szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017
T
6957
t [1. litera oznaczająca spółgłoskę t; 2. spółgłoska
przedniojęzykowo-zębowa, bezdźwięczna,
twarda; 3. litera oznaczająca w numeracji
porządkowej: dwudziesty pierwszy] – t
(kemény zöngétlen mássalhangzó és jele)
t. (tom) – kötet
t. drugi – második kötet
t = tonna – t = tonna
T1, T3 [Stosowana w USA linia transmisji
danych w sieciach telekomunikacji
cyfrowej] – T1, T3 hálózati szabványok
[USA-beli Internet-szolgáltatók tíbbnyire a
"T1" vagy "T3" (AT&T-) szabvány szerinti
bérelt
vonalakon
keresztül
állnak
összeköttetésben
az
Internettel;
T1vonalaknál az átviteli sebesség 1,544 Mbps,
T3-as vonalaknál 44,746 Mbps; újabban
vezetéknélküli, pl. 45 Mbps-es műhold
bekőtések is használatban vannak]
T1, Linia typu T1 [Stosowana w USA linia
transmisji
danych
w
sieciach
telekomunikacji cyfrowej, zawierająca do
24 kanałów, o szybkości do 1,544 Mb/s.] T1 vonal [1. T1 az AT&T cég elnevezése az
1.544 Mbit/s sebességű hálózati digitális
jelátvitelre; 2. körülbelül 1.5 Mbps
adatsebességet képes szolgáltatni a szerverek
között]
T3, Linia typu T3 [Stosowana w USA linia
transmisji
danych
w
sieciach
telekomunikacji cyfrowej, zawierająca do
28 kanałów, o szybkości do 44,7 Mb/s.] –
T3 vonal [1. T3 nagy átviteli sebességet
(44.7 Megabit másodpercenként) biztosító
nagytávolságú hálózati szabvány (az NREN
is ezt használja); 2. megközelítőleg 43 Mbps
adatsebességet képes szolgáltatni a szerverek
között]
T-interface (interfejs) – T csatoló [Vékony koax
kábelezés esetén a jelek visszaverődésének
megakadályozására a végpontokat a kábel
hullámellenállásával megegyező értékű 50
W-os ellenállással kell lezárni. Mivel a
számítógépek sorosan fel vannak fűzve a
kábelre, a csatlakoztatást oly módon lehet
megvalósítani, hogy a koaxiális kábelt
egyszerűen kettévágják. A két végére ún.
BNC-csatlakozót szerelnek, és egy ún. T
csatolót illesztenek be. Ez csatlakozik a
számítógép hálózati kártyájára.]
T-Shirt [Górny element ubioru wykonany
z dzianiny
z krótkimi
lub
długimi
rękawami, okrągłym dekoltem, lub o
kształcie V lub innym. Zwykle zakładany
bezpośrednio na ciało jako – odzież
osobista lub jako górna część odzieży.
Może być jednobarwna lub ozdabiana np.
przez nadruk. Najczęściej są wykonane
dzianin.] – T-Shirt
T-shirt, podkoszulka [kształt koszulki, który jest
oparty na krótki rękawach, okrągłym
dekolcie. Gdy leży płasko, jej kształt
tworzy literę T.] - T-ing (polo); T-shirt
[Rövid ujjú, kerek nyakkivágású, nagyon
egyszerű kivitelű kötött ing (polo). Kiterítve
formája a T betűre emlékeztet, innen kapta a
nevét. Többnyire pamutból készül.]
Ta [symbol pierwiastka chemicznego tantal] – Ta
(tantál vegyjele)
T (1012) – T, tera, billió (10 a tizenkettediken; 1012)
ta [zob. ten] – ez (n.n.)
ta akcja ma charakter społeczny – ennek az
akciónak társadalmi jellege van
ta będzie pani do twarzy – ez jól fog állni önnek
ta bitwa to była prawdziwa jatka – ez a csata
valóságos v. valódi mészárlás volt
ta część kraju stanowi wyżynę – az országnak ez a
része fennsík
ta długa zasłona jest ładna – a hosszú
sötétítőfüggöny szép
ta droga prowadzi do miasta – ez az út a városba
vezet
ta kobieta ciagle gra komedie – ez a nő folyton
komédiázik
ta książka jest moja – ez a könyv az enyém
ta książka jest na indeksie – ez a könyv indexen
van
ta książka to niewyczerpane źródło mądrości –
ez a könyv a tudás kimeríthetetlen forrása
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
6958
ta mała jest naprawdę ładna – ez a kislány igazán
szép
ta miła pani i ten wysoki pan, to żona i mąż – az
a kedves hölgy és az a magas úr, naz férj és
feleség
ta muzyka oczarowała nas – ez a zene elbűvölt
bennünket
ta nowelka to jakieś wypociny bez talentu – (átv.)
ez a kis elbeszélés egész tehetségtelen
izzadmány
ta pani jest Amerykanką (Wegierką) – az a hölgy
amerikai (magyar)
ta piosenka jest bardzo ładna – az a dal nagyon
szép
ta plama nie puści – ez a folt nem megy ki v. nem
tüntethető el, nem vehető ki
ta sama, to samo – ugyanaz, egy és ugyanaz
ta scena dobrze wyszła – ez ez a jelenet jól sikerült
ta sprawa wymaga dużej delikatności – ez az ügy
nagyon tapintatosan kezelendő
ta szeroka ulica jest ładna – a széles utca szép
ta teoria zasadza się na ... – ez az elmélet ...-ra
támaszkodik
ta torba jest bardzo tania – a táska nagyon olcsó
ta torba jest za droga – a táska túl drága
ta ulica jest szeroka – az utca széles
ta ulica jest wąska – az utca keskeny
ta umowa to tylko świstek papieru – ez a
megállapodás csak egy papírfecni
ta wąska ulica jest nieładna – a keskeny utca nem
szép
ta wiadomość ukazała się kaczkę – ez a hír
kacsának bizonyult
ta wiadomość zaskoczyła go – ez a hír váratlanul
érte
ta zniewaga krwi wymaga – a sértés vért kíván
tabaczarz [Czy na miłośnika tabaki można
powiedzieć tabacznik, czy też jedynym
poprawnym określeniem jest tabaczarz?
Jak dotąd myślałem, że jedynym
poprawnym określeniem jest słowo
tabaczarz, ale w książce J. Zająca i E.
Zimmermanna Tabaka na Kaszubach i
Kociewiu występuję zwrot tabacznik.
Przyznam się, że jestem w kłopocie i nie
wiem, które określenie jest poprawne –
czy jedno z nich, czy też może oba?
Serdecznie dziękuję za każdą pomoc w
rozwiązaniu tego problemu.] – pipázó;
tubákoló, burnótozó
tabaczka – tubák, burnót
tabaczkowy, -a, -e [jasnobrązowy o zielonkawym
odcieniu]
–
dohány-;
dohányszínű,
dohánybarnatabaczny, -a, -e – dohány-
-
Wersja 01 01 2017
tabaka [1. sproszkowany tytoń, wciągany do
nosa, aby wywołać kichanie; 2. daw. tytoń
fajkowy] – (indián→fr.) tabak; tubák;
dohány;
(dawno)
burnót;
(dawno)
pipadohány
tabakiera [1. zob. tabakierka; 2. ryj dzika; 3.
niegdyś atrybut eleganckiego mężczyzny;
pojemnik na tabakę, często bogato
zdobiony. Tabakiery były drewniane, a
także metalowe, rogowe, z kości słoniowej,
szklane lub wytwarzane z macicy
perłowej.
Tabaka
przestała
być
powszechnie używana na początku XIX
wieku.] – dohány- v. burnótszelence,
tubáktartó; vaddisznó orr
tabakiera do nosa czy nos do tabakiery – (közm.)
a tubáktartó van az orrért vagy az orr van a
tubáktartóért?
tabakiera dla nosa - nie nos dla tabakiery –
(közm.) a tubáktartó van az orrért, nem az orr
a tubáktartóért
tabakierka [płaskie pudełeczko na tabakę] –
tubákosszelence, burnótszelence
tabela [1. wykaz danych rozmieszczonych na
arkuszu w określonym porządku według
rubryk; też: rubryki przeznaczone do
wpisywania danych; 2. zestawienie liczby
punktów zdobytych przez poszczególnych
zawodników lub poszczególne drużyny po
kolejnych etapach rozgrywek; 3. zob.
diagram w zn. 2.] – (lat.) tabella; táblázat,
tábla, (wykaz) jegyzék, kimutatás, rovatis ív
tabela amortyzacyjna – amortizációs táblázat
tabela cen – árjegyzék, ártáblázat, árkimutatás
tabela giełdowa – tőzsdei árfolyamtáblázat
tabela kursowa – árfolyamjegyzék
tabela płac – bértáblázat, bérjegyzék
tabela statystyczna – statisztikai táblázat
tabela stawek zarobkowych – bérbesorolási
táblázat; bérskála
tabela taryfowa – tarifatáblázat
tabela współzależności parametrów drgań –
rezgési paraméterek átszámítási táblázata
tabela
wygranych
–
nyereménylista,
nyereményjegyzék
tabele strzelnicze – lőtáblák, lőtáblázat
tabelarny, -a, -e; tabelaryczny, -a, -e – táblázatos,
táblás, táblabeli
tabelarycznie – táblázatosan
tabelka – kis táblázat
tabelka giełdowa – (tőzsdei) árfolyamjegyzék
tabelka
loteryjna
–
sorsjegytáblázat,
nyereményjegyzék
tabelowy, -a, -e – táblás, táblázati
6959
Tabera (palenie, pożar) [miejsce na pustyni
Paran, gdzie Izraelici szemrali i Bóg
zaczął niszczyć ich ogniem, co wstrzymane
zostało na skutek modlitwy Mojżesza.] –
Tabera (égő, tűz, meggyújtás; tűzvész; a
megemésztés (tűz által) helye) [Izráel pusztai
szálláshelye, ahol az Úr tüze néhány
zúgolódó embert megemésztett (4Móz 11,13; 5Móz 9,22); pontos fekvése ismeretlen.]
tabernakulum [1. późn.łac. tabernaculum 'jw.' z
łac. 'namiot' zdrobn. od taberna, Kośc.
rz.kat. szafka wbudowana w (gł.) ołtarz,
przeznaczona do przechowywania naczyń
z hostiami; cyborium; 2. w kościołach
katolickich: szafka przeznaczona do
przechowywania hostii i komunikantów;
zob. tawerna] – (lat.) tabernaculum,
tabernákulum [(vall.) Jelentése kis sátor,
kunyhó. Szekrényke alakú szentségház,
különösen a Tridenti zsinat óta, amelyben az
Eukarisztiát őrzik. Gyakran imádó angyalok,
szentek szobrai veszik körül, közelében
örökmécses
ég.];
szentségház;
az
oltáriszentség őrzésére szolgáló, díszes
zárható
szekrényke
a
katolikus
templomokban az oltár közepén (eredetileg:
sátor, kunyhó)
Tabernakulum (z łac.: tabernaculum = namiot,
przybytek,
świątynia)
to
miejsce
przechowywania Najświętszego Sakramentu w
kościele.
Nie
było
znane
pierwszym
chrześcijanom, którzy spożywali Eucharystię w
czasie uczestniczenia w niej, pozostała zaś część
konsekrowanego chleba była zanoszona
chorym i więźniom przez akolitów. Wspólna
eucharystia była odprawiana bowiem tylko raz
w tygodniu; w niedzielę. Nie jest prawdą, iż
pierwsi chrześcijanie zabierali ze sobą
Eucharystię (dziś powiedzielibyśmy: Komunię)
do swoich domów. Owszem, zabierano do
domów ze zgromadzeń eucharystycznych
pobłogosławione chleby, lecz były to tzw.
eulogie, a nie postacie konsekrowane. Chleby te
były rozdawane biednym i chorym.
Wraz
z
rozwojem
chrześcijaństwa
i
pojawieniem się zagrożenia profanacji należało
znaleźć nowe rozwiązania. Początkowo
konsekrowany chleb przechowywano w
zakrystiach. Jednak w gotyku wraz z
rozbudową
ołtarzy
przyściennych,
postanowiono
umieścić
szafkę
z konsekrowanym na widoku publicznym.
-
Wersja 01 01 2017
Obecnie,
po
reformach
II
Soboru
Watykańskiego ołtarze są wolno stojące.
Pozwoliło to na lepsze ukazanie tabernakulum,
które nie ginie już ogromnym, pełnym
przepychu ołtarzu. Współczesne tabernakulum
to ognioodporny sejf, często wyzłacany, z
inskrypcją IHS na froncie. Coraz częściej
odchodzi się od umieszczania tabernakulum na
prezbiterium, w ten sposób podkreślając rolę
samego ołtarza; umieszczany w osobnej nawie,
bądź kaplicy jest bliższy wiernemu i pozwala
lepiej odczuć obecność Pana podczas adoracji.
tabernákulum, tabernaculum (lat. 'kis hajlék'),
kibotósz (gör.'sátor'): 1. nyelvtanilag a taberna
kicsinyített alakja. - 2. a Szentírásban (Vg) a
Salamon kora előtti idő szentélye (szent sátor). 3. a katolikus egyházban a 12. sz. óta az
Oltáriszentség őrzésének helye; korábban:
pasztofórium. Használata a 4. lateráni zsin. (1215)
u. lett ált. (DS 802). A gótikus tp-okban a
tabernákulum a szentély falába mélyített fülke,
olykor torony formájú építmény, később a
tabernákulum az oltárra került kis szekrényként.
A barokk és a rokokó építészei a tabernákulumot
az oltár középpontjába helyezték. A II. vat. zsin.
(1962-65) előtt a szegyh-akban külön szentségi
kpnában, másutt a főoltáron volt a helye.
tabes (dorsalis) [1. łac. tabes 'gnicie; suchoty;
zaraza; zanik'; dorsalis, zob. dorsalny;
med. wiąd rdzenia (odmiana kiły
miąższowej układu nerwowego); 2. zob.
wiąd rdzenia kręgowego] – (lat.) tabes,
tábesz; (orv.) sorvadás; hátgerincsorvadás; a
gerincvelő idegpályáinak idült vérbajos
fertőzéses sorvadása
tabetyczny, -a, -e – tábesz
tabetyk [przest. chory na wiąd rdzenia] – tábeszes
(beteg);
vérbajos,
hátgerincsorvadásos,
hátgerincsorvadásban szenvedő beteg
tabin [1. gatunek kitajki jedwabnej; zwano go
niderlandzkim; był w różnych kolorach,
używany na stroje niewieście, czapeczki,
płotki do łóżek, wspominany przez wielu
pisarzy polskich XVII wieku. 2.
wschodnia, drogocenna jedwabna kitajka.
W XVII wieku szyto z tabinu sukienki i
sporządzano czepeczki. Najdroższy tabin
przerabiano złotymi nićmi i używano go
na pelisy z soboli. Bywał w kolorze
czarnym, fiołkowym, niebieskim.] – (daw)
taft, perkál, fényes pamutszövet fajta
tableau [wym. tablo] [1. dosł. 'obraz'; (oto)
osobliwa (niezbyt budująca) scena;
2. pamiątkowe zdjęcie grupy osób,
składające się z wielu mniejszych zdjęć
przedstawiających każdą z tych osób z
osobna; 3. zdarzenie stawiające kogoś w
śmiesznym położeniu; 4. fr. tableau 'obraz'
od table 'stół; blat; tablica' z łac. tabula] –
(fr) tableau, tabló; 1. (fr.) festmény, kép;
csoportkép; iskolát, tanfolyamot egy időben
6960
végzettek
fényképeiből
összeállított
csoportkép; (műv.) élőkép, hatásos színpadi
jelenet; 2. (az éretékpapír-, valuta- és
devizakereskedelemben kimutatás az egyegy ózleti napra szóló vételi és eladási
megbízásokról a megbízó, az ügynök, a
tényleges és az elszámolási árfolyam
feltüntetésével.
Könyvelési
okmányul
szolgál.)
table d'hôte [wym. tablo:t] [dosł. 'stół
gospodarza'; przest. posiłki (w hotelu,
pensjonacie, sanatorium itp.) podawane
wszystkim stołownikom (gościom) w
ustalonych godzinach po z góry
oznaczonej
cenie;
kilkudaniowy
kompletny posiłek po ustalonej cenie; por.
à la carte] – (fr.) table d'hôte; közös
vendéglői étkezés
tablet (rzad. digitizer) [urządzenie wskazujące
służące przede wszystkim do rysowania
elementów graficznych na komputerze,
choć z powodzeniem może działać w
zastępstwie myszy komputerowej.] –
digitalizáló; digitalizáló tábla
tableta – tabletta, pirula, pasztilla
tabletka (tabletki) [mały, płaski krążek
sprasowanego leku w proszku] – tabletta
(lapos, többnyire korong alakú formába
préselt gyógyszeradag); pasztilla
tabletka antykoncepcyjna – fogamzásgátló
tabletta
tabletka musująca – pezsgőtabletta
tablica [1. szeroka deska, zwykle czarna, służąca
w klasie lub w sali wykładowej do pisania
na niej kredą; 2. płaska płyta z jakimś
napisem lub służąca do umieszczania na
niej jakichś tekstów; 3. ilustracja lub
rysunek objaśniające tekst, stanowiące
oddzielną kolumnę druku w książce lub
wkładkę; 4. plansza z rysunkami lub
tekstem służąca, np. jako pomoc naukowa
w szkole; 5. tabela, zwłaszcza zawierająca
zestawienie liczb; 6. w koszykówce: płyta,
do której przymocowany jest kosz] – tábla,
lap, lemez; (rysunek) táblázat, tabella,
jegyzék, lista; kép; (kosárlabda) palánk
tablica (gr. tablion, ros. skriżal) [1. Kamienna
płyta z wyrytym na niej tekstem 10
przykazań, otrzymana przez Mojżesza od
Boga na górze Synaj (Wj 24,12; 34,1-4). 2.
