatura) 1. psotliwość, filuterność;
2.
żartobliwość,
komiczność;
3.
wesołkowatość; 4. śmieszność, frywolność]
– pajkosság, dévajság, csintalanság, tréfa,
huncutság, kópéság
figlarny, -a, -e [psotny, żartobliwy, swawolny] –
pajkos, bohó, huncut, csintalan, tréfás, dévaj
figlarne dziecko – pajkos gyermek
fliglarny kotek – csintalan macska v. cica
fliglarny uśmiech – pajkos mosoly
figlarstwo – bohóckodás, tréfálkozás, pajkoskodás
figlarz [ktoś, kto płata figle] – csínytevő, kópé,
mókamester, bohó, huncut, tréfacsináló,
szemfényvesztő; mókás (ember)
figle [widomym objawem wesołości i pustoty w
naturze ludzkiej są figle, o których
przechowały się wzmianki z dawnych
czasów nawet w poważnych kronikach i
dziełach.] – csíny, tréfa, huncutság,
pajkosság; turpisság
figle-migle [pot. psoty, żarty] – csíny, tréfa,
huncutság, pajkosság
figlować [bawić się, dokazywać] – mókázni,
csintalankodni, megtréfálni, huncutkodni,
pajkoskodni, dévajkodni, kópéskodni
figowaty, -a, -e – fügeszerű, füge alakú
Figowiec, fikus (Ficus L.) [rodzaj roślin z
rodziny morwowatych (Moraceae Link),
do niedawna obejmujący ok. 1200
gatunków, z których część została obecnie
wydzielona w odrębne rodzaje tej rodziny.
Obejmuje gatunki starego świata, głównie
tropikalnej części Azji, Australii i wysp
Oceanii oraz zach. Afryki.] – fügefa; fikusz
figowiec [Według Księgi Rodzaju (3.1 – 3.24),
gdy pierwsi ludzie przebywając w raju, po
skosztowaniu owocu z Drzewa Poznania
Dobra i Zła uświadomili sobie, że są nadzy
– spletli gałązki figowe i zrobili sobie z
nich przepaski. Dlatego określenie "listek
figowy" oznacza bardzo skromne,
prowizoryczne okrycie, osłaniające coś
bardzo wstydliwego.] – Vadfüge (Ficus
sycamorus, shikmoth) [Fája bokrosodó
habitust mutat, erre könnyű volt felmászni
Zakeusnak, hogy Jézust láthassa (Lk 19,4).
Ágain fürtökben hozza apró, kőkemény, de
édes húsú termését. Pusztában, legtöbbször
magányosan él; a nomád pásztoroknak
kedvenc csemegéje (1 Krón 27,28; Ézs 9,10
és Ám 7,14). Faanyagából készítették az
egyiptomiak a múmiakoporsót, sőt találtak
vadfüge gyümölcsöt a halottak mellett is,
korát 3000 évnél idősebbre becsülik. A
zsidók sokáig még tartották a prófétai
-
Wersja 01 01 2017.
időkben is a Természet ünnepét, vadfügefák
alatt folytak az orgiák, amelyeket élesen
elítéltek a próféták.]
Figowiec benjamina (Ficus benjamina L.)
[gatunek rośliny z rodziny morwowatych]
– Csüngőágú v. kislevelű fikusz (Ficus
benjamina) [a csalánvirágúak rendjébe és az
eperfafélék családjába tartozik]
figowiec [roślina z rodziny morwowatych o
wiecznie
zielonych
lub
okresowo
opadających liściach, uprawiana m.in. dla
kauczuku, jadalnych owoców i jako
roślina ozdobna; fikus] – fügefa
Figowiec pospolity (Ficus carica L.) [zwany też
figą pospolitą, figą karyjską, drzewem
figowym – gatunek drzewa lub krzewu
należący do rodziny morwowatych.
Prawdopodobnie pochodzi ze środkowozachodniej Azji lub Azji Mniejszej. Jest
uprawiany w licznych krajach obszaru
tropikalnego i subtropikalnego, oprócz
okazów uprawianych występują tu także
formy zdziczałe.] – Füge (Ficus carica) v.
Fügefa (Ficus carica, tĕênâh) [Nagy,
terebélyes
koronát
nevel,
kertekben
gyümölcse és kiváló hűse miatt szívesen
ültették (Jn 1,49). Januárban már újra kihajt
és lombos késő őszig. A termésképzése igen
bonyolult, lényege az, hogy a termés
biztonsága
nagyban
függ
egy
gubacsdarázsfajtól.
Rajzása
általában
egybeesik a fügefa virágzásával, a rövid
termőjű virágokba rakja a tojásait, közben
pedig elvégzi a hosszú termőjű virágok
megporzását. Ebből lesz a caprificus termés
(3. termés; Jel 6,13), a második főtermés és a
korai adja a ficus gyümölcsöt (1. termés;
Náh 3,12). Krisztus is az utóbbit hiányolta a
fügefán, amikor elátkozta (Mt 2,18—21 és
Mk 11,12). A terméketlenség oka más
esetben, hogy a fa például kevés tápanyagot
kapott; a derék vincellér megpróbálkozik a fa
környékének megtrágyázásával, megásásával
és reménykedik, hogy nem kell kivágni (Lk
13,6—9). Kilombosodása a nyár közeledtét
jelzi (Mt 23,32 és Lk 21,29—30), igaz a
levele jól tapad és ruha készíthető belőle, de
az ősszüleink nem viselhették, mert a füge
elterjedése és a Genezis megírása nagyon
1628
távol állnak időben. A sáskák nem kímélték
fehéres-szürke fáját, szinte teljesen lefalták a
fügefa háncsát (Joel 1,7 és Ám 4,9). A jó és
rossz gyümölcs (fügéé) párhuzam először
Jeremiásnál tűnik fel (Jer 24,1—8) és írnak
róla az evangélisták is (Mt 7,16—20 és
6,43—44). Termését aszalták és úgy
fogyasztották (1 Sám 25,18 és 29,12), de
lehetséges volt vele a kelevényes sebek
gyógyítása is (2 Kir 20,7).]
Figowiec sykomora, sykomora, figa morwowa,
figa ośla, karwia (Ficus sycomorus L.)
[gatunek drzewa z rodziny morwowatych
(Moraceae).
Występuje w Egipcie,
Palestynie
i
Syrii
oraz
Afryce
subsaharyjskiej i wschodniej. Uprawiany
jest w basenie Morza Śródziemnego
(Kreta, Cypr).] – szikomorfa (Ficus
sycomorus) [egy fügefaj, amelyet az
emberiség régóta kultúrnövényként termeszt.
A növény Afrikában, a Száhel-övezettől
délre és a Baktérítőtől északra őshonos,
Közép-Afrika nyugati, esőerdővel borított
területeinek
kivételével.
Ugyancsak
őshonosan nő az Arab-félsziget déli részén
és Madagaszkár egy igen kicsi részén, Ciprus
szigetén, Libanonban – ahol a híres
"Gemmayzeh-út" neve a növény arab
nevéből (gemmayz) ered –, valamint
meghonosították Izraelben és Egyiptomban.
Természetes élőhelyén a fa tápanyagokban
gazdag talajokon él a folyók mentén, de
változatos
növényvilágú
erdőségekben
ugyancsak megtalálható.]
figowiec sprężysty [1. (Ficus elastica Roxb. ex.
Homem.), zwany też figą sprężystą lub
gumowym drzewem - gatunek rośliny z
rodziny morwowatych (Moraceae Link.).
2. zob. drzewo gumowe] – gumifa (Ficus
elastica
'Robusta');
szobafikusz,
kaucsukfüge, gumifa
figowy, -a, -e – füge-, fügés
Figowe Drzewo [spotykane w Palestynie w wielu
gatunkach. W sadzie Edeńskim Adam i
Ewa spletli sobie odzienie z liści figowych.
Odzienie to symbolizuje własną naszą
sprawiedliwość, która chce pominąć
usprawiedliwienie z wiary (symbolizowane
odzieniem ze skór jagnięcych). Figowe
drzewa były dostarczycielami żywności;
ich owoce sprasowywano w placki, które
nie psuły się prędko i można je było
zabierać na drogę. Przynosi ono owoce w
różnych czasach. Owoce jego ukazują się
przed wydaniem liści; dlatego też Pan
przeklął jedno, na którym zastał tylko
liście, w czym była aluzja do bezczynnego
Izraela.] – fügefa
figówka [1. przewlekłe ropne zapalenie torebek
włosowych na wardze górnej i na brodzie
-
Wersja 01 01 2017.
u mężczyzn; 2. zapalenie mieszków
włosowych, wywołane przez gronkowce] –
(körtefajta); (szőrtüsző gennyes gyulladása)
figura [1. wyobrażenie postaci ludzkiej lub
zwierzęcej w malarstwie lub rzeźbie;
2. posąg, krzyż, kapliczka umieszczone
przy drogach, będące przedmiotem kultu;
3. kształt ciała ludzkiego; 4. postać z
utworu literackiego; 5. osoba wybitna,
znana;
6. o
człowieku
dziwnym,
podejrzanym; 7. układ ruchów w tańcu
lub ewolucja sportowa; 8. w szachach:
król, dama, wieża, koń, goniec; 9. w
kartach:
as,
król,
dama,
walet;
10. ozdobny zwrot, wyrażenie lub wyraz
wzmacniające obrazowość języka; 11. log.
sylogizm o specjalnym układzie członów;
12. zbiór punktów na płaszczyźnie lub w
przestrzeni;
13. grupa
dźwięków
tworzących zwrot melodyczny] – (lat.)
figura; (kształt ciała) figura; egyéniség,
személyiség, magasrangú tisztviselő; (tréf.)
alak; (forma) idom, ábra, forma; (szachy)
bábú, sakkfigura; lépés (sport, tánc);
(nyelvtan) szókép, alakzat, fordulat
 figura geometryczna – geometriai alakzat
 figura przestrzenna – térforma; mértani
test, térbeli alakzat
 figura wypukła – domború v. konkáv
alakzat
 figura niewypukła – homorú v. konvex
alakzat
 figura spójna – zárt alakzat
 figura wielospójna – többszörösen zárt
alakzat
figura dalekobieżna [w szachach: figura mogąca
jednym ruchem przejść wiele pól] – több
mezőt is lépő sakkfigura
figura foremna [figura, która ma wszystkie kąty
i wszystkie boki takie same. np. kwadrat,
trójkąt równoboczny] – szabályos síkidom
(pl. négyzet, egyenlő oldalú háromszög)
figura geometryczna [zob. figura w zn. 12.] –
mértani idom, mértani ábra
figura gipsowa – giszszobor, gipszöntvény
Báró Eötvös József mellszobra
Izsó mMiklós, 1873
Gipsz
Móra Ferenc Múzeum, Szeged
figura kontredansowe – contredans figurák
figura płaska (rodzaj figury geometrycznej) [to
zbiór punktów leżących w pewnej
płaszczyźnie] – síkidom, síkbeli alakzat
1629
Przykłady figur płaskich:
 elipsa – ellipszis
o koło – kör
 okrąg – kör, körvonal; kerület
 krzywa – görbe
 hiperbola – hiperbola
 odcinek – szakasz
 parabola – parabola
 prosta – egyenes
 półprosta – félegyenes
 wielokąt – sokszög, poligon
o trójkąt – háromszög
 trójkąt równoboczny –
egyenlőoldalú háromszög
 trójkąt równoramienny –
egyenlőszárú háromszög
 trójkąt prostokątny –
derékszögű háromszög
o czworokąt – négyszög
 kwadrat – négyzet
 prostokąt – téglalap
 romb – rombusz
 równoległobok –
-
Wersja 01 01 2017.
kifejezés, amely alatt részint azt értik, mikor
bizonyos lényeges harmoniai hang közül
több más lényeges vagy lényegtelen, azaz:
mellékhang csoportosul s egységes ritmikus
és metrikus hangképletet képeznek]
figuracyjny, -a, -e – figuratív
figuralny, -a, -e [1. o dziele sztuki, dekoracji itp.:
przedstawiający postacie ludzkie lub
zwierzęce; 2. o śpiewie kościelnym:
wielogłosowy; 3. daw. metaforyczny] –
(lat.) figurális; (művészet) alakot ábrázoló,
alakkal kapcsolatos
figurant [1. ktoś, kto zajmuje wysokie
stanowisko, ale nie ma wpływu na
podejmowane decyzje; 2. daw. statysta
teatralny] – (lat.) figuráns; segédszínész,
néma szereplő, statiszta; jelentéktelen ember,
figura; figuráns: földmérési munkálatoknál
segédkező személy; (dawno) színházi
statiszta
figurantka – figuráns v. statiszta (lány v. nő)
figurka – (női) figura
figurka filigranowa – filigrán (porcelán) alak
figurki porcelanowe – porcelán figurák v.
szobrocskák
figurka rzeźbiona – faragvány
paralelogramma
 trapez – trapéz
o pięciokąt – ötszög
 pięciokąt foremny –
szabályos ötszög
o sześciokąt – hatszög
 sześciokąt foremny –
szabályos hatszög
o wielokąt gwiaździsty –
pentagramma; ötágú csillag
o wielokąt foremny – szabályos
sokszög
 fraktale – fraktálok
figura podobna do czegoś – az idom hasonló
vmihez [Na przykład figura podobna do
innej w skali 3 ma dziewięć razy większe
pole od tamtej (9 = 3² albo 2 = log39).]
figura przystająca do czegoś – a síkidom
egybevágó vmivel [Zatem dwie figury są
podobne, jeżeli istnieje trzecia figura
przystająca do jednej z nich i jednokładna
do drugiej.]
figura szachowa – sakkfigura
figura urzędowa – hivatalos személyiség
figura z marmuru – márványszobor
figuracja [1. wprowadzenie do kompozycji
rozdrobnionych wartości rytmicznych
urozmaicających
melodię;
2. przedstawienie w dziele sztuki postaci
ludzkich lub zwierzęcych] – cifrázat;
figuráció [a latin Figura szóból eredő zenei
figurować [1. być wymienionym w jakimś spisie;
2. daw. brać w czymś udział; 3. daw. grać w
sztuce teatralnej niemą i mało ważną rolę]
– figurázni; szerepelni, jelen lenni, ott lenni
vhol
figurować na afiszu – a plakáton szerepelni
figurujący, -a, -e – szereplő; résztvevő
figuruje w księdze dług – a tartozás a könyvben
szerepel
figurowy, -a, -e – figurális, mutatványos, műfigury – bábuk; ábrák
figury Chladniego [figury tworzone przez piasek
lub opiłki korka, gromadzące się w
węzłach fali stojącej na drgającej
sprężystej płytce. Kształt i ilość obszarów
węzłów i strzałek zależy od częstotliwości
siły wymuszającej drgania i od częstości
drgań własnych płytki. Podczas tych
drgań
drobinki
materiału
stałego
znajdującego się na płycie zsypują się do
pozycji linii węzłowych fali, tworząc
figury Chladniego o niepowtarzalnych
kształtach.] – Chladni-ábrák (Állóhullámminták fém vagy üveglapon)
1630
figury przystające [figury, które można przez
przesunięcie, obrót i symetrię nałożyć na
siebie] – egybevágó formák v. alakzatok
figury szachowe – sakkfigurák
figury w talii kart – kártya figurái; kártyafigurák
fik! [wykrzyknik nazywający szybki ruch całym
ciałem,
powodujący,
że ktoś się
przewraca] – hopp! (az ugrás kifejezésére)
fik-mik [wykrzyknik nazywający czynność
wykonaną szybko i sprawnie] – hipp-hopp
fik na ziemie – hopp! a földre
fikać – ficánkolni; hancúrozni
fikać kozły – bukfencet hányni v. vetni,
bukfencezni
fikalski – (tréf.) jókedvű fickó, szenvedélyes táncos
fikcja [1. coś, co jest wymyślone; 2. coś, co
istnieje tylko pozornie lub formalnie;
3. obraz świata przedstawionego w dziele
literackim] – (lat.) fictio v. fikció; képzelt
dolog, látszat, üres feltevés; elképzelés,
föltételezés;
koholmány,
kitalálás,
elmeszülkemény, képzelődés, költött v.
koholt dolog
fikcja heurystyczna [konstrukcja myślowa
niemająca
odpowiedników
w
rzeczywistości] – heurisztikus elképzelés
fikcja literacka [artystyczne przekształcenie
elementów świata rzeczywistego w
utworze literackim] – (lat.) fikció; kitalált
cselekmény
fikcja prawna [uznanie przez normę prawną
faktu, który w rzeczywistości nie istnieje,
za istniejący] – jogi vélelem v. fikció
fikcjonalizm [1. [niem. < łac.], filoz. pogląd, wg
którego tworzenie fikcyjnych pojęć i teorii
jest konieczne do lepszego poznania i
zrozumienia rzeczywistości; twórcą f. jest
H. Vaihinger. 2. filoz. idealistyczny pogląd
sformułowany przez H. Vaihingera
(Philosophie des Als Ob. z 1911 r.), wg
którego wszelkie prawidłowości (prawa,
teorie itp.) określone przez człowieka są
fikcją stworzoną dla jego logicznej,
teoretycznej i praktycznej orientacji we
wszechświecie.] – fikcionalizmus (a lat.
fictio, 'kitalálás' szóból) [1. H. Vaihinger
által
kiépített
logikai-ismeretelméleti
rendszer, központi fogalma a fikció, a mintha
(Als-Ob); 2. az objektív realitást tükröző
fogalmakat, kategóriákat az érzékletek
rendezésére
önkényesen
létrehozott
fikcióknak ítélő újkantiánus filozófiai
irányzat, 3. Filozófiai irányzat (Vaihinger).
mely szerint az ember vallásos képzeletei
csak látszaton alapulnak, de azért szükség
van rájuk.]
fikcyjnie – koholtan, fiktív módon
fikcyjność – koholt, költött jelleg; koholmány
-
Wersja 01 01 2017.
fikcyjny, -a, -e [nieprawdziwy, fantastyczny] –
(lat.) fikciós, fiktív; koholt, költött, képzelt,
kitalált,
képzeletbeli;
költött,
feltett,
állítólagos; hamis; névleges, egyezményes
fikcyjna postać – kitalált, fiktív személy
fikcyjne małżeństwo – névházasság
fikcyjny zapis buchalteryjny – fiktív könyvelési
bejegyzés v. adat
fiknąć
—
fikać
[1. machnąć
nogami;
2. przewrócić
się;
3. pot.
wystąpić
przeciwko komuś] – ficánkolni, hancúrozni;
bukfencet hányni; leesni, lepottyanni, (tréf.)
ugrabugrálni, táncolni (csak bef. alakban)
fiknąć kozła – bukfencezni, bukfencet hányni
fikołek [skok i szybki obrót całym ciałem] –
bukfenc
fiks [mania, lekki obłęd, bzik; fiksacja, fiś] –
(lat.) fiksz, fix; állandó, biztos, végleges;
mozdulatlan, szilárd; álló (csillag); merev
(tekintet); rögzített (tárgy); megszabott
fiksa – elmebeteg, hóbortos, bolond, különc
fiksacja (łac. fixus - umocowany, stały)
[1. uporczywe powtarzanie pewnego typu
zachowań, mimo że przynoszą one szkodę
danemu osobnikowi; 2. lekki obłęd; 3.
jeden z mechanizmów obronnych znanych
w psychologii; 4. stan psychiczny
polegający na uporczywym powtarzaniu
szkodliwych dla siebie stanów i zachowań;
5. zwariowanie, bzik; fiks] – 1. (lat.) fixa
idea; (dawno) hóbort, mánia, rögeszme,
kényszerképzet, vesszőparipa; vkinek a
bogara; 2. fixálás, fixáció; vmely határérték,
időpont stb. pontos megállapítása; vminek
meghatározott
helyzetben
történő
megszilárdítása, rögzítése; (fényképszet)
fényképnegatívnak- v. fényképmásolatnak
vegyi anyaggal való tartósítása; (művészet)
szén-, kréta- v. ceruzarajznak vegyi anyaggal
való tartósítása; (vegytan) vmilyen vegyi
anyag megkötése; (med.) fixáció [fixation]
[A pszichoanalízis elméletében egy korábbi
pszichoszexuális szakaszt túlhaladni nem
képes vagy a tárgykapcsolatain változtatni
képtelen személy megrekedt fejlődése
(például az orális szakaszban, vagy az
anyához fixálódott személyiség).]
fiksatuar [daw. brylantyna] – bajúszpedrő,
pomádé, brillatin
fiksatywa, fiksatyw [płyn do utrwalania łatwo
zacierających się rysunków] – (lat.)
fixatívum, rögzítőszer
fiksować [1. wpadać w lekki obłęd; 2. pot.
rezerwować termin; 3. pot. o urządzeniu:
działać w sposób nieprawidłowy] – (lat.)
fixálni; 1. megbolondulni, bolondozni,
különcködni; megállapítani, leszögezni; 2.
fixálni, rögzíteni; (fényképszet) az előhívott
1631
lemezt v. másolatot fixáló oldattal fényállóvá
tenni
fiksirować – (lat.-ném.) fixírozni; vkit (rendszerint
nőt) kihívóan, hosszan nézni
fiksirować się (fiksiruje się) – fixírozzák v.
kihívóan nézegetik egymást
fiksowanie [ogranie przeciwnika (w fusbalu)] –
[Słowniczek języka śląskiego] ellenfél
kicselezése v. kijátszása (fociban)
fikus [1. roślina o szerokich, skórzastych
liściach, uprawiana w doniczkach; 2. zob.
figowiec] – (lat.) ficus; fikusz (a füge
növénytani neve); forró égövi eredetű,
olajzöld, fényes levelű dísznövény; (növ.)
füge
fil-, filo- – (gör.) fil-, filo-; -kedvelő, -szerető, barát
-fil [1. ostatni człon wyrazów złożonych
oznaczających
osoby,
które
są
miłośnikami czegoś; 2. ostatni człon
wyrazów złożonych oznaczających osoby
zboczone seksualnie na jakimś tle;
3. ostatni człon wyrazów złożonych
oznaczających organizmy potrzebujące
określonych warunków do rozwoju;
4. ostatni człon wyrazów złożonych
oznaczających
substancje
łatwo
pochłaniające lub przyłączające inne
substancje] – -fil; -kedvelő-, -szerető
fil-à-fil [wym. filafil] [wełniana tkanina
ubraniowa z przędzy czesankowej] – fil-àfil; (francia: szálanként) [Fil-a-fil egy kicsi
lépcsőszerű allover mintájú, ami a világos és
sötét lánc- és vetülékfonalak miatt
keletkezik. Egy ilyen mintájú anyagot "só bors" anyagnak is neveznek.]
fil-a-fil,
filafil
[wełniana
tkanina
z charakterystycznymi, ustawionymi pod
kątem
przestrzeniami
produkowana
najczęściej z przędzy czesankowej i
wykorzystywana na męskie garnitury.
Podstawowy wzór może być urozmaicony
poprzez paski lub kratkę.] - fil-á-fil szövet
[Lépcsősen
emelkedő
mintázatú
fésűsgyapjú-szövet
fil-á-fil mintázattal.
Férfiöltönyök alapanyaga. Az alapmintázat
csíkokat vagy ezeket elfedő váltakozó
kockákat alkothat.]
fil-a-fil, filafil (pepper-and-salt; wzór tkaniny)
[wzór z typowym kątem, odstępami,
produkowany
splotami,
z
których
najpopularniejszy to diagonalny, diagonal,
dwa na dwa albo Panamski, z połączeniem
dwóch kontrastowych kolorów przędzy w
osnowie i wątku przy stosunku 1:1 albo
2:2. Nazwa pochodzi od sposobu w jaki
tworzony jest wzór. Francuskie "fil fil"
oznacz "nić przez nić" (ciemny i jasny)] fil-a-fil
-
Wersja 01 01 2017.
fil-fil [owłosienie w postaci kępek mocno
skręconych włosów, charakterystyczne dla
ludzi rasy czarnej] – (afrikai) hajfazon
Filadelfia (miłość braterska) [miasto to założył
Attalus Filadelfus, król Pergamu, który
zmarł w roku 138 przed Chrystusem Tuż
po jego śmierci stało się jednym z miast
przednioazjatyckich prowincji Rzymu.
Nawiedzane było przez trzęsienia ziemi;
należało przez długie wieki do Bizancjum,
a w roku 1392 przeszło w ręce Turków. W
tym mieście był jeden z najwierniejszych
zborów, wymienionych w Apokalipsie.
Istnieje ono jeszcze dzisiaj (Alla Szeer).
Bogate w starożytne ruiny. Wierzący
filadelfijskiego zboru byli słabi, ale
posiadali najczystszą wiarę i najszczersze
ustosunkowanie się do Chrystusa.] FILADELFIA (testvérszeretet) [Város a
kisázsiai Lídiában. Ott volt a Jel k.-ve hét
gyülekezetének egyike (Jel 1,11; 3,7-13).]
filagoria (budynek w ogrodzie) – (gör.) filagoria;
kerti pihenőlak, lugas; tágabb értelemben
zöld környezetben épített nyári lak, szűkebb
értelemben a művészi szempontok szerint
alakított kert része
filakteria [1. ornament w formie wstęgi, zwykle z
odpowiednim napisem, widoczny na
średniowiecznych
malowidłach;
banderola; 2. pergamin z zapisanymi
wersetami z "Pięcioksięgu" Mojżesza,
przywiązywany do czoła albo ramienia
przez wyznawców religii mojżeszowej
jako amulet] – címke, felirat; imaszíj
(tefilin)
filakterie (od greckiego "strażnica", hebrajska
nazwa "tefilin") [1. banderole, motyw
dekoracyjny
w
formie
wstęg
o
zawijających się końcach. Zawierają
napisy
odnoszące
się
do
treści
przedstawienia i występują jako element
obrazu.
Szczególnie
popularne
w
malarstwie średniowiecznym. 2. wyjątki z
Pięcioksiągu Mojżesza, napisane na
kawałkach
specjalnie spreparowanej
skóry cielęcej, przymocowanych do czoła i
rąk w czasie modlitwy. 3. małe skórzane
szkatułki noszone na czole i lewym
ramieniu przez wyznawców judaizmu w
czasie odmawiania modłów. Filakterie
zawierają fragmenty Starego Testamentu.
Filakterie najczęściej używane są przez
chasydów. 4. miniaturowe skórzane
1632
szkatułki, w których Żydzi umieszczali
małe kartki pergaminowe z wypisanymi
tekstami Pięcioksięgu (Wj 13,1-16; Pwt
6,4-9; Pwt 11,13-21). Przymocowywano je
rzemykami do czoła i ręki zazwyczaj
podczas modlitwy.] – címke, felirat; imaszíj
(tefilin) [kézen és homlokon a kivonulásra
emlékeztetve]
filantrop [człowiek uprawiający filantropię,
wspomagający potrzebujących] – (gör.)
filantróp; emberbarát, jótékonykodó
filantropia [udzielanie bezinteresownej pomocy
potrzebującym] – (gör.) filantrópia;
emberszeretet, jótékonykodás
filantropijny, -a, -e [dotyczący filantropii] –
emberbaráti, emberszerető, jótékony
filar [1. słup dźwigający ciężar konstrukcji
budynku, mostu, wiaduktu itp.; 2. przen.
osoba lub rzecz stanowiąca oparcie dla
kogoś lub umożliwiająca istnienie czegoś;
3. każdy z trzech poziomów ubezpieczenia
emerytalnego;
4. pokład
złoża
pozostawiony
między
wyrobiskami
korytarzowymi] – pillér, oszlop; támasz,
talpkő; (bányászat) támpfa, pillér
filar mostowy, filar mostu – hídpillér, hídoszlop
filar ochronny – védőpillér, támfa
filar oporowy – támoszlop, támpillér
filar państwa – az állam támasza
filarecki, -a, -ie – filareta
filareta
[członek
tajnego
patriotycznego
stowarzyszenia
młodzieży
polskiej,
istniejącego w Wilnie w latach 1820–1823]
– (történelmi) filareta (az Erénykedvelők
Társaságának tagja a vilnói egyetemen
Mickiewicz korában)
Filaria Bancrofta, nitkowiec ludzki (Wuchereria
bancrofti syn. Filaria sanguinis) [nitkowiec
występujący w krajach o gorącym
klimacie w Ameryce Południowej, w Azji i
w Afryce. Pasożyt wywołujący chorobę
zwaną
słoniowacizną
(elefantioza,
filarioza).] – emberi orsóféreg
filarowy, -a, -e [przymiotnik od: filar] – pillér-,
oszlop-, támaszfilatelia, filatelistyka [kolekcjonowanie znaczków
pocztowych;
znawstwo
znaczków
pocztowych] – (gör.) filatélia, bélyeggyűjtés
filatelista [kolekcjoner, znawca znaczków
pocztowych]
–
(gör.)
filatelista;
bélyeggyűjtő
-
Wersja 01 01 2017.
filatelistka [kolekcjonerka, znawczyni znaczków
pocztowych] – bélyeggyűjtő (lány v. nő)
filatelistyczny, -a, -e [dotyczący filatelistyki] –
bélyeggyűjtés, bélyeggyűjtési, bélyeggyűjtőfilatelistyka [1. kolekcjonowanie znaczków
pocztowych; 2. kolekcjonowanie znaczków
pocztowych;
znawstwo
znaczków
pocztowych] – filatélia; bélyeggyűjtés
filc (niem. Filz) [1. gęsty, zbity materiał z wełny,
sierści itp.; 2. wyrób włókienniczy
otrzymywany przez spilśnianie. Rozróżnia
się dwa rodzaje filców: filce bite,
uzyskiwane przez bezpośrednie spilśnianie
włókien, oraz filce tkane, uzyskiwane
przez spilśnianie powierzchni tkanin. 3
wyrób włókienniczy wytworzony ze
zbitych włókien wełny, sierści zwierzęcej.
Specjalnym rodzajem filcu jest filc
kapeluszniczy, czyli pilśń.. 4. materiał
włókienniczy złożony z jednej wełny lub
więcej, w którym włókna są połączone za
pomocą mechanicznych lub chemicznych
efektów generowanych podczas filcowania
lub spilśniania. Stosowany jest najczęściej
w przemyśle obuwniczym oraz na
materiał
tekstylnych
do
celów
technicznych. 5. wyrób włókienniczy
otrzymywany poprzez spilśnianie (czyli
zbijanie) włókien zwierzęcych takich jak
sierść czy wełna i niektórych włókien
sztucznych. Proces ten wykorzystuje
naturalną tendencję włókien do zbijania
się i tworzenia między sobą połączeń.
Dodatkowo, dla wzmocnienia efektu, przy
spilśnianiu stosuje się gorącą parę wodną,
słabe roztwory kwasów lub zasad i duży
nacisk lub tarcie. Filc stosuje się do
wyrobu kapeluszy, beretów, obuwia,
wykładzin
izolacyjnych
i
dźwiękochłonnych, uszczelek a nawet jurt
w środkowej Azji.] – (ném.) filz, filc, nemez
[1. A birkagyapjú, juhgyapjú) és néhány más
állati (pl. nyúl-) szőr nemezelődő képességén
alapuló eljárással tömörített szálhalmaz.
Meleg, nedvesség, nyomás és mozgatás
hatására ugyanis a gyapjúszálak pikkelyei
szétbonthatatlanul egymásba akadnak és
előidézik
a
szálhalmaz
tömörödését
(nemezelődését, filcelődését). Ezen az elven
lapszerű képződmény is előállítható, ez a
nemez (filc), amit elsősorban műszaki
célokra használnak (alátétek, tömítőanyagok,
szűrőbetétek stb.), de használja a cipőipar
(papucstalp, cipőbélés) és a kalaposipar is. 2.
Olyan áru, ami nem szőtt, gyapjúszálai hő,
nedvesség, mechanikus és kémiai kezelés
hatásásra megszilárdulnak. 2. Nem szövött
textília. A gyapjúszálak zsugorodásra való
hajlamát kihasználva meleg és hideg vizes
áztatással, illetve tömörítéssel készülő, matt
felületű, telt fogású textília.]
1633
filc do pelerowania – fényesítő nemez
filcować – filcelni, nemezelni
filcok [kalosz z filcem] – [Słowniczek języka
śląskiego] nemez cipő
filcować – nemezelni
filcować się [o tkaninach i dzianinach
wełnianych: zbijać się na podobieństwo
filcu] – filcesedni, nemezelődni
filcowaty, -a, -e [1. zbity, sprasowany,
sfilcowany; 2. o częściach roślin: pokryty
gęstymi włoskami] – filcszerű
filcowy, -a, -e [przymiotnik od: filc] – filc-,
nemezfilcowe buty – nemezcsizma, filccsizma,
halinacsizma
filcowe trzewiki – nemez félcipő v. papucs
filcowe uszczelnienie – nemeztömítés
filcowy kapelusz – nemezkalap, filckalap
file {rzecz.} [zob. plik {m.} [komp.]] – (ang.) file
[saját névvel rendelkező számítógépes
állomány (program, szöveg, kép, stb.)]
Filemon (imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od słowa philé - 'miłuję,
kocham' lub od phil-mosýn - 'przyjazność,
życzliwość', czyli 'życzliwy, przyjazny';
miłujący); Filemon z Kolosów, cs. Apostoł
Filimon [1. Św. Filemon był jednym z
adresatów listów św. Pawła. – postać
biblijna z I wieku opisana w Liście do
Filemona przez św. Pawła Apostoła,
zaliczana do grona świętych apostołów
przez Kościół prawosławny, męczennik
chrześcijański
i
święty
Kościoła
katolickiego,
ewangelickiego,
ormiańskiego oraz koptyjskiego, biskup
Kolosów we Frygii. 2. żył w Kolosach, był
zamożnym człowiekiem został nawrócony
do Chrystusa przez głoszenie Ewangelii
przez Pawła. Miał sługę Onezyma, który
go widocznie okradł i dostał się do
więzienia, gdzie spotkał Pawła, od którego
słyszał Ewangelię. Paweł go później posłał
z powrotem do Filemona z prośbą o
wybaczenie mu. List do Filemona Paweł
napisał w Rzymie, dostarczony przez
Tychikusa, pomocnika Pawła. Było to
widocznie podczas pierwszego uwięzienia
Pawła, około 60 roku. Jednym z celów
listu jest udowodnienie, że chrześcijanie
mają dla siebie być braćmi.] – FILEMON
(görög eredetű férfinév, 1. jelentése:
-
Wersja 01 01 2017.
barátságos, nyájas; szerető, szeretetteljes; 2.
más magyarázat szerint a név a philéma szó
származéka, aminek a jelentése csók) [Pálon
keresztül
megtért
keresztyén
férfi
Kolosséban; hasonló nevű páli levél
címzettje.]
file sharing - współdzielenie plików [Możliwość
równoczesnego dostępu do plików danych
przez wielu użytkowników.] – (ang.) file
sharing; állománymegosztá, fájlmegosztás
file-transfer számítógépes állományok átvitele az
egyik gépről a másikra, valamilyen
kommunikációs vonalon keresztül
filer, filler [wcześnie owocujące drzewo
owocowe, sadzone tymczasowo] – korai
gyümölcsöt termő gyümölcsfa
filet [1. płat mięsa bez skóry i ości lub kości;
2. koronka w postaci wiązanej siateczki,
na której haftowany jest ornament;
3. ozdobna linia na okładce lub grzbiecie
książki] – (fr.) filé; 1. halszelet,
szálkátlanított halszelet; hússzelet; finom,
lágy hússzeletek; 2. háló, bevásárló háló, 3.
háló-alapra dolgozott kézimunka; rece
(kézimunka); aranydíszítés, nyomás (könyv
borítólapján)
filet (z indyka) – filé (pulykafilé)
filetować [robić filety z ryby lub mięsa] – filézni;
kiszálkázni, csontozni
Filetus, Filetos * Hymeneus. – FILÉTUS
(szeretetreméltó). [Tévtanító az efézusi
gyülekezetben, aki azt állította, hogy a
feltámadás már megtörtént (2Tim 2,17-18).]
filety rybne – halfilé
filharmonia [instytucja dysponująca stałym
zespołem instrumentalistów i śpiewaków,
organizująca koncerty muzyki poważnej;
też: budynek, w którym odbywają się te
koncerty]
–
(gör.)
filharmónia,
harmóniának,
zenének
kedvelője;
zenekedvelők,
zenészek
egyesülete,
társasága; hangversenyterem
filharmoniczny, -a, -e [związany z filharmonią,
dotyczący filharmonii] – filharmonikus,
filharmóniai
filharmonijny, -a, -e – filharmóniai
filhellen, filhellenista – (gör.) filhellén; a török
elnyomás ellen küzdő (ffi/nő), az 1821-29-i
görög szabadságharccal rokonszenvező
személy (görögbarát)
filhellenizm [1. umiłowanie kultury starożytnej
Grecji; 2. ruch solidarnościowy z grecką
walką narodowowyzwoleńczą w XIX w.;
3. w najszerszym znaczeniu jest postawą
wyrażającą sympatię wobec Grecji i
Greków.] – filhellenizmus
filhelleński, -a, -ie – (gör.) filhellén (görögbarát)
1634
filia [oddział przedsiębiorstwa, wyższej uczelni
lub urzędu znajdujący się w innym
miejscu niż centrala i podlegający jej] –
(lat.)
fília;
1.
leány
(egyházi
szóhasznéálatban); fiókegyház, leányegyház
[1. olyan gyülekezet, amelynek temploma,
presbitériuma, önálló gazdálkodása van, de a
lelkészi
szolgálat
szempontjából
az
anyaegyházközséghez
kapcsolódik;
2.
leánygyülekezet, egy anyagyülekezethez
csatolt olyan gyülekezet, amelynek van
temploma, de nincs helyben lelkésze.]; 2.
filiálé; (kereskedelem) fiók, fióküzlet,
részleg,
kirendeltség,
leányvállalat;
nagyvállalatnak v. intézménynek máshol
székelő tagozata
-filia [ostatni człon wyrazów złożonych
oznaczających: upodobanie do czegoś,
zboczenia seksualne na określonym tle,
zaburzenia związane z nadmiarem czegoś
w organizmie lub tendencję organizmów
do poszukiwania optymalnych warunków
do rozwoju] – -filia
filia banku – bankfiók
filia bibliotecki – fiókkönyvtár
filia przedsiębiorstwa – leányvállalat
filia zakładu – fióküzem
filiacja [wzajemny stosunek dwóch osób lub
rzeczy, z których jedna pochodzi od
drugiej] – (lat.) filiáció; fiókosítás
filialny, -a, -e [będący filią, należący do filii] –
fiókintézeti
filialny dom (łac. domus filialis) [dom nie
stanowiący formalnej zakonnej wspólnoty
prawnej] – filia (lat. domus filialis) [ház,
amely nem alkot hivatalosan szerzetesi
közösséget]
filigran [z łac. filum – nić i granum – ziarno; 1.
technika wykonywania ornamentów i
przedmiotów
z cienkich
drucików
łączonych w misterne desenie; też:
przedmiot wykonany tą techniką; 2. o
czymś lub o kimś bardzo delikatnym;
3. zob. znak wodny] – (lat., ol. filum et
granum: fonal és szemcse) filigrán,
filigranmunka; 1. sodronyozott v. áttört
arany-, ezüstmunka; 2. finom, törékeny,
karcsú, kistermetű, 3. finoman kidolgozott és
egyben apró; díszmű; vízjegy, vízjel
filigranowo – filigránul; (átv.) finoman, törékenyen
filigranowość – finomság; törékenység
filigranowy, -a, -e [1. drobny, delikatny;
2. będący filigranem – wyrobem
jubilerskim; też: wykonany techniką
filigranu; 3. ażurowy] – filigrán; (átv.)
finom, törékeny
filigranowy kieliszek – művészies kivitelű v. finom
pohárka
-
Wersja 01 01 2017.
[imię męskie pochodzenia greckiego
oznaczające: lubiący konie lub przyjaciel
koni (φίλος, philos = "miłujący" + ἱππος,
hippos = koń). Nosił je Filip II
Macedoński, ojciec Aleksandra Wielkiego.
Żeńskie odpowiedniki tego imienia to
Filipina, Filipa.] – Filip, Fülöp [férfinév a
görög Philippos név rövidülésének a magyar
alakváltozata. Jelentése: lókedvelő. Rokon
név: Filip.]
Filip (miłośnik koni) [1. Jeden z dwunastu
apostołów; 2. Jeden z siedmiu wybranych
do rozdzielania jałmużny. Ochrzcił
dworzanina etiopskiego.] – FÜLÖP (aki a
lovakat kedveli) [1. Macedón király, Nagy
Sándor atyja, a macedóniai Filippi város
alapítója. 2. Heródes Fülöp, Nagy Heródes
fia, Heródiás első férje (Mt 14,3; Mk 6,17;
Lk 3,19). 3. II. Heródes Fülöp, Nagy
Heródes másik fia, Batánea, Trachonitis,
Gaulanitis és Jamnia egyes részeinek
negyedesfejedelme; a legkülönb a Heródesek
közt (Lk 3,1). Lásd még: HERÓDES (4). 4.
Apostol, Betsaidából (1) való, András és
Péter városából (Jn 1,45); kétségkívül
először Keresztelő János tanítványa (Jn
1,44); barátját, Nátánaelt Jézushoz vezette
(Jn 1,46); Jézus apostolának hívta el (Mt
10,3; Mk 3,18; Lk 6,14); az ötezrek
megvendégelésénél Jézus próbára tette hitét
(Jn 6,5-6); görögöket vitt Jézushoz (Jn
12,20-23); kérte Jézust, hogy mutassa meg a
mennyei Atyát (Jn 14,8-12); a többi 120
tanítvánnyal együtt ő is várta pünkösdkor a
Szent Szellem kitöltetését a jeruzsálemi
felházban (ApCsel 1,13). 5. Evangélista,
egyike a jeruzsálemi gyülekezet választott
hét diakónusának, akik a szegényeket
gondozták (ApCsel 6,5); hellénista; görögül
beszélő zsidó; hirdette az igét Samáriában
(ApCsel 8); általa jutott hitre Jézus
Krisztusban a szerecsen főkamarás (ApCsel
8,26-40); Pál nála lakott Cézáreában, ahol
Fülöp négy hajadon leányával élt együtt,
akik prófétanők voltak (ApCsel 21,8-9).]
Filip, cs. Apostoł Filipp (zm. ok. 81
prawdopodobnie w Hierapolis) [jeden z
dwunastu apostołów Jezusa, rodzony brat
apostołów Piotra i Andrzeja, święty
Kościoła katolickiego, anglikańskiego,
ewangelickiego,
ormiańskiego,
koptyjskiego oraz prawosławnego. Święty
ten wymieniany jest w Modlitwie
Eucharystycznej
(Communicantes)
Kanonu rzymskiego.] – Fülöp apostol Jézus
tanítványainak, a tizenkét apostolnak egyike.
Betszaidában, Galileában született, ahogyan
Péter apostol és András apostol is, és
valószínűleg
80
körül
hunyt
el
Hierapoliszban, a mai Törökország területén.
Filip
1635
— A négy evangélista közül a legtöbbször
János evangéliuma említi őt, a másik három
evangéliumban
csak
az
apostolok
felsorolásában szerepel. Ebben a listában
mindig az ötödik helyen említik őt. — Jézus
halála után többek között Anatólia nyugati
területein prédikált, és a mondák szerint a
Római
Birodalom
területén
fekvő
Hieropolisz ősi városában halt mártírhalált,
közvetlenül Pamukkale mellett, DélnyugatTörökországban. — 2011. július 27-én
régészek
megtalálták
Szent
Fülöp
feltételezett sírját Hierapolisz városában egy
újonnan feltárt templomban. A szakértők
szerint a bizánci időkben egy templomba
vitték át eredeti helyükről az apostol
maradványait, ás ennek az épületnek a
nyomait találták most meg.]
filip [zając; gwarowe przezwisko dawane
zającowi] – nyúl
Filipek – Fülöpke
Filipianie [to mieszkańcy miasta Filipi,
położonego w Macedonii, w dzisiejszej
południowej Jugosławii. Założył je Filip
II, ojciec Aleksandra Wielkiego około
roku 340 przed Chrystusem. Do Filipian
apostoł Paweł napisał swój list około roku
60, będąc w więzieniu w Rzymie. Zbór ten
powstał około roku 52, tuż po nawróceniu
się strażnika więziennego i Lidii. Działo się
to podczas drugiej misyjnej podróży
Pawła. Byli widocznie dość wierni i
dzielni; wspomagali Pawła materialnie, bo
dziękował im za pomoc, dostarczoną przez
Epafrodyta, Fil 4:18. Główną myślą listu
jest: Dla mnie żyć to Chrystus, a umrzeć
to zysk.] – (bibl.) filippibeli
filipika [1. gwałtowna, pełna pasji mowa
oskarżycielska;
2. każda
z
oskarżycielskich
mów
politycznych
starożytnego
mówcy
greckiego
Demostenesa przeciw królowi Filipowi
Macedońskiemu, a także rzymskiego
mówcy Cycerona przeciw Markowi
Antoniuszowi] – (gör.) filippika; kirohanás;
támadó, éleshangú, leleplező beszéd,
vádbeszéd; támadó élű, szenvedélyes
politikai beszéd (eredetileg Démoszthenész
ókori görög szónok leleplező beszédeinek
sorozata Makedóniai Fülöp király ellen)
Filipiny, Republika Filipin (z ang. Philippines,
Republic of the Philippines, z fil. Pilipinas,
Republika ng Pilipinas) [państwo w
południowo-wschodniej Azji, położone na
archipelagu na Oceanie Spokojnym] –
Fülöp-szigetek
Filipińczyk [obywatel Filipin], Filipinka –
filippínó; fülöp-szigeteki (ffi/nő)
-
Wersja 01 01 2017.
filipińczyk [ptak z rzędu wróblowych,
zamieszkujący
wyspy
Archipelagu
Filipińskiego] – verébalkatú madár
filipiński, -a, -ie – fülöp-szigeteki
Filippi (łac. Philippi, gr. Φἱλιπποι Philippoi)
[starożytne miasto i kolonia rzymska na
wybrzeżu
wschodniej
Macedonii.
Położone na Via Egnatia. Nazwa została
nadana
miastu
na
cześć
Filipa
Macedońskiego, który je założył w 356
roku p.n.e. Filippi zostało zajęte przez
Rzymian w 168 roku p.n.e. W okolicy
miasta w 42 r. p.n.e. wojska Antoniusza i
Oktawiana Augusta zwyciężyły siły
zabójców Cezara - Brutusa i Kasjusza
(Bitwa pod Filippi). Część legionistów
została osiedlona w okolicach miasta,
które zyskało nazwę Colonia Victrix
Philippensium. W 30 roku p.n.e. cesarz
August uznał Filippi za kolonię rzymską i
przesłał więcej kolonistów. W Filippi
działał Św. Paweł i tam w 49 lub 50 roku
w czasie jego drugiej podróży misyjnej
powstał pierwszy w Europie kościół
chrześcijański. Św. Paweł odwiedził
miasto jeszcze dwukrotnie w roku 56 i 57.
List do Filipian datowany jest na lata 5455 i pokazuje wyniki nauk przez niego
głoszonych. W X w. siedziba metropolity
bizantyjskiego. Od XIII w. na skutek
powstania Kawali zaczął się upadek
Filippi. Do dziś zachowały się fragmenty
agory, biblioteki, palestry, teatru, murów
miejskich
i
dwóch
bazylik
chrześcijańskich z V i VI w.] – FILIPPI
(Fülöp városa; a lovakat kedvelő városa).
[Város Macedóniában; II. Fülöp (1), Nagy
Sándor atyja alapította Kr. e. 358-ban; itt volt
Kr. e. 42-ben a híres filippi csata, amely után
a győztes Octavianus Macedóniát római
tartománnyá tette; az első európai város,
amelyben az evangéliumot hirdették (ApCsel
16).]
Filistyni (hebr. ‫ פלשתים‬Plisztim - "obcy,
wędrowcy",
eg.
Peleset)
[1.
lud
zamieszkujący w starożytności tereny
południowego
wybrzeża
Kanaanu
położone na zachód od Judei. Pochodzenie
etniczne
Filistynów
nie
zostało
definitywnie ustalone. Niektórzy uczeni na
podstawie niewielkiej liczby zachowanych
słów sugerują ich
indoeuropejskie
pochodzenie. Możliwe, że wywodzili się z
rejonu Morza Egejskiego, na co
wskazywałby styl najstarszej filistyńskiej
ceramiki. Istnieją również opinie o
pochodzeniu z Kapadocji lub Ilirii.
Zaliczali się oni do tzw. Ludów Morza,
które na przełomie XIII i XII w. p.n.e.
uderzyły na Egipt i po klęsce zadanej im
1636
przez Ramzesa III część z nich osiedliła się
na terenie Kanaanu, będąc znanymi od tej
pory właśnie pod nazwą Filistynów.
Filistyni wzmiankowani są w źródłach
egipskich i asyryjskich, a przez Biblię
opisywani są jako jeden z głównych
przeciwników starożytnych Izraelitów. W
III wieku p.n.e. zatracili swą odrębność
etniczną w związku z hellenizacją. Od
nazwy tego ludu, w jego hebrajskim
brzmieniu: plisztim, za pośrednictwem
łaciny, pochodzi określenie Palestyna,
natomiast z arabskiej formy Filastin,
termin obyczajowy - "filister". 2. są
potomkami Chama. Abraham miał z nimi
spory o studnie; ich królem był wtedy
Abimelech
(król
Gerary,
którego
okłamał). Tam Abraham udał się w czasie
głodu. To samo uczynił później syn jego
Izaak, który także kłamał, mówiąc, że
Rebeka była jego siostrą, a nie żoną.
Filistyni byli bardzo wojowniczym
narodem. Dlatego Bóg nie wprowadził
Izraelitów do Kanaanu. Za czasów
Jozuego ziemie Filistynów też miały być
obsadzone przez Izraelitów. W doktrynie
biblijnej Filistyni są typem ciała, z którym
wciąż jeszcze trzeba walczyć po
osiągnięciu zbawienia. Za czasów Helego
zabrali Izraelitom Arkę Przymierza
(Skrzynię Bożą); trzymali ją 7 miesięcy.
Wojowali z nimi Saul, Dawid i inni.
Upodwładnił ich nieco Salomon, ale po
rozpadnięciu się jego monarchii Filistyni
znów wzrośli w siłę na tyle, że niepokoili
bezustannie Izraelitom Arkę Przymierza.
Zajmowali miasta Gaza, Aszdot, Gat i
Ekron. Filistyni byli bałwochwalcami i
czcili bożka Dagona; także boginię
Asztartę, Belzebuba. Jako naród istnieją
także do dziś. Od Filistynów pochodzi
nazwa Palestyna, kraj na którym jest
dzisiejszy Izrael, powstały w roku 1948.] –
FILISZTEUSOK
(idegen,
vándor,
kivándorolt). [1. Nép, amely az ÓSZ-i kor
legnagyobb
részében
Palesztina
ún.
filiszteus-síkságán lakott (2Móz 15,14; Ézs
14,29.31; Jóel 3,4); területük északról délre
Joppétól Gázáig terjedt, és öt nagy város volt
rajta: Asdód, Gáza, Askalon, Gát és Ekron
(Józs 13,3; 1Sám 6,17); Káftorból
származnak (Jer 47,4; Ám 9,7), ami
jelentheti Krétát vagy az Égei szigeteket;
nem sémiták, talán árják, akik a bírák
korában özönlöttek seregestől Palesztinába;
végül egész Kánaán (2) ettől a Földközitenger partján húzódó keskeny sávtól nyerte
a nevét, ahol a filiszteusok éltek: Palesztina;
magukkal hozták a fémek földolgozásának
ismeretét, amellyel az izráeliták csak Dávid
-
Wersja 01 01 2017.
idejében ismerkedtek meg, ezért uralkodtak a
filiszteusok bizonyos vonatkozásban Izráel
fölött egész Dávid idejéig (Bír 13,1). A
filiszteusok uralma alól több hős hozott
szabadulást: Sámgár (Bír 3,31), Sámson (Bír
13-16) és Sámuel (1) (1Sám 7,1-14); Jónatán
(2) is legyőzte őket (1Sám 14), Dávid pedig
uralma alá hajtotta őket (1Sám 17-18); az
ország kettészakadása után visszanyerték
hatalmi helyzetüket (1Kir 15,27; 2Krón
21,16; 28,18); Szargon (Kr. e. 722-705) egy
részüket fogságba vitte és országukban asszír
helytartót hagyott hátra. 2. mediterrán
eredetű, kora vaskori nép (nevük szerepel az
Egyiptomot támadó tengeri népeké között).
Eredeti nyelvük ismeretlen, de valószínűleg
nem sémi, hanem indoeurópai volt; később
átvették a kánaáni dialektust és írást.
Nevükből származik a kulturálatlan,
földhözragadt embert, nyárspolgárt jelölő
filiszter szó, valamint abból — a Pilistina,
Philistina szavakon át — eredeztethető maga
a Palesztina név is: Traianus császár az i. u.
70-es hadjárata, a jeruzsálemi szentély
lerombolása és a zsidók elűzése után nevezte
így el a területet.]
filister [1. człowiek ograniczony, bez wyższych
aspiracji, o zakłamanej moralności;
2. daw. członek korporacji akademickiej
niebędący studentem] – (ném.) filiszter,
nyárspolgár
(az
ótestamentumi
filiszteusokról)
filisterski, -a, -ie [właściwy filistrom] –
nyárspolgári
filisterstwo – nyárspolgárság, nyárspolgáriasság
Filius familiae testamentum facere non potest –
(lat.) Filius familiae testamentum facere non
potest… - A hatalom alatti fiú nem tehet
végrendeletet. [Filius familiae testamentum
facere non potest, quoniam nihil suum habet,
ut testari de eo possit. = nem önálló
(családban élő) fiú végrendelet nem alkothat,
mivelhogy nem rendelkezik semmivel, ami a
végrendelkezés
alapja
lehetne
(saját
vagyonnal nem rendelkezik).]
filiżaneczka – kiscsésze, csészécske
filiżanka [czarka z uszkiem, służąca do picia
herbaty, kawy itp.; też: zawartość tej
czarki] – csésze, findzsa
filiżanka do herbaty – teáscsésze
filiżanka do kawy – kávéscsésze
filiżanka herbaty – egy csésze tea; teáscsésze
filiżanka kawy – egy csésze kávé
filiżanka porcelanowa – porcelán csésze
filler [drobna moneta węgierska] – fillér (f.)
film [1. seria następujących po sobie obrazów z
dźwiękiem lub bez dźwięku, wyrażających
określone treści, utrwalonych na nośniku
1637
wywołującym wrażenie ruchu; też: utwór
artystyczny wykorzystujący tę technikę;
2. umiejętność
przygotowywania
i
realizowania takich obrazów; też: ogół
utworów filmowych; 3. taśma zawierająca
szereg następujących po sobie obrazów
utrwalonych na błonie; 4. przezroczysta
błona celuloidowa pokryta warstwą
światłoczułą,
używana
do
zdjęć
fotograficznych i kinematograficznych;
5. cienka warstwa jakiejś substancji na
powierzchni ciała stałego] – (ang.) film,
filmszalag, mozgókép; mozidarab; (foto)
fényérzékeny réteggel bevont vékony
celuloidszalag; a rá vett kép v. hang;
mozgóképre felvett alkotás; ennek előadása;
a mozgófénykép művészete és gyakorlata;
(fizika) vékony hártya, bevonat vmely szilárd
felületen
film akcji [film z maksymalnie wyeksponowaną
dynamiką przebiegu zdarzeń] – akciófilm
film
animowany
[1.
film
rysunkowy,
kukiełkowy; 2. rodzaj filmu, który jest
tworzony techniką zdjęć poklatkowych,
rejestrujących na pojedynczych klatkach
filmu kolejne fazy ruchu. Najczęściej są to
fazy rysowane, stąd też film animowany
określany jest zazwyczaj mianem filmu
rysunkowego lub kreskówki. Wyświetlenie
tak otrzymanych zdjęć daje na ekranie
wrażenie ruchu, gdyż oko ludzkie nie jest
doskonałe i bardzo szybko wyświetlone
klatki filmu odczytuje jako płynny ruch.]
