Zestaw podstawowych informacji o wszystkich rodzajach emerytur.
Transkrypt
Zestaw podstawowych informacji o wszystkich rodzajach emerytur.
EMERYTURA WCZORAJ, DZIŚ I JUTRO Aldona Ignatowska l nabycie uprawnień emerytalnych l wcześniejsza emerytura l obliczanie wysokości tzw. starej i nowej emerytury l emerytura mieszana l emerytura z urzędu Obowiązująca od 1 stycznia 1999 r. ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm. zwana dalej ustawą emerytalną) w zasadniczy sposób przebudowała dotychczasowy system emerytalny w Polsce, w szczególności ograniczając możliwości przejścia na emeryturę we wcześniejszym wieku niż ustalony jako powszechnie obowiązujący. Przyjęty sposób modyfikacji dotychczasowych uprawnień polegał na ich stopniowym wygaszaniu, biorąc pod uwagę zasadę ochrony praw nabytych. Ideą reformy miało być stworzenie stabilnego systemu emerytalno-rentowego w warunkach niekorzystnych trendów demograficznych, prowadzących do wzrostu liczby świadczeniobiorców przy jednoczesnym spadku liczby osób płacących składki na ubezpieczenia społeczne. Dlatego też jednym z założeń reformy było scalenie regulacji prawnych dotyczących świadczeń emerytalno-rentowych oraz stopniowa likwidacja istniejących odrębności i przywilejów branżowych, w szczególności uprawnień do wcześniejszej emerytury. Dotychczasowe rozwiązania ustalania prawa oraz wysokości emerytury zachowano w stosunku do ubezpieczonych, którzy urodzili się przed 1 stycznia 1949 r. Dla tych osób nie istnieje żadna data graniczna, do której powinni spełnić warunki uprawniające do wcześniejszej emerytury. Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. również mogą skorzystać z prawa do wcześniejszej emerytury, według zasad dotychczasowych, łącznie z możliwością ustalenia jej wysokości na starych zasadach, jednak warunki wymagane do przyznania tego świadczenia dotyczące stażu pracy i wieku muszą spełnić w określonym czasie. Dla pozostałej grupy ubezpieczonych (z wyjątkiem górników) przewidziano nowe jednolite zasady ustalania prawa do emerytury oraz jej wysokości. W związku z tym, że obecne przepisy nie przewidują możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, przewiduje się ustanowienie emerytur pomostowych dla urodzonych po 31 grudnia 1948 r., zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Jak do tej pory ustawa nie została uchwalona. Emerytura dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. oraz urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. nabywają uprawnienia emerytalne po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) i wykazaniu się odpowiednim stażem ubezpieczeniowym 20 lat w przypadku kobiet lub 25 lat w przypadku mężczyzn okresów składkowych i nieskładkowych. Ubezpieczeni urodzeni w tym przedziale wiekowym zachowują prawo do wcześniejszej emerytury lub emerytury w obniżonym wieku emerytalnym przewidziane w przepisach obowiązujących przed reformą systemu ubezpieczeń społecznych. Przykład Z wnioskiem o emeryturę wystąpiła 60-letnia kobieta, która w latach 1966-1970 pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców (5 lat), w latach 1971-1973 wychowywała dzieci (3 lata), w latach 1974-1985 pracowała na podstawie umowy o pracę (12 lat,), w latach 1990-1993 współpracowała przy prowadzeniu działalności gospodarczej (3 lata), następnie w latach 1993-1996 pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy. Na przestrzeni lat udowodniła 15 lat okresów składkowych oraz 3 lata okresów nieskładkowych. Okresy te podlegają uzupełnieniu okresami pracy w gospodarstwie rolnym, co pozwala na przyznanie prawa do emerytury powszechnej. Emerytura wczoraj i dziś Emerytura w wieku powszechnym przy obniżonym stażu Ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli okresu składkowego i nieskładkowego wymaganego do przyznania emerytury powszechnej (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn okresów składkowych i nieskładkowych), przysługuje emerytura, jeżeli spełnią łącznie następujące warunki: l osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn; l mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn. WAŻNE! Emerytura ta, z uwagi na krótszy wymagany staż, nie jest objęta gwarancją podwyższenia jej wysokości do kwoty najniższego świadczenia w przypadku, gdy po obliczeniu jej wysokość będzie niższa od najniższej emerytury (art. 54 ustawy emerytalnej). Warunkiem przyznania tego świadczenia jest udowodnienie okresów składkowych i nieskładkowych w wymiarze wynoszącym co najmniej 15 lat w przypadku kobiet i 20 lat w przypadku mężczyzn i ukończenie powszechnego wieku emerytalnego. Uznając, czy został spełniony warunek udowodnienia wymaganego do przyznania tej emerytury stażu, uwzględnia się również okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym (art. 10 ustawy emerytalnej) oraz okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy (art. 10a ustawy emerytalnej). Przykład Wnioskodawca, który ukończył 65 lat, udowodnił 6-letni okres pracy w charakterze domownika w gospodarstwie rolnym oraz 17-letni okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Uzupełnienie stażu pracy okresami pracy w gospodarstwie rolnym powoduje przyznanie emerytury przy obniżonym stażu. Zaliczony staż wynosi 23 lata. Uzupełniając udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe okresami pracy w gospodarstwie rolnym czy okresami pobierania renty, należy w pierwszej kolejności badać, czy łącznie udowodniony okres nie pozwoli na ustalenie prawa do emerytury powszechnej, która ma gwarancje najniższego świadczenia. Dopiero gdy okaże się, że okresy uzupełniające nie dają wymaganych do nabycia prawa do powszechnej emerytury lat stażu, uzupełnienia dokonuje się w celu ustalenia prawa do emerytury przy obniżonym stażu (czyli do 15 lat dla kobiet i 20 lat dla mężczyzn). Przykład W lipcu 2007 r. wniosek o emeryturę złożyła 60letnia kobieta, która udowodniła 6-letni okres zatrudnienia, 6-letni okres opieki nad dziećmi, 7-letni okres pracy w gospodarstwie rolnym, 3-letnią współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Od stycznia 1999 r. do końca czerwca 2007 r. pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy. Wnioskodawczyni udowodniła 9-letni okres składkowy. A zatem z 6-letniego okresu sprawowania opieki nad dzieckiem można zaliczyć 3 lata (1/3 udowodnionych okresów składkowych). Łącznie okres składkowy i nieskładkowy wynoszą 12 lat. Okres ten jest zatem krótszy od wymaganego 15-letniego okresu ubezpieczenia. Organ rentowy zobowiązany jest