jak nakręcić film - elektroodpowiedzialni

JAK NAKRĘCIĆ FILM
– poradnik dla uczestników konkursu
„Rady na elektroodpady”
Piotr Zworski
Dofinansowano ze środków Narodowego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
1
Witajcie drodzy Przyjaciele!
Postanowiono przed nam zadanie niecodzienne. Mamy nakręcić film. Oczywiście każdy z nas miał
pewnie choć przez chwilę kamerę w rękach. Każdy z nas próbował także swoich sił kręcąc kilka
obrazków na urodzinach rodzeństwa, weselu kuzynki czy Pierwszej Komunii brata… Ale najczęściej
kręciliśmy wszystko „jak leci” nie poddając tego materiału potem obróbce montażowej. Bo i po co?
Przecież w towarzystwie najbliższej rodziny ogląda się to z wielką przyjemnością, zwłaszcza po latach
– kiedy jesteśmy starsi, inaczej wyglądamy, inaczej postrzegamy rzeczywistość. Kręcąc filmy prywatne
wystarczy znaleźć się w określonej rodzinnej lub towarzyskiej sytuacji, nacisnąć przycisk REC i można
poczuć się jak Steven Spilberg. Przecież będą oglądać to potem tylko osoby zainteresowane –
najbliższa rodzina, przyjaciele. Dla nich najważniejsze jest to, że uwieczniliśmy kawałek bliskiej im
rzeczywistości.
Co innego gdy chcemy nakręcić coś dla szerszej publiczności – najczęściej ludzi z nami niezwiązanych,
obcych, których musimy ZAINTERESOWAĆ tematem naszego filmu. Oczywiście gdy uda nam się
zarejestrować jakieś ciekawe zjawisko czy zdarzenie wówczas nawet krótki filmik jest w stanie
wywołać zainteresowanie szerokiego grona odbiorców… w końcu na tym polega sukces YOUTUB’a.
Gdy jednak chcemy przekazać jakąś głębszą treść, chcemy wypowiedzieć się okiem kamery na jakiś
TEMAT –wówczas musimy sięgnąć już po nieco bardziej zaawansowane środki wyrazu aby nasz film
zainteresował publiczność. Dlatego w tym poradniku chciałbym zwrócić Waszą uwagę – Drodzy
Przyjaciele – na pewne elementy warsztatu filmowego, które z pewnością pomogą Wam zrealizować
interesujący obraz.
Materiały filmowe dzielą się na wiele różnych rodzajów, gatunków – proponuję jednak abyśmy my
określali to co będziemy kręcić słowem najbardziej pojemnym czyli FILM. Część z Was pójdzie pewnie
w stronę reportażu, dokumentu inni wybiorą formę fabularną. O konkretnych wyznacznikach
poszczególnych form będziemy mówić później. Na początek jednak proponuje odrobinę wiedzy z
zakresu opowiadania obrazem i słowem.
A więc kamera w dłoń i zaczynamy!
2
BEZ POMYSŁU ANI RUSZ!
Duży pomysł
Aby powstał film najpierw w naszej głowie musi pojawić się pomysł. Musimy wiedzieć jaką historię
chcemy opowiedzieć naszym widzom, czym ich poruszyć, zainspirować. Musimy więc na samym
początku określić:
- Temat filmu
- Jak i gdzie chcemy pokazać naszą historię - wybrać miejsce i bohaterów
- Czas trwania filmu (na początek proponuje długość do 10 min.)
- Czas potrzebny na jego realizację (na pewno będziemy potrzebować kilku dni zdjęciowych).
Kiedy już w naszej głowie pojawi się pomysł na film, postacie i miejsce akcji - wówczas trzeba sięgnąć
po pióro lub klawiaturę komputera i wziąć się za napisanie scenariusza. Musimy „rozpisać” nasz film
na części pierwsze – poukładamy sobie w ten sposób nasze założenia, nakreślimy miejsce akcji i
obsadę a także wypowiadane przez bohaterów kwestie.
Małe pomysły
Każdy DUŻY POMYSŁ na film składa się z wielu MNIEJSZYCH. Musi być początek, punkt kulminacyjny i
koniec. Historia, którą chcemy opowiedzieć musi być pełna – jak alfabet, który zaczyna się na A
kończy na Z a w środku ma jeszcze kilka innych liter. Z doświadczenia wiem, że te małe pomysły nie
przychodzą od razu. Jak człowiek ślęczy nad komputerem i próbuje coś wymyślić to najczęściej kończy
się to porażką. Tworzenie jest procesem, który zajmuje dni, tygodnie a nawet lata. Oczywiście my
tyle czasu nie mamy ale mamy zespół ludzi, którzy chcą nakręcić film – nasz zespół. Dlatego
proponuje aby każdy z Was zaopatrzył się w notes – najlepsze pomysły przychodzą bowiem do głowy
pod wpływem chwili, są zainspirowane wydarzeniami z naszego życia, otoczenia. Jak tylko coś
ciekawego zaświta Ci w głowie od razu ZAPISUJ TO. Dajmy sobie na to kilka dni. Pomysły niezapisane
znikają z naszej głowy jeszcze szybciej niż się pojawiają.