Czworokątny
kawałek
tkaniny
z
wyszytym pośrodku krzyżem lub ikoną;
jest naszywany na mantiję biskupa i
symbolizuje jedność obu Testamentów.] –
1. tízparancsolatot tartalmazó kőtábla; 2. a
két testamentum egységét szimbolizáló
négszögletű vászondarab; tablion (Rangjelző
-
Wersja 01 01 2017
hímzés vagy gyönggyel kivarrt kép, amelyet
paláston mellmagasságban viseltek.)
tablica alokacji plików; tablica FAT – (kat.:
informatyka) FAT, File Allocation Table;
állománykiosztási táblázat [IBM- szabvány
szerint
szervezett
mágneslemezek
(merevlemez,
floppy)
tárterületének
helykihasználását nyilvántartó táblázat; az
operációs rendszer a FAT-táblázaton
keresztül tartja számon az adatterület
felhasználását; a FAT a formázásnál lesz a
lemezre rögzítve; ha a FAT olvashatatlanná
válik, akkor a lemez tartalma is többé
olvashatatlan; ezért legtöbbször egy második
(tartalék) FAT-táblázat is rögzítésre kerül;
'FAT32' a 32-bites rendszerek szokásos
megjelölése]
tablica astronomiczna – csillagászati táblázat
tablica drogowa – útjelző tábla
tablica erekcyjna – alapítási tábla
tablica fotolitograficzna – fotolitográfiai v.
nyomtatásos lemez
tablica funkcji – (mt.) függvénytáblázat
tablica
genealogiczna
[wykres
graficzny
przedstawiający genealogię rodu] –
geneológiai v. származástani tábla
tablica geometryczna – mértani táblázat
tablica honorowa – dicsőségtábla
tablica informacyjna – információs tábla,
tájékoztató tábla
tablica kamienna – kőtábla
tablica kluczami – kulcstábla
tablica kompasowa – tájolótáblázat
tablica komutacyjna – kapcsolótábla
tablica logarytmiczna – logaritmus tábla
tablica
Mendelejewa
[okresowy
układ
pierwiastków
chemicznych]
–
Mengyelejev-táblázat
tablica obwieszczeń – hirdetőtábla
tablica odjazdów – indulásjelző tábla
tablica ogłoszeń – hirdetőtábla
tablica ostrzegawcza – intő, tiltó, figyelmeztető
tábla
tablica pamiątkowa – emléktábla
6961
tablica paschalna [używane w średniowieczu
zestawienie świąt Wielkanocy, stanowiące
podstawę do zestawienia kalendarza
ruchomych świąt kościelnych] – (rel)
húsvéti tábla
tablica przyjazdów – érkezésjelző tábla
tablica rejestracyjna [1. płytka zawierająca
numery
identyfikacyjne
pojazdu,
umieszczana z przodu i z tyłu pojazdu; 2.
tablica zawierająca unikatowy numer
(kombinację liter i cyfr), umożliwiający
identyfikację
każdego
pojazdu.]
–
rendszámtábla; forgalmi rendszám [a közúti
járműveken található kisméretű tábla, amely
számokból és betűkből álló sorozattal
egyedien azonosítja a járművet. A
rendszámtábla a jármű hátulján mindenhol
kötelező; de sok helyen az elejére is fel kell
szerelni]
tablica reklamowa – reklámtábla, hirdetőtábla
tablica rozdzielcza [płyta z wyłącznikami,
przyrządami pomiarowymi, kontrolnymi,
sygnalizacyjnymi itp., zainstalowana w
punkcie rozdziału energii elektrycznej
niskiego napięcia] – (vill.) elosztótábla,
kapcsolótábla; műszerfal
tablica statystyczna – statisztikai táblázat
tablica sterownicza [zob. pulpit sterowniczy] –
kormányosi tábla v. emelvény
tablica sygnalizacyjna [tablica do podawania
określonych informacji lub do kontroli
parametrów urządzeń technicznych] –
jelzőtábla
tablica szkolna – iskolatábla, iskolai tábla; falitábla
tablica współzawodnictwa – versenytábla
tablica wykreślna – vonatjáratok grafikonja
tablica wyłącznikowa – (wojsk) helyesbítő tábla
tablica wyników – jelzőtábla, eredményjeltőtábla
tablica z koszem – palánk
tablica z nazwą ulicy – utcanévtábla
tablice [zestaw tabel, zwłaszcza zawierających
zestawienie liczb, wydany w formie
broszury lub książki]
tablice bilansowe – mérlegtáblázat
tablice astronomiczne – csillagtáblák; csillagászati
évkönyvek
tablice erekcyjne [Pierwszą jest tablica
erekcyjna kościoła w Radłowie z roku
1337, wykuta z piaskowca pińczowskiego
w kształcie trójkąta o dwuch bokach
górnych łukowatych.] – alapítási táblák
tablice logarytmiczne [zestawienie przybliżonych
wartości logarytmów liczb, ułatwiające
znajdowanie
przybliżonych
wartości
liczbowych skomplikowanych wyrażeń] –
logaritmus táblázat v. táblázatok v. táblák
-
Wersja 01 01 2017
tablice logarytmiczne to duże ułatwienie przy
obliczeniach – a logaritmustáblák használata
nagy segítséget jelent a számolásnál
tablice logarytmów – logaritmustáblázatok
tablice matematyczne [pomoce rachunkowe
służące
do
rozwiązywania
zadań
matematycznych] – matematikai táblázatok
tablice mojżeszowe [to symbol pojednania
trzech
wielkich
religii:
chrześcijaństwa, judaizmu i islamu] –
Mózes táblái, a tízparancsolat táblája
tablice paschalne [te były to w klasztorach
średniowiecznych księgi rękopiśmienne
podające na długi szereg lat daty
wielkanocne w każdym z kolei roku, od
których cały ruchomy kalendarz kościelny
zostaje w zawisłości.] – (daw, rel) húsvéti
táblák
tablice statystyczne [tablice wartości funkcji
używanych
podczas
rozwiązywania
zagadnień statystycznych] – statisztikai
táblázatok
tablice trygonometryczne [tablice wartości
funkcji
trygonometrycznych]
–
trigonometriai táblázatok
tablicowy, -a, -e – táblás, tábla-, lap-, lemeztabliczka – (kis) tábla
tabliczka czekolady [prostokątny i płaski
kawałek czekolady] – egy (kis) tábla
csokoládé
tabliczka
mnożenia
[zestawienie
działań
mnożenia wraz z iloczynami w zakresie
liczb od 1 do 10] – szorzótábla; egyszeregy
tabliczka numerowa – számtábla
tabliczka numerowa na dom – számtábla a házon
tabliczka szyfrowa – palatábla
tabliczka z nazwiskiem – névtábla
tabliczka z numerem rejestracyjnym (np. auta,
samochodu a. łodzi) – rendszámtábla
tabliczkowy, -a, -e – táblás, tábla-, táblázattabloid (z ang. tabloid), brukowiec, bulwarówka
[typ gazety, przeważnie dziennika. Także
specjalny format edycyjny (ok. 37-40 cm x
ok. 27-30 cm).] – bulvársajtó, bulvárlap; kb.
37-40 cm x 27-30 cm újságformátum
tabor [1. większa grupa Cyganów podróżujących
wozami konnymi; też: wozy tych osób
zgromadzone na postoju; 2. ogół środków
transportowych;
3. zespół
środków
transportowych wiozących zaopatrzenie
dla
wojska;
4. obóz
warowny
z
połączonych wozów, ustawionych w kilka
rzędów,
stosowany
w
działaniach
wojennych od starożytności do XVIII w.;
5. obóz otoczony dokoła wozami] – tábor,
park; (hist., wojsk) szekértábor; (wojsk)
6962
vonat, szerelvény; állomány, kocsiállomány,
járműállomány, tábor, kocsipark; park,
felszerelés
Tabor (wysokość) [1. Góra około 9 km na
zachód od Nazaretu, około 565 m
wysokości. Niektórzy twierdzą, że jest to
góra,
na
której
miało
miejsce
przemienienie Pańskie, ale inni twierdzą,
że było to na górze Hermon. 2. Równina.
3. Miasto Lewitów, położone w ziemi
Zabulon.] – Tábor (kőbánya; törés; hegy,
magaslat, domb) [1. Hegy Galileában,
Názárettől 9 km-nyire keletre, Zebulon és
Naftali határán (Józs 19,22), ahol Bárák
összegyűjtötte katonáit, hogy Sisera (1) ellen
harcoljon (Bír 4,6-14); itt ölték meg Gedeon
fivéreit (Bír 8,18-21). 2. Tábor tölgyfája
Benjámin területén (1Sám 10,3); pontos
helye ismeretlen. 3. Mérárita léviták városa
Zebulon területén (1Krón 6,77).]
tabor autobusowy – autóbuszpark
tabor cygański – cigánytábor, cigánytanya
tabor kolejowy – vasúti szerelvény; vasúti
kocsipark v. szerelvényállomány; (vasúti)
gördülőállomány
tabor kozaków – kozáktábor
tabor namiastów – sátortábor
tabor samochodowy – gépkocsipark
tabor sanitarny – egészségügyi tábor
tabor traktorowy – traktorállomány
tabor wagonowy – vagonpark
tabor żywnościowy – élelmezési vonat
taborecik – sámli, kisszék
taboret [stołek bez poręczy i bez oparcia] –
konyhaszék, zsámoly, zsámolyszék, tábori
szék, támlátlan szék, hokedli
taborować – táborozni, tábort ütni; parkolni (autót)
„taborować” z muzyką i tańcami – zene és tánc
mellett táborozni
taborowy, -a, -e – tábor-, tábori, park-, kocsiparktaboryci [czes. táborita l.poj. 'taboryta' od
miejscowości Tabor (nad rzeką Luźnicą w
Czechach płd.), twierdzy husytów;
radykalny odłam husytów czeskich pod
wodzą Jana Żiżki (1375-1424)] – (hist.)
táboriták; a huszitáknak elszegényedett
nemesekből, parasztokból, kézművesekből és
a városi szegénységből álló balszárnya,
amely a jobbágyság és a hűbériség
megszüntetését követelte (a dél-csehországi
Tábor-hegy nevéről)
taboryta [przedstawiciel radykalnego odłamu
husytów czeskich] – táborita (ffi)
taborycki, -a, -ie – táborita
tabu [1. w jęz. Polinezyjczyków z wysp Tonga
'święty; przeklęty'; w społeczeństwach
-
Wersja 01 01 2017
pierwotnych
zakaz
kultowy
kontaktowania
się
z
pewnymi
przedmiotami, osobami a. dokonywania
pewnych czynności dla uniknięcia kary ze
strony sił nadprzyrodzonych; przedmiot,
osoba, czynność objęte tym zakazem;
przen. zakazany, nietykalny (zwł. ze
względu
na
prawidła
moralności,
obyczaju, dobrego smaku a. na ryzyko
związane z naruszeniem zakazu); 2.
według wierzeń ludów pierwotnych: zakaz
stykania się z pewnymi przedmiotami,
osobami, zwierzętami lub dokonywania
pewnych czynności, którego naruszenie
miało
powodować
karę
sił
nadnaturalnych; też: przedmiot, osoba,
zwierzę itp. objęte tym zakazem;
3. nietykalna świętość; 4. to, o czym się nie
mówi lub co jest zakazane] – (polinéz) tabu
(szent, sérthetetlen); (vall.) vmely hely v.
tárgy érintésére, egy személlyel való
érintkezésre, vmely szó kimondására stb.
vonatkozó szigorú vallási tilalom az ún.
természeti népeknél; szent és sérthetetlen
dolog
tabula [instytucja urzędowych ksiąg prawnych,
do których wpisywano wszelkie transakcje
dotyczące
nieruchomości,
rozpowszechniona w XVIII w.] – telekköny
tabula rasa [wym. tabula raza] [1. niezapisana
karta; 2. według J. Locke’a – pierwotny
stan umysłu ludzkiego, pozbawionego
wszelkiej wiedzy, która może być nabyta
dopiero dzięki doświadczeniu; 3. czysta,
nie zapisana karta; umysł (dziecka) nie
tknięty jeszcze przez wpływy zewn. (wg
Locke'a).] – (lat.) tabula rasa (tiszta lap);
(dawno) lesimított tábla, letörölt tábla,
vagyis tiszta lap, tiszta, új helyzet; a
lesimított, írásra kész viasztábla a
róamaiaknál;
(átv.)
vminek
végleges
lezárásával előálló tiszta helyzet, amelynek
alapján mindent előlről lehet kezdeni
Tabula rasa (łac. "niezapisana tablica") [w filozofii
i psychologii pojęcie mające wyrażać
pogląd, że wszelka wiedza pochodzi
wyłącznie z doświadczenia, a umysł
pozbawiony
doświadczeń
jest
"niezapisany".] – (fil.) Tabula rasa [olyan
ismeretelméleti
fogalom,
melyet
az
empirista gondolkodók használnak, mikor
azt szeretnék szemléltetni, hogy az ember
elméje
születésekor
nem
tartalmaz
semmiféle veleszületett ideát (tudást).
Minden ismeretünk a környezetünkből,
nevelésből és tanulásból származik. ― A
tabula rasa egy ismeretelméleti tézis, mely
szerint az egyén nem rendelkezik
veleszületett szellemi tartalommal, minden
tudást a tapasztalatok és az észlelés
segítségével szerez meg. A tabula rasa
képviselői szerint a személyiség, a
társadalmi, illetve érzelmi "viselkedés", és
az intelligencia teljes mértékben a születés
után alakul ki. A latin kifejezést angolul
"üres palatábla"-ként ismerhetjük (ez arra
utal, amikor krétával üres lapra vagy lemezre
írtak). A római feljegyzésekből az derül ki,
hogy ők viasz táblákat használtak
feljegyzéseikhez, majd ezt melegítve kapták
meg újra a sima felületet, vagyis a tabula
rasa-t.]
6963
tabularny, -a, -e – telekkönyvi
tabulator [1. mechanizm w maszynie do pisania,
przesuwający karetkę maszyny na
uprzednio wyznaczone miejsca; aparat do
sumowania kart manipulacyjnych i
drukowania
rezultatów
na
taśmie
papierowej; 2. w kodach komputerowych:
znak odpowiadający operacji przejścia do
pisania w następnej kolumnie; 3. maszyna
licząca
i
analityczna
odczytująca
informacje
zapisane
na
kartach
perforowanych, wykonująca na tych
danych proste operacje; 4. urządzenie w
maszynach do pisania umożliwiające
szybkie
przesuwanie
wałka
i
zatrzymywanie go w wyznaczonych
miejscach] – (lat.) tabulátor; (műsz.)
rovatozó készülék v. billentyű táblázatok
írására, az író-, könyvelő-, számoló- és
számítógépeken; számláló, számológép
tabulatum (zob. kondygnacja) – szint, emelet,
épületrész, emeletrész
tabulatura [nm. Tabulatur 'reguły poet. i muz.
meistersingerów; tabulatura' i łac.
tabularium 'jw.' od tabula 'deska; tablica;
pismo; dokument' 1. ogólna nazwa
instrumentalnego zapisu nutowego z XVXVII w., operującego systemem znaków
liter i cyfr.; 2. notacja muzyczna w XV–
XVII w. służąca do zapisu utworów na
organy, lutnię, gitarę itp.; 3. zbiór
utworów muzycznych zapisanych w ten
sposób] – (lat.) tabulatúra; faldísz; (zene)
régi hangjegyírás, számokkal, betűkkel,
fogáshely jelzésével stb.; hangírásmód;
(zene) (hist.) a mesterdalnokok céhének a
zenei és a költői szerkesztés szabályait
összefoglaló táblázata; középkori, betűkkel v.
számokkal dolgozó hangjegyírás. Orgona és
lant
számára
rögzítette
írásba
a
szerzeményeket.
tabularium [w staroż. Rzymie - archiwum
dokumentów państw.] – (lat.) Tabularium;
Rómában, a Forum Romanumon állt egykor
a Tabularium, építtette Quintus Lutatius
-
Wersja 01 01 2017
Catulus i. e. 69-ben (az állami okiratok
megőrzésére szolgált)
tabunowy, -a, -e – ménestabun1 [1. to nazwa handlowa związku
chemicznego stosowanego głównie jako
gaz bojowy z grupy paralitycznodrgawkowych; 2. gaz bojowy o działaniu
paralityczno-drgawkowym] – (wojsk) harci
gáz típus [(másik nevén – ami az USA-ban
volt ismeretes – GA, tehát egy G-ágens)
nevű harci gáz az ideggázok közé tartozik.]
tabun2 [1. stado dzikich koni, czasem też innych
zwierząt; 2. hałaśliwa i przemieszczająca
się duża grupa ludzi; 3. duże stado dropi
lub dzikich gęsi; 4. daw. koń stepowy; 5.
stado koni pasących się na stepie, także
arkan do ich chwytania i jama wykopana
na ognisko. Turcy przyswoili sobie ten
wyraz żywcem z języka ukraińskiego] –
ménes, vadménes, vadlovak csapata; nagy
tömeg
taca [1. płaskie naczynie służące do przenoszenia
na stół potraw, napojów, naczyń itp.;
2. zbiórka pieniędzy w czasie mszy; też:
pieniądze zebrane w ten sposób; 3. Wyraz
arabski tas, oznaczający filiżankę do kawy
i czarkę do picia, przeszedł do wielu
europejskich języków, przerobiony w
polskim z hiszpańskiego taza na tacę, w
znaczeniu najpierw misy, czaszy. Zaś z
niemieckiego der Tätz (łac. decem) zrobili
Polacy tacę w znaczeniu dziesięciny.] –
tálca; kávéscsésze
taca do ciast a. ciastek – süteményestálca
taca na tort – tortatartó, tortástál
TACACS (ang. Terminal Access Controller
Access-Control
System)
[protokół
uwierzytelniania,
używany
do
kumunikacji ze zdalnym serwerem
uwierzytelniania, stosowany w sieciach
Unix.] – TACACS Terminal Access
Controller
Access
Control
System
(terminálhozzáférés vezérlő rendszer)
tachać [zob. taszczyć] – (közb.) cipelni, hurcolni
tachistoskop [aparat używany w badaniach
psychologicznych
(zwłaszcza
nad
pamięcią, uwagą, spostrzegawczością),
umożliwiający eksponowanie osobom
badanym obrazów, symboli, słów i innych
materiałów
wizualnych
w
ściśle
6964
określonym czasie (od kilku s do
tysięcznych
części
s)]
–
(gör.)
tachisztoszkóp; a figyelem terjedelmét
megállapitó
készülék;
reakcióidőmérő
készülék
tachograf [1. przyrząd rejestrujący parametry
jazdy, instalowany w ciężarówkach i
autokarach; 2. przyrząd rejestrujący
obroty wirujących części maszyny i
wskazujący prędkość jej poruszania się] –
(gör) tachográf; olyan fordulatszámmérő,
mely a fordulatszámokat folytonosan
felrajzolja; regisztráló sebességmérő
tachometr [zob. obrotomierz] – (gör.) tachométer;
fordulatszám-mérő;
sebességmérő,
forgásmérő
tachometryczny, -a, -e – tachometrikus,
fordulatszámlálótachometria
[dział
metrologii
dotyczący
pomiarów liczby obrotów różnych części
maszyn w ruchu] – (gör.) tachometria;
tachimetria; a távolságok és a magasságok
egyidejű
mérésén
alapuló
gyors
terepfelmérési módszer
tachometryczny, -a, -e – (gör.) tachometriai;
tachimetriai; tachometrikus
Tachpanches czyli Tafnis [1. miasto egipskie w
pobliżu Peluzjum; 2. miasto egipskie we
wschodniej części delty Nilu. Zabrano tam
proroka
Jeremiasza
po
upadku
Jerozolimy; prawdopodobnie tam zmarł.
Jr 43,5-10; Ez 30,18] – Tahpanhész v.
Táfnes
(=
Daphné)
[Ez
30,18:
Tahpanhészben sötét lesz nappal, ha
összetöröm ott Egyiptom igáját. Vége lesz
gőgös erejének, őt magát felhő borítja el,
leányai pedig fogságba mennek. —
Tahpanhész ugyanis egy fontos katonai város
volt, ahová a legkiválóbb hivatásos
zsoldosokat rendelték. Tahpanhészt az
egyiptológus Flinders Petrie tárta fel 1886ban.]
tachykardia
inaczej
częstoskurcz
(łac.
tachycardia) [przyspieszenie akcji serca
powyżej 100 uderzeń na minutę.
Tachykardia nie zawsze jest objawem
choroby.