– animációs film
film animowany [rodzaj filmu, który jest
tworzony techniką zdjęć poklatkowych,
rejestrujących na pojedynczych klatkach
filmu kolejne fazy ruchu. Najczęściej są to
fazy rysowane, stąd też film animowany
określany jest zazwyczaj mianem filmu
rysunkowego lub kreskówki. Wyświetlenie
tak otrzymanych zdjęć daje na ekranie
wrażenie ruchu, gdyż oko ludzkie nie jest
doskonałe i bardzo szybko wyświetlone
klatki filmu odczytuje jako płynny ruch.]
– rajzfilm
film artystyczny – művészfilm
film awanturniczy – kalandfilm
film bajkowy – mesefilm
film czarno-biały – fekete-fehér (ff.) (film)
film dla dzieci – gyerekfilm
film dla młodzieży – ifjúsági film
film długometrażowy – 22 percnél hosszabb film
(ellentéte a rövidfilm)
film dokumentalny [1. film opierający się na
autentycznym materiale zdjęciowym; 2. to
szeroka kategoria opisująca jedną z form
ekspresji filmowej] – dokumentumfilm;
-
Wersja 01 01 2017.
megtörtént eseményeket v. emberi alkotó
tevékenységet bemutató film
film dozwolony dla młodzieży – az ifjúság
számára engedélyezett film
film dreszczowiec – horrorfilm, rémfilm
film drogi [gatunek filmu sensacyjnoprzygodowego, którego akcja toczy się na
drogach, autostradach] – útifilm
film dubbingowany – szinkronizált film
film dwuodcinkowy – kétrészes film
film dźwiękowy [film, w którym użyty został
synchroniczny dźwięk] – hangosfilm
[hangfényképezéssel felvett hangcsíkot és a
képet együttesen tartalmazó film]
film fabularny [film oparty na fikcji, w którym
rzeczywistość przedstawiona układa się w
porządek fabuły, realizowany z udziałem
aktorów] – játékfilm, művészi film,
mesefilm
film fantastycznonaukowy – tudományosfantasztikus film; sci-fi
film gangsterski – gengszeterfilm
film grozy [film, którego celem jest wywołanie
uczucia przerażenia i strachu u odbiorcy]
– horrorfilm
film historyczny – történelmi film
film instruktażowy – tájékoztató v. oktató film
film interaktywny [fabularna gra komputerowa
złożona ze scen filmowych wymagających
udziału użytkownika programu] –
interaktív film
film już idzie a. trwa – megy v. pereg a film
film kasowy – kasszasiker (film)
film katastroficzny [film sensacyjny, którego
tematem jest zjawisko lub wydarzenie
tragiczne w skutkach] – katasztrófafilm
film kolorowy, barwny [film fotograficzny, który
daje obraz o barwach zbliżonych do
naturalnych] – színes film
film kostiumowy [film, w którym aktorzy
występują w strojach charakterystycznych
dla danej epoki] – kosztümös film
film kowbojski – cowboyfilm
film krótkometrażowy [film nieprzekraczający
22 minut projekcji] – rövidfilm, kisfilm
film kryminalny – bűnügyi film, krimi
film małoobrazowy – keskenyfilm
film młodzieżowy – ifjúsági film
film muzyczny – zenés film
film nagrodzony nagrodą Oscara – Oscar-díjas
film
film nagrodzony Oscarem – Oscar-díjas film
film naukowy – tudományos film
film niemy [film, w którym nieobecne jest słowo
mówione] – némafilm
1638
film oświatowy [jeden z rodzajów filmowych
obok filmu dokumentalnego, fabularnego i
animowanego] – kultúrfilm; felvilágosító
film; ismeretterjesztő film
film panoramiczny, szerokoekranowy [film
wyświetlany na szerokim ekranie, dający
wrażenie przestrzenności] – szélesvásznú
film; panorámafilm, térhatású film
film pełnometrażowy – mozifilm
film płaszcza i szpady [1. określenie gatunku
dzieł filmowych, których akcja toczy się w
czasach historycznych; 2. film kostiumowy
opowiadający
o
awanturniczych
przygodach obfitujących w pojedynki] –
kosztümös film, történelmi kalandfilm
film popularnonaukowy – ismeretterjesztő film;
természettudományos film; oktatófilm
film pornograficzny – pornófilm
film prześwietla się – a film fényt kap
film przygodowy – kalandfilm
film przyrodniczy – természetfilm
film reklamowy – reklám, reklámfilm
film reportażowy – riportfilm
film rolkowy – filmtekercs
film rozrywkowy – szórakoztató film
film rysunkowy – rajzfilm, trükkfilm
film sciene fiction – sci-fi; fantasztikustudományos film
film
sensacyjny
[film
przedstawiający
wydarzenia wywołujące silne napięcie
emocjonalne] – szenzációs v. feltűnést keltő
film
film się kończy – véget ér a film
film się zaczyna – kezdődik a film
film stereoskopowy, plastyczny, trójwymiarowy
[film, który daje wrażenie trójwymiarowej
przestrzeni] – háromdimenziós v. térhatású
film; sztereoszkopikus film
film synchroniczny – szinkronizált film
film szerokoekranowy – szélesvásznú film
fim średniometrażowy – 20-tól 60 percig terjedő
időtartamú film, kisfilm, rövidfilm
film telewizyjny – tévéfilm
film trikowy – trükkfilm; rajzfilm
film w dwóch seriach – film két részben; kétrészes
film
film wąskotaśmowy – keskenyfilm [Na potrzeby
tego
aparatu
powstał
tzw.
film
wąskotaśmowy (przez przecięcie wzdłuż
filmu o szerokości 35 mm), a w końcu film
16 mm.]
film western – vadnyugati film; western film
film wojenny – háborús film
film z dubbingiem węgierskim – magyarul
beszélő (film) (mb.)
-
Wersja 01 01 2017.
film z napisami – feliratos film
filmik [zdrobniale o filmie] – filmecske
filmologia,
filmoznawstwo
–
filmológia;
filmelméttel és gyakorlattal foglalkozó
tudomány
filmoteka [skatalogowany zbiór filmów i
materiałów filmowych, gromadzonych w
archiwach i wytwórniach filmowych,
także prywatnie; archiwum filmowe] –
filmarchívum, filmtár
Filmoteka Narodowa [polska państwowa
instytucja kultury zlokalizowana w
Warszawie. Powstała w kwietniu 1955. Do
1970 istniała pod nazwą Centralne
Archiwum Filmowe, a następnie, do 1987,
jako Filmoteka Polska.] – Nemzeti
Filmarchívum
filmować – (kamerával) filmezni, filmet forgatni
filmować coś – filmezni vmit; filmre venni vmit
filmowanie – filmezés, filmre felvevés; filmfelvétel
filmowo – filmszerűen
filmowiec [osoba pracująca w przemyśle
filmowym] – filmes, filmszakember,
filmszakértő
filmowość [zespół cech zapewniający pozytywny
odbiór jakiegoś tematu przez widza] –
filmes szakma v. foglalkozás
filmowy, -a, -e – filmfilmy – filmek
filo- [I. pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
liściem; II. pierwszy człon wyrazów
złożonych wskazujący na ich związek
znaczeniowy z rodem; III. pierwszy człon
wyrazów
złożonych
oznaczających
zamiłowanie do czegoś albo osobę
przejawiającą te uczucia] – filo-; levél-;
származásfilodendron, monstera [1. filodendron: drzewo,
krzew
lub
pnącze
z
rodziny
obrazkowatych,
rosnące
w
strefie
zwrotnikowej Ameryki; kilka gatunków
hoduje się w doniczkach ze względu na
duże, dekoracyjne, skórzaste liście 2.
monstera: tropikalne pnącze z rodziny
obrazkowatych;
popularna
roślina
ozdobna] – philodendron, filodendron
[amerikai tropikus konyvirágféle, kúszó
félcserje, több léggyökérrel]; monstera;
könnyező pálma
filogenetyka (dawn. filogenia) [nauka o rozwoju
rodowym, filogenezie; por. ewolucjonizm.]
– (gör.) filogenetika; törzsfejlődéstan,
származástan; a filogenezis tudománya
filogeneza
[1.
rozwój
rodowy
grup
systematycznych roślin lub zwierząt; 2.
rozwój rodowy organizmów żywych i
poszczególnych ich szczepów] – (gör.)
1639
filogenezis, törzsfejlődés; a szerves világ és
az egyes fajták történeti kialakulásának
folyamata
filogeneza człowieka [zob. antropogeneza] –
antropogenezis
filogeneza i filogenia – (gör.) filogenezis és
filogenia [magyarul körülbelül az állat- és
növénytörzsek fejlődéstörténete, Heckel
szerint a különböző állatok fejlődéstörténete,
amelyekből számtalan évezred folytán
lassankint az emberi nem előállott.]
filok [pióro wieczne, długopis] – [Słowniczek
języka śląskiego] töltőtoll; golyóstoll
filoksera [owad, groźny szkodnik winorośli] –
(gör.) filoxéra (Philloxera vastatrix);
szőlőtetű, a félfedeles szárnyú levéltetvek
családjába
tartozó
kártékony
rovar
(különösen a szőlőkben tesz tetemes károkat)
filolog [specjalista w zakresie filologii] – (gör.)
filológus; bölcsész, filológia művelője;
nyelvész, nyelvészetkedvelő
filologia [1. badania nad językiem i literaturą;
2. wydział uniwersytetu, na którym
prowadzone są studia z zakresu tych
badań] – (gör.) filológia, nyelvészet; nyelvés irodalomtudomány; vmely nép nyelvével
és irodalmával kapcsolatos ismeretek
összessége; szűkebb értelemben: irodalmi és
forráskutatás, szövegkritika és értelmezés
filologia angielska – angol (nyelv és irodalom)
szak
filologia klasyczna [ (gr.-łac. philologia classica,
klasyczne zamiłowanie do nauki) - gałąź
nauk humanistycznych zajmująca się
badaniem języków klasycznych dla
kultury europejskiej (zwanych w skrócie
po prostu klasycznymi), to jest greki i
łaciny. Filologia klasyczna zajmuje się
przede wszystkim badaniem w oryginale
arcydzieł literatury starożytnej (eposów
Homera, dialogów Platona, tragików
greckich i rzymskich, mów Cycerona,
dzieł Wergiliusza).] – klasszika, klasszikus
filologia; a klasszikus ókor nyelveivel és
irodalmával, elsősorban a görög és a latin
műveltséggel foglalkozó tudományág
filologia turecka [zob. turkologia] – török
nyelvvel és műveltséggel foglalkozó
tudományág
filologia węgierska – magyar filológia; magyar
(nyelv és irodalom) szak
filologiczny, -a, -e – filológiai; nyelvészeti
filomacki, -a, -ie [przymiotnik od filomata] –
filomatafilomaci [z grec. miłośnicy czyli przyjaciele
nauki i Filareci – miłośnicy cnoty, są to
nazwy
towarzystw
studenckich
w
uniwersytecie wileńskim z pierwszej
-
Wersja 01 01 2017.
ćwierci wieku XIX. Najdawniejsze
zawiązało się w końcu roku szkolnego
1804/5, a pierwszą pobieżną wzmiankę o
tem
Towarzystwie
znajdujemy
w
„Bibljografii” Jochera (t. I str. 324 i 325,
nota 1162).] – (történelmi) filomaták;
(Tudománykedvelők Társaságának tagjai a
vilnói egyetemen Mickiewicz korában)
filomata [członek tajnego stowarzyszenia
młodzieży wileńskiej, działającego w
latach 1817–1823] – (történelmi) filomata;
(Tudománykedvelők Társaságának tagja a
vilnói egyetemen Mickiewicz korában)
Filomela [w mitologii greckiej siostra Prokne,
żony króla Daulis w Fokidzie Tereusa] –
(görög-olasz) Filoména; (gör.) Philomélé /
Philomela; filoméla; az éneklést kedvelő,
dalos
kedvű;
fülemüle,
csalogány;
[Philomélé / Philomela; athéni királylány,
aki sógora, Téreusz zaklatása elől menekülve
csalogánnyá változott.]; a csalogány a nagy
fülemüle (Luscinia luscinia) névváltozata
filować [1. pot. patrzeć lub zaglądać gdzieś
ukradkiem; 2. o lampie naftowej, świecy,
knocie itp.: kopcić; o świetle lampy:
drgać; 3. w grach karcianych: powoli
rozsuwać i oglądać otrzymane karty w
celu wywołania napięcia wśród graczy] –
pöfékelni, szipákolni, füstölni, kormozni;
ingadozni, vacillálni; (kártya) csalni
filować [podglądać, napełniać np. pączek
marmoladą]
–
[Słowniczek
języka
śląskiego] alánézni; leselkedni, lesni;
megtölteni, teleönteni
Filomen [imię męskie pochodzenia greckiego,
oznaczające "przyjaciel siły", od φιλος
(philos) — "przyjaciel" i μενος (menos) —
"siła, moc". Wśród patronów tego imienia
— św. Filomen, wspominany razem ze
śwśw. Klementynem i Teodotem.] –
Filomén [görög eredetű férfinév, jelentése:
szeretett. Női párja: Filoména.]
Filomena – Filoména [görög eredetű női név,
jelentése: szeretett. Férfi párja Filomén.]
Święta Filomena (ur. ok. 10 stycznia 289, zm. ok.
10
sierpnia
302)
[męczennica
chrześcijańska,
święta
Kościoła
katolickiego,
ujęta
w
kalendarzu
liturgicznym do czasu wprowadzenia
reformy przez papieża Pawła VI.] – Szent
Filoména [vértanú, a 3. század végén élt,
Korfu szigetén született királylány, Rómában
halt meg.]
Filioque (łac. „i Syna”) [1. termin znaczący
dosłownie «i Syna». Jest on nazwą sporu
teologicznego prawosławia z Kościołem
łacińskim,
a
pośrednio
też
z
protestantyzmem,
o
sformułowanie
dogmatyczne zawarte w przyjętej przez
1640
Zachód
wersji
nicejskokonstantynopolskiego wyznania wiary. W
następującym zdaniu Credo: „wierzę... w
Ducha Świętego, który od Ojca pochodzi”
wstawiono wzmiankę o Synu: „wierzę... w
Ducha Świętego, który od Ojca i Syna
pochodzi; 2. Wyrażenie dodane do
Nicejsko-konstantynopolitańskiego
wyznania wiary na synodzie, który się po
raz czwarty odbył w hiszpańskim mieście
Braga (675), ponieważ wydaje się, że
dodanie go do wyznania wiary trzeciego
synodu w Toledo (589) jest interpolacją
(zob. DH 470). Wskazuje ono na to, że (a)
Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna, (b)
trzy Osoby Trójcy Przenajświętszej są
sobie
doskonale
równe.
Dodanie
„Filioque” popierał cesarz Karol Wielki
(panował w latach 771-814)] – filioque (lat.
'és a Fiútól') [1. Az Egyház történetében úgy
vált híressé, mint betoldás a niceakonstantinápolyi
hitvallásba,
ahol
a
Szentlélekről az állt, hogy „az Atyától
származik”.
2.
a
“Fiútól
is”;
a
Szentháromság harmadik személye; a
Szentlélek a második személytől, a Fiútól is
származik; 3. "És a Fiútól"; a niceai
konstantinápolyi
hitvallás
kiegészítése,
amely szerint a Szentlélek nem az Atyától,
hanem a Fiútól is származik. Először a
toledoi zsinat (589) irataiban szerepelt. A
keleti ortodox egyház nem fogadta el ezt a
kiegészítést
s ez lett
a későbbi
egyházszakadás egyik oka.]
filor [filar, słup] – [Słowniczek języka śląskiego]
pillér, oszlop
filosemicki, -a, -ie - (gör., lat.) filoszemita-;
zsidóbarátfilosemita [osoba zafascynowana judaizmem,
kulturą żydowską i Żydami], filosemitka –
(gör., lat.) filoszemita; zsidóbarát
filosemityzm [przyjazne nastawienie do Żydów]
– (gör., lat.) filoszemitizmus; zsidóbarátság;
a zsidóság iránti barátságos álláspont; a
zsidóság jogi és társadalmi egyenlőségének
védelmezése
filozof [1. twórca doktryny filozoficznej lub
specjalista w dziedzinie filozofii; 2. iron.
osoba przemądrzała], filozofka – (gör.)
filozófus, bölcselő, bölcselkedő, bölcsész;
filozófiával foglalkozó tudós, (átv.) bölcsen
élő, gondolkodó; bölcs megértésssel
viselkedő személy
filozofia [1. nauka zajmująca się rozważaniami
na temat istoty bytu, źródeł poznania itp.;
też:
określony
system
filozoficzny
stworzony przez jakiegoś filozofa lub
szkołę
filozoficzną;
2. wydział
uniwersytetu, na którym są prowadzone
-
Wersja 01 01 2017.
studia z zakresu tej nauki; 3. nauka
zajmująca się ogólnymi rozważaniami na
temat danej dziedziny wiedzy; 4. ogólne
zasady, idee, cele leżące u podstaw
powstania lub funkcjonowania czegoś;
5. czyjeś poglądy, przemyślenia i system
wartości tworzące spójną całość] – (gör.)
filozófia [bölcsesség szeretete], bölcselet,
bölcsészet; (átv.) életfelfogás, életszemlélet
filozofia aleksandryjska [wieloznaczny i z tego
powodu współcześnie niemal całkowicie
zarzucony termin określający wiele
nurtów filozofii hellenistycznej, zwłaszcza
różne postacie platonizmu rozwijane w
Aleksandrii, głównym ośrodku myśli
filozoficznej późnej starożytności, między
III w. p.n.e. a podbojem arabskim. W
dawniejszej historii filozofii termin ten
używany był często jako synonim terminu
"filozofia hellenistyczna".] – alexandriai
iskola [a 3. és a 6. század között
Alexandriában működő kateketikai és
teológiai iskola megnevezése. Legkiválóbb
képviselője Órigenész. ― Ama filozofia
neve, mely Alexandriában a görög
gondolkodás
és
keleti
felfogások
érintkezéséből fejlődött; keleti részről a
zsidóságnak jutott a főszerep, melynek etikai
monoteizmusa a hellén filozofia több
elemével találkozott. E zsidó-hellén irány
úttörője és feje Philon volt. Ugyancsak
Alexandriában tettek kisérletet a pythagorasi
tudomány
fölélesztésére
s
megtermékenyítésére, ujabb tanokkal való
bővítés útján. Ezek az új pythagoreusok.
Élükön áll P. Nigidius Figulus, Cicero
barátja és P. Vatinius. Ez irányok utolsó
fejleménye Alexandriában kr. u. a III
században az újplatonizmus, mely az előbbi
filozofiai
törekvéseket
majd
mind
összeolvasztotta, egy nagyszerü rendszerbe.
Megalapítója Ammóniás Sakkas, követői
voltak: Origenes, Cassius Longinus,
Plotinus, Jamblichus.]
filozofia analityczna [zob. neorealizm w zn. 1.; 2.
jest to nurt filozofii, który zrodził się na
przełomie XIX i XX wieku niemal
jednocześnie w dwóch krajach w Anglii i
Polsce, jako protest przeciwko filozofii
postheglowskiej.] – analitikus filozófia,
neoreáalizmus; a gondolkodás és a
nyelvhasználat analízise, voltaképp a
spekulatív
filozófia
bírálata
[Főbb
képviselői: Bertrand Russell (1872-1970), G.
E. Moore (1873-1958), valamint a húszasharmincas években működő Bécsi Kör
filozófusai.]
filozofia dialogu, spotkania [kierunek w filozofii
współczesnej uznający za cel komunikację
z drugim człowiekiem, Bogiem, światem,
1641
która jest możliwa dzięki potraktowaniu
ich jako partnerów w dialogu] - dialógusfilozófia
filozofia dogmatyczna – dogmatikus bölcselet
filozofia egzystencjalna [zob. egzystencjalizm] –
egzisztenciális filozófia (egzystencjalizm)
filozofia eklektyczna – eklektikus filozófia
filozofia epikurejska – epikureista filozófia
filozofia hedonistyczna – hedonisztikus bölcselet
filozofia heglowski – hegeli filozófia
filozofia
historii
[zob.
historiozofia]
–
történetfilozófia
filozofia idealistyczna [zob. idealizm w zn. 3.] –
idealista filozófia
filozofia immanentna [koncepcja z przełomu
XIX i XXw. głosząca, że rzeczywistość nie
istnieje niezależnie od poznania] –
immanens
filozófia
[minden
a
tapasztalhatóra, az adottra van korlátozva]
filozofia kantowska – kanti bölcselet, Kant
filozófiája
filozofia materialistyczna [zob. materializm w zn.
1. ] – materialista filozófia, materialista
bölcselet, materializmus
filozofia Platona – Platon filozófiája
filozofia praktyczna – gyakorlati filozófia
filozofia scholastyczna [zob. scholastyka w zn. 1.]
– (gör) skolasztika
filozofia sztuki, nauki, kultury itp. [nauka
zajmująca się ogólnymi rozważaniami na
temat istoty i struktury sztuki, nauki,
kultury itp.] – művészeti, tudományos,
kultúrális filozófia
filozofia średniowieczna – középkori filozófia
filozoficznie – bölcsen, filozófus módon
filozoficzny, -a, -e [odnoszący się do filozofii lub
filozofa; związany z filozofią] – (gör.)
filozófiai, bölcseti; filozofikus, filozófusi;
(átv.) mélyértelmű, bölcs
filozofować [1. zajmować się filozofią; 2. snuć
ogólne refleksje o życiu; rozmyślać,
mędrkować]
–
(gör.)
filozofálni;
bölcselkedni, filozófiai kérdést fejtegetni,
taglalni; (átv.) bölcselkedni, elmélkedni,
okoskodni
filozopter (gr.) – (gör.) filozopter; (gúny.)
bölcsészhallgató
filter [filtr] – [Słowniczek języka śląskiego] filter,
szűrő
filtering [Występuje wtedy kiedy pakiet danych
jest badany w sieci w celu określenia jego
przeznaczenia. Przez sprawdzenie adresu
pakietu, urządzenie sieciowe decyduje czy
powinien on zostać w lokalnej sieci czy
powinien zostać skopiowany do innej sieci.
Filtrowanie, które zapewnia pewną
kontrolę nad ruchem intranetowym oraz
-
Wersja 01 01 2017.
bezpieczeństwo, jest zwykle wykonywane
przez mostki, switche oraz routery] –
(ang.) filtering; filterezés, szűrés
filtr [1. przegroda lub urządzenie służące do
oddzielania ciał stałych od cieczy lub
gazów; 2. urządzenie, które pochłania,
redukuje
lub
rozprasza
część
przechodzących przez nie fal świetlnych
lub dźwiękowych; 3. substancja chroniąca
skórę przez szkodliwym działaniem
promieni
słonecznych;
4. program
komputerowy dokonujący selekcji lub
prostego
przekształcenia
danych
wejściowych lub wyjściowych] – (lat.)
filter, (vegytan) szűrőkészülék, szűrő,
légtisztító;
(fényképészet)
színszűrő,
fényszűrő; (átv.) kritika
filtr
akustyczny
[układ
akustyczny
ograniczający
przenoszenie
fal
akustycznych o odpowiednim zakresie
częstotliwości] – akusztikai hullámcsapda
(szűrő); akusztikai szűrő
filtr barwy dźwięku – hangszűrő
filtr dolnoprzepustowy – mélyszűrő
filtr drabinkowy – szűrőlánc
filtr dźwięku materiałowego (w konstrukcji) –
testhangszűrő
filtr elektryczny [urządzenie elektryczne
przepuszczające przebiegi elektryczne
zawarte
w
określonym
paśmie
częstotliwości] – elektrofilter
filtr falowy – hullámszűrő
filtr górnoprzepustowy (ang. high-pass filter)
[układ elektroniczny bądź algorytm, który
przepuszcza
częstotliwości
sygnału
powyżej
ustalonej
częstotliwości
granicznej, a tłumi składowe leżące
poniżej] – (ang.) High Filter, High Pass
Filter;
magasszűrő,
magasvágó;
felüláteresztő szűrő, magashangvágó szűrő
[1. minden frekvenciát tompít a cutoff
frekvencia alatt. Az ezen pont feletti
frekvenciákat viszont érintetlenül hagyja. 2.
(magashangvágó szűrő) Elsődleges célja,
hogy csökkentse a hanglemez sercegését, a
magnófelvétel suhogását.]
filtr harmoniczny – felhangszűrő
filtr korekcyjny (deemfazy) – torzítószűrő
filtr krystaliczny – kristályszűrő
filtr
mostkowy
–
kereszttagos
szűrő,
kereszttagszűrő
filtr niskotonowy (ograniczający tony niskie) –
mélyszűrő
filtr
oktatowy
środkowoprzepustowy
–
oktávszűrő
filtr oleju – olajszűrő
filtr paliwa – üzemanyagszűrő
filtr pasmowozaporowy – sávvágó szűrő
1642
filtr pasmowy tercjowy – tercszűrő
filtr piwa – sörszűrő berendezés
filtr polaryzujący – polarizációs szűrő
filtr powietrza [urządzenie do oczyszczania
powietrza z pyłu zasysanego do silników
spalinowych] – légszűrő
filtr przeciwszumowy – tűzajszűrő
filtr przeciwzakłóceniowy – zavarvédő szűrő
filtr rozwidlający, zwrotnica elektryczna –
hangváltó, osztóáramkör
filtr sonowy – szonárszűrő
filtr środkowoprzepustowy – sávszűrő
filtr
środkowoprzepustowy
częstotliwości
słyszalnych – hangfrekvenciás sávszűrő
filtr środkowoprzepustowy szerokopasmowy –
szélessávú szűrő
filtr
środkowozaporowy
–
sávvágószűrő,
sávzárószűrő
filtr subsoniczny – szubszonikus szűrő [egészen
alacsony (10-20Hz alatti frekvenciákon
hatásos) szűrő. Megakadályozza, hogy ezek
a káros jelek a hangszóróra jussanak.
Önmagunkban ugyan nem volnának
hallhatók, de torzítást okozhatnak.]
filtr szerokopasmowy – szélessávú szűrő
filtr UV – UV filter; UV szűrő
filtr wąskopasmowy – keskeny sávú szűrő
filtr ważący – súlyozószűrő
filtr wielostopniowy (stopniowany) – lépcsős
szűrő
filtr wyrównujący – szűrőkör
filtr wyróżnienia wstępnego – hangszínszabályozó
szűrő, felvevőszűrő
filtr zaporowy – fésűszűrő, többszörös sávszűrő
filtracja [1. przepuszczanie cieczy, gazu, fal
dźwiękowych przez filtr; 2. przesączanie
się wody przez splątany system kanalików
w skałach porowatych] – (lat.) filtrálás;
szűrés, áteresztés
filtracyjny, -a, -e [przymiotnik od: filtracja] –
szűrőfiltrat [ciecz lub gaz uwolnione w procesie
filtracji od niepożądanych cząstek ciał
stałych] – (lat.) filtrátum; szüredék, szűrlet
filtrować [1. przepuszczać przez filtr w celu
oddzielenia ciał stałych od cieczy lub
gazów; 2. o urządzeniach: zatrzymywać
ciała stałe lub szkodliwe substancje; 3. o
nerkach: oczyszczać ze szkodliwych
produktów przemiany materii; 4. o
kosmetykach: zatrzymywać szkodliwe dla
skóry promienie słoneczne] – (lat.) filtrálni;
szűrni, átszűrni, leszűrni, megszűrni, deríteni
filtrować coś – szűrni v. leszűrni vmit
filtrować wodę – szűrni a vizet
filtrować się [o cieczy, gazie itp.: oczyszczać się z
niepożądanych składników] – szűrődni
-
Wersja 01 01 2017.
filtrowanie – (lat.) filtrálás, szűrés, áteresztés
filtrowanie przydźwięku – zajszűrő, brummszűrő
filtrownia – (lat.) filtráló; szűrőhelyiség, áteresztő
filtrowy, -a, -e [związany z filtrem] – (lat.)
filtráló; szűrőfiltry – vízművek
filumenista [kolekcjoner etykiet z pudełek po
zapałkach] – gyufacimkegyűjtő
filumenistyka [kolekcjonowanie etykietek z
pudełek od zapałek] – gyufacimkegyűjtés
filunek – filung; fa burkolat
filung [w stolarstwie: płaszczyzna otoczona
wypukłą listwą; płycina, ramiak, filunek]
– filung; ajtótok, ablaktok, ajtószárnybetét
filut [żartowniś i spryciarz] – huncut, ravasz róka,
tréfamester, csibész, nagy csibész, nagy
kópé, kujon, szélhámos, betyár, csirkefogó
filuteria [1. zachowanie figlarne i lekko
prowokujące; 2. daw. spryt; 1. filuterność,
figlarność; 2. psotliwość, żartobliwość; 3.
wesołkowatość]
–
huncutság,
tréfa;
lelemény,
ügyesség,
talpraesettség,
élelmesség, szemfülesség, könnyedség,
szellemesség, ravaszság
filuternie – huncutul, mókásan
filuterność – huncutság, kópéság, csalfaság,
szélhámosság, móka, tréfa
filuterny, -a, -e [cechujący filuta; sprytny;
figlarny, zalotny]
– csalfa, huncut,
agyafurt, mókás, tréfálkozó; játékos, pajkos
filutka – huncut nő, ravasz nő v. lány, szélhámosnő
fimfa [zob. finfa] – sértés, megbántás,
semmibevevés
fimfy stroić – adni a sértődöttet; pofákat vágni
fimla dostać [zbzikować patrz też: zajoba] –
megbolondulni, bogarassá válni [(ném.)
Fimmel = bolondéria, hóbort, hepp szóból]
Fin (Finlandczyk) [mężczyzna narodowości
fińskiej], Finka (Finlandka) – finn (ffi/nő)
finale [zakończenie wieloczęściowego utworu
muzycznego] – finálé; a zenemű befejező
része
finalis (łac. końcowy) [końcowy, podstawowy,
centralny dźwięk melodii w skalach
modalnych; odpowiednik toniki w
systemie dur-moll] – (lat.) finalis [A skálák
kezdőhangjait finalis-nak hívjuk, a dór
esetében ez d1 hang]
finalista [1. zawodnik, który doszedł do finału w
rozgrywkach sportowych, konkursie,
teleturnieju zwyciężając w poprzednich
rozgrywkach, etapach; 2. zwolennik
finalizmu], finalistka – finalista, (sp) a
döntő résztvevője; (fil.) a finalizmus híve,
követője
finalistyczny, -a, -e [dotyczący finalizmu] –
finalista; a finalizmuson alapuló, rá jellemző
1643
finalizacja [doprowadzenie jakichś działań do
końca] – finalizáció, finalizálás
finalizm (teleologia) [pogląd, według którego
rozwój świata przyrody i rzeczywistości
społecznej
zmierza
do
jakiegoś
ostatecznego celu] – (lat.) finalizmus; a
jelenségek összességének célszerűségét és
célra irányulását valló felfogás
finalizować [ostatecznie załatwiać; doprowadzać
do końca, kończyć] – befejezni, véghezvinni
finalowość – (lat.) finalitás; célszerűség, célra
irányulás
finał [1. koniec; 2. w zawodach sportowych,
konkursach itp.: końcowa rozgrywka
między zwycięzcami kolejnych eliminacji;
3. ostatnia część cyklu sonatowego lub
suitowego; 4. w muzyce operowej:
zakończenie aktu lub całej opery; 5. (wł.
finale) - końcowa część wielkiego, często
wieloczęściowego utworu, np. w sonacie,
symfonii, operze] – (ol.) finálé; befejezés,
vég; (sport) finis, döntő, végjáték, (zene)
zárótétel, befejezés, több részből álló zenemű
befejező tétele; (színház) záró jelenet
finał pieśni – az ének befejezése v. vége
finałowy, -a, -e – befejező, (zene) finálé-; (sport)
finis-, vég-, döntő, hajrá, végfutam
finans- – (ném. Finanz) finánc-; pénzügyi, tőkés
finanse
(finans.)
[1. pieniądze,
majątek;
2. stosunki ekonomiczne wynikające z
gromadzenia i wydatkowania zasobów
pieniężnych] – (fr.) financiák; pénzügy,
pénzügyek
(pü.),
állami
bevételek,
államkincstár (fiskus); pénzügyi állapot;
vagyonállapot,
anyagi
helyzet,
vagyonállomány, tőke
finanse ludności – lakossági pénzügyek
finanse państwa – állami pénzügyek
finanse publiczne [gospodarka pieniężna
państwa i innych związków publicznych i
prawnych] – nyilvános pénzügyek
finansista [1. posiadacz zasobów finansowych;
2. specjalista
w
zakresie
spraw
finansowych] – (fr.) financier; pénzügyi
szakember, pénzügyi szakértő, pénzügyi
tekintély; bankár; pénzember
finansjera [grupa bogatych finansistów] –
pénzvilág
finansować (finansuje) [dostarczać środków
pieniężnych
na
coś]
–
(fr.-ném.)
finanszírozni; pénzelni, pénzzel ellátni,
pénzszükségletet fedezni; (kereskedelem)
üzletet, vállalkozást pénzelni
finansować coś – fonanszírozni v. pénzelni vmit
finansować kampanię wyborczą – választási
kampányt v. hadjáratot finanszírozni v.
pénzelni
-
Wersja 01 01 2017.
finansować z budżetu – költségvetésből
finanszírozni
finansowanie – finanszírozás; pénzzel való ellátás,
pénzelés
finansowanie
bezzwrotne
–
térítésmentes
finanszírozás
finansowanie
budżetowe
–
költségvetési
finanszírozás
finansowanie deficytowe – deficit-finanszírozás
finansowanie
inwestycji
–
beruházások
finanszírozása
finansowo – financiálisan, pénzügyileg
finansowość [skarbowość, finanse] – pénzügy,
vagyon, tőke; pénzügytan
finansowy, -a, -e (finans.) – (fr.-lat.) financiális;
pénzügyi (pü.), pénz-, vagyon-, vagyoni
fine (wł.) [koniec; w nutach oznacza miejsce
zakończenia
utworu,
w
którym
powtórzenie pownej partii określono
skrótowo, np. da capo al fine] – (ol.) fine,
vége [Zeneművek utolsó taktusánál szokás
használni.
Leggyakrabban
tánczeneformáknál fordul elő, sokszor ily
megtoldással: "Da capo sin' al Fine".]
fine champagne fr. [wym. fin szãpań], rodzaj
koniaku fr. – francia konyakfajta
Finees, Pinchas (paszcza żmii) [1. Syn Eleazara,
kapłana Aarona. Z gorliwości zabił
Izraelitę Zimri, który pojął za żonę
Madianitkę Kozbę, córkę Sury. 2. Syn
Helego.] – FINEÁS (vasból v. ércből való
száj; szócső, jóshely). [1. Eleázár (1) fia,
Áron unokája (2Móz 6,25; 1Krón 6,4.50;
Ezsd 7,5), aki Isten parancsára megölte az
izráelita Zimrit, aki Kozbival, a midiánita
nővel paráználkodott (4Móz 25,6-15; Zsolt
106,30). 2. Éli (1) fia, "hírhedt" pap (1Sám
1,3;
2,12-17.22-25.27-36;
3,11-13);
fivérével, Hofnival együtt elesett a
filiszteusokkal vívott ütközetben (1Sám 4).
3. A fogságból Ezsdrással (3) hazatért
Eleázár (5) nevű lévita atyja (Ezsd 8,33).]
finezja [precyzja i subtelność w wykonaniu
czegoś lub w postępowaniu] – finomság,
raffináltság,
elegancia,
kellem,
báj,
udvariasság, ravaszság
finezyjnie – finoman, raffináltan; elegánsan,
kellemesen, bájosan, udvariasan
finezyjność – finomság, raffináltság; elegánsság,
kellem, bájosság, udvariasság
finezyjny, -a, -e [pełen finezji, subtelny,
delikatny, wyrafinowany, precyzyjny] –
finom, raffinált; elegáns, kellemes, bájos,
udvarias
finfa, fimfa [1. daw. dym papierosowy złośliwie
wypuszczony komuś w twarz; 2. daw.
złośliwy żart zrobiony komuś] – sértés,
megbántás, semmibevevés
1644
Finger [to protokół komunikacyjny typu klientserwer bazujący na protokole TCP,
zdefiniowany w RFC 1288, powszechnie
używany do lat 90. XX wieku. Został
napisany przez Les Earnesta w 1971
roku.] – Finger [1. A Finger parancs egy
számítógépes rendszerben a felhasználói
információk megjelenítésére szolgál. 2.
leginkább Unix gépeken használható
parancs,
mellyel
egy
adott
host
felhasználóinak
listájában
név
vagy
azonosító alapján megkereshetünk valakit,
ill. megnézhetjük, hogy az illető éppen be
van-e jelentkezve; biztonsági okokból egyes
rendszergazdák le szokták tiltani ezt a
szolgáltatást.
3.
Olyan
hálózati
szolgáltatás/program, amelynek segítségével
a hálózatba kapcsolt számítógépekről és azok
felhasználóiról
kaphatunk
információt.
Általában kiírja, hogy éppen kik használják
az adott gépet, illetve az adott felhasználó
mikor jelentkezett be utoljára, kapott-e azóta
újabb üzenetet. A finger jelentése ujj: arra a
felhasználóra, akire kiváncsiak vagyunk,
mintegy rámutatunk. Ha a finger programnak
megadjuk a felhasználó e-mail-címét, az
alábbihoz hasonló üvenetet kapunk (feltéve,
hogy létezik a keresett felhasználó):
[ktud.elte.hu]; Login: vincze, Name: Vincze
Tamas; Directory: /home/vincze, Shell:
/bin/zsh; Last login Sat Nov 23 13:32 (MET)
on tty2, No mail. No Plan. 4. az Internet
legtöbb gépén használható szolgáltatás, ami
lehetővé teszi, hogy az illető host
felhasználóinak listájában megkeressünk
valakit, ill. megnézzük, hogy éppen be van-e
jelentkezve. 5. felhasználókat azonosító
UNIX-parancsnak ('árulkodó'-programnak) a
neve; Unix rendszerekben a finger
paranccsal lekérdezhetők pl. hogy kik
vannak bejelentkezve, a nevek mellett
néhány felhasználói tevékenységük, stb.;
mivel visszaélésre is alkalmat ad, sok
szolgáltató letiltja a finger parancsok
használatát]
fingować [1. stwarzać pozory czegoś; 2. udawać,
zmyślać, fałszować, pozorować] – koholni,
utánozni, színlelni, hamisítani, kitalálni,
költeni
fingować podpis – aláírást utánozni v. hamisítani
Finis coronat opus. [Koniec wieńczy dzieło.] –
(lat.) Finis coronat opus; a vég koronázza a
munkát
Finis poenarum [istota, cel prawa karnego] –
(lat.) Finis poenarum civilis; a büntetés célja
v. büntetőjog célja, lényege
finisz [1. końcowy odcinek wyścigu, biegu lub
walki; też: jazda, bieg lub walka na tym
odcinku; 2. zakończenie jakichś wydarzeń
lub działań] – (lat., ang.) finis; 1. (sport)
-
Wersja 01 01 2017.
(finish) hajrá, végfutam, végküzdelem; 2.
vég, vége vminek; (átv.) vmely küzdelem,
verseny végső szakasza
finiszować [rozwijać największą szybkość na
końcowym odcinku wyścigu, na finiszu] –
(ang.) finiselni, hajrázni
finiszowy, -a, -e [związany z finiszem] – végFinita est comoedia [Komedia skończona.] –
Finita est comoedia; vége a komédiának
[„Plaudite, amici, comedia finita est.; a
commedia del arte”. = „Tapsot barátaim, a
komédiának vége.” Ludwig van Beethoven;
előadások hagyományos befejező mondata.
Megjegyzés: Egyesek szerint utolsó szavai:
„Hallanom kéne a Mennyben”.]
'finitum capax infiniti' - 'skończoność ujęła
nieskończoność' (Marcin Luter) [Właśnie
dlatego – jak ujął to Marcin Luter –
finitum capax infiniti, skończoność ujęła
nieskończoność,
co
oznacza,
że
rzeczywistość
Boga
wkroczyła
w
rzeczywistość świata i tylko dzięki temu
człowiek może spotkać się z Bogiem] FINITUM CAPAX INFINITI; A véges
befogadhatja a végtelent. [A lutheri teológia
megfogalmazása az úrvacsoratanban, amely
szerint a kenyér és a bor magába fogadhatja
Krisztus testét és vérét. Válasz volt ez a
Zwingli-féle tanításra, amely az ellenkezőjét
állította: Finitum non capax infintiti.]
finityzm [1. w filozofii przyrody: pogląd, według
którego wszechświat jest skończony w
czasie i przestrzeni; 2. w metodologii
nauk: założenie, że każdy proces jest
skończony] – (lat.) finitizmus; a valóság
véges természetét valló filozófiai felfogás
finka [krótki, nieskładany nóż] – finn kés
Finka [kobieta narodowości fińskiej] – finn (nő v.
lány)
Finlandczyk [obywatel Finlandii], Finlandka –
finn (ffi/nő)
Finlandia, Republika Finlandii (fiń. Suomi,
Suomen
Tasavalta;
szw.
Finland,
Republiken Finland) [państwo w Europie
Północnej, powstałe po odłączeniu od
Rosji w 1917 roku. Członek Unii
Europejskiej. Graniczy od zachodu ze
Szwecją i z Bałtykiem, od północy z
Norwegią i od wschodu z Rosją.] –
Finnország; Finn Köztársaság (finnül: Suomi,
svédül: Finland) [észak-európai ország,
délnyugatról a Balti-tenger, délkeletről a
Finn-öböl és nyugatról a Botteni-öböl
határolja.
Szárazföldön
határos
Svédországgal,
Norvégiával
és
Oroszországgal,
tengeren
pedig
Észtországgal.]
1645
finlandzki [dotyczący Finlandii], -a, -ie; fiński, a, -ie [dotyczący Finów, Finlandii] – finn,
finnországi
fiński [1. język fiński; 2. język należący do grupy
języków ugrofińskich, używany głównie w
Finlandii; język fiński; 3. przedmiot
lekcyjny lub lekcja poświęcone nauce
języka fińskiego] – finn, finn nyelv v. lecke
finta [1. w szermierce: ruch pozorny; 2. daw.
podstęp] – (ol.) finta; (sport) cselvágás
(vívásban); (átv.) csel, kifogás, hazudozás
Fiodor Michajłowicz Dostojewski (ros. Фёдор
Миха́йлович Достое́вский (ur. 30
października 1821 (11 listopada ns.) w
Moskwie, zm. 28 stycznia 1881 (9 lutego
ns.) w Sankt Petersburgu) [pisarz rosyjski.
Uważany
za
mistrza
prozy
psychologicznej
i
jednego
z
najważniejszych powieściopisarzy, nie
tylko
literatury
rosyjskiej,
ale
i
światowej.]
–
Fjodor
Mihajlovics
Dosztojevszkij
(Фёдор
Михайлович
Достоевский), ( Moszkva, 1821. november
11. – Szentpétervár, 1881. február 9.) [orosz
író]
fiok [1. daw. pretensjonalny lok; 2. żartobliwie o
uczesaniu lub ubiorze; fatałaszek] – bojt,
rojt, hajtincs, lokni; cifraság, csecse-becse,
bokréta; hajviselet v. ruha
fioki (z włosk.) [1. (ubrania i moda) loki; 2. pukle,
loki; 3. pretensjonalne uczesanie; 4. czuby
i kutasy; strój czubiasty na głowę] –
hajtincs; díszes hajviselet
fiołeczek – kis ibolya, ibolyácska
fiolek [naczynko o wydłużonym kształcie do
przechowywania lekarstw, perfum itp.] –
ibolya
Fiołek (Viola L.) [rodzaj roślin z rodziny
fiołkowatych (Violaceae), liczący 400–500
gatunków, rosnących w umiarkowanej i
subtropikalnej strefie półkuli północnej.] ibolya (Viola) [az ibolyafélék családjának
névadó és egyben legnagyobb nemzetsége
mintegy négyszázötven fajjal]
Fiołek alpejski (Viola alpina) [gatunek rośliny
należący do rodziny fiołkowatych.
Występuje w Karpatach i wschodnich
Alpach, w Polsce tylko w Tatrach.] –
havasi árvácska v. havasi ibolya (Viola
alpina L.)
fiolek kryje się w trawie – az ibolya elbújik v.
elrejtőzik a fűben
Fiołek polny (Viola arvensis Murr.) [gatunek
rośliny należący do rodziny fiołkowatych
(Violaceae). Pochodzi z Azji, Europie i
Afryce Północnej, rozprzestrzenił się też
gdzie indziej od niżu po piętro
subalpejskie. W Polsce roślina pospolita,
-
Wersja 01 01 2017.
prawdopodobnie archeofit] – mezei
árvácska (Viola arvensis) [az ibolyafélék
családjába tartozó, a vetésekben gyakori
gyomnövényfaj]
Fiołek polny (Viola arvensis Murr.)
Fiołek trójbarwny (Viola tricolor L.) [gatunek
rośliny należący do rodziny fiołkowatych
(Violaceae Batsch.). Nazwy ludowe:
bratek polny, macoszka, sierotki, kwiatek
Świętej Trójcy. Występuje w stanie
dzikim w Europie i Azji (Zachodnia
Syberia, Turcja, Iran). W Polsce
pospolity.] – háromszínű árvácska v.
vadárvácska (Viola tricolor) [az ibolyafélék
családjába sorolt ibolya (Viola) nemzetségbe
tartozik.
Népies
nevei:
árvácska,
császárszakáll, papszakáll, császárvirág,
macskaszem stb. Háromszínű virága miatt
szentháromságfűnek is nevezik.]
Fiołek wonny, fiołek pachnący (Viola odorata L.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
fiołkowatych. Występuje w stanie dzikim
w Europie, w zachodniej Azji (Cypr,
Turcja) i północnej Afryce (Makaronezja,
Wyspy Kanaryjskie). W Polsce średnio
pospolity na niżu i w niższych położeniach
górskich. Uprawiany i często dziczejący] –
illatos ibolya (Viola odorata), népies nevén:
lila ibolya, violetta, vénuszvirág vagy bájos
ibolya
[az
ibolyafélék
(Violaceae)
családjának Viola nemzetségébe tartozó
évelő növény, Európában és Ázsiában
őshonos, de Észak-Amerikában is elterjedt]
1646
fiolet [1. kolor fioletowy; 2. barwnik fioletowy] –
(fr.) violett; violaszín, ibolyaszín, lila
fiolet goryczki, gencjany, gencjanowy [proszek o
działaniu
bakteriobójczym,
grzybobójczym
i
czerwiobójczym,
rozpuszczalny w wodzie] – tárnics lila
fiolet biskupi [fiolet z odcieniem amarantowym]
– püspöklila; lila, amarant árnyalattal
fiolet metylowy – metilkék, metilibolya
fioletowo – lilaszínűen, lilaszínűre
fioletowy, -a, -e [mający barwę powstałą ze
zmieszania czerwieni i błękitu] –
ibolyaszínű, violaszínű, lila
fiolka [naczynko o wydłużonym kształcie do
przechowywania lekarstw, perfum itp.] –
(gör.) fiola; kis üvegcse; (vegytan) elnyújtott
körte alakú üvegedény
fiolka z lekarstwem – fiola, kis orvosságosüveg;
kis üvegcső orvosságok csomagolására,
tárolására
fiołek [1. roślina zielna o kwiatach zwykle
fioletowych; 2.
gruczoł zapachowy
znajdujący się u nasady ogona lisa] –
ibolya; (átv.) bolondéria, mánia, hóbort,
őrültség, különcködés
Fiołek (Viola L.) [rodzaj roślin z rodziny
fiołkowatych (Violaceae), liczący 400–500
gatunków, rosnących w umiarkowanej i
subtropikalnej strefie półkuli północnej.] –
ibolya (Viola) az ibolyafélék [családjának
névadó és egyben legnagyobb nemzetsége
mintegy négyszázötven fajjal]
Gatunki flory Polski
 fiołek alpejski (Viola alpina Jacq.)
 fiołek bagienny (Viola uliginosa Besser)
 fiołek biały (Viola alba Besser)
 fiołek bławatkowy (Viola cyanea Čelak.)
 fiołek błotny (Viola palustris L.)
 fiołek dacki (Viola dacica Borbás)
 fiołek drobny (Viola pumila Chaix)
 fiołek dwukwiatowy (Viola biflora L.)
 fiołek Kitaibela (Viola kitaibeliana Roem. &
Schult.) - efemerofit
 fiołek kosmaty (Viola hirta L.)
 fiołek leśny (Viola reichenbachiana Jord. ex
Boreau)
 fiołek mokradłowy (Viola stagnina Kit.)
 fiołek nibypsi (Viola montana L.)
 fiołek pagórkowy (Viola collina Besser)
 fiołek polny (Viola arvensis Murray) – Apró
árvácska ~ mezei árvácska (Viola arvensis
Murr.)




fiołek przedziwny (Viola mirabilis L.)
fiołek psi (Viola canina L.)
fiołek Rivina (Viola riviniana Rchb.)
fiołek skalny (Viola rupestris F.W. Schmidt)
-
Wersja 01 01 2017.






fiołek torfowy (Viola epipsila Ledeb.)
fiołek trójbarwny (Viola tricolor L. s.str.)
fiołek trwały (Viola saxatilis F.W. Schmidt)
fiołek wonny (Viola odorata L.)
fiołek wyniosły (Viola elatior Fr.)
fiołek żółty (Viola lutea Huds.)
o fiołek żółty sudecki (Viola lutea)
Gatunki uprawiane w Polsce:
 fiołek ałtajski (Viola altaica Kwe.-Gawl)
 fiołek dłoniasty (Viola palmata L.)
 fiołek jednokwiatowy (Viola uniflora L.)
 fiołek kalaminowy (Viola calaminaria)
 fiołek kanadyjski (Viola canadensis L.)
 fiołek kapturkowaty (Viola cucullata Ait.)
 fiołek labradorski (Viola labradorica Schrank)
 fiołek mandżurski (Viola mandshurica
W.Beck.)
 fiołek missouryjski (Viola missouriensis
Greene)
 fiołek motylkowaty (Viola papilionaceae Pursh)
 fiołek nagi (Viola glabella Nutt.)
 fiołek okrągłolistny (Viola rotundifolia Mischr.)
 fiołek ogrodowy, bratek (Viola x wittrocckiana
hort.)
 fiołek palczasty (Viola dactyloides Roem. et
Schult.)
 fiołek pierwiosnkolistny (Viola primulifolia L.)
 fiołek pierzasty (Viola pinnata L.)
 fiołek powabny (Viola gracilis Sibth.)
 fiołek rogaty (Viola cornuta L.)
 fiołek senizyjski (Viola cenisis L.)
 fiołek sierocy (Viola orphanidis Boiss.)
 fiołek stopowaty (Viola pedata L.)
 fiołek strzałkowaty (Viola sagittata Ait.)
 fiołek transylwański (Viola jooi Janka)
 fiołek wapieniolubny (Viola calcarata L.)
 fiołek zgięty (Viola adunca Sm.)
Fiołek afrykański (Saintpaulia, Sępolia) [1. jak
sama nazwa wskazuje pochodzi z Afryki.
Ciekawostka jest iż roślina pomimo swojej
nazwy nie jest spokrewniona z fiołkiem. 2.
kwitnąca
roślina
doniczkowa
o
aksamitnych liściach zebranych w rozetę]
– Afrikai ibolya (Saintpaulia)
Fiołek alpejski (Viola alpina) [1. zob. cyklamen w
zn. 1.; 2. gatunek rośliny należący do
rodziny fiołkowatych. Występuje w
Karpatach i wschodnich Alpach, w Polsce
tylko w Tatrach. Często nazywa się
nieprawidłowo fiołkiem alpejskim inny,
uprawiany jako roślina ozdobna gatunek
rośliny – cyklamena perskiego.] –
ciklámen, alpesi ibolya
Fiołek bagienny (Viola uliginosa) [gatunek
byliny z rodziny fiołkowatych (Violaceae).
Występuje od wschodnich Niemiec po
1647
centralną Rosję, od południowej Szwecji
po północno-zachodnią Chorwację.] –
Viola uliginosa
fiołek jest emblematem skromności – az ibolya a
szerénység jelképe
Fiołek leśny (Viola reichenbachiana Jord. ex Boreau)
[gatunek byliny należący do rodziny
fiołkowatych.
Pospolita
roślina
w
południowej i środkowej Europie, w
Polsce występuje pospolicie na całym niżu
i w niższych położeniach górskich. Status
gatunku we florze Polski: gatunek
rodzimy.]
–
erdei
ibolya
(Viola
reichenbachiana)
[a
kétszikűek
(Magnoliopsida) osztályának a Malpighiales
rendjéhez, ezen belül az ibolyafélék
(Violaceae) családjához tartozó faj]
Fiołek ogrodowy, bratek ogrodowy, bratek
(Viola ×wittrockiana Gams) [gatunek
rośliny dwuletniej z rodziny fiołkowatych
(Violaceae Batsch). Mieszaniec; powstał w
wyniku skrzyżowania trzech dzikich
gatunków fiołka: fiołka trójbarwnego (V.
tricolor), fiołka żółtego (V. lutea) i fiołka
ałtajskiego (V. altaica). W Polsce bardzo
często jest uprawiany jako roślina
ozdobna; czasami przejściowo dziczeje
(efemerofit).] – kertészeti árvácska (Viola
×wittrockiana Gams)
fiołek pachnący, fiołek wonny – márciusi v.
szagos ibolya
Fiołek polny (Viola arvensis Murray) [gatunek
rośliny jednorocznej lub dwuletniej,
należący
do
rodziny
fiołkowatych
(Violaceae). Gatunek eurazjatycki o
rozprzestrzenieniu
niemal
kosmopolitycznym od niżu po piętro
subalpejskie. W Polsce roślina pospolita,
prawdopodobnie archeofit] – mezei
árvácska (Viola arvensis) [az ibolyafélék
családjába tartozó, a vetésekben gyakori
gyomnövényfaj]; vad árvácska
Fiołek trójbarwny (Viola tricolor L. s.str.) (Viola
tricolor L.) [gatunek rośliny należący do
rodziny fiołkowatych (Violaceae Batsch.).