Potem – zaopatrzeni w takie zapisane już notatniki – spotykamy się w naszej grupie i robimy burzę
mózgów. Sypiemy pomysłami jak z rękawa. Robimy selekcję i wybieramy te najciekawsze. Z nich
układamy fabułę filmu, którą potem zamkniemy w scenariusz. Oczywiście scenariusz nie może być
workiem z luźno powrzucanymi pomysłami. Z waszych pomysłów musi się wykrystalizować LOGICZNA
historia z – raz jeszcze powtórzę – POCZĄTKIEM, ŚRODKIEM I KOŃCEM. Pamiętaj – szukaj pomysłów
oryginalnych i niesztampowych. ZASKOCZ czymś widza – tylko tak jesteś w stanie go zainteresować i
sprawić że te 10 minut, które poświęci na obejrzenie Twojego/Waszego Filmu nie będzie uważał za
stracone. Nasz film musi być CIEKAWY i NIEBANALNY.
3
PISZEMY SCENARIUSZ – krok pierwszy.
Kiedy już mamy spisane najciekawsze pomysły – możemy przystąpić do pisania scenariusza. Dobrze
jest sobie wyobrazić nasz przyszły film. Taka filmowa wyobraźnia pozwala stworzyć pewną wizję z
poukładanymi już pomysłami na podstawie której będziemy pisać scenariusz.
Tę wizję przelejmy na papier w formie OPOWIADANIA/ESEJU – wystarczy kartka formatu A-4. Jeżeli
po przeczytaniu na głos wszystko jest dla nas logiczne, zrozumiałe, ciekawe – wówczas możemy
uznać że mamy dobry punkt wyjścia do pisania scenariusza. Ewentualne nowe pomysły warto
zanotować i ….. zostawić wszystko na parę dni. Niech się „uleży”. Dobre ciasto musi najpierw
urosnąć. Po kilku dniach wracamy do tekstu, czytamy raz jeszcze, dokładamy ewentualne nowe
pomysły i… jeszcze chwilę odczekajmy. I proponuję aby to był ostatni moment w poczekalni dla
naszego opowiadania. Nie ma co poprawiać w nieskończoność. Jeżeli uważamy, że to co stworzyliśmy
jest DOBRE przystępujemy do pisania scenariusza.
PISZEMY SCENARIUSZ – krok drugi.
Scenariusz to podstawa każdego filmu. Dzięki niemu wiemy jakie sceny mamy kręcić i gdzie, jakich
mamy bohaterów, jakie kwestie wypowiadają, jakich gestów używają.
Warto tu przytoczyć definicję scenariusza filmowego za „Słownikiem filmu”, pod red. Rafała Syski,
Kraków 2010.
Scenariusz filmowy – tekst literacki będący projektem przyszłego filmu. Obejmuje opis fabuły,
scenerii i akcji , charakterystykę postaci, dialogi oraz sporadycznie wskazówki dotyczące realizacji
zdjęć i montażu. Scenariusz jest tylko surowcem, formą użytkową, stąd kształt gotowego filmu może
w mniejszym lub większym stopniu odbiegać od jego założeń.
Każda ze scen rozpoczyna się nagłówkiem. W nim zamieszczamy następujące informacje:
NUMER SCENY
POMIESZCZENIE (wnętrze)
OTWARTA PRZESTRZEŃ (nazwa geograficzna miejsca, podwórze, plener)
DZIEŃ/NOC (pora kiedy ma miejsce akcja)
Do tego dochodzą didaskalia – czyli tekst poboczny, opis ujęcia przelany na papier. Pamiętaj, że
pisząc scenariusz musisz myśleć OBRAZAMI. Z poszczególnych obrazów/scen powstaje przecież nasz
film.
I jeszcze dialogi. Nasi bohaterowie muszą coś mówić – do siebie, do kamery/widza. To co mówią musi
być ciekawe, pełne emocji. To muszą być krótkie zdania. Unikajmy zdań wielokrotnie złożonych. I
pamiętaj – Film to OBRAZ plus SŁOWO, a nie odwrotnie. Pisząc kwestie bohaterów lub tekst offa
czytanego przez lektora zza kadru musimy pamiętać aby nasz film nie był przegadany. OPOWIADAMY
OBRAZEM.