Najczęściej
akcja
serca
przyspiesza wskutek zdenerwowania lub
wysiłku
fizycznego
(tachykardia
zatokowa). Typy tachykardii: tachykardia
zatokowa, częstoskurcz nadkomorowy
(ang. Supraventricular tachycardia, SVT),
częstoskurcz
komorowy
(Ventricular
tachycardia, VT).] – (gör.) tachycardia;
szaporaszívverés [görög eredetű szó, gyöke a
tachis (gyors vagy felgyorsult) és a kardia
-
Wersja 01 01 2017
(szív).
A
tachycardia
általában
a
megszokottnál gyakoribb szívverést jelenti.
Normálisnak az inaktív vagy éppen alvó
ember értékét tekintik. A ritmustól függően
nagyon veszélyes lehet ez a betegség.]
tachymetr, tachimetr [przyrząd służący do
szybkich pomiarów topograficznych] –
(gör.) tachiméter; olyan teodolit, mely
távolságmérő távcsővel fel van szerelve;
távolságmérő műszer
tachymetr automat – közvetlen távolság és
magasságleolvasó tachiméter
tachymetria, tachimetria [metoda szybkich
pomiarów topograficznych] – (gör.)
tachimetria; gyorsmérés (segítségével egy
állásból
különböző
kitűzött
helyek
horizontális és vertikális irányát és távolságát
meg lehet határozni egy műszerrel, mely egy
távolságmérő távcsővel fölszerelt teodolit,
ún. tachiméter); távolságmérés
tachymetryczny, tachimetryczny, -a, -e – (gör.)
tachimetriai; gyorsmérési; tachimetrikus
Tacjana, Tacjanna [imię żeńskie pochodzenia
rzymskiego; żeński odpowiednik męskiego
imienia Tacjan, łac. Tatianus. Jego
rosyjską, włoską wersją jest imię Tatiana
(Татьяна).] – Tatjána [orosz női név, mely
a latin Tatianus férfinévből származik, ami
az ismeretlen eredetű és jelentésű Tatius
továbbképzése, így a Tatjána jelentése Tatius
családjához tartozó]
Tacjana (Tatiana) z Rzymu, również Tatiana
Rzymska (Rzymianka), cs. Muczenica
Tatiana (ur. ok. 200 w Rzymie, zm. ok. 225–
228 tamże) [męczennica chrześcijańska,
święta Kościoła greckokatolickiego i
prawosławnego] – Mártír Szent Taciána [3.
századi
római
keresztény
vértanú,
Oroszországban a tanulás és a diákok
védőszentje]
tacka – kis tálca, tálcácska
tacka drewniana – fa tálca
tacka na przybory do pisania – asztali
írószertartó; irodai asztali szett
tacki [rozmaite są w użyciu liturgicznym, przede
wszystkim
przy
nabożeństwach
pontyfikalnych.
Są
one
srebrne,
niepozłocone, okrągłe, nie głębokie; żadna
z nich nie jest ozdobiona krzyżykiem lub
wizerunkiem świętych.] – (rel.) tálcák
6965
tacowy, -a, -e – tálcás
TACS (ang. Total Access Communication System)
[europejska adaptacja systemu AMPS.
Zmianie
uległy
zakresy
wykorzystywanych częstotliwości – w
TACS jest to 900 MHz. Zmniejszony
został także odstęp pomiędzy kanałami i
wynosi on 25 kHz. Stosowany jest w
Wielkiej Brytanii, krajach europejskich i
na Dalekim Wschodzie.] – TACS Total
Access Communications System-GB (teljes
elérésű távközlési rendszer)
tacy teraz ludzie – ilyenek most az emberek
Tacyt – Tacitus
 Publius (albo Gaius - imię niepewne) Cornelius
Tacitus, czyli Tacyt (około 55-120) - jeden z
najsłynniejszych historyków rzymskich. - Tacitus
Cornelius, római történetíró, (Kr. u. 55. vagy 56. –
valószínűleg 117 és 120 között).
 Tacyt (Marcus Claudius Tacitus) - cesarz
rzymski panujący w latach (275-276) - Marcus
Claudius Tacitus (200. körül – 276. június) [a Római
Birodalom császára 275. szeptember 25-étől 276
júniusáig, a Terni nemzetség leszármazottja, akik
Umbria tartományban éltek. Ő volt az utolsó
uralkodó, akit a senatus tett trónra.]
tacza [średniow. niem tasche - w XVI w. kieszeń,
sakiewka lub woreczek na pieniądze] –
(daw) zseb; erszény, pénztárca, bugyelláris
taczać [1. pot. turlać, kulać; 2. pot. obtaczać w
czymś] – görgetni, gördíteni, gurítani,
hengeríteni, hempergetni; nyújtani
taczać beczkę – hordót gurítani v. görgetni
taczać ciasto wałkiem – tésztát nyújtani
nyújtófával
taczać się [1. pot. turlać się, tarzać się; 2. pot.
zataczać się] – gurulni, gördülni, görögni;
tántorogni, tántorodni, támolyogni
taczanie – gördítés, gördülés, gurítás, hempergetés;
nyújtás
taczanie się – támolygás, gurulás
taczka, taczki [rodzaj ręcznego wózka na
jednym kółku z przodu i z dwiema
rączkami z tyłu] – talicska, targonca,
talyiga, kordé
taczka do zaprawy – habarcshordó talicska
taczka kopacza – kubikos-talicska
taczkarz – targoncás, talicskázó ember
taczkowy, -a, -e – talicska-, targonca-, talyiga-,
kordétaczkowa robota – talicskás v. kubikos munka
tać [ta jest wtóra śmierć (Ap 20:14); zob. wtóra
śmierć] – második halál, a tűznek tava (Ap
20:14)
Tadeusz [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"odważny", "śmiały". Imię przypisywane
-
Wersja 01 01 2017
apostołowi Judzie.] – Tádé, Taddeus
[Származás: héber-német.
Jelentés: bátor
szívű, elszánt, merész]
Tadeusz, Juda, Judasz [apostoł, zawsze
odróżniany od Judasza Iskariota. Był
synem Jakuba. Zwany także Lebeusz i
Judas. Muda, Judasz 2.] – TADDEUS
(mell, szívélyes; dicséret) [Egyike a tizenkét
apostolnak (Mt 10,3; Mk 3,18); nem találjuk
a Lk 6,16-ban és ApCsel 1,13-ban, ezeken a
helyeken a neve helyén "Júdás, a Jakab (4)
fia" található; egyébként is keveset tudunk
róla. Lásd még: JÚDÁS (3).]
Tadeusz Gadacz (ur. 22 października 1955 w
Krakowie) [polski filozof i religioznawca,
prof. dr hab., prof. Collegium Civitas.
Redaktor
Encyklopedii
Religii
Wydawnictwa Naukowego PWN.] –
Tadeusz Gadacz (lengyel filozófus, hittudós)
Tadek, Tadzik – a Tádé beceneve
Tadż Mahal, Tadź Mahal [indyjskie mauzoleum
wzniesione przez Szahdżahana z dynastii
Wielkich Mogołów] – Tadzs Mahal;
Dzsehen nagymogul és feleségének pazar
síremléke Agrában
tael [port. 'jw.' z malaj. tahil 'jw.'; nazwa
różnych wsch.azjatyckich jednostek wagi;
liang; dawn. nazwa różnych chiń.
jednostek monetarnych opartych na taelu
srebra.] – (maláji) teal; pénzegységül is
szolgáló egykori kínai súlyegység
tafelka – lapocska
tafla [1. duża płyta czegoś gładkiego; 2. równa,
gładka, lśniąca powierzchnia] – lap, lemez,
tábla; (átv.) lap, sík, felület
tafla asfaltowa – aszfaltlap
tafla blaszana – bádoglemez, bádoglemeztábla
tafla drewniana – fatábla
tafla ebonitowa – ebonitlemez
tafla kamienna – (bány.) kőasztal
tafla lodu – jégtábla
tafla posadzkowa – padlócska
tafla prasowana – préselt lemez
tafla stawu – a tó sima felülete v. tükre
tafla szklana – üvegtábla
tafla ścienna – falborító lemez
tafla zwierciadlana – tükörtábla
tafla żelbetowa – vasbetonlemez
taflować – lemezzel takarni, táblázni, (csempével,
kőkockával) kirakni
taflować posadzkę – padlót kőkockával kirakni
taflować ściany – falat csempével kirakni v. fával
burkolni v. borítani
taflowanie – falborítás, fával való betakarás,
csempével v. kőkockával kirakás, táblázás
6966
taflowy, -a, -e – lapos, lap-, lapokból álló, lemez-,
lemezes, táblás, táblatafta, tawta (z perskiego tafte) [1. tkanina
jedwabna
o
delikatnym
połysku,
szeleszcząca przy poruszaniu; 2. tafta (2)
tkanina jedwabna o delikatnym połysku,
szeleszcząca przy poruszaniu; stara nazwa
dla tafty. 3. materja jedwabna w rodzaju
lekkiej kitajki, wspominana przez wielu
pisarzy polskich XVII w. 4. tkanina
jedwabna obecnie wytwarzana tylko z
jedwabiu sztucznego. Posiada splot
płócienny. Jest materią nieco sztywną,
szeleszczącą przy poruszeniu; cechuje ją
również delikatny połysk. Tafta może
mieć inną nić wątku niż osnowy, wtedy
mieni się dwoma kolorami, może być
również kolorowo tkana. Stosowana na
eleganckie suknie wieczorowe. 5. tkanina
jedwabna, sztywna, po obu stronach
jednakowa. Nadaje się na sukienki
szerokie, kloszowe, raczej strojne niż
praktyczne.] – (perzsa→ol.) tafota (taft
régies elnevezése), taft; vászonkötéses, sűrű
szövésű, tompa fényű selyemszövet [1.
Selyem vagy műszál szövet selymes
optikával taftkötésben. A taft kissé merev és
gyűrődős. 2. ]
-
Wersja 01 01 2017
tafta
tafta
tafta
tafta (tkanina) (1) [sztywna, gruba, średnio
ciężka jedwabna tkanina o lekko
metalicznym połysku i pogrubionym, ale
cienkim
odwracalnym
ściągaczu;
wytwarzana w splocie płóciennym i
cienkiej osnowie i nieco sztywnym w
dotyku.
Wytwarza
z
naturalnego
jedwabiu lub wiskozowego jedwabiu
sztucznego. Stosowana do damskich
sukienek na specjalne okazje. Pojawia się
w różnych rodzajach, wyróżniamy:
alpaka, armura., broszowana, ecossaise t.,
faonn t., fleur t., glass t., chameleon t.,
imprim t., quadrill t., muślinowa, ray t.,
tafta
rypsowa t., satynowa, changeant t., chiffon
t., chin t., traverse t., uni t. i roślinna.] taft [Sűrű, fényes, vászonkötésű, selyem
típusú
szövetek
gyűjtőneve,
hernyóselyemből
vagy viszkózfonalból
készül. Sokféle fajtája van, például: alpaka,
armur, broché, skót, façonné, virágmintás,
glacé, kaméleon, nyomott, quadrillé,
muszlin, rayé, ripsz, szatén, sifon, sanzsan,
chiné, keresztcsíkos, egyszínű,selyemtaft.]
(tkanina) (2) [gruba wełniana tkanina,
która jest nieco sztywna w dotyku, i ma
delikatny, odwracalny ściągacz osiągnięty
za pomocą splotu płóciennego oraz
podwójnej osnowie. Zwykle barwiona w
pojedynczym kawałku. Jej (tkanina
mieniąca się różnymi kolorami)wygląd
jest nadany przez kontrastowe kolory w
osnowie i wątku. Stosowana do damskich
formalnych sukienek. Nazwa pochodzi od
włoskiego słowa "taffeta" (= błyszcząca).]
– gyapjútaft [Vastag, meglehetősen kemény
fogású, gyapjú típusú szövet, finom
keresztirányú
bordázottsággal,
amit
vászonkötésben úgy érnek el, hogy kettős
vetülékfonalakat alkalmaznak. Színváltó
(sanzsan) hatását úgy érik el, hogy
különböző színű lánc-és vetülékfonalakat
használnak. Női ruhákat készítenek belőle.]
– alpaka [jedwabna tkanina, która jest
imitacją alpaki; w splocie płóciennym jest
nieco sztywna w dotyku, o lekkim połysku
i delikatnym ściągaczu. Osnowa jest z
przędzy bawełnianej i wątek jest ze
sztucznego jedwabiu. Stosowana do
damskich sukienek.] – taft alpaka [Selyem
típusú szövet, az alpaka szövethez hasonló.
Vászonkötésben készül pamut lánc- és
viszkóz vetülékfonalakból. Enyhén fényes és
finoman bordázott. Nőiruha-anyag.]
– armura – armure taft [Fémes fényű,
finoman bordázott, sűrű beállítású selyem
típusú szövet. Vászonkötésben készül,
jellemzően geometrikus mintákkal, néha
atlaszkötésű jacquard-mintázattal. Nőiruhaanyag. A francia "armure" (ejtsd: armür) szó
egyik jelentése: nyüst.]
– chameleón [ścisła tkanina jedwabna,
która jest nieco sztywna w dotyku, i ma
metaliczny połysk i delikatny, pogrubiony
ściągacz; w splocie płóciennym z czerwona
nitka w osnowie. Przędze w wątku są żółte
i niebieskie, które w świetle słonecznym
dają efekt zmieniającego się koloru jak
kameleon.] – taft caméléon (kaméleon taft)
[Sűrű beállítású, meglehetősen merev
fogású, fémes fényű selyem típusú szövet
finom, merész keresztirányú bordázottsággal.
Vászonkötésben készül piros lánc- és sárga
6967
meg kék vetülékfonalakból, ennek hatására
napfényben
a
kaméleonhoz
hasonló
színekben játszik.]
tafta – changeant [ścisła tkanina jedwabna,
która jest nieco sztywna w dotyku,
posiada metaliczny blask i delikatny,
odwracalny ściągacz. Daje wrażenie
zmiennego koloru, efekt osiągnięty przez
jednokolorową osnowę i wątku w innym
kolorze lub kolorach. Stosowana do
damskich formalnych sukienek.] - taft
changeant (sanzsan taft) [Sűrű beállítású,
meglehetősen merev, fémes fényű selyem
típusú
szövet
finom,
keresztirányú
bordázottsággal. Vászonkötésben készül,
eltérő színű lánc- és vetülékfonalakból, ezért
színjátszó. Női alkalmiruha-anyag.]
tafta - chifon (szyfon) [bardzo lekka jedwabna
tkanina, która jest miękka w dotyku,
ścisła i ma zwykły delikatny, pogrubiony
ściągacz; w splocie płóciennym. Stosowana
do damskich sukienek.] – taft chiffon
[Nagyon könnyű, puha fogású, sűrű
beállítású selyemszövet, jellegzetes finom
bordázottsággal. Vászonkötésben készül.
Nőiruha-anyag.]
tafta – chiné [ścisła tkanina jedwabna, która jest
nieco sztywna w dotyku, posiada
metaliczny blask i delikatny, odwracalny
ściągacz; w splocie płóciennym o
drukowanej osnowie, co jest osiągnięte
przez delikatne przedstawienie znaku.
Stosowana do damskich sukienek.] – taft
chiné [Sűrű beállítású, meglehetősen merev
finom,
keresztirányú
bordázottsággal.
Vászonkötésben
készül
színnyomott
láncfonalakból (lásd chiné), ami a szövetben
megjelenő mintázatnak különleges hatást ad.
Nőiruha-anyag.]
tafta - façonné (1) [ścisła jedwabna tkanina,
która jest nieco sztywna w dotyku i ma
metaliczny
połysk
oraz
delikatny,
pogrubiony
ściągacz;
w
splocie
płóciennym, wytwarzana głównie jako
drukowana
tkanina
ze
wzorem
kwiatowym.] – taft fleur (virágmintás taft)
[Sűrű beállítású, meglehetősen merev
finom,
de
merész
bordázottsággal.
Vászonkötésben készül nyomó alapanyag
céljára és mindig virágmintát nyomnak rá.]
tafta - façonné (2) [jedwabna tkanina, która jest
sztywna w dotyku, i ma metaliczny połysk
oraz pogrubiony, delikatny odwracalny
ściągacz we wzorze splotu, często o wzorze
żakardowym. Stosowana do damskich
-
Wersja 01 01 2017
sukienek.] – taft façonné [Merev, fémes
fényű selyem típusú szövet feltűnő, de
finom,
hosszvagy
keresztirányú
bordázottsággal,
gyakran
jacquardmintázattal. Nőiruha-anyag.]
tafta – glassé [tkanina jedwabna, która jest nieco
sztywna w dotyku i ma delikatny,
pogrubiony, odwracalny ściągacz oraz
metaliczny połysk. Zwykle ma osnowę i
wątek w różnych kolorach. Stosowana do
damskich sukienek.] – taft glacé
[Meglehetősen merev fogású, fémes fényű
selyem típusú szövet finom, hangsúlyozott
keresztirányú bordázottsággal. A lánc- és a
vetülékfonalak eltérő színűek (changeant
hatás). Nőiruha-anyag.]
tafta – imprimé [gruba jedwabna tkanina, która
jest nieco sztywna i ma delikatne,
pogrubione, odwracalne rozcięcie oraz
metaliczny połysk; w splocie płóciennym,
zwykle z nadrukowanym wzorem.
Stosowana do damskich sukienek.] –
nyomott taft [Vastag, meglehetősen merev,
fémes fényű selyem típusú szövet finom,
merész
keresztirányú
bordázottsággal.
Vászonkötésben készül nyomott mintázattal.
Nőiruha-anyag.]
tafta – quadrillé [gruba jedwabna tkanina, która
jest nieco sztywna i ma delikatne,
pogrubione, odwracalne rozcięcie oraz
metaliczny połysk; w splocie płóciennym,
o charakterystycznym wzorze w kratkę.
quadrillé (kockás taft) [Vastag, meglehetősen
merev, fémes fényű selyem típusú szövet
finom, merész, keresztirányú rovátkolással.
Vászonkötésben készül jellegzetes kockás
mintázattal. Nőiruha-anyag.]
tafta – rayé [jedwabna tkanina, która jest nieco
sztywna w dotyku i ma delikatny,
pogrubiony, odwracalny ściągacz, lekko
błyszcząca,
z
charakterystycznym
paskiem pionowym w różnych kolorach.
W przeznaczeniu do izolacji, paski są
tworzone za pomocą splotu. Stosowana do
damskich sukienek.] – taft rayé (csíkos taft)
[Meglehetősen merev fogású, enyhén fényes
selyem típusú szövet finom, merész
keresztirányú bordázottsággal és különböző
színű hosszanti csíkokkal. Egyes esetekben a
csíkokat a szövet kötésével érik el. Nőiruhaanyag.]
tafta – satynowa [płaska, średniej wagi
jedwabna tkanina, która jest ścisła i w
osnowowym satynowym splocie; jej tył
jest błyszczący i przypomina satynę.
szatén [Közepes súlyú, sima, sűrű beállítású
6968
selyem
típusú
szövet.