Nazwy ludowe: bratek polny, macoszka,
sierotki,
kwiatek
Świętej
Trójcy.
Występuje w stanie dzikim w Europie i
Azji. W Polsce pospolity. [zob. bratek] –
háromszínű árvácska avagy vadárvácska
(Viola tricolor) [az ibolyafélék családjába
sorolt ibolya (Viola) nemzetségbe tartozik.
Népies nevei: árvácska, császárszakáll,
papszakáll, császárvirág, macskaszem stb.
Háromszínű
virága
miatt
szentháromságfűnek is nevezik.]
fiołkowy, -a, -e – ibolyaszínű, violaszín, violaszínű
fiord [1. wąska, głęboko wrzynająca się w ląd
zatoka morska o stromych i skalistych
-
Wersja 01 01 2017.
brzegach; 2. zob. fiordyng] – (norvég)
fjord; (földrajz) a szárazföldbe mélyen
benyúló,
szikláktól
övezett
keskeny
tengeröböl; Fjord póni
fiordyng, fiording [mały, krępy koń zaprzęgowy
o bułanym umaszczeniu, z ciemną pręgą
wzdłuż grzbietu] – Fjord póni [DélnyugatNorvégiából eredő kis termetű, hidegvérű
lófajta]
Fioretti (wł. Fioretti di San Francesco) - Kwiatki
św. Franciszka z Asyżu [Anonimowy
przekład zaginionego tekstu łac. Actus
beati Francisci et sociorum eius (Czyny
św. Franciszka i jego towarzyszy)
autorstwa br. Hugolina z Montegiorgio na
dialekt toskański; utwór literacki z XIV
w., zawierający 53 "kwiatki", czyli
opowieści o czynach i cudach Franciszka i
jego towarzyszy. Najbardziej znane
polskie tłumaczenie L. Staffa.] - (I Fioretti
di san Francesco) – (egyh.) fioretti [1. Az I
Fioretti di san Francesco cím, amit magyarul
egyszerűen
vagy
csak
Fiorettiként
emlegetünk, vagy az egyes fordítók
címadásának megfelelően Szent Ferenc
Virágos kertjének, Virágoskertjének, vagy
Kis Virágainak nem ritka a középkori
irodalomban. A Fioretti a latin Floretum
fordítása.
Florétumoknak,
vagy
Florilégiumoknak
azokat
a
legendakompozíciókat
nevezték
a
középkorban, amelyek gyakran a mai kritikai
érzéktől merőben eltérően, innen onnan
összeszedegetve egy egy szent életének
csodáit, példáit, tanításait tartalmazták. 2.
Assisi Szent Ferenc virágoskertje. Az elveszett
latin szöveg Actus beati Francisci et sociorum
eius (Szent Ferencnek és testvéreinek történetei)
anonim fordítása, szerzőjének a toszkán
dialektusban író fr. Hugolinus de Monté S.
Mariáét tartják, a XIV. századi irodalmi
műalkotás 53 „virágot", vagyis Ferencnek és
társainak tetteiről és csodáiról szóló elbeszélést
tartalmaz. Lengyelországban L. Staff fordítása
a legismertebb.]
fiorytura, fioritura (wł., dosł.: kwiat, ozdoba) [1.
w muzyce wokalnej: ozdobnik w postaci
efektownej figuracji melodycznej na
jednej sylabie śpiewanego tekstu; 2. muz.
ozdobniki, pasaże, zwł. w śpiewie
(koloraturowym); 3. ozdobnik, figura
ozdobna,
ściśle
oznaczona
lub
improwizowana w wokalnej muzyce,
tworząca efektywną figurację melodyczną
na jednej sylabie tekstu, najczęściej na
niezmiennej harmonii akompaniamentu]
– (ol.) fioritúra; (zene) ékesítés, díszítés;
énekcikornya
FIR (fr. Fédératin Internationale des Résistans;
ang.
International
Federation
of
1648
Resistance Fighters - Association of Antifascists) – (fr.) FIR (Fédératin Internationale
des Résistans); [ellenállók nemzetközi
szövetsége]a
fasizmus
ellen
küzdő
szabadságharcosok
nemzetközi
szövetségének rövidítése
firaneczka1 – könnyű batiszt v. muszlinfüggöny
firaneczka2 [ozdoba używana w damskich
sukienkach; tworzona przez fałdowanie,
udrapowanie lub plisowanie pasów lekkiej
tkaniny, które są wszyte w odzież] – fodor
[Női ruhákon kialakított díszítőelem, amit
hajtásokkal, redőzéssel vagy ráncolással
állítanak elő egy könnyű kelmesávon, amit
azután felvarrnak a ruhadarabra.]
firanka, firana [ozdobna zasłona na okno z
przejrzystej tkaniny] – (ném.) firhang;
függöny (lakásban); (dawno, ném.) firhang;
kárpit
firanka koronkowa – csipkefüggöny
firanka u okna – ablakfüggöny
fircyk [1. lekcew. człowiek niepoważny i
lekkomyślny; 2. daw. modniś] – ficsúr,
piperkőc, dandy, széltoló, csélcsap, jampec
fircykowatość – piperkőcség, jampecság
fircykowaty, -a, -e [lekcew. taki jak u fircyka] –
ficsúrszerű, piperkőc, széltoló, jampec
firewall; zapora sieciowa (ang. firewall – ściana
ogniowa)
[jeden
ze
sposobów
zabezpieczania sieci i systemów przed
intruzami] – tűzfal (angolul firewall) 'tüzfal', adatbiztonsági rendszer
FireWire (Karty FireWire) – FireWire [Soros
interfész külső eszközök csatlakoztatására.
Az Apple használta először, később IEEE
1394 ill. iLink, Amerikában HPSB néven is
ismertté vált. 63 eszközt lehet 400 Mbit/s
(1600-ra
növelhető)
sebességgel
csatlakoztatni. A 1394b specifikáció
sebessége max. 3.2 Gbit/s.]
FireWire (IEEE-1394) –– FireWire (IEEE-1394) 'FireWire' csatoló, 'busz' (szószerint =
tüzesdrót) [Apple által kifejlesztett és az
IEEE-1394- ben rögzített, nagysebességű
adatátvitelre alkalmas csatolási technológia
(ipari busz standárd), mely összesen 63
tartozék egyidejű csatlakoztatását teszi
lehetővé; leggyorsabb képviselője már ma
200 Mbps átviteli sebességre képes, ami
lényegesen meghaladja az USB-1 csatoló 12
Mbps-es, vagy az SCSI busz 40 Mbps-es
átviteli sebességét; első alkalmazása digitális
kameráknál és DVD- lejátszóknál várható;
előrejelzések szerint a FireWire az
ezredfordulóra (rövid vezetékek esetében), 1
Gbps adatátviteli sebességre is képes lesz,
ami által a számítógépek csatolóin keresztül
külső merevlemezek üzemelete- tése és
-
Wersja 01 01 2017.
digitális video kapcsolat is lehetővé válik; a
szabványjavaslatot Microsoft, Intel és
Compac cégek is támogatják]
firka [wyraz dość często używany w
staropolszczyźnie, na oznaczenie rzeczy
lichej, bez wartości] – (dawno) ócska,
pocsék, silány, hitvány, vacak holmi
firlej [dawniej: figiel; potem tylko w zwrocie:
stroić firleje - stroić żarty, figlować, robić
głupstwa] – csíny, móka, tréfa, huncutság,
pajkosság, csintalanság, kópéság; hecc, stikli
firleje [W dawnej polszczyźnie wyraz ten
oznaczał: zabawy, żarty, zwykle używany
w połączeniu ze słowem stroić czyli
urządzać.
Firlejami
lud
nazywał
składkową zabawę wiejską urządzaną
przez dziewczęta.] – (dawno) falusi játék,
tréfa, rendezvény (lányok nélkül)
Firletka halcedońska (Lyhnis halcedonica),
[zwyczajowo nazywana także kżyżem
maltańskim, kżyżem Jerozolimy – gatunek
roślin należący do rodziny goździkowatyh
(Caryophyllaceae). Występuje dziko w Azji
(wshodnia i zahodnia Syberia, europejska
część Rosji, Mongolia i część Chin,
Kazahstan, Kirgistan). Od czasuw
średniowiecza
jest
nieoficjalnym
symbolem angielskiego miasta Bristol. Od
XVIII w wielu krajah, ruwnież w Polsce
jest uprawiana jako roślina ozdobna] Égőszerelem
(Lychnis
chalcedonica)
[virágos évelők, virágzó bokrok, évelőágyak
növényei]
firma [1. przedsiębiorstwo handlowe, usługowe
lub
przemysłowe;
2. zarejestrowana
urzędowa nazwa przedsiębiorstwa; 3. o
osobie mającej dobrą opinię; 4. o
renomowanym przedsiębiorstwie] – (ol.)
firma; cég (az a név, melyen a kereskedő
üzletét folytatja és melyet aláírásul használ),
válallat, márka; név, hírnév, jó hírnév; (átv.)
cég, jó cég
firma budowlana – építővállalat
firma doradcza – tanácsadó cég
firma dostawca – szállító cég
firma eksportowa – exportcég
firma fikcyjny – fantomcég, fiktív cég
firma handlowa – kereskedelmi cég
firma importowa – importcég
firma jednoosobowa – egyéni cég
1649
firma konkurencyjna – versenycég (konkurencia)
firma macierzysta – anyacég
firma
nagrodzona
złotym
medalem
–
aranyéremmel kitüntetett cég
firma organizujące targi – vásárszervezőség
firma prywatna – magáncég
firma
transportowa
zajmująca
się
przeprowadzkami – költöztető vállalat
firmament (niebo) [1. niebo; 2. zob. sfera w zn.
3.] – (lat.) firmamentum; égboltozat, égbolt
firmować [1. wspierać jakieś przedsięwzięcie
swoim autorytetem albo marką firmy;
2. umieszczać swoje nazwisko albo nazwę
firmy na wyrobach, 3. podpisywać
dokument swoim nazwiskiem] – nevet adni
vmihez, cégjelzéssel ellátni vmit
firmowy, -a, -e – cég-, vállalat-, vállalati
firmowa wszywka [kawałek materiału wszyty w
sztukę odzieży, z nazwą producenta] –
gyártói bevarrt cégjel
firmware {rzecz.} [oprogramowanie wbudowane
{n.} [komp.] [zł.]] – (ang.) firmware (PROM-ban tárolt) célprogram [1. A
mikroprogramok bizonyos szempontból sem
tisztán hardvernek, sem tisztán szoftvernek
nem
tekinthetők.
Ezért
ezeket
a
mikroprogramokat 1970-től firmware-nek
nevezik. 2. Beágyazott, általában csak
olvasható memóriában tárolt program, amely
különböző
számítástechnikai
eszközök
alapvető
műveleteihez szükséges.
3.
számítógép tartozékokba beépített, (P)ROMban
tárolt
célprogram;
szaknyelven:
mikroprogramozott,
mikrokóddal
írt,
készülékspecifikus szoftver]
firn [1. ziarnisty lód powstały ze śniegu,
występujący w górach powyżej linii
wiecznego śniegu; 2. sypki śnieg, na
którym dobrze jeździ się na nartach] –
(ném.) firn; firnhó, csonthó; az örök hó
határa feletti katlanokban összegyülemlett s
megülepedett jeges hó
firnowy, -a, -e – firnfirst class [wym. ferst klas] [część samolotu,
statku itp. z miejscami o najwyższym
standardzie]
–
(ang.)
first
class;
elsőosztályú, elsőrangú
first-in, first-out; pierwszy na wejściu pierwszy
na wyjściu (także w księgowości) – (ang.)
first-in, first-out; első be, első ki
first lady, First Lady [wym. ferst lejdi] [kobieta
zajmująca najwyższą pozycję w państwie
lub w jakimś środowisku, zwykle żona
prezydenta] – (ang.) first lady; az amerikai
elnök felesége
fis [muz. dźwięk f podwyższony o pół tonu] –
(muz.) (ném.) fisz (az f hang fél hanggal
emelt értékű hangjának neve); (zene) az F-
-
Wersja 01 01 2017.
hangnak egy félhanggal való felemeléséből
származó hang
Fiscus non erubescit [skarb państwa nie rumieni
się (ze wstydu). Jeśli chodzi o podatki i
inne dochody, skarb państwa żadnych się
nie wstydzi.] — (lat.) Fiscus non erubescit;
államkincstár nem pironkodik (a szégyentől)
[a kincstár nem szégyenlős]
Fis-dur (gama lub tonacja durowa) - Fisz-dúr
fis-moll (gama lub tonacja molowa) – fisz-moll
fisharmonia [klawiszowy instrument muzyczny]
– (gör.) harmónium, (zene) orgonaszerű
billentyűs hangszer
fiskalizm [polityka podatkowa państwa] –
adórendszer
fiskalny, -a, -e [podatkowy] – kincstári, adó-,
pénzügyi
fiskalna polityka – kincstári politika, adópolitika
fiskał – (lat.) fiskális; ügyvéd (adwokat)
fisting (ang. fist – pięść) [wsadzanie całej ręki do
pochwy] – (ang., szex) fisting (öklözés)
fistuła [łac. fistula 'rura, kanał; trzcina; fujarka'
muz. zob. falset; med. przetoka] – (lat.)
fisztula, síp; (orvosi) sipoly; (muz)
orgonasíp; (zene) gurgulázó fejhang
fissio; rozszczepienie jądra atomowego [to
przemiana jądrowa polegająca na
rozpadzie jądra na dwa (rzadziej na
więcej) fragmenty o zbliżonych masach.
Zjawisku towarzyszy emisja neutronów, a
także kwantów gamma, które unoszą
znaczne ilości energii.] – (lat.) fisszió;
maghasadás, atommaghasadás
fiszbin, fiszbiny (niem. Fischbein) [1. pręt służący
do usztywniania gorsetów, staników i
spódnic; 2. substancja rogowa, z której
utworzone są płyty na podniebieniu
wielorybów bezzębnych; też: każda z
takich płyt; 3. element usztywniający z
metalu bądź tworzywa sztucznego
używany w damskiej garderobie do
usztywniania gorsetów, staników, spódnic
i nakryć głowy. Nazwa pochodzi od płyt
rogowych zwisających z podniebienia
wielorybów fiszbinowców (np. wala lub
płetwala błękitnego), od XVI do XX wieku
używanych do wytwarzania owych
usztywnień
damskiej
garderoby.
Usztywnianie fiszbinami dawało lepszy
efekt niż krochmalenie. Wytwarzane we
Francji, Holandii i Hiszpanii. 4. pręt z
masy rogowej lub z płyt znajdujących się
w paszczy wieloryba. W zakresie mody to
elastyczna, a mocna zarazem wkładka
gorsetu, za pomocą której kobiety w XIX
wieku uzyskiwały wysoko podniesiony
biust i wciętą talię. Płytki takie, proste lub
wygięte, ale zawsze plastyczne, były także
1650
konieczne w kostiumie męskim w okresie
mody "gęsich brzuchów". Robiono je
również z drzewa, z metalu, z kości
słoniowej; 5. płyty rogowe zwisające z
podniebienia w jamie gębowej wieloryba
(fiszbinowca), z każdej strony, w liczbie od
150 do 300. Kostne podniebienie ma na
środku wystający duży grzebień, do
którego płyty są przyczepione. Długość
jednej może dochodzić do 3-4 metrów, w
punkcie przymocowania mają grubość
męskiego ramienia. Wolne brzegi sa
postrzępione i przypominają trochę włosie
końskie.] – halcsont; szila [a cetek (Cetacea)
egyik
alrendjének
a
táplálkozáshoz
szükséges szűrőberendezése. Az ember a
szilát számos tárgyhoz használta. Ilyen
tárgyak a következők: gallér merevítő,
béresostor, esernyő és fűző merevítő. A
szilát a papír lapok vonalazásához is
alkalmas volt. Egyes íjak készítéséhez is
használt volt a szila. Manapság a szila helyét
a műanyag és egyéb mesterséges anyagok
vették át.]
fiszbina
[pot.
fiszbin
(w
znaczeniu
usztywniającego pręta)] – merevítő
fiszbinowce – (állat) halcsontos cetek; sziláscetek
fiszbinowy, -a, -e – halcsontos, halcsontfiszka [1. kartka w kartotece; 2. karteczka
służąca do notatek] – játékbárca, játékpénz,
zseton; cédula
fiszka katalogowa – katalóguscédula
fiszmenty [tak nazywały się za czasów króla
Sobieskiego płaszczyki kobiece] – (daw)
női kiskabát
fiśla [strych] – [Słowniczek języka śląskiego]
(poddasze) padlás
fiśnięty [pomylony] – [Słowniczek języka
śląskiego] tévesztő, megtévesztő
fit [1. koń dobrze przygotowany do wyścigu; 2. w
brydżu: uzupełnienie w postaci tylu kart
w kolorze partnera, aby łącznie było ich
co najmniej osiem] – (ang.) fitt; (sport)
képességeinek teljes birtokában levő (ló v.
versenyző); (átv.) jó erőben lévő, friss
(ember)
-fit
[ostatni
człon
wyrazów
złożonych
rośliną] – -növény
fita [zob. średnicomierz] – átmérő mérő; átaló
fito- [pierwszy człon wyrazów złożonych
rośliną, roślinnością] – (gör.) fito-; növényfitobiologia [nauka zajmująca się życiem roślin]
– fitobiológia, növényélettan
fitobiologiczny,
-a,
-e
–
fitobiológiai,
növényélettani
-
Wersja 01 01 2017.
fitochemia [nauka o substancjach roślinnych i
procesach chemicznych zachodzących w
roślinach] – fitokémia, növényvegytan
fitochemiczny, -a, -e – fitokémiai
fitofag (gr. phytón – roślina, phageín – jeść),
roślinożerca
[organizm
roślinożerny,
odżywiający się roślinami lub częściami
roślin (w tym przechowywanymi przez
ludzi nasionami, owocami i suszem)] –
fitofág; növényevő
fitofagia (roślinożerność) – fitofágia; növényevés
fitohormon [związek chemiczny wytwarzany
przez rośliny, wpływający na ich procesy
fizjologiczne] – (gör.) fitohormon; növényi
hormon;
növényekben
keletkező,
életfolyamataikat
befolyásoló
szerves
vegyület
fitohormonalny, -a, -e – fitohormonális
fitoklimat [klimat lokalny ukształtowany pod
wpływem
określonego
zbiorowiska
roślinnego] – fitoklíma
fitologia (nauka o roślinach) – (gör.) fitológia;
növénytan
fitoplankton [plankton złożony z organizmów
roślinnych, głównie z glonów] –
fitoplankton [növényi szervezetek alkotta
plankton]
fitosocjologia albo fitocenotyka, fitocenologia
[dział botaniki (dyscyplina botaniczna),
którego
przedmiotem
badań
jest
roślinność.
Zajmuje
się
badaniem
zbiorowisk roślinnych występujących w
naturze
tj.
fitocenoz
oraz
ich
klasyfikowaniem (zob. syntaksonomia).
Celem fitosocjologii jest stworzenie
empirycznego modelu roślinności za
pomocą
kombinacji
gatunków
charakteryzującej unikalne jednostki
roślinności
zwane
syntaksonami.
Nazewnictwo syntaksonów jest ustalane
zgodnie z Międzynarodowym Kodem
Nomenklatury
Fitosocjologicznej
(International Code of Phytosociological
Nomenclature).
Autorem
terminu
fitosocjologia jest jeden z pionierów badań
w tym zakresie – Józef Paczoski.
Niektórzy autorzy krytykują termin jako
niefortunny ze względów językowych.
Drugi człon nazwy daje bowiem podstawę
do błędnych porównań z socjologią, czyli
nauką o społecznościach ludzkich. W
niektórych krajach preferowane jest
określenie fitocenologia, w innych po
prostu
nauka
o
roślinności.
–
növénytársulástan
(fitocönológia)
[a
vegetáció
részletes
jellemzésével
(a
növénytársulások
és
alegységeik
elkülönítésével,
leírásával)
foglalkozó
tudományág. Gyakran használ statisztikai
1651
módszereket. Részben oknyomozó jellegű,
ezért az ökológiával rokon tudomány a
növényföldrajz
(fitogeográfia)
és
a
társulástan (cönológia) határterületén.]
fitoterapia [zob. ziołolecznictwo] – fitoterápia;
növényekkel való gyógyítás
fitoterapeutyczny, -a, -e – fitoterápiai
fitplaka [szkarłatka amerykańska] – Amerikai
alkörmös (Phytolacca americana)
FITS (Flexible Image Transport System) [format
pliku
wykorzystywany
do
przechowywania, przekazywania oraz
manipulowania obrazami zawierającymi
informacje naukowe. Jest najczęściej
stosowanym formatem w zagadnieniach
związanych z astronomią; wykorzystują
go agencje NASA oraz IAU. W
przeciwieństwie
do
wielu
innych
formatów, został zaprojektowany także do
przechowywania informacji naukowych i
w związku z tym istnieje możliwość
zapisania wielu dodatkowych danych
wraz z oryginalnymi metadanymi. Główną
zaletą formatu jest to, że metadane
obrazów przechowywane są w nagłówku
zapisanym
standardowymi
znakami
ASCII, co powoduje, że jest on czytelny
dla człowieka. Każdy plik w formacie
FITS składa się z co najmniej jednego
nagłówka zawierającego 80 znakowe bloki
znaków
ASCII
kodujących
pary
klucz/wartość. Pary te mogą dostarczać
informacji o wielkości i wymiarach
obrazu, format danych, komentarze oraz
dowolną inną informację jaką autor tam
umieści.] – FITS (Flexible Image Transport
System, vagyis Rugalmas Képátviteli
Rendszer) [Többnyire a csillagászati
rendszerekben használják. Pl.: NASA.]
fiu! v. fiu! fiu! [1. wykrzyknik wyrażający
uznanie
lub
zdziwienie,
niekiedy
połączone
z ironią;
2. wykrzyknik
nazywający dźwięk powstający wtedy,
kiedy ktoś lub coś gwiżdże] – hohó!,
lárifári!, tyűh!, no! no!, ejha! (a csodálat és
elismerés kifejezésére)
fiu! jak tańczy – ejha! Hogy táncol
fiuknąć — fiukać [pot. wydać gwizd] – fütyülni,
sivítani, nemtörődömséget jelezni
fiut [1. posp. członek męski; 2. posp. wyzwisko
używane w stosunku do mężczyzny] –
(wulg.) fasz
fixa idea (gr. doxasma) – (gör. doxasma, lat. fixa
idea) rögeszme, kényszerképzet, hóbort,
vkinek a bogara. [megrendíthetetlen,
önmagában véve logikus, rendszerint
cselekvésre késztető, többnyire téves eszme]
FIVETE [skr. łac. Fecundatio In Vitro Et
Transferatio Embrionis med. 'zapłodnienie
-
Wersja 01 01 2017.
"w probówce" i przeniesienie zarodka' (z
probówki do organizmu matki)] – (fr.)
Fécondation in vitro et transfert d'embryons
(FIVETE); mesterséges megtermékenyítési
eljárások; (ang.) FIVET, Fertilisation in
Vitro and Embryo Transfer: in vitro
megtermékenyítés
és
embrióátvitel
(lombikban végzett megtermékenyítés az
embrió átültetésével)
fizjograf [specjalista w dziedzinie fizjografii] –
fiziografus
fizjografia
[charakterystyka
warunków
naturalnych
jakiegoś
obszaru]
–
fiziográfia; földtan
fizjograficzny, -a, -e [oparty na fizjografii,
odnoszący się do fizjografii] – fiziográfiai,
fiziografikus; földtani
fizjokraci [fizjokraci akcentowali znaczenie
pracy
(decydowała
o
bogactwie
społeczeństwa) i rolnictwa jako jedynego
źródła
bogactwa]
–
fiziokraták:
Franciaországban a XVIII. sz. második
felében kialakult közgazdaságtani iskola és
gazd. pol. irányzat neve [A gazdaság forrását
a
forgalomban
és
kiváltképpen
a
külkereskedelemben
kereső
merkantilistákkal vitatkozva, ellenezték a
gazdaságba történő állami beavatkozást. A
gazdagság forrásaként a termelést (amin csak
mezőgazdaságot értettek) jelölték meg. Erre
alapozták azt a követelésüket, hogy az állam
a földbirtokosokat adóztassa s ne a
gyárosokat. A fiziokraták a felvilágosodás
képviselői a közgazdaságtanban, nézeteik a
polgárság objektív érdekeit tükrözték.
Kiemelkedő képviselői Francois Ouesnay,
Robert Turgot és Riqueti Mirabeau márki
voltak.]
fizjokrata [jeden z twórców albo zwolennik
fizjokratyzmu] – fiziokrata
fizjokratyczny, -a, -e [oparty na fizjokratyzmie,
będący w duchu fizjokratyzmu; stworzony
przez
fizjokratów]
–
fiziokrata,
fiziokratikus
fizjokratyzm [1. szkoła ekonomiczna powstała
we Francji w drugiej połowie XVIII w.,
której filozoficzną podstawą była idea
porządku
naturalnego;
2.
szkoła
ekonomiczna powstała we Francji (druga
połowa
XVIII
wieku).]
–
(gör.)
fiziokratizmus; (történelem) bölcseleti nézet,
amely szerint a legfőbb uralkodó hatalom a
természet; társadalomgazdaságtani rendszer,
melynek főelvei a következők: a gazdasági
életben is természettörvények uralkodnak;
ezeknek működését nem szabad akadályozni,
különösen
az
államnak
minden
beavatkozástól tartózkodnia kell
1652
fizjolog [specjalista w zakresie fizjologii] – (gör.)
fiziológus; a fiziológia kutatója
fizjologia [1. nauka o czynnościach życiowych i
procesach zachodzących w organizmach
żywych; 2. czynności i procesy życiowe
organizmu] – (gör.) fiziológia, élettan; az
életjelenségekkel,
az
életműködések
mechanizmusával foglalkozó tudomány
fizjologia mowy [dział fonetyki zajmujący się
badaniem ruchów mięśni biorących udział
w artykułowaniu głosek] – beszéd élettan [a
fiziológia arra ad választ, hogy milyen
élettani mozgások hozzák létre a beszédet]
fizjologicznie – fiziológiailag
fizjologiczny, -a, -e – fiziológiai
fizjologiczna regulacja siły głosu – szubjektív
hangerősségszabályozás;
fiziológiai
hangerősségszabályozás; fiziológiai hangerőszabályozás (a fül érzékenységi görbéjéhez
alkalmazkodó hangerő-szabályozás)
fizjonomia [1. twarz; 2. cechy charakterystyczne
lub wygląd czegoś] – (gör.) fiziognómia,
arcisme; ábrázat, arckifejezés és az
arcvonások; vmely élőlénynek külső, fizikai
megjelenése; az a vizsgálati ág, amely az
arcvonásokban, arcjátékban kifejeződő lelki
folyamatokat tárgyalja; (tréf.) fizimiska;
jellemvonás, jellegzetesség
fizjonomia kraju – az ország jellegzetessége
fizjonomiczny, -a, -e – fiziognómiai
fizjonomika
[umiejętność
poznawania
właściwości
umysłowych
i
postaw
uczuciowych człowieka z wyglądu jego
twarzy i całego ciała] – fiziognómia;
arckifejezés
fizjonomista [osoba umiejąca trafnie określić
charakter człowieka na podstawie
obserwacji
rysów
twarzy;
znawca
fizjonomiki] – fiziognómia szakértője
fizjotechnika – fiziotechnika; a munka élettana, a
munkafolyamat, a munkás testének alkata és
szervezeti
működése
között
levő
összefüggéseket kutatja
fizjoterapia (ang. physical therapy, physiotherapy,
PT)
[jest
pojęciem
nierozerwalnie
związanym z "rehabilitacją medyczną".
Przez fizjoterapię rozumie się zespół
metod
leczniczych
wykorzystujących
zjawisko reaktywności organizmu na
bodźce.
Specjalistami
z
zakresu
stosowania fizjoterapii są fizjoterapeuci] –
fizioterápia [görög eredetű szó, legjobban
úgy értelmezhető, hogy tiszta természetben
felelhető összes energiát felhasználja]
fizyczność – fizikaiság
fizycznie – fizikailag; testileg,
fizyczny,
-a,
-e
[1. dotyczący
wyglądu
zewnętrznego człowieka; 2. dotyczący
-
Wersja 01 01 2017.
organizmu
człowieka;
3. seksualny;
4. wykonujący pracę wymagającą siły
mięśni; też: oparty na sile mięśni;
5. dotyczący wyrobienia sportowego;
6. dostępny zmysłom; 7. dotyczący fizyki i
zjawisk, którymi się ona zajmuje;
8. służący do badań w dziedzinie fizyki;
9. dotyczący przyrody, ukształtowania
powłoki skorupy ziemskiej] – (gör.) fizikai;
természettani, a fizikára vonatkozó; testi;
fizikai, a fizikumra vonatkozó
fizyczny [ pracownik fizyczny] – fizikai dolgozó,
munkás
fizyczna mapa Polski – Lengyelország hegy- és
vízrajzi térképe
fizyczny ból – testi fájdalom
fizyk [1. naukowiec zajmujący się fizyką; pot.
szkolny nauczyciel fizyki; 2. daw. lekarz,
zwłaszcza urzędowy] – (gör.) fizikus
(jestem fizykiem); a fizika tudósa, kutatója;
(dawno) orvos
fizyk atomowy – atomfizikus
fizyka (z gr. φύσις physis - "natura") [1. nauka
zajmująca
się
badaniem
ogólnych
właściwości materii i zjawisk w niej
zachodzących; 2. wydział lub kierunek na
uniwersytecie, na politechnice obejmujący
studia w tym zakresie; 3. nauka fizyki
jako przedmiot w szkole; też: lekcja tego
przedmiotu; 3. nauka o przyrodzie w
najszerszym znaczeniu tego słowa. Fizycy
badają właściwości i przemiany materii i
energii oraz oddziaływanie między nimi.
Do opisu zjawisk fizycznych używają
wielkości fizycznych, wyrażonych za
pomocą pojęć matematycznych, takich jak
liczba, wektor, tensor. Tworząc hipotezy i
teorie fizyki, budują relacje pomiędzy
wielkościami fizycznymi. Fizyka jest ściśle
związana
z
innymi
naukami
przyrodniczymi, szczególnie z chemią jako
nauką o cząsteczkach i związkach
chemicznych, które masowo występują w
naszym otoczeniu. Chemicy przyjmują
teorie fizyki dotyczące cząsteczek i
związków
chemicznych
(mechanika
kwantowa, termodynamika) i za ich
pomocą tworzą teorie w ich własnych
dziedzinach badań. Fizyka zajmuje
szczególne
miejsce
w
naukach
przyrodniczych,
ponieważ
wyjaśnia
podstawowe zależności obowiązujące w
przyrodzie.] – (gör.) fizika (gör.: φυσικός
[phüszikosz]:
természetes
és
φύσις
[phüszisz]: természet), természettan [a nem
élő
anyag
alapvető
tulajdonságaival
foglalkozó tudomány
a legszélesebb
értelemben
vett
természettudomány
amelyből több ág vált ki a tudomány
1653
fejlődése során. A fizikusok az anyag
tulajdonságait
és
kölcsönhatásait
tanulmányozzák az elemi részecskék
szintjétől a Világegyetem egészéig. A fizikai
jelenségeket
matematikai
modelleken
keresztül igyekeznek kvantitatív módon
megérteni.]
fizyka astronomiczna – asztrofizika;
fizyka atomowa [1. dział fizyki zajmujący się
badaniem budowy i właściwości atomów;
2. dział fizyki zajmujący się stanami
elektronowymi w atomie, a więc
wszystkim co określa własności chemiczne
ciał] – atomfizika; a fizikának az atom
szerkezetével és tulajdonságaival foglalkozó
ága
fizyka atomów, cząsteczek, i zjawisk optycznych
– atomok, molekulák és optikai jelenségek
fizikája
fizyka ciała stałego [dział fizyki zajmujący się
ciałami stałymi, tj. takimi które w danych
warunkach zachowują swój kształt
makroskopowy. Fizyka ciała stałego jest
częścią fizyki materii skondensowanej] –
szilárdtest fizika (angolul solid-state physics)
[a
kondenzált
anyagok
fizikájának
(kontinuumfizika) egyik ága, a szilárd
anyagok tanulmányozásának tudománya.]
fizyka
cząsteczkowa;
fizyka
cząstek
elementarnych, fizyka wielkich energii
[dział fizyki, którego celem jest badanie
cząstek atomowych oraz oddziaływań
zachodzących
między
nimi]
–
részecskefizika; nagyenergiájú fizika [a
fizika egyik ága, amely az anyag elemi
összetevőit,
sugárzást
és
azok
kölcsönhatásait vizsgálja. Nagyenergiájú
fizikának is hívják, mivel sok elemi
részecske nem fordul elő normális
körülmények között a természetben, hanem
más részecskék nagy energiájú ütközései
során kell őket kelteni, ahogy az a
részecskegyorsítókban történik.]
fizyka doświadczalna – kísérleti fizika
fizyka eksperymentalna – kísérleti fizika
fizyka fazy skondensowanej – kondenzált fázis
fizikája
fizyka jądrowa [1. dział fizyki zajmujący się
badaniem jąder atomowych oraz reakcji
jądrowych; 2. dział fizyki zajmujący się
badaniem budowy i przemian jądra
atomowego. Zajmuje się badaniami
doświadczalnymi, teoretycznymi oraz
zastosowaniem techniki jądrowej.] –
atomfizika; magfizika; a fizikának az atom
szerkezetével és tulajdonságaival foglalkozó
ága [magfizika a fizika részterülete, amely az
atommag felépítésével és viselkedésével
foglalkozik]
-
Wersja 01 01 2017.
fizyka kuli ziemskiej [zob. geofizyka] – geofizika
[mint tudomány, a földön lezajló fizikai
folyamatokat vizsgálja. Egyik fő kutatási
területe
a
szeizmológia,
azaz
a
földrengéstan]
fizyka matematyczna – matematikai fizika
fizyka molekularna, cząsteczkowa [dział fizyki
zajmujący się badaniem budowy molekuł i
ich właściwości] – molekuláris fizika [a
fizikának az az ága, amely az anyagoknak
molekulákból való felépítettségükből folyó
tulajdonságaival foglalkozik] (ozmózis,
kinetikai gázelmélet, kapillaritás, fizikai
kémia stb.)
fizyka niskich temperatur (zob. kriofizyka; 2.
kriogenika - dziedzina nauki (fizyki i
techniki) zajmująca się badaniem i
wykorzystaniem własności ciał w niskich
temperaturach,
uzyskiwaniem
i
mierzeniem niskich temperatur.] –
kriofizika; alacsony hőmérsékletek fizikája
fizyka plazmy – plazmafizika
fizyka polimerów – polimerek fizikája
fizyka Słońca [zob. heliofizyka] – napfizika [A
csillagfizikának
a
Nap
vizsgálatával
foglalkozó része. Fontosságához hozzájárul
az a tény, hogy a Nap a hozzánk
legközelebbi csillag, és olyan közel van,
hogy már optikai berendezésekkel is
alaposan megfigyelhetjük, továbbá a Nappal
kapcsolatos ismereteket igen nagy mértékben
általánosítani fehet a többi csillagra is. A
napfizika gyakorlati haszna még, hogy a
naptevékenység (napfoltok, napkitörések)
hatása a Földön (sarki fény erősségére és
kiterjedésére, a földmágnesség változására, a
rádióvétel
minőségére
és
az
időjárásváltozására) mindennapi életünk
problémái közé tartozik.]; heliofizika, a nap
felületén
végbemenő
jelenségeket
tanulmányozó tudományág; a fizikának a
napenergia hasznosításával foglalkozó ága
fizyka techniczna [dział fizyki zajmujący się
opracowywaniem
przyrządów
do
pomiarów fizycznych i technicznych] –
műszaki fizika
fizyka teoretyczna [dział fizyki, którego
głównym zadaniem jest matematyczne
opracowywanie
wyników
doświadczalnych] – elméleti fizika
fizykalizm [1. pogląd, według którego terminy
wszystkich nauk empirycznych należy
sprowadzić do terminów języka fizyki;
2. skrajna
postać
materializmu
redukująca
całe
psychiczne
życie
człowieka do zjawisk fizycznych] – (lat,
ném.) fizikalizmus [az 1920-as években
létrejött bécsi logikai pozitivizmus egyik
elve, amely szerint a külvilágról nyert
1654
észlelések közül csak azoknak van valóságos
értelmük, amelyek letordíthatók a fizika
nyelvére]
fizykalnie – fizikailag
fizykalny, -a, -e – fizikai
fizykochemia [zob. chemia fizyczna] – kémia
fizikai kémia (fizikokémia) [A kémiának az
az ága, amely a kémiai anyagok és
rendszerek szerkezete, felépítése és fizikai
tulajdonságai
közötti
összefüggések,
valamint a kémiai folyamatokat kísérő fizikai
jelenségek vizsgálatával foglalkozik. A
fizikai kémia megalapítója és kifejlesztője
Wilhelm Friedrich Ostwald, a rigai
műegyetem kémiaprofesszora és a lipcsei
egyetem fizikai kémia professzora. Ő
különítette el a szervetlen és szerves kémia
mellett e tudomány harmadik ágaként Az
elnevezést Mihail Vasziljevics Lomonoszov,
a pétervári egyetem kémiaprofesszora
vezette be. Fő ágai: reakcókinetika,
elektrokémia,
fotokémia,
a
molekulaszerkezet
tana,
kémiai
termodinamika, sugárhatáskémia, magkémia,
oldatok kémiája, kristálykémia.]
fizykochemiczny, -a, -e – fiziko-kémiai
fizykochemik – fizikokémikus
fizykoterapia [leczenie polegające na działaniu
na organizm człowieka lub jego części
różnymi postaciami energii wytwarzanej
za pomocą różnych aparatów] – (gör.)
fizikoterápia; fizikai erőkkel (hő, víz, fény
stb.) történő gyógykezelés [A fizikoterápia
nem
a
természetben
előforduló
gyógymódokat,
hanem
a
technikai
eszközöket veszi igénybe a különböző
terápiákhoz. Ide sorolhatjuk a hidroterápiát,
elektroterápiát, termoterápiát, fototerápiát,
mechanoterápiát (gyógytorna, masszázs).]
fizykoterapeutyczny, -a, -e – fizikoterápiai
fizykoterapeuta,
fizykoterapeutka
–
fizikoterapeuta (ffi/nő)
fizylier (po francusku fusilier) [1. w XVIII i XIX
w.: żołnierz piechoty uzbrojony w lekką
strzelbę; 2. w czasie II wojny światowej:
żołnierz pododdziałów piechoty uzbrojony
w pistolet maszynowy, 3. Fizyljer, to jest
żołnierz uzbrojony w fuzję czyli broń.
palną. Za czasów saskich były dwa
regimenty artyleryi: jeden złożony z
kanonierów czyli puszkarzy, którzy
strzelali z armat, drugi zaś stanowił
obronę i straż pierwszych i zwał się
fizyljerskim. Następnie, za Stanisława
Augusta, regiment fizyljerów utracił swoje
stanowisko w artyleryi i stał się pułkiem
piechoty linjowej. W roku 1776 przybrał
N. V tej broni. Dzielnie walczył pod
Dubienką, w Warszawie d. 17 kwietnia
-
Wersja 01 01 2017.
1794, pod Brześciem lit., Krupczycami,
Maciejowicami i w obronie Pragi.
Zostawał pod dowództwem pułkownika
Fontanna. – W wieku XIX bataljon
piechoty składał się z oddziałów
grenadjerów i woltyżerów, które nazywały
się wyborczymi oraz z oddziałów
fizyljerskich zwanych centralnymi. 4.
żołnierz uzbrojony w lekką strzelbę
skałkową zamiast muszkietu, strzelec
piechoty lekkiej. W czasie II wojny
światowej
fizylierami
nazywano
pododdziały uzbrojone w pistolety
maszynowe. Słownictwo militarne było
istotnie
pochodzenia
obcego
m.in.
niemieckiego
i
francuskiego.
Dla
fizylierów jest Maciek niesprawiedliwy;
byłi oni już w wojsku polskim za
Stanisława Augusta i dzielnie spisali się
pod
Dubienką
(1792)
i
pod
Maciejowicami.] – (dawno) lövész
Podoficerowie gwardii fizylierów
fizylierka – (dawno) lövésznő
fizylierski, -a, -ie – lövészfiżka [zdrob. od figa, mała poduszeczka do
szpilek na gotowalni niewieściej] – füge,
kispárna, tűpárna
FJN (Front Jedności Narodu) [organizacja
społeczno-polityczna utworzona w 1952
(do 1956 roku działał pod nazwą Frontu
Narodowego)]
– (dawno) Nemzeti
Egységfront
flabellum [wachlarz sporządzany z pawich piór]
– (lat.) flabellum; nagy legyező, legyező,
napernyő, melynek használata Keleten és a
déli népeknél már az ó-korban bizonyos.
[Használata átjött a legrégibb időben a
keresztény liturgiába is; a szent miseáldozat
alatt a püspököt egy vagy két diakon
legyezte, részint a hőség csökkentésére,
részint azért, hogy az áldozati tárgytól a
legyek, bogarak stb. távoltartassanak. A
XIV. sz.-tól kezdve kimegy a szokásból s
jelenleg a pápának ünnepélyes miséjénél s
itt-ott
Olaszországban
van
csak
használatban.]
flacha – nagy üveg
flaczasty, -a, -e – pálcaszerű, pacalos, bélformájú
flaczeć [1. tracić sztywność; 2. pot. o człowieku:
tracić siły i energię] – elpuhányosodni,
pacalossá válni
1655
flaczek – belecske, bendőcske; pacal (étel)
flader [naturalny lub imitowany rysunek słojów
na drewnie] – erezet (fa), faerezet
flader,
fladra
[sznur
z
kolorowymi
chorągiewkami rozwieszany wokół terenu
polowania] – kőzetréteg, erezet (kőben)
fladrować – erezni, erezetet festeni
fladrowy, -a, -e – erezet-, erezetes
flag {rzecz.} [flaga {f.} [komp.]] – (ang.) flag;
jelzőbit
flaga (od nid. vlag; ang. flag, niem. Eine Flagge)
[przymocowany do drzewca kawałek
tkaniny określonej formy i barwy] –
(chorągiewka) zászló [A zászló egy rúdra
rögzített, meghatározott színezésű illetve
mintájú
vászondarab,
mely
árbócon
(keresztrudas zászló) vagy rúdon leng, a
rúdra van rögzítve.], (bandera, chorągiew)
lobogó [A lobogó nincs mereven rögzítve,
csak a sarkainál van kikötve]
flaga admiralska [flaga z emblematami admirała
wywieszana na statku podczas jego
obecności] – tengernagyi zászló v. lobogó
flaga na maszt! – zászlót fel!
flaga narodowa – nemzeti lobogó v. zászló
flaga opuszczona na pół masztu – félárbócra
eresztett
flaga państwowa – országzászló
flaga sygnałowa – jelzőlobogó
Flagelanci, flagellanci, biczownicy, kapnicy (łac.
flagellantes, flagellarii) [łac. flagellans dpn.
flagellantis p.pr. od flagellare 'biczować,
chłostać' od flagellum 'bicz' zdrobn. od
flagrum
'batog'
―
1.
flagelanci
biczownicy, członkowie śrdw. bractw
relig., którzy, odbywając wędrówki
pokutnicze, biczowali się publicznie (XIIXIV w.); 2. członkowie bractw religijnych,
istniejących od XIII do XV wieku, głównie
we Włoszech, Niemczech, później także w
Hiszpanii i Polsce, które praktykowały
publiczne biczowanie się jako formę
pokuty. Początkowo byli pozytywnie
oceniani przez Kościół katolicki i objęli
znaczną część ludności różnych stanów.
Zwłaszcza podczas wielkich epidemii
charakterystyczne
były
procesje
i
wędrówki półnagich biczujących się do
krwi
kobiet
i
mężczyzn,
często
prowadzonych przez księży z krzyżami i
flagami.] – flagellánsok, önkorbácsolók (a
lat. flagello, 'ostoroz' szóból) [1. Saját
magukat Keresztes Testvéreknek nevezték
(Kreuzbruder). A legenda szerint a flagelláns
(önostorozó) mozgalmat Páduai Szent Antal
alapította a 13. század elején, ezt azonban
történészek cáfolják. A flagellánsok nevüket
a latin flagello szóból kapta, amely ostorozót
-
Wersja 01 01 2017.
jelent. A mozgalom állítólag 1260-ban
Perugia városából indult, és rövidesen
Európa szerte elterjedt. Magyarországon a
flagelláns mozgalom 1262-ben jelent meg. 2.
a középkori pestisjárványoktól felizgatott
tömegek európaszerte csoportokba verődve
barangoltak
(1348-51)
s
önmagukat
korbácsolva e vezekléssel igyekeztek a
csapás elhárítani.]
flagellum Dei [łac., bicz boży (o Attyli, wodzu
Hunów, zm. 453 r.)] – flagellum Dei; Isten
ostora, vagyis Attila hun király
flagi sygnałowe [chorągiewki służące do
sygnalizacji wzrokowej] – jelző zászlók
flagi trzepoczą się na wietrze – a lobogók
csattognak a szélben
flagman – (saját lobogó viselésére jogosult
rangidős hajóparancsnok)
flagman Floty Bałtyckiej – Balti-tengeri Flotta
parancsnoka [dowódca flagman floty 1
rangi
odpowiednik
admirała
trzygwiazdkowego]
flagowy, -a, -e – zászló-, zászlós-, lobogóflagrante bello [łac., w pożodze wojny] –
háborúban; háborús tűzvészben; harcok
során
flagrante delicto [łac., prawn. na gorącym
uczynku] – (lat.) flagrante delicto; a
bűncselekmény
elkövetése
közben
(tettenérés jelölése)
flak [1. osłonka wędliny z jelita zwierzęcego;
2. część wnętrzności zwierzęcych; 3. pot. u
człowieka:
fragment
przewodu
pokarmowego; 4. pot. przedmiot wiotki;
5. pot. o człowieku słabym, wyczerpanym]
– (kiszka) bél, belsőség, zsiger, bendő; pacal
(étel)
flaki [1. potrawa z pokrojonych w cienkie paski
przedżołądków i żołądków wołowych lub
cielęcych; 2. ulubiona od wieków w Polsce
potrawa, podawana dawniej nawet na
ucztach pańskich, bez której dotąd w
wielu okolicach nie może się obejść uczta
weselna u ludu.] – pacal, marhapacal
flaki z olejem – átv. pipogya [zob. nudny, „jak
flaki
z
olejem”
nieodm.:
syn.
nieinteresujący, rozwlekły: nem érdekes;
terjengős,
elnyújtott;
vontatott,
hosszadalmas, lassú]
1656
flaki z pulpetami – pacal gombóccal
flakon [1. smukłe naczynie przeznaczone na
kwiaty cięte; 2. ozdobna buteleczka
służąca do przechowywania perfum]– (fr.)
flacon, flakon, kis üveg, üvegcse, üvegecske;
illatszeres üveg, kicsiny üvegpalack,
parfümös öveg, virágváza
flakon karbowany – recés illatszeres üvegcse
flakonik – üvegcse, kis üveg, kis flakon
flakowatość – petyhüdtség, puhaság, ernyedtség
flakowaty, -a, -e [pot. podobny do flaka] –
petyhüdt, puha, ernyedt, pacalszerű
flama [płomień] – [Słowniczek języka śląskiego]
láng
flame {rzecz.} [bluzgi {niemęskoos.} [komp.]] –
(ang.) flame; kritika, ellenvélemény,
nemtetszés
stb.
[erőteljesebb
hangú
kifejezése az elektronikus levelekben; ennek
különösen heves és hosszan elhúzódó,
nyilvános
levélváltásokban
megjelenő
változata a "flame-war"]
flamand [obraz szkoły flamandzkiej] – flamand
festmény v. kép
Flamand
[mężczyzna
narodowości
flamandzkiej]; Flamandczyk – flamand ffi
Flamandka – flamand (nő v. lány)
Flamandzi – flamandok; Belgium északi felének
lakói, a hollandhoz közelálló nyelven
beszélnek; Flandria területén lakó germán
eredetű és nyelvű népfaj
Flamandzi w Muzeum Narodowym – flamandok
v. flamand festők a Nemzeti Múzeumban
flamandzki, -a, -ie [1. dotyczący Flandrii,
Flamandów;
2.
potocznie:
język
flamandzki] – flamand-; flamand nyelv
flamandzka szkoła malarska – flamand
festőiskola
flamaster [ang. nazwa handl. Flomaster; flow
'płynąć'; master 'mistrz' z łac. magister,
długopis o końcówce z filcu a. in.
tworzywa, do rysowania grubą kreską] –
filctoll, rosttoll
flamboyant [wym. flãbuajã] [styl we francuskiej
sztuce późnogotyckiej charakteryzujący
się bogactwem ornamentów] – (fr.)
flamboyant; lángoló, a francia és angol késő
gótikus stílus (XV-XVI. sz.)
Flamengo [lekka jedwabna tkanina z lekką,
prążkowaną powierzchnią, o płóciennym
splocie. Osnowa jest z błyszczącego
jedwabiu, a wątek z jedwabiu krepowego
w każdym zmiennie skręt-S i skręt-Z.
Wykorzystywana na damskie letnie
sukienki.] – Krepp-maroken [Könnyű,
finom
bordázatú,
vászonkötésű
selyemszövet. A láncfonal fényes selyem, a
vetülék váltakozva S ill. Z sodratirányú
selyem kreppfonal. Nyári nőiruha-anyag.]
-
Wersja 01 01 2017.
Flamengo, krepa marokańska [ciężka jedwabna
tkanina z
zauważalnymi skośnymi,
falistymi prążkami, uzyskanymi dzięki
zastosowaniu S skrętu i Z skrętu w wątku
przemiennie w stosunku 2:2, i ścisłej
osnowy. Pierwotnie krepa marokańska
produkowana z jedwabiu naturalnego
miała jedwab surowy w osnowie i jedwab
cięty w wątku. Półjedwabna krepa
marokańska miała ostro skręconą przędzę
bawełnianą lub wełnianą w osnowie.
Stosowano ją na podszewki i sukienki
damskie.] – Krepp-maroken
flaming
[duży
wodno-błotny
ptak
o
białoróżowym upierzeniu i długiej,
cienkiej szyi] – (portugál) flamingó
(Phoenicopterus roseus Pall.); lángpiros
tollú afrikai gázlómadár (D-Európában, ÉAfrikában,
Közép-Ázsiában
honos);
(történelem) a forradalmi balszárny híve az
1848-i magyar mozgalmakban
Flaming (czerwonak, flaming karmazynowy,
flaming amerykański, flaming karaibski,
czerwonak różowy) (Phoenicopterus ruber)
[duży ptak brodzący z rodziny flamingów,
zamieszkujący Antyle i Galapagos] –
karibi flamingó (Phoenicopterus ruber) [a
madarak
osztályának
flamingóalakúak
(Phoenicopteriformes) rendjébe és a
flamingófélék (Phoenicopteridae) családjába
tartozó faj. A legutóbbi időkig azonos fajnak
tartották a rózsás flamingóval és a chilei
flamingóval (Phoenicopterus chilensis), csak
2002 óta beszélnek róla mint külön fajról. A
három típusról ma is gyakran a rózsás
flamingó
alfajaiként
beszélnek
(Phoenicopterus
ruber
ruber,
Phoenicopterus
ruber
roseus
és
Phoenicopterus ruber chilensis).]
Flaming – karibi flamingó
Flaming
różowy
(Phoenicopterus
roseus)
[gatunek dużego ptaka brodzącego z
rodziny flamingów (Phoenicopteridae).
Najbardziej rozpowszechniony gatunek
flaminga - zamieszkujący wyspowo
Afrykę, baseny mórz Śródziemnego i
Czarnego, a także w Azji Środkowej, na
Bliskim Wschodzie oraz w Indiach i na
Cejlonie. Do Polski zalatuje wyjątkowo;
część obserwowanych ptaków zapewne
pochodzi z niewoli.] – rózsás flamingó
(Phoenicopterus roseus) [a madarak
osztályának
flamingóalakúak
(Phoenicopteriformes) rendjébe és a
flamingófélék (Phoenicopteridae) családjába
tartozó faj. A közelmúltig azonos fajnak
tartották
a
karibi
flamingóval
(Phoenicopterus roseus) és a chilei
flamingóval (Phoenicopterus chilensis). A
három típusról ma is gyakran a rózsás
flamingó
alfajaiként
beszélnek
(Phoenicopterus
ruber
roseus,
Phoenicopterus
ruber
ruber
és
Phoenicopterus ruber chilensis).]
1657
flamma (płomień) [worek sukienny kolorowy
obszyty sznurkami i z kutasem,
stanowiący wierzchnie dno czapek
futrzanych
wojskowych
(bermyc).
Flammą nazywano również kawał materyi
przywieszanych do surm i trąb na paradę.
Pułk
lekkokonny
polski
gwardyi
Napoleona posiadał przy srebrnych
trąbach flammy z materyi jedwabnej
karmazynowej
bogato
haftowanej
srebrem i złotem; po jednej stronie był
orzeł, po drugiej N z koroną cesarską,
wokoło wieńce laurowe i frendzla srebrna
na wpół z jedwabiem karmazynowym.] –
(lat.) flamma, láng; különböző célra
használatos anyagdarabok
flamski, -a, -ie (z franc. Flamand) [Tak
nazywano dawniej w Polsce towar z
Flandryi i Niderlandyi sprowadzony. W
Vol. legum oznaczone są cła od kart do
gry, płótna i sukna „flamskiego”.] –
(dawno) flamad-; holland és flandriai áruk
megnevezése
flanca, flanc [zob. sadzonka w zn. 2.] – csemete,
ültetvény
flanca
[rozsada] (ziemia lubliniecka ) –
[Słowniczek języka śląskiego] palánta,
venyige
flancować [sadzić, rozsadzać flance] – ültetni;
palántázni
Flanders (Flandrija) – Flandria vagyis a Flamand
Régió (hollandul Vlaams Gewest vagy
-
Wersja 01 01 2017.
Vlaanderen) [a Belga Királyság egyik
hivatalos régiója. Belgium északi részét
foglalja el mintegy 13 522 km² (Belgium
44,29%-a) területtel.]
Flanders
batyst
[przezroczysta,
lekka
bawełniana tkanina, o płóciennym splocie
i produkowana a z cienkiej przędzy.