sprowadzić, czy okresy uzupełniające, a więc okres pracy w gospodarstwie rolnym i okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy pozwolą na uzyskanie 20-letniego stażu ubezpieczeniowego. Doliczenie okresu rolnego powoduje, że łączny staż emerytalny to 19 lat. Okres ten podlega uzupełnieniu do 20 lat okresem pobierania renty. Tym samym wnioskodawczyni spełniła warunki do przyznania prawa do emerytury powszechnej. Przepis art. 28 ustawy emerytalnej, obligujący do badania w pierwszej kolejności, czy uzupełnienie okresów składkowych i nieskładkowych nie spowoduje spełnienia warunków do emerytury powszechnej, w omawianym brzmieniu obowiązuje od 1 lipca 2004 r. W poprzednio obowiązującym stanie prawnym okresy uzupełniające były uwzględniane w wymiarze niezbędnym do uzupełniania odpowiednio - 15 lub 20 lat. Zgodnie z wykładnią przyjętą przez organ rentowy nie było możliwości uwzględniania okresów rolnych w wymiarze dopełniającym do 20 lat (dla kobiet) lub 25 lat (dla mężczyzn). Kobiecie, która miała mniej niż 15 lat okresów składkowych i nieskładkowych, organ rentowy doliczał okresy uzupełniające do osiągnięcia 15 lat, nawet jeżeli okresy uzupełniające dawałyby możliwość przyznania emerytury powszechnej. Osoby, którym przyznano emeryturę na podstawie art. 28 ustawy emerytalnej, mogą złożyć wniosek o przyznanie emerytury na podstawie art. 27 ustawy emerytalnej. Przykład W kwietniu 2003 r. wniosek o emeryturę złożyła 60-letnia kobieta, która udowodniła 7-letni okres zatrudnienia, 5-letni okres opieki nad dziećmi, 7-letni okres pracy w gospodarstwie rolnym, Strona 2 Emerytura wczoraj i dziś 2-letnią współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Od stycznia 1999 r. do końca marca 2003 r. pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy. Wnioskodawczyni udowodniła 9-letni okres składkowy, z 6-letniego okresu sprawowania opieki nad dzieckiem można zatem zaliczyć 3 lata (1/3 udowodnionych okresów składkowych). Łącznie okres składkowy i nieskładkowy wynoszą 12 lat. Okres ten jest zatem krótszy od wymaganego okresu ubezpieczenia. Organ rentowy dokonywał zaliczenia, jako okresów uzupełniających, okresów pracy w gospodarstwie rolnym jedynie do wymaganych 15 lat i ustalił prawo do emerytury na podstawie art. 28 ustawy emerytalnej. Zainteresowana nie przedłożyła zarobków, które mogłyby być przyjęte do ustalenia podstawy wymiaru. Zatrudnienie przypadało w latach 70. Brak możliwości ustalenia podstawy wymiaru spowodował, że wysokość emerytury została obliczona jako 24% kwoty bazowej. Emerytura z art. 28 ustawy emerytalnej nie ma gwarancji najniższej emerytury. W związku ze zmianą przepisów w listopadzie 2004 r. zainteresowana złożyła wniosek o przyznanie emerytury z uwzględnieniem okresu pracy w gospodarstwie rolnym. Organ rentowy w myśl nowych przepisów zobowiązany jest sprawdzić, czy okresy uzupełniające, a więc okres pracy w gospodarstwie rolnym i okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy pozwolą na uzyskanie 20-letniego stażu ubezpieczeniowego. Doliczenie okresu rolnego powoduje, że łączny staż emerytalny to 19 lat. Okres ten podlega uzupełnieniu do 20 lat okresem pobierania renty. Tym samym wnioskodawczyni spełniła warunki do przyznania prawa do emerytury powszechnej. Organ rentowy ustala jej wysokość w najniższej wysokości. Wcześniejsza emerytura dla pracowników Ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. mogą przejść na emeryturę: l kobieta - po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy, albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy, l mężczyzna - po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy. Emerytura ta przysługuje ubezpieczonym, którzy: l ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami oraz l w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosun- ku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy. Od ubezpieczonych, którzy przez cały okres wymagany do przyznania tej emerytury podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy, nie wymaga się spełnienia warunku pozostawania ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę w stosunku pracy, jak również posiadania co najmniej 6-miesięczego okresu zatrudnienia w czasie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 23 października 2007 r. (P 10/07) orzekł, że art. 29 ust. 1 ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym mężczyźnie, który - odpowiednio jak kobieta, która nabywa to prawo po osiągnięciu wieku 55 lat i ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy - osiągnął wiek 60 lat i ma co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy, jest niezgodny z art. 32 i art. 33 konstytucji. Skutkiem stwierdzenia przez TK niekonstytucyjności art. 29 ust. 1 ustawy emerytalnej jest zobowiązanie ustawodawcy do dokonania stosownej zmiany w art. 29 ust. 1 ustawy emerytalnej. Trybunał stwierdził niezgodność z konstytucją treści normatywnej, której w przepisie brakuje, zobowiązując ustawodawcę do stosownej zmiany przepisu. Trybunał postanowił odroczyć utratę mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu, która nastąpi z upływem 12 miesięcy od dnia opublikowania niniejszego wyroku w Dzienniku Ustaw. Ustawodawca jednak się pośpieszył i już na początku maja wchodzą w życie przepisy nowelizujące ustawę emerytalną - ustawa z 28 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 67, poz. 411). Mężczyźni urodzeni w latach 19441948, którzy nie mogli do tej pory skorzystać z emerytury, bo nie posiadali orzeczenia o niezdolności do pracy, będą więc mogli już w tym roku i kolejnych latach przechodzić na wcześniejszą emeryturę. Z prawa takiego nie skorzystają jednak osoby urodzone po 1948 r. Mężczyźni, którzy będą się ubiegać o wcześniejszą emeryturę, powinni spełnić także inne warunki do przyznania prawa do tej emerytury omówione poniżej. Pozostawanie ostatnio w stosunku pracy Prawo do wcześniejszej emerytury, określonej w art. 29 ustawy emerytalnej przysługuje wyłącz- Strona 3 Emerytura wczoraj i dziś nie ubezpieczonym, dla których ostatnim tytułem ubezpieczenia był stosunek pracy, a nie np. prowadzenie działalności gospodarczej czy wykonywanie pracy nakładczej (postanowienie SN z 8 lutego 2006 r., III UZP 3/05, OSNP 2007/56/84 oraz wyrok SA w Katowicach z 18 listopada 2004 r., III AUa 1595/03, niepubl.), chyba że przez cały okres niezbędny do nabycia wcześniejszych uprawnień emerytalnych podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub emerytalnemu i rentowym z tytułu stosunku pracy. Nie