Láncoldalú
atlaszkötésben készül, a hátoldala fényes és a
szaténra emlékeztet. Nőiruha-anyag.]
tafta – trawersa [ścisła tkanina, która jest nieco
sztywna w dotyku, posiada metaliczny
blask i delikatny, odwracalny ściągacz; w
splocie
płóciennym
o
wyraźnym
odwracalnym wzorze, stosowana do
damskich sukienek.] – taft traverse
(keresztcsíkos
taft)
[Sűrű
beállítású,
típusú
szövet
finom,
keresztirányú
bordázottsággal, színes keresztcsíkokkal.
Vászonkötésben készül. Nőiruha-anyag.]
tafta jedwabna [gesty rodzaj tkaniny jedwabnej,
metaliczny
blask
oraz
delikatne,
odwracalne
ściągacze;
w
splocie
płóciennym a ekskluzywnie z naturalnego
jedwabiu. Stosowane do produkcji
parasoli.] – selyemtaft [Sűrű beállítású,
meglehetősen merev tapintású, fémes fényű
selyemszövet
finom
keresztirányú
bordázottsággal. Kizárólag valódi selyemből
szövik,
vászonkötésben.
Esernyők
készítésére használják.]
tafta muślinowa [bardzo delikatna, ale nieco
sztywna, przewiewna, lekka, jedwabna
tkanina z delikatnym, pogrubionym,
odwracalnym cięciem oraz o lekkim
połysku;
wytwarzana
w
splocie
płóciennym. Stosowana do damskich
sukienek.] – taft mousseline (muszlin taft)
[Nagyon finom, könnyű, de meglehetősen
merev, enyhén fényes selyem típusú szövet
finom, merész keresztirányú rovátkolással.
tafta rypsowa [lekka, ścisła tkanina jedwabna,
delikatne
nacięcie.
Ma
jedwab
orgazyńskiw osnowie i przenośnik w
wątku. Stosowana do damskich sukienek.]
– taft-ripsz [Könnyű, meglehetősen merev
fogású, sűrű beállítású selyemszövet finom
rovátkolással. A láncfonala organzin cérna, a
vetülékfonal tráma. Nőiruha-anyag.]
tafta tasiemkowa [płócienna taśma ze sztucznego
jedwabiu, octanowego lub poliamidowego
jedwabiu, o krawędzi w innym splocie.
Jest barwiona i drukowana, ma regularną
płaską powierzchnię, o szerokości między
6 mm a 110 mm. Stosowana do celów
dekoracyjnych.] – taft szalag [Viszkóz-,
acetátvagy poliamid-filamentfonalból
vászonkötésben, de a szélein másféle
kötésben szőtt, sima felületű szalag. Lehet
egyszínű vagy nyomott mintás. A szélessége
-
Wersja 01 01 2017
6-110 mm között van. Díszítőszalagként
használatos.]
tafta uni – taft uni (egyszínű taft) [Sűrű beállítású,
típusú
szövet
finom,
keresztirányú
bordázottsággal,
egyszínűre
színezve.
taftowy, -a, -e – (perzsa→ol.) tafota-, tafttag {rzecz.}; znacznik {m.} [komp.] – (ang.) tag címke, jellemző, ('tag') [HTML-nyelven írt
Web-dokumentumok
alapköveinek
elnevezése; Web-szerkesztőknek címkeszótár
áll rendelkezésükre; ez a WWW- Consortium
által
szabványosított
új
címkékkel
folyamatosan bővül; állandó probléma, hogy
a régebbi böngészőprogramok az új címkéket
nem ismerik és új kiadású Web-oldalak
tökéletes megjelenítése helyett elakadnak;
1997 júniusában jelent meg a HTML 4.0
javaslat]
tagalog, język tagalski, z indonezyjskiej grupy
językowej, państwowy język Republiki
Filipin – tagal nyelv (tagalok: maláji nép a
Fülöp-szigeteken)
tagari [(n.gr. ‘chłopski worek’) zrobiony worek
w kolorowe wzory z szorstkiej wełny,
noszony na ramieniu] – parasztzsák
Tagged Image File Format; (też: TIFF);
znacznikowy format pliku obrazu – TIFF,
Tagged Image File Format (grafikus
állományformátum)
[Széleskörűen
alkalmazott, standard fájlformátum. Sok
variánsa létezik, mivel hat különféle kódolást
és három képmódot is támogat, a feketefehéret, a szürkeárnyalatosat és a színes
képeket. A tömörítetlen TIFF képek 1, 4, 8
és 24 bitesek, az LZW-vel tömörített TIFF
képek pedig 4, 8 és 24 bit színmélységűek
lehetnek. Jó minőségű képformátum,
használható
más
programokba,
pl.:
FrameMaker-be vagy CorelDraw-ba való
importáláshoz is.]
tai chi [wym. taj czi], taiji [wym. tajci] [chińska
gimnastyka przypominająca nieco taniec]
– tai chi (kínai relaxációs rendszer,
meditációs mozgás és harci művészet)
6969
taić (taję, tai) [1. nie wyjawiać czegoś; 2. nie
poddawać się badaniu; 3. trzymać coś w
tajemnicy; ukrywać; zatajać] – rejteni,
titkolni,
eltitkolni,
titokban
tartani,
elhallgatni, palástolni; elrejteni, elbújtatni
taić co – titokban tartani v. eltitkolni vmit
taić się [kryć się w czymś] – rejtőzni, elrejtőzni;
bújni, elbújni vmiben; eltitkolni, elhallgatni,
elpalástolni
tailler [ciąć; ciosać] – (fr.) tailler; metszeni, szabni
tailleur (a. costume tailleur) [wym. kostüm tajör]
[fr. tailleur 'krawiec; kostium' od tailler
'ciąć; ciosać; (wy)kroić' z łac. talea, ogrod.
'sadzonka'; zob. kostium; kostium damski
(żakiet i spódnica)] – (fr.) tailleur; (div.)
szabó; a testhez simuló kabátkájú női
kosztüm
TAJ (numer identyfikacyjny ubezpieczenia
społecznego)
–
Társadalombiztosítási
Azonosító Jel (TAJ)
Taj [członek ludu zamieszkującego głównie
Tajlandię], Tajka – thai (ffi/nő)
taj [1. język tajlandzki (syjamski); thai, thaj;
2. języki taj - grupa języków używanych w
Tajlandii, Birmie, Laosie, Wietnamie i
Chinach; języki thai, języki thaj] – thai
nyelv
tajać (taję, taje) [1. topnieć; 2. pozbywać się ze
swojej powierzchni warstwy lodu;
3. wracać
do
swojej
normalnej
temperatury; 4. łagodnieć lub rozczulać
się; 5. zmieniać swój stan skupienia ze
stałego w ciekły; topnieć, topić się; 6.
rozmarzać wskutek działania ciepła;
rozgrzewać
się;
7.
przenośnie:
rozrzewniać się, łagodnieć] – olvadni,
elolvadni,
felolvadni;
szétolvadni;
felengedni; (átv.) enyhülni, megenyhülni,
lágyulni, meglágyulni; fogyni, sorvadni,
apadni,
csűökkenni,
kisebbedni,
összezsugorodni, összeszáradni
tajanie [1. zmieniać swój stan skupienia ze
stałego w ciekły; topnieć, topić się;
2. rozmarzać wskutek działania ciepła;
rozgrzewać
się;
3. przenośnie: rozrzewniać się, łagodnieć]
– olvadás, elolvadás, felengedés; fogyás,
apadás, csökkenés, sorvadás
tajemne knowanie – titkos összeesküvés
tajemnica [1. sekret; też: nieujawnianie czegoś;
2. wiadomość, której poznanie lub
ujawnienie jest zakazane przez prawo;
3. rzecz, której się nie rozumie lub nie
umie wyjaśnić; 4. najlepszy lub jedyny
sposób na osiągnięcie czegoś] – titok,
rejtély, rejtelem
-
Wersja 01 01 2017
tajemnica [sprawa znana tylko jednej osobie
albo pewnej grupie ludzi nie wyjawiana
drugim w pewnym celu. Są tajemnice
szlachetne i nieszlachetne. Tajemnicą
może być utrzymanie w sekrecie
przygotowania prezentu urodzinowego dla
matki, ale może być planowany napad
gangsterski, wykorzystanie niewiedzy
drugich przez oszustów. Jezus powiedział
o Sobie, że po kryjomu (w sekrecie, w
tajemnicy)
niczego
nie
czynił.
Chrześcijanie nie powinni mieć sekretów.
Głoszenie Ewangelii jest otwarte, nie ma w
nim skrytych i oszukańczych celów, jak to
bywa w kupiectwie, polityce i innych.
Tajemnicą może przez pewien czas być
rzecz, którą zrozumieć trudno i należy
czekać, aż osoby, które mają ją zrozumieć,
dojrzeją do tego. Z pewnych znanych i
nieoszukańczych względów w planach
Boga też są tajemnice. Do tych należy np.
czas powtórnego przyjścia Pana, data
sądu
ostatecznego,
zrozumienie
niektórych proroctw i inne. Chodzi o
tajemnicę znaczenia Królestwa Bożego,
którego nieduchowi ludzie zrozumieć nie
mogli, co pozostawało dla nich tajemnicą.
Pismo Święte mówi o tajemnicy
Oblubienicy (Zboru, Kościoła), tajemnicy
ślepoty Izraela w czasie łaski (Kościoła),
przemienienie chrześcijan w czasie
porwania (paruzji). Tajemnicą był sam
Chrystus.
Tajemnicą
jest
nowotestamentowy zbór, ciało Chrysitusa,
w którym nie ma różnicy między Żydem i
nie-Żydem.
Tajemnicą
jest
pełnia
Boskości w Chrystusie. Jest także
tajemnica siedmiu gwiazd i Babilonu. Bóg
objawiony w ciele - tajemna moc
bezbożności.] – titok [Isteni igazság, amely
egykor rejtve volt, de amely az evangélium
által kijelentetett (Róm 16,25-26; Ef 1,9;
3,3.5.10; 6,19; Kol 4,3-4).]
tajemnica bankowa – banktitok
tajemnica gospodarcza – gazdasági titok
Tajemnica gwiazdkowego puddingu (ang. The
Adventure of the Christmas Pudding)
[opowiadanie detektywistyczne autorstwa
Agathy Christie, wydane po raz pierwszy
w 1960 roku w zbioże pod tym samym
tytułem. Głuwnym bohaterem jest
belgijski detektyw Herkules Poirot,
kturemu pżyhodzi rozwiązać zagadkę
kradzieży cennego rubinu. Większość
akcji opowiadania pżebiega w scenerii
wiejskiej rezydencji w okresie Bożego
Narodzenia, a autorka opisuje angielskie
zwyczaje związane z tym świętem, m.in.
pżygotowywanie specjalnego puddingu.] -
6970
A karácsonyi puding (eredeti címén The
Adventure of the Christmas Pudding and a
Selection of Other Entrées) [Agatha Christie
1960-ban megjelent, öt történetet tartalmazó
novelláskötete. A kötetben szereplő novellák
(A spanyol láda rejtélye és a Greenshaw
bolondvára kivételével) korábban különböző
újságokban (pl. The Strand, The Sketch stb.)
jelentek meg. A különböző alkotói
korszakból származó novellák szereplői
között Hercule Poirot és Miss Marple
egyeránt megjelenik.]
tajemnica handlowa – kereskedelmi titok
tajemnica konfesjonału – a gyóntatószék titka; a
gyónási titok
tajemnica
korespondencji
[zasada,
że
wiadomości zawarte w cudzym piśmie
przeznaczone są wyłącznie dla adresata] –
levéltitok [másnak szóló levél, távirat vagy
más lezárt küldemény felbontásának tilalma.
Az állampolgároknak igen becses joga, mely
jogállamban csakis a törvény által
meghatározott esetekben sérthető meg.]
tajemnica
lekarska
[obowiązek
lekarza
nakazujący
nieujawnianie
osobom
postronnym tego, czego dowiedział się o
chorym w związku z wykonywaniem
zawodu] – orvosi titok v. titoktartás
tajemnica
państwowa,
tajemnica
stanu
[wiadomość, której ujawnienie osobom
nieuprawnionym może narazić na szkodę
bezpieczeństwo albo interesy państwa] –
államtitok
tajemnica patentowa – szabadalmi titok
tajemnica pocztowa – postatitok
tajemnica poliszynela – nyílt titok
tajemnica produkcyjna – termelési titok
tajemnica służbowa [wiadomość, z którą
pracownik zapoznał się w związku z
pełnieniem
swoich
obowiązków,
a
ujawnienie której może narazić na szkodę
interes społeczny, interes tej instytucji lub
obywatela] – szolgálati v. hivatali titok
tajemnica spowiedzi [obowiązek spowiednika
nierozgłaszania i nierobienia żadnego
użytku z tego, co usłyszy podczas
spowiedzi] – gyónási titok
tajemnica urzędowa – hivatali titok
tajemnica wojskowa – katonai v. hadi titok
tajemnica wyszła na jaw – a titok kitudódott v.
megoldóott v. kiderült
tajemnica zaziemskiego życia – a földöntúli élet
titka
tajemnice przyrody – a természet titkai
tajemniczo – sejtelmesen, titokzatosan, rejtelmesen
-
Wersja 01 01 2017
tajemniczość – sejtelmesség, titokzatosság,
rejtelmesség
tajemniczy, -a, -e [1. zagadkowy i trudny do
zrozumienia; 2. o człowieku: skryty;
3. zob. tajemny w zn. 2] – titokzatos,
rejtélyes, titkos, rejtelmes; sejtelmes
tajemnicza zbrodnia – rejtélyes bűntény
tajemniczy człowiek – titokzatos ember
tajemniczy środek – titkos szer
tajemnie – titokban, alattomban, suttyomban,
rejtélyesen
tajemny, -a, -e [1. utrzymywany w tajemnicy;
2. mający
związek
ze
zjawiskami
nadprzyrodzonymi lub magią] – titkos,
rejtélyes, rejtett, dugott; ezoterikus
tajemna schadzka – titkos találkahely
tajemne konszachty – titkos fondorlatok v.
fondorkodások v. üzelmek
tajemne małżeństwo – titkos házasság
tajemne przejście – titkos v. rejtett átjáró
tajenie – eltitkolás, titkolás, elrejtés, eldugás,
palástolás
tajfun [ang. typhoon 'jw.' z arab. tūfān 'huragan;
potop' (i ewentualnie wpływ chiń. taj fun
'jw.; dosł. wielki wiatr' oraz gr. typhōn
'huragan;
trąba
wodna');
cyklon
tropikalny występujący nad morzem
Płd.chiń. i w rejonie Wysp Filipińskich] –
(kínai) tájfun; romboló erejű, viharos
forgószél Kelet-Ázsiában; Japán és Kína
vidékén dúló nyugati szél a Csendes-óceánon
tajga [1. ros. tajgá 'jw.' z mong. oi taija 'jw.';
pierwotny las iglasty, zajmujący w
Federacji Rosyjskiej wielkie obszary o
klimacie płn.kontynentalnym, na północ
od których rozciąga się zazw. Tundra; 2.
las z przewagą drzew iglastych, tworzący
strefę roślinną w klimacie umiarkowanym
i chłodnym] – (tör.→or.) tajga; (földr.) főleg
tűlevelű fákból álló erdőövezet Szibériában
[szibériai őserdő és erdővidék, északon
tundrák,
délen sztyeppék
határolják,
szélessége 1000-2500 km]
Tajgetos (2407 m n.p.m.), Góra Tajgetos (Sparta)
– (gör.) Taigetosz; hegyvonulat a
Peloponnészosz déli részén (Haigosz Iliasz,
2409 m) [hegység, ahová az ókori Spártában
a nyomorék gyerekeket kitették]
Tajlandia (Królestwo Tajlandii) [państwo w
południowo-wschodniej Azji, graniczące z
Laosem i Kambodżą na wschodzie, z
Malezją na południu oraz z Birmą
(Myanmarem) i Morzem Andamańskim
na zachodzie. Tajlandia jest także
nazywana Syjamem, gdyż była to jej
oficjalna nazwa do 11 maja 1949.
Międzynarodowe określenie "Thai" (ไทย)
6971
znaczy po tajsku wolny.] – Thaiföld
[délkelet-ázsiai ország. Keleten Laosz és
Kambodzsa, délen Malajzia és a Thai-öböl
(Sziámi-öböl), nyugaton az Andamán-tenger
és Mianmar határolja. 1949. május 11-éig az
ország hivatalos neve Sziám (thai: สยาม;
ejtsd: szájám) volt. A thai (ไทย) népnevet
gyakran rokonítják az azonos kiejtésű
’szabad’ (ไท) szóval, de a tágabb taj
népcsoport nevével is összefügghet.]
tajlandzki, -a, -ie [związany z Tajlandią
(państwem w południowo-wschodniej
Azji)] – thai
tajnia [przestarzałe: tajemnica; tajemniczość] –
rejtőhely, rejtekhely
tajnie – titkosan, titokzatosan, titokban, rejtélyesen,
elrejtve, eldugva
tajnik, tajniki [sprawy, miejsca, szczegóły itp.
znane tylko niektórym osobom] – titkos
hely, rejtekhely, búvóhely; titkos rekesz;
titok
tajniki serca – a szív titkai; a szív titkos rejtekei
tajność – titkosság, titokzatos-, rejtélyesség
tajny, -a, -e [1. utrzymywany w tajemnicy;
2. nielegalny; 3. o pewnych służbach lub
ich
funkcjonariuszach:
działający
niejawnie; 4. głęboko ukryty, nikomu
nieznany; 5. bardzo osobisty, intymny] –
titkos, rejtett; (poufny) bizalmas, zárt
tajna instrukcja – titkos utasítás v. instrukció
tajna policja – titkosrendőrség
tajna służba (ang. Secret Sevice) – titkosszolgálat
tajne głosowanie [głosowanie przeprowadzone w
sposób niepozwalający ustalić, kto jak
głosował] – titkos szavazás
tajne komplety, nauczanie [w okresie zaborów
przed I wojną światową i podczas
okupacji hitlerowskiej: nielegalne lekcje
lub wykłady organizowane dla mniejszych
grup uczniów lub studentów] – titkos
tanítás; titkos összejövetelek; „repülő
egyetem” (a háború alatt)
tajne konszachty – titkos üzelmek
tajne posiedzenie – zárt ülés
tajne sądy – titkos törvényszék v. ítélet
tajne służby – titkosszolgálat
tajne stowarzyszenie – titkos társaság
tajniak [pot. tajny funkcjonariusz policji,
wywiadu lub innych podobnych służb] –
(közb.) titkosrendőr
tajny agent policji śledczej – a rendőrség titkos
ügynöke, titkosrendőr; titkos ügynök
tajny kod – titkos kód
tajny policjant – titkosrendőr
-
Wersja 01 01 2017
tajny radca [wysoki urzędnik na dworze
królewskim lub w dawnej administracji
państwowej] – titkos tanács
tajony, -a, -e – titkolt, eltitkolt, elhallgatott,
titokban tartott
tajona zgryzota – titkolt, rejtett bánat
tajstra (łc. canistra (canistum) [prawdop. z łac.
canistra 'koszyk (trzcinowy)' od gr.
kánistron, zob. kanister; 1. ‘koszyk
pleciony’ z gr. kániston) daw. skórzana
torba na żywność; 2. dawn. myśliwska a.