4
Poniżej fragment scenariusza filmu pt: „Bitwa pod Wiedniem”.
177. Wiedeń. Góra Khalenberg. Równina. Plener. Dzień
U podnóża Khalenbergu skrzydlaci husarze są gotowi do ataku. Jan Sobieski rzuca synowi Jakubowi
czułe spojrzenie.
JAN SOBIESKI
boisz się?
JAKUB
Nie, ojcze…
JAN SOBIESKI
To Twoja pierwsza szarża… To nic złego bać się…
JAKUB
Nie boję się, ojcze…
Jan Sobieski obnaża wykuty Carlo Cristofori miecz i podnosi go ku niebu. Po czym…
JAN SOBIESKI
(donośnym głosem)
Naprzód, w imię Boga!!!
Skrzydlaci husarze polscy zaczynają potężną szarżę. Orle pióra powiewają na wietrze. Na równinę
wylewa się lawina żelaza. W kilka chwil szarża dosięga tureckie oddziały. Rozbija je. Wojownicy
osmańscy szukają ucieczki i wycofują się w stronę obozu.
Powyższy przykład doskonale pokazuje w jaki sposób opisać scenę w scenariuszu. Nasze opowiadanie
musimy rozpisać na takie właśnie sceny – w ten sposób powstaje scenariusz. Mamy wtedy konkretne
sytuacje, które musimy sfilmować a potem za pomocą montażu złożyć w jedną całość.
Warto gotowy scenariusz przeczytać na głos w całości. Warto dać go komuś do przeczytania. I w
końcu niech przeczytają go Ci, którzy będą odtwórcami głównych ról. Zanotuj wszystkie uwagi, nie
zrażaj się krytyką. Skoro tworzymy coś dla ludzi musimy się liczyć z tym, że ludzie to ocenią – częściej
krytycznie J. Warto w każdym razie przeanalizować uwagi i zastanowić się czy nie wprowadzić do
scenariusza korekt.
Pamiętaj, że założyłeś konkretną długość filmu – warto aby scenariusz to odzwierciedlał. Dlatego
usuńmy niepotrzebne fragmenty - rozwlekłe dialogi, zbędne ujęcia, dłużyzny.
Podsumowując:
Pamiętaj, że widz nie lubi się nudzić. Musisz go czymś zaskoczyć. Pożądane są zwroty akcji. Postacie
powinny być wyraziste.
Gotowy scenariusz drukujemy w odpowiedniej liczbie egzemplarzy i… czas skompletować ekipę
filmową.
5
EKIPA FILMOWA
Jesteście grupą osób która chce nakręcić film. Macie już scenariusz, który jest wypadkową waszych
pomysłów. Czas abyście podzielili się obowiązkami. Oczywiście profesjonalna ekipa filmowa to
nierzadko kilkadziesiąt osób. Nas jest mniej dlatego musimy obdzielić się poniższymi funkcjami:
Producent – osoba odpowiedzialna za cały film. Od niego zależy obsada, wybór miejsc zdjęciowych i
zaplanowanie pracy. To producent odpowiada za sukcesy i porażki ekipy a także za efekt końcowy
filmu. Musi posiadać zdolności organizacyjne.
Reżyser – osoba, pod której okiem realizowany jest film. Pilnuje aby kręcone sceny odpowiadały
temu co jest w scenariuszu lub dopuszcza drobne zmiany.
Jeżeli w naszej grupie jest mało osób proponuje aby połączyć funkcję producenta z reżyserem.
Operator kamery (nie mylić z kamerzystą – operatorzy są bardzo wyczuleni na tym punkcie –
terminologia w tym przypadku jest niezmiernie ważna) – osoba odpowiedzialna za zdjęcia – człowiek
obdarzony wrażliwością obrazu. Realizuje wizję reżysera i wspiera go własnymi pomysłami.
Jeżeli w naszej grupie jest jeszcze mniej osób proponuje aby połączyć funkcję producenta z reżyserem
i operatorem.
Dźwiękowiec – osoba odpowiedzialna za nagranie dźwięku na planie. Musi mieć odpowiedni sprzęt
tak aby dobrze nagrać wypowiedzi bohaterów. Wystarczy kilka sztuk bezprzewodowych mikrofonów
„pchełek” przypinanych do ubrania postaci. Mile widziana jest także tyczka z mikrofonem ogólnym.