chodzi tu jednak o pozostawanie w stosunku pracy w dacie ukończenia wieku emerytalnego czy w dacie złożenia wniosku o emeryturę. Istotne jest, aby ubezpieczeniem pracowniczym było ostatnie ubezpieczenie, jakim ubezpieczony był objęty przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Warunek pozostawania ostatnio pracownikiem należy uznać za spełniony także wówczas, gdy ubezpieczony ostatnio pobierał świadczenie (zasiłek) przedemerytalny, rentę z tytułu niezdolności do pracy albo rentę rodzinną (jeśli w okresie ich pobierania nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu z innego tytułu niż ubezpieczenie pracownicze), jeżeli w okresie poprzedzającym pobieranie tych świadczeń był ubezpieczony jako pracownik (wyrok SN z 16 sierpnia 2005 r., I UK 363/04, OSNP 2006/11-12/194). Szczególna sytuacja powstaje w przypadku pobierania zasiłku dla bezrobotnych, który jest przecież tytułem do objęcia ubezpieczeniem. Należy jednak uznać, i taka jest praktyka organu rentowego, że celem art. 29 ustawy emerytalnej nie jest dyskwalifikacja tych osób, które będąc pracownikami, uzyskały uprawnienia do zasiłku dla bezrobotnych i zostały objęte z tego tytułu ubezpieczeniem społecznym. Przepis ten wyłącza (z wyjątkiem przypadków, gdy zainteresowany posiada okres ubezpieczenia pracowniczego w wymiarze, jaki jest wymagany do przyznania emerytury) możliwość przyznania uprawnień do wcześniejszej emerytury osobom podlegającym ubezpieczeniu społecznemu z tytułu wykonywania - w ostatnim okresie - pracy zarobkowej na innej podstawie niż stosunek pracy. Przykład W marcu 2007 r. wniosek o emeryturę zgłosiła 55-letnia kobieta, która ostatnio przez rok pobierała zasiłek dla bezrobotnych. W okresie poprzedzającym przyznanie tego zasiłku wykonywała przez 28 lat i 8 miesięcy pracę na podstawie umowy o pracę, dodatkowo udowodniła 3 lata okresów nieskładkowych. Organ rentowy przyznał zainteresowanej prawo do emerytury, ponieważ udowodniła wymagany okres ubezpieczeniowy, a fakt pobierania zasiłku dla bezrobot- nych i podlegania z tego tytułu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym nie stanowił przeszkody do uznania, że został spełniony warunek bycia ostatnio pracownikiem. Pracowniczy, a nie powszechny charakter tego uprawnienia potwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 12 września 2000 r. (K 1/00, OTK 2000/6/185) wydanym po rozpatrzeniu wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich o stwierdzenie niezgodności z konstytucją art. 29 i 46 ustawy emerytalnej, w części, w jakiej nie przewidują one prawa do wcześniejszej emerytury dla ubezpieczonych, którzy przed zgłoszeniem wniosku o świadczenie byli objęci ubezpieczeniami społecznymi z innego tytułu niż stosunek pracy. Trybunał nie podzielił wątpliwości zawartych we wniosku, wyjaśniając, że pracowniczy charakter omawianego uprawnienia wynika z uregulowań prawnych uchwalonych jeszcze przed wejściem w życie ustawy emerytalnej. Wobec powyższego zastosowane rozwiązanie - uwzględniające ochronę praw nabytych pracowników - nie może być postrzegane jako dyskryminujące niepracowników, którzy nie posiadali ekspektatyw praw do wcześniejszej emerytury. W tym kontekście niezwykle istotny jest problem fikcyjnych umów o pracę, który sprowadza się do wykazania, że umowa została zawarta dla pozoru (art. 83 k.c.) bądź w celu obejścia prawa (art. 58 k.c.). Odwołanie do przepisów Kodeksu cywilnego wynika z art. 300 k.p. Kodeks pracy nie reguluje bowiem wprost kwestii wad oświadczeń woli. Sąd Najwyższy w niektórych swoich orzeczeniach zwracał uwagę, że wady oświadczeń woli dotykające umowy o pracę, nawet powodujące jej nieważność, nie zawsze skutkują w sferze prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W ocenie Sądu Najwyższego wpływ na ważność umowy o pracę w kontekście ubezpieczeń społecznych ma jedynie zamiar obejścia prawa przez "fikcyjne" zawarcie umowy, tj. takie, które nie wiąże się ze świadczeniem pracy. Jeżeli więc stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia, wady oświadczeń woli dotykające umowy o pracę nawet powodujące nieważność nie skutkują w sferze prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego (wyrok SN z 17 grudnia 1996 r., II UKN 32/96, OSNP 1997/15/275). Organy rentowe dokonują niejednokrotnie wnikliwej oceny podstawy zatrudnienia, badając, czy nie jest ono fikcyjne i służy jedynie uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Prawo organu rentowego do podważania prawdziwości umowy o pracę znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (wyrok z 23 września 1998 r., II UKN 229/98, OSNP 1999/19/627). W ostatnich orzeczeniach Sąd Najwyższy wyjaśnił, że czynnością prawną podjętą w celu obejścia ustawy jest czynność wprawdzie nieobjęta Strona 4 Emerytura wczoraj i dziś zakazem prawnym, ale przedsięwzięta w celu osiągnięcia skutku przez prawo zakazanego. Korzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego na skutek podlegania obowiązkowi ubezpieczeń społecznych samo w sobie nie mogłoby być określone jako sprzeczne z prawem. Skorzystanie z ochrony gwarantującej pracownicze ubezpieczenie społeczne jest legalnym celem zawierania umów o pracę. W tej sytuacji trudno zgodzić się ze stwierdzeniem obejścia prawa, polegającym na dążeniu do zmiany swej sytuacji prawnej przez osobę, która nie mogła - jako dotychczas ubezpieczona z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej - uzyskać prawa do wcześniejszej emerytury, jeżeli dążenie to realizowała przez zawarcie umowy o pracę, którą świadczyła, a świadczenie to było przez pracodawcę odbierane. Ten stan faktyczny świadczy nie o obejściu ustawy, lecz przeciwnie o spełnieniu warunku zatrudnienia pracowniczego, stanowiącego tytuł ubezpieczenia objęty art. 6 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 2 k.p. Wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy miało prawną doniosłość w sferze prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego jako istnienie tytułu ubezpieczenia (wyrok z 17 grudnia 1996 r., II UKN 32/96, OSNP 1997/15/275). Do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby zgłoszenie dotyczyło osoby, która w rzeczywistości pracy nie świadczyła, a więc nie wykonywała zatrudnienia lub wykonywała je na podstawie innej umowy niż umowa o pracę. Okres ubezpieczenia pracowniczego Ubezpieczony nabywa prawo do wcześniejszej emerytury pracowniczej, jeżeli w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom społecznym pozostawał w stosunku pracy przez co najmniej 6 miesięcy (chyba że cały wymagany staż emerytalny przebył jako pracownik lub jest uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy). Okresem podlegania ubezpieczeniu pracowniczemu jest okres przypadający od dnia nawiązania do dnia ustania stosunku pracy. Jest to więc także przypadający w czasie zatrudnienia okres pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy z tytułu choroby lub macierzyństwa. Przy ustalaniu 24-miesięcznego okresu ubezpieczenia, jakiemu podlegała osoba ubiegająca się o wcześniejszą emeryturę pracowniczą, wyłącza się okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, czy też inny okres ubezpieczenia - niezwiązane ze świadczeniem pracy (okres dobrowolnego ubezpieczenia społecznego po ustaniu zatrudnienia). W przeciwnym wypadku (tj. w razie liczenia tego okresu wstecz od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie) wielu osobom uniemożliwiono by spełnienie warunku pozostawania przez co najmniej 6 miesięcy w stosunku pracy. Przykład Kobieta w marcu 2008 r. złożyła wniosek o emeryturę. Zainteresowana udowodniła: - w latach 1973-1998 - 25 lat i 6 miesięcy pracy na podstawie umowy o pracę, - w latach 1999-2000 - 2 lata podlegania ubezpieczeniu z tytułu pracy na podstawie umowy zlecenia, - w latach 2002-2007 - 5 lat i 11 miesięcy podlegania ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. W okresie od grudnia 2007 r. do dnia złożenia wniosku o emeryturę pracowała na podstawie umowy o pracę. Ubezpieczona nie uzyska prawa do wcześniejszej emerytury, mimo pozostawania ostatnio w ubezpieczeniu pracowniczym, ponieważ w okresie 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu podlegała ubezpieczeniu pracowniczemu jedynie 3 miesiące zamiast wymaganych 6 miesięcy. Nie wymaga się spełnienia warunku pozostawania w stosunku pracy przez okres co najmniej 6 miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy ubezpieczenia, jeżeli w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę wnioskodawca był uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy (ale nie renty wyjątkowej przyznanej przez Prezesa ZUS) wyrok SN z 10 października 2006 r., I UK 96/06, OSNP 2007/21-22/324). Tak więc osoba, która przechodzi z renty na emeryturę, nie musi legitymować się 6-miesięcznym okresem ubezpieczenia pracowniczego, o którym mowa wyżej. Musi jednak bezwzględnie spełnić warunek, że ostatnim tytułem ubezpieczenia poprzedzającym datę zgłoszenia wniosku o emeryturę było ubezpieczenie z tytułu wykonywania zatrudnienia ramach stosunku pracy. Jeżeli ubezpieczony uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy w okresie poprzedzającym przejście na rentę lub w okresie pobierania wykonywał pracę zarobkową inną niż zatrudnienie w ramach stosunku pracy i z tytułu wykonywania tej pracy podlegał ubezpieczeniu społecznym, należy uznać, że nie został spełniony warunek pozostawania ostatnio pracownikiem, a tym samym nie przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury. Przykład Zainteresowana uprawniona do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy złożyła wniosek o emeryturę w marcu 2008 r. po ukończeniu 55 lat. Zainteresowana przez 24 lata i 5 miesięcy prowadziła działalność gospodarczą, w okresie od października 2006 r. do stycznia 2007 r. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Organ Strona 5 Emerytura wczoraj i dziś rentowy przyznał zainteresowanej prawo do emerytury, ponieważ udowodniła wymagany staż dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy, w ostatnim okresie była pracownikiem, a nie musiała wykazać 6-miesiecznego okresu zatrudnienia w okresie ostatnich 24 miesięcy, ponieważ od lutego 2007 r. pobierała rentę. Wcześniejsza emerytura dla osób niebędących ostatnio pracownikami Warunku pozostawania ostatnio w stosunku pracy oraz warunku dotyczącego 6-miesięcznego ubezpieczenia pracowniczego w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym nie wymaga się od wnioskodawcy, który podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy przez cały okres wymagany do przyznania emerytury. Regulacja ta ma więc zastosowanie np. do 55letniej kobiety, która ostatnio wykonywała np. pozarolniczą działalność gospodarczą, ale udowodniła 30- lub 20-letni (w razie całkowitej niezdolności do pracy) okres ubezpieczenia pracowniczego. W przypadku 60-letniego mężczyzny okres ten wynosi 25 lat (przy stwierdzeniu całkowitej niezdolności do pracy). Przykład Mężczyzna, który w lutym 2008 r. ukończył 60 lat, pobierający rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, w marcu 2008 r. złożył wniosek o emeryturę. Udowodnił 29 lat pracy na podstawie umowy o pracę, w ostatnim okresie prowadził działalność gospodarczą, z tytułu prowadzenia której od stycznia 2008 r. podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym. Wnioskodawca nie pozostawał ostatnio w ubezpieczeniu pracowniczym, ale udowodnił wymagany (25 lat) okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. Kobieta urodzona po 31 grudnia 1948 r. także może zgodnie z art. 46 ustawy emerytalnej przejść na wcześniejszą emeryturę określoną w art. 29 ustawy emerytalnej. Jest to możliwe w sytuacji, gdy najpóźniej do 31 grudnia 2008 r. osiągnie wiek 55 lat oraz do tej daty spełni warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego 30 lat lub 20 lat - w przypadku powstania przed 1 stycznia 2009 r. całkowitej niezdolności do pracy. W tej części mowa jest jedynie o kobietach, ponieważ data, do której należy spełniać warunki, wskazuje, że z możliwości tej mogą skorzystać jedynie kobiety. Zgodnie ze stanowiskiem organu rentowego pozostałe warunki, a więc pozostawanie ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, w ubezpieczeniu pracowniczym, pozostawanie w stosunku pracy przez co najmniej 6 miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, mogą być spełnione po 31 grudnia 2008 r., z tym że należy je spełnić w okresie poprzedzającym zgłoszenie wniosku o emeryturę. Również od kobiet urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które przez cały wymagany do przyznania emerytury okres 30 lub 20 lat (przy całkowitej niezdolności do pracy) pozostawały w stosunku pracy - nie wymaga się, aby ostatnim tytułem ubezpieczenia było ubezpieczenie pracownicze. Od osób tych nie wymaga się także co najmniej 6-miesięcznego okresu podlegania ubezpieczeniu pracowniczemu w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom społecznym. Warunku tego nie musi także spełnić osoba, która w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę jest uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy. Jednak w tym przypadku ostatnim ubezpieczeniem musi być ubezpieczenie pracownicze. Emerytura może być przyznana tym kobietom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., które nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. WAŻNE! Nie jest wymagane, aby wniosek o wcześniejszą emeryturę został zgłoszony do 31 grudnia 2008 r. Wniosek ten może być zgłoszony po tej dacie, jednak nie później niż przed dniem ukończenia przez kobietę 60 lat. W celu uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury nie jest wymagane rozwiązanie stosunku pracy. W takim jednak przypadku po spełnieniu wymaganych warunków prawo do emerytury zostanie przyznane i jednocześnie zawieszone z powodu zatrudnienia kontynuowanego przez emeryta, bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury. Wcześniejsza emerytura dla osób uprawnionych do renty wypadkowej lub z tytułu choroby zawodowej Osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r., zgodnie z art. 31 ustawy emerytalnej, które są Strona 6 Emerytura wczoraj i dziś uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej: Emerytura na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej l wypadkiem przy pracy, Dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. posiadających okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, istnieje jeszcze jedna możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę, wynikająca z przepisów art. 184 ustawy emerytalnej. l wypadkiem przy wykonywaniu: - pozarolniczej działalności gospodarczej, - działalności artystycznej lub twórczej, - umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo - przy wykonywaniu przez osoby duchowne i zakonne czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi, l wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy zaistniałym do 31 grudnia 2002 r. albo l wskutek choroby zawodowej, Rozwiązania zawarte w tym przepisie dotyczą osób, które do 31 grudnia 2008 r. nie osiągną wieku emerytalnego określonego w art 32, 33, 39 i 40 ustawy emerytalnej, a więc wieku uprawniającego do emerytur z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, emerytury z tytułu wykonywanej działalności twórczej lub artystycznej, emerytury z tytułu posiadania niektórych okresów pracy górniczej i emerytury kolejowej. Zgodnie z art. 184 ustawy emerytalnej, jeżeli wymienione osoby na dzień 1 stycznia 1999 r. posiadały: mogą przejść na emeryturę: l kobieta w wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy, l mężczyzna - po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy. Przykład Ubezpieczony pobiera rentę wypadkową z tytułu wypadku przy prowadzeniu działalności gospodarczej. W marcu 2008 r. zainteresowany ukończył 60 lat, może skutecznie ubiegać się o emeryturę, gdyż posiada wymagany 25-letni okres składkowy i nieskładkowy. Ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., aby mogły przejść na emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, warunki dotyczące wymaganego stażu pracy i osiągnięcia obniżonego wieku muszą spełnić do końca 2008 r. Ponadto osoby te mogą skorzystać z prawa do wcześniejszej emerytury, jeżeli nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w takim funduszu, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. l okres składkowy i nieskładkowy wynoszący dla kobiet co najmniej 20 lat, a dla mężczyzn 25 lat i w tym l okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze gwarantujący przejście na emeryturę w wieku niższym a wynikających z dotychczasowych przepisów oraz l mogą skorzystać z emerytury w obniżonym wieku wynikającym z art. 32, 33, 39, 49 ustawy emerytalnej. Przepis ten odnosi się przede wszystkim do mężczyzn, którzy do 31 grudnia 2008 r. nie spełnią warunku ukończenia niższego wieku emerytalnego. O przyznanie takiej emerytury mogą ubiegać się te osoby, które nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego, oraz jeżeli są pracownikami, muszą rozwiązać stosunek pracy. Emerytura ta przysługuje w wieku obniżonym, jednak wysokość jej będzie obliczana według nowych zasad określonych w art. 26 ustawy emerytalnej, z uwzględnieniem art. 183 ustawy emerytalnej. Przepis art. 184 nie przewiduje możliwości korzystniejszego liczenia okresów pracy górniczej w wymiarze półtorakrotnym czy korzystniejszego liczenia niektórych okresów pracy na kolei. Strona 7 Emerytura wczoraj i dziś Wysokość emerytury na zasadach dotychczasowych, tzw. stara emerytura emerytalnej, w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych, Wysokość emerytury ustalanej według dotychczasowych zasad jest uzależniona od następujących składników: l wysokości podstawy wymiaru, l oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot rocznie do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach z zaokrągleniem do setnych części procenta, l uwzględnionego okresu składkowego (art. 6 ustawy emerytalnej) i nieskładkowego (art. 7 ustawy emerytalnej), l oblicza się średnia arytmetyczną tych procentów, które stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty, l kwoty bazowej obowiązującej w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę, jeżeli uprawnienia do świadczenia powstały wcześniej, albo w miesiącu zgłoszenia wniosku lub obowiązująca w dacie spełnia wymaganych warunków, jeżeli prawo do emerytury powstanie później niż w miesiącu, w którym zgłoszono wniosek. l mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową. Emerytura wynosi: l 24% kwoty bazowej oraz l po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy, l po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Podstawa wymiaru jest wielkością pomocniczą służąca do ustalenia wysokości emerytury. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy emerytalnej podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi przeciętna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne ustalona według przepisów prawa polskiego z okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie. Ubezpieczony może również wskazać do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z okresu 20 lat kalendarzowych dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Oprócz wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek do podstawy wymiaru emerytury dolicza się również inne składniki przysługujące ubezpieczonemu wymienione w art. 15 ust. 3 i 3a ustawy emerytalnej (m.in. kwoty zasiłków chorobowych, wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy itp.). W celu obliczenia podstawy wymiaru emerytury lub renty: l oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składki oraz kwot wymienionych w art. 15 ust 3 ustawy Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 grudnia 2006 r. uznał, że art. 15 ust. 4 pkt 2 w związku z art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim nie przewiduje proporcjonalnego zmniejszenia rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia z tytułu pozostawania w ubezpieczeniu w okresie krótszym niż rok, jest zgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP (OTK ZU 2006/11A/170). Zgodnie z Konstytucją RP jest również obliczanie emerytury lub renty na podstawie składki z kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających rok przejścia na emeryturę lub rentę (wyrok z 1 kwietnia 2008 r., SK 96/06). Kwota bazowa Kwota bazowa stanowi 100% przeciętnego wynagrodzenia, pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, w poprzednim roku kalendarzowym. Kwota bazowa jest ustalana corocznie i obowiązuje od 1 marca każdego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku kalendarzowego. Od 1 marca 2008 r. kwota bazowa wynosi 2275,37 zł. Data zgłoszenia wniosku o świadczenie ma istotne znaczenie przy ustalaniu wysokości emerytury. Kwota bazowa decyduje o ostatecznej wysokości świadczenia, kształtuje ona bowiem część socjalną świadczenia oraz wpływa na wysokość podstawy wymiaru świadczenia. Przykład Ubezpieczony udowodnił łącznie 34 lata okresów składkowych oraz 5 lat okresów nieskładkowych. Łączny udowodniony staż ubezpieczeniowy wynosi 39 lat. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru z 10 kolejnych lat kalendarzowych wynosi 85,87%, a więc podstawa wymiaru emerytury wynosi 1949,301 zł (85,87% x 2275,37 zł, tj. obowiązująca aktualnie kwota bazowa). Ubezpie- Strona 8 Emerytura wczoraj i dziś czony prawo do emerytury uzyskał od kwietnia 2008 r., tj. od ukończenia wieku 65 lat. Obliczenie wysokości emerytury: 24% x 2275,37 zł = 546,09 zł (408 mies. x 1,3%) : 12 mies. x 1949,30 zł = 861,59 zł (60 mies. x 0,7%) : 12 mies. x 1949,30 zł = 68,22 zł Łączna kwota emerytury wynosi 1475,90 zł miesięcznie. Staż emerytalny Przy ustalaniu uprawnień do emerytury uwzględnia się okresy składkowe (art. 6 ustawy emerytalnej), okresy nieskładkowe (art. 7 ustawy emerytalnej), okresy uzupełniające - okres pracy w gospodarstwie rolnym (art. 10 ustawy emerytalnej), okresy uzupełniające - okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy (art. 10a ustawy emerytalnej). WAŻNE! Okresy składkowe uwzględnia się w całym udowodnionym wymiarze, okresy nieskładkowe w wymiarze 1/3 udowodnionych okresów składkowych. Natomiast okresy uzupełniające, określone w art. 10 ustawy, uwzględnia się wtedy, gdy okresy składkowe i nieskładkowe są niewystarczające do ustalenia uprawnień do emerytury. Gdy tak ustalony wymiar okresów jest nadal niewystarczający do przyznania emerytury dla osoby, która ukończyła powszechny wiek emerytalny, można doliczyć okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, ale wyłącznie zgodnie z regułami określonymi w art. 10a ustawy emerytalnej. Okresy pracy w gospodarstwie rolnym oraz okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego, jako okresy uzupełniające są uwzględniane jedynie wtedy, gdy okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7 ustawy emerytalnej, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, i to tylko w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się zatem w niezbędnym zakresie: l okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki, l przypadające przed 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16. roku życia, l przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia. Okresów tych nie uwzględnia się, jeżeli zostały one zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty, na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zasady uwzględniania przy ustalaniu wysokości emerytury okresów pracy w gospodarstwie rolnym reguluje art. 56 ustawy emerytalnej. W myśl art. 10a ustawy emerytalnej przy ustalaniu prawa do emerytury osoby, która osiągnęła wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn i utraciła prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z powodu odzyskania zdolności do pracy, uwzględnia się również okresy pobierania tej renty, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7 i 10 ustawy emerytalnej, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Możliwość doliczenia tego okresu dotyczy wyłącznie tych osób, które osiągnęły wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn - okres ten nie podlega uwzględnieniu przy ubieganiu się o emeryturę wcześniejszą. Doliczeniu podlega renta z tytułu niezdolności do pracy przysługująca z funduszu, czyli renta przyznana na podstawie ustawy emerytalnej i wcześniejszych ustaw, renta wypadkowa, ale już nie renta inwalidy wojennego, wojskowego czy renta rolnicza. Doliczenie okresu pobierania renty jest możliwe wyłącznie wówczas, gdy prawo do renty ustało wskutek odzyskania zdolności do pracy. Oznacza to, że okres ten zostanie uwzględniony, jeżeli upłynął okres, na jaki została przyzna renta, a uprawniony nie zgłosił wniosku o jej kontynuowanie. Okres ten nie podlega zaliczeniu w przypadku trwania dalszego uprawnienia do renty. Okres pobierania renty nie jest uwzględniany przy ustalaniu emerytury, ma wpływ jedynie na prawo do świadczenia. Emerytura dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. - nowe zasady Nowa emerytura zgodnie z art. 24 ustawy emerytalnej przysługuje ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. Emerytura ta przysługuje po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat Strona 9 Emerytura wczoraj i dziś dla mężczyzn. Prawo do tej emerytury uzależnione jest jedynie od ukończenia minimalnego wieku emerytalnego. Nie jest natomiast istotny okres pozostawania w ubezpieczeniu czy tytuł tego ubezpieczenia. Długość stażu ważna jest jedynie z punku widzenia gwarancji najniższego świadczenia, którą ma emerytura ustalona przy stażu ubezpieczeniowym (okres składkowy i nieskładkowy) - 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Nowa emerytura z tzw. I filaru będzie zależeć od: Zgodnie bowiem art. 87 ust. 1 ustawy emerytalnej, w przypadku gdy emerytura przysługująca z funduszu (I filar) określona w art. 26 ustawy emerytalnej, łącznie z emeryturą dożywotnią z zakładu emerytalnego (II filar), jest niższa niż kwota najniższej emerytury, emeryturę przysługującą z funduszu podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, jeśli ubezpieczony: l średniej dalszej długości życia. l mężczyzna - ukończył 65 lat życia i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat, l kobieta - ukończyła 60 lat życia i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat. Osoby urodzone po 31 grudnia 1968 r. miały obowiązek przystąpić do otwartego funduszu emerytalnego, zaś osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. mogły przystąpić do funduszu emerytalnego dobrowolnie. Na podjęcie tej decyzji miały czas do końca 1999 r. Jeżeli ubezpieczony zawarł umowę z jednym z funduszy następuje podział składki na ubezpieczenie emerytalne na część pozostającą w ZUS (dla ustalania wysokości emerytury z I filara) oraz na część przekazywaną do funduszu (dla ustalania emerytury w II filarze). Gdy ubezpieczony nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego cała składka odprowadza jest na fundusz emerytalny w ZUS. Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. nie zostały objęte reformą, nie mogły przystąpić do otwartego funduszu emerytalnego. Ubezpieczonym tym zagwarantowano obowiązujące do 31 grudnia 1998 r. zasady ustalania prawa oraz wysokości emerytury. Poniższe wyjaśnienia będą się skupiać na ustalaniu wysokości emerytury z I filara, gdyż pracę nad ustawą o zakładach emerytalnych, które w założeniu mają przejąć wypłatę środków zgromadzonych w funduszu emerytalnym, są w toku. Wysokość nowej emerytury Wysokość nowej emerytury będzie uzależniona od zupełnie innych czynników niż emerytura ustalana w formule obowiązującej w starym systemie emerytalnym. l wysokości zgromadzonych i zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne powiększonych o zwaloryzowany kapitał początkowy, który stanowi rozliczenie przebytych okresów ubezpieczeniowych przed 31 grudnia 1998 r., l momentu przejścia na emeryturę, Podstawą obliczenia emerytury według nowych zasad jest zwaloryzowana kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zaewidencjonowana na koncie ubezpieczonego, za okres od 1 stycznia 1999 r. powiększona o zwaloryzowany stosownie do art. 173 ustawy emerytalnej kapitał początkowy. Emerytura będzie stanowić równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia zgromadzonej na koncie kwoty przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego (art. 26 ustawy emerytalnej). Będą sytuacje, gdy podstawą obliczenia emerytury będzie jedynie kwota zwaloryzowanego kapitału, w stosunku do osób, które nie będą podlegały ubezpieczeniu emerytalnemu po 1998 r., bądź jedynie kwota zwaloryzowaych składek na ubezpieczenie emerytalne, w stosunku do ubezpieczonych, którzy podlegali ubezpieczeniu emerytalnemu po 1998 r. Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach, natomiast średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach. Tablice trwania życia uwzględniające średnie dalsze trwanie życia wspólne dla kobiet i mężczyzn wyrażone w miesiącach dla wieku ubezpieczonego ogłasza corocznie, w terminie do 31 marca w formie komunikatu, Prezes Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Tablice te są podstawą przyznawania emerytur w stosunku do wniosków zgłoszonych od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego. Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. (jeśli nie skorzystają z możliwości ustalania wcześniejszej emerytury na podstawie starych zasad) nabywają prawo do emerytury według nowych zasad, niezależnie od faktu przystąpienia lub nieprzystąpienia do jednego z otwartych funduszy emerytalnych. Jedynym warunkiem jest osiągnięcie minimalnego wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn. Strona 10 Emerytura wczoraj i dziś WAŻNE! Prawo do emerytury według nowych zasad nie jest uzależnione od udowodnienia określonego minimalnego okresu ubezpieczenia. Wysokość emerytury przyznanej na wniosek osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które w latach 2009-2013 osiągną powszechny wiek emerytalny, z wyjątkiem osób, które pobrały emeryturę na podstawie przepisów dotychczasowych, jeśli osoby te nie były członkami otwartego funduszu emerytalnego - będzie ustalana w części na starych, a w części na nowych zasadach. Ustawa emerytalna przewiduje możliwość ponownego ustalania wysokości emerytury w sytuacji, gdy emeryt po dniu, od którego przyznano emeryturę, podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym według zasad wskazanych w art. 108 ustawy emerytalnej. Ponowne ustalenie wysokości emerytury następuje na wniosek zgłoszony nie wcześniej niż po upływie roku kalendarzowego, lub po ustaniu ubezpieczeń: emerytalnego i rentowych. Ponowne obliczenie wysokości emerytury polega na ustaleniu kwoty składek na ubezpieczenie emerytalne zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po ustaleniu prawa do emerytury, z uwzględnieniem waloryzacji tych składek, następnie podzielenie kwoty składek przez średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku danego ubezpieczonego w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury. Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek zaewidencjonowana od miesiąca, od którego została podjęta wypłata emerytury po raz pierwszy, do miesiąca poprzedzającego miesiąc zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury. Po ustaleniu tej kwoty dodaje się ją do kwoty wypłacanej emerytury. Zasady te odnoszą się również do emerytury mieszanej. Emerytura mieszana Ustawa emerytalna wprowadziła szczególne rozwiązania ustalania wysokości emerytury dla osób (a tak naprawdę kobiet), które wiek emerytalny osiągną w latach 2009-2013. Regulacja ta, zawarta w art. 183 ustawy emerytalnej, ma zapewnić łagodne przejście ze starego systemu do nowego. Emerytura mieszana ustalana jest dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy wiek emerytalny 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn osiągną w latach 2009-2013, a ponadto nie byli członkami otwartego funduszu emerytalnego oraz nie pobierali, nawet przez miesiąc emerytury obliczonej według starych zasad na podstawie art. 46-50 ustawy emerytalnej (a więc przepisów o tzw. wcześniejszych emeryturach, przyznawanych przed osiągnięciem 60 lat w przypadku ko- biet i 65 lat w przypadku mężczyzn). Osobom tym wysokość emerytury będzie ustalana częściowo według starych, a częściowo według nowych zasad. Emerytura przyznana na wniosek osoby ubezpieczonej urodzonej po 31 grudnia 1948 r. będzie wynosiła: l dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2009: - 80% emerytury obliczonej na