żołnierska torba na żywność.] – (daw)
katonai oldaltáska; elemózsiás tarisznya
tak [I 1. partykuła wyrażająca twierdzącą
odpowiedź na pytanie, np. Czy lubi pani
słodycze? Tak.; 2. partykuła wyrażająca
aprobatę, np. Wyrzucisz śmiecie? Tak.;
3. partykuła wyrażająca oczekiwanie
mówiącego, że adresat potwierdzi jego
przypuszczenie, np. Napiłbyś się czegoś,
tak?;
4. partykuła
poprzedzająca
określenie ilości lub miary, rzadziej czasu,
np. Spotkajmy się tak o piątej. ― II.
1. zaimek, który wyraża wysoki stopień
nasilenia cechy lub stanu rzeczy i
komunikuje, że jest on większy, niż
mówiący tego oczekiwał, np. Mieszkasz tak
daleko od nas.; 2. zaimek, który
sygnalizuje wysoki stopień nasilenia cechy
lub stanu rzeczy, np. Tak krzyczał, aż uszy
bolały.; 3. zaimek, który sygnalizuje
sposób wykonywania czynności, odsyłając
do konkretnej sytuacji, np. Spójrz na mnie.
Tak
wyglądam.;
4. zaimek,
który
sygnalizuje sposób wykonania czynności,
odsyłając
do
zdania
podrzędnego,
określającego, na czym ten sposób polega,
np. Mów tak, żeby cię nikt nie usłyszał.; 5.
zaimek, który odsyła do wyrażenia
oznaczającego podstawę porównania, np.
Tak postąpiłem, jak chciałaś.] – igen; (w
taki sposób) így, úgy, oly, úgyis; úgyhogy;
így, úgy, ilyen v. olyan módon v. formán
(ależ) tak – de igen!, de!
tak a tak; tak i tak – így és úgy; így meg úgy
tak albo nie – igen vagy nem
tak bardzo – annyira, ennyire, oly nagyon
tak, bardzo – igen, nagyon
tak, bardzo proszę – igen, legyen szíves
tak, biorę – igen, elviszem
tak był zabłocony, że z trudom się doczyścił –
olyan sáros volt, hogy alig tudta magát
megtisztítani
tak (chcę) (+) - igen (akarok)
t a k chodzić [w ciąży] – terhes, állapotos
6972
tak, czeka na nią (na ciebie, na go, na mnie, na
nas) – igen, vár rá (rád/téged, engem/rám,
ránk/minket)
tak często – olyan gyakran; olyan sokszor
tak czy inaczej – így vagy másképp; így vagy
amúgy; szól. ha törik, ha szakad
tak, czy nie? – igen, vagy nem?
tak czy owak – így vagy úgy
tak dalece – elannyira; oly igen, oly nagyon, oly
fölötte; oly messze, oly távolra [1) Elannyira
szerette Isten a világot, hogy egyetlen fiát
adná. (Ján. Evangy.) 2) Elannyira haladt,
hogy elérni lehetetlen.]; olyannyira
tak długo – ennyi ideig
tak dobry – oly jó
tak dostał w zęby, że mu farba poszła – úgy
szájon vágták, hogy a vére megindult
tak dużo – annyi
tak duży – olyan nagy
tak, dziękuję – köszönöm, igen
tak i owak – így is, úgy is
tak, i to jeszcze jak! – dehogynem! dehogyisnem!
tak jak – ahogy
tak …, jak … – úgy …, mint …; olyan, mint
tak jest – így van; úgy van; igaz; igenis
tak jest lepiej! – jobb is így!
tak jest za głośno – így túl hangos
tak, jestem studentem – igen, egyetemista vagyok
tak, kupuję – igen, megveszem
tak, lub owak – vagy így, vagy úgy
tak ma być! – úgy legyen!, így kell annak lennie!
tak, mam – igen, van (nekem)
tak mi dał głowę, aż mi się w oczach zaświeciło –
úgy vágott fejbe, hogy szikrázott a szemem;
úgy fejbevágott, hogy csillagokat láttam
tak mi dopomóż Bóg! – Isten engem úgy segéljen!
tak mi jakoś głupio dzisiaj – nem tudom, ma mi
van velem; ma nem találom a helyem
tak mi Panie Boże pomóż – isten ngem úgy
segéljen!
tak mi się spodobało – nekem úgy tetszett; úgy
akartam
tak mi się wydaje – nekem úgy tetszik, hogy…
tak mi smutno – olyan szomorú v. bánatos vagyok
tak, mogę – igen, tudok (vmit csinálni)
tak może każdy powiedzieć! – ezt mindenki
mondhatja!
tak można – igen; igen lehet
tak, mówię po polsku – igen, beszélek lengyelül
tak mu smakował bigos, że dał prawdziwy
koncert – úgy ízlett neki a bigosz, hogy
bámulatosan sokat evett
tak mu/jej się wydaje – úgy tűnik neki
-
Wersja 01 01 2017
tak na wejrzenie przedstawia się dobrze –
külsőre jól mutat
tak nazywany – úgy nevezett (ún.)
tak nie… - úgy nem …
tak nie jest – nem így van
tak niedużo – olyan kevés, annyira nem sok
tak niewiele – olyan kevés, annyira nem sok
tak póżno – oly későn
tak, proszę – igen, kérek v. kérem
tak, proszę bardzo – igen, kérek v. kérem szépen
tak, proszę wystawić fakturę VAT? – igen, kérm
állítson ki ÁFÁ-s számlát
tak rozum dyktuje – így kívánja meg a józan ész;
ahogyan a józan ész diktálja
tak samo – éppen úgy, hasonlóan, hasonlóképpen;
ugyanannyira,
ugyanígy,
ugyanúgy;
ugyancsak, hasonlókép; nemkülönben
tak samo tam – ugyanoda
tak samo wielki – ugyanakkora
tak się jąka, że go trudno zrozumieć – úgy dadog,
hogy alig lehet megérteni v. nehéz megérteni
tak się nie robi – így nem illik
tak się panu/pani tylko wydaje – azt csak hiszi v.
gondolja
tak się też stało – ugyanúgy v. úgy is történt
tak się złożyło, że… - úgy adódott, hogy…
tak, smakuje mi – igen, ízlik (nekem)
tak sobie – csak úgy
tak sobie łyknął, że ledwie na nogach stoi – úgy
felöntött, hogy alig áll a lábán
tak sobie, pomaleńku – köszönöm, csak úgy
valahogy; éldegélek, megvagyok
tak, spędzę swój urlop w domu wypoczynkowym
naszej fabryki – igen, gyárunk üdülőjében
töltöm a szabadságomat
tak szybko, jak to możliwe; jak najszybciej –
(inf.) 1. ASAP (As Soon As Possible) a
számítógépes kommunikációban használt
rövidítés ("amilyen gyorsan csak lehet"); 2.
As Soon As Possible; amilyen gyorsan csak
lehet; mihelyt csak lehetséges; amint lehet; a
lehetö leggyorsabban;
tak, tak… - igen, igen...; no, no…; úgy-úgy,
bizony
tak też nie będzie dobrze – ez így sem lesz jó
tak, to ja rozumiem – igen, ezt értem
tak, to miejsce jest wolne – igen, szabad ez a két
hely
tak, umiem – igen, tudok
tak wiele – annyi, olyan sok
tak wielki – ekkora
tak więc – így hát
6973
tak, znam ją (was, go, ich) dobrze – igen, jól
ismerem őt (őket), (ismerlek titeket)
tak zapatrzył się w jej portret, że uzapomniał o
świecie – úgy megbámulta a nő arcképét,
hogy megfeledkezett a világról
tak zwany (tzw.) – úgynevezett (ún.)
tak że – úgy, hogy
taki, -a, -ie [zaimek odnoszący się do cechy
danych osób lub przedmiotów, o której
była wcześniej mowa, np. Dom jest duży,
takiego potrzebujemy., o której będzie
mowa, np. On jest taki jak ojciec., o której
nie mówi się, ale zakłada, że odbiorca wie,
o jaką cechę chodzi, np. Nie spotkasz
drugiej takiej kobiety., o której nie mówi
się, oceniając ją jako nieistotną w danej
sytuacji, np. Kto to jest? A taki jeden.] –
oly, ilyen, olyan; akkora, ekkora; ilyenféle
taka była umowa – ebben megegyeztünk
taka już moja dola! – ilyen már az én sorsom!
taka niżka pani – egy olyan alacsony hölgy v. nő
v. asszony
taki a taki – egy bizonyos, ilyen és ilyen; ez és ez;
„X. Y.”
taki dobry, że łyżka go jeść – olyan jó, hogy
kenyérre lehet kenni
taki duży – akkora
taki i owaki – ilyen meg olyan; mindenféle
taki jak – olyan, mint
taki już „nasz program” – ilyen már a mi
programunk
taki los był mu pisany – ez volt a sors könyvében
számára megírva; ez rendeltetett neki
taki mały – akkora, ilyen kicsi
taki piękny – oly v. olyan szép
taki postępek jest karalny – az ilyen eljárás
büntetendő v. büntetsét érdemel; ez
büntetendő cselekmény
taki sam – ugyanilyen, ugyanolyan, éppen olyan;
ugyanaz, hasonló, éppolyan
taki sobie – meglehetős, közepes, amolyan; éppen
csak, hogy vmilyen
taki szczeniak nie powinien się odzywać przy
starszych – az ilyen tacskó ne szóljon bele
az öregek beszédébe
taki uczynek szubienicą trąci – az ilyen tettnek
akasztófa szaga van
taki wielki – olyan nagy, akkora
takie buty! – (átv.) hát úgy!, ilyen dolog ez!, na de
ilyet!, micsoda!?
takie i tym podobne rzeczy – ilyenek és hasonlók;
ilyen és más eféle dolgok
takie jest życie! – ilyen az élet!
-
Wersja 01 01 2017
takie już moje diabelne szczęście – [iyeln már az
én ördögi szerencsém] ilyen (rossz) az én
szerencsém
takie terefere! – lárifári!, mesebeszéd!
takie życie jest prawdziwą męczarnią – csupa kín
és szenvedés az ilyen élet
takiego czegoś a. takiej rzeczy jeszcze nie
widziałem – ilyet még nem láttam: takiego
takiego człowieka ze świecą – ilyen embert
lámpással kell keresni
takiego rodzaju – olyanféle; ahhoz hasonló;
olyasmi
takiego rozmiaru – akkora
takiej samej wielkości – ugyanakkora
takielaż [omasztowanie statku] – (haj.) kötélzet,
vitorlázat, csarnakzat, árbócozat
takielaż ruchomy – mozgó v. futó kötélzet v.
csarnakzat
takielaż stały – álló kötélzet
takielunek
[omasztowanie,
olinowanie
i
ożaglowanie statku] – hajókötélzet,
vitorlázat, csarnakzat, árbócozat
takim postępowaniem nie wiele zbudujesz – ilyen
eljárással nem mégy sokra v. nem jutsz
messzire
takiż, takaż, takież [daw. taki sam] – az, ugyanaz,
ez, ugyanez, ilyen, olyan, ugyanilyen,
ugyanolyan
Takkija (inaczej: Taqiyah, Takijja, ‫[ )ةيقتلا‬jest to
nic innego jak usprawiedliwione religijnie
prawo do kłamania. Pierwotnie – oznacza
prawo do bezkarnego wypierania się
islamu w sytuacji zagrożenia (Koran- 3:28
„chyba że obawiacie się z ich strony jakiegoś
niebezpieczeństwa”).] – Takkija v. takija
(megtévesztés); az iszlám érdekében
alkalmazott
tudatos
megtévesztés,
félrevezetés [A Korán 3:28 megparancsolja:
„A hívők ne fogadják a hitetleneket
auliyának
(támogatóknak,
segítőknek,
barátoknak) a hívők helyett, és bárki, aki így
tesz, azt Allah soha, semmilyen módon nem
fogja segíteni, kivéve, ha tényleg félitek a
veszélyt tőlük (a hitetlenektől). És Allah óvva
int titeket magától (a büntetésétől), és
Allahhoz van a végső visszatérés.”]
taklować, takielować [zaopatrywać statek w
takielunek] – (haj.) kötélzettel, árbóccal
felszerelni v. ellátni
tako – úgy, ahogy, úgy, mint; emígy, amúgy
takowy, -a, -e [daw.; zob. taki] – ilyen, olyan
takoż [także (forma staropolska)] – éppúgy,
szintúgy, hasonlóképpen
taks (pies) – (áll.) daxli, tacskó
taksa [urzędowa, stała opłata, pobierana za
pewne usługi] – (lat.) taxa, taksa; adó,
6974
illeték; díj, ár; díjszabás, árszabás, becsérték,
kiszabott ár, árszabályozás
taksa klimatyczna – fürdődíj, üdülési adó, kurtaxa,
gyógyhelyi illeték
taksa kuracyjna – gyógykezelési díjszabás
taksa marszałkowska. [Do marszałków wielkich
koronnych, jako ministrów porządku
publicznego, należał obowiązek ogłaszania
taksy na wyroby i towary, w codziennym
handlu będące.] – (daw.) marsall adó;
kereskedelmi illeték
taksa transportowa – szállítási illeték v. díj;
fuvardíj
taksa urzędowa – hivatalos árszabás
taksacja [ocena wartości czegoś lub ustalenie
taksy] – taxáció; árbecslés, árszabás,
értékelés
taksacja lasu – erőmérés, erdőbecslés
taksacyjny, -a, -e [dotyczący taksacji] – becslési,
értékelési, ármegállapítási, ármegállapító
taksator [rzeczoznawca dokonujący oceny
wartości czegoś, ustalający taksę na coś] –
értékelő, becslő, ármegállapító, becsüs
taksatorski, -a, -ie – becslési, értékelési, árszabási
taksatywnie – (lat.) taxative; hozzávetőlegesen,
becslés szerint; egyenként felsorolva,
részletesen, sorban (felsorolni)
taksiarz [pot. taksówkarz] – taxisofőr, taxis
takso- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
układem,
szykiem,
systemem,
systematyką] – díjtaksometr, taksomierz [licznik kilometrów w
taksówce, wskazujący wysokość opłaty za
przejazd] – (lat-gör) taxaméter; taxióra;
díjmutató számlálószerkezet; kilóméteróra
taxin; járműveken felszerelt távolság szerinti
viteldíjmérő készülék
taksometrowy, -a, -e –díjmutató, taxamétertakson [jednostka zdefiniowana w systematyce
organizmów jako grupa organizmów
(populacja lub grupa populacji) zwykle
uznawanych
za
filogenetycznie
spokrewnione,
wyróżniających
się
konkretną cechą różniącą je od innych
jednostek taksonomicznych.] – taxon [A
biológiai rendszertanban taxonnak nevezik
az élőlények egyazon kategóriába sorolt és
közös gyűjtőnévvel ellátott csoportját. A
legmodernebb filogenetikus osztályozási
rendszerek csak akkor tekintik taxonnak az
élőlények egy csoportját, ha annak tagjai
kládot alkotnak, tehát monofiletikusak. A
rendszertannak azt a formáját, melyben az
élőlényeket kládok szerint osztályozzák,
kladisztikának nevezik.]
-
Wersja 01 01 2017
taksować [1. szacować; 2. oceniać kogoś, patrząc
na niego z uwagą] – (lat.) taksálni; árat
szabni;
díjat,
árat
megszabni
v.
megállapítani; becsülni, felbecsülni; értéket
becsülni
taksować człowieka – ember bírálni v. értékelni v.
megítélni
taksować dom – házat becsülni
taksować majątek – birtokot
felbecsülni v.
felmérni
taksować się [oceniać jeden drugiego lub
próbować odgadnąć nawzajem swoje
zamiary] – árat viszonyítani
taksowanie – ármegállapítás
taksówka [1. samochód służący do przewożenia
ludzi lub towarów za opłatą według
ustalonej taryfy; 2. środek transportu
miejskiego,
samochód
służący
do
świadczenia
nieregularnych
usług
przewozowych,
pasażerskich
lub
pasażersko-towarowych,
zazwyczaj
stosunkowo niewielkiej odległości, w
granicach miasta lub jego okolic. Ze
względu na intensywną eksploatację
samochody kupowane jako taksówki
mogą mieć specjalną konstrukcję lub
ograniczenia
gwarancyjne.
Osoba
trudniąca się świadczeniem takich usług to
taksówkarz. Do odpowiedniego naliczania
opłat za przejazd służy taksometr. 3.
samochód, zwykle osobowy, przeznaczony
do przewożenia ludzi lub towarów za
opłatą zgodną z ustaloną taryfą; taxi,
taksi] – (lat.) taxi; taxaméterrel felszerelt
bérautó; bérautó (jechać taksówką: taxival
utazni)
taksówka bagażowa – tehertaxi
taksówkarz [właściciel, kierowca taksówki] –
taxivezető, taxisofőr, taxis
taksówkarz miałem dziś sześć kursów – a
taxisnak ma hat menete volt
taksówkowy, -a, -e – taxitaksówkarz zrobił tego dnia sześć kursów – a
taxisnak ma hat menete v. útja volt
takt1
[1. jednostka
regularnego podziału
metrycznego w utworze muzycznym; 2.
część cyklu pracy silnika tłokowego
zawarta między dwoma kolejnymi
zwrotnymi położeniami tłoka w cylindrze;
3. czas potrzebny na wykonanie jednej
operacji w produkcji taśmowej] – (lat.)
taktus; (zene, műsz.) ütem
takt marszu – menetütem
takt na trzy czwarte – háromnegyedes ütem
takt pracy – munkaütem
takt trójmiarowy – (zene) háromütemű
6975
takt2 [umiejętność zachowania się w sposób
opanowany, delikatny, niewywołujący
nieporozumień
i
konfliktów]
–
(postępowanie)
tapintat,
tapintatosság,
figyelem;
(él)
érzék,
tapintóérzék;
mértéktartás
takt dwudzielny [parzysty takt muzyczny na
dwa] – (zene) kétrészű ütem v. taktus; páros
taktus, kettőre
takt marszow – menetütem
takt mieszany – (zene) vegyes ritmus
takt parzysty [takt zawierający parzystą liczbę
jednostek metrycznych] – páros ütem
takt produkcyjny – termelési ütem
takt trójdzielny [takt grup metrycznych, z
których każda zawiera trzy jednostki
metryczne] – (zene) háromrészű ütem v.
taktus; hármas taktus, háromra
taktomierz [zob. metronom] – metronóm,
taktusjelző, ütemmérő, taktusmérő, időmérő
taktować [1. wyznaczać jednostki metryczne
taktu za pomocą umownych ruchów ręki;
2. wybijać
rytm,
w
którym
jest
wykonywana jakaś czynność] – taktust ütni
taktowany, -a, -e – ütemezett
taktownie – tapintatosan, mértéktartóan
taktownik [bęben wielki, inaczej bęben basowy,
taktownik lub centralka] – nagydob
taktowność [takt, sposób zachowania się osoby
taktownej] – tapintatosság, tapintat
taktowny, -a, -e [odznaczający się taktem,
uprzejmy]
–
tapintatos,
figyelmes,
előzékeny
taktowne postępowanie – tapintatos eljárás
taktowne zachowanie się – tapintatos viselkedés
taktowy, -a, -e – (zene) ütemes, ütemszerű; (műsz.)