Wykorzystywana na damską bieliznę i
sukienki.] – Flandriai batiszt [Könnyű,
áttetsző, finom fonalakól szőtt, vászonkötésű
pamutszövet, női alsó- és felsőruhák
anyaga.]
flanela, flanelka [1. tkanina wełniana lub
bawełniana o splocie płóciennym, z
delikatnym
meszkiem;
2.
tkanina
bawełniana lub wełniana, miękka i lekka,
typ
tkaniny
z
okrywą
runową.
Wytwarzana splotem skośnym (flanela
wełniana i bawełniana) lub płóciennym
(flanela bawełniana). Stosowana do
produkcji ubrań, pościeli, piżam, bielizny
i odzieży dziecięcej. 3. miękka włochata
tkanina
wełniana
lub
bawełniana,
strzyżona z obu stron, używana na odież
bezpośredni dotykającą ciała i w stroju
sportowym. Ponieważ dobrze zabezpiecza
od chłodu, ale nie jest zbyt wytworna, była
kiedyś w pogardzie u ludzi wykwintnych.
Dopiero Anglicy w ubiorach nad morzem
w XVIII i z początkiem XIX wieku oraz
praktyczni Niemcy drugiej połowy XIX
wieku uczynili ją popularną. 3. Flanela –
splot płócienny lub skośny. Jednobarwna,
drukowana
lub
kolorowo
tkana.
Stosowana na koszule zimowe męskie i
chłopięce, piżamy, sukienki, bluzki i ubranka
dziecięce.] – (ang.) flanell v. flanel [1.
mindkét oldalán bolyhozott textilanyag; puha
gyapjú v. gyapotszövet; egy v. kétoldalt
bolyhozott pamut-, félgyapjú-, gyapjú- v.
műszál szövet. 2. 1. Puha fogású, bolyhozott
szín- és fonákoldalú kelme (gyapjúnál
kallózott
és
bolyhozott).
Gyapjúból,
gyapjúkeverékekből, pamutból és viszkózból
készítik. 2. Az egyik vagy mindkét oldalán
bolyhos, gyapjúból vagy pamutból készülő
vastagságban fehérneműk, felsőruházat és
bélés
készítésére
alkalmaznak.
A
gyapjúflanel kötése a vászon, a pamutflanelt
sávolykötésben kötik. A két természetes
anyag keverésével is állítanak elő flanelt. 3.
Pamutból, gyapjúkeverékbők, gyapjúból
vagy viszkózból készült szövet. A szövet
lehet csak egyik, vagy mindkét oldalán
bolyhosított és ezáltal különösen puha,
meleg és selymes. A flanel anyag különösen
kedvelt a sportruházatok és ágyneműk
körében. 4. Könnyű vagy középvastag,
enyhén bolyhozott felületű gyapjúszövet.
Elsősorban felsőruházati célra használják.
Készítenek pamutflanelt is, amely a
lakberendezésben téli ágynemű céljára
alkalmas.]
1658
flanela (1) [wełniana tkanina, która jest miękka
w dotyku, z grubą, długą, płaską okrywą,
która częściowo lub całkowicie pokrywa
obie strony. Produkowana z lekkiej
przędzy czesankowej, albo zgrzebnej,
głównie
splotem
dwa
na
dwa
diagonalnym. Może być o różnej masie.
Wykorzystywane na męskie garnitury i
damskie sukienki i kostiumy. Nazwa
pochodzi
od
Walijskiego
słowa
"gwlamen" – wełniany artykuł, a
następnie rozwinęła się w słowo "flannen"
a potem "flannel".] – gyapjúflanell
[Gyapjúból készült flanel szövet. Puha
fogású, vastag, laposan elfekvő bolyhozott
száltakarója a szövet mindkét oldalán
részben
vagy
teljesen
elfedi
a
szövetszerkezetet. Finom fésült vagy kártolt
gyapjúfonalból készül, főként cirkász
kötésben. Női ruhákat és férfiöltönyöket
készítenek belőle. Az elnevezés a walesi
"gwlamen"
szóból
ered,
ami
egy
gyapjúszövetet jelentett, ebből lett az angol
"flannel".]
flanela (2) [popularna nazwa dla bawełnianej i
wełnianej tkaniny która jest miękka w
dotyku; posiada grubą okrywę na prawej
stronie, często także na lewej stronie, z
niewidocznym splotem. Posiada szeroki
zakres zastosowań.] – flanell [Puha fogású,
a színoldalukon - és néha a fonákoldalukon
is - bolyhozott pamutvagy gyapjúszövetek
gyűjtőneve. A vastag száltakaró eltakarja a
szövetszerkezetet. Sokféle célra használják.]
flanela (3) [bawełniana tkanina, która jest
przyjemna w dotyku i ma grubą okrywę
częściowo okrywającą płócienny lub
-
Wersja 01 01 2017.
diagonalny splot. Wykorzystywana na
zimową bieliznę, koszulki, bluzki itp.] –
pamutflanell [Pamutból készült flanel szövet.
Puha fogású, vastag bolyhozott száltakarója
részben elfedi a szövetszerkezetet. Vászonvagy
sávolykötésben
készül.
Téli
alsóruházat, ingek, blúzok stb. alapanyaga.]
flanela bawełniana [cienka, lekka bawełniana
tkanina, z lekką okrywą i wyraźnym
płóciennym lub diagonalnym splotem.
Wykorzystywana na koszulki i damskie
bluzki.] – teniszflanell [1. Világos
alapszínű, bolyhos félgyapjú- vagy
pamutszövet. Jelzőként ebből készült
(ruhanemű). 2. Finom, könnyű, pamutból
készült flanel szövet, finom bolyhozással,
ami eltakarja az alapvászon- vagy
sávolykötését. Ingek és női blúzok
alapanyaga.]
flanelowy, -a, -e; flanelkowy, -a, -e – flanell-,
flanellből való
flanka, flank [1. w dawnym wojsku: skrzydło
ugrupowania bojowego; 2. bok narożnika
twierdzy lub narożna wieża twierdzy;
3. przen. położona z boku część jakiegoś
obszaru albo strefy czyichś wpływów] –
oldal, szárny
flankier (bocznik) [1. daw. «żołnierz konny z
grupy ubezpieczającej z boku oddział
kawalerii; 2. Skrzydłowe roty w plutonie
jazdy były flankierskie, uzbrojone zwykle
w karabinki nawet wtedy, gdy reszta
plutonu ich nie posiadała. Wobec
nieprzyjaciela flankierzy tworzyli łańcuch
przed frontem i na skrzydłach (les flancs)
swego oddziału. Na znak dany trąbą,
opuściwszy pałasze na temblaki, a gdy są
ułanami, wziąwszy lance w ramię,
chwytają za karabinki lub dobywają
pistolety i rozsypują się galopem w dwie
linje. Po wystrzale pierwszy szereg cofa się
do drugiego dla nabicia broni, a ten
zajmuje jego miejsce.] – (wojsko) lovas
járőr, oldalvéd
flankować [1. nacierać na nieprzyjaciela z boku;
2. obwarowywać czymś twierdzę] –
oldalazni, oldalról támadni v. védeni, vkinek
oldalán lenni; vminek oldala mellé helyezni
flankowanie [manewr taktyczny, polegający na
zaatakowaniu wroga od boku (flanki),
stosowany głównie w piechocie w walce
mniejszych oddziałów.] – oldalba fogás,
oldaltámadás, oldalmozdulat, oldalbiztosítás,
oldalozás
flankowy, -a, -e – oldal-, oldali
Flash (program) – Flash - 'Flash' animációs
bedolgozóprogram [1. Az Adobe cég által
fejlesztett multimédiás technológia, amely az
interneten az egyik legnépszerűbb módja
1659
interaktív,
animációs
weblapok
és
komponensek készítéséhez. 2. Macromedia
programcsaládja animációs Web-kiadványok
szerkesztésére és lejátszá- sára (plug-in); az
állomány ismertető
jele az ".swf"
kiterjesztés; Windows, Unix és Linux alapú
változatai kaphatók; a lejátszók ingyenesek;
Netscape a Navigator 4.5 böngészője
tartalmaz Flesh-dekódert; a Flesh kóderért
fizetni kell; a VideoFlash egy tömörítési
eljárás, a WebTV-nél használatos, de a
fentiekhez semmi köze]
Flash memory (zob. pamięć błyskowa) [jest to
monolityczny
typ
pamięci
trwałej
(nieulotnej). Znaczy to, że po wyłączeniu
urządzenia dane przechowywane w takiej
pamięci nie są tracone. Pamięci błyskowe
instalowane są w kamerach, pagerach,
telefonach
komórkowych
i
innych
urządzeniach przenośnych.] –flash memory
(Flash ROM, Flash EPROM) - 'flash'
memória v. flashmemória (szószerint = láng,
villanás) [gyors, törölhető és újraírható
félvezető alapú memória, mely az
információt kikapcsolt állapotban is megőrzi;
szoftverfüggő alkalmazásoknál -pl. egy
modemnél- az üzemeltető program későbbi
felújítását lehetővé teszi, alkatrészcsere
nélkül; digitális fényképezőgépeknél a
felvételek ideiglenes tárolásra haszálják,
amíg azokat át nem töltik pl. egy mechanikus
tárolóba; Samsung 1999 végén 1 Gbites
Flash ROM prototípusát mutatta be; a
technológia költséges, Intel egy olcsóbb
változaton dolgozik]
Flash ROM – Flash ROM [Az információt
feszültség nélkül is megőrző írható,
olvasható IC alapú tároló áramkör, sebessége
100-ad része a DRAM-énak.]
flasza [duża flaszka] – üveg, palack
flaszeczka
[zdrobnienie od:
flaszka]
–
palackocska
flaszeczka ze smoczkiem – cuclkisüveg
flaszka [1. naczynie szklane z wąską szyjką i
małym otworem; też: zawartość tego
naczynia; 2. pot. butelka wódki; 3. Flasza,
flaszka, w języku niemieckim Flasche a w
średniowieczno-górno-niemieckim flasca;
3. butelka] – flaskó, (kis) üveg, palack,
borospalack, borosüveg
flaszka wina – palack bor
flaszkowy, -a, -e – üveg-, palackflaterka (z niem. flattern] [zob. blaszka; polatka]
– flitter
flausz [1. miękka, gruba tkanina wełniana z
włoskiem; 2. ciężka wełniana tkanina
która jest miękka w dotyku, z długą,
częściowo
ukształtowaną,
poziomą
okrywą, która zakrywa diagonalny lub
-
Wersja 01 01 2017.
atłasowy
splot.
Produkowana
z pojedynczej
przędzy
czesankowej.
Wykorzystywana na damskie i męskie
płaszcze. Nazwa została wzięta z
Niemieckiego "Flausch" – kępka włosów,
która
charakteryzuje
powierzchnię
tkaniny. Nazwa ta często jest źle używana
na aksamit, tkaninę z krótką okrywą. 3.
gruba,
miękka,
podwójna tkanina
wełniana lub półwełniana z przędzy
zgrzebnej, drapana i strzyżona. Posiada
splot skośny lub atłasowy. Odporna na
gniecenie, bardzo ciepła. Bywa, iż
wierzchnia i spodnia warstwa flauszu
mają różne kolory. Stosowana na okrycia
wierzchnie zimowe i jesienne, głównie
płaszcze i palta; 4. tkanina z przędzy
luźno skręconej o splocie skośnym.
Zastosowanie: płaszcze i kurtki zimowe.] –
(vastag bolyhozott gyapjúszövet) Flauschszövet [Nehéz, puha fogású gyapjúszövet,
hosszú, részben elfekvő bolyhfelülettel, ami
elfedi az alapszövet
sávolyvagy
atlaszkötésű
szerkezetét.
Egyszeresen
nyújtott kártolt fonalból készítik. Férfi- és
női kabátok alapanyaga. Az elnevezés a
német "Flausch" szóból ered, aminek a
jelentése: bolyh - ez utal a szövet bolyhos
felületére. Nem tévesztendő össze a velúrral,
ami rövidre nyírt száltakarójú szövet.]
flauszowy, -a, -e – gyapjúszövetflautato (wł.) [fletowo, w grze na instrumentach
smyczkowych oznacza grę smyczkiem
ponad gryfem w celu uzyskania bardziej
miękkiej, "fletowej" barwy; zob. sul tasto]
– (ol.) flautato; (zene) fuvolaszerűen
flawoproteina [1. białko zawierające żółtą
ryboflawinę, występujące w komórkach
roślinnych i zwierzęcych; 2. to białko
zawierające
pochodną
ryboflawiny.
Flawoproteiny
borą
udział
w
katabolicznych procesach oksydacyjnych.
Najczęstszą formą koenzymu flawoprotein
jest FAD.] – flavoprotein (FP1-FP5
flavoprotein-enzimek)
flażolet [1. delikatny dźwięk wydobywany na
instrumentach
smyczkowych
i
szarpanych; 2. krótki flet podłużny
używany w XVIII w.] – flageolet, (zene)
üveghang; természetes v. mesterséges
üveghang; egyenes fuvola
flażoletowy, -a, -e – flageolet-, üveghang-
flądra [1. gatunek ryby; płastuga 2. osoba
niechlujna, bałaganiarz 3. pogardliwie o
kobiecie, która się źle prowadzi] –
félszegúszóhal, lepényhal; (átv.) trehány nő,
slampos nő; trampli; lotyó
Flądra,
płastuga
[ogólna
nazwa
ryby
flądrokształtnej. Dawniej tą nazwą
określano ryby z rodzaju Pleuronectes,
obecnie często jeszcze jest odnoszona do
storni (dawniej Pleuronectes flesus),
nazywanej również fląderką] – lepényhal;
érdes lepényhal (Pleuronectes flesus L.)
[német neve: „Flunder”, „Butt”]
1660
-
Wersja 01 01 2017.
 Soleidae – solowate
A rendbe az alábbi alrendek és családok
tartoznak.
 Pleuronectoidei - 8 család
o Achiropsettidae
o Rombuszhalfélék (Bothidae)
o Citharidae
o Paralichthyidae
o Lepényhalfélék (Pleuronectidae)
o Samaridae
o Scophthalmidae
 Psettodoidei - 1 család
o Psettodidae
 Soleoidei - 3 család
o Achiridae
o Cynoglossidae
o Nyelvhalfélék (Soleidae)
[określenie wykonawcze: żałośnie,
płaczliwie, posępnie] – (ol.) flebile; (zene)
panaszosan, siralmasan
flecik [1. zdr. od flet w zn. 1.; 2. zob. pikolo w zn.
1.] – fuvolácska
flecik oktatowy – (zene) nyolcadhangú pikula
flecik piszczałka – furulya
flecista [muzyk grający na flecie], flecistka –
flótás, fuvolás (ffi/nő)
Fligel-adjutant [czyli adjutant skrzydłowy,
oficer, pełniący służbę przy boku
panującego] – (dawno) szárnysegéd
flegma
[1. śluzowa
wydzielina
dróg
oddechowych; 2. ciecz spływająca w
procesie rektyfikacji do dolnej części
kolumny rektyfikacyjnej; 3. temperament
charakteryzujący
się
brakiem
gwałtownych
emocji
i
nadmierną
powolnością w działaniu] – (gör.) flegma;
(śluz) nyálka, nyál; hidegvér, higgadtság,
közöny,
közömböség,
közömbösséggel
határos nyugalom
flegmatyczka – flegmatikus nő
flegmatycznie
–
flegmatikusan,
flegmán,
közömbösen, egykedvűen
flegmatyczność – közömbösség, egykedvűség,
hidegvérűség, nembánomság
flegmatyczny, -a, -e – (gör.)
flegmatikus,
közönyös, közömbös, egykedvű, higgadt,
hidegvérű, nehezen ingerelhető
flegmatyk, flegmatyczka [osoba nieulegająca
gwałtownym emocjom i nadmiernie
powolna w działaniu] – flegmatikus
(ember)
flegmatyzator [substancja chemiczna dodawana
do materiałów wybuchowych w celu
zmniejszenia ich wrażliwości na bodźce
mechaniczne] – nyugtató [tranquilizer] [A
szorongást és az izgatottságot csökkentõ
gyógyszer.]
flegmistość – nyálkásság, nyálasság
flebile
Ryby z następujących rodzin nazywane są
flądrami:
 Achiropsettidae (południowe flądry)
 Bothidae – skarpiowate (lewooczne flądry)
 Pleuronectidae – flądrowate (prawooczne
flądry)
Flądrokształtne, płastugokształtne, płastugi
(Pleuronectiformes) [rząd morskich ryb
promieniopłetwych
występujących
w
większości
mórz
i
oceanów,
od
tropikalnych po polarne, na różnych
głębokościach. Niektóre gatunki wpływają
do estuariów i rzek. Liczne gatunki są
cenionymi
rybami
konsumpcyjnymi.
Budową
ciała
i
trybem
życia
przypominają
chrzęstnoszkieletowe
płaszczki, jednak nie są z nimi
spokrewnione. Ich rozwój przebiegał
odmiennie.]
–
lepényhalalakúak
(Pleuronectiformes) [a csontos halak
(Osteichthyes) főosztályának sugarasúszójú
halak (Actinopterygii) osztályába tartozó
rendje]
Rodziny
 Achiridae
 Achiropsettidae
 Bothidae – skarpiowate
 Citharidae
 Cynoglossidae – ciosankowate
 Paralichthodidae
 Paralichthyidae
 Pleuronectidae – flądrowate
 Poecilopsettidae
 Psettodidae – jęzorowate
 Rhombosoleidae
 Samaridae
 Scophthalmidae
1661
flegmisty, -a, -e – nyálkás, nyálas
flegmona [zob. ropowica] – (lat.) phlegmone;
(orvosi) a phlegmone etiológiája a
tályogéhoz hasonló, de a szervezet általános
ellenálló képessége csökkent, és a gyulladást
virulens, toxint termelő kórokozók váltják ki.
A gyulladás diffúzan terjed, a környezettől
nem határolódik el, és csak mérsékelten
mutat beolvadási hajlamot. A kezelés
elmaradása akár halált is okozhat!
flejtuch, fleja [pot. człowiek niechlujny] –
rendetlen, hanyag, lezüllött, rongyos ember
flejtuchowato – rongyosan, elhanyagoltan,
lezüllötten, rendetlenül
flejtuchowaty, -a, -e [pot. taki jak u flejtucha] –
rongyos, rongyosan öltözött, elhanyagolt,
lezüllött, rendetlen, toprongyos
flejtuszek – rendetlen, hanyag, lezüllött, rongyos
emberke
flek1 [1. zewnętrzna warstwa skóry, gumy lub
sztucznego tworzywa na obcasie; 2.
element wykańczający i ochraniający
obcas buta. Fleki zwykle są robione z
plastiku, gumy lub metalu. W celu
osadzenia ich na obcasie posiadają
metalowy bolec. W razie zniszczenia
można je łatwo wymienić, przez co
zapobiega się szybkiemu zużyciu obuwia.]
– (ném.) flekk; egy oldalnyi kézzel v. géppel
írt szöveg; (nyomdászat) hasáb; (cipőn)
flekk, folt, sarokbőr, sarokvas, sarokgumi
flek2 [plama] – [Słowniczek języka śląskiego] folt,
pecsét
fleksja (łac. przeistoczenie wyrazów, przemiana)
[1. dział gramatyki zajmujący się opisem
odmiany wyrazów; też: odmiana wyrazów
w danym języku; 2. odmiana wyrazów –
zespół form służących do oznaczania
stosunków między wyrazami w zdaniu] –
(lat.) flexió; hajlítás; (nyelvtan) ragozás,
gyakran
a
tőbeli
magánhangzó
változtatásával; a szó tőbeli változása [A
flexió, flektálás v. hajlítás a nyelvészetben a
flektáló nyelvekre jellemző
szóalakváltoztatás, amellyel a különböző nyelvtani
viszonyokat kifejezik. A „ragasztó” jellegű
toldalékolással (agglutinációval) ellentétben
a flexió során a szóalakok nehezen
szegmentálhatóak, a toldalékok a szótővel
sokszor egybeolvadnak.]
fleksyjny, -a, -e – flexiós; ragozási
fleksyjne właściwości języka – a nyelv flexiós
tulajdonságai
-
Wersja 01 01 2017.
fleksybilność [(giętkość) - reakcja ceny danego
dobra na zmianę popytu, jest odwrotną
sytuacją niż cenowa elastyczność popytu]
–
(lat.)
flexibilitás;
hajlékonyság,
hajlíthatóság
fleksybilność cen – árflexibiltás (árhajlékonyság)
fleksybilny, -a, -e – (lat.) flexibilis; hajlékony,
hajlítható, hajtogatható
flesz [1. w szermierce: błyskawiczny atak; 2. w
XVIII–XIX w.: polowe umocnienie
obronne] – (fr.) fless; (sport) berohanás;
gyors, lerohanásszerű támadás (vívásnál)
flesz [zob. lampa błyskowa] – (foto) villanólámpa,
vaku
flesza [1. (historia) wojskowe umocnienie polowe
w kształcie rozwartego kąta; 2. (wojsko)
odosobniony fort; 3. (wojsko) strzałczan,
rodzaj
szańca;
4.
w fortyfikacji
bastionowej: specjalna budowla, która
umożliwia ostrzelanie ukrytych podejść
nieprzyjaciela] – erődítés, sánctípus
fleszować – (sp) beruhanni
fleszowy, -a, -e – vakuflet [1. dęty instrument muzyczny; 2. wąski,
wysoki kielich do wina, używany w XVIII
w.] – (ol.) flauto, (fr.) flute, (ang.) flute;
fuvola, flóta, furulya, klarinét; (dawno)
keskeny, magas borospohár
flet bambusowy – bambuszfuvola
flet koncentrowy – nagyfuvola
flet łagodny (głos organowy) – soavial (orgonán)
flet poprzeczny [instrument dęty drewniany,
wargowy] – német fuvola, angol fuvola,
harántfuvola; nagyfuvola
flet prosty – cölöpfuvola, blockflöte; egyenes
fuvola
Fletchera-Munsona krzywe [Krzywe FletcheraMunsona zwane są też krzywymi
jednakowej głośności. W latach 30-tych
Fletcher i Munson przeprowadzili w
laboratoriach Bella badania, które
doprowadziły do opracowania tych
krzywych. Przedstawiają one jedną z
najważniejszych właściwości słuchu zależność czułości ucha ludzkiego od
częstotliwości oraz od poziomu dźwięku.]
– Fletcher-Munson görbék (frekkvenciaintenzistásszint koordinátarendszerben, a
normális, kétfülű légvezetéses hallás azonos
hangosságszintű helyeinek folytonos görbén
való ábrázolása)
flokowy materiał [materiał o wyglądzie podobny
do weluru, którego powierzchnia jest
tworzona przez zabezpieczenie pęczka
włókien na podstawowym materiale.
Wytwarzany
za
pomocą
elektrostatycznego
testowania
i
dopasowania pęczków na tkaninie
1662
stosując środek łączący z przeciwnym
ładunkiem elektrostatycznym. Materiał
podstawowy zwykle jest wytworzony z
bawełny lub mieszany; jako środek
łączący stosowane są różne rodzaje
lateksu, rozproszone poliakrylany, itp.
Pęczki
są
bawełniane,
jedwabne,
poliamidowe lub poliestrowe. Materiał
flokowy jest stosowany w produkcji
płaszczy, klasycznych kurtek i kurtek
sportowych.] – pehelyszórásos kelme [A
velúrhoz hasonló felületű kelme, amelyet
úgy készítenek, hogy az alapkelmét
ragasztóanyaggal
(latexszel
vagy
műgyantával) vonják be és a felületére
merőlegesen rövid (néhány milliméter
hosszú) szálakat szórnak rá. A szálpihéknek
a kelmefelületre merőleges elhelyezkedését
elektrosztatikus úton érik el. A szálak ebben
a helyzetben rögzülnek a ragasztó rétegben,
amit azután hőkezeléssel megszilárdítanak.
Az alap a legtöbb esetben pamutvagy
valamilyen pamut típusú kelme, a rászórt
szálak anyaga többnyire viszkóz vagy
valamilyen szintetikus szál. Ruházati
cikkeket és dekorációs anyagokat készítenek
ezzel az eljárással.]
Floks, płomyk (gr. phlóks ‘płomień’) [1. rodzaj
roślin należący do rodziny wielosiłowatych
(Polemoniaceae). Należy do niego ok. 60
gatunków. W Polsce nie występują w
środowisku naturalnym, kilka gatunków
jest uprawianych jako rośliny ozdobne.
Niektóre
sporadycznie
dziczeją
(efemerofity). Gatunkiem typowym jest
Phlox gaberrima L.; 2. bot. Phlox, roślina z
rodziny wielosiłowatych (Polemoniaceae)
występująca gł. w Ameryce Płn. i na
Syberii, posiadająca piękne i mocno
pachnące kwiaty, dla których jest
uprawiana
jako
roślina
ozdobna;
płomień.] – flox (Phlox); lángvirág; évelő,
április derekától júniusig virágzó kedvelt
kerti növény
Gatunki uprawiane (wybór)
 floks Arendsa, płomyk Arendsa (Phlox
arendsii hort.)
 floks Douglasa, płomyk Douglasa (Phlox
douglasii Hook.)
 floks Drummonda, płomyk Drummona
(Phlox drummondii Hook.)
-
Wersja 01 01 2017.
 floks kanadyjski, płomyk kanadyjski (Phlox
divaricata L.)
 floks karoliński, płomyk karoliński (Phlox
carolina L.)
 floks plamisty, płomyk plamisty (Phlox
maculata L.)
 floks rozłogowy, płomyk rozłogowy (Phlox
stolonifera Sims)
 floks szydlasty, płomyk szydlasty (Phlox


subulata L., syn. P. setacea L.) - Árlevelű
lángvirág [Phlox subulata 'McDaniel's Cushion'
Az alapfaj hazája észak-Amerika.
Szőnyegalkotó, legyökerező szárú talajtakaró.
Levele fényeszöld, ár alakú. Virágzáskor az
egész növényt beborítják óriás sötétrózsaszín
virágai.]
floks śnieżny, płomyk śnieżny (Phlox covillei
E. Nelson)
floks wiechowaty, płomyk wiechowaty
(Phlox paniculata L.)
Phlox adsurgens Torr. ex A. Gray
Phlox bifida L. C. Beck


flondra,
flądra
[ogólna
nazwa
ryby
flądrokształtnej]
–
félszegúszóhal,
lepényhal; (átv.) trehány nő, slampos nő;
lotyó
floppy disk {rzecz.} (też: diskette, floppy);
dyskietka {f.} [komp.] – floppy disk;
hajlékonylemez, 'floppy' [népszerű, ma
többnyire 1,44 MB kapacitású, 3,5 hűvelyk
átmérőjű, cserélhető, mágneses tárolólemez;
jövője ezzel a kapacitással a multimédiumos
korszakban véges, noha még ma is jelennek
meg új termékek floppy-meghajtóval a
piacon, mint pl. Sony új elektronikus
fényképezőgépe; a 97-es Comdex kiállításon
két potenciális utódját mutatták be: a Caleb
cég 120 MB-s, valamint Sony- Fuji kétoldalú
(2x100=) 200 MB-s 3,5 hűvelykes lemezét;
mindkettő
'lefelé'-kompatibilis
a
hagyományos floppyval]
FLOPS (ang. FLoating point Operations Per
Second) [1. miara liczby operacji
zmiennoprzecinkowych w ciągu sekundy;
2. liczba operacji zmiennoprzecinkowych
na sekundę. Jest jednostką wydajności
układów
realizujących
obliczenia
zmiennoprzecinkowe, np. komputerów.
Większość
współczesnych
mikroprocesorów zawiera koprocesor,
który
jest
odpowiedzialny
za
wykonywanie
obliczeń
zmiennoprzecinkowych.
Dlatego
też
parametr FLOPS pokazuje głównie
wydajność jednostki FPU. Jednym z
częściej wykorzystywanych sposobów
testowania
wzorcowego
mierzącego
wydajność jest LINPACK napisany w
języku
Fortran.
Linpack
jest
wykorzystywany m.in. w projekcie
TOP500, który zajmuje się testowaniem
1663
najbardziej
wydajnych
superkomputerów.] – (kat.: informatyka)
FLOPS (Floating-point Operations Per
Second);
Lebegőpontos
művelet/mp.
[MFLOPS
(Million
Floating-Point
Instruction Per Second) Másodpercenként
végrehajtott millió lebegőpontos műveletek
száma.]
flora
[1. ogół
gatunków
roślin
charakterystycznych dla danego obszaru,
środowiska lub okresu geologicznego;
2. mit. rzym. Flora: bogini roślinności
wiosennej w stadium kwitnienia; 3.
materia, zapewne kwiecista, za stroje
okazałe, balowe, teatralne] – flóra,
növényvilág, növényzet; növényföldrajz;
vmely
vidék
v.
geológiai
korszak
növényfajtáinak összessége (Flora, a római
mitológia tavaszistennőjének nevéről); (mod)
virágmintás anyag
flora arktyczna – arktikus növényzet
flora bakteryjna [ogół gatunków bakterii w
przewodzie
pokarmowym,
drogach
oddechowych itp.] – baktériumflóra
flora denna – fenékflóra
flora lekarska – gyógynövények
flora polska – a lengyel növényvilág
florans [materia jedwabna o pięknym połysku,
kwiecista, stąd nazwa; wynaleziona i
modna pod koniec XVIII wieku.] – (daw)
virágmintás, selymes anyag
floreat! [vivat, crescat] – (lat.) floreat!,
virágozzék!, növekedjék!
florecista [szermierz walczący na florety];
florecistka – (sport) tőrvívó (ffi/nő)
Florek – a Flórián beceneve
floren [1. jednostka monetarna Holandii; 2. złota
moneta bita w XIII w. we Florencji; 3. Już
pod wyrazem dukat wykazaliśmy, że od r.
1252 m. Florencja biła dukaty (może
najpierwsze w Europie) z napisem nazwy
tego miasta, co spowodowało, że
rozchodzące się po świecie dukaty
florenckie zaczęto nazywać powszechnie, a
więc i w Polsce, florenami, po łac. florenus,
we Włoszech florini d’oro. Nazwa
potoczna polska „czerwony złoty” przez
długi czas w dokumentach łacińskich a
nawet nieraz i polskich brzmiała florenus,
równie jak w Niemczech gdzie floren był
pierwotnie także monetą złotą, inaczej
zwaną gulden. Następnie nazwa ta
przeniesioną została i na guldeny srebrne,
których skrócony znak pozostał dotąd fl.
analogicznie do nazwy polskiej „złotego”,
oznaczającej monetę srebrną.] – (dawno)
forint (más nyelveken florin és gulden néven
is) [a történelem során több országban is
-
Wersja 01 01 2017.
használt pénznem volt. A magyar forint
(HUF)
ma
Magyarország
hivatalos
fizetőeszköze.]
floren holenderski – holland forint
Florencja (wł. Firenze) [miasto w środkowych
Włoszech, nad Arno, u stóp Apenin,
stolica Toskanii i prowincji Florencja,] –
Florenz, Firenze (másnéven Florentzia)
[Olaszország egyik nagyvárosa, egyben
Toszkána régió székhelye és kulturális
központja]
Florencja [lekka jedwabna tkanina z lekkimi
prążkami, tkana z jedwabiu naturalnego,
czasami
z bawełnianym
wątkiem,
płóciennym splotem. Wykorzystywana na
podszewki.] – Florence [Finoman bordázott
könnyű selyemszövet. Valódi selyemből
készítik,
esetenként
pamut
vetülékfonalakkal,
vászonkötésben.
Bélésszövetként használják.]
florencki, -a, -ie [przymiotnik od: Florencja;
florentyński] – firenzei
Florentyn [imię męskie] – Florentin [Jelentése:
virágzó, tekintélyes]
Florentyna [imię żeńskie] – Florentina
Florentynka– Florentinka
florentyński, -a, -ie [przymiotnik od: Florencja;
florencki] – (dawno) firenzei, flórenci
florentyński kapelusz [kapelusz słomkowy z
bardzo szerokim, zagiętym rondem, z
niską główką, najbardziej modny w
pierwszej połowie XIX wieku. Nazwa
kapelusza pochodzi prawdopodobnie od
słomki z ryżu, uprawianego w okolicach
Florencji.] – (daw) Florentin kalap; firenzei
szalmakalap [Firenzéből származó lapos
széles nyárias szalmakalap]
flores [zawiła linia naśladująca gałązkę z liśćmi i
kwiatami] – ciráda; firkálás, ákombákom
floret [1. broń szermiercza o czworograniastej
klindze; 2. konkurencja szermiercza;
3. gatunek jedwabnej tkaniny] – (fr.-ném.)
1664
fleuret, florett; tőr; vívótőr; (jedwab)
florettselyem, hibás gubókról származó
selyem; fésűskóc v. hulladékselyem
Florian [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"kwitnący kwiat". W Polsce używane
bywało w formie Tworzyjan. Od Floriana
wywodzi się także czeski neologizm
Květoslav.] – Flórián, Flóris
[Flórián
férfinév a latin Florianus rövidülése.
Jelentése: virágos, virágzó. Önállósult
becenevek: Flóris, Fóris. Rokon név: Florin.]
Święty Florian (Florian von Lorch) właśc.
Florian z Lauriacum (ur. 2. połowa III
wieku w Ceti, zm. 304) [męczennik i święty
Kościoła katolickiego. Urodził się w Enns
w 250 r. Jego życie przypadło na okres
prześladowań chrześcijan. W młodym
wieku został powołany do armii cesarza
rzymskiego – Dioklecjana (284-305). W
roku 304 ujął się za prześladowanymi
legionistami chrześcijańskimi, za co został
skazany na karę śmierci. 4 maja 304 r.
poniósł śmierć męczeńską w nurtach rzeki
Enns (ówcześnie Anizy), na terenie
dzisiejszej Austrii.] – Szent Flórián [A
tűzoltók védőszentje, (meghalt 304. május 4én)
tradicionális
katonai
családból
származott. A 3. század második felében élt.
Római
centurió
volt,
aki
a
keresztényüldözések idején vértanúhalált
halt. Diocletianus császár uralma alatt, 303ban újra kitört az egyházüldözés. Amikor
Flórián tudomást szerzett arról, hogy az
Enns-parti Laureacumban (ma: Lorch)
fogságba ejtettek 40 keresztényt, a foglyok
segítségére sietett. A városba érkezés előtt
nyíltan megvallotta keresztény mivoltát,
ezért elfogták és bíróság elé állították.
Egykori katonatársai vitték a bíró elé.
Büntetésként megbotozták, majd arra ítélték,
hogy kővel a nyakában az Enns-be dobják.
Az ítéletet 304. május 4-én hajtották végre:
az Enns hídjáról taszították le Flóriánt.
Holttestét egy Valéria nevű özvegy temette
el. Sírja felett templomot építettek, amelyet a
bencések, majd a lateráni kanonok
gondozott. Sírja körül mára híres kegyhely
épült ki. Tisztelete főként Bajorországban,
Ausztriában és Magyarországon terjedt el.
Árvizek és tűzvészek ellen védő szent.]
Florjański psałterz (Psałterz floriański) –
Psałterz floriański (XIV. sz. végéről
származó zsoltároskönyv, a legrégibb
lengyel nyelvemlék)
Florjański psałterz. Najdawniejsze przekłady
Pisma św. na język polski pochodzą z w. XIV i
dotyczą pewnej tylko części biblii, mianowicie
psałterza dawidowego. Mamy wprawdzie
wiadomość o istnieniu już w w. XIII psałterza
-
Wersja 01 01 2017.
w przekładzie polskim („in vulgari”),
należącego do św. Kunegundy czyli Kingi (zm.
r. 1292), żony Bolesława Wstydliwego, sam
jednak przekład nie przechował się do naszych
czasów, a tylko znaleziona o nim przez
Kętrzyńskiego wzmianka znajduje się w życiu
św.
Kunegundy.
Inne
wiadomości
o
przechowywanych
urywkach
przekładów
psalmów na język polski z w. XIII okazały się
dotąd
nieprawdziwemi.
Najdawniejszy
przekład
całkowitego
psałterza,
który
przetrwał do naszych czasów, pochodzi z wieku
XIV i znany jest pod nazwą Psałterza
florjańskiego. Pierwsza, jak się zdaje, o nim
wiadomość pomieszczona w 12-ym tomie (str.
25) Roczników Towarzystwa naukowego
krakowskiego (r. 1827) nadesłana została do
Krakowa
przez
Bartłomieja
Kopitara,
kustosza wielkiej bibljoteki cesarskiej w
Wiedniu, który rękopism ten oglądał w
bibljotece klasztoru św. Florjana (kanoników
reg. zak. św. Augustyna) pod Linzem w
Wyższej Austryi. Pisany jest na pergaminie in
folio w trzech językach: łacińskim, polskim i
niemieckim, w ten sposób, że tłómaczenia
każdego wiersza psalmu następują po sobie
kolejno w każdym języku. Tekst polski tego
psałterza wydał po raz pierwszy hr. Dunin
Borkowski w Wiedniu, 1831 r. p. t. „Psałterz
królowej Małgorzaty, pierwszej małżonki
Ludwiki I, króla polskiego i węgierskiego” i t.
d., gdyż mniemano początkowo, że psałterz ten
miał być przełożony w r. 1338 dla tej
księżniczki morawskiej, co jednak okazało się
niezgodne z prawdą i odtąd starożytny ten
zabytek naszego języka uznano za właściwe
nazywać „psałterzem florjańskim”, od miejsca
gdzie się dotąd przechowuje.
Floryda, ang. State of Florida [stan na
południowym
wschodzie
Stanów
Zjednoczonych, na półwyspie Floryda
otoczonym
przez
wody
Zatoki
Meksykańskiej na zachodzie i Oceanu
Atlantyckiego na wschodzie. Floryda
graniczy na północy z Alabamą i Georgią.]
– Florida [az Egyesült Államok egyik
délkeleti állama. Fővárosa Tallahassee;
legnagyobb városa Jacksonville.]
Floryda [cienka, luźno tkana bawełniana
tkanina z miękkiej, stosunkowo zgrzebnej
przędzy, o płóciennym splocie. Bardzo
ważne są kurczliwość i sztywność,
ponieważ jest
wykorzystywana
na
kołnierzyki i mankiety koszul, tak samo
jak do celów technicznych.] - Floridaszövet
[Vékony, laza beállítású pamutszövet, puha,
viszonylag
vastag
fonalakból
vászonkötésben készül. Kikészítése során
zsugorítják és keményítik, mert inggallérok
és -kézelők bélelésére használják, de
műszaki felhasználása is van.]
florysta – botanikus
1665
florystyka [1. nauka zajmująca się badaniem i
opisem flory danego obszaru, środowiska
lub
okresu
geologicznego;
2. projektowanie
i
wykonywanie
dekoracyjnych kompozycji roślinnych] –
florisztika [(növ.), a flórákra vonatkozó
ismeretek összesége, a vele való foglalkozás
v. ennek a művelésre, szélesbítése. A F.-nak
gyarapítása történhetik akár a flórára
vonatkozó
vegetativ
viszonyok
ismertetésével és bővítésével, akár a fajok
szisztematikai bélyegeinek ismertetésével,
élesebb disztingválásával és tisztázásával.],
botanika
floryzować – virággal, lombbal díszíteni
floryzowany, -a, -e – virággal, lombozattal díszített
flota [1. ogół okrętów wojennych lub statków
określonego rodzaju, należących do
danego państwa; 2. zespół okrętów
wojennych
przeznaczonych
do
prowadzenia
działań
bojowych
samodzielnie lub wspólnie z innymi
rodzajami sił zbrojnych; 3. pot. pieniądze]
– (fr.-ol.) flotta, (ogół okrętów) hajóraj,
hajóhad; (o pieniądzach) dohány, guba, pénz
flota handlowa – kereskedelmi flotta
flota morska – tengeri hajóhad, tengeri flotta
flota powietrzna, flota napowietrzna – légiflotta,
légierő
flota przybrzeżna – tengerparti v. partmenti hajóraj
flota rzeczna – folyami hajóraj
flota wojenna – hadiflotta
flotacja [metoda rozdzielania lub wzbogacania w
ośrodku wodnym rozdrobnionej kopaliny
użytecznej] – (ang.-lat.) flotáció, flotálás;
úsztató-ülepítő ércdúsító eljárás; eljárás
ércek és kőzetek feldolgozására
flotacyjny, -a, -e – flotációs
flotowy, -a, -e – flottaflotylla [1. większa grupa statków rybackich,
sportowych lub innych, płynących razem;
2. zespół lekkich okrętów wojennych
przeznaczony do prowadzenia działań
bojowych; 3. zespół taktyczny okrętów
wojennych jednego rodzaju] – flotilla;
kisebb hajóraj
flotylla rzeczna – folyami flotilla v. hajóraj
flotylla rybaczka – halászflotilla
flow control {rzecz.} [sterowanie transmisją {n.}
[komp.] [zł.]] – (ang.) flow control
[modemeknél használt technika, mellyel
össze
lehet
hangolni
a
beérkező
adatcsomagok sebességét a modem saját
fogadási és feldolgozási sebességével;
megoldható hardveres módon, elektromos
ütemező jelekkel (RTS/CTS) vagy szoftveres
úton, speciális vezérlő ASCII kódokkal
(XON/XOFF)]
-
Wersja 01 01 2017.
flower [zob. karabinek sportowy] – flóbert; kis
kaliberű vadászpuska (a francia feltaláló, N.
Flobert
nevéből);
flóbert
pisztoly
[peremgyújtású, 4, 6 vagy 9 mm kaliberű
töltényt tüzel]
flowerowy, -a, -e – flóbertflower power, flower-power [wym. fla er pa er]
[dzieci
kwiaty
–
nazwa
ruchu
hipisowskiego]
–
flower
power;
hippimozgalom [az 1960-as és 1970-es évek
egyesült államokbeli lázadó diákjainak
vallási-kulturális csoportosulása]
fluencja słowna – (ang.) fluency {fn}; fluencia =
szótalálási
képesség;
folyékony
beszédkészség {fn}
fluency {rzecz.} (też: proficiency, expertise,
adeptness) = biegłość {f.} – fluency {fn}
(és:
fluidity);
folyékonyság
{fn};
gördülékenység {fn}
fluency {rzecz.} = lekkość ― (ang.) fluency {fn}
(és: ease, facility, jauntiness, lightness);
könnyedség {fn}
fluent {przym.} (też: adept, skillful) = biegły
{przym. m.} ― (ang.) fluent [melléknév];
folyékony, gördülékeny, kecses, könnyed
fluently = biegle ― (ang.) fluently [határozószó];
folyékonyan
fluid [1. tajemnicza energia emanująca z jakiejś
osoby, środowiska, rzeczy; 2. według
spirytystów: prąd psychiczny emanujący z
ludzkiego ciała; 3. ciągła, nieważka
substancja, za jaką uważano w fizyce
XVII i XVIII w. ciepło, elektryczność,
magnetyzm; 4. puder w kremie] – (lat.)
fluidum; folyadék, cseppfolyós anyag; az
istenségből v. az emberi testből kisugárzó,
elképzelt láthatatlan szellemi áram
fluksja [daw. «obrzęk twarzy powstały wskutek
procesów zapalnych zębów] – fluxió;
ínyduzzadás
fluktuacja [1. łac. fluctuatio 'falowanie,
chełbotanie; niepewność' od fluctuare
'burzyć się, przybierać (o morzu)' od
fluctus 'ruch wody, prąd; zamieszanie' z
fluere, niestałość, zmienność, płynność;
chwiejność; wahanie cykliczne; falowanie;
odchylenie
od
stanu
równowagi;
odstępstwa od średniej statyst., od
przeciętnej, od normy; 2. nieregularna
zmienność nasilenia przebiegu procesu lub
zjawiska;
też:
pojedyncza
zmiana
nasilenia
przebiegu;
3. przypadkowe
odchylenie wartości jakiejś wielkości
fizycznej od jej wartości średnich] – (lat.)
fluktuáció, fluktuálás; ingadozás, hullámzás,
lüktetés; munkásvándorlás; (orvosi) a bőr
alatt v. benn a testben lévő folyadék nyomás
1666
útján való olyan eltolása, hogy az egy más
ponton fejtsen ki erőhatást
fluktuacja cen – árfluktuáció
fluktuacja walutowa – a pénzérték ingadozása
fluktuacje na rynku pieniężnym – a pénzpiac
hullámzása
fluktuacje cykliczne – ciklikus fluktuáció
fluktuacje gospodarcze – gazdasági fluktuáció
fluktuacje rynkowe – piaci fluktuáció
fluktuacyjny, -a, -e – fluktuációs
fluktuant – vándormadár
fluor (F, łac. fluorum)
[1. pierwiastek
chemiczny, niemetal z grupy fluorowców
w układzie okresowym. Fluor w stanie
wolnym
występuje
w
postaci
dwuatomowej
cząsteczki
F2 .
Jest
żółtozielonym silnie trującym gazem o
ostrym zapachu podobnym do chloru. 2.
pierwiastek chemiczny, zielonożółty gaz o
drażniącym zapachu, silnie trujący] –
(lat.) fluor (F) (régies magyar nevén folyany)
[(vegytan) a halogéncsoportba tartozó
halványsárga, gáz alakú, nem fémes vegyi
elem; a vegyjele F és a rendszáma 9. A fluor
két atomos molekulaként fordul elő elemi
állapotban (F2) és a legreaktívabb és a
legelektronegatívabb az összes elem közül.]
fluorescencja [jeden z rodzajów luminescencji –
zjawiska emitowania światła przez
wzbudzony atom lub cząsteczkę. Zjawisko
uznaje się za fluorescencję, gdy po zaniku
czynnika pobudzającego następuje szybki
zanik emisji w czasie około 10−8 s. Gdy
czas zaniku jest znacznie dłuższy, to
zjawisko jest uznawane za fosforescencję.
Wyróżnia
się
także
fluorescencję
długożyciową,
gdy
czas
zaniku
promieniowania jest znacznie dłuższy od
zwykłej fluorescencji, zwanej w tej
sytuacji dla odróżnienia krótkożyciową.] –
Fluoreszcencia
(fluoreszkálás)
[A
lumineszcencia néven ismert fénygerjesztési
jelenségek
közül
azokat
nevezik
fluoreszcenciának, melyeknek utánvilágítási
ideje a gerjesztés megszűnése után 5-10-3
...10-7 s-nál rövidebb. Az elektronsugároszcillográfcsövek,
tv-fénycsövek,
hangolásjelzőcsövek fénye az alkalmazott
fénypor
fluoreszcenciájából származik.
Némelyik
oszcilloszkópesőben
két
fényporréteget alkalmaznak, az egyiknek
rövid, a másiknak hosszú utánvilágítási ideje
van és a fluoreszcencia színe is kétféle.]
fluoroscencyjne środki bielące – rojaśniacze
optyczne [Fluoroscencyjne środki bielące
są barwnikami, które absorbują światło
ultrafioletowe i przekształcają je w
widzialne światło fluorescencji. Są to
-
Wersja 01 01 2017.
substancje, których maksimum absorbcji
promieniowania mieści się w zakresie 360380, natomiast cały zakres to częstotliwość
360-760 nanometrów i obejmuje kolory;
fiolet,
niebieski,
zielony,
żółty,
pomarańczowy
i
czerwony.
Promieniowanie
ultrafioletowe
(UV)
posiada długości fal krótsze niż 380
nanometrów. W szarzeniach kolory
fioletowe I niebieski często są pomijane.
Rozjaśniacze mogą być dodawane do
kąpieli barwiących w temperaturze 50°C
przez 20 minut. Mogą być także dodawane
do obróbki wykończalniczej po procesie
bielenia wodą utlenioną.] – optikai
fehérítőszer
[Az optikai
fehérítőszer
fluoreszkáló vegyület, amely az ibolyántúli
sugarakat elnyeli és látható fényt bocsát ki.
Ez a kibocsátott fény hozzáadódik a textília
felületéről visszavert fényhez, és ezzel
egyrészt ellensúlyozza a textilanyag eredeti
szürkés színét, másrészt megnöveli a teljes
visszavert fénymennyiséget. A színkép
(ibolya, kék, zöld, sárga, narancs, vörös)
látható hullámhossz-tartománya 380-tól 760
nanométerig terjed, az ibolyántúli sugarak
hullámhossza 380 nanométernél kisebb. A
szürke árnyalatú tárgyak színéből a kék és az
ibolya gyakran hiányzik. Az optikai
fehérítőszerek
a
kék
tartományban
bocsátanak ki látható fényt, így pótolják a
szürke kék-hiányát, ily módon az anyagot
fehérnek látjuk. Az optikai fehérítőszerek a
színezékekhez hasonlóan húznak fel a
textíliára és kötődnek meg azon, így
„színtelen színezékeknek” tekinthetők. A
szál nyersanyaga és alapszíne befolyásolja,
hogy milyen optikai fehérítőszert milyen
koncentrációban kell használni.]
fluorowce (inaczej halogeny) [pierwiastki
chemiczne znajdujące się w grupie 17
(dawniej VIIA) układu okresowego - są to
fluor, chlor, brom, jod, astat oraz
zsyntezowany w drugiej połowie 2009
roku ununseptium. Nazwa halogeny
pochodzi od greckich słów "sól" i
"tworzyć".] - halogének [a periódusos
rendszer VII-es főcsoportjában, (IUPAC
szerinti 17-es csoportjában) található elemek.
A fluor (F), klór (Cl), bróm (Br), jód (I),
asztácium (At) és az ununszeptium (Uus)
tartozik ebbe a csoportba. A halogén szó
jelentése: sóképző.]
fluorowy, -a, -e – fluorfluoresceina [organiczny związek chemiczny,
pochodna ksantenu będąca barwnikiem.
W roztworach zasadowych fluoresceina
wykazuje
zielonożółtą
fluorescencję,
widoczną nawet przy rozcieńczeniu jak
jeden do kilkudziesięciu milionów] – (lat.)
1667
fluorescein;
sötétsárga,
kristályos
festőanyag; oldata élénk világoszöld színben
fluoreszkál
fluorescencja
[samorzutne,
krótkotrwałe
świecenie niektórych ciał bezpośrednio po
pochłonięciu promieniowania] – (lat.)
fluoreszcencia, fluoreszkálás; kékeszöld
színben való villódzás a besugárzott fény
hatására és ideje alatt
fluorescencyjny, -a, -e – fluoreszkálási
fluorescencyjna warstwa [warstwa (powłoka)
zawierająca substancje pochłaniające
promieniowanie
niebiesko-fioletowe,
nadfioletowe i zamieniające je na
promieniowanie o innych barwach. Na
skutek tego barwa jest szczególnie
jaskrawa.] – fluoreszkáló réteg v. bevonat
fluorować [1. wprowadzać fluor do cząsteczek
jakiejś substancji; 2. stosować preparaty
zawierające związki fluoru bezpośrednio
na szkliwo zębów w celu zapobieżenia
próchnicy] – fluorozni
fluorowanie [wprowadzanie atomów fluoru do
cząsteczek związków org.; polega m.in. na
przyłączaniu cząsteczek fluoru (F2) lub
fluorowodoru
(HF)
do
cząsteczek
związków nienasyconych lub wymianie
atomu innego fluorowca na atom fluoru] –
fluorozás
fluoryt [minerał wykazujący właściwości
fluorescencyjne] – fluorit; folypát; ásvány,
szép szabályos kristályokban fordul elő,
üvegfényű, a fluoreszkálást igen szépen
mutatja
fluoryzować
[I.
wykazywać
właściwości
fluorescencyjne; II. zob. fluorować] –
fluoreszkálni
fluoryzujący lampa – fluoreszkáló cső
flus [1. substancja ładowana do wielkich pieców
między
warstwy
rudy
i
paliwa,
wykorzystywana do oczyszczania rudy z
domieszek; 2. łatwo topliwa substancja
dodawana do ciasta z gliny, wypełniająca
pory między jej cząstkami, ułatwiająca
stapianie się w masę kamienistą w
procesie
wypalania
wyrobów
ceramicznych] – adalékanyag
flusch [pięć kart w tym samym kolorze] – (ang.)
flusch, flöss [az a pókerkéz, melyben mind
az 5 kártya azonos színű]
fluwialny, -a, -e [rzeczny] – (lat.) fluviális;
folyami, folyóvízi
flyer [ulotka; pilotaż; flyer] – (ang.) flyer; röplap;
(rep) pilóta; rövidtávverseny
flyja [nieporządna gospodyni, brudas] –
[Słowniczek języka śląskiego] rendetlen
gazdaasszony, házvezetőnő; háziasszony;
piszkos, mocskos, koszos (ember)
-
Wersja 01 01 2017.
flyje [1. rozwielitki (czasem waserflyje) 2. fusy,
zawiesina, pomyje] – [Słowniczek języka
śląskiego] Daphnia, dafnia; üledék, zacc;
szuszpenzió;
emulzió;
mosogatólé,
mosogatóvíz
FM (Facility Management) – FM (Facility
Management) Létesítmény gazdálkodás.
FM (ang. Frequency Modulation) [modulacja
częstotliwości, czyli kodowanie informacji
w fali nośnej przez zmiany jej chwilowej
częstotliwości, w zależności od sygnału
wejściowego.] – frekvenciamoduláció (FM)
[nagyfrekvenciás elektromágneses hullámok
frekvenciájának változtatása a továbbítandó
információt
tartalmazó
jel(ek)
függvényében]; frekvencia moduláció (FM)
[Az információ számos módon vihető rá egy
hordozóra. Ha a továbbítani kívánt
információ jeleit úgy visszük rá a hordozóra,
hogy annak
pillanatnyi
frekvenciája
változzék a modulációval, frekvencia
modulációról beszélünk. Legegyszerűbb
módja, ha az oszcillátor rezonancia
frekvenciáját változtatjuk a modulációval, pl.
varaktor dióda segítségével. Egy másik
módszer az, amikor a hordozó fázisát
változtatjuk. A sávszélesség függ a moduláló
frekvenciájától (Löket). Az amatőrök a
keskenysávú
frekvencia
modulációt
használják
(NBFM),
míg
a
Hi-Fi
műsorszórók a szélessávút. A frekvencia
modulációnak számos előnye van a
középhullámú rádióadásoknál alkalmazott
amplitudómodulációhoz képest: kisebb az
ipari és légköri zavarok hatása és
műsorszórásnál jobb a hangátvitel minősége.
Általában az URH tartományban használják,
minthogy
a
rövid
hullámokon
a
visszaverődések az ionoszférában jelentős
torzításokkal
járhatnak,
a
fázisok
megváltozása miatt.]
FM Multiplex – FM-multiplex [eljárás FMsztereóadás sugárzására. A két csatorna jelét
és a 19kHz-es PILOT (hordozó) frekvenciát
kódolással összefoglalják, és együtt, mint
sztereó multiplex (MPX) jelet dolgozzák fel.
Az alacsony frekvenciájú sztereó multiplex
jellel a nagyfrekvenciájú (hordozó) jelet
modulálják. A rádióvevőben leválasztják a
műsorjelet hordozóról, és monó képszüléken
már meg is szólaltathatják. A sztereó
készülékekben előbb még üzembe lép a
sztereó dekóder, s szétválasztja a két
csatorna jelét.]