Jeżeli takiego sprzętu nie posiadamy musimy się zadowolić dźwiękiem efektowym nagranym przez
kamerę – jakość będzie jednak bardzo słaba.
Oświetleniowiec – Jeżeli dysponujemy odpowiednim zestawem lamp warto aby taka osoba była w
naszym teamie. Wówczas – kręcąc film – nie jesteśmy ograniczeni przez porę dnia. Zdjęcia są wtedy
ciekawsze – mamy większą różnorodność. Oprócz dziennych możemy także nagrywać sceny
wieczorne i nocne. Jeżeli jednak nie posiadamy odpowiednich lamp trzeba nastawić się na zdjęcia
tylko w ciągu dnia – musi to także zakładać scenariusz. Każdy zespół musi zatem rozważyć kwestie
oświetleniowca indywidualnie.
Obsada – czyli osoby występujące w filmie. Jeżeli jest to fabuła to potrzebujemy aktorów, jeżeli
kręcimy reportaż musimy mieć bohaterów – postacie na których oprzemy narrację. Jest jeszcze
możliwość dołożenia offa – czyli tekstu zza kadru czytanego prze lektora – dogrywanego już osobno
na etapie montażu filmu.
Plan filmowy – miejsce gdzie kręcimy poszczególne sceny. Pamiętajcie aby uzgodnić kwestię realizacji
filmu z właścicielem terenu, na którym znajduje się plan filmowy.
Odprawa – bardzo ważnym elementem dla ekipy filmowej jest odprawa czyli spotkanie, na którym
producent rozdziela obowiązki, omawia poszczególne etapy produkcji, zapoznaje ekipę z treścią
filmu, przedstawia swoją wizję. Być może jest to moment, w którym aktorzy po raz pierwszy w całości
zapoznają się ze scenariuszem.
6
Kostiumy i rekwizyty – warto zastanowić się jakich rekwizytów i ewentualnie kostiumów będziemy
potrzebować na planie. Warto wyznaczyć osobę odpowiedzialną za ich przygotowanie. Zwykle
odpowiedzialni za to są garderobiana i rekwizytor.
I jeszcze słowo do producenta:
Pamiętaj aby dobrze zaplanować dni zdjęciowe. Można w tym celu stworzyć pewien harmonogram
pracy. Chodzi o to aby nakręcić film w zaplanowanym czasie. Najlepiej podzielić scenariusz na sceny
ze względu na podobieństwo pory kręcenia, miejsca i aktorów. Np.: w poniedziałek kręcimy wszystkie
sceny, które mamy zaplanowane przed szkołą. We wtorek wszystkie sceny w lesie a w środę
wszystkie sceny w centrum miasta. Taka organizacja pracy pozwoli na lepsze wykorzystanie czasu i
nie będzie powodować czasochłonnych i męczących przemieszczeń ekipy. Ale trzeba taki
harmonogram pracy wcześniej zaplanować i na bieżąco informować o nim ekipę np.: mailem.
Pamiętaj: filmu nie kręci się w sposób linearny od pierwszej sekwencji scenariusza do ostatniej. Kręci
się sceny o wspólnych cechach. Od tego aby poukładać je potem zgodnie z założeniami scenariusza
jest montaż.
SCENOPIS – jazda nieobowiązkowa - dla ambitnych
Scenopis to krótko mówiąc film w postaci obrazków – jak komiks. Reżyser tworzy w ten sposób listę
ujęć. Każda scena jaka się pojawi na ekranie jest przedstawiona w formie obrazkowej – dokładnie w
takim kadrze w jakim widzi ją kamera a potem widz na ekranie. Zbliżenie, plan ogólny, detal….. Gdy
ma się scenopis łatwiej wytłumaczyć pewne rzeczy operatorowi kamery na przykład.
Bez względu na to czy zdecydujecie się na scenopis czy nie warto przy tej okazji wspomnieć jak patrzy
na świat kamera filmowa. To jazda OBOWIĄZKOWA dla każdego młodego filmowca i przy okazji
odrobina specyficznego języka filmowego:
KADR – podstawowa jednostka kompozycji obrazu filmowego. Podstawą techniczną kadru jest klatka
filmowa, czyli pojedynczy zarejestrowany na taśmie obraz – mówiąc w skrócie kadr to przestrzeń
mieszcząca się w polu widzenia kamery.
UJĘCIE – Podstawowa jednostka filmu. Odcinek taśmy filmowej z zarejestrowanym na niej obrazem.