ütemező, ütemtakty [(u Zygmunta Glogera) Tak nazywano
rejestra spraw czyli wokandę, z której się
sądziły w Trybunale sprawy z roku
nadwornego, t. j. z pozwu ustnego,
słownego, ex termino tacto verbali, ex
mandato judicis. Należały tu sprawy
pogwałconego bezpieczeństwa w mieście,
gdzie zasiadał Sąd (Vol. leg. V, VI, f. 426).]
– (jog) ügymenet v. napirend; napirendi
pontok
taktycznie – taktikusan
taktyczny, -a, -e – (gör.) taktikai; harcászati; a
taktika
szabályainak
megfelelő;
(átv.)
tervszerű, jól kiszámított, ügyes; (gör.)
taktikus; (átv.) ügyes, ravasz
taktyk – (gör.) taktikus ffi; a taktika ismerje,
művésze; (wojsk) harcász; (átv.) ravaszkodó,
fortélyos, mesterkedő ffi
-
Wersja 01 01 2017
taktyka (gr. taktiká) [1. teoria i praktyka
posługiwania
się
jednostkami
wojskowymi dla osiągnięcia zamierzonego
celu. Taktyka jest najniższym poziomem
sztuki wojennej. Wyższymi szczeblami
sztuki wojennej są: operacja i strategia; 2.
sposób
postępowania
mający
doprowadzić
do
osiągnięcia
celu;
3. dziedzina sztuki wojennej obejmująca
teorię i praktykę prowadzenia walki przez
jednostki różnych rodzajów wojsk] –
(gör.) taktika; (wojsk) harcászat; a meglevő
katonai erők legkedvezőbb felhasználásának
művészete (elmélete és gyakorlata);
haditerv; (átv.) a kijelölt cél elérésére
alkalmazott tervszerű harci módszerek;
mesterkedés, fortély, taktikázás
taktyka defensywna – védekező taktika
taktyka obstrukcyjna – obstruáló taktika
taktyka wojenna – harcászati taktika
taktyka zwlekania – késleltető taktika
taktykować – (gör.) taktikázni; taktikával élni;
(átv.) mesterkedni, ügyeskedni; kerülni a
nyílt színvallást
taktylizm (dotykowość) – (újlat.) taktilizmus; a
tapintás művészete [a különböző tapintási
érzetek
csoportosításával
határozott
érzéseket és így tapintás útján művészi
élményt akar kelteni]
taktyzm [zob. taksja] – taktizmus
takusieńki, -a, -ie [zdrobnienie od: taki] – éppen
olyan
Taxa dla Rzeźników Marszałkowska Koronna.
[Działo się na Ratuszu Miasta Starej
Warszawy dnia 7 M-ca Stycznia 1793 Roku.]
– (hist.) Korona Marsalli Mészárosokmnak
fizetett illeték (1793)
taxa mięsa z Wołu przedniego – (hist.) illeték az
első ökör húsa után (húsadó)
także [i również, też] – is, szintén, ugyancsak,
úgyszintén, szintúgy, hasonlóképpen
tal (Tl, łac. thallium) [1. pierwiastek chemiczny,
metal występujący w bloku p układu
okresowego. Nazwa pochodzi od greckiego
określenia oznaczającego zieloną gałązkę.
2. pierwiastek chemiczny, szary, miękki,
łatwo topliwy metal] – thallium v. tallium
[fémes elem, jele Tl.] [Az alumíniumcsoport
(Al, Ga, In, Tl) utolsó tagja a tallium. A
periódusos rendszer 81. eleme, a ritkafémek
közé tartozik.]
talar1 [niem. talar, wł. talare, łac.: talus, ang.
robe] – (lat.→ném.) talár; palást; egyes
szellemi foglalkozások képviselőinek (pl.
pap, bíró, ügyvéd) hivatásuk gyakorlásakor
viselt ünnepélyes hivatali öltözete; a doktori
6976
köntös, v. talár egy bokáig érő, mellen és
háton ráncokba szedett bő, fekete köntös
(díszruhája,
mondhatnánk
"szolgálati
öltönye" volt ez a a doktoroknak,
tudósoknak, bíróknak)
talar2 [1. duża moneta srebrna, bita od XV w. w
różnych krajach europejskich; 2. duża
moneta srebrna, początkowo stanowiąca
równowartość złotego dukata, bita od XV
w. w różnych krajach europejskich; w
Polsce przetrwała w obiegu do drugiej
połowy XIX w.; 3. nm. Taler 'jw.', skr. od
Joachimstaler 'jp.; moneta bita od r. 1519
w Joachimstal (Jachymów) na płd.
stokach Rudaw w Czechach'; por. dolar;
nazwa wielu rodzajów dużych srebrnych
monet, bitych przez różne kraje europ. od
XV do XIX w. (w Polsce od 1528 r.); 4. (u
Zygmunta Glogera) Talar, taler, z niem. ein
Thaler, ob. Pieniądze w Polsce w Enc. Star.
t. IV, str. 4. Nazwa ta pochodzi od
miejscowości Joachimsthal w Czechach,
gdzie najprzód wybijać zaczęto takie
monety i dlatego zwano je Joachimsthaler
Münze (moneta joachimstalska). Gdy
później takież monety i w innych krajach
wybijać zaczęto, opuszczono Joachim i
tym sposobem powstała nazwa Thaler,
spolszczona na talar.] – (dawno) talár;
(egykori lengyel pénzegység); (ném) tallér;
(dawno) hosszú időn át használt, elterjedt
európai pénznem
talarek – tallérocska; karéj v. karaj kenyér
talasemia (niedokrwistość tarczowatokrwinkowa,
łac. thalassaemia, ang. (θάλασσα, thalassa,
+ αἷμα, haima; Ortografia britanica,
"talassemia" a. thalassemia) [ilościowe
zaburzenia
syntezy
hemoglobiny,
spowodowane
wrodzonym
defektem
biosyntezy łańcuchów globiny. Najczęściej
stwierdza się we krwi obwodowej
mikrocytozę, anizocytozę i poikilocytozę.
W typowych przypadkach obniżony jest
wskaźnik średniej objętości krwinki
czerwonej (MCV), a wskaźnik rozkładu
objętości krwinek czerwonych (RDW) jest
prawidłowy. W diagnostyce istotna jest
elektroforeza
hemoglobiny.
W
heterozygotycznej postaci beta-talasemii
występuje zmniejszenie wytwarzania
łańcucha β-globiny, co prowadzi do
spadku HbA i syntezy HbA2. Ważne jest
też badanie HbF. U chorych z tą postacią
talasemii
może
występować
kompensacyjny wzrost produkcji γglobuliny, co powoduje zwiększoną
zawartość HbF. Najczęściej występuje w
krajach śródziemnomorskich i na Bliskim
-
Wersja 01 01 2017
Wschodzie.
Jest
to
choroba
o
dziedziczeniu przeważnie autosomalnym
recesywnym.]
–
(gör.-lat.-ang.)
thalasszémia (thalassaemia); (biol) a
vérszegénység egyik, örökletes típusa [A
vörös vérfesték, a hemoglobin valamelyik
fehérje-összetevőjének
hiánya
vagy
módosulása
következtében
fellépő
különböző – vérszegénységgel járó –
örökletes betegségek gyűjtőneve.]
talencik – kis tehetség
talent1 [1. wybitne uzdolnienie do czegoś;
2. człowiek
obdarzony
wybitnymi
zdolnościami twórczymi; 3. uzdolnienie w
jakimś
kierunku,
predyspozycje,
zdolności] – (gör.) talentum; kiváló szellemi
képesség, tehetség, adottság; tehetséges
ember; tehetség, a testi v. szellemi
képességnek kiváló volta
talent aktorski – színészi tehetség
talent do języków – nyelvtehetség
talent do języków (obcych) – nyelvérzék
talent do muzyki – zenei tehetség
talent do opowiadania – beszélőképesség
talent językowy – (személy) nyelvtehetség
talent kompozytorski – zeneszerzői tehetség
talent konstruktywny – konstruktív tehetség
talent konwersacyjny – társalgási képesség v.
tehetség
talent
krasomówczy
(wrodzona
zdolność
umiejętnego wypowiadania się) – szónoki
tehetség
talent malarski – festőtehetség
talent muzyczne, talent muzykalność – zenei
tehetség
talent naśladowczy – utánzótehetség
talent pierwotny – őstehetség
talent pisarski – írói tehetség, írótehetség
talent poetycki – költői tehetség
talent śpiewaczy – énektehetség
talent twórczy – alkotótehetség
talent wrodzony – született v. veleszületett
tehetség; őstehetség
talent2 [1. starożytna jednostka płatnicza; 2. w
średniowieczu:
pieniężna
jednostka
obrachunkowa; 3. waga złota albo srebra
równa 34,272 kg, stosowana jako
jednostka monetarna] – (gör.) talentum;
nagy értékű, régi görög súly- és pénzegység
Telanthropus (Telanthropus capensis) [Od 1951
roku materiały z Chin i Jawy uznano za
jeden i ten sam gatunek z rodzaju Homo
tj. H. erectus. Szczątki przedstawicieli
tego gatunku znajdowano również w
Afryce m.in. w Ternifine (Algieria)
6977
wstępnie
nazwanych
Atlanthropus
mauritanicus, w Sidi Abderrahman i Sale
(Maroko), czy też w Swartkrans (RPA) pierwotna nazwa: Telanthropus capensis.]
– Telanthropus [a dél-afrikai Swartkransból
előkerült előemberi maradványok neve,
amelyek szemmel láthatólag jóval fejlettebb
állapotot mutatnak, mint az ugyanarról a
lelőhelyről
származó
Australopithecus
robustus. A mai felfogás szerint a Homo
erectusok körébe tartoztak.]
taler [talar: duża moneta srebrna o znacznej
wartości. Bita od końca XV wieku.] –
(ném.) tallér
talerz [1. naczynie stołowe przeznaczone do
podawania i jedzenia potraw; też:
zawartość tego naczynia; 2. okrągły
przedmiot przypominający kształtem to
naczynie; 3. okrągłe ostrze narzędzi
rolniczych; 4. zob. lustro w zn. 3; 5. W
spisach naczyń domowych z XVI-go w.
napotykamy często, zwłaszcza u ludzi
biedniejszych,
talerze
drewniane
(niewątpliwie toczone) mniejsze i większe.]
– tányér; (muz.) cintányér
talerz buforowy – ütköző, ütközőtányér (vasúti
kocsin)
talerz głęboki, głęboki talerz [talerz z
wgłębieniem w środku] – mélytányér
talerz obrotowy – forgatóasztal
talerz płytki, płytki talerz; płaski talerz [talerz z
niewielkim wgłębieniem do potraw o stałej
konsystencji] – lapos tányér v. lapostányér
talerz porcelanowy – porcelántányér
talerz wagi – mérlegserpenyő
talerz zaworowy – szeleptányér
talerz zderzakowy – ütközőtárcsa
talerz zupy – egy tányér leves
talerze (instrument muzyczny) [instrument
perkusyjny składający się z dwóch
okrągłych, metalowych płyt] – (muz.)
cintányér (tányér pár); réztányér (egyetlen
rézlemezből sajtolással homorúra kialakított
ütőhangszer)
talerzowy, -a, -e – tányér-, tányéros
talerzyk [1. mały talerz stołowy; 2. krążek
umocowany w dolnej części kijka
narciarskiego] – kistányér, tányérka;
csészealj; (marty) hótányér
talerzyk deserowy – desszertes- v. kistányér
talerzykowaty, -a, -e – tányér formájú v. alakú;
tányérszerű
talerzykowata czapka – tányérsapka
Talia [łac. Thalia z gr. Tháleia, dosł. 'kwitnąca;
w.mit. gr. mit. gr. Muza komedii,
przedstawiana z maską komiczną; jedna z
-
Wersja 01 01 2017
Charyt] – Thália (rózsás, viruló) (a komédia
múzsája, a színészet pártfogója, istennője)
1
talia (pas) [1. zwężenie ciała nad biodrami,
między górną a dolną częścią tułowia;
2. część sukni, płaszcza, żakietu itp.
przykrywająca tę okolicę ciała] – derék,
termet, ruhaderék
2
talia [komplet kart do gry] – (ká) csomag, pakli
talia kart – kártyapakli
talia kart francuskich – egy csomag francia kártya
talia3 [zob. wielokrążek] – felvonó-, mozgó-,
forgócsiga
Talia osy. [Filigranowa talia, która do
początków
XX
wieku
formowana
gorsetem. Znak szczególny stylu New look
oraz kolekcji Givenchy, projektanta
Audrey Hepburn.] – (mod) darázsderék
talionis (z łac. talio – odwet) [tak nazywano karę
za oszczerstwo i fałszywe oskarżenie. Z
powodu
nieudowodnionego
zarzutu
nieszlachectwa, delator ponosił jako karę
talionis 12 tygodni więzienia w wieży
dolnej i ponosił wszelkie koszta
wytoczonej mu sprawy, oraz płacił
spotwarzonemu 200 grzywien.] – (daw)
kármegtérítés, kártérítés rágalmazás és hamis
vádaskodás után
Talit, Tałes [prostokątna chusta nakładana
przez żydów na głowę bądź ramiona
podczas modlitwy, zwykle biała z
czarnymi
lub
granatowymi
(kolor
pokolenia Judy) pasami wzdłuż boków i
frędzlami zwanymi cicit (cyces) w rogach
chusty. Niekiedy pobożni żydzi noszą pod
ubraniem także mniejszy, codzienny tałes
katan. Do najważniejszych elementów
tałesu należą cicit, czyli frędzle – których
noszenie nakazuje żydom Tora w Księdze
Liczb
(Bemidbar)
15,37-41.
Najważniejszym jest jeden z frędzli
(najdłuższy) w jednym z rogów, na
którym wiąże się supełki. Tałes może też
być wyposażony w atarę (koronę) - pas o
długości około 1 m i szerokości od 6 do 12
cm, często pięknie haftowany.] – (zsid)
Tallit [vagy népnyelven talisz]; imaköpeny
Talita Kumi * Hebrajski język – Talita kúmi (arám
kifejezés: 'kislány, kelj föl!') [Jézus szavai,
melyekkel föltámasztotta Jairus leányát. - Mk
gör. és lat. szövegében arámul (5,41); Lk-nál
görögül hangzik el (8,54), Mt-ból hiányzik
(9,25).]
6978
És méne a zsinagóga fejének házához, és látá a
zőrzavart, a sok siránkozót és jajgatót.
És bemenvén, monda nékik: Mit zavarogtok és
sírtok? A gyermek nem halt meg, hanem alszik.
És nevetik vala Őt. Ő pedig kiküldvén
valamennyit, maga mellé vevé a gyermeknek
atyját és anyját és a vele levıket, és beméne oda,
ahol a gyermek fekszik vala. És megfogván a
gyermeknek kezét, monda néki: Talita, kúmi; ami
megmagyarázva azt teszi: Leányka, néked
mondom, kelj föl.
És a leányka azonnal fölkele és jár vala. Mert
tizenkét esztendıs volt. És nagy csodálkozással
csodálkozának. İ pedig erısen megparancsolá
nékik, hogy ezt senki meg ne tudja. És mondá,
hogy adjanak annak enni.”
talizman [fr.hiszp. talisman, wł. talismano 'jw.' z
arab. tilsam, tilasm 'obraz magiczny z
mistycznymi znakami przeciw czarom' z
gr. télesma 'konsekracja' od télos;
przedmiot,
który
w
mniemaniu
przesądnego właściciela przynosi mu
szczęście i chroni od złej przygody; por.
amulet] – (arab tilzan: varázskép) talizmán;
szerencsetárgy; a babona szerint viselőjét
bajtól, szerencsétlengtől megóvó, szerencsét
hozó apró tárgy (kép v. szobrocska)
talizmanowy, -a, -e – talizmántalk [1. bardzo miękki minerał tworzący białe,
zielonawe lub żółtawe skupienia; 2. biały
puder używany jako kosmetyk do
pielęgnacji skóry] – (arab) talkum; zsírkő;
(ásv.) fehér, zsíros tapintású ásvány,
magnéziumszilikát;
nagyon
finom,
porformájú magnézium-szilikát-hidrát; egy
puha,
szürkés-zöld
színű
ásvány
(Mg3Si4O10(OH)2); nem illatosított hintőpor
talk [rozmowa, gawęda] – talk [1. Angol szó,
jelentése: beszélgetés. A talk egy olyan
program neve, amely a hálózat két
felhasználója között interaktív – azaz élő –
kommunikációt valósít meg. Az elektronikus
levelezéssel ellentétben itt a felhasználók egy
időben ülnek a termináluk előtt, és amit az
egyik felhasználó begépel, azt a másik
rögtön látja a saját terminálján -- azonnal
válaszolhat rá. Hasonlít az IRC-re azzal a
különbséggel, hogy itt nincsenek csatornák,
és a beszélgetésben részt vevők száma is
korlátozott. 2. két felhasználó közvetlen,
online "beszélgetése" (írásban), ill. az erre a
célra szolgáló (Unix) program; 3. két
-
Wersja 01 01 2017
felhasználó közvetlen, online beszélgetése,
ill. az azt biztosító (Internet) hálózati
szolgáltatás, program]
talk-show [wym. tokszoł] [program telewizyjny
lub radiowy z udziałem publiczności, w
którym dziennikarze prowadzą swobodne,
nieformalne rozmowy z zaproszonymi
gośćmi] – (ang.) talk-show; beszélgetés;
tele-fere
talkowy, -a, -e – (arab) talkum-, zsírkőtalmud (z hebr. ‫ תלמוד‬talmud = 'nauka') [jedna z
podstawowych (choć nie jest uznawana za
"świętą") ksiąg judaizmu] – (héber, vall.)
talmud (héberül tan, tanulmány); zsidó
hagyományoknak,
hitvitáknak
és
bibliamagyarázatoknak héber és arám
nyelven
írt
gyűjteménye;
tanés
törvényforrás [a vallásos zsidó irodalom
tematikus rendszerbe foglalt gyűjteménye, a
Kr. u. VI. sz-ig, mely magába foglalja a
Misnát és a Gemárát is, mindkettő az
úgynevezett szóbeli Tóra, azaz a Törvény
értelmezése körül kialakult Szentírásmagyarázó és a részletes vallási törvényeket
megállapító hagyomány (halácha) rendszerbe
foglalt, összegző, írott változata héber és
arameus nyelven]
Talmud Babiloński – Babiloni Talmud
talmudowy, -a, -e – talmudtalmudysta, talmudista [znawca Talmudu];
talmudystka – (héber-lat.) talmudista; a
talmuddal foglalkozó személy, a talmud
ismerője
talmudystyczny, -a, -e – (héber-lat.) talmudista;
(átv.) merev formulákhoz, tételekhez betű
szerint ragaszkodó
talon1 [1. kupon upoważniający do otrzymania
lub zakupu czegoś; 2. odcinek arkusza
papierów
państwowych,
akcji
itp.
zawierający kupony; 3.
dokument
uprawniający do otrzymania towarów,
pieniędzy lub usługi; bon] – (fr.) talon;
(ker.)
utalvány,
szelvényutalvány
(értékpapíron); új értékpapírszelvények
váltására jogosító utalvány; ebédjegy
talon2 [plik kart leżących jedna na drugiej,
pełniących specjalną funkcję w niektórych
grach] – (ká) talon, kártyaletét
talowy, -a, -e – (vegyt.) talliumtałatajstwo, tałałajstwo [potocznie o gromadzie
ludzi nieokrzesanych, hałaśliwych; hołota,
hałastra] – csőcselék, söpredék
tałatajstwo uliczne – utcai csőcselék
tałes [jid. z hebr. tallith 'przykrycie; prześcieradło;
płaszcz' od aram. tělal 'przykrywać'. 1. szata
żydowska; 2. czworokątny płat białej
tkaniny
jedwabnej
a.
wełnianej,
6979
zakończony frędzlami (cyces), ozdobiony
srebrnym, niekiedy złotym gęstym haftem
(atara), z naszytymi dwoma czarnymi
pasami, używany przez Żydów w czasie
porannej modlitwy jako uroczysta szata
wierzchnia, przykrywająca głowę i
ramiona. 3. szal w czarne i białe pasy,
używany przez wyznawców judaizmu
podczas modlitw] – (héb. tallit): Tallit, v.
népnyelven talisz; imaköpeny, imaköntös,
[négyszögletes gyapjúlepel, melyben a zsidó
férfiak imádkoznak. - A Szentírásban nem
szerepel. Eredetileg a köntös csücskeire
kellett a rituális bojtokat erősíteni (Szám
15,37-41); később a bojtok egy külön
ruhadarab tartozékai
lettek.