FMCG
[określenie
wykorzystywane
w
marketingu, opisujące produkty szybko
rotujące w punktach sprzedaży (skrót od
ang. Fast Moving Consumer Goods produkty szybko rotujące, dobra szybko
zbywalne),
najczęściej
codziennego
1668
użytku. Należą do nich przede wszystkim:
artykuły spożywcze, kosmetyki, chemia
gospodarcza,
drobne
artykuły
gospodarstwa domowego itp. Przyjmuje
się,
że
większość
produktów
sprzedawanych
w
superi
hipermarketach klasyfikowana jest jako
FMCG. Produkty FMCG dzielą się na
"kategorie produktów" i najczęściej w
taki sposób
są klasyfikowane w
marketingu. "Kategoria" rozumiana jest
tutaj
jako
grupa
produktów
zaspokajająca tę samą potrzebę i
posiadająca zbieżne cechy.] - FMCG Fast
Moving Consumer Goods (gyorsan-fogyó
fogyasztási cikkek)
FMD-ROM (Fluorescent Multilayer Disc ROM) –
FMD-ROM (Fluorescent Multilayer Disc
ROM) - FMD-ROM (fluoreszkáló többrétegű
lemez ROM) [optikai tároló, mely
fluoreszkáló
rétegek
lézer-aktivált
fénykibocsátásán alapszik; a CD méretű, 140
GB-s FMD-ROM, a DVD lemezek
kapacitását legalább 10 x meghaladja és
fokozása
1
TB-ig
váható;
ellentétben
a
hagyományos
optikai
tárolókkal,
melyek
fényvisszaverésen
alapszanak, az FMD- szubsztátum rétegei a
lézersugár hatására, a réteg tulajdonságaitól
függő, különböző hullámhosszú fényt
bocsátanak ki; a rétegek szinte egyidejűleg
olvashatók ki; távolabbi jövőben újraírható
változata is várható; a C3D cég által
bemutatott technológiát hitelkártya és CDlemez méretekben tervezik piacra vinni
2000-ben]
fobia (nowołac. phobia "stany lęku u neuropatów",
z gr. φόβος phóbos "strach, lęk") [1.
chorobliwy
lęk
przed
jakimiś
przedmiotami lub sytuacjami; 2. strach,
lęk przed czymś; 3. zaburzenie nerwicowe,
którego objawem osiowym jest uporczywy
lęk przed określonymi sytuacjami,
zjawiskami lub przedmiotami, związany z
unikaniem przyczyn go wywołujących i
utrudniający
funkcjonowanie
w
społeczeństwie.] – (gör.) phobia, fóbia;
beteges v. ideges félelem, irtózás, iszony
vmitől [1. indokolatlan viszolygás vagy
ösztönös félelem meghatározott tárgyaktól,
helyzetektől vagy személyektől, amely(ek)
igazolhatatlan voltát a személy is felismeri,
de szabadulni nem tud tőle; 2.
Leküzdhetetlen
szorongási
állapotok,
amelyek
heves kerülési reakciókban
nyilvánulnak meg és tartósan jelentkeznek
egy bizonyos tárgy, tárgycsoport, helyzetek,
ill. ezek elképzelése vagy nevének említése
hatására. A szorongásos neurózisok körébe
tartozik. Közelebbi megnevezésükre az adott
-
Wersja 01 01 2017.
tárgyi vagy helyzeti vonatkoztatás szolgál
(pl. arachno- /pók/, klausztrofóbia /zárt tér/,
agorafóbia /nagy, nyitott terek/). Reakciójuk
eltúlzottságát az érintettek rendszerint
belátják, a fóbia leküzdése akarat útján
mégiscsak ritkán sikerül. 3. Erős félelem
valódi veszély hiányában.]
fobia prosta [ang. simple phobia] – egyszerű fóbia
[simple phobia] [Egy tárgytól, állattól vagy
helyzettől való túlzott félelem valódi veszély
hiányában.]
fobia socjalna – szociális fóbia [Olyan helyzetekre
vonatkozó heves és tartós kerülési reakciók,
amelyekben az érintettek középpontba
kerülnek és szegyent vallhatnak. Félnek a
nyilvános felszólalástól, attól hogy nem
tudnak válaszolni kérdésekre, illetve hogy
szorongásukat mások is észreveszik és
nevetségessé válnak. Az ilyen helyzetekre
való utalás is pánikszerű feszélyezettséghez,
izzadáshoz, a szívműködés felgyorsulásához
és a lélegzet szaggatottá válásához vezet. Az
érintettek általában belátják szorongásaik
eltúlzottságát, de uralkodni fölöttük nem
tudnak. Leggyakoribb formái: a nyilvános
szerepléstől, beszédtől való szorongás,
ritkább a mások jelenlétében való evés, ivás,
vagy nyilvános illemhely használatától való
irtózás. A késői gyermek-, ill. serdülőkorban
jelentkezik,
gyakran társul
egyszerű
fóbiákkal, pánikbetegséggel.]
fobia specyficzna – specifikus (egyszerű, izolált)
fóbia [Heves, aligha leküzdhető kerülési
reakciók, amelyek bizonyos állatokkal
(leggyakoribb: kutyák, kígyók, rovarok,
rágcsálók) kapcsolatban jelentkeznek, de
előfordulnak vér vagy sebek, zárt terekben,
magas
helyen,
vagy
a
reülőgép
felszállásakor.
Az
állatfóbiák
gyermekkorban,
a
vérrel,
sebekkel
kapcsolatos fóbiák serdülő vagy fiatal felnőtt
korban, míg a magasság-, klausztro-, utazási
és repülési fóbiák általában a 30. életév után
következnek be.]
fobia społeczna (nerwica społeczna, zaburzenie
lęku społecznego) [zaburzenie lękowe z
grupy zaburzeń nerwicowych, często
mylone z nadmierną nieśmiałością, w
którym chory odczuwa lęk wobec
wszystkich lub niektórych sytuacji
społecznych. Lęk dotyczący kontaktów z
innymi
ludźmi
powoduje
znaczne
ograniczenia życiowe u osób z tym
zaburzeniem. Fobia społeczna jest jednym
z najczęściej diagnozowanych zaburzeń
psychicznych.
Przez
niektórych
naukowców uznawana za chorobę
cywilizacyjną.] — szociális fóbia (más
néven társas fóbia; szociális szorongásos
zavar) [egy olyan pszichiátriai betegség,
mely során a páciens tartós és irracionális
félelmet, szorongást érez társas helyzetekben
vagy nyilvános szereplés alatt.]
-fobia [ostatni człon wyrazów złożonych
oznaczających nieuzasadniony lęk przed
czymś lub przed kimś albo wstręt, niechęć
do czegoś lub kogoś] - -fóbia; -iszony
 Akrofóbia, Altofóbia — magaslatfélelem.

1669























[wysokość, głębokość, patrzenie w dół z
wysoko położonych miejsc]
Aerofóbia - beteges légiszony, repüléstől való
félelem
Agorafóbia — nagyobb tértől, utcáktól való
félelem [przebywanie samemu w miejscach
publicznych]
Algofóbia — fájdalomtól való irtózás.
Antropofóbia - emberi társaságtól való
rettegés a szociális fóbia egy fajtája [inni
ludzie]
Aquafóbia, Hidrofóbia — víztől való rettegés;
víziszony
Asztrafóbia, Asztrapofóbia, Brontofóbia,
Keraunofóbia — mennydörgés, villámlás és
vihartól való félelem (kis gyerekekre jellemző).
Autofóbia — Magánytól való félelem.
Aviofóbia, Aviatofóbia — irtózás repüléstől.
Bacillofóbia, Bakteriofóbia, Mikrobiofóbia
— mikróbáktól való rettegés.
Cibofóbia, Sitofóbia — az ételtől való
elrettenés az anorexia nervosa szinonimája.
Dentofóbia, Dontofóbia, Odontofóbia — a
fogorvostól és a fogászattól való félelem.
Dizmorfofóbia, más néven testi dismorfológiai
rendellenesség — egy meglevő, vagy beképzelt
testi defektustól való obszesszív elszörnyülés.
Emetofóbia — hányástól való félelem.
Ergaziofóbia, Ergofóbia — munkától, vagy
inkább egy bizonyos aktivitástól, vagy funkció
betöltésétől való félelem (például egy sebész
félelme operáció végrehajtásától).
Erotofóbia — a szerelem fizikai részétől, vagy
az arról való társalgástól való félelem.
Eritrofóbia — patológiai pirulás [erytrofobia:
lęk przed zaczerwienieniem się lub
czerwonymi przedmiotami]
Fonofóbia — zajtól való félelem.
Gefirofóbia — hidaktól való félelem
Genofóbia, Koitofóbia — szexuális
interkurzustól való félelem.
Glosszofóbia — rettegés attól, ha nyilvánosan
beszélni kell.
Gimnofóbia — meztelenségtől való félelem
Ginofóbia — nőktől való félelem.
[kaligynefobia: piękne kobiety, ideał
kobiecości]
Haptefóbia – megérintéstől való félelem.
Heliofóbia — a napsugártól való félelem.
-
Wersja 01 01 2017.
 Hemofóbia, Haemofóbia — a vértől való

























félelem, és látására való elrettenés. [widok
krwi]
Hexakosioihexekontahexafóbia —
[heksakosjoiheksekontaheksafobia] a 666-os
számtól való félelem
Hoplofóbia – fegyverektől, különösen
lőfegyverektől való félelem (mind politikai,
mind pszichológiai szempontból).
Klausztrofóbia — bezártságtól való rettegés.
[klaustrofobia: zamknięte i ciasne przestrzenie]
Kozmikofóbia - a csillagos ég látványa miatt
felmerülő gondolatoktól és érzésektől (magány,
végtelenség, üresség) való rettegés
Kuloulrofóbia — bohócoktól való félelem
(nem csak gonosz bohócoktól való)
Ligirofóbia – hangos zajtól való elrettenés.
Mizofóbia — piszoktól és szennyeződésektől
való félelem. [mizofobia: nieczystość,
zanieczyszczenie]
Nekrofóbia — haláltól és halottól való félelem.
Neofóbia, Kainofóbia, Kainotofóia,
Szenofóbia vagy Cenofóbia, Szentofóbia
vagy cenotofóbia, Kainololofóbia — félelem
mindentől, ami új.
Nomofóbia — félelem hordozható telefonnal
való elérhetőség hiányától.
Nozofóbia — félelem fertőzhetőségtől
Niktofóbia, Achluofóbia, Ligofóbia,
Skotofóbia — félelem a sötéttől. [nyktofobia:
noc, ciemność]
Oktofóbia - félelem a nyolcas számtól
Ozmofóbia, Olfaktofóbia — szagoktól való
rettegés.
Paraszkavedekatriafóbia,
Paraszkevidekatriafóbia,
Friggatriszkaidekafóbia — félelem a 13ikától amikor az péntek Panfóbia — állandó
oktalan rettegés valamitől
Peladofóbia - félelem a kopasz emberektől
Pirofóbia — félelem a tűztől.
Rádiófóbia — félelem a radioaktivitástól és a
röntgensugárzástól.
Sociofóbia — az emberektől illetve a
társadalomtól való félelem, vagy ellenszenv
(erre van a szociopata, angolul sociopath
elnevezés is).
Tafofóbia — a sírtól és élve eltemetéstől való
rettegés.
Technofóbia — a technológiától való félelem
(lásd még: ludditák)
Tetrafóbia — a 4-es számtól való félelem.
Tokofóbia — szüléstől való félelem
[tokofobia: ciąża i poród]
Triskaidekafóbia, Terdekafóbia — a 13-as
számtól való félelem. [triskaidekafobia]
Tripanofóbia, Aichmofóbia, Belonefóbia,
Enetofóbia — a tűktől illetve injekciós tűktől
és az injekcióktól való félelem
1670
-
Wersja 01 01 2017.
 Xenofóbia — idegenektől való félelem,
 Xerophobia — szárazság elkerülése, száraz
idegengyűlölet
Zoofóbiák (bizonyos állatoktól való félelem)
 Ailurofóbia — macskafélelem [koty]
 Apifóbia, Melisszofóbia — félelem méhektől
 Araknofóbia — pókoktól való félelem
[aracnofobia: pająki]
 Kiroptofóbia — denevértől való félelem
 Kinofóbia — kutyáktól való félelem
[kynofobia: psy]
 Entomofóbia — rovaroktól való félelem
 Equinofóbia, Hippofóbia — lovaktól való
félelem
 Herpetofóbia — hüllőktől való félelem
 Ichthiofóbia — halaktól való félelem
 Musofóbia — egértől és patkánytól való
félelem
 Ofidiofóbia — kígyóktól való félelem
[ofidiofobia: węże]
 Ornitofóbia — madaraktól való félelem
 Ranidafóbia — békáktól való félelem
 Zoofóbia — gyűjtőnév az állati fóbiákra
 Vermifóbia - férgektől való félelem
Nem pszichológiai állapot leírása
Az itt sorolt szavak esetében a fóbia nem
pszichológiai, hanem fizikai. Példa erre a
fonofóbia, ami az agyhártyagyulladás egyik
tünete, és a zajtól való rettegést jelenti, ami fizikai
fájdalmat okoz a betegnek.
 Hidrofóbia — a víztől való irtózás: a
veszettség egyik tünete.
 Fotofóbia — az egyént a fény igen zavarja:
hiperszenzitivitás, túlérzékenység a fényre. Ez
az agyhártyagyulladás egyik tünete, valamint a
migrénes fejfájásnak is.
 Fonofóbia — az egyént akármilyen zaj vagy
hang zavarja: túlérzékenység zajra és bármiféle
hangra. Ez is tünete az agyhártyagyulladásnak
és a migrénnek is, valamint alkoholos italokkal
való mérgezésnek.
 Ozmofóbia — túlérzékenység és averzió a
szagokra. Gyakori várandóság alatt.
Biológia, kémia
Biológiában és kémiában a szavak olyan állapotot
írnak le, ahol az élőlények elkerülnek egyes
fizikai körülményeket, vegyületek nem
elegyednek egymással, stb
 Acidofóbia — savas közeg közelségének
elkerülése.
 Heliofóbia — a napfény elkerülése.
 Hidrofóbia — a víz elkerülése, vagy víz által
való pozitív taszítás.
 Lipofóbicitás — zsíros/olajos közeg
elkerülése, vagy pozitív taszítása/elvetése
 Fotofóbia (biológia) — a negatív fototaxis
vagy fototropizmus reakció.
 Szuperhidrofóbia — azon anyagok
tulajdonsága, amiket igen nehezen lehet
nedvesíteni.
 Termofóbia — meleg közeg, hő elkerülése.
körülmények között disztressziós jelek
mutatása.
Ellenérzés/előítélet
A -fóbia nemzetiségek vagy egyéb csoportok
szembeni ellenérzést is leírhat és így az anticsatlakozó szó szinonimájaként használatos. Az
ellenérzés, illetve előítélet egy állapotra, vagy
anyagra is vonatkozhat. Ezek a szavak politikai
vitákban gyakran módosult jelentéssel, egyfajta
szitokszóként vesznek részt. Ebbe a
jelentéscsoportba tartoznak a következő szavak:
 Bifóbia — a biszexuálisoktól, biszexualitástól
való irtózás.
 Kemofóbia — előítélet a gyártott anyagok
ellen a természetesen előálló anyagok előnyére.
 Efebifóbia — a fiataloktól való félelem, vagy
gyanakvó tekintet a fiatalokra.
 Gerontofóbia — az öregekkel szembeni
antipátia vagy az öregedéstől való félelem.
 Heterofóbia — félelem a heteroszexuálisoktól,
a heteroszexuálisok elkerülése.
 Homofóbia — a homoszexuálisok elleni
averzió, ellenérzés, lenézés, még gyalázás is.
 Hoplofóbia — a lőfegyverektől és
lőfegyvertulajdonosoktól való félelem, azok
betiltására, kontrollálására való törekvés
disfemizmus
 Hungarofóbia – félelem a magyaroktól, avagy
ellenérzés, magyargyűlölet.
 Pedofóbia — gyerekekre való gyanakvás,
ellenérzés, előítélet.
 Pszichofóbia — előítélet vagy diszkrimináció
az agybetegek ellen, vagy félelem az
agybetegségtől
 Transzfóbia — a transzszexuális egyének
elleni averzió, ellenérzés.
 Xenofóbia — félelem az idegenektől,
külföldiektől, azokra való gyanakvás, azok
elkerülése.
Tréfás és elképzelt (fikcionális) fóbiák
 Aibohfóbia — egy vicces kifejezés a
palindrómától való félelemről ami maga is egy
palindroma.
 Anachrophobia (book title) (magyarra átírva
anakrofóbia lenne) — egy időben való
transzportálástól (időben való áttételtől) való
félelem.
 Anatidaephobia (magyarra átírt szó, léte
nem valószínű) — attól való félelem, hogy
valahonnan és valahogyan egy kacsa
megfigyelése alatt állsz. Ez egy Gary Larson
cartoonjából származik, ami a The Far Side
Gallery, 4ban jelent meg.
 Anoraknofóbia — félelem anorákot viselő
pókoktól. A szó Wallace and Gromit használja
egy Anoraknophobia című kis képes
könyvében (comic book). Ez a szó egy album
nevét is viseli a Marillion nevű együttes által.
 Arachibutyrophobia (magyarra átírt név
nélkül) — a szájpadlásra ragadó földi
mogyoróvaj utálata.
 Araknofóbiafóbia — azokra való gyanakvás,
1671
akik félnek a pókoktól egy Gilmore Girls című
könyvből.
 Hippopotomonsztroszeszquipedaliofóbia —
hosszú szavaktól való félelem és elrettenés (a
szóösszetétel kissé sántít). Ez a szó a
Brainiacban jelent meg mint egy agy-ugratás.
 Luposlipafóbia — attól való félelem, hogy
zoknit viselve a frissen viaszozott
konyhapadlón farkasok fognak kergetni a
konyhaasztal körül, ami a fent említett The Far
Side című Gary Larson cartoon sorozatból van.
 Venustrafóbia — gyönyörű nőktől való
félelem egy 1998 keletű humoros BBC News
cikkből. The word is a portmanteau of "Venus
trap" and "phobia". Venustraphobia a címe egy
2006-os Casbah Club albumnak is.
 Tonaluggapoundaphobia — félelem attól,
hogy az ajtót kinyitva egy 2000 font súlyú
poggyász (pl. bőrönd) esik a fejedre
Mindenféle
 Falloszofóbia – A férfi nemi szervtől való
félelem
 Kromofóbia – színgyűlölet vagy félelem és
gyanakvás. Ez egy film címe: Chromophobia.
 Koreofóbia (angol Choreophobia) –
táncgyűlölet Anthony Shay könyvének a címe
egy iráni táncról és annak betiltásáról az Iráni
forradalom után.
 Entomophobia (magyarítva entomofóbia) – ez
egy orchida nemzetségének adott név, ami a
rovaroktól való félelmet jelenti (vagy talán csak
az azoktól való averziót).
 Robophobia (magyarítva Robofóbia) – a neve
egy Richard Evans által írt novellának.
 Nanofóbia – félelem a nanotechnológiától
 Megalofóbia – félelem az olyan nagy térbeli
kiterjedésű dolgoktól, amik fajtájuk szerint nem
kellene, hogy olyan nagyok legyenek
foczy – duzzogás, orrolás, szeszély
foczy, -a, -e [przymiotnik od "foka"] – fókafodrum (z niem. Forderung – wymaganie)
[znaczyło w staropolszczyźnie wybieranie
przez marszałków po wsiach furażu dla
koni królewskich. Stąd przechował się u
ludu w niektórych okolicach wyraz
futrować w znaczeniu karmić.] – fodrum
követelés, követelmény, igény, kívánság [I.
Frigyes német-római császár idején a
császári Itália minden lakosára kivetették az
úgynevezett fodrum adót, viszont az itáliai
nemesek és szuverén
városállamok
(kommunák) mentesültek a katonáskodás
alól, és a császár védelmét élvezték.]
foetus (łac.) – (lat.) foetus, főtusz; embrió
(embrion), emberi magzat
FOIRL
(Fiber-Optic
Interrepeater
Link)
[Specyfikacja IEEE opisująca działanie
Ethernetu przy wykorzystaniu kabla
światłowodowego.
Zazwyczaj
-
Wersja 01 01 2017.
wykorzystywana do łączenia urządzeń
nadawczo-odbiorczych lub pomiędzy
koncentratorami okablowania. Często się
ją myli ze specyfikacjami lOBase-F, ale
nie można jej wykorzystać do współpracy
z urządzeniami zgodnymi z lOBase-F.] –
FOIRL (Fiber-Optic Interrepeater Link);
ismétlők közötti optikai összeköttetés
fojera, fojerka [ognisko] – [Słowniczek języka
śląskiego] tűzhely, tűz, tábortűz
fojercojg [zapalniczka] – [Słowniczek języka
śląskiego] öngyújtó; (autó) cigarettagyújtó,
szivargyújtó
fojerman
[strażak] – [Słowniczek języka
śląskiego] tűzoltó
fojerwera
[niem. niem. Feuerwehr; straż
pożarna] – [Słowniczek języka śląskiego]
tűzoltóság
fok [1. pierwszy od dołu żagiel na fokmaszcie; 2.
na jachtach jednomasztowych: trójkątny
żagiel przedni podnoszony na forsztagu] –
elővitorla, törzsvitorla
foka [zwierzę morskie o obłym ciele, z
kończynami w postaci płetw] – fóka;
úszólábú ragadozó emlős állat;
foka obrączkowana [zob. nerpa] – bajkáli fóka
(Pusa sibirica)
foka pospolita (Phoca vitulina) [1. foka o szarym,
ciemno nakrapianym ubarwieniu, żyjąca
w północnej części Oceanu Atlantyckiego;
2. gatunek drapieżnego ssaka morskiego z
rodziny
fokowatych,
najbardziej
rozprzestrzeniony
przedstawiciel
płetwonogich] – borjúfóka (Phoca vitulina)
[a világ leggyakoribb fókafaja, amely a Föld
északi féltekéjének partközeli vizeit népesíti
be, és a valódi fókafélék (Phocidae)
családjába tartozik]
fokarium [badaniem fok szarych i ich
rozmnażaniem w celu
zachowania
ginącego gatunku zajmuje się Stacja
Oceanograficzna
Uniwersytetu
Gdańskiego,
prowadząc
unikalne
fokarium w mieście Hel] – fókárium (a
fókák
kutatásával
és
bemutatásával
foglalkozó létesítmény)
foki [1. futro z wyprawionych skór fok lub
kotików; 2. pasy skórzane lub aksamitne,
podpinane
pod
narty,
ułatwiające
wchodzenie na strome zbocza] – fókaprém
Fokowate, foki (Phocidae) [rodzina drapieżnych
ssaków
morskich
zaliczana
do
płetwonogich (Pinnipedia), obejmująca 19
gatunków.] – fókák [a valódi fókafélék
(Phocidae) és a fülesfókafélék (Otariidae)
családjába
tartozó
tengeri
ragadozó
emlősállatok összefoglaló neve. A fókák
legközelebbi rokonai a rozmárok.]
1672
Gatunki
 Rodzaj: Monachus
o Monachus monachus – mniszka
śródziemnomorska
o Monachus schauinslandi – mniszka
hawajska
o †Monachus tropicalis – mniszka
antylska
 Rodzaj: Mirounga
o Mirounga angustirostris – słoń morski
północny
o Mirounga leonina – słoń morski
południowy
 Rodzaj: Ommatophoca
o Ommatophoca rossi – foka Rossa
 Rodzaj: Lobodon
o Lobodon carcinophaga – krabojad
 Rodzaj: Hydrurga
o Hydrurga leptonyx – lampart morski
 Rodzaj: Leptonychotes
o Leptonychotes weddellii – foka Weddella
 Rodzaj: Erignathus
o Erignathus barbatus – foka wąsata
 Rodzaj: Cystophora
o Cystophora cristata – kapturnik
 Rodzaj: Phoca
o Phoca largha – foka pstra
o Phoca vitulina – foka pospolita
 Rodzaj: Pusa
o Pusa caspica – foka kaspijska
o Pusa hispida – nerpa
o Pusa sibirica – foka bajkalska
 Rodzaj: Pagophilus
o Pagophilus groenlandicus – foka
grenlandzka
 Rodzaj: Histriophoca
o Histriophoca fasciata – foka pręgowana
 Rodzaj: Halichoerus
o Halichoerus grypus – foka szara
A család az alábbi alcsaládokat, nemzetségeket,
nemeket és fajokat foglalja magában.
 Monachinae alcsalád, 2 nemzetség
o Monachini nemzetség, 2 nem, 5 faj
 Monachus (Fleming, 1822) – 3 faj
 mediterrán barátfóka
(Monachus monachus)
 hawaii barátfóka (Monachus
schauinslandi)
 karibi barátfóka (Monachus
tropicalis) – a 20. században
pusztult ki.
 Mirounga (Gray, 1827) – 2 faj
 északi elefántfóka (Mirounga
angustirostris)
 déli elefántfóka (Mirounga
leonina)
o Lobodontini nemzetség, 4 nem, 4 faj
 Ommatophoca (Gray, 1844) – 1 faj
 Ross-fóka (Ommatophoca
rossii)
-
Wersja 01 01 2017.
 Lobodon (Gray, 1844) – 1 faj
 rákevő fóka (Lobodon
carcinophagus)
 Hydrurga (Gistel, 1848) – 1 faj
 leopárdfóka (Hydrurga
leptonyx)
 Leptonychotes (Gill, 1872) – 1 faj
 Weddell-fóka (Leptonychotes
weddellii)
 Phocinae alcsalád, 7 nem, 10 faj
o Cystophora (Nilsson, 1820) – 1 faj
 hólyagos fóka (Cystophora
cristata)
o Erignathus (Gill, 1866) – 1 faj
 szakállas fóka (Erignathus
barbatus)
o Pagophilus (Gray, 1844) – 1 faj
 grönlandi fóka (Pagophilus
groenlandicus)
o Histriophoca (Gill, 1873) – 1 faj
 szalagos fóka (Histriophoca
fasciata)
o Phoca (Linnaeus, 1758) – 2 faj
 pettyes fóka (Phoca largha)
 borjúfóka (Phoca vitulina)
o Pusa (Scopoli, 1771) – 3 faj
 gyűrűsfóka (Pusa hispida)
 bajkáli fóka (Pusa sibirica)
 kaszpi fóka (Pusa caspica)
o Halichoerus (Nilsson, 1820) – 1 faj
 kúpos fóka (Halichoerus grypus)
fokowy, -a, -e [zrobiony z foczego futra] – fókafoksal [dawniej: dworzec kolejowy; ] – városligeti
vigadó; pályaudvar
Foksal [ulica w Warszawie; za kr. Stanisława
Poniatowskiego główny ogród warszawski,
do wesołych zabaw publicznych służący,
położony przy Nowym-Świecie w miejscu,
gdzie dziś znajduje się ulica Foksal i domy
przy niej pobudowane.] – Foksal (varsói
utca)
Foksterir, foksterrier – (ang.-fr.) foxterrier, foxi;
rövid szőrű, kis testű kutyafajta
foksterier krótkowłosy – rövidszőrű foxi v.
foxterrier
foksterier ostrowłosy – drótszőrű foxterrier
foksterier szorstkowłosy [jest jedną z ras psów,
należącą
do
grupy
terierów,
zaklasyfikowaną do sekcji terierów
wysokonożnych] – drótszőrű foxi
1673
-
Wersja 01 01 2017.
folarski, -a, -ie – döngölt, gyúrt, ványolt, kallózott
folarz [rzemieślnik zajmujący się folowaniem
(zagęszczaniem) tkanin; pilśniarz] –
ványoló, kallózó munkás; nyújtófa
foldblut – telivér (ló)
folder1 [1. druk reklamowy lub informacyjny;
2. zob. katalog w zn. 2.] – színes
szétnyitható
reklámfüzet,
prospektus;
katalógus
folder2 {rzecz.} (też: file holder); skoroszyt {m.}
a. folder {rzecz.}; folder {m.} [komp.] –
(ang.) folder - iratgyűjtő, 'mappa' [a
számítógép
tárolóiban
elhelyezett
állományok
csoportosítását
szolgáló
iratgyűjtő;
ezek
ugyanúgy
lehetnek
programok mint jegyzetek, akták, képek,
audió vagy video-felvételek]
folder reklamowy – reklámfüzet
folderowy, -a, -e [przymiotnik od: folder] –
prospektus-, katalógus-
fokstrot a. foxtrot [amerykański taniec
towwarzyski, dotarł do Europy około 1918
roku;
metrum
parzyste,
rytm
synkopowany, tempo szybkie. – Słowo
"foxtrot" oznacza krok lisa - pochodzi od
nazwiska aktora Herry’ego Foksa, który
wprowadził do tego tańca kroki
kłusujące.] – (ang.) foxtrott; gyors, (4/4)
ütemű, amerikai eredetű tánc
folga
fokus, focus [wym. fokus] [1. punkt, w którym
skupiają się promienie odbite lub
załamane w soczewce, jeśli padają
równolegle do głównej osi optycznej
zwierciadła lub soczewki; 2. szczegółowy
wywiad na temat jakiegoś produktu,
przeprowadzany w specjalnym studiu
wśród małej grupy respondentów,
rejestrowany na taśmie i analizowany
przez ekspertów] – (lat.) fókusz; gyújtópont
(ognisko), (orvosi) góc; (átv.) központ
fokus-pokus – hókusz-pókusz
fokusowy, -a, -e – fókusz-, góc-
folga [1. daw. ulga, odpoczynek; 2. daw. luz w
zamocowaniu czegoś; 3. rzemień ze
sprzążką, który przymocowywał ujęcie
kolby karabinka jazdy do kruczka
bandoljeru, przewieszonego przez lewe
ramię. Przy strzelaniu folga była
odpinaną. 4. folgi: Metalowe pasy
połączone sprężyście ze sobą w taki
sposób, by odziany w zbroję mógł zginać
ciało przy ruchu.] – enyhülés, pihenés;
(wojsk) csatos szíj a lőfegyver felerősítésére;
(lovagi páncélon) a mozgást segítő fém
csíkok
folgi [wąskie płytki metalowe z których
wykonywane były elementy ruchome
różnych broni ochronnych. Płytki łączono
ze sobą najczęściej nitując je od spodu do
rzemieni lub podkładu ze skóry. Z folg
wykonywano między innymi części zbroi
płytowych
(fartuch,
naramienniki,
nabiodrki, rękawice), nakarczki hełmów,
czy nawet całe pancerze (np. rzymski
pancerz folgowy – lorica segmentata).] (lovagi páncélon) a mozgást segítő fém
csíkok
1674
folgi
folgować [1. przestawać powściągać swoje
skłonności, uczucia itp. i pozwalać im nad
sobą zapanować; 2. łagodzić stosowane
wobec kogoś rygory, pozwalając na
większą swobodę; 3. daw. o mrozie, bólu
itp.: stawać się mniej dokuczliwym] –
engedni, megkímélni, enyhíteni, könnyíteni,
lazítani, elnézni, eltűrni, alátámasztani
folgować kaprysom engedni a szeszélyeknek
folgować zachciankom – engedni a szeszélyenek
v. vágyaknak
folgować wołom w pracy – az ökröket kímélni a
munkában
folgowanie – engedés, enyhülés, könnyítés,
megkímélés, lazulás, lazítás, elnézés,
alátámasztás
folgowy, -a, -e folia [I. 1. przezroczysta błona z tworzywa
sztucznego lub bardzo cienka blacha;
2. konstrukcja przykryta płachtą z takiego
materiału, służąca do uprawy warzyw,
owoców i kwiatów; 3. cienka blaszka
metalowa używana w celach zdobniczych;
II. renesansowy taniec portugalski; też:
muzyka do tego tańca] – (lat.) fólia, vékony
lemez; zacskó; (spanyol tánc)
folia drgająca – rezgőhártya
folia pęcherzykowa [miękka folia z tworzywa
sztucznego złożona z dwóch połączonych
warstw.
W
równych,
niewielkich
odstępach, między warstwami znajduje się
pęcherzyk powietrza. Stosowana m.in.
jako
wyściółka
amortyzująca
w
kopertach.] – buborékhártya
foliał [1. gruba książka dużego formatu;
2. książka drukowana lub rękopiśmienna
w formacie folio] – (lat.) fóliáns; a teljes
ívnagyságú könyv; ívrétalakú könyv,
nagyalakú kötet, régi könyv
-
Wersja 01 01 2017.
foliałowy, -a, -e – fóliánsfolie termokurczliwe – zsugorfólia
folio [1. format książki mający wielkość
złożonego na pół znormalizowanego
arkusza; 2. stronica w księdze handlowej
oznaczona numerem bieżącym lub też
dwie strony po otwarciu księgi tworzące
całość pod tym samym numerem] – (lat.)
fólió; ívrét, a legnagyobb könyvforma, amely
egy ívnek egyszerű összehajlításából
keletkezik; félív, oldal (kereskedelmi
könyvekben)
foliować [I. 1. zob. paginować; 2. «numerować
dwie
przeciwległe
stronice
księgi
handlowej jednym numerem; II. powlekać
papier, tkaniny itp. cienką folią w celu ich
uszlachetnienia
lub
ochrony]
–
(kereskedelem)
összetartozó
oldalakat
számozni (könyvben)
foliować stronice w księdze – könyvlapokat v.
oldalakat számozni
foliowy, -a, -e – fólia-; fóliofolk [Styl ubioru będący odnoga hippie, pojawiał
się od lat 70. Pokrewny boho, pełen detali i
haftów. Więcej inofrmacji w artykule o
stylu folk] – (ang) styl folk; népies stílus
Roberto Cavalli
folklor [1. ludowa twórczość artystyczna;
2. cechy charakterystyczne dla jakiegoś
środowiska,
miejsca;
3.
wyrażenie
nieznanej sztuki ludowej w odzieży;
kształtującej modne części odzieży,
których pewne elementy są wzięte
z historycznych ludowych strojów pełne
wyrazu szczególnych cech i tradycyjnych
sposobów ubierania się z poszczególnych
rejonów.] – (ang.) folklór, néprajz (az
etnológia része); a néplélek szóbeli v. írásbeli
hagyományaival foglalkozik [A ruházat
körében a népművészeti viseletet jelenti, de
bizonyos elemei a divatos öltözködésben is
megjelennek. Az adott népcsoport vagy
nemzetiség
ruházkodásának
jellegzetességeiből
és
hagyományaiból
táplálkozik.]
1675
folklorysta, folklorystka [specjalista w dziedzinie
folkloru] – (ang.-lat.) folklorista; a folklórral
foglalkozó tudós (ffi/nő)
folklorystycznie – folklorisztikailag
folklorystyczny, -a, -e – folklorista; népifolklorystyka [nauka zajmująca się badaniem
folkloru] – (ang.-lat.) folklorisztika, folklór;
a néprajznak a folklórral foglalkozó ága
Folksbund (niem. Volskbund) [Volskbund, a
właściwie Deutsche Volksbund - Związek
Ludności Niemieckiej] – (ném.) Volksbund;
a második világháborúban és az azt
közvetlenül
megelőző
években
a
magyarországi németség fasiszta elemeiből
álló egyesülés
folksdojcz [niem. Volksdeutsch [wym. folksdojcz]
w okresie okupacji hitlerowskiej: osoba
wpisana na listę osób pochodzenia
niemieckiego, mających przywileje w
stosunku
do
ludności
polskiej];
folksdojczka – (ném.) volksbundista,
volksdeutsch; náci érzelmű magyarországi
német; a Volksbund tagja (ffi/nő)
folować
[spilśniać
powierzchnię
tkanin
wełnianych] – ványolni, kallózni, mosni,
fehéríteni; (bányászat) tárnát iszaptalanítani
folowanie – ványolás, kallózás, fehérítés; (bány)
tárna iszaptalanítása
folowanie czyli pilśnienie [zagęszczanie surowej
wełny
przez
gniecienie,
ściskanie,
uderzanie. W ten sposób uzyskuje się
rodzaj materiału na pantofle, spodnie
góralskie, kapelusze] – filcelés, nemezelés
folusz [1. maszyna służąca do folowania tkanin;
2. budynek, w którym znajduje się ta
maszyna; 3. Każda tkanina wełniana,
wychodząc
z warsztatu
tkackiego,
podobna jest do grubej tkaniny lnianej, bo
ma nitki wątka i osnowy jeszcze
odosobnione i wcale niepokryte kutnerem
czyli powłoką pilśniową. Dopiero przez
folowanie tkanina nabierając kutneru,
zostaje
prawdziwem
suknem.
To
folowanie
odbywało
się
dawniej
powszechnie przez bicie sukna w stępach
-
Wersja 01 01 2017.
stęporami z drzewa przy dolewaniu ługu,
mydła, moczu i t. d. Folusz nazywano w
słownikach
dawnych
młynem
blecharskim, folusznika zaś blecharzem,
wałkarzem, praczem, farbierzem lub
barwierzem
od
barwienia
albo
kutnerowania sukna. Przestrzegano, aby
każda sztuka, nim do folusza pójdzie, była
pierwej pomierzona. Folusze poruszane
były jak młyny, siłą wody bieżącej, a nie
było okolicy w dawnej Polsce, gdzieby się
nie znajdowały. Cały bowiem naród, z
wyjątkiem możnych, ubierał się w
samodziały czyli sukna w domu tkane, dla
których musiały być folusze. Łokietek w r.
1329 daje przywilej na folusz w Szydłowie.
W XV wieku mamy wzmianki pomiędzy
innemi o foluszach w Sokalu, Poznaniu,
Warszawie; w Warszawie, Warcie w XVI
wieku widzimy po 2 folusze. W Lesznie
wielkopolskiem r. 1776 było 8-miu
foluszników.] – kallómalom, kallógép,
fehérítő gép
folusznictwo – kallózás, ványolás
foluszniczy, -a, -e – kallózó, ványoló
folusznik [rzemieślnik zajmujący się folowaniem
tkanin] – kallózó, ványoló ffi
foluszować – (folować) kallózni, ványolni,
fehéríteni, gyúrni, döngölni
foluszowy, -a, -e – kalló-, ványoló-, fehérítő-;
kallómalom-, kallógépfolwarcznik – tanyatulajdonos, majorság birtokosa,
gazdálkodó
folwarczny, -a, -e – majorsági-, tanyai, gazdasági
folwark [1. daw. duże gospodarstwo rolne wraz z
zabudowaniami; 2. Folwark z niemieck.
Vorverk. W Statucie Wiślickim jest już
mowa o folwarkach, które w wieku XIII i
XIV szlachta i duchowieństwo na ziemiach
swoich zakładały. Knapski w w. XVII
przytacza przysłowia: 1) Folwark bardziej
włodarzowi pożyteczny, niż panowi. 2)
Rzemiosło stoi za folwark.] – major, tanya,
gazdaság, majorság; majorsági épület,
cselédház
folwark z przyległościami – tanya a hozzátartozó
épületekkel
fołdrować [znaczyło sądownie dochodzić,
upominać się, pozywać, instygować,
oskarżać (z niem. fordern, żądać,
wymagać).
Fołdrowaniem
nazywano
powództwo, fołdrownikiem oskarżyciela,
donosiciela, powoda cywilnego. Od słowa
niem. fördern popierać było i drugie
znaczenie fołdrowania] – elérni, követelni,
beidézni, felbátorítani, vádolni
1676
fomlowanie [indywidualna gra w fusbal] –
[Słowniczek języka śląskiego] egyéni játék a
fuballban
fon [1. jednostka poziomu głośności; 2.
Jednostka poziomu głośności wyrażona w
skali decybeli, 1 fon odpowiada poziomowi
głośności dźwięku o częstotliwości równej
1 kHz i o poziomie ciśnienia akustycznego
1 dB (1 fon = 1 dB, przy 1kHz)] – (gör.)
phon, fon; a hangerősség mértékegysége 1 F
erősségű az a hang, melynek nyomása 4.10-4
mikrobar
(Értéke a hallásküszöbtől a
fájdalomküszöbig, azaz 0-tól 130-ig terjed a
decibelskálán) [1. Szubjektív hangerősségérzet mértékegysége a fon, a decibelhez
hasonlóan
szintén
logaritmikus
mértékegység,
melyet
leginkább
a
hangstúdiókban alkalmazzák. Egy hang
erőségének fon-értke megegyezik, az azonos
hangerejűnek érzékelt 1kHz-es tiszta hang
decibelben mért intenzitásával. 1000 Hz
frekvencián és normális kétfülű hallás
esetén: 1 phon = 1 db; 2. phon: a
hangosságszint
mértékegysége,
amely
megadja, hogy két hangosságszint közötti
különbség mekkora hangintenzitásszintkülönbségnek
felel
meg
1000
Hz
frekvencián. Az ún. phongörbék a
frekvencia- és a hangosságszint-összefüggést
ábrázolják.]
fon w skali Barkhausena katarynka –
Barkhausen-fon verkli, kintorna
fonacja [wydawanie głosu przez człowieka] –
hangok kiejtése, hangképzés, hangadás
fonacja naturalna [wydawanie głosu z udziałem
krtani oraz jamy ustnej, nosowej i
gardłowej jako rezonatorów] – természetes
hangképzés
fonacyjny, -a, -e – (nyelvtan) hangképzési,
hangadási
fonem [1. podstawowa jednostka systemu
dźwiękowego języka; 2. to najmniejsza
jednostka
mowy
rozróżnialna
dla
użytkowników danego języka. Fonem
może
mieć
kilka
reprezentacji
dźwiękowych (alofonów) występujących w
różnych kontekstach lub też zamiennie.
Nie ma własnego znaczenia i służy do
odróżniania elementów znaczeniowych
(morfemów). Każdy fonem jest zespołem
cech dystynktywnych pozwalających na
odróżnienie go od pozostałych fonemów.
Jest abstrakcyjną jednostką systemu
fonologicznego,
reprezentowaną
w
wypowiedzeniach
przez
głoskę;
3.
minimalny segment dźwiękowy mowy,
który może odróżniać znaczenie, lub
inaczej klasa dźwięków mowy danego
języka
o
różnicach
wynikających
-
Wersja 01 01 2017.
wyłącznie z charakteru indywidualnej
wymowy lub kontekstu] – (nyelvtan)
fonéma [beszélt nyelvben a fonéma a hangok
olyan elemi, elvont egysége, amely szavakat
különböztet
meg
egymástól.
Önálló
jelentéssel
nem
rendelkezik,
hanem
jelentésmegkülönböztető szerepe van. Egy
fonéma több olyan hangot képvisel, amelyek
fonetikailag hasonlók vagy fonológiailag
közel állnak egymáshoz (e kapcsolatnak nem
kell fonetikailag is nyilvánvalónak lennie; ez
a fenti elméleti keret egyik gyengéje).]
fonematyczny, -a, -e – fonematikus
fonendoskop
[słuchawka
lekarska]
–
fonendoszkóp (phonendoscop) [a hangot
mindkét fülhöz vezető hallgatóeszköz]
fonetycznie – fonetikusan
fonetyczny, -a, -e [1. odnoszący się do fonetyki;
2. o zapisie, transkrypcji itp.: oddający
dźwięki danego języka w sposób ściśle
odpowiadający
wymowie]
–
(gör.)
fonetikus, fonetikai, hangtani; hangzás,
kiejtés szerinti
fonetyk – (gör.) fonetikus; a hangtannal foglalkozó
tudós
fonetyka [1. dział językoznawstwa zajmujący się
opisem
głosek
danego
języka;
2. artykulacja głosek właściwa danemu
językowi; 3. zasób głosek jakiegoś języka;
4. artykulacja głosek właściwa danemu
językowi; 5. (dawniej: "głosownia") jeden z działów lingwistyki zajmujący się
badaniem dźwięków mowy ludzkiej
(zwanych głoskami) od strony ich
artykulacji (tj. sposobu wytwarzania za
pomocą narządów mowy; to tzw. fonetyka
artykulacyjna), ich cech fizycznych
(dokładniej: akustycznych - fonetyka
akustyczna) ich odbierania (fonetyka
audytywna), reakcji, jakie owe głoski
wywołują
w
psychice
człowieka
(psychofonetyka).] – (gör.) fonetika,
hangtan, beszédhangtan (głosownia); a
nyelvészetnek
a
beszéfhangokat
tanulmányozó
ága
[A
fonetika
a
beszédhangokat egymástól függetlenül, azok
akusztikai
megjelenését,
képzését,
sajátosságait vizsgálja.]
Általában
három
részterületét
szokás
megkülönböztetni:
 akusztikus fonetika, amely a hangfolyam
objektív, a hangforrástól függetlenül
megfigyelhető
sajátosságaival,
a
beszédhangok fizikai törvényszerűségeivel
foglalkozik;
 artikulációs
fonetika,
amely
a
beszédhangokat képzésük (artikulációjuk),
keletkezésük oldaláról vizsgálja; valamint a
 percepciós fonetika, amely azt kutatja, hogy
a kiejtett beszédhangokat hogyan érzékeli a
hallgató.
E három különböző értékelési szempont
azonban egymástól elválaszthatatlan, hiszen az
ember
különös
képessége,
hogy
a
beszédhangokról szerzett akusztikus benyomás
alapján igen nagy pontossággal képes
rekonstruálni, hogy az adott beszédhang
hogyan keletkezett, s így megtanulni annak
pontos kiejtését.
1677
fonetyka funkcjonalna – funkcionális hangtan v.
fonetika
fonetyka języka polskiego – a lengyel nyelv
fonetikája
fonia [w radiofonii i telewizji: ogół sygnałów
dźwiękowych przesyłanych od nadajnika
do odbiorników; też: pasmo, którym ten
przekaz jest przesyłany] – (műszaki) hang
(rádió-, TV-); távbeszélő üzemmód
-fonia [ostatni człon wyrazów złożonych
dźwiękiem lub głosem] - -hang
foniatria [nauka zajmująca się fizjologią i
patologią głosu i mowy] – (gör.) foniátria;
(orvosi) beszédhangok képzésében levő
hibák javítása, gyógyítása
foniatryczny, -a, -e – foniátriai
foniatra [osoba specjalizująca się w zakresie
foniatrii] – beszédhangok képzésében levő
hibák javításával foglalkozó szakember
fonicznie – fónikusan
foniczny, -a, -e [związany z dźwiękiem lub z
głosem] – hangra vonatkozó, hang-, fónikus
fono- [pierwszy człon wyrazów złożonych
dźwiękiem lub z głosem] – (gör.) fono-,
hangfonograf [prototyp gramofonu] – (gör.) fonográf,
beszélőgép; készülék a beszéd, ének, zene
rögzítésére és bármikori visszaadására; a
hangot viaszhengerre rajzolta (A. Edison
találmánya, 1877)
fonografia [1. dział przemysłu obejmujący
produkcję płyt i taśm z zapisem
dźwiękowym; też: nagrywanie dźwięku na
płyty i taśmy; 2. dorobek płytowy artysty
lub zespołu muzycznego] –
(gör.)
fonográfia, hangirás [különösen két gyorsiró
rendszer neve, melyeknek jele a hangoknak
természetét is kifejezi. Egyik az angol
Pitman rendszere, a másik a német
Faulmanné.]
fonograficzny, -a, -e – fonográf-, beszélőgép-,
hangírókészülék-,
fonogram [dźwięk utrwalony za pomocą
fonografu] – fonogram; hangfelvétel
fonolit [wylewna skała magmowa] – (ásvány)
fonolit [alkálitartalmú magmás kőzet ]
-
Wersja 01 01 2017.
fonologia [1. dział językoznawstwa zajmujący się
opisem fonemów i relacji między nimi; 2.
nauka o systemach dźwiękowych języków.
Stanowi jeden z działów językoznawstwa
(lingwistyki) (podawane jako synonimiczne
nazwy: fonemika, fonematyka, odnoszą się
tylko do jednej z teorii fonologicznych i
nie mogą być traktowane jako zamiennik
nazwy "fonologia").] – (gör.) fonológia,
(nyelvtan)
nyelvi
hangtan;
új
nyelvtudományi ág, ill. hangtani irány (a
nyelvi, ill. hangtani egység a foném; vagyis
az a hang, amelynek a nyelvben funkciója
van) [1. fonológia v. fonematika a
nyelvtudománynak az az ága, amely a
beszédhangoknak a nyelvi rendszerben
elfoglalt helyét és szerepét vizsgálja,
szemben a fonetikával, amely egy adott
nyelv
beszédhangjainak
a
leírásával
foglalkozik. 2. A fonológia, más néven
fonematika vagy funkcionális hangtan a
fonetikával ellentétben a beszédhangokat
nem önmagukban vizsgálja, hanem azoknak
a nyelvben betöltött jelentésmegkülönböztető
szerepével,
vagyis
a
nyelvek
fonémakészletével,
a
fonémák
előfordulásának törvényszerűségeivel, nem
megkülönböztető jellegű ejtésváltozataival
(allofónjaival) foglalkozik.]
fonometr [przyrząd do mierzenia poziomu
głośności
dźwięku]
–
fonométer;
hangerősségmérő, hangmérő
fonoskop (film) [przyrząd do badania fal
dźwiękowych] –
hanghullámfeljegyző,
hullámíró
fonoteka
[skatalogowany
zbiór
nagrań
dźwiękowych] – fonotéka, magnószalag-,
lemeztár
fons iuris – żródło prawa – (lat.) fons iuris;
„jogforrás” [a kifejezés többféle értelemben
használatos. Legfőképpen jelenti azokat a
közjogban meghatározott eljárásmódokat,
ahogyan a tárgyi jog (az állami parancs)
létrejön (pl. a törvényhozás), de magukat az
arra előírt módon létesült jogszabályokat (pl.
törvényeket), sőt azokat az államszerveket is,
amelyek a jogalkotásban közreműködnek (pl.
törvényhozó testület).]
fons iuris cognoscendi – źródło poznania prawa
– (lat.) fons iuris cognoscendi; a jog
megismerési forrása; ahonnan a jog
megismerhető
fontanna [1. urządzenie, z którego tryska woda
doprowadzona pod ciśnieniem; 2. z franc.
fontange, ozdoba z wstążek wzięta z
nazwiska panny de Fontanges, kochanicy
Ludwika XIV, której gdy raz (r. 1680) na
łowach dworskich wiatr roztargał ubranie
głowy, umocowała je naprędce w
fantastyczną
kokardę
związanych
wstążek, nie myśląc zapewne, że da
początek modzie, która obiegnie całą
Europę, strojąc głowy, niewieście w
piramidalne czuby i spadające z nich
końce wstążek. W Polsce panowała ta
moda za czasów saskich. Fontazikami
strojono później nietylko głowy ale piersi,
staniki, suknie, a nawet trzewiki męskie i
kobiece.] – (fr.) fontaine; szökőkút, forrás,
kút, vízsugár, sugárszerű kitörés v. felszökés
1678
fontaż [1. (ubrania i moda] fantazyjna kokarda
noszona zamiast krawata; 2. wstążka
zawiązana w sutą kokardę. Nazwa i
zwyczaj używania tej ozdoby pochodzą
rzekomo od pani de Fontanges, kochanki
Ludwika XIV, która swoje wysokie
fryzury upinała wstążkami i koronkami.
3. fantazyjnie zawiązana kokarda noszona
w różnych czasach zamiast krawata; 4.
chwast, frędzla przy czepku; 5. ozdoba
fryzury kobiecej z koronek i wstążek; 6.
ten był czepkiem, który zakrywał tylnią
część głowy. Z przodu doczepiano do
niego kokardy, koronki i inne ozdoby. W
późniejszym
okresie
fryzury
te
przekształciły się w wysoko układane
peruki, które stały się wyznacznikiem
dobrobytu. Tylko osoby majętne mogły
sobie pozwolić (choć nawet jeśli ktoś nisko
urodzony miałby możliwość nabycia
peruki, byłoby to źle przyjęte).] –
szalagcsokor, bokorkötés; főkötő
for – (ném.) fór; előny, vezetés
-for [ostatni człon wyrazów złożonych mający
znaczenie: nosiciel, przenoszący] – hordozó
fora! [1. daw. okrzyk wyrażający żądanie
natychmiastowego opuszczenia przez
kogoś jakiegoś miejsca; 2. wzięte z łac.
foras, znaczy: precz, na dwór! Stąd
pospolite w języku polskim wyrażenia:
Fora ze dwora! i słowa: forować,
wyforować. Fora! jako okrzyk teatralny,
oznaczający w ustach widzów: bis, da
capo, jeszcze raz, znowu, wzięto z niemiec.
von vorn.] – takarodj!, mars!
fora ze dwora! – ki innen!, marss innen!, mars ki!,
takarodj innen v. a szemem elől!, pusztuj
innen!
fora ze dwora! – ki!, el innen!, takarodj innen!,
takarodj a házból v. udvarról!
foralja [tak nazywano opłaty targowe w
miastach] – (dawno) a városi piacpénz
elnevezése
forbice (wł. nożyce, nożyczki) – (ol.) forbice
(olló); (ép.) kifelé nyíló, olló alakú védőmű
-
Wersja 01 01 2017.
forboty [z hiszpańskiego farpado – fręzlowaty,
nazwa staropolska koronek] – (dawno)
csipke
ford [samochód marki Ford] – Ford
(gépkocsimárka), Ford márkájú gépkocsi
Ford [1. ang. Ford Motor Company - koncern
branży motoryzacyjnej działający od roku
1903; 2. marka samochodów] – Ford (gyár,
márka)
fordanser [płatny partner do tańca w lokalach
rozrywkowych] – előtáncos, bártáncos
fordanserka – előtáncosnő, bártáncosnő
fordon, fordan [1. dawniej podatek pobierany
przy wpływaniu na Wisłę z jej lewych
dopływów (m.in. z Brdy). Od niego wzięła
nazwę jedna z dzielnic Bydgoszczy,
Fordon. 2. nazwa cła rzecznego,
pochodząca od wyrazu anglosaskiego
feordhung i feovor – cztery, czwarcizna,
czyli czwarty grosz celny. Jak od
wyrazów: cło i myto nadano kilku
miejscowościom
nazwy
tak
samo
brzmiące, tak i od fordonu pochodzi
nazwa miasteczka Fordoń, położonego na
lewym brzegu Wisły o pół mili poniżej
ujścia Brdy, w okolicy Bydgoszczy, gdzie
za czasów Rzplitej cła wodne były
pobierane.] – (dawno) folyami vám (a
Viszula parti Fordon városka nevéből, ma
Bydgoszcz kerülete)
fordyment [z niemiec. Vorderhand, ławka,
kaptur, garda z blachy przy głowni szabli,
korda, pałasza i szpady] – pad, kispad;
lóca, ülőhely; csuklya, sapka, kámzsa; kosár
(kardon, palloson)
fordyzm
[metoda
organizacji
pracy
wprowadzona przez H. Forda] –
(közgazdaságtan) fordizmus; Henry Ford
amerikai autógyáros üzleti és gyártási
rendszere a gyártás fokozására
foremka [1. niewielka forma do pieczenia ciasta;
2. zabawka do robienia babek z piasku] –
formácska, kis forma
foremka cukiericza – cukrászforma
foremka, „specjalny rodzaj tarki z otworami do
formowania klusek kładzionych” –
tésztaszaggató
foremnie – rendszeresen; forma szerint, formásan
foremność – szabályosság, formásság
foremny, -a, -e [mający prawidłowy kształt] –
formás, jóalakú, szabályos, helyes, ízléses,
ügyes, takaros
foremna figura – szabályos alak
foremny nos – szabályos v. formás orr
foremny trójkąt – szabályos háromszög
foresteria a. foresterja [1. w której zamieszkiwali
w przeszłości wybitni goście; 2. W czasach
1679
gdy gospody zajezdne istniały tylko po
większych miastach, w każdym klasztorze
znajdowała się foresterja czyli izba
gościnna
dla
przyjeżdżających
dobrodziejów zakonu i gości podróżnych.