Ujęcie trwa od chwili włączenia kamery do momentu jej wyłączenia, a w filmie zmontowanym od
cięcia do cięcia. Ujęcie realizuje się między słowami AKCJA i CIĘCIE
SCENA – Kolejne ujęcia rejestrowane w tym samym miejscu i tym samym czasie
SEKWENCJA – Zbiór scen, stanowiących pewną całość, opowiadających określony fragment historii
PRZEBITKA – rodzaj bardzo krótkiego ujęcia pokazującego zazwyczaj detal, zbliżenie lub mało
widoczne ale istotne elementy sceny
JAZDA – ruch przemieszczającej się kamery; kamera może poruszać się na wózku z różną prędkością i
w dowolnym kierunku. Zbliżająca się do centrum akcji kamera wykonuje DOJAZD, oddalająca się
analogicznie ODJAZD
7
SZWENK – rodzaj ujęcia, w którym operator wykonuje świadomy, bardzo szybki ruch kamerą
powodujący błyskawiczne przeniesieni uwagi widza z jednego obiektu na drugi
PANORAMA – praca kamery stojącej w miejscu a ruch odbywa się za pomocą głowicy statywu
ewentualnie ramienia operatora. Panorama powinna być dobrze wykończona czyli zaczynać się i
kończyć statyką.
PLAN FILMOWY – potocznie kojarzony jest z miejscem wykonywania zdjęć do filmu. Ale my
używając tego sformułowania myślimy raczej o wymiarze kadru wyznaczonego odległością pomiędzy
kamerą, a filmowanym obiektem. W słowniku filmowym znajdziemy sześć umownych określeń planu
filmowego. I tak:
Plan ogólny
Koncentruje uwagę widza na miejscu w którym rozgrywa się przedstawione wydarzenie. Z tego
powodu sylwetki ludzkie są oddalone od kamery.
8
Plan pełny
Prezentuje bohaterów od stóp do głów na tle miejsca, w którym się oni znajdują.
Plan amerykański
pozwala uchwycić gesty i wyraz twarzy osób dzięki temu, że postacie ludzkie są pokazane od
wysokości nieco powyżej kolan do miejsca tuż nad głową. Tło w planie amerykańskim pozostaje
częściowo widoczne.
9
Półzbliżenie – średni
ukazuje popiersie bohatera, jego mimikę, gestykulacje, emocje, przy czym tło jest prawie
niewidoczne. W takim planie mieszczą się zwykle nie więcej niż trzy osoby.
Zbliżenie - bliski
Polega na takim przedstawieniu twarzy człowieka, by zajmowała ona większą część kadru. Dzięki
temu możliwe jest zaprezentowanie emocji bohatera.
10
Detal
przedstawia szczegóły, takie jak fragmenty ciała lub przedmioty istotne dla PRZEBIEGU AKCJI.
11
SCENA – kompozycyjnie wyodrębniony fragment filmu. Charakteryzuje się jednością czasu, miejsca i
akcji. Może składać się z jednego lub wielu ujęć. Każde nowe miejsce akcji to nowa scena.
KĄT WIDZENIA KAMERY – najprościej mówiąc jest to ustawienie kamery względem filmowanego
obiektu. Od pozycji kamery zależy punkt widzenia publiczności. Do tego wątku za chwilę powrócimy
NO TO KRĘCIMY!
Mamy już scenariusz, mamy doborową ekipę filmową, mamy być może także scenopis, odrobinę
przygotowania teoretycznego – czas więc na pierwszego klapsa na planie. A więc AKCJA!
Kilka słów o sprzęcie
No cóż, dobrze jest mieć coś więcej niż tylko kamerę. Oczywiście - jeżeli nie jesteśmy w stanie
zgromadzić dodatkowego sprzętu - wystarczy sama kamera, ale żeby udostępnić potem nasz film
szerokiej publiczności musimy zadbać, żeby jego jakość nie odstraszyła nam widzów. Tak więc przyda
się na pewno:
statyw do kamery – musi się poruszać płynnie do przodu i do tyłu i musi stać stabilnie na podłożu.
Statyw pomoże nam uzyskać stabilne zdjęcia – płynne dojazdy i odjazdy kamery. Granie z ręki
niestety ma to do siebie, że potem obraz na ekranie drży – zwłaszcza podczas robienia dojazdów –
czyli zbliżeń, nie wspominając już o „ucieczkach” aktorów z kadru. Pamiętaj: NIESTABILNA KAMERA
TO UTRAPIENIA DLA WIDZA!