podstawie art. 53 (na zasadach dotychczasowych) oraz - 20% emerytury obliczonej na podstawie art. 26 (na nowych zasadach), l dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2010: - 70% emerytury obliczonej na podstawie art. 53 (na zasadach dotychczasowych) oraz - 30% emerytury obliczonej na podstawie art. 26 (na nowych zasadach), l dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2011: - 55% emerytury obliczonej na podstawie art. 53 (na zasadach dotychczasowych) oraz - 45% emerytury obliczonej na podstawie art. 26 (na nowych zasadach), l dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2012: - 35% emerytury obliczonej na podstawie art. 53 (na zasadach dotychczasowych) oraz - 65% emerytury obliczonej na podstawie art. 26 (na nowych zasadach), l dla osoby, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2013: - 20% emerytury obliczonej na podstawie art. 53 (na zasadach dotychczasowych) oraz - 80% emerytury obliczonej na podstawie art. 26 (na nowych zasadach). Organ rentowy zobowiązany jest zatem do ustalania wysokości emerytury na podstawie dotychczasowych zasad (art. 53 ustawy emerytalnej) oraz nowych zasad (art. 26 ustawy emerytalnej), a następnie w zależności od roku, w którym zostanie osiągnięty wiek emerytalny - ustalenia części stanowiącej odpowiedni procent kwot obliczonych. Suma tych części będzie składała się na wysokość emerytury. Proporcje obu części starej i nowej - będą zależały wyłącznie od tego, w którym roku został osiągnięty wiek emerytalny. Bez znaczenia będzie natomiast okoliczność, w którym roku został złożony wniosek o emeryturę. Wniosek taki może być nawet zgłoszony po 2014 r. Strona 11 Emerytura wczoraj i dziś Jak wskazywałam powyżej, możliwość ustalenia mieszanej emerytury odnosi się jedynie do kobiet i to tylko tych urodzonych w latach 1949-1953 r. Kobiety te są o tyle w szczęśliwej sytuacji, że mogą dokonać wyboru między emeryturą ustaloną według starych zasad (spełnienie warunków do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury) a emeryturą ustaloną według nowych zasad. Ponadto ustalanie prawa (pod warunkiem niepobrania tego świadczenia chociażby za jeden miesiąc) do emerytury na podstawie art. 46 lub 50 ustawy emerytalnej i obliczenia jej według starych zasad nie jest przeszkodą uniemożliwiającą wystąpienie z wnioskiem - po osiągnięciu 60 lat o ustalanie emerytury według reguł określonych w art. 183 ustawy emerytalnej. Zgodnie z przyjętą przez organ rentowy wykładnią osobom urodzonym w latach 1949-1953 r., które nie spełnią warunków do emerytury na podstawie art. 46 lub 50 ustawy emerytalnej, przysługuje wyłącznie nowa emerytura ustalona z zastosowaniem mieszanego sposobu ustalania wysokości (art. 183 ustawy emerytalnej). Choć w mojej ocenie powinien to być wybór ubezpieczonego. Emerytura z urzędu Przepisy ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2006 r. regulują zasady ustalania emerytury z urzędu dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. (art. 27a ustawy emerytalnej) oraz dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. (art. 24a ustawy emerytalnej). Emeryturę z urzędu przyznaje się zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która w trakcie pobierania tej renty osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Emerytura ta przyznawana jest z urzędu, a więc osoba zainteresowana nie musi występować z wnioskiem o jej przyznanie. Zgodnie z art. 27a dla osoby urodzonej przed 1 stycznia 1949 r., która osiągnęła wiek 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, zamiast dotychczas pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy, przyznawana jest z urzędu emerytura, jeśli osoba ta podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Dla przyznania tej emerytury nie ma znaczenia okoliczność, czy rencista spełnia warunki dotyczące stażu ubezpieczeniowego (okres składkowy i nieskładkowy) wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Ważne jest jednak, by rencista posiadał jakikolwiek okres ubezpieczenia. Emerytury tej nie przyznaje się więc osobie, która pobiera tzw. rentę uczniowską i nie ma jakiegokolwiek okresu ubezpieczenia. Emery- turę z urzędu przyznaje się także osobie, która pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy przyznaną przez ZUS w drodze wyjątku (art. 83 ust. 1a ustawy emerytalnej), natomiast nie przyznaje się tego świadczenia osobie, która pobiera świadczenie przyznane w szczególnym trybie przez Prezesa Rady Ministrów. Przykłady Rencista urodzony w 1947 r. pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy. Zainteresowany udowodnił 13-letni okres składkowy. Krótki staż pracy nie jest przeszkodą w przyznaniu prawa do emerytury. Zainteresowany otrzymał decyzję informującą o przyznaniu z urzędu prawa do emerytury. Rencistka urodzona w 1946 r. pobiera tzw. rentę uczniowską. Przyznano prawo do tej renty, gdyż zainteresowana stała się całkowicie niezdolna do pracy w czasie uczęszczania do szkoły wyższej przed ukończeniem 25. roku życia. Zainteresowanej nie może być przyznane z urzędu prawo do emerytury, ponieważ nie udowodniła żadnego okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu ani ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Emeryturę z urzędu przyznaje się od dnia osiągnięcia przez rencistę wieku uprawniającego do emerytury, nie wcześniej jednak niż od 1 stycznia 2006 r. Prawo zaś do dotychczas pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy ustaje z dniem przyznania prawa do emerytury. Zgodnie ze stanowiskiem organu rentowego osoba, której zamiast dotychczasowej renty z tytułu niezdolności do pracy przyznano z urzędu emeryturę, może pobierać tę emeryturę bez względu na wysokość osiąganego przychodu z tytułu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jak również nie ma znaczenia, czy dotychczasowe zatrudnienie jest kontynuowane. Osobie urodzonej po 31 grudnia 1948 r. emeryturę z urzędu zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy przyznaje się na podstawie art. 24a ustawy emerytalnej. Świadczenie to przyznaje się osobie, która osiągnęła wiek uprawniający do tej emerytury (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn) oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Emeryturę przyznaje się od dnia osiągnięcia przez rencistę wieku uprawniającego do emerytury, a w przypadku gdy wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy była wstrzymana - od dnia, od którego podjęto jej wypłatę . Źródło: POLSKIE PRAWO GOSPODARCZE publikacja z serii INFOR LEX Strona 12