Nazwa poszła stąd, że forysterami z
włoskiego
nazywano
niekiedy
cudzoziemców.] – (dawno) vendégház,
vendégszoba (kolostorban)
forga, kita, pióropusz [1. z węgiers. forgó.
Twardowski w wieku XVII często używał
tego wyrazu, np.: „Po szyszaku się toczy
forga piór feniksowych.” „Jak od złota
pałały tarcze i puklerze, Rzędy, forgi,
buńczuki, pałasze, koncerze.” „Konie pod
orlemi ogromne forgami.” Forgi z piór
strusich nosili rycerze na swych
szyszakach. „Włosy jej przyrodzenie w
prześliczne powiło forgi i pierścienie.” 2.
kita, pióropusz noszony w dawnej Polsce
do kapelusza przez kobiety, do szyszaka
przez rycerzy, i do grzywy przez konie.
Piękne damy miały w swych zawojach
pióra strusia, a rumaki - orle.] – bóbita,
tollbokréta, forgó; tollforgó
forhang [niem. Firhang; zasłona (zob. → zwroty
śląskie)] – [Słowniczek języka śląskiego]
firhang, függöny
forhend, forehand [wym. forhend] [1. w tenisie
ziemnym, stołowym i badmintonie:
odbicie piłki, lotki z prawej strony rakietą
trzymaną w prawej ręce; 2. w hokeju:
strzał lub podanie z prawej strony] –
(ang.) forehand; tenyeres ütés (tenisz)
forhendowy, forehandowy, -a, -e – (ang.)
forehand-; tenyeresforint (floren), forynt [jednostka monetarna na
Węgrzech] – forint (frt. Ft) (trzy forinty:
három forint; dziesięć forintów: tíz forint)
forma [1. wygląd czegoś; 2. przejaw czegoś;
3. układ skoordynowanych elementów;
4. zespół środków artystycznych użytych
przez artystę; też: wyraz zewnętrzny
dzieła sztuki; 5. stan sprawności fizycznej
lub
psychicznej
człowieka;
6. stan
sprawności organizmu osiągnięty na
skutek treningu; 7. sposób postępowania,
zachowania się; 8. szablon, wykrój;
9. naczynie
do
pieczenia
ciasta;
-
Wersja 01 01 2017.
10. naczynie nadające kształt roztopionej
masie
plastycznej;
11. według
Arystotelesa:
istota
pojęciowa
przedmiotu; 12. według Kanta: wkład
umysłu do poznawanego przedmiotu;
13. budowa
wyrazu;
14. wielomian
jednorodny wielu zmiennych; 15. zespół
elementów drukarskich przygotowany do
druku; 16. postać wyrazu – budowa
wyrazu, w której można wyróżnić
składnik wyrażający funkcje leksykalne
oraz składnik będący znamieniem jego
funkcji gramatycznych] – forma, (kształt)
alak (dla formy: a forma kedvéért; forma
towarzyskie:
udvariassági
formák);
(műszaki) forma, minta; (politika) rendszer,
forma; alakzat; nyomdaszedet v. keret;
nyomóforma, öntőforma v. minta; alakulat;
minta, külalak; fazon; idom
forma aforystyczna – elmés v. aforisztikus forma
forma bezokolicznika – főnévi igenév alakja
Forma bonum fragile est (Owidiusz) – (lat.)
Forma bonum fragile est;
A szépség
mulandó adomány (Ovidius)
forma (czasownika) – gram igealak
forma deklinacyjna – névragozási forma
forma do babki – kuglófsütő
forma do ciasta – süteményforma
forma do odlewu – öntési forma; öntőforma
forma do pieczenia ciasta – tésztasütő forma
forma dokonana czasowników – az igék
befejezett v. perfektív alakja
forma garncarska – fazekasforma
forma gramatyczna – nyelvtani alak
forma kapelusza – kalapforma, kalaposforma
forma krystaliczna – (ásv.) kristályalak, v.
kristályforma
forma księgowości – könyvelési forma
forma liniowa – lineáris forma
forma nie odpowiada treści – a forma nem felel
meg a tartalomnak
forma (odcisk modelu) – forma
forma odlewnicza – öntőforma
forma odlewu – öntőforma negatívja
forma organizacyjna – szervezeti forma
forma państwa – államforma
forma pieniężna – pénzforma
forma pisemna – írásos forma
forma płatności – fizetési forma
forma podania – a beadvány formája
forma produkcji – termelési forma
forma pytajna – (nyelvt.) kérdő alak
forma rękawa – szabászati v. szabásminta
forma rynkowa – piaci forma
forma rządu – kormányforma
1680
forma rzeczowa przymiotnika – a melléknév
jelzői alakja
forma
rzeczownikowa
–
a
melléknév
állítmányként használatos alakja
forma słowa – szóalak [(a mondat építő eleme) Pl.:
írnak, olvastam (szótő + toldalék)]
forma terenu – a terület alakulata, terepalakulás
forma ustrojowa – államforma
forma utworu literackiego – irodalmi mű formája
forma utworu muzycznego – zenei mű formája
forma wartości – értékforma
forma wiersza a. wierszowa – versforma
forma wymiany, towarowa – árucsere-forma
forma zwracania się – megszólítás
forma zwracania się do kogoś – vkinek a
megszólítása
formą zwracania się do niego – az ő megszólítása
forma zwracania się do osób duchownych – papi
személyek megszólítása
forma zwracania się do osób starszych – idősebb
személyek v. idősebbek megszólítása
forma zwrotna czasownika – az ige visszaható
alakja
formacja [1. uład, ukształtowanie, budowa;
samodzielny oddział wojsk., rodzaj broni;
(roślinna) zbiorowisko roślin o podobnych
cechach (las, łąka, step itd.); (geologiczna)
przest. system; zespół osadów; (społecznoekon.)
całokształt
zjawisk
życia
społecznego i stosunków międzyludzkich
w jakościowo odrębnej fazie rozwoju hist.
(por. feudalizm; kapitalizm; komunizm;
socjalizm); charakterystyczny dla okresu
a. środowiska rodzaj wykształcenia,
wychowania, postaw moralnych a.
światopoglądowych; 2. wyraz mający
określoną budowę słowotwórczą] – (lat.)
formáció; (formowanie) alakítás; (wojsko)
alakulat, alakzat, felállás, kötelék; (geológia)
képződmény, korszak, alakzat, formáció,
alakulat; (politika) rendszer, társadalom
formacja aluwialna – alluviális képződmény v.
alakulat
formacja azoiczna – azoikus képződmény
formacja cenozoiczna – harmadkori képződmény,
tercier alakulat
formacja eoceniczna – eocén v. eocénkori
képződmény v. formáció
formacja duchowa – lelki formáció
formacja geologiczna – (geológiai) formáció
formacja jurajska – jura- formáció
formacja kambryjska – kambriumi formáció
formacja kredowa – krétaképződmény
formacja liniowa – vonalas alakzat
formacja nowych batalionów – új zászlóaljak
alakítása
-
Wersja 01 01 2017.
formacja
specjalnego
przeznaczenia
–
meghatározott rendeltetésű alakulat
formacja
trzeciorzędowa
–
harmadkori
képződmény, tercier alakulat
formacyjny dom (łac. domus formationis) [dom
(klasztor), w którym przygotowuje się
kandydatów
do
życia
zakonnego
(nowicjat), młodych zakonników do
kapłaństwa lub gdzie odbywa się postulat,
juniorat, trzecia probacja.] – növendékház
(lat. domus formationis) [növendékház
(kolostor),
ahol
a
szerzetesi
életre
(noviciátusra), vagy fiatal szerzetesek papságra
való felkészítése folyik, vagy ahol a jelölt, az
egyszerű fogadalmas, tartózkodik.]
formaldehyd [1. bezbarwny gaz o ostrym
zapachu;
2.
związek
organiczny,
najprostszy aldehyd alifatyczny; aldehyd
mrówkowy,
metanal]
–
(lat.+gör.)
formaldehid; (vegytan) színtelen, szúrós
szagú, könnyezésre ingerlő gáz (fontos
vegyipari alapanyag)
formaldehydowy, -a, -e – formaldehidformalina [1. roztwór wodny formaldehydu; 2.
wodny roztwór aldehydu mrówkowego,
mający
zastosowanie
jako
środek
dezynfekcyjny lub konserwujący oraz
służący do wyrobu tworzyw sztucznych] –
(lat.) formalin; (vegytan)
40 %-os
formaldehyd oldat (túl erős izzadás
csökkentésére használják)
formalista [1. zwolennik formalizmu; 2. osoba
przypisująca formie wielkie znaczenie,
stosująca się ściśle do obowiązujących
przepisów; pedant]; formalistka – (lat.)
formalista
(ffi/nő);
formákhoz,
külsőségekhez
ragaszkodó
ember;
kicsinyeskedő,
szőrszálhasogató,
pontoskodó, gyakorlott, ügyes ember
formalistycznie – formalisztikusan
formalistyczny,
-a,
-e
[powierzchowny;
urzędowy, oficjalny, bezduszny; oparty na
zasadach formalizmu] – formalista,
formalisztikus
formalistyka [przesadna dbałość o literę
przepisu, o prawidła, formy], formalizm
[1. dbałość o ścisłe (drobiazgowe,
pedantyczne) przestrzeganie ustalonych
form, norm, przepisów. 2. kierunek art.
uznający wyższość formy, środków
wyrazu art. dzieła nad jego treścią;
3. przywiązywanie nadmiernej wagi do
przepisów i zewnętrznych form działania;
4. stanowisko w filozofii, nauce i sztuce,
według którego forma jest czynnikiem
decydującym o wartościach poznawczych,
etycznych i estetycznych] – (lat.)
formalizmus; a külső formákhoz való merev
ragaszkodás; (művészet) a műalkotás eszmei
1681
tartalmának jelentőségét lebecsülő és a
formának túlzott fontosságot tulajdonító
irányzat [Olyan nézet, amely a dolgok
megjelenésének, alakjának a tartalomhoz
képest túlzott jelentőséget tulajdonít.]
formalizować – formalizálni
formalnie – alakszerűen, mintaszerűen, kellő
alakban, annak rendje s módja szerint, forma
szerint; formálisan, valósággal
formalność [1. czynność wykonywana według
przepisów;
2. sprawa
łatwa
do
załatwienia] – (lat.) formaság, formalitás
(czynić zadość formalności: eleget tesz a
formaságnak);
alakszerűség,
alakiság,
külsőség, illemforma, előírás, szokás
formalności
kontraktowe
–
szerződés
alakszerűsége
formalności paszportowe – útlevélelőírások, az
útlevélre vonatkozó formaságok
formalności prawne – jogi formaságok
formalność celna – vámformaságok
formalny, -a, -e [1. odnoszący się do formy, a nie
treści czegoś; 2. zgodny z przepisami;
3. pot. prawdziwy, rzeczywisty] – (lat.)
formai, formális; a formával kapcsolatos rá
jellemző; szabályszerű, előírásos, alakszerű,
hiteles,
törvényes,
hivatalos,
alaki,
külsőséges; tökéletes, valódi, igazi; a
lényegtelen, a látszat kedvéért megtett
formalne cząstki wyrazu – a szó formai része
formalne przeproszenie – formális bocsánatkérés
formalny głupiec – tökéletes bolond, igazi hólyag
formalny nonsens – teljes lehetetlenség, badarság
formant [1. to pasmo częstotliwości, uwypuklone
w
barwie
dźwięku;
2.
element
słowotwórczy tworzący wyraz pochodny
od podstawowego; 3. obszar koncentracji
energii w widmie danego dźwięku mowy
lub inaczej: taki zakres widma, którego
obwiednia zawiera maksimum] – (lat.)
formáns; (gram.) a szavakhoz járuló, azokat
alakító, formáló nyelvi elem (képző, jel, rag);
(nyelvtan) képző; a szavakhoz járuló, azokat
alakító, formáló nyelvi elem (képző, jel, rag);
(muz.) a hangszerek és az emberi beszédhang
jellegzetes színét adó rezonanciás úton
felerősített felhangtartomány
formantowy analizator mowy – formánst kódoló
beszédelemző
format [1. rozmiary książki, arkusza papieru,
zdjęcia itp.; 2. ogół cech ocenianych
wysoko lub nisko] – (lat.) forma, formátum;
(nyomdászat) ívrét; méret, alak, nagyság
format [inform. struktura pliku związana z
określonym
sposobem
zapisu
i
odczytywania informacji] – (ang.) format;
formátum, forma, formázás
format arkuszowy – ívnagyság; ívalak
-
Wersja 01 01 2017.
format CMYK (w grafice metoda opisu kolorów
przy zastosowaniu czterech składowych) –
(kat.: poligrafia, informatyka) CMYK,
Cyan, Magenta, Yellow, Black [A
nyomtatási folyamat alapszínei. A nyomdai
eljárásokban
ezen
négy
alapszín
nyomólemezeit készítik el, melyek egy
rácsfelület segítségével viszik fel a papírra a
színes képet.]
format ćwiartkowy – negyedrét, kvartforma
format ósemkowy – nyolcadrész, oktávforma
format dwunastkai – tizenkettedrét, tizenkettős
alakú
format gabinetowy – nagyalak, kabinet alak
(fényképnél)
format GIF (popularny format plików obrazu) –
(kat.: informatyka) GIF, Graphic Interchange
Format
(grafikus
állományformátum
raszteres képeknek)
format kieszonkowy – zsebformátum
format obrazu [wymiary wyświetlanego obrazu
wyrażone ilorazem jego długości do
wysokości (zazwyczaj przedstawione jako
x:y lub x×y, przy czym symbol
oddzielający wartości, dwukropek lub
znak mnożenia, czytane są jako na).
Obecnie najpopularniejszymi formatami
obrazu są, anamorficzny standard kinowy
2,39:1, tradycyjny 4:3 (1,33:1) stosowany
powszechnie w telewizji, oraz jego
następca 16:9 (1,78:1), wykorzystywany
także w telewizji wysokiej rozdzielczości
HDTV i telewizji cyfrowej. Wszystkie
powyższe
formaty
stanowią
część
specyfikacji standardu kompresji obrazu
MPEG-2, który jest wykorzystywany do
zapisu na nośnikach DVD. Ostatnia z
wymienionych
proporcji
stała
się
standardowym formatem w najnowszych
technologiach zapisu optycznego Blu-ray i
HD DVD, będąc kompromisem pomiędzy
dwoma najpopularniejszymi standardami
wyświetlania panoramicznego obrazu
kinowego:
europejskiego
1,66:1
i
wykorzystywanego
w
Stanach
Zjednoczonych, oraz Wielkiej Brytanii
1,85:1.] – képformátum [A képformátumok a
számítástechnikában használt képkódolási
eljárásokat
jelentik.
Mint
minden
információt, a képeket is kódolni kell ahhoz,
hogy a számítógépek által feldolgozhatóak
legyenek. Vannak olyan képformátumok,
amelyek tárolják a képek
minden
információját, de vannak olyanok is,
amelyek tömörítést végeznek. Minden
képformátumra jellemző, hogy a kódolt kép
elejére beírja a kódolásnál használt
algoritmus jellemzőit -- mintegy névjegyét
hagyva ott. Több képformátum létezik --
1682
egyesek alformátumokkal --, ezek egy része
széles körben elfogadott, mások speciálisan
csak egy adott rendszerre jellemzőek.
Néhány ismertebb közülük: BMP, GIF,
JPEG, PCX és TIFF.]
format ósemki – nyolcadrét
formatować [1. inform. przygotowywać twardy
dysk lub dyskietkę do pracy z jakimś
systemem
operacyjnym;
2. określać
wygląd i rozmieszczenie tekstu na stronie
w programie komputerowym; 3. nadawać
przedmiotom odpowiedni format] –
formázni, formattálni
formatować akapit – (w tekście) bekezdést
formázni
formatować dysk – lemezt formattálni
formatowanie, formatacja – formattálás, formázás
[az a folyamat, melynek során az adatok
fogadásához,
tárolásához
és
azok
visszakereséséhez]
formatowanie dysku; formatacja dysku [jest
procesem przygotowania dysku twardego,
partycji lub innego nośnika danych do
zapisu danych] – lemez formattálás v.
formázás
formatowy, -a, -e – formáns-; formátumú; méretű
formatting {rzecz.}; formatowanie {n.} [komp.] –
(ang.) formatting (of storage disks);
formázás
(tárolólemezeknél)
[tárolólemezeket (hajlékonylemez, merevlemez, CD-R/RW, stb.) az adatok fogadása
elött egy meghatározott rendszer szerint
formázni kell; ennél a műveletnél lesznek a
lemez nyomvonalai és szektorjai kijelölve,
az u.n. "root directory" valamint a "FAT"
tartalomjegyzék
rögzítve;
formázásnál
minden esetleg már tárolt adat törlésre kerül;
márkás hajlékonylemezek ma formázva
kerülnek forgalomba]
formiarnia, formiernia [dział odlewni, w którym
wykonuje się formy odlewnicze] – mintázó
műhely, formázó műhely
formiarnia hutnicza – kohászati v. öntödei
formázó v. mintázó műhely
formiarski, -a, -ie – forma-, formázóformiarz – formázó, formakészítő, mintázó, öntő
munkás
formierka [1. maszyna do wykonywania form
odlewniczych; 2. maszyna do wytłaczania
materiału plastycznego] – formázógép
formierski, -a, -ie; formierczy, -a, -e – formázó,
formakészítő, mintázó, öntő
formierstwo [dział odlewnictwa zajmujący się
metodami
wykonywania
form
odlewniczych. Popularna była już w
okresie
średniowiecza.
Formy
wykonywano z gipsu lub gliny. Były
-
Wersja 01 01 2017.
wówczas nietrwałe.] – formaadás, alakadás,
megformálás
formierstwo w metalu – megformálás ércből
formierstwo w wosku – megformálás viaszból,
visszaformázás
formierz
[1.
rzemieślnik
lub
robotnik
wykonujący formy odlewnicze; 2. ten,
który ozdabiał mieszkania możniejszych
obrazami z gipsu, wosku i sam rzezał do
tego formy lub płaskorzeźby alabastrowe]
– formázó, formakészítő, mintázó, öntő
munkás
formista – (lat.) formalista; a formaságokhoz,
külsőségekhez
ragaszkodó
ember;
a
formalizmus híve, követője
formistyczny, -a, -e – formalista
formizm [ruch artystyczny w Polsce w latach
1917–1922, głoszący nadrzędną rolę formy
w dziele sztuki] – fomalizmus
formować
(formuje)
[1. nadawać
czemuś
określoną formę; 2. o grupie ludzi:
ustawiać się w pewnym porządku;
3. wyrabiać w kimś określone cechy lub
postawy; 4. organizować coś, powoływać
do życia] – (kształtować) formálni,
formázni; idomítani; (kształcić) formálni,
kiformálni,
megformálni,
alakítani,
kialakítani; (tworzyć) alakítani; (csapatot)
felállítani; (szobrász, fazekas) mintázni
formować charakter – jellemet alakítani v.
idomítani
formować kadry – kádereket alakítani, képezni v.
kiképezni
formować rząd – kormányt alakítani
formować szyk bojowy – csatarendet alakítani
formować się [1. przybierać określoną formę;
2. tworzyć się; 3. o grupie ludzi: ustawiać
się w pewnym porządku; 4. nabierać
określonych
cech]
–
formálódni,
formázódni, alakulni, kialakulni; mintázódni,
idomulni, képződni; felállni; felsorakozni
formowanie – formázás, alakítás, alakulás,
alakozás, mintázás, idomítás
formowy, -a, -e [związany z formą (naczyniem)] formaFormula zgody [wraz z Wyznaniem augsburskim,
Obroną Wyznania augsburskiego, Małym i
Dużym
katechizmem,
Artykułami
szmalkaldzkimi stanowi jedną z sześciu
ksiąg
wyznaniowych,
zawierających
zasadnicze
nauki
luteranizmu.]
–
FORMULA CONCORDIAE; Egyességi Irat
[az evangélikus egyház legkésőbbi hitvallási
irata (1577).]
formularz [1. blankiet dokumentu z miejscami
do wypełnienia; 2. zbiór odpisów dawnych
dokumentów]
–
(lat.)
formuláré,
formulárium; űrlap, blanketta, nyomtatvány,
1683
iratminta,
törzslap;
mintagyűjtemémy,
könyvtári kérdőcédula
formularz ankietowy – kérdőív
formularz finansowy – pénzügyi űrlap
formularz meldunkowy – bejelentőlap
formularz służbowy – szolgálati űrlap, törzslap,
személyi kérdőív
formularz sprawozdawczy – beszámolási űrlap
formularz statystyczny – statisztikai űrlap
formularzowy, -a, -e – űrlap-, blanketta-,
nyomtatványformuła [1. konwencjonalny tekst; 2. zwięzłe
sformułowanie przekazujące jakąś myśl,
ideę itp.; 3. ciąg symboli będący zapisem
twierdzenia matematycznego, związku
chemicznego itp.; 4. zasada powstawania i
działania czegoś; 5. zasada organizacji i
charakter
jakiejś
imprezy,
partii
politycznej itp.] – (lat.) formula; (przepis)
előírás, minta, (oklevél és levélminta),
szabály, tétel; recept, elkészítési utasítás;
képlet; (hist., praw.) formula [A prétornak a
bíróhoz intézett írásbeli utasítása, amely a
felek személyének és a per tárgyának
konkrét megjelölése mellett megszabta
azokat a feltételeket, amelyektől a pernyerés
vagy pervesztés függött. Az utasítás tehát a
per érdemi eldöntésére vonatkozott.]
Formuła 1 [piersza] – Formula 1 [egyes]
formuła algebraiczna – algebrai képlet
formuła handlowa – kereskedelmi formula
formuła kalkulacji – kalkulációs minta
formuła pierwsza, formuła jeden [klasa
najszybszych samochodów wyścigowych]
– forma 1
formuła prawna – jogi meghatározás v. szabály
formuła przysięgi – esküminta; esküszöveg, az
eskü szövege
formułka – formulácska, receptke, mintácska
formułka grzecznościowa – udvariassági formula
formułkowy, -a, -e – (lat.) formula-; előírás-,
minta-, szabály-, tétel-; receptformułować (formułuje) [wyrażać słowami myśl,
opinię, wniosek itp.] – megformulázni,
fogalmazni,
szerkeszteni,
szövegezni;
megfogalmazni,
megszerkeszteni,
megszövegezni, meghatározni
formułować coś – szabályba foglalni vmit
formułować jasno pytanie – a kérdést világosan
megfogalmazni v. feltenni
formułować program – műsort összeállítani
formułować wnioski – beadványt szövegezni
formułować się [być formułowanym] –
megszövegezésre, megszerkesztésre kerül
-
Wersja 01 01 2017.
formułowanie
–
szövegezés,
fogalmazás,
megfogalmazás,
megszövegezés,
megformulázás
formuły aktów w Polsce [Najpierwszym zbiorem
formuł urzędowych była wydana przez
sejm piotrkowski w r. 1523 „Formula
processus judiciarii Terrarum Cracoviensis,
Sandomiriensis,
Lublinensis,
Russiae,
Bełżensis et Podoliae.”] – (jog) iratok,
ügyiratok, akták, jegyzőkönyvek, okmányok,
okiratok
formulái
v.
mintái
Lengyelországban
formy grzecznościowe – udvariassági formák
formy męskoosobowe przymiotników – a
melléknevek
hímnemű
személyekre
vonatkozó alakja
formy oboczne – (nyelv.) váltakozó-, alternatív
formák
formy supletywne wyrazu [formy składające się
na jeden paradygmat, ale nie związane
pokrewieństwem etymologicznym, np.
człowiek – ludzie, ja – mnie.] – a szó
szuppletív (tőcserélő) alakjai v. formái
formy towarzyskie – társadalmi formák, társasági
szokások; érintkezési formák
formy zgody – alkalmas v. megfelelő v. egyező
formák
formy zużyte – elavult, elhasznált formák
fornal [robotnik na folwarku zajmujący się
końmi i wykonujący nimi prace na roli] –
(wożnica) kocsis, fuvaros; (dawno) lovász,
béres, istállószolga
fornalka – fogat, kocsi, szekér; lovász mesterség v.
foglakozás
fornalski, -a, -ie – kocsis-, fuvaros, szekeres
fornier, fornir [1. cienki arkusz drewna
przeznaczony na sklejkę lub okleinę;
2. okleina]
– (fr.-ném.) furnér, furnír;
borítólemez; vékony nemeslap, amelyet a
közönséges fa borításra használnak
fornir odłazi – a borítólemez, furnér leválik
forniernia [zakład, w którym wyrabia się
forniry] – furnírvágógép; furnírgyártó üzem
fornirować [1. okładać przedmiot drewniany
fornirem; 2. pokrywać drewno fornirem]
– furnírozni
fornirować mahoniem – mahagónival furnírozni
fornirowany, -a, -e – fornírozott
furor [daw.; zob. furia w zn. 1.] – (lat.) furor;
düh, szenvedély
furor divinus, furor poeticus [w platońskiej i
neoplatońskiej teorii sztuki: szczególny
stan podniecenia umysłu umożliwiający
tworzenie bez znajomości reguł sztuki] - a
költői ihletettség állapota
furor teutonicus – (lat.) furor teutonicus; német
harci düh
1684
forpoczta [nm. Vorposten 'czaty'; vor 'przed';
Posten
'stanowisko;
posterunek;
placówka' z łac. positus p.p. od ponere,
przest.
wysunięta
placówka;
straż
przednia; czaty; zwiad.] – (dawno) előörs,
őrszem, járőr
forpoczty
[placówki
przednie,
oddziały
wywiadowcze. Przenośnie o czymś, co
wyprzedza
całą
resztę,
zapowiada
nadejście czegoś.] – (dawno) előörsök,
őrszemek, járőrök
forpoczty konne – lovas előörs
forpoczty ruchome – mozgó előörs
forsa [1. dawn. wysiłek; siła, moc, energia; 2. pot.
pieniądze] – erőfeszítés, erő, energia;
(közbeszéd) dohány, guba, pénz, lóvé,
dohány
forsing [wym. fors-ing], forcing [wym. fors-ing]
[1. w brydżu: odzywka w licytacji
niepozwalająca
partnerowi
na
spasowanie;
2. przedłużenie
czasu
wywoływania celowo niedoświetlonego
filmu] – erőfölény; filmelőhívás idejének
meghosszabbítása
forsować [1. pokonywać przeszkodę z dużym
wysiłkiem;
2. przeprowadzać
jakieś
przedsięwzięcie lub popierać kogoś mimo
przeszkód;
3. męczyć
nadmiernie
intensywnym wysiłkiem; 4. przedłużać
czas
wywoływania
celowo
niedoświetlonego
filmu;
5.
usilnie
popierać, przyspieszać, przeprowadzać co
zdecydowanie; wymuszać, wywalczać,
wywojować;
przekroczyć,
zdobyć,
opanować szturmem (most, bramę,
barykadę, przejście); męczyć, nadwerężać
(głos), spędzać (konia), przeciążać] – (fr.ném.) forszírozni; erőltetni, feszegetni;
sürgetni, fárasztani, kényszeríteni; iparkodni;
erőlködni; erőszakolni, kierőszakolni
forsować coś – forszírozni vmit
forsować nogi – megerőltetni a lábat
forsować projekt – kierőszakolni a tervezet
megvalósítását
forsować swego kandydata – kierőszakolni a saját
jelölt megválasztását
forsować
się
[męczyć
się
nadmiernie
intensywnym wysiłkiem] – erőlködni,
hajtani magát
forsowanie – erőlködés, erőszakolás, erőltetés,
kínlódás, bajlódás
forsowanie maszerować – erőltetetten menetelni
forsownie – erőltetetten, erőszakosan
forsowny,
-a,
-e
[męczący,
wytężony,
intensywny; przyśpieszony (marsz)] –
erőltető, erőltetett, erőszakolt
forsowne łowy – par force vadászat
-
Wersja 01 01 2017.
forsowny marsz – (wojsko) erőltetett menet
forsujący, -a, -e – kényszerítő; forszírozó
Forsycja (Forsythia Vahl) [rodzaj krzewów
należący do rodziny oliwkowatych.
Obejmuje 6 lub 7 gatunków. Występuje w
Azji Wschodniej oraz w Europie na
Półwyspie Bałkańskim. Łacińska nazwa
rodzajowa
upamiętnia
szkockiego
botanika Williama Forsytha.] – aranyfa;
(błędnie) aranyeső (Forsythia Vahl);
Aranyvessző (Forsythia) [3-4 méteres
aranysárga virágú dúsan virágzó cserje]
Forsycja pośrednia (Forsythia suspensa) –
Aranyfa, (Forsythia suspensa)
Forsycja zwisła (Forsythia suspensa) [gatunek
rośliny z rodziny oliwkowatych. Pochodzi
z Chin, nie występuje jednak w stanie
dzikim, znana jest jedynie jako uprawiana
roślina ozdobna.] – Bókoló aranyfa
(Forsythia suspensa v. Forsithia x
intermedia)
forszlak [część cielęciny lub baraniny z nerką»]
– vesepecsenye (borjú v. bárány)
forszmak [rodzaj gulaszu] – előétel (vagdalt
húsból és burgonyából)
forszpan [1. zob. zwiastun w zn. 3.; 2. daw.
podwoda; 3. daw. stangret powożący z
konia; 4. nm. Vorspann 'koń przyprzężony
pomocniczo do zaprzęgu, doprzęg'; vor
'przed';
spannen
'wyprężać;
zaprzęgać;'zwiastun,
krótki
film
reklamowy, złożony z niektórych scen
filmu mającego się wkrótce ukazać; dawn.
podwoda; stangret.] – [ném. Vorspann
(=előfogat)] filmelőzetes; előfogat; fogatos
fort [budowla obronna stanowiąca część
twierdzy lub samodzielny punkt oporu] –
(fr-ang.) fort; erőd, erődítmény
forta [niska karta, ale najsilniejsza w danym
kolorze w określonym momencie gry] –
alacsony értékű kártyalap, de a játék adott
pillanatában a legerősebb az adott színben
fortalicja (łac fortalicium) [to ogólna nazwa
niewielkiej budowli posiadającej cechy
obronne, określane także jako turris.
Nazwa ta przyjęta jest również dla tzw.
1685
dworów na kopcu i często strażnic. Były to
obiekty przeważnie drewniane i wielu
przypadkach były formą przejściową
pomiędzy wieżą mieszkalną a dworem
obronnym.] – (lat.) fortalicium; kisebb
erősség; őrtorony; palánkvár; udvarház
forte (muzyka: głośno) [I. muz. głośno, mocno; II.
1.
fragment
utworu
muzycznego
wykonywany głośno, mocno; 2. jest
to określenie dynamiczne; skrót f oznacza
głośno, silnie; ff (forte fortissimo) - bardzo
głośno; III. o leku: we wzmocnionej
dawce] – (ol.) forte; (zene) erősen, hangosan,
teljes hangerővel (adandó elő); (med.) dózis
forte fortissimo (fff) = możliwie najgłośniej – (ol.)
forte fortissimo v. fortissimo possible; (zene)
lehetőleg legnagyobb erővel
forte piano (fp) [mocno i nagle cicho] – forte
piano (fp); erősen, majd hirtelen halkan
(adandó elő)
forteca [1. miasto, zamek lub klasztor
umocnione
fortyfikacjami;
2. przen.
miejsce dobrze zabezpieczone przed
osobami niepowołanymi] – erőd, vár,
erődítmény, fellegvár, erősség
forteca kapituluje – az erőd kapitulál
forteczny, -a, -e – erőd-, várfortel [zob. podstęp] – fortély, csel, cselfogás,
ravaszság; csalafintaság; furfang
fortel wojenny – hadicsel
fortepian
[1. duży instrument strunowoklawiszowy; 2. klawiszowy, młoteczkowy,
strunowy instrument muzyczny 3. pot. gra
lub lekcja gry na tym instrumencie] – (ol.)
pianoforte,
fortepiano;
1.
zongora;
hangversenyzongora;
2. a hang erős
megszólaltatásával,
de
rögtön
utána
lehalkításával (adandó elő)
fortepian
koncertowy
–
koncertzongora;
hangversenyzongora
fortepian krzyżowy – kereszthúros zongora
fortepianowy, -a, -e – zongoraFortes fortuna adiuvat [Mężnym los sprzyja.] –
(lat.) Fortes fortuna adiuvat; Bátraké a
szerencse (Terentius)
fortissimo [wym. fortiss-imo] (muzyka: bardzo
głośno) [I. muz. bardzo głośno, bardzo
mocno; II. fragment utworu muzycznego
wykonywany bardzo głośno, bardzo
-
Wersja 01 01 2017.
mocno] – (ol.) fortissimo; (zene) nagyon
erősen (adandó elő)
fortissimo
possibile
(muzyka:
możliwie
najgłośniej) – (ol.) fortissimo possible;
(zene) lehetőleg legnagyobb erővel
fortowy, -a, -e – fort-; erőd-, erődítményfortuna [1. los, zwłaszcza dobry; 2. wielki
majątek; 3. mit. rzym. Fortuna: bogini
płodności i urodzaju oraz losu i
szczęścia]– (lat.) Fortuna a sors, a vak
véletlen, a végzet hatalmát megszemélyesítő
istennő; (átv.) szerencse, sors, siker, vagyon
fortuna falguje – kedvez a szerencse
fortuna kołem się toczy – a szerencse forgandó; a
szerencse kereke forgandó
fortuna mu się uśmiecha – rámosolyog a
szerencse
fortuna śmiałkom służy – (közmondás) aki mer, az
nyer
fortuna z niego zażartowała – a sors v. szerencse
megtréfálta
Fortuna vitrea est: tum cum splendet frangitur
[los jest kruchy: gdy błyszczy najjaśniej,
łamie się] - Fortuna vitrea est: tum cum
splendet frangitur; A szerencse üvegből van:
mikor legszebben ragyog, akkor törik el
(Publilius Syrus)
Fortunat [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"szczęśliwy" lub "ten, któremu los
sprzyja".] – Fortunát [latin eredetű férfinév,
a Fortunatus rövidülése, jelentése: boldog,
szerencsés. Női párja: Fortunáta]
Fortunata – Fortunáta [a Fortunát férfinév női
párja]
Święta
Fortunata
[dziewica,
męczennica
chrześcijańska,
święta
Kościoła
katolickiego. Żyła w Cezarei Palestyńskiej
przełomie III i IV wieku. Jest czczona we
włoskiej prowincji Baucina.] – Szent
Fortunáta (keresztény vértanú)
Fortunato omne solum patria est [Dla
szczęśliwca każda ziemia jest jego
ojczyzną] – (lat.) Fortunato omne solum
patria est; a szerencsésnek mindenhol van
hazája.
fortunka – kis vagyon, gazdagság
fortunnie – (dawno) szerencsésen, boldogan,
sikeresen
fortunny, -a, -e [1. pomyślny, szczęśliwy; 2. taki,
któremu się wiedzie] – (dawno) szerencsés,
boldog, sikeres
fortunna wyprawa – szerencsés hadjárat v.
vállalkozás
fortunny dzień – szerencsés nap
fortyfikacja [sztuka przystosowania (za pomocą
umocnień) terenu do walki; umocnienia
obronne, obwałowania] – (lat.) fortifikáció;
erődítés, erődítmény, erőd, erődítmény, vár,
védőmű; az erődítés tudománya
1686
fortyfikacje polowe – tábori erődítmény
fortyfikacje pozycyjne – erődítmény, megerősített
sánc, szilárd erőd
fortyfikacyjny, -a, -e – erődítési
fortyfikator; inżynier fortyfikator – erődítmény
építő, hadmérnök, építész; erődépítő mester
fortyfikować – erősíteni, sáncolni, erődíteni
fortyfikować miasto – várost megerősíteni v.
sánccal körülvenni
fortyfikować obóz – tábort megerősíteni v.
körülsáncolni
fortyfikować się [umacniać swoje stanowisko
fortyfikacjami]
–
megerősödni;
erődítménnyel veszi körül magát
fortyfikowanie – megerősítés, erődítés
forum [1. miejsce publicznych wystąpień;
2. spotkanie poświęcone omawianiu spraw
z określonej dziedziny; też: grupa ludzi
biorących udział w takim spotkaniu;
3. stowarzyszenie skupiające organizacje,
państwa lub osoby na zasadzie dużej
autonomii organizacyjnej i odrębności
poglądów;
4. plac
w
miastach
starożytnego Rzymu, na którym odbywały
się zebrania ludowe, targi, sądy; 5. w
dawnej Polsce: sąd właściwy dla
rozstrzygania danej sprawy; 6. oznacza
sąd właściwy dla sprawy, forum
competens, gdy bowiem były sądy
rozmaite, np.: sejmowe, asesorskie,
referendarskie,
trybunalskie,
podkomorskie,
podwojewodzińskie,
miejskie, pograniczne, kompromisarskie i
t. d., więc i sprawy kwalifikowały się do
tych lub innych.] – (tört.) fórum, köztér,
piac (Rómában); (átv.) nagy nyilvánoság,
közélet (na forum publicznym: a
nyilvánosság előtt); illetékes fórum, hatóság,
hivatali szerv
Forum Appii a. Forum Appiusza a. rynek
Appijuszowy a. Rynek Appiusza (Forum
Appius) [Biblia Warszawska: A bracia
tamtejsi, gdy o nas usłyszeli, wyszli na nasze
spotkanie aż do Forum Appii i do Tres
-
Wersja 01 01 2017.
Tabernae. Gdy Paweł ich ujrzał,
podziękował Bogu i nabrał otuchy. Biblia
Tysiąclecia: Tamtejsi bracia, dowiedziawszy
się o nas, wyszli nam naprzeciw aż do
Forum Appiusza i Trzech Gospód.
Ujrzawszy ich, Paweł podziękował Bogu i
nabrał otuchy. Biblia Gdańska: Stąd, gdy
usłyszeli bracia o nas, wyszli przeciwko nam
aż do rynku Appijuszowego i do Trzech
Karczem; których gdy Paweł ujrzał,
podziękowawszy Bogu, wziął śmiałość. —
Jednak Paweł prawdopodobnie szedł
pieszo. Przebył 212-kilometrowy odcinek
Drogi Apijskiej, prowadzący między
innymi przez Bagna Pomptyjskie —
podmokły teren, który jeden rzymski
pisarz przeklinał z powodu komarów
i przykrego zapachu. Przy północnym
skraju bagien, około 65 kilometrów od
Rzymu, usytuowany był Rynek Appiusza,
a jakieś 50 kilometrów od miasta
znajdowały się Trzy Gospody. W tych
dwóch miejscach na Pawła czekali
chrześcijanie z Rzymu. Gdy apostoł ich
zobaczył, „podziękował Bogu i nabrał
odwagi” (Dzieje 28:15).] – APPII FORUM
(Appius piaca) v. APPIUS FÓRUMA.
[Piactér az appiai úton, mintegy 60 km-nyire
Rómától. Idáig jöttek Pál elébe a római
keresztyének, és itt köszöntötték őt (ApCsel
28,15).]
Forum Doskonałych Towarów (znak jakości) –
Kiváló Áruk Fóruma (KAF)
forum dyskusyjne [to przeniesiona do struktury
stron WWW forma grup dyskusyjnych,
która służy do wymiany informacji i
poglądów między osobami o podobnych
zainteresowaniach
przy
użyciu
przeglądarki internetowej.] – diszkussziós
fórum; vitafórum
forum międzynarodowe – nemzetközi fórum
Forum Młodych Demokratów – Ifjúsági
Dmokrata Fórum (IDF)
Forum Romanum [główne i najstarsze forum w
starożytnym Rzymie] – Forum Romanum
(az ókori Rómában)
forum sądowwe – bírósági tárgyalóterem; bíróság,
joghatóság
forward [do przodu [komp.]] – (ang.) forward;
továbbító (parancs) [1. egy beérkezett
elektronikus levél továbbítása egy harmadik
1687
személynek; a legtöbb levelező kliensben
külön funkció van erre a célra; 2. levelező
programok egyik parancsa a forward
művelet, mely egy beérkezett levél
továbbküldését végzi el egy vagy több
címzettnek]
fory [1. uprzywilejowane warunki stworzone
słabszemu uczestnikowi rozgrywek w celu
wyrównania
szans na zwycięstwo;
2. przywileje, na jakie ktoś może liczyć w
określonym środowisku lub u określonej
osoby] – (ném.) fór; előny
foryś [1. daw. pomocnik stangreta jadący na
jednym z przednich koni w poczwórnym
lub
poszóstnym
zaprzęgu;
2. daw.
pachołek konny z trąbką lub światłem,
poprzedzający karetę; 3. daw. konny
ordynans oficera; 4. forysiek, forysic,
forytarz, forytarczyk, z niemic. Vorreiter –
ordynans, żołnierz konny na usługach
oficera, niegdyś u możnej szlachty
pachołek, z trąbką jadący konno przed
karetą poszóstną i torujący drogę, nieraz
trudną do przebycia, z powodu brodów,
złych mostów, wywrotów leśnych i innych
niebezpieczeństw. Forysiów używano w
podróży nietylko dla parady, ale i z
potrzeby.] – fullajtár, előfutár; parádés v.
urasági kocsis
forytować [daw. darzyć kogoś lub coś
szczególnymi względami] – pártfogolni,
támogatni, beajánlani, előnyben részesíteni,
protezsálni
forytować co – előmozdítani vmit
forytować kogo – támogatni vkit
forytować kogo na posadę – alkalmazásra ajánlani
vkit
forytować sprawę – támogatni az ügyet
forzato, sforzato, sforzando ["forcato, sforcato,
sforzando"] (fz, sfz, sf) [1. wzmacniejąc
tylko dany dźwięk, przy którym
umieszczono zapis; 2. wzmacniając tylko
ten dźwięk przy którym umieszczono
oznaczenie] – forzando, forzato = erősítve,
hangsúlyosan;
sforzando,
sforzato
=
hangsúlyozva, erősen
fosa [głęboki rów, zwykle napełniony wodą,
którym dawniej otaczano miasto lub
zamek w celach obronnych] – árok, várárok
fosa orkiestrowa [zob. kanał w zn. 9.] – zenekari
árok
fosfat [nawóz fosforowy] – (gör.) foszfát,
foszforsavas só (a foszfortartalmú műtrágya
alapanyaga)
fosfatowy, -a, -e – foszfátfosfatyna – (vegytan) foszfatin
fosfor (P, łac. phosphorus – "niosący światło") [1.
pierwiastek chemiczny, trujący niemetal,
-
Wersja 01 01 2017.
emitujący światło podczas reakcji z
tlenem; 2. to pierwiastek chemiczny,
niemetal. Po raz pierwszy wyodrębnił go
Hennig Brand w 1669 r.] – (gör.) phosphor,
foszfor (P) (nyelvújításkori magyar nevén
vilany); [nem fémes kémiai elem, színtelen,
viaszfényű anyag, a természetben szabad
állapotban nem fordul elő, igen erős méreg.
egy nemfémes, szilárd kémiai elem. A
rendszáma 15, vegyjele P. Neve görög
eredetű, jelentése „fényhozó”. ]
fosforan [sól lub ester kwasów fosforowych] –
foszfát; foszforsav és bázis reakciójakor
képződő só
fosforan
sodu;
Fosforan(V)
sodu
(Na3PO4·12H2O) [nieorganiczny związek
chemiczny,
sól
sodowa
kwasu
fosforowego(V). Białe kryształy dość dobrze
rozpuszczalne w wodzie, odczyn lekko
zasadowy. Występuje w postaci hydratu
(najczęściej jako dwunastowodzian, rzadziej
jako dziesięciowodzian). Używany do
strącania fosforanów(V) innych metali,
produkcji
środków
chemicznych
do
zmiękczania wody, regulator kwasowości
(E339) oraz jako substancja wzbogacająca
żywność w fosfor. Jest składnikiem
nawozów fosforowych i może się przyczynić
do eutrofizacji wód.] – trisó, Na3PO4;
nátrium-foszfát (más néven trinátrium-foszfát
v. trisó) [a foszforsav nátriummal alkotott sója.
Általában fehér por formájában kapható.
Képlete: Na3PO4. Vízben igen jól oldódik,
bázikus oldatot hoz létre. Zsíroldószerként
széles körben alkalmazzák. Élelmiszerekben
savanyúságot-szabályozó
anyagként,
emulgeálószerként,
valamint
térfogatnövelőként használják. Élelmiszeripari
alkalmazásakor E339 néven használják, mely
mind a három nátrium-foszfátot tartalmazza
(mononátrium-foszfát,
dinátrium-foszfát,
trinátrium-foszfát).]
fosforan wapnia – kálciumfoszfát
fosforanowy, -a, -e – foszfátfosforek [związek fosforu z pierwiastkami
metalicznymi] – foszfid (cink-, alumínium-,
kálcium-, hidrogán-, magnéziumfoszfid stb.)
fosforescencja (świecenie fosforyczne) [świecenie
ciał wywołane uprzednim naświetlaniem i
trwające po jego ustaniu] – (gör.)
foszforeszkálás, nem izzó testeknek sötétben
való világítása, ha azok előzetesen a
világosság hatásának voltak kitéve (pl.
foszfor);
fényhatást
követő
utólagos
villódzás, fénykibocsátás
fosforescencja morza [zjawisko jednolitego
świecenia powierzchni wód morskich] –
tenger foszforeszkálása
fosforescencyjny, -a, -e – foszforeszkálási
1688
fosforowodór [trujący, bezbarwny gaz o zapachu
zgniłych ryb] – (vegytan) foszfin,
foszforhidrogén v. foszfor-hidrogén [egy
szervetlen
foszforvegyület,
amelynek
összegképlete PH3. Az ammóniáéhoz
hasonló szerkezetű molekulákat alkot.
Színtelen, kellemetlen szagú gáz. Vízben alig
oldódik. Erősen redukáló hatású. Erős
méreg. A foszfornak 3 hidrogén-vegyületét
ismerjük, ezek: a gázalaku foszforhidrogén
(PH3), a folyós foszforhidrogén (P2H4) és a
szilárd foszforhidrogén (P4H2).]
fosforowodorowy, -a, -e – foszfinfosforowy, -a, -e [przymiotnik od: fosfor] –
foszforos, foszfor
fosforyczny, -a, -e – foszfor-, foszfid-, foszforos
fosforyt [skała osadowa składająca się głównie z
fosforanów wapnia] – (ásvány) foszforit,
apatit; kriptokristályos, finoman rostos,
földes apatit-féleség; fluort és klórt nem
tartalmaz (a foszforitból készült a
szuperfoszfát műtrágya)
fosforytowy, -a, -e [przymiotnik od: fosforyt] –
foszforitfosforyzacja [(chemia) reakcja przyłączania
grupy fosforowej do cząsteczki związku
organicznego] – foszforizáció
fosforyzacja cykliczna – ciklikus foszforizáció
fosforyzować [1. świecić w ciemności dość długo
po uprzednim naświetleniu; 2. jaśnieć w
ciemności bladym, zielonkawym światłem]
– foszforeszkálni
fosforyzowanie – foszforeszkálás; foszforizálás
fosgen (tlenochlorek węgla), COCl2 [1.
nieorganiczny związek chemiczny z grupy
chlorków kwasowych. Jest to bezbarwny
gaz, bardzo silnie trujący i duszący, o
zapachu świeżo skoszonej trawy, zgniłych
owoców. 2. bezbarwny, silnie trujący gaz o
duszącej woni] – (gör.) foszgén (v. karbonilklorid); (vegytan) fojtógáz [a szénsav
származékának, dikloridjának tekinthető
szervetlen vegyület. Képlete COCl2. Erős
méreg. Színtelen, fojtó szagú gáz. Víz
hatására hidrolizál, apoláris oldószerekben
(benzolban, toluolban) jól oldódik. Hűtéssel
könnyen cseppfolyósítható. A vegyipar
műanyaggyártásra használja.]
fosgenit
[minerał
o
barwie
żółtawej,
brunatnawej lub zielonawej i szklistym
lub diamentowym połysku] – (ásvány)
foszgenit, kerazin, ólomszaruérc; enyhén
színezett,
másodlagos
ólomérceket
tartalmazó ásvány
fossa temporalis (łac., zob. dół skroniowy) – (lat.)
fossa temporalis [egy mélyedés a koponya
két oldalán]
-
Wersja 01 01 2017.
fosylia [1. szczątki organizmów z minionych
epok geologicznych; też: ślady ich
działalności zachowane w skałach; 2.
zachowane w skałach szczątki oraz ślady
działalności organizmów zwierzęcych i
roślinnych
z
minionych
epok
geologicznych; skamieniałości, skamieliny]
– fosszilia, kövület (a latin fossus, 'kiásott'
szóból) v. más néven ősmaradványok,
ősleletek [az állatok, növények vagy más élő
szervezetek megkövesedett vagy egyéb
módon megőrződött maradványai, illetve
lenyomatai (például lábnyomai)]
fot
[jednostka
natężenia
oświetlenia
powierzchni] – (gör.) fot; a megvilágítás
erőségének egysége: 10000 lux
fotel [1. wyściełany mebel do siedzenia, z
poręczami; 2. siedzenie w pojeździe lub na
sali widowiskowej; 3. przen. urząd,
stanowisko; 4. z franc. fauteuil, wyraz
wprowadzony do języka polskiego
jednocześnie z nałogiem francuskiej
paplaniny. Pierwej mówiono: krzesło, np.
„krzesło senatorskie”, a jeszcze dawniej
„stolec” czyli mały stół. W rękopisie
encyklopedycznym z wieku XIV, którego
podobiznę podaliśmy w artykule o
encyklopedjach polskich, znajdujemy
wyrażenie „stolec cnoty” w znaczeniu:
tron cnoty.] – fotel, (párnázott) karosszék,
támlásszék; (w teatrze) zsöllye; (autóban)
ülés
fotel bujany [fotel na biegunach] – hintaszék
fotel dentystyczny [specjalne siedzenie dla
pacjenta w gabinecie dentystycznym] –
fogászati szék, kezelőszék, fogorvosi szék
fotel ginekologiczny [specjalne siedzenie dla
pacjentki w gabinecie ginekologicznym] –
nőgyógyászati szék
fotel kierowcy – vezetőülés (autóban)
fotel klubowy [niski, głęboki fotel obity skórą] –
(ang.+fr.) klubfotel; egyenlő magasságú
oldal- és háttámlájú, teljesen puhán
kárpitozott fotel
fotel lotniczy [rozkładane siedzenie w samolocie]
– repülőgépen lévő szék fotel ministra –
(átv.) (miniszteri) bársonyszék
fotel na biegunach – hintaszék
fotel na kółkach – kerekes szék; tolókocsi
fotel obrotowy – forgószék
fotel pasażera – utasülés (autóban)
fotel pluszowy – plüssfotel
fotelik [mały fotel] – kis fotel
fotelik dla dziecka – gyerekülés (autóban)
fotelowy, -a, -e – szék-, karosszék-, zsöllye-,
fotelszerű
1689
fotka [pot. fotografia] – (közbeszéd) felvétel,
fénykép; fotó
foto- [1. pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy ze
światłem; 2. pierwszy człon wyrazów
złożonych wskazujący na ich związek
znaczeniowy z fotografią] – (gör.) foto-,
fényfoto [I. pot.; zob. fotografia w zn. 2.; pot.
fotograficzny] – fotó, fotoráfia; fotófotoamator
[osoba
zajmująca
się
fotografowaniem
niezawodowo];
fotoamatorka – fotoamatőr, műkedvelő v.
amatőr fényképész, amatőr fotós (ffi/nő)
fotoamatorski, -a, -ie – fotoamatőrfotochemia [nauka zajmująca się badaniem
wpływu promieniowania świetlnego na
przebieg reakcji chemicznych oraz
zjawisk
świetlnych
towarzyszących
procesom chemicznym; też: ogół tych
reakcji i zjawisk] – (gör.) fotokémia;
(vegytan) a fény vegyi hatásával foglalkozó
tudomány; a vegytannak a fény, ill. egyéb
sugárzások kiváltotta vegyi folyamatokat
tanulmányozó ága
fotochemiczny, -a, -e – fotokémiaifotochromia [zjawisko odwracalnej zmiany
barwy
związku
chemicznego
pod
wpływem promieniowania o różnej
długości fali] – (gör.) fotokrómia, színes
fényképezés
fotochromowy, fotochromatyczny, -a, -e –
fotokrómfotochromografia (foto- + gr. chróma ‘barwa’ +
gráphein
‘pisać’)
[poligr.
metoda
otrzymywania zdjęć oddających naturalne
barwy] – színes fénykép
fotocynkografia [druk płaski z form cynkowych
wykonanych
fotomechanicznie]
–
fotocinkográfia
(fotomechanikus
sokszorosító eljárás, föltalálója sir Henry);
fényképezés
cinklemezre
sokszorosítás
céljából
fotodetektor [urządzenie do wykrywania
promieniowania świetlnego] – fotodetektor
[fényt érzékelő félvezető elem, amely a fény
változásának
megfelelően
szolgáltat
elektromos jelet. A CD-technikában:
többnyire négy fotodiódából álló érzékelő
egység, amely a CD-játszók lézersugarát
(sugár- és tengelyirányban mozgatva)
sávontartja. A fotodetektorokat más célra is
használják, például magnókon a szalagvég
érzékelésére.]
fotodioda [dioda półprzewodnikowa pracująca
jako
fotodetektor]
–
fotodióda,
fényérzékeny dióda [1. PN-átmeneteket (P és
N-típusú félvezetők közötti határterület)
-
Wersja 01 01 2017.
tartalmazó fényérzékeny félvezető eszköz.
Záró irányú feszültséggel működtetik.
Megvilágítás nélkül csak igen kis, ún.
„sötétáram” folyik rajta át, megvilágítás
hatására az áram nagyságrendekkel megnő.
2. A fotodiódák mindig záróirányban
működnek. Fény hatására a zárórétegben a
belső
fényelektromos
hatás
miatt
töltéshordozók szabadulnak fel, a fotodióda
vezetővé válik. A fotodióda külső feszültség
nélkül
fényelemként
működik.