dodatkowe mikrofony - najlepiej jeden typu shotgun (mikrofon kierunkowy na „tyczce” o dużej
precyzji i rejestracji dźwięków ze znacznej odległości), lub bezprzewodowe mikrofony tzw. „pchełki” –
ukryte w ubraniu aktorów. Ten wbudowany w kamerę rejestruje dźwięk tylko efektowo (cały szum z
otoczenia) i gdy scena jest kręcona z dalszej odległości - po prostu nie nagra dobrej jakości dźwięku. A
przecież kwestie bohaterów są niezmiernie ważne. Co zrobić gdy nie posiadamy dodatkowych
mikrofonów? Staramy się aby kamera kręciła sceny naszego filmu z bliska, jak najbliżej akcji –
najlepiej w pomieszczeniach. Unikajmy wtedy otwartych przestrzeni. UWAGA: na koniec każdej
sceny nagraj kilka minut efektowo dźwięku otoczenia. Przyda się na montażu aby podłożyć go pod
kwestie bohaterów (oczywiście robimy to wtedy gdy mamy do dyspozycji mikrofony zewnętrzne).
Słuchawki, które podłączymy do kamery – będziemy mieli lepszą kontrolę nad dźwiękiem
lampa - halogen czyli sztuczne źródło światła – przyda się aby doświetlić postacie grające w
pomieszczeniach lub po zmroku. Myślę, że na tym etapie zaawansowania nam to wystarczy. Wiedza z
zakresu doświetlania planu filmowego to sztuka sama w sobie i temat na książkę. Najważniejsze żeby
na planie nie było ciemno. I jeszcze jedno – kręcąc w pomieszczeniu unikajmy światła wpadającego
przez okno. Pamiętajmy aby nie łączyć światła sztucznego z naturalnym. Okna lepiej zasłonić
prześcieradłem.
12
można się postarać o wózek do kamery – nie musi być profesjonalny – taki na szynach. Można
poszukać jakiejkolwiek platformy na kółkach i kawałek asfaltu – najważniejsze aby podczas jazdy nie
było drgań kamery.
ramię kamery lub….. wózek widłowy. Ciekawie wyglądają ujęcia kręcone z góry. Zwykle używa się w
tym celu specjalnego wysięgnika – tzw. ramienia kamery, ale gdy go nie posiadamy możemy postarać
się o wózek widłowy. Też się nada! Kręcimy wówczas z ruchomej platformy umieszczonej przed
wózkiem – pamiętaj aby kamera była na statywie.
Oczywiście sprzęt możemy gromadzić w nieskończoność (można jeszcze pomyśleć o monitorze, który
podłączymy pod kamerę aby mieć lepszą kontrolę nad obrazem i światłem na planie) ale ten
wspomniany wyżej to minimum, które sprawi, że nasz film będzie prezentował nieco wyższy poziom
niż amatorskie nagrania wideo z rodzinnych uroczystości.
Pamiętaj aby:
- Używać statywu – góra dół i odwrotnie, z prawej strony do lewej i odwrotnie. To najprostszy sposób
uzyskania ujęcia w ruchu.
- kręcić z ręki w uzasadnionych przypadkach – na przykład gdy chcemy pokazać nerwowość, strach,
lub perspektywę widzianą oczami bohatera sceny. Pamiętaj, że takie ujęcia powinny być krótkie.
- Stosować różne kąty i wysokości ujęć (wózek widłowy J)
- podążać „całą kamerą” za obrazem – platforma na kółkach
- dbać aby zdjęcia były kręcone w ciekawych wizualnie miejscach
- wzbogacić plan rekwizytami, scenografią, ubiorem
- właściwie doświetlić aktorów i plan zdjęć
O statywie i oświetleniu już mówiliśmy. Poświęćmy zatem kilka słów różnym kątom ujęć. To –
podobnie jak różna wysokość ujęć i ruch kamery – powoduje, że obraz w naszym filmie będzie
ciekawszy. Już na etapie pisania scenariusza (a jeszcze lepiej scenopisu) warto zastanowić się z jakich
perspektyw możemy pokazać daną scenę. Potem na etapie montażu możemy jedną scenę pokazać z
kilku ujęć co będzie bardziej interesujące w odbiorze. Jeżeli nie mamy do dyspozycji platformy na
kółkach, ramienia kamery lub wózka widłowego starajmy się wykorzystać maksymalnie statyw i jego
ruchomą główkę. A może na planie jest jakiś kawałek bezpiecznego murka skąd można nakręcić
ujęcie? Warto się rozejrzeć. Czasami zupełnie bezkosztowo – wykorzystując otoczenie planu - można
znaleźć ciekawe miejsca skąd da się uzyskać ciekawą perspektywę dla oka kamery.