Ezt
a
ruhadarabot elsősorban a reggeli ima
alkalmával viselték a fejükön (nagy,
négyszögletes
fehér
kendő,
melybe
legtöbbször fekete v. kék csíkokat szőttek).
Ebből fejlődött ki a nagy tallit, melyet csak
vallási ünnepeken viseltek, és a kis tallit,
melyet állandóan hordtak a felsőruhájuk
alatt.]
Imaköpeny, négyszélű gyapjúlepel, (szélén
hasonló rojtok vannak, mint a cicitnél) amelyben
a férfiak az imádkozást végzik. Hosszában a
szélek felé jobb-és baloldalon fekete szövés
csíkozza. A régi Izraelben öltőruhának használták
és egész napon viselték, ma már csak imánál,
vagy Istentiszteleti alkalmakkor viselik a férfiak,
illetve a 13. életévüket betöltött fiúk.
Hozzátartozó része a négy szélén lecsüngő
szemlélő rojt. (cicisz).Ha ez szabálytalanul van
megcsomózva, vagy ha már kopott, akkor a talisz
is maga is alkalmatlan liturgiai célokra. Díszes
része az ezüst- vagy aranyszálakból szövött felső
(nyak): az átóró. Ez néha fémlemezből áll,
egyeseknél puszta selyemszalag a dísz.A modern
istentiszteletben divatos selyemből készült talisz,
ezt rendszerint csak összehajtott átvető
formájában használják. Van olyan szokás is,
amely szerint a házasemberek öltik magukra
imádkozás alkalmával. Vállra borítva használják a
Rabbik,
a
zsidó
vallástudományokban
kiváltképpen járatos tudós férfiak pedig a fejüket
is betakarják a tallittal. A haladó,neológ,esetleg
konzervatív liturgikus irányzatokhoz tartozók
-
Wersja 01 01 2017
sálszerűen összehajtva a nyakukra helyezik.
Felöltése áldás kíséretében történik, minthogy
szombaton és ünnepnapokon az ünnepi a szombati
ruházat is vallásos kötelességet jelent, úgyanúgy a
talisz esetében is. A talitot tehát háromféle
formában használják:
1. a szigorúan vallásosak, különösen az ortodox
irányzatot követő rabbik a fejükre is borítják
2. a laikusok, ha konzervatívak, köpenyszerűen
a vállukra borítják, (leginkább ez a forma
dívik.)
3. a haladó irányhoz tartozók sálszerűen
összehajtva
a
nyakukra
vetik.
Az
előimádkozó mindig felölti, a közösség csak
bizonyos alkalmakkor.
Akit Tóra elé szólítanak, az magára veszi.
Bizonyos ünnepeken kötelező, sok helyen a
házasemberek öltik fel, másutt kis gyermekek is.
Tehetősebbeknek van külön hétköznapi, van
külön ünnepi taliszuk.
A talisz felöltésénél külön áldást mondanak,
rendszerint úgy, hogy a taliszt a fejre borítják.
Férfiakat taliszban temetnek el, de a szemlélő
rojtot elszakítják, és a koporsóból kilógatják, a
talisz díszét pedig letépik.
Tallit kátán: (cicit) kis talisznak is nevezik,
négyzet alakú gyapjúból készült, kb. egy méter
hosszú, s a vállnak megfelelő keskeny ruhadarab,
középütt négyszögű nagy kivágással, hogy a fejen
át a vállra vethessék. Négy sarkán van a szemlélő
rojt
(a cicisz) akár a taliszon. Viselésük bibliai
parancson alapszik Míg a taliszt csupán
istentisztelet alkalmával a ruha felett viselik,
addig a talisz kátánt a ruha alatt, az ingen hordják
egész nap.
A szemlélő rojtnak az a szimbolikus értelme,
hogy
állandóan
Isten
törvényeire,
a
kiválasztottsággal járó kötelességekre, és az
ember személyes szentségére emlékeztesse a
zsidót. Csak férfiak viselik, de már gyermekkoruk
óta, mert a fiúkra akkor adják rá a cidáklit, amikor
betűvetésre fogják őket.
6980
tam [I. zaimek, który odnosi się do miejsca
postrzeganego jako dalsze (nie tu, gdzie
jest mówiący), np. Gdzie mam to położyć?
Tam., lub do miejsca, o którym była mowa
albo będzie mowa, np. Urodził się w
Szwecji i tam spędził dzieciństwo., Nie
idziemy tam, dokąd myślisz. ― II pot.
partykuła o charakterze ekspresywnym,
zwykle
podkreślająca
obojętność
mówiącego wobec obiektów lub zdarzeń, o
których mowa, np. Ma tam jakieś zasługi.]
– (o miejscu) ott; odaát; (o kierunku) arra,
oda
tam gdzie – ahol; ott, ahol
tam, gdzie (jest) fotel – ott, ahol a fotel
tam, gdzie jest pokój – ott, ahol a szoba van, ott,
ahol a szoba
tam go ciągnie – átv. odahúz a szíve
tam i na powrót – oda-vissza
tam i z powrotem – oda és vissza, oda-vissza
tam idę – odamegyek
tam jest bufet – ott a büfé
tam jest jakaś dziewczyna – valamelyik kislány
van ott
tam jest niskie krzeslo – ott van az alacsony szék
tam jest przejście dla pieszych – ott a
gyalogátkelőhely
tam jest szafa – ott van a szekrény
tam już bardzo czekają na Panią – ott már várnak
Önre (nő)
tam może kupić wszystko w jednym miejscu – ott
mindent meg lehet venni egy helyen
tam na dole – odalenn
tam na górze – odafenn
tam na lewo – ott, balra
tam na lewo (na prawo, na wporst) – ott balra
(jobbra, egyensen)
tam na prawo? – ott, jobbra?
tam na prawo (na lewo, prosto) jest informacja
kolejowa – ott jobbra (balra, egyenesen) van
a pályaudvari információ
tam na skrzyżowaniu – itt/ott a kereszteződésnél
tam naprzeciwko – ott, szemben
tam nie ma pana profesora – nincs ott a
professzor úr
tam nie ma twojej matki – nincs ott az anyád
tam nie ma wesołej babcii – nincs ott a vidám
nagymama
tam są okulary – ott van a szemüveg
tam twoja zguba! – az a te veszted!
-
Wersja 01 01 2017
tam w końcu sali jest wolny stolik – a terem
végében van egy szabad asztal
TAM O'SHANTER [1. tradycyjne szkockie
nakrycie głowy nazwane od imienia
tytułowego Tama O'Shantera z wiersza
Roberta Burnsa. Jest to miękka czapka
przypominająca nieco beret, nie posiada
otoka ani daszka. Szyta z tkaniny
wełnianej, niegdyś jedynie w kolorze
niebieskim, obecnie drukowana często w
szkocką kratę. Charakterystyczny dla niej
jest pompon umieszczony na środku. 2.
szkockie nakrycie głowy, pierwotnie
męskie, którego nazwa pochodzi od
tytułowej postaci z wiersza Roberta
Burnsa Tam o'Shanter.] – hagyományos
skót sapka
Tam de se iudex iudicat, quam de reo [sędzia
wydaje wyrok tak do siebie, jak i co do
oskarżonego (pozwanego). Sędziego ocenia
się po jego wyrokach.] – (lat.) Tam de se
iudex iudicat, quam de reo; a bírót ítéletei
után értékelik.
tama [1. zapora wodna wznoszona przy regulacji
rzeki; 2. trudność, przeszkoda; 3. sposób
przeciwdziałania czemuś; 4. budowla
odgradzająca w kopalni jedną część
wyrobiska od drugiej] – gát, töltés, védgát;
duzzasztógát; (átv.) gát, akadály, nehézség
tama bobrowa [grobla na rzece zbudowana
przez bobry] – hódgát
tama faszynowa – rőzsegát, rőzsetöltés
tama kafarowa – cölöpgát
tama
klocowa
[tama
przeciwpożarowa
zbudowana z drewnianych kloców] –
tuskógát
tama na rzece – afolyó védőgátja v. töltése
tama ochronna – védtöltés, védgát, védőgát
tama piaskowa – homokgát, homoktöltés
tama śluzowa – zsilipgát
Tamar (drzewo palmowe) [1. Żona Hera, Era, i
Onana. 2. Córka Dawida i Moachy,
Maaki, siostra Absaloma. Zbezczeszczona
przez Amnona, pomszczona przez
Absaloma. 3. Córka Absaloma. 4. Miasto
na połududniowy-wschód od Judy.] –
Támár (pálmafa, datolyapálma) [1. Hér, majd
Ónán felesége; apósa, Júda (1) által Pérec és
6981
Zeráh (1) anyja (1Móz 38); Jézus ősanyja
(Mt 1,3). 2. Dávid leánya, akit féltestvére,
Amnon (1) meggyalázott (2Sám 13,1-33). 3.
Absolon
leánya (2Sám 14,27).
4.
Közelebbről nem ismertetett déli határterület
az újra helyreállított Izráelben (Ez 47,19;
48,28).]
Tamara [żeńskie imię semickie (po aramejsku:
palma daktylowa).] – Tamara [héber – orosz
eredetű női név. A bibliai Támár nevéből
származik, melynek eredeti jelentése:
datolyapálma.]
Tamaryndus [gatunek drzewa, rosnącego na
granicy ziemi uprawnej i pustyni] –
Tamarindus; a hüvelyesekhez sorolt genus, a
Caesalpiniodeae alcsaládban, melybe egy faj,
a T. indica tartozik [Tamaryndus indica
(tamarind)]
Tamaryndowiec indyjski, tamarynd indyjski,
powidlnik indyjski (Tamarindus indica L.)
[gatunek
tropikalnego
drzewa,
pochodzący ze wschodniej Afryki. Jedyny
gatunek z rodzaju Tamarindus z plemienia
Detarieae
rodziny
bobowatych.]
–
tamarindusz
(Tamarindus
indica)
[a
kétszikűek (Magnoliopsida) osztályába, ezen
belül a hüvelyesek (Fabales) rendjébe és a
pillangósvirágúak (Fabaceae) családjába
tartozó faj.]
tamaryszek (Tamarix L.) [1. rodzaj krzewów lub
małych
drzew
z
rodziny
tamaryszkowatych. Liczy około 50
gatunków z pustyń, półpustyń i stepów
południowej Europy, północnej Afryki,
Azji Mniejszej, środkowej Azji; 2. krzew o
drobnych kwiatach ujętych w wydłużone
grona, rosnący w okolicach pustynnych i
nadmorskich] – (növ.) tamarix, tamariszk,
tamariska, vasfa (a Földközi-tenger vidékén
honos, fürtös virágú cserje, dísznövény);
Tamariska (Tamarix articulata, Tamarix
pentandra, Tamarix tetragyna, eshel).
[Jellegzetes pusztai növény, levelei az arid
viszonyokhoz jól idomultak. Hágár a
-
Wersja 01 01 2017
gyermeket Beer-sheba pusztájában egy
tamariska-bokor alá teszi (1 Móz 21,15),
Ábrahám ugyanitt ültet tamariska-fákat (1
Móz 21,33). Hegyvidékeken is megél (1 Sám
22,6), Saul hamvait Jabesh-gilead lakói ilyen
fácska
alá
temetik.
Érdekességként
megemlítjük, hogy főleg homok talajú
temetőkben nálunk is gyakran ültetnek
tamariskát.]
Tamaryszek (Tamarix mannifera) – Mannacserje
(Tamarix mannifera) [Jellegzetes pusztai
növény, levelei az arid viszonyokhoz jól
idomultak
Izzadmány
elmélet
a
legvalószínűbb! Pajzstetvek csípése nyomán
a mannacserjén sejtburjánzással édes ízű
bőrszöveti izzadmány képződött, amely
gyorsan megszilárdult és fehér golyócskák
formájában hullott a földre. Hajnalban
szedték, mert gyorsan bomlott. Mi lehetett a
manna? „ Man ha? Mi ez?”-kérdezték az
izraeliták, mikor sivatagi vándorlásaik során
az égből, fehér daraszerű, ehető gömböcskék
hullottak, melyek fogyasztása megmentette
őket az éhhaláltól. Vita tárgya volt e táplálék
mibenléte. Egyesek szerint kékmoszatok
lehettek, mások szerint zuzmók, ill.
cserjéken létrejött „izzadmányok”.]
Tamaryszek francuski (Tamarix gallica L.)
[gatunek
roślin
z
rodziny
tamaryszkowatych
(Tamarixaceae).
Pochodzi z zach. wybrzeży Morza
Śródziemnego
(Włochy,
Francja,
Hiszpania), rozprzestrzenił sę także w
Wielkiej Brytanii. Jest uprawiany w wielu
krajach świata.] – Francia tamariska
(Tamarix gallica)
tamaryszkowate (Tamaricaceae Link) [rodzina
roślin
należąca
do
rzędu
tamaryszkowców] – tamariska-féle
tambor [osłona górnej części bocznych kół
łopatkowych na statkach z napędem
bocznokołowym] – hímzőkeret; szélfogó
tamborek [przedmiot ułatwiający haftowanie,
składający się
z dwóch
obręczy
przytrzymujących napięty na nich
materiał] – (kerek) hímződob, hímzőkeret
6982
tambur [1. cylindryczna lub wieloboczna
podstawa kopuły; 2. blok kamienny o
cylindrycznym kształcie, stanowiący część
trzonu kolumny; 3. instrument muzyczny
w kształcie walca lub półkuli, obciągnięty
skórą] – dob
tambura [rodzaj lutni azjatyckiej] – (szerb, zene)
tambura;
szláv
húros
hangszer
[a
hosszúnyakú lantok családjába tartozó
tojásdad alakú, pengetős hangszer. A világ
számos országában ismerik különböző
változataiban, egészen Kínától az Adriáig,
Oroszországtól (balalajka) Észak-Afrikáig]
tamburmajor [1. dyrygent orkiestry w marszu 2.
dowódca
doboszów
lub
orkiestry
wojskowej] – (fr-ném.) tamburmajor;
(dawno) a katonazenekart vezénylő tiszt v.
altiszt
tamburyn (bębenek baskijski) [1. instrument
muzyczny, mały płaski bębenek na
obręczy z brzęczącymi blaszkami;
tamburyno; 2. instrument muzyczny
perkusyjny z grupy membranofonów,
składający się z drewnianej (czasem
metalowej) obręczy, na którą naciągnięto
z jednej strony skórę.] – (fr.) tamburin;
(zene) csörgődob, csörgős kézi dob [alatta
általában a lapos csörgődobot értjük, mely
Spanyolország délvidékéről ered]
tamburyno [instrument muzyczny, mały płaski
bębenek na obręczy z brzęczącymi
blaszkami;
tamburyn]
–
tamburin,
csörgődob
tamci, tamte – amazok
tamci też są dobrzy – ezek a hallgatók nagyon jók
tameczny, -a, -e [daw.; zob. tamtejszy] – ottani,
odavaló, odavalósi
tamiarz [1. robotnik w kopalni zatrudniony przy
budowie i konserwacji różnego rodzaju
tam; 2. robotnik obsługujący tamy
śluzowe na drogach przewozowych] –
gátépítő, gátszóró ffi
Tamiza (ang. Thames, w starożytności zwana
Tamesis) [rzeka w południowej Anglii] –
Temze [(angol Thames, óangol Temese, latin
Tamesis) folyó Anglia déli részén. Kemblenél ered és az Északi-tengerbe folyik.]
tamka – gátacska
Tammus (syn życia) [fenicki bałwan; podobno
grecki Adonis] – Tammuz (a tökéletessé
tevő (tisztító) tűz) [A termékenység istene,
amelyet Mezopotámiában, Szíriában és
Palesztinában
tiszteltek;
egyiptomi
megfelelője Osiris, görög megfelelője
Adonis (Ez 8,14).]
tamować (tamuje) [1. utrudniać swobodne
przejście,
przesuwanie
się
czegoś;
-
Wersja 01 01 2017
2. powstrzymywać lub opóźniać określone
reakcje fizjologiczne albo rozwój czegoś;
3. przestawać
uzewnętrzniać
lub
odczuwać jakieś emocje] – gátat emelni;
gátat építeni; (átv.) gátolni, elgátolni,
rekeszteni, akadályozni, útját állni vminek;
(med.) megállítani; elállítani
tamować handel – kereskedelmet akadályozni v.
gátolni
tamować krew – vérzést elállítani
tamować oddech – lálekzetet elállítani
tamować
rpzwój
–
fejlődést
gátolni,
megakadályozni a fejlődést
tamować ruch – forgalmat akadáőlyozni
tamować rzekę – a folyónak gátat emelni v. folyót
szabályozni
tamowanie – gátolás, akadályozás, rekesztés,
fékezés
tamowanie krwawienia – vérzéscsillapítás, a
vérzés meggátolása
tamowanie krwi – vézéscsillapítás
tamowność – átviteli tényező
tamowność akustyczna – hangterjedési állandó
tamowność akustyczna falowa – hanghullámátviteli tényező
tamowność łańcuchowa – szűrőláncátviteli
tényező
tamowy, -a, -e – gát-, akadály-, töltés-, rekesztampon [1. zwitek gazy, waty itp., służący m.in.
do tamowania krwi lub do oczyszczania
ran; 2. zwitek chłonnego materiału, np.
waty, gazy itp., służący m.in. do
tamowania krwawień, oczyszczania ran
lub wprowadzania leków] – (fr.) tampon;
(orv.)
gézv.
vattadugasz
(vérzéscsillapításra,
sebek tisztítására;
rongycsomó
kenésre,
dörzsölésre);
vattapamat; bourdonnet (franc., ejtsd:
burdonné), tépés v. vattapamat [mely fonállal
jól össze van kötözve s melyet genyedő
sebekre szoktak tenni oly helyeken, hol a test
redőt képez, pamatok által meggátolni
igyekeztek a redők összeforradását, minek
esetleg eltorzulások v. a tagok funkciójában
beálló zavarok lennének a következményei.]
tampon z aplikatorem – tampon felhelyezővel
tamponować – tamponálni; (bány.) cementezni
tamponować ranę – sebet tamponálni
tamponować skały [wypełniać szczeliny skał
wodoszczelnym materiałem] – sziklát
cementezni
tamponowanie – tamponálás; (bány) cementezés
tam-tam [1. drewniany bęben obciągnięty skórą,
używany przez niektóre plemiona w
Afryce jako instrument muzyczny lub do
przekazywania wiadomości na odległość;
6983
2. instrument perkusyjny pochodzenia
azjatyckiego
w
kształcie
cienkiej,
metalowej
tarczy;
3)
perkusyjny
instrument muzyczny z grupy idiofonów,
rodzaj bębna szczelinowego używanego w
krajach Afryki jako instrument głównie
sygnalizacyjny.