A
fotodiódákat elsősorban mérési és vezérlési
feladatokban használják.]
fotodruk [zob. fototypia] – fototípia; fénynyomás,
fénymásolás
fotodrukowy, -a, -e – fénynyomású, fénynyomásos
fotoelektryczność
[zjawiska
elektryczne
zachodzące pod wpływem promieniowania
świetlnego] – (gör.) fotoelektromosság;
fotoeffektussal keletkező elektromosság
fotoelektryczny, -a, -e – fényelektromos
fotoforeza – fotoforézis; a fénysugárnak az
elektromos erőtérben lebegő igen kis
részecskére gyakorolt elmozdító hatása;
gázokban lebegő parányi részecskék
elmozdulása fény hatására
fotofereza pozaustrojowa (ang. - extracorporeal
photopheresis, ECB) [1. to rodzaj
cytaferezy, polegająca na odseparowaniu
limfocytów
i
ich
pozaustrojowym
napromienieniu promieniami UVA, po ich
uprzednim
uwrażliwieniu
środkami
zwiększającymi wrażliwość na nadfiolet,
tak zwanymi psolarenami. 2. to jest
metodą leczenia immunomodulującego,
zastosowaną po raz pierwszy u chorych z
pierwotnymi
chłoniakami
skóry
z
komórek T (cutaneous T-cell lymphoma,
CTCL), a później w terapii innych chorób
mediowanych przez limfocyty T. W czasie
ECP leukocyty chorych uprzednio
uaktywnione
metoksypsoralenami
podlegają naświetlaniu promieniowaniem
ultrafioletowym A, a następnie reinfuzji. ]
– (extracorporalis photopheresis) (ECP)
kezelés
fotogeniczność [korzystny wygląd na zdjęciach]
– fotogén állapot
fotogeniczny, -a, -e [korzystnie wyglądający na
zdjęciach] – (gör.) fotogén, fotogenikus;
fényképezhető, fényképezésre v. filmezésre
alkalmas;
fényérzékeny,
fényképezésre
alkalmas, fényképen jó mutató
fotograf (jestem fotografem) [osoba, która
zajmuje się fotografowaniem] – (gör.)
fotográfus, fényképész, fotós
fotograf uliczny – utcai fényképész
1690
fotografia [1. utrwalanie obrazów za pomocą
aparatu fotograficznego; 2.
obraz
otrzymany w taki sposób; 3. przen. wierne
odbicie, odtworzenie czegoś] – (gör.) fotó,
fotográfia; (zdjęcie) fénykép; fényképészet,
fényképezés; felvétel, fényképfelvétel
fotografia artystyczna – művészi fénykép
fotografia astronomiczna [zob. astrofotografia] –
csillagászati fényképezés
fotografia barwna [1. metoda fotograficzna
otrzymywania obrazów w barwach
naturalnych; 2. technika fotograficzna
umożliwiająca rejestrowanie barwnych
obrazów. Polega na rejestracji zdjęć na
negatywie lub pozytywie przedmiotów
sfotografowanych wraz z ich kolorem,
czyli właściwością wywołującą wrażenia
wzrokowe, zależną od długości fal
świetlnych odbijanych, przepuszczanych
lub emitowanych przez dany przedmiot] –
színes fényképezés, színes fénykép
fotografia bliska – közeli felvétel
fotografia cyfrowa [polega na utrwaleniu obrazu
w postaci cyfrowej, a nie, jak w fotografii
tradycyjnej, na chemicznym nośniku
światłoczułym. Do wykonywania zdjęć, w
odróżnieniu od fotografii tradycyjnej
(nazywanej
czasem,
choć
niezbyt
poprawnie, jako przeciwieństwo cyfrowej,
określeniem analogowa), służy sprzęt o
odmiennej konstrukcji: cyfrowy aparat
fotograficzny.] – digitális v. számítógépes
fényképezés
fotografia dnia pracy – munkanap fényképezés
fotografia grzbietowa [obraz fotograficzny o
określonych rozmiarach] – hátfotó; egy
bizonyos méretű fotográfiai kép
fotografia kolorowa – színes fénykép
fotografia lotnicza [zob. aerofotografia] – légi
fényképezés, légifelvétel
fotografia migawkowa – pillanatfelvétel
fotografia pocztówkowa [obraz fotograficzny o
rozmiarach pocztówki] – képeslap méretű
fényképek
fotografia pozowana [zob. zdjęcie pozowane]
[fotografia, do której ktoś przybrał
odpowiednią pozę] – beállított felvétel
fotografia prasowa – sajtófotó
fotografia reklamowa – reklámfotó
fotograficznie – fényképészetien
fotograficzny, -a, -e – fényképészeti, fényképező-,
fényképfotograficzny
papier
do
drukarek
atramentowych [patrz papier fotograficzny
do
drukarek
atramentowych]
–
fényképpapír tintasugaras nyomtatóhoz
-
Wersja 01 01 2017.
fotograficzny połysk [patrz lustrzany połysk] –
fénykép csillogás; tükröződés
fotografijka – fotográfia, fénykép
fotografik, fotograficzka – (gör.) fotografikus,
művészi fényképész, forográfus (ffi/nő)
fotografika [1. wykonywanie fotografii mających
walory dzieł sztuki; 2. technika graficzna
wykorzystująca światłoczułe materiały
fotograficzne do otrzymywania obrazów
bez użycia aparatu fotograficznego] –
fotóművészet,
művészi
fényképezés;
fényképészet
fotografizm [dążenie w sztuce do przesadnej,
fotograficznej wierności w przedstawianiu
rzeczywistości]
–
fotografizmus,
fotografikus hűségre való törekvés
fotografować
(fotografuje)
[wykonywać
fotografie
za
pomocą
aparatu
fotograficznego] – (gör.) fotografálni;
fényképezni, lefényképezni; felvenni
fotografować kogoś – fényképezni, felvételt
készíteni vkiről; levenni vkit
fotografować
pod
słońce
–
napfénynél
fényképezni
fotografować się [być fotografowanym] –
lefényképezi v. lefényképezteti magát
fotografować się przy dużym zbliżeniu – igen kis
távolságról fényképezni
fotografowanie – fényképezés, lefényképezés
fotogram [1. zdjęcie fotograficzne o walorach
dzieła sztuki; 2. obraz fotograficzny
otrzymany
bez
użycia
aparatu
fotograficznego; 3. zdjęcie fotograficzne
terenu lub obiektu wykonane metodą
fotogrametryczną;
4. daw.
zdjęcie
fotograficzne]
–
fotogram;
művészi
fénykép; fotogrammetrikus kép [maga az
elnevezés Moholy-Nagy Lászlótól ered, aki
berlini évei alatt kezdte kísérleteit a
közvetlen fényformálás, fénymodulálás
jegyében.]
fotogrametra
[osoba
zajmująca
się
fotogrametrią] – fotogrammetriát készítő
geodéta
-
Wersja 01 01 2017.
fotogrametria [1. dział geodezji zajmujący się
opracowywaniem
map
i
planów
geodezyjnych
na
podstawie
zdjęć
1691
fotograficznych; 2. metoda określania
obiektów w taki sposób; 3. dziedzina
nauki
i
techniki
zajmująca
się
odtwarzaniem kształtów, rozmiarów i
wzajemnego położenia obiektów w terenie
na podstawie zdjęć fotogrametrycznych
(fotogramów).]
–
fotogrammetria;
(geodézia) a terepfelvétel azon módja,
amikor
a
felvétel
általánoságban
háromszögelés útján,
részleteiben pedig
fotografálás útján történik; a fotogrammetria
a
távérzékelt
felvételek
kvantitatív
kiértékelésén alapuló eljárás.
fotogrametria
naziemna
[zob.
terrofotogrametria] – terrofotogrametria;
földfelszín fotogrammetriája [A földfelszín
helyzetének és alakjának fényképek alapján
történő nagy pontosságú meghatározása.
Segítségével a földfelszín méreteinek
meghatározása a fényképek utólagos
kiértékelésével történik.]
fotogrametryczny, -a, -e – fotogrammetriai
fotogrametria lotnicza [zob. aerofotogrametria] –
aerofotogrammetria, légi fotogrammetria;
[légi fotogrammetriában a fényképeket a
Földről készítik repülőről, vagy műholdról]
fotogrametria
naziemna
[zob.
terrofotogrametria]
–
fotogrammetria
[olyan tudomány, amely a fényképről vett
méretekből meghatározza a valós tárgyak
kiterjedéseit]
fotogrametria
przestrzenna
zob.
[stereofotogrametria]
–
sztereoforogrammetria
fotograwiura [zob. heliograwiura] – heliogravűr,
fotogravür; mélynyomatás, fénymetszet
fotokomórka [1. urządzenie przetwarzające
sygnały optyczne na elektryczne; 2. zob.
komórka fotoelektryczna] – (gör.+lat.)
fénycella, fotocella; fényenergiát elektromos
árammá alakító berendezés; fényhatásra
működésbe
lépő
készülék
(komórka
fotoelektryczna)
fotokomórka światłoczuła – fényérzékeny
fotocella
fotokomórkowy, -a, -e – fotocellás
fotokopia [kopia dokumentu uzyskana metodą
fotograficzną]
–
(gör.)
fotokópia,
fénymásolat, fényképmásolat, fotómásolat
fotokopiarka [urządzenie do sporządzania
fotokopii] – fénymásoló (berendezés)
fotolitografia [1. metoda wykonywania form
drukowych stosowanych w technice
drukowania offsetowego; 2. jest to proces
pochodzący
z
technologii
półprzewodnikowej
polegający
na
odtworzeniu wzorów fotomasek na
podłożu np. półprzewodnikowym. Celem
wykonywania fotolitografii jest uzyskanie
pożądanego kształtu powierzchni. Zasada
działania fotolitografii jest podobna do
litografii w poligrafii.] – fotolitográfia;
fénynyomtatás; fényképeknek kőnyomás
útján való sokszorosítása; laposnyomás [egy
olyan elektronikai gyártási eljárás, melyet
főleg
a
félvezetőiparban,
mikroelektronikában használnak, például
mikroprocesszorok gyártására. Az eljárás
segítségével
rendkívül
kis
méretű
elektronikus áramkörök készíthetők: az így
készült vezetők vastagsága mindössze
néhány tíz nanométer; ez az úgynevezett
„csíkszélesség”.]
–
A mikroelektronikai
eszközök
gyártásánál
használt
eljárás,
amelynek során a félvezető felületre felvitt
speciális rétegen maszkot alakítanak ki a
létrehozni kívánt szerkezetnek megfelelően. A
speciális fényérzékeny réteg a megvilágítás
hatására eltávolíthatóvá válik; ahol nem érte
fény, ott viszont megmarad. Az így kialakított
maszk bizonyos részeket elszigetel, másokat
elérhetővé tesz például szennyezők bevitele,
maratás, vagy más technológiai eljárások
számára, amelyekkel a mikroelektronikai
eszköz különböző szerkezeteit kialakítják. A
gyártás során számos ilyen, néhány tized
mikron vastag réteg kerül egymás fölé.
FOTOLITOGRÁFIA
fotolitograficzny, -a, -e – fotolitográfiai,
fénynyomtatási, fénynyomtatásos
fotoliza [reakcja rozkładu cząsteczek związku
pod wpływem działania światła] – (gör.)
fotolízis; fény hatására történő vegyi bomlás
1692
fotologia – fénytan
fotometr [przyrząd do pomiarów wielkości
fotometrycznych] – (gör.) fotométer;
fénymérő; fényerősségek összehasonlítására
szolgáló készülék; megvilágításmérő; a
fényerősség mérésére való eszközöket
fénymérőknek, fotométernek nevezik. [Mivel
a fényerősségre abszolut mértékünk nincs, a
mérés
csak
különböző
fényforrások
összehasonlításából állhat valamely egységül
választott
fényerősséggel.
A
F.-ek
alkalmazása általában az optika azon tételén
alapszik,
hogy
valamely
felület
megvilágításának erőssége fordított arányban
áll
a
fényforrástól
való
távolság
négyzetével.]
fotometria [dział optyki zajmujący się
ilościowym
opisem
promieniowania
świetlnego] – (gör.) a. m. fénymérés, az az
eljárás, mellyel különböző fényforrások
erejét lehet összehasonlítani. Kezdeményező
e téren: Bouguer Péter (1698-1758) és
Lambert János (1728-1777) voltak.
fotometria astronomiczna [zob. astrofotometria]
–
asztrofotometria;
az
égitestek
fényerősségének mérése
fotometryczny, -a, -e – fotometriai, fénymérési
fotomikrografia [zob. mikrofotografia w zn. 1.] –
fotomikrokgráfia; (mikrográfia), górcsövi
készítmények fotografálása. A górcs?
szemlencséje elé külön e célra készült
fotográfkamrát helyeznek el. A szemlencse a
képet a fotográflemezre vetíti.
fotomontaż [obraz fotograficzny otrzymany
przez
sfotografowanie
kompozycji
utworzonej z fragmentów kilku fotografii,
rysunków itp.; też: metoda tworzenia
takich obrazów] – (gör.+fr.) fotomontázs;
különféle fotográfiák oly módon való
egybeolvasztása, hogy a kép a szemlélőre
olyan hatást fejtsen ki, amit egyetlen
fotográfiával elérni nem lehet; fényképek
egységes hatású összeállítása
fotomontażowy, -a, -e – fotomontázs-
foton [elementarna cząstka promieniowania
elektromagnetycznego – (gör.) foton;
(fizika)
apró
fénymennyiségek,
az
elektromágneses
sugárzásban
fénysebességgel haladó anyagi részecske, a
fényenergia kvantuma
-
Wersja 01 01 2017.
fotonika [to interdyscyplinarna dziedzina nauki i
techniki, łącząca dokonania optyki,
elektroniki i informatyki w celu
opracowywania technik i urządzeń
wykorzystujących
promieniowanie
elektromagnetyczne (oprócz radiowego)
do
przenoszenia
i
przetwarzania
informacji.] – fotonika
fotonowy, -a, -e – fotonfotoogniwo [zob. ogniwo fotoelektryczne,
słoneczne; przyrząd półprzewodnikowy
przetwarzający energię promieniowania
elektromagnetycznego na energię prądu
stałego] – fotoelektromos elem, napelem
fotoogniwa słoneczne – napelemek
fotoplastykon (gr. plastikós - rzeźbiarski,
również fotoplastikon) [1. daw. urządzenie
pozwalające na indywidualne oglądanie
przesuwających się wewnątrz niego
stereoskopowych
obrazów
fotograficznych; też: lokal, w którym
można było skorzystać z takiego
urządzenia; 2. to automat do prezentacji
pojedynczych fotografii (przeźroczy) z
całych cykli fotograficznych na jednym
stanowisku wizualnym. Jego pierwowzór
prezentował
monoskopowe
obrazki,
jednakże późniejsze wersje pokazywały w
wizjerach dwie fotografie tego samego
tematu zrobione z nieco odmiennej
perspektywy
sprawiając
wrażenie
fotografii przestrzennej. Jest to technika
stereofotografii.] – fotoplasztikon; vásári
sztereokop berendezés
fotoplastyka
–
fotoplasztika;
valódi
kiemelkedésekkel és bemélyedésekkel bíró
relief képek előállítására szolgáló fotográfiai
eljárás.
fotoreportaż [reportaż składający się z serii
zdjęć fotograficznych lub filmowych i
krótkiego tekstu wiążącego] – (gör.+ang.)
fotoriport; fényképes hírlapi tudósítás
fotoreporter [współpracownik redakcji lub
agencji prasowej wykonujący zdjęcia na
jej zlecenie] – (gör.+ang.) fotoriporter;
hírlaptudósító,
aki
újságok
számára
fényképeket készít
fotoreporterski, -a, -ie – fotóriporter-, fotóriporteri
fotorezystor (fotoopornik, fotoelement oporowy,
opornik
fotoelektryczny)
[to
jest
elementem
światłoczułym.
Jego
rezystancja zmienia się pod wpływem
padającego promieniowania i nie zależy
od kierunku przyłożonego napięcia,
podobnie jak rezystancja zwykłego
rezystora.] – fotocella (a hangosfilmek ún.
optikai hangcsíkjának letapogatására szolgál)
1693
fotos [zdjęcie przedstawiające aktora albo scenę
z filmu lub sztuki, wykonane dla celów
reklamowych] – fotó, fénykép, reklámfotó
fotosetter – fényszedő; „Fotosetter" [sora a
betűnkénti elv alapján épül fel]
fotosfera [powierzchniowa warstwa gwiazdy] –
(gör.) fotoszféra; a Nap látható, fénylő
felületének neve
fotoskład [skład wykonany na materiale
światłoczułym;
też:
technika
wykonywania takiego składu] – fényszedés
fotoskładowy, -a, -e [przymiotnik od: fotoskład]
– fényszedés-; – fényszedési
fotoskop [przyrząd do wyświetlania obrazu
przedmiotów
powiększonych
przez
mikroskop] – fotoszkóp
fotosy aktorów – színészek fotói
fotosynteza [proces wytwarzania przez rośliny
zielone i niektóre bakterie związków
organicznych z dwutlenku węgla i wody
przy udziale światła] – (gör.) fotoszintézis;
a zöld növények életfolyamata: szénhidrátok
létrehozása széndioxidból és vízből a
napfény hatására
fotosyntetyczny, -a, -e – fotoszintetikus
fotosyntetyzować – fotoszintetizálni
fototaksja ujemna [ruch w kierunku odwrotnym
do bodźca] – negatív fototaxis
fototechniczny,
-a,
-e
–
fototechnikus,
fotótechnikai
fototechnik
–
fototechnikus
(szakember);
világosító
fototechnika [teoria i technika procesów
fotograficznych] – (gör.) fototechnika; a
világítás mestersége, mely pl. kívilágítások
alkalmával, de főleg színházakban a
szükséges
vagy
kívánatos
világítási
effektusokra törekszik; a színházi világítási
effektusok, utcai kivilágítások mestersége
fototerapia [zob. światłolecznictwo] – (gör.)
fototerápia; fénysugarakkal való gyógyítás;
fénykezelés
fotopowielacz
[urządzenie
przetwarzające
promieniowanie
świetlne
na
prąd
elektryczny i wzmacniające ten prąd przez
wielokrotne wykorzystanie wtórnej emisji
elektronów] – fotósokszorosító
fototropiczny, -a, -e – fototropikus (élőlény,
növény, magatartás stb.)
fototropizm [reakcja wzrostowa roślin na
bodziec
świetlny]
–
(gör.→lat.)
fototropizmus (heliotropizm); a helyhez
kötött növényeknek a fény irányába történő
fordulása, növekedése
fototropizm dodatni [wygięcie rośliny lub jej
części w kierunku działającego bodźca
-
Wersja 01 01 2017.
świetlnego] – (növ.) pozitív v. hasznos
fototropizmus
fototropizm ujemny [wygięcie rośliny lub jej
części w kierunku odwrotnym od
działającego bodźca świetlnego] – negatív
fototropizmus; fénnyel ellentétes irányba
történő görbülés
fototropizm zwierzęcy [reakcja organizmów
zwierzęcych na bodźce świetlne] – (él.)
állati fototropizmus
fototyp [I. typ skóry ze względu na jej
wrażliwość na światło słoneczne; II.
rysunek lub tekst odbity techniką
fototypii] – (gör.-lat.) fototípia (lenyomat);
fényképészeti úton cinkre átvitt kép v. rajz,
nyomtatás céljára (egyszerű vonalas rajzok);
az ilyen kliséről készült nyomat
fototypia [technika druku płaskiego; też:
odbitka wykonana tą techniką] – fototípia;
(nyomdászat) fénynyomás
fototypować – fénynyomást v. fénymásolást
készíteni
fototypować rękopis – kézírást, aláírást v. kéziratot
fénymásolni
fototypowy, -a, -e; fototypiczny, -a, -e – fototípiai;
fénynyomás-, fénynyomású, fénynyomásos
fotosy aktorów i piosenkarzy – színész és énekes
fotók
fototelegrafia [przekazywanie na odległość
wiadomości
w
postaci
obrazów
nieruchomych za pomocą fototelegrafu] –
képtávírás
fototelegraficzny, -a, -e – képtávírási
for your information (też: FYI) [dla Twojej
wiadomości [komp.]] - FYI ("For Your
Information") [az Interneten közzétett
közhasznú információs anyagok egy
csoportjának összefoglaló neve, elsősorban a
hálózat
kezdő
felhasználóinak
szóló
tájékoztatók; továbbá az elektronikus
kommunikációban gyakran használt rövidítés
("szíves tájékoztatásul")]
foyer [wym. fuaje] [sala lub korytarz obok sali
teatralnej,
koncertowej
lub
konferencyjnej, gdzie gromadzi się
publiczność lub uczestnicy obrad podczas
przerw] – (fr.) foyer [tűzhely]; színházi
előcsarnok;
színház,
mozi,
szálloda
előcsarnoka; hall, társalgó
fowizm [kierunek w malarstwie francuskim
początku XX w.] – (fr.-lat.) fauvizmus;
művészeti irány a XX. század elején:
törekvés a keveretlen, tiszta színekkel való
festésre
fórt [ciągle (Śląsk Cieszyński) precz, (być fórt)
daleko] – [Słowniczek języka śląskiego]
folyton, folytonosan; folyvást, folytatólag,
1694
folytatólagosan; állandóan, mindig, váltig,
szüntelenül; messze, távol; el
FPGA (ang. Field Programmable Gate Array)
[bezpośrednio programowalna macierz
bramek to rodzaj programowalnego
układu logicznego. Dla projektanta ma
funkcjonalność taką samą jak układ typu
ASIC, jednak może być wielokrotnie
przeprogramowany po tym jak został już
wytworzony, zakupiony i zamontowany w
urządzeniu docelowym. Największymi
dostawcami tego typu układów są firmy
Altera Corp. i Xilinx a także Actel, Atmel,
Cypress,
Lattice
Semiconductor,
QuickLogic. Układy FPGA są zazwyczaj
wolniejsze od odpowiadających im
układów ASIC i pobierają więcej mocy.
Mają natomiast wiele innych zalet takich
jak krótszy czas projektowania, niższe
koszty produkcji (dla małych serii).
Ponadto istnieje obecnie możliwość
wykonania tzw. Hard-Copy układu FPGA,
czyli układu scalonego o funkcjonalności
takiej jak wgrany do układu FPGA
projekt. Układ taki jest szybszy i pobiera
mniej mocy.] – FPGA, field-programmable
gate
array
(a
felhasználás
helyén
programozható logikai kapumátrix v.
felhasználó által programozható logikai
elrendezés) [olyan félvezető eszköz, amelyik
"logikai
blokk"-oknak
nevezett
programozható logikai (programmable logic)
komponenseket
és
programozható
összeköttetéseket tartalmaz.]
FPS, frame per secundum – fps, frame per
secundum,
másodpercenkénti
képkockaszám, frame/másodperc
FQDN (ang. Fully Qualified Domain Name) [pol.
pełna, jednoznaczna nazwa domenowa,
określająca położenie danego węzła w
systemie DNS. Składa się zwykle z nazwy
hosta i co najmniej jednej domeny
(etykiety)
wyższego
poziomu
rozdzielonych symbolem "." i kończy się
zawsze domeną najwyższego poziomu. Na
przykład www.wikipedia.org jest pełną
nazwą domenową: www oznacza hosta,
wikipedia jest domeną drugiego poziomu,
a .org domeną najwyższego poziomu.] –
FQDN (Fully Qualified Domain Name) [1.
egy Internetre kapcsolt gép "teljes" neve,
vagyis a gép saját neve kiegészítve a
hierarchiában fölötte levő domainek neveivel
(pl. helka.iif.hu); 2. azaz teljesen minősített
tartománynév vagy abszolút/teljes doménnév
olyan
tartománynév,
ami
pontosan
meghatározza
a
helyet
a
DNS
fahierarchiájában. Meghatározza a tartomány
összes szintjét, beleértve a legfelső
-
Wersja 01 01 2017.
tartományt (top-level domain) és a
gyökértartományt (root domain). A teljesen
minősített
tartománynevet
a
félreérthetetlensége különbözteti meg; csak
egyféleképpen értelmezhető.]
fracht [1. opłata za przewóz towarów;
2. przewóz towarów drogą wodną lub
lotniczą; też: towar przewieziony w ten
sposób] – teher, (transport) fuvar, fuvardíj,
fuvarlevél, szállítmány; (ładunek) rakomány
fracht kolejowy – vasúti fuvardíj
fracht lotniczy – légi fuvardíj
fracht morski – tengeri fuvardíj
fracht od wartości – érték utáni fuvardíj
fracht okrętowy – hajórakomány, hajószállítmány
fracht proporcjonalny – arányos fuvardíj
fracht ryczałtowy – átalány-fuvardíj
fracht spedycyjny – szállítmány
frachtować [1. zawierać umowę o przewozie
towaru drogą wodną; 2. przyjmować lub
oddawać towar do przewozu] – szállítani,
fuvarozni
frachtowanie – szállítás, fuvarozás
frachtowe [opłata za przewóz towarów] –
fuvardíj
frachtowiec [statek handlowy do przewozu
towarów; statek frachtowy] – teherhajó
frachtowy, -a, -e [przymiotnik od: fracht;
przewozowy,
towarowy
(np.
list
frachtowy, taryfa frachtowa, statek
frachtowy)] – fuvar-, szállítási, fuvarozási,
teherfrachtujący, -a, -e – szállító, fuvarozó
fraczek [1. zdrobnienie od: frak; 2. żartobliwie
lub lekceważąco o wierzchnim ubraniu]–
frakk (becézés)
fragment [1. wyodrębniona część jakiejś całości;
2. niewielki utwór literacki o formie
szkicowej, urywkowej, popularny w
okresie romantyzmu] – (lat.) fragmentum;
részlet, töredék, befejezetlen mű, szakasz,
kiragadott részlet
fragment oltarza – az oltár részlete
fragment poematu – a költemény töredéke v.
részlete
fragment pomnika – szoborrészlet
fragment walki – a harc mellékeseménye
fragmentacja [1. podział całości na odrębne
części;
2.
niekorzystne
zjawisko
(fragmentacja zewnętrzna), zachodzące w
systemie plików, polegające na pojawianiu
się nieciągłości obszarów zapisanych i
niezapisanych
na
dysku
twardym
komputera.
Ich
przyczyną
jest
niedoskonała budowa systemu plików,
usuwanie i dodawanie nowych plików oraz
zmiany, polegające na dopisywaniu i
1695
skracaniu plików już istniejących.
Niektóre systemy plików wykazują bardzo
małą odporność na fragmentację. Wynika
to z mało przemyślanych algorytmów,
sterujących alokacją danych na sektorach
dysku twardego. Przykładem takiego
systemu plików jest FAT.] – fragmentáció;
széttördelés, széttöredezettség
fragmentacja plechy [to sposób rozmnażania
bezpłciowego, w którym organizm
macierzysty rozpada się na kawałki z
których powstaje nowy organizm. Nowe
organizmy, które powstają w taki sposób
są identyczne po osiągnięciu końcowej
fazy wzrostu. Gdy ją osiągną jednocześnie
rozpadają się na kawałki, z których
powstają nowe organizmy. Występuje u
niektórych roślin, grzybów, porostów i
glonów.]
–
teleptest
(thallussos)
fragmentáció; a teleptest kialakulását a sejtek
sok irányba történő osztódása hozza létre.
fragmentarycznie – töredékesen, szemelvényesen,
szakaszosan, epizódszerűen, közbeesően,
szaggatottan
fragmentaryczność – töredékesség, szaggatottság
fragmentaryczny, -a, -e [nieobejmujący całości
czegoś] – töredékes-, töredékesen közbeeső,
szaggatott
fragmentaryczna znajomość czego – vminek a
hiányos ismerete
frajda [1. pot. niezwykła przyjemność; 2. bardzo
duża radość, przyjemność z czegoś;
gratka; uciecha] – öröm, vígság
frajer [1. pot. człowiek naiwny; 2. pot. człowiek
początkujący w jakiejś dziedzinie; 3. pot.
rzecz łatwa do zrobienia; 4. daw. zalotnik]
– pali, balek, pasas, pasi, hólyag, pacák
frajerka [kobieta niedoświadczona, naiwna,
niezaradna] – tapasztalalan, naív nő
frajerski, -a, -ie – naív, tapasztalatlan
frajerstwo – naívság, tapasztalatlanság
frak [1. część stroju męskiego o połach z przodu
obciętych, z tyłu wydłużonych; 2. pot. o
codziennym, domowym ubraniu; 3. pot. o
ubraniu wierzchnim; 4. typowy dla
-
Wersja 01 01 2017.
Graucho Marxa; 5. galowa "marynarka";
6. galowy strój męski; 7. strój dyrygenta;
8. strój z połami; 9. rodzaj surduta; 10.
dla pana na wielką okazję; 11. bez
przednich pół; 12. strój męski galowy; 13.
ubiór męski wizytowy; 14. surdut z
ogonem; 15. wytworny strój męski; 16.
pingwini strój; 17. ma poły; 18. surdut z
długimi połami; 19. męska gala; 20.
marynarka z ogonem; 21. strój galowy
męski; 22. surdut o obciętych z przodu i
wydłużonych
z tyłu
połach;
23.
marynarka galowa; 24. strój męski
wytworny; 25. stroi się w filharmonii; 26.
27. ubiór męski; 28. strój męski o połach
wydłużonych z tyłu, zakładany na wielką
galę; 29. rodzaj surduta o obciętych z
przodu i wydłużonych z tyłu połach; 30.
rywal
smokingu;
31.
uroczysty
wieczorowy strój męski. Składa się z
górnej części z jedwabnymi wyłogami,
niezapinanej, skrojonej do linii talii z
przodu i z wydłużonym, sięgającym do
kolan „ogonem” z tyłu. Spodnie fraka
zwykle
ozdobione
są
podwójnym
lampasem. Szyty w ciemnych barwach –
najczęściej czarny.; 32. Ceremonialny,
wieczorowy strój męski z klapami
wykładanymi
czarnym
jedwabiem.
Zwykle czarny, z przodu – do talii, z tyłu o
wydłużonych połach. Do fraka konieczne
są spodnie z naszytą wzdłuż boków
ozdobną taśmą, koszula frakowa i
specjalna kamizelka.] – (ang.) frakk;
általában fekete színű, elől mélyen kivágott,
fecskefarkú férfikabát [Testhezálló zakó,
eleje egy mellényhez hasonlít, éppen csak a
derék aljáig ér, alsóbb része oldalra kinyílik
és hátrafelé szárnyakban folytatódik, melyek
leérnek a térdhajlat vonaláig. Bár az elején
gombolás van, nyitva hordják. Az
oldalvarratok jelentős mértékben hátra
kerülnek, ívet alkotnak a karöltőnél a
lapocka
alatt.
Deréktól
lefelé
az
oldalvarratokban egy rejtett hajtás van. A
szárnyak hátul nincsenek összevarrva. A
hajtóka zárt és fényes selyem borítja. A
társasági öltözet része.]
frak wieczorowy [1. wieczorowy strój męski;
strój męski wieczorowy; 2. uroczysty
wieczorowy strój męski; 3. strój męski,
uroczysty,
wieczorowy;
wieczorowy
uroczysty strój męski; 4. strój oficjalny,
składający się z wieczorowej marynarki,
spodni (najczęściej w kolorze czarnym),
białej wieczorowej kamizelki, i białej
wieczorowej koszuli. Białe rękawiczki i
niskie czarne obuwie są nieodzownym
elementem. Frak wieczorowy pojawił się
w XVIII wieku okrycie dla oficerów;
1696
dopiero później stał się odzieżą wizytową.
Na początku XIX wieku był noszony
z długimi spodniami. Frak jest noszony na
specjalne towarzyskie okazje.] – frakköltöny [Alkalmi öltöny, amely frakkból,
frakk-nadrágból (ez csaknem mindig fekete),
fehér frakk-mellénybőlés fehér frakk-ingből
áll. Fehér kesztyűt és lapos sarkú fekete
lakkcipőt hordanak hozzá. A 18. században
alakult ki egy katonai egyenruhaként viselt
lovaglókabátból, csak később lett a polgári
ruházat része. A 19. század elején kezdték
hosszúnadrággal viselni alkalmi öltönyként.
Manapság csak társadalmi események
alkalmával hordják; ahol a férfiak frakköltönyt, ott a nők nagyestélyi ruhát viselnek.]
frakcja
[1. odłam
partii,
stronnictwa;
2. wyodrębniona
część
mieszaniny
substancji, odznaczająca się określonymi
właściwościami; 3. zespół okruchów w
skałach osadowych określonej wielkości;
4. zmniejszony znak pisma, służący do
oznaczania w składzie wykładników
potęgowych, indeksów itp.] – frakció, törés,
töredék; (politika) parlamenti pártcsoport;
(vegytan)
frakció, lepárlási részleg;
(matematika) törtszám
frakcja mieńszewików – a mensevikek frakciója
frakcja parlamentarna [ugrupowanie członków
parlamentu o wspólnej przynależności
partyjnej]
–
(politika)
parlamenti
pártcsoport v. frakció
frakcjonować [rozdzielać mieszaninę na frakcje]
– (vegytan) frakcionálni; szakaszosan
lepárolni; leválasztani
frakcjonowanie – frakcionálás; szakaszos lepárlás
frakcyjny, -a, -e – frakciós, frakció-; (vegytan)
frakciós, szakaszos
frakowy, -a, -e – frakk-,
fraktal (łac. fractus – złamany, cząstkowy) [w
znaczeniu potocznym oznacza zwykle
obiekt samo-podobny (tzn. taki, którego
części są podobne do całości) albo
"nieskończenie subtelny" (ukazujący
subtelne detale nawet w wielokrotnym
powiększeniu)] – fraktálok „önhasonló”,
végtelenül komplex matematikai alakzatok,
melyek változatos formáiban legalább egy
felismerhető (tehát matematikai eszközökkel
leírható) ismétlődés tapasztalható. [Az
elnevezést 1975-ben Benoît Mandelbrot adta,
a latin fractus (vagyis törött; törés) szó
alapján, ami az ilyen alakzatok tört számú
dimenziójára utal, bár nem minden fraktál
tört dimenziós. Ilyenek például a síkkitöltő
görbék.]
fraktura [odmiana pisma gotyckiego o liniach
ostro łamanych i zawiłych ozdobach] –
(lat.) fraktura; (csont) törés; fraktur,
-
Wersja 01 01 2017.
(nyomtatott) gót betű [egy teljes betűképcsalád neve. A kifejezés a latin fractus
(törött) szóból ered. Az antikva betűkkel
ellentétben, de a régi római és karoling
írásokhoz hasonlóan, a vonalak a fraktur
betűkben megtörnek, így közelítve a kézírást.
Tágabb értelemben, a Németországban
sokáig elterjedt Schrift kézírást is Frakturnak
nevezik.]
frakturowy, -a, -e – (lat.) frakturframe (ang. ramka obrazu; klatka) [Jest
strukturą, która zawiera wystarczającą
ilość informacji do przesyłania danych w
sieci LAN lub WAN do ich miejsca
przeznaczenia.] – frame (angol szó,
jelentése: keret, képkocka) - (bekeretezett)
mező, keret (megjelenítési forma) [1. Egy
egyedüli kép a video felvétele során. A
grafikus vezérlőnek legalább 25 képkockát
kell
megjelenítenie a
folyamatosnak
mondható
mozgáshoz.
A
frame-et
megjelenítéskor
a
grafikus
kártyán
elhelyezkedő RAMDAC konvertálja a
monitoron megjelenő formátumra. 2. A CD
alacsony szintű szerkezeti egysége, 24 adat
és 8 hibajavító byte-ot tartalmaz. Lßsd keret,
szektor. 3. a HTML nyelvbe utólag
bevezetett kiegészítés, mellyel egy Weboldalt
több
(önállóan
formázható,
mozgatható és hivatkozható) keretre vagy
mezőre lehet osztani; a Web-kliensek nem
mindegyike és nem egyformán támogatja a
frame-ek használatát. 4. A frame a HTML
egyik
eleme,
amely
a
hipertextes
dokumentumok megjelenési formáját bővíti
azáltal, hogy a böngészőprogramok által
láttatott felületet több, egymástól független
részre -- keretre -- bontja. Az egész ahhoz
hasonlítható, amikor egy lapot több részre
osztunk, hogy a különböző témájú anyagok
ne follyanak egybe. Minden egyes ilyen
keret több tulajdonsággal rendelkezik: 1. A
többi frame-től függetlenül tölthet le
honlapokat, illetve egyéb dokumentumokat.
2. Nevet lehet neki adni, hogy így más
honlapról lehessen rá hivatkozni. 3. A keret
mérete
dinamikusan
változik
annak
függvényében,
hogy
mekkora
a
böngészőprogram által előállított felület -mekkora a lap mérete. Megengedheti azt is,
hogy a felhasználó saját maga állítsa be,
illetve változtassa a méretét. A frame-nek két
fajtája létezik: a HTML szabványnak
megfelelő rögzített helyű, illetve a Microsoft
Internet Explorer által definiált lebegő
keretek (floating frames). 4. Webkiadványoknál használatos, újabb böngészők által támogatott, egy Web-oldalt több
mezőre osztó megjelenítési forma; a frame
HTML-címkék használatával egy Web-olda-
1697
lon belül a mezők tartalmát külön-külön
lehet kezelni (pl. görgetni), azokra
kivatkozni, stb.; túlzott haszná- lata gátolja
az áttekinthetőséget; eredetileg Netscape-től
származik, Microsoft I.E. böngészője egy nem-szabványos- lebegő keretet is támogat]
frame buffer {rzecz.} [bufor ramek {m.} [komp.]
[zł.]] – (ang.) frame buffer; képpuffer [A
grafikus kártya memóriájának az a része,
amely a megjelenés előtt álló frame-et,
frame-eket tárolja. Ez a memória tárolja a
korában már renderelt, de még meg nem
jelenített képkockát.]
Frame Check Sequence (FCS) [pole służące do
sprawdzania sumy kontrolnej ramki,
dodawane
w
protokołach
komunikacyjnych w celu wykrywania
błędów transmisji danych. Do obliczania
FCS stosowany jest cykliczny kod
nadmiarowy (CRC).] – FCS, Frame Check
Sequence
(Adatkeret
ellenőrzésének
sorozata)
Frame grabber [jest urządzeniem w jakie może
zostać wyposażony system komputerowy;
pozwala na zamianę obrazu pochodzącego
z analogowego źródła na postać cyfrową.
Tak przetworzony obraz jest zrozumiały
dla komputera i podlega cyfrowemu
przetwarzaniu.] – (ang.) framegrabber
(képlopó); framegrabberoló [Szó szerint:
képeket elkapó; egy videodigitalizálóra kell
gondolni, amely képes arra, hogy
videoképeket digitalizáljon és a számítógép
memóriájába
küldjön.
A
mozgó
videorészleteket ma csak nagyon drága profi
megoldásokkal lehet megközelítőleg eredeti
minőségben lejátszani vagy a „Video for
Windows” által produkált minőségben
digitalizálni.]
frame
rate
{rzecz.}
[1.
częstotliwość
wyświetlania klatek {f.} [komp.] [zł.]; 2.
klatki na sekundę (skr. kl./s, często fps od
ang. frames per second) miara prędkości
(płynności)
wyświetlania
ruchomych
obrazów
podająca
liczbę
klatek
przygotowanych do wyświetlenia w ciągu
jednej sekundy. W telewizji wartość ta jest
stała i zależy od sposobu nadawania, w
filmach odtwarzanych na komputerze
również jest ona stała, ale zależy od
sposobu kodowania, jednak w grach
komputerowych i innych systemach
generowania
grafiki
w
czasie
rzeczywistym współczynnik ten jest
zmienny i zależy od wydajności sprzętu.] –
frame-rate [Megadja, hogy másodpercenként
hány kép (fps – frames/second) jelenik meg
video, vagy más mozgássor lejátszása alatt.
Minél nagyobb ez az érték, annál
folyamatosabb és élethűbb a mozgás.]
-
Wersja 01 01 2017.
Frame Relay (FR) [1. to sieć z komutacją
pakietów, używana do łączenia odległych
sieci lokalnych (LAN), przesyłania
danych, obrazu i głosu oraz dostępu do
Internetu. W tej technice informacja jest
dzielona na ramki o zmiennej długości,
które przenoszą dane między sieciami
LAN, co pozwala na przekazywanie
informacji
między
urządzeniami
końcowymi sieci rozległych (WAN). 2. Sieć
pakietowa, także urządzenia dostępowe tej
sieci używane w szybkich, cyfrowych
sieciach teleinformatycznych. Pakietowa
sieć transmisyjna FR z przełączaniem
pakietów
funkcjonuje
na
łączach
cyfrowych wysokiej jakości, niskiej stopie
błędu, ze zmienną przepływnością
informacji o szybkościach: 56 kb/s, 64
kb/s, 256 kb/s, 1544 kb/s, 2048 kb/s i 45
kb/s. 3. To typ urządzenia transmisji
komutatowej sieci WAN. Frame Relay
umożliwia tworzenie wielu logicznych
stałych kanałów wirtualnych, z których
każdy posiada własny zakres pasma
wystarczający
do
prowadzenia
transmisji.] – (ang.) 'frame relay' adatátvitel,
kerettovábbítás
[1.
csomagkapcsolt
hálózatok kommunikációs szabványa, mely
gyors (max. 1.5 Mbit/s) adatátvitelt biztosít,
a változó hosszúságú adatcsomagok ún.
"keretekbe" foglalva utaznak a hálózaton;
jellemzően helyi hálózatok Internetre való
kapcsolásához
használják
2.
a
csomagkapcsolt
hálózatok
egy
kommunikációs szabványa, amelyet az ANSI
és a CCITT közösen dolgozott ki. A mely
gyors adatátvitelt biztosít, a változó
hosszúságú adatcsomagok úgynevezett.
"keretekbe" foglalva utaznak a hálózaton;
jellemzően helyi hálózatok Internetre való
kapcsolásához használják. Létezik állandó,
és
kapcsolt
vonali
szabványa.
3.
telekommunikációs szabvány gyors, csomagkapcsolt adatátvitelre; neve onnan ered, hogy
a
változó
nagyságú
adatcsomagokat
keretekbe
(frame-ekbe)
foglalja;
az
adatátvitel sebességének növelését (1,5
Mbps-ig), úgy érik el, hogy az adat-átvitel
biztonságát csak a végpontokban ellenőrzik
és
az
átirányítók
(router)
számát
minimalizálják;
az
eljárást
nagyobb
egységek Internet kapcsolatára valamint LAN
és WAN hálózatok közötti kommunikációra
használják]
framuga [1. wnęka w murze, w której osadza się
okno lub drzwi; 2. rama okna lub drzwi] –
fülke, fali fülke, falbemélyedés
framuga okienna – ablakmélyedés
francik – kópécska
1698
Franciszek [imię męskie wywodzące się z języka
germańskiego oznaczającego człowieka
wolno urodzonego. Stało się popularne
dzięki św. Franciszkowi z Asyżu, on też
jako pierwszy nosił to imię.] – Ferenc
[francia-latin eredetű, az olasz Francesco
latinos Franciscous formájából], Frank
Franciszek I Rakoczy (24 lutego 1645 – 8 lipca
1676) [książę Siedmiogrodu, syn Jerzego
II Rakoczego, ojciec Franciszka II] –
felsővadászi
I.
Rákóczi
Ferenc
(Gyulafehérvár, 1645. február 24. – Zboró,
1676. július 8.) [választott erdélyi fejedelem]
Franciszek II Rakoczy (węg. II. Rákóczi Ferenc)
(ur. 27 marca 1676 Borsi, zm. 8 kwietnia
1735 Radosto) [książę Siedmiogrodu od
1704 do 1711.] – felsővadászi II. Rákóczi
Ferenc (Borsi, 1676. március 27. – Rodostó,
1735. április 8.) [a Rákóczi-szabadságharc
vezetője, Magyarország vezérlő fejedelme,
erdélyi fejedelem. Neve szorosan összefügg
az általa 1703-ban indított Rákócziszabadságharccal.]
Święty Franciszek Ksawery (Francisco Xavier)
[(ur. 7 kwietnia 1506 na zamku Xawier w
Nawarrze, Hiszpania, zm. 2 na 3 grudnia
1552 na wyspie Sancian u wybrzeży
Chin).] – Xavéri Szent Ferenc (1506-1552)
jezsuita szerzetes; 1541-től Japánban és
Kelet-Indiában térített (1623-ban szentté
avatták)
Franciszka
[żeński
odpowiednik imienia
Franciszek.
Imię
pochodzące
od
germańskiego
franc,
czyli
wolno
urodzony.] – Franciska [latin eredetű női
név, a latin Franciscus (Ferenc) név női
párja]; Fanni
franciszkanin [członek zakonu żebrzącego
założonego na początku XIII w. przez św.
Franciszka z Asyżu] – franciskánus;
ferencrendi szerzetes v. barát
franciszkanin
-
Wersja 01 01 2017.
franciszkanie [zakon żebrzący (mendykancki)
założony na początku XIII w. przez
Franciszka z Asyżu. W szerokim
znaczeniu nazwa obejmuje obecnie braci z
Pierwszego Zakonu św. Franciszka: Braci
Mniejszych - OFM (Ordo Fratrum
Minorum), znanych też jako reformaci i
bernardyni;
Braci
Mniejszych
Konwentualnych (Ordo Fratrum Minorum
Conventualium OFMConv), Braci
Mniejszych Kapucynów (Ordo Fratrum
Capuccinorum
OFMCap).
Franciszkanami
nazywani
są
też
członkowie
Trzeciego
Zakonu
Regularnego (łac. Tertius Regularis, TOR),
zgromadzeń i wspólnot zakonnych o
duchowości franciszkańskiej.] – ferencesek
franciszkanie konwentualni [odłam zakonu
franciszkanów,
mający
łagodniejszą
regułę zakonną] – Konventuális Ferences
Minorita Rend (Ordo Fratrum Minorum
Conventualium ; OFM Conv.)
ferencesek - a XIII. század elején Assisi Szent
Ferenc által alapított kolduló rend. Tágabb
értelemben Szent Ferenc Első Rendjének
képviselői: Kisebb Testvérek - OFM (Ordo
Fratrum Minorum), más néven bernardinusok
vagy reformáltak; minoriták (Ordo Fratrum
Minorum Conventualium — OFM Conv.);
kapucinusok (Ordo Fratrum Capuccinorum OFM Cap.). A Harmadik Reguláris Rend (lat.
Tertius Reguláris, TOR) tagjait, valamint a
ferences lelkiséget képviselő gyülekezeteket és
közösségeket is ferenceseknek hívjuk.
Franciszkanie w Polsce. Około r. 1232, t. j. w
kilka lat po śmierci św. Franciszka z Assyżu,
założyciela
zakonu,
przybyli
pierwsi
franciszkanie do Polski z Czech. Bolesław
Wstydliwy na prośbę matki swej Grzymisławy,
księżniczki ruskiej, fundował pierwszy na
ziemi polskiej klasztor dla franciszkanów w
Krakowie, a potem inny w Zawichoście, dla
zakonnic tejże reguły. Te dwa klasztory
uważają się za pierwsze w kraju naszym i za
matki wszystkich innych w Koronie, na Rusi i
Litwie. R. 1236 franciszkanie znaleźli już
pomieszczenie i we Lwowie. Błogosławiona
Kunegunda od pojawienia się franciszkanów u
nas szczególnymi względami otoczyła ten
zakon. Ona wpłynęła na męża swego Bolesława
Wstydliwego, że się wpisał do bractwa św.
Franciszka, mającego za cel usługę chorym i
opiekę nad ubogimi, a potem skłoniła go do
przyjęcia reguły franciszkańskiej. Gdy w r.
1279 umarł, a ciało jego wniesiono do kościoła
franciszkańskiego
w
Krakowie
dla
pochowania,
najdostojniejsi
panowie
z
biskupem krakowskim upadli do nóg
owdowiałej Kunegundzie, prosząc, aby rządy
zatrzymała, lub wyznaczyła zastępcę…
Po ciężkich próbach drugiej wojny światowej
zakonnicy prowincji Matki Bożej Niepokalanej
przesunęli zakres swej działalności z terenów
wschodnich na tereny polskich Ziem
1699
Zachodnich. Początkowo jednak zamierzano
skoncentrować działalność na wschodnich
terenach dziśiejszej Polski oraz w Polsce
centralnej. W zwiżzku z tym jestcze w 1945 r
podjęto starania o odzyskanie dawnych domów
francisrkańskich w Bełchatowie, Śremie,
Obornikach, Szczebrzeszynie, Wyszogrodzie.
Ostatecznie jednak odzyskano tylko klasztor
wyszogrodzki. W 1945 r. przyjęto ponadto w
Łodzi nową placówkę przy ulicy Rzgowskiej.
Kedy myśl o powrocie do wyżej wymienionych
klasztorów
okazałą
się
nierealna,
a
zorientowano się w wielkiej potrzebie pracy
zakonników na Ziemiach Odzyskanych,
włączono się na wielką skalę w nurt organizacji
życia kościelnego na Pomorzu i w dawnych
Prusach Wschodnich.Przyjęto wówczas nowe
placówki
w
nastepującym
porządku
chronologicznym: Gdańsk, Bledzew, Kwidzyn,
Koszalin, Elbląg - św. Paweł, Sławno, Lębork,
Ustka, Morąg, Prabuty, Susz, Darłowo,
Kołobrzeg, Jonkowo, Elbląg - św. Wojciech,
Nowy Dwór Gdański, Gardeja.
Z wyjątkiem Gdańska i kościoła św. Pawła w
Elblągu, wszędzie prowadzono parafie,
obsługując na miejscu i w okolicy wiele kaplic i
kościołów filialnych: Nowy Dwór 2, Morąg 3,
Ustka i Prabuty po 4, Lębork 5, Bledzew 6,
Kołobrzeg 7, Sławno 9,.Koszalin 14.
Z racii gwałtownego przyrostu zadań i
obowiązków oraz braku nowej kadry
kapłanów postanowio zlikwidawać niektóre
placówki. Na początku opuszczono placówki,
niezgodne z zasadą "vitae cummunis":
Gardeja, Jonkowo, Nowy Dwór Gdański,
Bledzew z jego 6 filiami. W dalszej kolejności
pożegnano Susz, a we wrześniu Morąg.
Następnie opuszczono Prabuty i Ustkę. Z
przyczyn
niezależnych
od
prowincji
pozostewiono parafię św. Wojciecha w Elblągu.
Obsadzenie
domów
na
Zachodzie,
absorbujących liczny personel, uniemożliwiło
powrót do tych fundacji, które prowincja
straciła w latach rozabiorów.
W 1957 r. zretygnowano z możliwości
odzyskania
prastarego
obiektu
franciszkańskiego z wieku XIII w Szczecinie.
Na Tysiąclecie Chrztu Polski w maju 1966 r.
przyjęto jednak poreformacki klasztor z
parafią w Miedniewicach, a w 1971 odzyskano
stary franciszkański zespół sakralny w
Smardzewicach, gdzie Definitorium Generalne
dnia 26 kwietnia 1974 roku wyraziło zgodę na
otwarcie domu nowicjackiego.
Nawiązując do tradycji niepokalanowskich
zarówno w charakterze pracy jak i życia
zakonnego przy końcu 1972 roku powołano do
życia ośrodek w Santa Sewera we Włoszech.
Dnia 3 lipca 1973 roku na mocy umowy
zawartej z Kurią Diecezji we Włocławku
przekazano tejze Kurii kościół i klasrtor w
Nieszawie.
W związku z potrzebą zwerbowania grup
misyjnych i pewnych przesunięć personalnych
w klasztorach wycofano się z Malechowa,
-
Wersja 01 01 2017.
Sławska, Bolechowa i Radosławia, filii domu w
Sławnie. Po prawie trzydziestoleniej pracy
opuszczono także kościoły i parafię w Stawnie.
W roku 1974 założono samodzielną Kustodię
Kanadyjską św. Maksymiliana Marii Kolbe.
Jedną z cech franciszkanizmu jest zdobywanie
innych dla Boga. Dlatego franciszkanie
dzisiejsi oddają sie pracy misyjnej w Kustodii
Generalnej w Zambii, w placówkach Misii św.
Maksymiliana Kolbego w Brazylii, w Kenii,
Tanzanii, Ekwadorze, Peru. Duszpasterzują
również w ośrodkach polonijnych w Belgii.
Turcji, RFN, Włoszech.
Rosnąca liczba zakonników pozwoliła na
utworzenie dnia 25 marca 1986 roku prowincji
św. Maksymiliana Marii Kolbe z siedzibą w
Gdańsku.
franciszkanka – ferencrendi v. ferences apáca
franciskański, -a, -ie – ferencesrendi, ferences
Franciszkański Zakon Świeckich (łac. Ordo
Franciscanus
Saecularis
OFS)
[stowarzyszenie
wiernych
świeckich,
którego
członkowie
składają
przyrzeczenia (nie śluby) stawania się
doskonałymi (także w małżeństwie), pod
kierownictwem jednego z zakonów
franciszkańskich. Zwany dawnej Trzecim
Zakonem Franciszkańskim (popularnie
tercjarzami). Nowa nazwa od 1978 r.] –
Ferences Világi Rend (Ordo Franciscanus
Saecularis, OFS) [hívő világiak társasága, akik
fogadalmat (nem esküt) tesznek, hogy az egyik
ferences rend irányítása alatt tökéletesen eleget
tesznek
minden
kötelességüknek
(a
házasságban
is).
Régebben
Ferences
Harmadrendként volt ismeretes. Az új elnevezés
1978 óta van érvényben.]
Francja (fr. France, Republika Francuska
(République Française) [państwo, którego
część metropolitarna znajduje się w
Europie Zachodniej, posiadające także
zamorskie
terytoria
na
innych
kontynentach. Francja metropolitarna
rozciąga się od Morza Śródziemnego na
południu do kanału La Manche i Morza
Północnego na północy, oraz od Renu na
wschodzie do Zatoki Biskajskiej na
zachodzie. Francuzi często nazywają swój
kraj l'Hexagone (sześciokąt) - pochodzi to
od kształtu Francji metropolitarnej.] –
Franciaország , hivatalosan a Francia
Köztársaság (franciául la France vagy
République française) [független ország.