Pamiętaj aby dyski, karty lub taśmę z nagranym materiałem strzec jak oka w głowie. Wszystko
powinno być odpowiednio opisane tak abyśmy nie utonęli w nagranym materiale i aby ułatwić sobie
pracę przy montażu.
13
MONTAŻ
Ufff!!!! Udało się. Zdjęcia za nami. Mamy materiał, który teraz musimy złożyć w ciekawy film. Innymi
słowy – worek z luźno powrzucanymi ujęciami, które trzeba wysypać i poukładać w logiczny obraz –
jak puzzle. A więc do roboty!
Każda ze scen powinna rozpoczynać się od KLAPSA – może być to nawet kawałek kartonu, na którym
napiszemy nr sceny, nr ujęcia, datę. Przy montażu ułatwi nam to znalezienie odpowiedniej sceny.
Przy krótszych filmach będziemy pamiętać, które sceny nam się udały, a które wyrzucamy do kosza.
Przy dłuższym KLAPSY okażą się bardzo pomocne.
Druga rzecz, bez której nie ruszymy z miejsca, to program komputerowy do montowania. No cóż – tu
wybór mamy ogromny. Począwszy od tych profesjonalnych wykorzystywanych przez telewizję i firmy
producenckie skończywszy na tych amatorskich proponowanych choćby przez system operacyjny
Windows. Najważniejsze aby nauczyć się obsługi takiego programu.
Teraz pozostaje nam już tylko zrzucić nagrany materiał z kamery na komputer i zmontować go
zgodnie z założeniami scenariusza lub scenopisu.
Składamy go jak puzzle: albo od początku, albo od końca, albo od środka. Absolutnie nie ma to
znaczenia. Najważniejsze aby poszczególne sceny pasowały do siebie tworząc film.
Jak przechodzić od sceny do sceny? Można użyć funkcji „rozmycia” albo „wygaszenia”. Najprostszym
jest „cięcie”, gdy jedna scena się kończy a druga zaczyna. Wszystko zależy od tempa filmu i
charakteru filmu. Najważniejsze abyś poznał możliwości swojego programu w tym zakresie i
umiejętnie je wykorzystał. Tu potrzebne jest pewne wyczucie – wyobraźnia filmowa, o której
mówiliśmy wcześniej.
Po zmontowaniu kilku scen warto je obejrzeć. Można to zrobić w zwolnionym tempie. Na pewno
ułatwi nam to dostrzeżenie niedociągnięć.
Pamiętajmy, że ludzkie oko doskonale wychwytuje różnice w obrazie dlatego poszczególne ujęcia
opowiadające historię nie muszą być długie - wystarczą 2-3 sekundy, np.:
DOM – z perspektywy zewnętrznej, POKÓJ – siedzący w fotelu bohater ze zniecierpliwieniem na
twarzy, spojrzenie na zegar, ZEGAR wybijający godzinę, DRZWI – do pokoju wchodzi kolejny bohater i
wita się.
Montując poszczególne sceny nie musimy używać całego sfilmowanego materiału. Możemy
poskracać go tak aby ujęcia były krótkie i dynamiczne. Najważniejsze abyśmy mieli z czego wybierać i
ciąć. Dlatego warto zadbać na etapie pracy z kamerą o różne perspektywy ujęcia poszczególnych
scen.
14
Podsumowując należy napisać że:
Trzeba usiąść do komputera i ćwiczyć, ćwiczyć i jeszcze raz ćwiczyć. Składać ze sobą poszczególne
ujęcia tak aby się ”montowały”. Aby to osiągnąć warto wiedzieć, że:
PRZENIKANIE to połączenie dwóch ujęć w ten sposób, że stopniowo zanika jedno a pojawia się
następne. Stosowane jako sposób na połączenie dwóch ujęć niepasujących do siebie.
ŚCIEMNIANIE to zakończenie ujęcia, poprzez stopniowe przechodzenie w czarne, jednolite tło.
Stanowi mocny punkt interpunkcyjny. Najczęściej stanowi zakończenie pewnego rozdziału filmu, na
przykład przejście do nowej lokalizacji, rozpoczęcie nowego etapu. Może również separować
pojedyncze ujęcia, jeżeli chcemy skupić na nich uwagę widza.
MONTAŻ RÓWNOLEGŁY to na przemian pokazywane ujęcia z różnych miejsc, z akcją dziejącą się w
tym samym czasie. Na przykład pędzący pociąg na zmianę ze związaną dziewczyną szmacąca się na
torach
MONTAŻ NA RUCH to cięcie w momencie ruchu postaci. Ruch odwraca uwagę widza od zmiany
ujęcia. Warunkiem powodzenia jest kontynuacja ruchu w następnym ujęciu. Kontynuacja czyli w
ujęciu A ruch się zaczyna ale kończy się dopiero w ujęciu B. Czyli…: w ujęciu A w planie bliskim
bohater zaczyna lekko obracać głowę w prawo, w ujęciu B w planie amerykańskim dokańcza ruch.