Központi
területe
Nyugat-Európában
helyezkedik el, de világszerte rendelkezik
megyékkel és területekkel. A központi rész a
Földközi-tengertől a La Manche-csatornáig
és az Északi-tengerig, valamint a Rajnától az
Atlanti-óceánig terjed. Ezt a territóriumot
hatszögletű alakja végett a franciák gyakran
1700
emlegetik l'Hexagone (magyarul a hatszög)
néven.]
francuski1, -a, -ie (fr., franc.) [dotyczący Francji,
Francuzów] – francia (fr.), franciaországifrancuski2 [język francuski] – francia, francia
nyelv (po francusku: franciául)
francuski piesek – (átv.) ínyenc, piperkőc;
anyámasszony katonája
francuskie ciasto – vajastészta
francuskość [zespół cech charakterystycznych
dla Francji] – franciásság
francuszczyna – franciaság, franciásság
francuz [1. żółtobrązowy owad żyjący w
domach, składach, magazynach, mogący
przenosić choroby; prusak; 2. klucz
francuski; 3. wino francuskie] – (áll.)
svábbogár, csótány; (műsz.) franciakulcs;
(wino) francia bor
Francuz [obywatel Francji], Francuzka – francia
(ffi/nő)
Franek, Franio – Feri, Ferkó
Frania, Franka – a Franciska beceneve
frank [jednostka monetarna niektórych państw
europejskich
oraz
wielu
państw
afrykańskich] – (dawno) frank (francia
pénzegység)
Frankfurt nad Menem (niem. Frankfurt am
Main Frankfurt a. M.) [miasto na
prawach powiatu w Niemczech, w kraju
związkowym Hesja, w rejencji Darmstadt,
piąte co do wielkości miasto Niemiec i
jedna z najważniejszych metropolii
finansowych świata oraz znane centrum
wystawiennicze.] – Frankfurt am Main
Hessen legnagyobb és egyben Németország
ötödik legnagyobb városa. Több mint 670
ezer lakosa van. Az egykori német császári
koronázóváros
ma
fontos
pénzügyi,
kereskedelmi és kulturális központ. Itt székel
az Európai Központi Bank, valamint itt
található Európa egyik legnagyobb tőzsdéje,
a Frankfurti Értékpapírtőzsde és a világ
legnagyobb határidőstőzsdéje, az EUREX
Frankfurt
az
Európai
Unió
egyik
leggazdagabb
városa.
A
managermagazine.de felmérése szerint az élet
minőségét tekintve hetedik helyen áll a
világon.
"frankfurcka grupa" (Frankfurt Group) Frankfurt Csoport (Frankfurt Group) [Az
ipar vezető cégeinek egy csoportja 1991-ben
Frankfurtban
ISO-9660
kompatibilis
szabványt javasolt a többszekciós CDfelvételre. Az ISO-9660 korábban nem
tartalmazta
a
többszekciós
felvételt.
Támogatták a Rock Ridge indítványt, amely
többplatformos köteteken osztozik. A
Frankfurt Csoport javaslatát az ECMA TC
-
Wersja 01 01 2017.
15 Working Paper néven tette közzé. A
logikai előírások a Narancs Könyv II. (CDR) részét képezik. Két típusú állomány
szerkezetet állapít meg: az 1. típus
kompatibilis az egyéb ISO-9660 lemezekkel,
és a szabványos meghajtók tudják olvasni, a
2. típus lehetővé teszi CD-R lemezeken
növekményes
többszekciós
írás
végrehajtását.]
frankista – frankista
frankistowski, -a, -ie – (dawno) frankóista; Franco
tábornok híve, politikájának támogatója
frankizm [I. dyktatorskie rządy generała
Francisca Franco w Hiszpanii w latach
1936–1973; II. mistyczno-kabalistyczna
doktryna ugrupowania frankistów] –
frankóizmus; spanyol fasizmus
franko- – (lat.) franko-, franciaFranko, Franco [Don Francisco Paulino
Hermenegildo
Teódulo
Franco
y
Bahamonde Salgado Pardo, w skrócie
Francisco Franco y Bahamonde (ur. 4
grudnia 1892 w Ferrol , zm. 20 listopada
1975 w Madrycie) – hiszpański dyktator i
wojskowy.
Przywódca
antyrepublikańskiego przewrotu (19361939), szef państwa Hiszpanii (hiszp. Jefe
del Estado Español, 1936-1975), regent
Królestwa Hiszpanii (1947-1975), premier
rządu, głównodowodzący sił zbrojnych i
przewodniczący organizacji politycznej –
Falangi ("FET y JONS", od 1958 "Ruch
Narodowy"),
tytułowany
Wodzem
Antykomunistycznej
Krucjaty
(El
Caudillo de la Última Cruzada y de la
Hispanidad, El Caudillo de la Guerra de
Liberación contra el Comunismo y sus
Cómplices).]
–
Francisco
Paulino
Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde
Salgado Pardo de Andrade (Ferrol, 1892.
december 4. – Madrid, 1975. november 20.),
spanyol diktátor, tábornok [1936-ban a
marokkói lázadás szervezője. Ez az esemény
volt az 1939-ig tartó spanyol polgárháború
elindítója. 1936-tól Franco volt a spanyol
„nemzeti
állam”
vezetője.
Hathatós
segítséget kapott az olaszoktól és a
németektől, akik mintegy „főpróbát”
tartottak a későbbi „nagy háború” esetére.
1939-től 1975-ig Spanyolország államfője
(Caudillo). A második világháborúban Hitler és Mussolini hosszas unszolása
ellenére – semleges maradt.]
franko, franco [wym. franko] [zob. porto-franko
w zn. 2.] – (ol.) frankó, bérmentes,
költségmentes; bérmentve, bérmentesítve
franko granica – frankó határ
franko magazyn – frankó raktár
franko odbiorca – frankó átvevő
1701
franko port przeznaczenia – frankó kijelölt kikötő
franko samochód ciężarowy – frankó teherautó
franko stacja kolejowa – frankó vasútállomás
franko statek – frankó hajó
franko wagon kolejowy – bérmentve vasúti
kocsiba rakva
franko- [pierwszy człon wyrazów złożonych
Francuzami, Francją] – franko-, franciafrankofil – frankofil, franciabarát
frankofilski, -a, -ie – frankofil-, franciabarátfrankofilstwo
[przychylny
stosunek
do
Francuzów i do wszystkiego, co
francuskie] – franciabarátság
frankofob – frankofób; franciagyűlölő
frankofobia [niechęć lub wrogość wobec Francji
i wszystkiego, co francuskie] – frankofóbia,
franciagyűlölet
frankować [daw. opłacać przesyłkę pocztową z
góry] – bérmentesíteni
frankować listy – levelet bérmentesíteni
frankowanie – bérmentesítés, költségtérítés
franchising [wym. franczajz-ing] [sposób
współpracy między firmami, sprzyjający
tworzeniu się sieci] – (ang.) franchising;
(fr.) franchise (francia eredetű angol szó,
nem fordítható magyarra); egy szerződéses
kapcsolaton alapuló együttműködési forma
franchisingowy, -a, -e – franchising-; franchisefranszyza
[1. zastrzeżone
przez
zakład
ubezpieczeń
ograniczenie
sumy
odszkodowania ubezpieczeniowego; 2. zob.
franchising; 3. (ang. franchising) - system
sprzedaży towarów, usług lub technologii,
który jest oparty na ścisłej i ciągłej
współpracy pomiędzy prawnie i finansowo
odrębnymi
i
niezależnymi
przedsiębiorstwami - franczyzodawcą i
jego indywidualnymi franczyzobiorcami.
Franchising zakłada też przepływ knowhow
od
franczyzodawcy
do
franczyzobiorcy
przez
cały
czas
obowiązywania umowy franczyzowej.
Istotą jest udzielenie praw (i przyjęcie
obowiązków) poprzez zawarcie umowy
franczyzy.] – kárminimum, önrészesedés; –
(ang.) franchising; (fr.) franchise
frant [1. daw. człowiek miły, zabawny, ale
przebiegły; 2. daw. wędrowny komediant]
– kópé, huncut; pernahajder; ficsúr, piperkőc
frantowski, -a, -ie – ravasz, fortélyos, furfangos;
piperkőc; tréfás, mókás
frantostwo – kópéság, huncutság
frapować [wzbudzać zainteresowanie] – (fr.ném.) frappírozni; (dawno) meglepni,
bámulatba
ejteni,
meghökkenteni,
-
Wersja 01 01 2017.
elképeszteni, megejteni, megdöbbenteni; italt
jégbe hűteni
frapuje mnie ten problem – ez a probléma
elképeszt
frapująco – frappánsan, csattanóan, találóan
frapujący, -a, -e [bardzo interesujący] – (fr.-lat.)
frappáns, csattanó, találó; (dawno) meglepő,
feltűnő, megkapó, elképesztő, megdöbbentő,
meghökkentő
frapująca pamięć – bámulatos emlékezőtehetség
frapująca uroda – elbűvölő szépség
frapujący spryt – bámulatos ügyesség
frappe lub frastaglia [popularna w drugiej
połowie wieku XIX i początkach wieku
XV wycinanka z sukna w formie
wydłużonych l ząbkowanych listków. We
Włoszech była to na tyle popularna
ozdoba iż powstał osobna specjalizacja.
Człowiek, który za pomocą gorącej
żelaznej sztancy specjalnie uformowanej
wybijał frappe z tkaniny złożonej
kilkuwarstwowo.] – (ol.) frastagliare; (daw)
kicsipkézés, kicakkozás
frasobliwość – aggály, bánat, szomorúság,
aggodalom, gond
frasobliwy, -a, -e [1. daw. zmartwiony; 2. Od
słowa niemieckiego fressen – gryźć,
utworzyli Polacy wyrazy: frasować,
frasobliwy, frasowny czyli stroskany,
zmartwiony, bolesny.] – aggodalmas,
aggodalmaskodó,
gondterhelt;
(dawno)
Chrystus frasobliwy: a szenvedő Krisztus
frasować [daw. martwić kogoś] – aggasztani
frasować się [daw. martwić się] – (dawno)
búslakodni, keseregni, bánkódni
frasunek [zmartwienie; kłopot, zgryzota] –
[Słowniczek języka śląskiego] – baj,
aggodalom, gond, bánat, bú, búbánat,
szomorúság, bosszúság
fraszka [1. krótki, żartobliwy wiersz; 2. sprawa
błaha; 3. daw. drobny przedmiot służący
do ozdoby lub zabawy; 3. z włoskiego
frasache, bagatela, dzieciństwo i z franc.
frasque,
wybryk,
figiel.
Wyraz
wprowadzony u nas w wieku XVI obok
wielu innych włoskiego pochodzenia,
kiedy dwór królewski za Bony i liczne
podróże Polaków na uniwersytety włoskie,
silnie na ogładę i język nasz oddziaływały.]
– (bagatela) apsóság, semmiség, csekélység;
kicsiség; (drobne wiersze) vidám kis vers,
versike, epigramma; (muz.) frázis
fraszki tsz. – epigramma
fraszki Kochanowskiego – Kochanowski tréfás
versei
fraszkowy, -a, -e – epigramma-
1702
frater [daw. brat zakonny] – (lat.) fráter; testvér,
rendtestvér (szerzetesrenden fölszentelésig);
(átv.) fickó, haszontalan fráter, férfi személy
fraternitas (z łac. braterstwo) [preferowana przez
Franciszka
z
Asyżu
postawa
powszechnego
braterstwa;
także
wspólnota,
którą
tworzą
bracia
wyrażająca się w równości między nimi w
prawach i obowiązkach.] – fraternitas (lat.
testvériség) [1. Assisi Szent Ferenc által preferált
felebaráti magatartás, valamint a jogok és
kötelességek egyenlőségét hirdető szerzetesi
közösség. 2. Testvéri közösség; régente az
esperességek lelkészi testületének neve.]
fraternizacja [bratanie się z ludźmi] – (lat.→fr.)
fraternizálás; barátkozás
fraternizować [bratać się]; fraternizować się
[bratać się, przyjaźnić się z kimś]–
(lat.→fr.) fraternizálni; barátkozni, komázni,
cimborálni, bizalmaskodni
fraucymer [1. daw. kobiety należące do dworu
królowej lub księżnej; 2. daw. pokoje dla
dam
dworskich;
3.
z
niemiec.
Frauenzimmer, znaczy poczet kobiet bądź
na dworze królowej, bądź u innych pań
możnych w kraju, gdzie nie brakło
krewniaczek i sierot szlacheckich, którym
pani domu dawała u siebie wychowanie i
wyposażone
wydawała
zamąż.
W
niektórych dworach polskich fraucymer
taki składał się z panien kilkunastu a
piękny obrazek tego dawnego obyczaju
skreślił J. Ig. Kraszewski w powieści
swojej p. n. „Pamiętnik Mroczka”. Na
dworze królowej polskiej fraucymer
powinien był się składać z samych
szlachcianek polskich i zostawać pod
dozorem ochmistrzyni, która zwykle była
żoną jednego z senatorów lub dygnitarzy a
posiadała
wyższe
wykształcenie
i
świadomość obyczaju dworskiego.] –
(dawno) asszonyság, nőszemély
Fraus est fraudem celare [oszustwem jest
ukrywać oszustwo] — (lat.) Fraus est
fraudem celare; csalás palástolja a csalást
fraza (gr.: phrásis = mówienie, wysłowienie)
[1. związek wyrazów stanowiący pewną
całość znaczeniową i intonacyjną;
2. sekwencja dwóch lub więcej motywów
muzycznych, stanowiących całość w
obrębie utworu; 3. jest to składniowo
intonacyjny
segment
wypowiedzi.
Związek frazeologiczny zapisany jako
zdanie lub równoważnik zdania. Frazami
są na przykład powiedzonka, sentencje,
maksymy: Jak Kuba Bogu tak Bóg Kubie,
Nie ma tego złego, co by na dobre nie
wyszło.] – (gör.) frázis, beszédfordulat; üres
kifejezés; elcsépelt szólás v. kifejezés, üres
-
Wersja 01 01 2017.
szóvirág; nagyképű üres beszéd; (zene)
szólam, mondat; zenei gondolat kifejtésében
elhelyezkedő önálló, hosszabb-rövidebb
tagok; (átv.) szólam
fraza czasownikowa; fraza werbalna – igei
szintagma v. csoport
fraza imienna (rzeczownikowa, nominalna) –
főnévi szintagma v. csoport
frazeolog – frazőr, fráziscsináló
frazeologia [1. zasób związków frazeologicznych
właściwych danemu językowi; 2. dział
językoznawstwa
badający
związki
frazeologiczne danego języka; 3. lekcew. o
ozdobnych wyrażeniach i zwrotach
pozbawionych głębszej treści] – (gör.)
frazeológia, szólásgyűjtemény; a szólásokkal
és kifejezésekkel foglatkozó tudományág;
szólás- és kifejezéskészlet, valamely nyelv
kifejezéskészlete;
az
állandósult
szókapcsolatok összegyűjtése, közzététele és
kutatása; vkire v. vmely közösségre jellemző
szóhasználat, kifejezésmód
frazeologiczny, -a, -e – frazeológiai
frazes [1. sformułowanie pozbawione głębszych
lub nowych treści; 2. stereotypowe
połączenie wyrazów; 3. daw. zdanie,
wyrażenie, zwrot] – frázis; közhely; (zwrot)
szólás; szólam
frazesowy, -a, -e – frázisfrazesowicz [osoba posługująca się często
frazesami]
–
szájhős,
szószátyár;
szólamokat, frázisokat puffogtató ember
frazesy banalne – közönséges, lapos, elcsépelt
frázisok
frazować [1. uwypuklać strukturę frazową w
wierszu; 2. zaznaczać frazę w kompozycji;
3. wyodrębniać frazę przez wyrazistą
interpretację utworu muzycznego] – (zene)
frazírozni
freblanka [daw. wychowawczyni w przedszkolu
prowadzonym metodą freblowską] –
(dawno) óvónő
freblowski, -a, -ie [zgodny z systemem
pedagogicznym F. Fröbla, niemieckiego
nauczyciela] – (dawno) fröbeli, óvódaifreblówka [daw. przedszkole prowadzone
według metody freblowskiej] – (dawno)
óvóda
frechowny [1. reg. pozn. zarozumiały, bezczelny,
arogancki;
2.
bezczelny
(ziemia
lubliniecka)] – [Słowniczek języka śląskiego]
arcátlan,
szemtelen,
pimasz,
nyegle,
tiszteletlen, csúfondáros
Fredek – Frici; a Manfréd beceneve
Fredum [grzywna] – (középkori lat.) fredus v.
fridus; fredum pénzbüntetés, melyet a régi
german jog szerint a bünös a sértettnek,
1703
illetve örököseinek járó bündij; (kara
pieniężna) pénzbírság, bírság, pénzbüntetés
Fredzio, Fredek – Frici
Free Software Foundation (Fundacja Wolnego
Oprogramowania) [1. założona w 1985
roku; promuje prawa użytkowników do
używania, kopiowania, modyfikowania i
redystrybucji
programów
komputerowych. FSF wspiera rozwój i
wykorzystywanie
wolnego
oprogramowania, w szczególności systemu
operacyjnego GNU.; 2. najważniejsza
instytucja sponsorująca Projekt GNU,
założona w 1985 roku przez Richarda
Stallmana. Misją FSF jest tworzenie,
ochrona
i
promocja
wolności
użytkowania, kopiowania, modyfikowania
i
rozprowadzania
programów
komputerowych oraz obronę praw
użytkowników
Wolnego
Oprogramowania. FSF wspiera wolność
wypowiedzi, publikacji i zrzeszania się w
Internecie,
prawo
do
używania
oprogramowania
do
szyfrowania
prywatnej korespondencji i połączeń
sieciowych oraz prawo do tworzenia
oprogramowania, nienaruszalne przez
prywatne monopole. W roku 2003 ponad
67% funduszy pochodziło od prywatnych
ofiarodawców.
Firmy
i
fundacje
przekazują jedynie niewielkie kwoty. Od
2001 roku istnieje także europejska filia
FSF – Free Software Foundation Europe
(FSFE).] – Free Software Foundation
(rövidítése:
FSF)
("szabad
szoftver
alapítvány") [egy nonprofit szervezet,
amelyet a szabad szoftver mozgalom, és
azon belül is elsősorban a GNU projekt
támogatására hozott létre Richard Stallman
1985. október 4-én.]
Free Space Optics [W telekomunikacji, Free
Space Optics' (FSO, pol. Optyka Wolnej
Przestrzeni)
jest
technologią
bezprzewodowej komunikacji optycznej,
która wykorzystuje emisję światła w
wolnej przestrzeni do przesyłania danych
pomiędzy dwoma punktami. Technologia
ta jest użyteczna w przypadku kiedy
fizyczne połączenia przy pomocy kabli
światłowodowych są niepraktyczne ze
względu na wysokie koszty lub wysokie
opłaty licencyjne za pasmo radiowe.] –
FSO (Free Space Optics) [szabadtéri Lézer a szabad téri optika rugalmas hálózati
megoldást
tesz
lehetővé
szélessávú
megvalósítással; optikai adat átviteli,
wireless rendszerek láthatatlan, az emberi
szemet nem veszélyeztető fénysugarakat
továbbítanak az adótól a vevőig.]
-
Wersja 01 01 2017.
Funkcja zasobów ludzkich (Human Resources
Function) – (ang.) Human Resources
Function; a személyzeti osztályon betöltött
funkció
funkcja zbytu – értékesítési funkció
funkcja złożona – összetett függvény
funkcje elementarne [mat. klasa funkcji
obejmująca m.in. funkcje wymierne,
wykładnicze i trygonometryczne] –
(matematika) elemi függvények
funkcje eliptyczne – (matematika)
elliptikus
függvények
funkcje kątowe – szögfügvények
funkcje
trygonometryczne
[funkcje
matematyczne wyrażające między innymi
stosunki między długościami boków
trójkąta prostokątnego względem miar
jego
kątów
wewnętrznych]
–
trigonometrikus függvények
funkcje życiowe – életműködés
funkcjonalizm [1. w metodologii nauk - poglądy,
wg których w empirycznych badaniach
nauk. nie należy poszukiwać przyczyn
zjawisk, lecz tylko stwierdzać ich
wzajemne zależności funkcjonalne; socjol.
szkoła zajmująca się analizą wymogów
funkcjonalnych
niezbędnych
dla
utrzymania równowagi systemu społ.;
filoz. pogląd, że pojęcie funkcji powinno
zastąpić pojęcie substancji; kierunek w
urbanistyce,
archit.,
wnętrzarstwie,
uznający za cel najważniejszy funkcję
użytkową, wygodę budowli, wnętrza,
mebla; kierunek w etnologii stworzony
przez Bronisława Malinowskiego (18841942). 2. tendencja, która ma swoje
korzenie w projektowaniu architektury,
którego motto brzmi "tworzenie jest
zdeterminowane funkcjonalnością". Jako
element mody w przemyśle włókienniczym
charakteryzuje się prostotą kroju w celu
nadania
funkcjonalności
gdyż
funkcjonalność
jest
ważniejsza
od
dekoracji.] – (lat.) funkcionalizmus [1. az
épület rendeltetését külső megformálásában,
szerkezeti elemeiben is kifejezni óhajtó
építészeti irányzat; a bürokráciának az a faj,
amely az igazgatás egyes ágait mértéktelenül
széttagolja, s mindegyiknek külön szervet
létesít. 2. A 19. század végén, a 20. század
elején elsősorban az építészetben és az
iparművészetben
megjelent
irányzat,
mottója: "a funkció határozza meg a formát".
A ruházati divatban az egyszerűség a
jellemző, és az, hogy a ruhadarabnak az adott
funkcióhoz kell igazodnia. A használhatóság
tehát fontosabb, mint a díszesség.]
funkcjonalnie – funkcionálisan
1704
funkcjonalność [Największy atut współczesnej
mody,
następstwo
dążenia
do
maksymalnego komfortu. Cecha, którą
zapewnia związek mody z nowoczesnymi
technologiami. Jest regułą, że codzienna
funkcjonalność ubrań została przedtem
przetestowana
w
niecodziennych
warunkach – ekstremalne sporty, pola
walki, ryzykowne wyprawy – ziemskie i
pozaziemskie.]
–
funkcionalitás;
megfelelőség
funkcjonalny, -a, -e [odnoszący się do funkcji;
charakterystyczny dla funkcjonalizmu] –
(lat.) funkcionális; ténykedni, hivatási,
működési, rendeltetési; vmely funkcioval
együtt járó, neki megfelelő
funkcjonariusz [pracownik; urzędnik] – (lat.)
funkcionárius;
hivatalnok,
tisztviselő,
alkalmazott; vmely párt v. tömegszervezet
aktív munkatársa
funkcjonariusz celny – pénzügyőr, vámőr, vámos
funkcjonariusz milicja v. policjii – rendőri közeg
funkcjonariusz magistracki – városi tisztviselő,
tanácsi v. elöljárósági hivatalnok
funkcjonariusz partii – pártfunkcionárius
funkcjonariusz policji – rendőr-tisztviselő
funkcjonować (funkcjonuje) [1. spełniać swoje
funkcje zgodnie z przeznaczeniem; 2. być
używanym lub postrzeganym w określonej
roli; 3. o przekonaniu, przesądzie itp.: być
ogólnie
znanym
oraz powszechnie
uznawanym] – (lat.) funkcionálni, működni,
feladatát végezni; üzemben lenni; üzemelni;
ügyködni,
ténykedni,
tevékenykedni;
operálni; fungálni
funkcjonowanie – működés
funkcjonowanie państwa – állam működése
funkcyjny, -a, -e [pełniący jakąś funkcję;
użytkowy; związany z pełnioną funkcją] –
funkciós, rendeltetési, ténykedési
funkcjonujący, -a, -e – működő
Funkia (Hosta Tratt.) [rodzaj roślin z rodziny
szparagowatych (Asparagaceae), liczący
około 40 gatunków roślin zielnych
pochodzących z Azji Wschodniej – Japonii
i Chin. Gatunkiem typowym jest Hosta
japonica Tratt] – árnyliliom v. árnyliliom
(Hosta) [a spárgafélék (Asparagaceae)
családjába
tartozó
növények
egy
nemzetsége]
-
Wersja 01 01 2017.
[1. jednostka monetarna niektórych
państw; 2. jednostka masy używana w
krajach anglosaskich; 3. jednostka masy
powszechna w Europie do XIX w.] –
(ném.) font; 1. (súlyegység) a bécsi mázsa
1/100-ad része, mely 32 latra oszlott (1 font
= 656 mg); 2. (pénzegység) angol
pénzrendszer egyik alap-mértékegysége: 20
shilling, 240 penny;. 3. Az angol font
megnevezés kifejezetten a Bank of England
kibocsátásaira utal.
funt handlowy [jednostka masy stosowana
obecnie w krajach anglosaskich] – font (a
tömeg
mértékegysége
az
angolszász
országokban)
Funt szterling (ang. pound sterling) (£), [1.
jednostka monetarna Wielkiej Brytanii; 2.
nieoficjalna nazwa funt brytyjski, symbol
międzynarodowy
GBP
–
oficjalna
jednostka
monetarna
w
Wielkiej
Brytanii.] – (ang.) pound sterling; font
sterlinf (pénzegység) [az Egyesült Királyság,
a koronafüggőségek (Man-sziget, Guernsey,
Jersey), a brit tengerentúli területek közül
pedig Déli-Georgia és Déli-Sandwichszigetek Brit Antarktiszi Terület és a Brit
Indiai-óceáni Terület valutája. Jele: £, ISO
kódja: GBP; váltópénze a penny, melyből
100 ér egy fontot.]
funta klaków nie warte – közm. nem ér egy pipa
dohányt sem
funtczoł (z niem. Pfundzoll) [inaczej funtowizna,
celna opłata morska pobierana w
Gdańsku i innych miastach nadmorskich
najprzód przez Krzyżaków, potem przez
same miasta. Zniósł to cło Kazim.] –
(dawno, hist.) tengeri vámtarifa (Gdańskban
és más tengerparti városokban a keresztesek,
majd azt követően a városok által szedett
vám)
funtowy, -a, -e – fontFur est qui dolo malo rem alienam contrectat
[złodziejem jest ten, kto w złym zamiarze
zagarnie cudzą rzecz] – (lat.) Fur est qui
dolo malo rem alienam contrectat; tolvaj az,
aki rossz szándékkal ragad meg idegen
dolgot
funt
1705
Fur semper in mora [złodziej zawsze jest w
zwłoce] — (lat.) Fur semper in mora; a
tolvaj mindig késésben van [halogatja a
lopott tágy visszaszolgáltatását, kockáztatva
annak megsemmisülését vagy eltűnését]
fura [1. konny wóz do przewożenia ciężarów;
też: ilość ładunku mieszcząca się na takim
wozie; 2. wielka ilość czegoś; 3. w grze w
oczko: liczba punktów większa niż
dwadzieścia
jeden;
4. pot.
drogi,
luksusowy samochód] – parasztszekér,
szekér, kocsi, fuvar, teherkocsi; (átv.) sok,
csomó, rakás; (átv.) drága, luxuskocsi
fura drzewa – egy szekér fa
fura dzieci – egy csomó gyerek
fura jednokonna – egylovas v. egyfogatú kocsi
fura siana – egy kocsi v. egy szekér széna
fura słomy – egy szekér szalma
furaż [daw. pasza dla koni wojskowych] – abrak,
abrakolás, takarmány
furażer, furażowy [daw. żołnierz zajmujący się
dostawą furażu] – abrakoló, takarmányt
szerző katona
furażerka [1. miękka czapka bez daszka o
podłużnym kształcie; 2. czapka noszona
przez wojsko polskie na codzień, gdy
służba lub parada nie wymagała
kaszkieta, kaska, czapki i t. p.;
wierzchołek furażerki opuszczał się na
bok prawy i był kutasem zakończony,
część dolna na zewnątrz zawinięta i taśmą
bramowana. W roku 1815 przepisana
została furażerka okrągła płaska, jakiej
dziś jeszcze wojska rosyjskie i pruskie
używają. Za Księstwa Warszawskiego
artylerja
używała
już
podobnych
furażerek. W roku 1831 niektóre oddziały
nowej formacyi powróciły do furażerek
dawnego kształtu – francuskiego. 3. zwana
również “pierożkiem”, typ miękkiej
czapki pozbawionej daszka o wydłużonym
kształcie. Przeważnie szyto ją z sukna,
choć istniały również wersje ocieplane lub
futrzane.
Stanowi
element
umundurowania niektórych formacji
wojskowych, np. wojsk lotniczych w
Polsce.] – (wojsko) (ellenző nélküli) tábori
sapka; (átv.) katonai v. cserkész sapka,
háromszögű kalap; cserkész sapka, bocskai
sapka (átv.) katonai élelmezéssel való
foglalkozás
Wojsk Lądowych - polowa.
-
Wersja 01 01 2017.
FURAŻERKA WAFFEN SS
Bocskai sapka
furażować [daw. starać się o furaż, zdobywać
furaż] – (dawno) furazsírozni; abrakot v.
takarmányt
szerezni;
takarmányról
gondoskodni
furażowanie
[termin
wojskowy
(z fr.)
oznaczający gromadzenie pożywienia dla
koni] – (dawno) furazsírozás; abrak v.
takarmány beszerezése; takarmányról való
gondoskodás
furażowy, -a, -e – takarmányfurczeć, furkać, furknąć, furkotać [1. o
maszynie, motorze, kołowrotku itp.:
wydać ciągły, głośny dźwięk w czasie
pracy; 2. o żaglach, chorągwiach itp.:
poruszyć
się
na
wietrze
z
charakterystycznym
łopotaniem;
3. poruszyć czymś z furkotem; 4. o
ptakach: zerwać się z głośnym szumem do
lotu] – süvíteni, suhogni, elröpülni,
furda [daw. rzecz błaha] – (dawno) semmiség!
csekélység!, jelentéktelen dolog, szamárság,
badarság, sületlenség
furdyment [zob. garda w zn. 1.] – (dawno)
kardkosár
furfant [wł. furfante 'szelma' z fr. forfaire dosł.
'działać
poza
prawem;
uwłaczać
honorowi; uchybić'; st.fr. fors 'na
zewnątrz'; faire 'czynić' z łac. facere,
przest. krętacz, oszust, blagier; fanfaron,
pyszałek; filut, szelma, frant] – (dawno)
elbizakodott, önhitt ember
furfanteria – (dawno) elbizakodottság
1706
furgać [1. fruwać, latać, łopotać (dot. np. flagi);
2. latać (w powietrzu)] – [Słowniczek języka
śląskiego] röppenni, elrepülni, elszállni;
csapdosni, verdesni; csattogni, csapkodni
furgon [1. samochód ciężarowy o nadwoziu w
kształcie pudełka; 2. daw. wóz konny z
budą krytą plandeką lub z drewnianą
skrzynią na ładunek; 3. duży wóz
wojskowy, przewożący broń, bagaż,
pożywienie dla wojska, w potrzebie także
rannych]
–
(fr.)
fourgon;
zárt
kocsiszekrényű személy- v. tehergépkocsi,
társzekér,
málhakocsi;
muníciószállító;
halottaskocsi, hullaszállító kocsi
furgon wojskowy – katonai társzekér
furgonetka – furgon; kis teherautó, mikrobusz
furgonowy, -a, e – furgonfuria [1. nagły, silny napad wściekłości; 2. zob.
szał w zn. 1.; 3. Furia, furia: mit. rzym.
każda z trzech bogiń zemsty] – (lat.) fúria,
a bosszúállás három istennője közül az
egyik; (złośnica) dühöngő; (ermber) dühös
nőszemély, házsártos, örökösen civakodó
nő; magából kikelt, feldühödött nő, (szał)
dühöngés, örjüngés, tombolás; (átv.) düh;
dühroham
furicki, -a, -ie – dühöngő, örjöngő, háborgó, őrült,
elmebeteg, tébolyodott
furiat [1. osoba łatwo wpadająca w furię;
2. osoba chora psychicznie, ulegająca
atakom szału], furiatka – dühöngő,
örjöngő,
háborgó,
őrült,
elmebeteg,
tébolyodott (ffi/nő)
furiatka [strój niewieści lekki, krótki i podpięty.
Modny w Polsce w końcu XVI wieku,
dotrwał do czasów Sobieskiego.] – XVI. szi könnyű női viselet
furieryzm [sformułowana przez Charles’a
Fouriera koncepcja idealnego ustroju
bezpaństwowego] – fourierizmus; Fourier
egyike volt a legnagyobb társadalmi
gondolkozóknak, kit csak kicsapongó
képzelete és hiányos tudományos műveltsége
vezettek tévútra. Alapgondolata, hogy az
emberi természet hiányos ismerete oka
minden bajnak; csak azt kell megfigyelni és
e megfigyelés alapján rendezni a társadalmat
és a bajok megszünnek. Alapgondolata, hogy
az egész természetben a jelenségek
-
Wersja 01 01 2017.
mozgásokra vezethetők vissza, melyek
ösztönökből származnak. Az ösztönök
bizonyos célok elérésére vannak irányozva,
melyek rendeltetéseiket alkotják. Az
ösztönök
követése
vezet
tehát
rendeltetésünkhöz és ezzel a boldogsághoz.
A természetben három elv van: Isten v. a
szellem az aktiv, mozgató, az anyag a
passziv, mozgatott és az igazságosság vagy a
mozgást szabályozó. Hasonlókép áll az
ember ösztönökből (mozgató), testből
(mozgatott), észből (szabályozó). Négy fő
mozgalom van: az anyagi, szerves, állati,
társadalmi. Az ösztönök tanulmányozása
vezet a társadalmi mozgás törvényeinek
ismeretéhez. Az ösztönök pedig háromfélék:
érzékiek, indulatiak és szabályozók. Az
érzékiek vezetnek az érzéki szükségletek
kielégítéséhez, az indulatiak vezetnek
csoportképzésre (család, barátság), a
szabályozók vagy sorösztönök közül az
egyik vezet egymás közötti versenyre, a
második vezet foglalkozásunk változtatására,
a harmadik a szellemi és testi erők egyesítése
által vezet lelkesedéshez. Az ösztönök
összhangjából keletkezik a közjó iránti
szeretet és a vallási érzület. A munka ugy
szervezendő, hogy kellemes legyen. Ez
eléretik a phalange által, mely alapjában egy
mezőgazdasági szövetkeezt, mintegy 18002000 tagból, mert e szám mellett valószinü,
hogy minden munkára akad, aki azt kedvvel
végzi. E kedvet még fokozza az a
körülmény, haogy a munka gyakrabban
cseréltetik, hogy mulatságról, zenéről,
kitüntetésekről gazdagon gondoskodva van.
Minden foglalkozás alkot egy sort (série),
minden sor áll több csoportból, minden
csoport áll 7-9 tagból. A phalangeok
phalansterekben laknak, hol a munka és az
élvezet közös módon van szervezve. Ezen
phalansterekben oly boldogság jut az
embereknek
osztályrészül,
hogy
a
legszegényebb is többet fog élvezni, mint ma
a leggazdagabb, mert a termelés óriási
mértékben fog emelkedni. Ez az asszociáció
korszaka, mellyel az emberiség gyermekkora
végződik, mellyel az emberek boldogsága
kezdődik, annál is inkább, mert ekkor a
természet is, mely az emberiség fejlődésével
szoros összefüggésben áll, szintén átalakul.
Ellenben - ami elég sajátságos - a társadalmi
rendszer és a politikai, vallási renszerek
között semmi összefüggés nincs, azért fordul
ő majd Napoleonhoz, majd Thiershez, majd
Rothschildhoz,
kinek
a
jeruzsálemi
királyságot is kilátásba helyezte, hogy
rendszerének megvalósításában támogassák.
Fourier
későbben fantasztikus tanait
visszavonta,
hiányos
ismereteire
1707
hivatkozván, de mind a mellett rendszere a
társadalmi
bölcselet,
a
pedagogia
szempontjából nagy értékkel bir, a társulás
nagy horderejét pedig ő helyezte először
kellő világításba.
Furiosi voluntas nulla est [chory umysłowo nie
ma woli; nie jest zdolny do wyrażenia
woli] — (lat.) Furiosi voluntas nulla est; az
elmebetegnek nincs akarata, nem képes az
akarat kifejezésére
furioso (wym. furiozo) = gwałtownie, dziko – (ol.)
furioso = dühödten
furjer (kwatermistrz) [pełnił w kompanii
piechoty czynności gospodarcze, mieszkał
razem z feldfeblem i był mu do pomocy
przy odbiorze żywności, rozmieszczał
ludzi w obozie lub po gospodach, ustawiał
w obozie namioty dla żołnierzy, na
kuchnie, „praczarnie” i dla oficerów.
Ciążyło na nim wewnętrzne gospodarstwo
kompanii; pomagał przytem feldfeblowi
do przepisywania różnych rozkazów, do
ich czytania zgromadzonej kompanii, do
robienia kontrol i t. p. Oprócz
kompanjowych byli furjerzy bataljonowi
czyli sztabsfurjerzy.] – (dawno, hist., wojsk)
(katonai) szállásmester
furkanie – zúgás, zaj, lárma, búgás (rádiónál)
furkocze kołowrotek – a rokka zakatol
furkot [dźwięk powstający przy szybkim
poruszaniu się jakiegoś materiału, papieru
itp. lub silnym uderzaniu skrzydłami
przez ptaki w czasie lotu] – suhogás,
süvítés, repülés
furman [człowiek przewożący towary wozem
konnym] – kocsis, fuvaros ffi
furman powozi siedząć na koźle – a kocsis a
bakon ülve hajt
furmanić – kocsiskodni, fuvaroskodni, fuvarozni
furmanka [wóz konny; też: zawartość tego
wozu] – kocsi, szekér, jármű, négyesfogat
furmański, -a, -ie – fuvaros, kocsisfurmaństwo – fuvarozás, fuvarosipar, szállítás
furor [daw.; zob. furia w zn. 1.] – dühöngés,
örjüngés, tombolás
furor divinus, furor poeticus [w platońskiej i
neoplatońskiej teorii sztuki: szczególny
stan podniecenia umysłu umożliwiający
tworzenie bez znajomości reguł sztuki] (lat.) furor divinus
Furor arma ministrat [Wściekłość daje broń do
ręki.] – (lat.) Furor arma ministrat; A
fegyvereket a téboly irányítja (Vergilius)
furora [wł. furore 'uniesienie, egzaltacja' od łac.
furor 'szał, wściekłość; natchnienie;
'furorę robić - odnosić wielki sukces, mieć
niebywałe powodzenie, wprawiać w
-
Wersja 01 01 2017.
zachwyt, podziw] – siker, nagy feltűnés,
viharos tetszés, tomboló lelkesedés
furt [precz, (być furt) daleko (zob. → zwroty
śląskie) – [Słowniczek języka śląskiego] el,
messze
furta [jednoskrzydłowe, ciężkie drzwi w murze
lub w bramie] – kapu, porta, ajtó, rés,
hasadék; kertajtó; (kohászat) ajtócska
furta klasztorna – a kolostor kiskapuja
furta wodna [otwór w nadburciu statku służący
do odprowadzania wody zalewającej
pokład] – (haj) vízi kapu, átjáró
furtian (z łac. portarius, niem. Pforte, furta brama) [1. zakonnik będący odźwiernym
klasztoru; 2. odźwierny, zakonnik lub
osoba świecka otwierająca i zamykająca
drzwi
do
klasztoru,
wzywający
zakonników do rozmównicy] – furticmus
(lat. portarius, ném. Pforte, fúrta - kapu) [
portás, a kolostor kapuját kinyitó és bezáró
szerzetes vagy világi személy, aki az elöljáró
jóváhagyásával lehívja a szerzeteseket a
beszélgetőbe]; .kapus, portás
furtianka – kapusnő, portásnő
furtiański, -a, -ie – kapus-, portásfurtka [1. jednoskrzydłowe drzwi w ogrodzeniu;
2. coś, co umożliwia wyjście z trudnej
sytuacji] – kertajtó, ajtó, kiskapu, ajtócska,
rés, hasadék, nyílás, ablakocska
furtka do ogrodu, furtka ogrodowa – kertjtó
Furtum sine affectu furandi non committitur [nie
popełnia się kradzieży bez zamiaru jej
dokonania] – (lat.) Furtum sine affectu
furandi non committitur; akaratlanul nem
követnek el lopást; a lopás szándékos
cselekmény
furunkuł [ropno-zgorzelinowe zapalenie mieszka
włosowego,
wywołane
zakażeniem
gronkowcami lub paciorkowcami; czyrak]
– furunkulus
fusbal [piłka nożna] –
[Słowniczek języka
śląskiego] futball; labdarúgás
futbalista [piłkarz] – labdarúgó
fuslapa [onuca] – [Słowniczek języka śląskiego]
kapca
fusy [1. pozostałości po zaparzonej herbacie,
kawie itp.; 2. osad, zawiesina w jakimś
płynie niezbyt dobrze wyklarowanym] –
üledék, alj; „zacc”, kávé alja, kávézacc;
lerakódás, seprő
fuszer [1. osoba wykonująca swoją pracę
niedbale i niefachowo; 2. daw. rzemieślnik
nienależący do cechu] – (ném.) fuser; kontár
fuszerka, fuszerstwo [praca wykonywana
niedbale i niefachowo; też: rezultat takiej
pracy] – silány munka, kontármunka, selejt
fuszerka – kontár, fuser (nő)
1708
fuszerski, -a, -ie – kontár
fuszerować [źle wykonywać swoją pracę] –
(ném.) elfuserálni; kontárkodni, elrontani
futaine [często używana w XV wieku tkanina.
Szyto z niej męską odzież, przede
wszystkim doublety. Był to materiał
bawełniany, gruby i ciepły, zwykle
barwiony. Początkowo sprowadzana do
Francji zza granicy, dopiero w XIV i XV
wieku rozpoczęto wyrób owych tkanin w
Normandii.] – (Tkanina dwuwarstwowa)
dublé; kettős szövet. [Kétrétegű szövet,
amelynek két oldala többnyire színében,
mintázatában, esetleg szerkezetében is eltér.]
Doublet z XVI wieku
http://elizabethan-portraits.com/FencingDoublet2.jpg
futbol, football [wym. futbol] [zob. piłka nożna] –
(ang.) futball; labdarúgás; foci
futbol amerykański [gra w piłkę będąca
połączeniem piłki nożnej i rugby] –
amerikai futball v. ahogy az USA-ban és
Kanadában hívják: futball (egy csapatjáték)
futbolista [1. sportowiec trenujący futbol (piłkę
nożną); piłkarz (nożny); 2. sportowiec
trenujący football amerykański] – (ang.lat.) futballista, focista, labdarúgó
futbolistka – női labdarúgó
futbolowy, -a, -e – futball-, focifuter
[jedzenie, pasza dla zwierząt] –
[Słowniczek języka śląskiego] takarmány,
abrak
futerał [pokrowiec do ochrony przedmiotów
wartościowych
lub
mogących
ulec
uszkodzeniu] – tok, hüvely; huzat, takaró;
tartó; kosár; doboz
futerał do okularów – szemüvegtok
futerał na klucze – kulcstartó
futerał na okulary – szemüvegtok
futerał na pistolety – pisztolytáska
futerał na skrzypce – hegedűtok
futerko – prémecske, bundácska
futerkowy, -a, -e – prém-, szőrme-; szőrmés;
prémes
futor [zob. chutor] – (dawno) tanya, keretesház,
különálló kis gazdaság (chutor)
-
Wersja 01 01 2017.
futra [futryny drzwiowe] [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] –
ajtóbélés; ajtófélfa
futro [1. wierzchnie okrycie zimowe ze skór
zwierzęcych lub z materiału imitującego
taką
skórę;
2. wyprawiona
skóra
niektórych zwierząt pokryta sierścią;
3. włos, sierść na zwierzęciu; 4. damskie i
męskie zimowe okrycie wierzchnie, całe
zrobione z futra Najczęściej luźne i długie,
spokojne z ładnym krojem i bez
elementów mody. 4. rodzaj okrycia
wierzchniego wykonanego z naturalnego
lub sztucznego futra. Futra naturalne
wykonuje
się
ze
skóry
zwierząt
futerkowych z zachowaną okrywą
włosową. W przeciwieństwie do kożucha
futro szyje się tak, że włos znajduje się na
zewnątrz.
Bardzo
popularne
w
średniowieczu, a potem w XIX i XX
wieku.] – (skóra) prém, szőrme, állatbőr,
irha, bunda, szőrmebunda, szőrmekabát [Női
vagy férfi-télikabát, amelynek külső vagy
belső oldala szőrmés. Általában bő, hosszú
szabású, mértéktartóan, nem kimondottan
divatosan kidolgozott ruhadarab.]
futro barankowe – báránybőrbunda, irhabunda
futro bobrowe – hódprém
futro borsuczy – borzprém
futro fokowe – fókaszőrme
futro karakułowe – perzsabunda
futro sobolowe – cobolybunda, cobolyprém
futro sztuczne dziane [przypomina prawdziwe
futro. Jego podstawa, w którą podczas
procesu dziania jest wczesane włókno
polyacrylonitrile,
tworzy
wymaganą
powierzchnię runową z dzianiny z
bawełnianego lub syntetycznego włókna.
Tył wyrobu końcowego jest wzmocniony
lateksem, a strona runowa jest rafinowana
kilka razy za pomocą prasowania,
barwienia i cięcia w celu osiągnięcia
odpowiedniego
efektu
wizualnego.
Wykorzystywane w produkcji zimowych
płaszczy oraz odzieży sportowej.] – kötött
műszőrme [A valódi szőrméhez hasonló
kötött kelme. Többnyire körkötőgépen
1709
állítják elő, ahol az egyszínoldalas kötésű
alapba poli(akril-nitril), modakril, vagy
esetleg más szintetikus szálakat kötnek be. E
célra a körkötőgép munkaegységeinél kis
kártolófejeket helyeznek el, amelyek a
hozzájuk vezetett fonószalagot kibontják és a
szálakat közvetlenül a tűkhöz adagolják. A
valódi szőrméhez hasonló vagy más jellegű
színmintázatot (pl. csíkokat, foltokat, esetleg
más
motívumokat)
különböző
színű
szálakból álló fonószalagokból, jacquardmintázó berendezéssel állítják elő. Bár
ritkábban, de készítenek kötött műszőrmét
láncrendszerű kötőgépen (raschel-gépen) is,
a plüsskötés elvén. A száltakarót a kikészítés
folyamán nyírják, csiszolják, a szálak jobb
megkötése
érdekében
a
hátoldalt
műgyantával vonják be. A kötött műszőrmét
ruházati célra (bundák, melegbélések,
gallérok, sapkák stb.), takarók, valamint
lakástextíliák (bútorhuzatok) készítésére
használják.]
futro z lisów – rókabunda
futro z norek – nercbunda
futro z nutrii – nutriabunda
futrować1 [1. obijać ściany deskami, wylepiać
gliną, gipsem itp.; 2. wykładać piec cegłą
ogniotrwałą] – (dawno) vakolni; kirakni,
kibélelni, kitapasztani
futrować deskami – kideszkázni, deszkával
kibélelni
futrować piec – kemencét kibélelni
futrować ściany kaflami – falat csempézni
futrować2 [karmić zwierzęta, żartobliwie w
stosunku do człowieka] – [Słowniczek
języka śląskiego] táplálni, etetni; (dziecko)
szoptatni; (zwierzęta) etetni, takarmányozni,
hizlalni, (átv.) táplálni, áltatni
futrowanie – bélelés, kirakás, bedeszkázás,
kitapasztás, betömés
futrowanie z wapna – bevakolni
futrówka [1. drewniana okładzina ściany
budynku; 2. wewnętrzne obmurowanie
pieca lub kadzi materiałem ogniotrwałym;
3. warstwa skóry lub tkaniny wyściełająca
wnętrze
obuwia;
4. zewnętrzne
i
wewnętrzne obicie statku] – bélelés, bélés,
bélfal, bélfalazás
futrówka szamotowa – samottbélés
futrówka z desk – deszkaburkolat
futruwać [1. żywić, karmić, 2. futrować] [Teatr
Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w
Katowicach] – táplálni, etetni, ellátni (vkit)
futryna [rama umocowana w ścianie, do której
przymocowuje się okna, drzwi] – (u drwi)
ajtókeret, ajtófélfa, ajtótok; (u okna)
ablakkeret
-
Wersja 01 01 2017.
futyna a. futryny; podwoje, odrzwia [Biblia
Warszawska: Tak samo u wejścia do
przybytku kazał zrobić futryny z drzewa
oliwkowego w kształcie czworoboku, Biblia
Tysiąclecia: Również wejście do świątyni
zaopatrzył w czworokątne odrzwia z drzewa
oliwkowego; Biblia Gdańska: Także też
uczynił i w wejściu kościelnem podwoje z
drzewa oliwnego na cztery granie] – ajtófélfa
[Az ajtó része; 1Kir 6,33. „Ugyanígy
készítettek a templom bejáratánál is
ajtófélfákat olajfából négyszögű formára.”]
futryna drzwi – ajtóbélés
futryna okna v. okienna – ablakbélés
futrynowy, -a, -e – ajtókeret-; ablakkeretfutrzak [1. dywan lub narzuta zrobione ze
ścinków futra; 2. zabawka wykonana z
futra; 3. pot. zwierzę pokryte gęstym
futrem] – báránybőr takaró
futrzany, -a, -e [1. zrobiony z futra; 2. zob.
futrzarski w zn. 2.] – szőrmés, prémes;
prém-, szőrmefutrzana czapka – prémes sapka, szőrmesapka
futrzane oblamowanie płaszcza – a kabát
prémszegélye
futrzarski, -a, -e [1. nadający się na futro;
2. związany
z
wyprawianiem
skór
zwierzęcych na futra oraz produkcją
rzeczy użytkowych] – szőrme-, szúcsfuturolog – futurologus
futurologia
[przewidywanie
przyszłości
cywilizacji oparte na przesłankach
naukowych] – (lat., gör.) futurológia;
jövőkutatás; A jövőkutatás, a jövőre
vonatkozó prognózisok tudománya. Újabban
a művészettel is foglalkozik; témákat nyújt a
tudományos fantasztikus műfajok számára.
futurologiczny, -a, -e – futurologiai; jövőkutatási
futurum [zob. czas przyszły] – (lat.) futurum; jövő
idő, az ige jövő idejű alakja (przyszłe)
Futura [krój pisma drukarskiego; też: czcionka
o takim kroju] – nyomdai betűtípus
futurysta – (lat.) futurista; a futurizmus híve, a
futurizmus elveit követő
futurystycznie – futurista módon, futurisztikusan
futurystyczny, -a, -e – (lat.) futurista, futurisztikus
futuryt – műpótanyag, fenolgyantának azbeszttel v.
faliszttel való hevítése útján gyártják
futuryzm [kierunek w sztuce, literaturze,
muzyce rozwijający się na początku XX
w., wyrażający fascynację dynamizmem
wielkomiejskiego
życia,
techniką
i
mechanizacją] – (lat.) futurizmus; a 20.
század elején Olaszországban keletkezett, a
múlt egész örökségét elvető formabontó
irányzat;
egyik
fő
jellemzője
a
szimultanizmus; 1930 óta elterjedő irodalmi
-
Wersja 01 01 2017.
és művészeti irány; célul tűzte ki, hogy a
jelen változatos benyomásait a valóságtól
elvonatkoztatva,
egyidejűleg
összes
megjelenési formában ábrázolja (alapítója:
Emilio Marinetti, aki azonban két évtized
múlva megtagadta s a realitás útjára lépett)
Maria Gukowska-Rychlewska „Historia ubiorów”, 1968, str.
1710
futurizmus: Robert Delaunay, Kör alakú formák
fuzekle [skarpetki] – [Słowniczek języka
śląskiego] zokni; bokafix
fuzel [trujący produkt uboczny powstający
podczas otrzymywania alkoholu etylowego
metodą fermentacji] – lerakódás, üledék,
seprő, kávéalj, kozmás pálinka
fuzja [I 1. strzelba myśliwska; 2. daw. ręczna
broń palna z długą lufą i zapalnikiem
skałkowym; II. połączenie się jakichś
obiektów, np. jąder atomowych, komórek
żywego organizmu lub przedsiębiorstw] –
(lat.) fúzió; 1. (strzelba) puska, lőfegyver,
vadászpuska, vadászfegyver; 2. fúzió;
(zjednoczenie) egyesülés, összeolvadás,
egybeolvadás; (vegytan) fúzió; (fizika)
könnyű atommagok különösen nagy
energiafelszabadulással járó egyesülése
fuzja jądra – magegyesülés, magfúzió
fuzja myśliwska – vadászpuska
fuzja przedsiębiorstwa – vállalategyesítés
fuzja stronictw – pártok egyesülése
fuzja towarzyst akcyjnych – részvénytársaságok
fúziója
fuzjonalista – fuzionálás v. egyesülés híve
fuzlowy, -a, -e – lerakódási, üledék-, seprő-,
kávéaljFührer [wym. fü:rer] [od führen 'prowadzić;
kierować';
wódz,
w hitlerowskich,
nazistowskich Niemczech (1933-45) o
Adolfie Hitlerze (1889-1945)] – (ném.)
Führer, vezér, vezető; Hitlert nevezték így a
második világháború korában
fürspan lub Vorspan [była to ozdoba, którą
kobiety
przypinały
do
czepca.
Dekoracyjna zapona wykonana była
często techniką barwnej emalii z
kompozycją figuralną. Mogła też być
wykonana
ze
złota
i
ozdobiona
kamieniami szlachetnymi. Noszono ją na
przedzie czepca.] – (ném) Fürspann; melltű;
középném. vürspan = ’előcsat, kalapdísz
Fürspan mit Falknerin; Burgund, Anfang 15. Jh.
(Kunstgewerbemuseum Berlin)
(Fundusz Wczasów Pracowniczych)
[wyspecjalizowana instytucja założona w
Polsce w 1949, podległa związkom
zawodowym, której zadaniem było
zapewnienie możliwości
wypoczynku
klasie robotniczej. Podlegały jej ośrodki
wypoczynkowe
zlokalizowanych
w
atrakcyjnych miejscach na terenie kraju.]
– a Dolgozók Üdültetési Alapja
Fygellus, Figelos, Fygelos (zbieg) [on i
Hermogenes zachowali się jak głupcy,
dziecinni i niecierpliwi chrześcijanie;
opuścili Pawła (co nie znaczy, że przestali
być chrześcijanami i że odstąpili od Boga)]
– FIGELLUS (menekülő) [Keresztyén férfi
Ázsia tartományából, aki Pál apostolt
cserben hagyta (2Tim 1,15).]
fyjtla [0,25 litra wódki] – [Słowniczek języka
śląskiego] 0,25 liter vodka
fynsterbret [niem. Fensterbrett; parapet] –
[Słowniczek języka śląskiego] parapet
fyrkać, fyrknąć – fújni, fújtatni, szuszogni, zihálni,
prüszkölni
fyrknąć nosem – orral fújni
fyrlok [mątewka] – [Słowniczek języka śląskiego]
derelyeszaggató
fyrtniony [zwariowany] – [Słowniczek języka
śląskiego]
bolond,
őrült,
megőrült,
megbolondult, megzavarodott, eszét vesztett
Fyson. *Piszon (strumień) [jedna z rzek w Eden.
Próby ustalenia, która to z dzisiejszych
rzek, nie dały rezultatu.] – PISON
(áramlás, folyam, túláradó, szabadon áramló,
bőven folyó, féktelen) [Az Éden kertjéből
kijövő folyam (1Móz 2,11), közelebbről meg
nem határozható.]
FWP

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év

lengyel úti szótár

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

SZEMÉLYI ADATLAP / ANKIETA PERSONALNA