Montaż na ruchu musi być płynny, czyli ruch nie może zatrzymać się ani na moment w ujęciu A i na
początku ujęcia B.
OŚ KONTAKTU to wyimaginowana linia przebiegająca pomiędzy dwiema postaciami widocznymi w
kadrze. Wszystkie ujęcia w danej scenie powinny być kręcone z kamerą ustawioną po jednej stronie
tej linii. Przekroczenie tej linii , nazywane „złamaniem osi kontaktu” uznawane jest za błąd
montażowy. Najczęściej wynika on jednak z braku odpowiednich ujęć, dlatego to operator kamery
trakcie filmowania musi uważać, żeby nakręcić poprawny materiał. Można złamać oś kontaktu, jeżeli:
- pomiędzy ujęciami wstawimy przebitkę z neutralnym zbliżeniem jakiegoś detalu
- przejedziemy z kamerą w trakcie trwania ujęcia na drugą stronę linii
- pokażemy ujęcie z punktu widzenia jednej z osób znajdujących się na linii
PRZEBITKA to wstawienie ujęcia z innej kamery, lub innego miejsca nagrania tej samej kamery.
Stosowana gdy zależy nam na pozostawieniu oryginalnego dźwięku, a usunięciu obrazu z powodu
błędów operatorskich lub zmiany planu filmowego. Może być również używana dla urozmaicenia
narracji filmowej, na przykład w scenie dialogu, na ujęciu osoby mówiącej, pokazujemy przebitkę
osoby słuchającej.
MASTERSHOT to cała scena nakręcona jednym długim ujęciem. Stanowi duże ułatwienie w montażu,
ponieważ zapewnia zachowanie ciągłości obrazu i dźwięku. Montując z wykorzystaniem
MASTERSHOTA, możemy wstawiać do niego przebitki
15
Montując film musimy pamiętać o następujących rzeczach:
Plany muszą być zróżnicowane
Detal montuje się ze wszystkim
Nie montujemy jazda w jazdę
Przestrzegamy kierunków, osi akcji i osi kontaktu
Tempo montażu uzależniamy od tematu (krótsze ujęcia przy szybkiej akcji, dłuższe przy temacie
refleksyjnym)
Każdy błąd montażowy powtórzony konsekwentnie w całości materiału staje się celowym zabiegiem
artystycznym J
Jeżeli w naszym filmie potrzebny jest głos lektora - nagrywamy go na etapie montażu dokładając go
tam gdzie zaplanowaliśmy jego miejsce i dopasowując do niego ujęcia.
Teraz pozostaje nam podłożenie muzyki. Pamiętajmy o prawach autorskich – musimy mieć zgodę
autora muzyki na to aby ją wykorzystać w filmie. Jeżeli wśród Was jest ktoś kto potrafi komponować
muzykę warto go poprosić o pomoc.
Na tym etapie odpocznijmy. Pozwólmy sobie na nabranie dystansu do naszego zmontowanego filmu.
Zapomnijmy o nim na kilka dni. Potem wróćmy, obejrzyjmy i poprawiajmy…. I zorganizujmy pokaz
przedpremierowy. Pierwsza reakcja publiczności zasugeruje nam co jeszcze powinniśmy poprawić.
Acha! Nie zapomnijcie o napisach końcowych. W końcu warto aby potomni wiedzieli kto stworzył
NASZ FILM!!!
POWODZENIA!!!
Pogłębioną wiedzę z zakresu filmowania znajdziesz w książce Troy Lanier i Clay Nichols „Filmowanie – podręcznik dla
młodych”, Wydawnictwo Wojciech Marzec, Warszawa 2010
16
Spis treści:
I.
BEZ POMYSŁU ANI
RUSZ!...................................................................................................................3
II.
PISZEMY SCENARIUSZ – krok pierwszy. ………………………………………………………..…..4
III.
PISZEMY SCENARIUSZ – krok drugi…………………………………………………………………….4
IV.
EKIPA FILMOWA ……………………………………………………………………………………..…………6
V.
SCENOPIS – jazda nieobowiązkowa - dla ambitnych …………………………………………..7
VI.
NO TO KRĘCIMY!.................................................................................................12
VII.
KILKA SŁÓW O SPRZĘCIE………………………………………………………………………………….…12
VIII.
MONTAŻ……………………………………………………………………………………………………….…..14
17