Korpus
instrumentu
stanowi wydrążony pień drzewa z
wyciętymi wzdłuż niego szczelinami.
Grający uderza pałkami w krawędzie
szczelin, które wydają dźwięki o różnej
wysokości.; 4) instrument perkusyjny z
grupy idiofonów, rodzaj gongu o
większych rozmiarach, pochodzący z Chin
i Indii] – (indiai) tamtam (dob); kelet-ázsiai
eredetű,
semleges
hangú,
gongszerű
ütőhangszer; egyes afrikai népek hosszúkás
fadobja; (átv.) nagy lárma, zaj vmi miatt;
hírverés [eredetileg hindusztáni és kínai
származású ütőhangszer, a nyugat-európai
hangszercsaládban is polgárjogot nyert.
Kezdetben még csak a katonai zenekarokban
jutott neki szerep, ahol a török invázió
folytán honosult meg, de később már a
színházi s a nagy zenekarokban is széltében
használták drámai hatások fokozása céljából.
Két érclemezből áll, melyek az egyik oldalon
fogóval, mint hangelszigetelővel vannak
ellátva s kezelőjük erősebben vagy
gyengébben összeüti őket, miáltal élesen és
tartósan vibráló lármás zörej idéztetik elő.
Sem külön notációja, sem hangneme
nincsen, csak időnkint egy vonalsorban az
ütései jeleztetnek, mikor a zeneíró intenciója
ezt megkívánja. A kínai és hindusztáni
zenében gong néven fordul elő, a franciák
Beffroinak
nevezik,
mely
majdnem
egyértelmű a vészharang jelentőségével.]
tamta – amaz, a másik (nő)
tamtejszy, -a, -e [znajdujący się tam (w
przeciwieństwie do tu); też: dotyczący
tamtych, już wspomnianych miejsc, osób]
– ottani, odavaló, odavalósi
tamtejsze zwyczaje – ottani szokások
tamten, tamta, tamto [zaimek odnoszący się do
obiektów lub okoliczności postrzeganych
jako dalsze (w opozycji do ten),
wskazanych w jakiś sposób przez
mówiącego, np. Podaj mi tamte okulary.,
lub w odniesieniu do obiektów, które są
znane odbiorcy, bo była o nich mowa, np.
Nie mówmy o tamtej sprawie., używany
przy nazwach okresów oznacza poprzedni
taki okres, np. Widziałam go w tamtym
tygodniu] – az, (spośród kilku) amaz, a
másik
tamten brzeg – túlsó part (túlvilág, másvilág)
tamten świat – másvilág, túlvilág
-
Wersja 01 01 2017
tamtędy [zaimek odnoszacy się do miejsca
stanowiącego trasę ruchu, postrzeganego
jako dalsze (w przeciwieństwie do tędy),
wskazanego w jakiś sposób przez
mówiącego, np. Nie idźcie tamtędy, bo
ciemno., lub wskazujący na miejsce, o
którym była lub będzie mowa, np. Tamtęty
właśnie będziemy szli. Idźcie tamtędy,
którędy szliśmy wczoraj.] – arra, amarra,
arrafelé, oda
tamtędy droga! – arra vezet az út!
tamto – amaz, a másik (vmi)
tamtym – azzal
tamże [zaimek odnoszący się do miejsca, o
którym była mowa, np. Urodziła się w
Warszawie i tamże chodziła do szkoły., oraz
używany w przypisach do tekstów o
charakterze naukowym; odnoszący się do
wcześniej cytowanego utworu] – ugyanott
(uo.) , ugyanazon a helyen; idézett helyen (i.
h.)
tan [przestarzale: taniec] – tánc, körtánc, népi
tánc
tanagra [figurka terakotowa wyrabiana niegdyś
w Beocji] – finoman festett, égetett, kecses
ógörög agyagszobrocska (a lelőhely,
Tanagra görög város nevéből)
tanalbina [doustny lek przeciwbiegunkowy;
białczan taniny] – (vegyt.) tannalbin
[ albumin-tannát] (hasmenés elleni szer)
tanatofobia [zob. strach przed śmiercią; lęk
przed śmiercią] – tanatofóbia; beteges
halálfélelem
tancbuda [lekcew. podrzędny lokal rozrywkowy
z miejscem do tańca] – (közb.) kétes hírű,
táncos hely, mulató
tancerka – táncosnő (jestem tancerką)
tancerka [showgirl] – görl, revütáncosnő, színpadi
táncosnő
tancerka
baletowa,
tancerka
baletu
–
baletttáncosnő
6984
tancerz [1. mężczyzna, który umie tańczyć lub
który tańczy; 2. mężczyzna, który tańczy
zawodowo] – táncos (jestem tancerzem)
tancerz baletu – balettáncos (ffi)
tancerz
charakterystyczny
[tancerz
specjalizujący
się
w
tańcach
charakterystycznych] – karaktertáncos
tancerz, jakich mało – olyan táncos, amilyen
kevés van
tancerz solista – szólótáncos
tancerz teatralny – baletttáncos, táncművész
tancerz w zespole tańca ludowego – néptáncos
tancerze kotylionowi – cotillon táncosok
tancmistrz
[1. daw.
kierownik
zespołu
tanecznego; 2. daw. nauczyciel tańca] –
tánctanár, táncmester
tandeciarka – zsibárusnő
tandeciarski, -a, -ie – ócska, silány, rosszminőségű
tandeciarstwo – zsibárukereskedés, ószeresbolt
tandeciarz [1. pogard. ten, kto produkuje lub
sprzedaje rzeczy złej jakości; 2. daw.
handlarz
starzyzną];
tandetnik
[przestarzałe:
handlarz
starzyzną;
tandeciarz] – ószeres, zsibárus [olyan
kereskedő, aki már használt tárgyak,
ócskaságoknak és régiségeknek árusításával
foglalkozik. Az 1875. XXXVII. t.-c. 5. §
szerint kiskereskedőknek tekinthetők.]
tandem [1. układ kilku współpracujących ze
sobą elementów; 2. rower dwuosobowy; 3.
zaprzęg koni lub psów; 4. para
zawodników występujących w tych
samych barwach] – (lat.-ang.) tandem; két
egymás mögé befogott ló vonta könnyű,
kétkerekű kocsi; két összekapcsolt gőzgép,
közös dugattyúval; (rower) kétüléses
kerékpár, egymás mögött elhelyezett két
hajtószerkezettel
tandeta [1. pogard. rzeczy tanie, niedbale
wykonane lub bez wartości; 2. daw.
miejsce
handlu
starymi
rzeczami,
sprzedawanymi okazyjnie] – zsibvásár;
tucatáru, zsibáru, olcsó gyári készítmény;
bóvli, ócskaság, silány minőség
tandeta bazarowy – bazáráru
tandetnie – tucatáru, zsibáru módjára
tandetność – tucatáru, zsibáru volta vminek
tandetny, -a, -e – ócska, vacak; értéktelen, silány;
tucatáru-, zsibárutandetna robota – silány, rossz minőségű munka
tandetne sprzęty – silány szerszám, felszerelés
tandetny ubiór – ócska öltöny
tandetny utwór – fércmű
tanecznica [daw. tancerka] – (dawno) táncosnő
tanecznik – (dawno) táncos ffi
-
Wersja 01 01 2017
taneczny, -a, -e – tánc-, táncos
taneczna zabawa – táncmulatság
taneczny krok – tánclépés
taneczny wieczór – táncestély
tanga [rodzaj stringów] – tanga [Felszabott slip
(bugyi), keskeny oldalrésszel, de normál
hátrésszel.]
Tanganika1 [nazwa kontynentalnej części
Tanzanii, która do I wojny światowej była
kolonią Cesarstwa Niemieckiego i znana
była pod nazwą Niemiecka Afryka
Wschodnia.] – Tanganyika [köztársaság volt
Kelet-Afrikában, a Brit Nemzetközösség
része. Nevét a Tanganyika-tóról kapta, ami
nyugati
határát
képezte.
1964-ben
Tanganyika egyesült Zanzibár szigetével és
az új állam a Tanzánia nevet kapta.]
Tanganika2 [(ang. Lake Tanganyika, fr. Lac
Tanganyika)
jezioro
w
Afryce
Południowo-Wschodniej na terytorium
Zambii,
Demokratycznej
Republice
Konga, Burundi i Tanzanii.] – Tanganyikató [nagy tó Közép-Afrikában (3° 20' – 8° 48'
dél és 29° 5' – 31° 15' kelet). A világ
második legnagyobb vízmennyiségű tava a
szibériai Bajkál-tó után.]
tāngā hindi, w Indiach [dwukołowy, lekki pojazd
na 2 a. 4 osoby, ciągnięty przez jednego
konia] – tanga v. tonga; lóvontatta,
többszmélyes, kétkerekű kordé
tangens [1. jedna z funkcji trygonometrycznych;
stosunek
długości
przyprostokątnej
leżącej naprzeciw danego kąta ostrego do
długości drugiej przyprostokątnej; 2.
oznaczany w Polsce
– stosunek długości
przyprostokątnej leżącej naprzeciw tego
kąta
i długości przyprostokątnej
przyległej do tego kąta; pl. styczna (sty)]
– (lat.) tangens; (mt.) érintő; vmely görbét
egy ponton érintő egyenes; (szögfüggvény) a
derékszögű háromszögben a szöggel
szemben levő befogónak a szög melletti
befogóval alkotott aránya (tg)
tango1 [nastrojowy taniec towarzyski o wolnym
tempie, w takcie 2/4 lub 4/4, wywodzący
się z Argentyny; utwór muzyczny w takim
takcie, przeznaczony do tańca tanga] –
(sp) tangó; (zene) lassú, kétnegyedes ütemű
modern társasági tánc; eredetileg argentin
népi tánc
6985
tango solowy – szólótangó
tango2 (odcień ciepłej i brudnej rudej czerwieni)
– narancs-téglavörös szín
tangować – (lat.) tangálni; érinteni
tani, -ia, -ie [1. niedrogi; 2. oferujący towary,
usługi po niższej cenie niż inni; 3. lichy,
marny] – olcsó; jutányos
tani to on nie jest – olcsónak nem olcsó
tani towar – olcsó áru
tania kuchnia – olcsó konyha
tanie dowcipy – olcsó szellemeskedés v. tréfa
tanie gierki – olcsó trükkök, ripacskodás
(színházban)
tanie wydanie – olcsó kiadás v. kiadvány
tanie życie – olcsó élet és megélhetés
taniak – (közb.) olcsó áru; bóvli
taniec [1. rytmiczne ruchy ciała wykonywane w
takt muzyki; 2. utwór muzyczny, przy
którym można tańczyć] – tánc
taniec,
pląs
[rzadko
uprawiano
tańce
pojedynczej osoby, co czyniła córka
Herodiady.
Tańczyli
mężczyźni
z
mężczyznami, kobiety z kobietami,
dziewczyny z dziewczynami. Tańca w
parach mieszanych (mężczyzna z kobietą)
nie znano. Taniec jest bardzo aktywnym
środkiem
we
wprowadzaniu
zeświecczenia, co widocznie było u
Izraelitów przy postawieniu cielca złotego;
taniec córki Herodiady był przyczyną
śmierci Jana Chrzciciela. Taniec szkodzi
rozwojowi życia duchowego i nie separuje
od świata.] – tánc [Az öröm szokásos
-
Wersja 01 01 2017
kifejezője, pl. születés vagy esküvő
alkalmából (Jób 21,11; Jer 31,4; Mt 11,17;
Lk 15,25); győzelem megünneplésekor
(2Móz 15,20-21; Bír 11,34; 1Sám 18,6);
Isten tiszteletére (2Sám 6,14; Zsolt 149,3).
Gyakran erkölcstelen kicsapongás okozója
(2Móz 32,19; Mk 6,22). Izráelben férfiak és
nők nem táncoltak együtt, általában az
asszonyok táncoltak. A férfiak egyedül
(2Sám 6,14-16) vagy csoportokban (1Sám
30,16) táncoltak.]
taniec bachiczny – bacchustánc
taniec
brzucha
[taniec
polegający
na
rytmicznym poruszaniu biodrami i
mięśniami brzucha] – hastánc
taniec charakterystyczny [1. powierzchownie
stylizowany taniec ludowy; 2. taniec
przedstawiający ruchowo typowe cechy
postaci pewnych środowisk, zawodów itp.]
– karaktertánc
taniec godowy – nászjáték
 forma prezentacji własnych walorów
osobistych,
służąca
zwiększeniu
i
wyeksponowaniu własnej atrakcyjności
seksualnej;
 obecna w świecie ludzi tak samo jak w
świecie zwierząt, obecna w kręgach
ezoteryczno-mistycznych tak samo, jak we
wszystkich innych;
 motywy tańca godowego są mniej lub
bardziej
wyraźne
np.
w
ideach
nadczłowieka, dążenia do świętości, boskości,
idealnego,
kompletnego,
kosmicznego
Człowieka;
 uświadomienie
sobie
obecność
tych
motywów
dekonspiruje
wszelkie
nieświadome
formy
masturbacji
intelektualnej, w konsekwencji umożliwia
uwolnienie się od mechanizmów kastracji
intelektualnej.
taniec góralski – gurál tánc
taniec hajducki – hajdútánc
taniec jazzowy – jazztánc (jazz-tánc)
taniec kawalerski – legényes
taniec kozacki – kozáktánc
taniec ludowy – népi tánc, néptánc (tańce ludowe:
néptáncok)
taniec na lodzie – jégtánc
taniec nowoczesny – modern tánc
taniec polski – lengyel tánc
taniec śmierci [w sztuce średniowiecznej:
alegoryczny korowód ludzi różnych
stanów prowadzony
przez śmierć,
wyrażający równość wszystkich ludzi w
obliczu śmierci] – (műv.) haláltánc
6986
taniec świętego Wita [zob. pląsawica] – vitustánc;
(orv.)
rendszerint
a
gyermekkorban
előforduló szervi idegbaj, amelyet főleg az
arcban és a törzsben jelentkező gyors
rángások jellemeznek
taniec towarzyski [taniec przeznaczony do
tańczenia w celach rozrywkowych] –
társastánc
taniec werbunkowy – (tánc) verbunkos; toborzó
taniec wojenny [u ludów pierwotnych: taniec
wykonywany na znak rozpoczęcia wojny]
– harci tánc
taniec z przytupem – dobbantós tánc
tanieć [stawać się tańszym] – olcsóbbodni [(co)
tanieje: lemegy (minek) az ára]
tanim kosztem – olcsó áron
tanin [garbnik występujący w korze dębowej garbnik z galasówek] – (lat.) tannin;
(vegyt.) csersav (színtelen, fénylő por, vízben
könnyen oldódik)
tanina [naturalny garbnik roślinny] – tannin,
digalluszsav, csersav [C14H10O9+2H2O]
taniny [związki organiczne zbudowane z wielu
cząsteczek kwasu galusowego (3,4,5trihydroksybenzoesowego) i D-glukozy] –
(lat.) tanninok, más néven csersavak v.
digalluszsavak [keserű ízű, növényi eredetű
polifenolok, amik összekötik és kicsapják a
proteineket]
taninowy, -a, -e – tannin-; csersavas
tanio – olcsón, nem drágán, jutányosan
tanio kupić – olcsón venni
tanio sprzedać – olcsón v. jutányosan eladni
taniocha, tanizna [1. pot. rzecz bardzo tania;
2. pot. bardzo niska cena czegoś] –
olcsóság; (közb.) olcsó áru, bóvli
taniość – olcsóság; olcsó áru
Tanis (hebr.: Soan; egip. Dżanet, współczesne San
al-Hadżar al-Kiblija) [1. miasto w delcie
Nilu, za czasów Mojżesza stolica Egiptu;
2. starożytne miasto w Egipcie w
północno-wschodniej Delcie, istniejące już
w połowie III tysiąclecia p.n.e. ok. 16701570 p.n.e. silnie ufortyfikowane przez
Hyksosów. Kolejny okres rozkwitu
przeżyło Tanis pod rządami Ramzesa II
(ok. 1304-1237 p.n.e.) jako ośrodek kultu
Seta. Z Tanis wywodził się Smendes,
założyciel XXI dynastii, który podniósł je
ponownie do rangi stolicy. Zachowały się
ruiny 3 świątyń. W pobliżu nekropola
królów z XXI i XXII dynastii. Okolice
Tanis należą obecnie do najbogatszych
terenów archeologicznych w Egipcie.] –
Tanisz (Τάνις), az ókori Dzsanet (a mai
la nā ‫ صان ال حجر‬-Ḥaǧar) görög neve.
-
Wersja 01 01 2017
[Egyiptomban, a Nílus deltájánál fekvő
város. Korábban a hükszosz főváros,
Avarisz, majd II. Ramszesz fővárosa, PerRamszesz állt a környéken.]
Tanisz romjai
taniutki, taniusieńki, taniuteńki, -a, -ie – olcsó
tank [1. naczynie używane do wywoływania
negatywów; 2. daw. duży pojemnik do
przechowywania gazów lub cieczy; 3.
duży zbiornik na ciecz lub gaz; 4. daw.
czołg] – (ind→ang) tank; folyadékok
szállítására v. tárolására szolgáló tartály;
tartály, hűtőtartály; (wojsk) harckocsi,
(czołg) páncélos harckocsi, páncélkocsi, tank
tanker (statek zbiornikowiec)
tanker; tartályhajó
–
(ind→ang.)
tankietka [to mały, najczęściej bezwieżowy czołg
z
dwuosobową
załogą.
Czasami
tankietkami nazywano także małe czołgi z
wieżą obrotową.] – könnyű harckocsi,
kisharckocsi v. tanketta [kisméretű, általában
egy–két
fő
szállítására
alkalmas,
géppuskával
felszerelt,
a
gyalogság
támogatására és felderítésre alkalmazott
könnyű páncélozott harcjármű. Az 1920–30as évek elterjedt harcjárműve volt, de néhány
típust még a második világháború első
időszakában is használtak.]
tankini (sukience) [strój kąpielowy tankini] –
tankini [1. Fürdőruhaanyagból készült
derékig érő szűk felsőrész vékony pánttal. 2.
Kétrészes fürdőruha hosszított felsőrésszel,
amely topként is viselhető.]
tankini
6987
tankofermentor [1. to zbiornik w którym
fermentuje piwo. Wykonany zazwyczaj ze
stali nierdzewnej o kształcie cylindrycznostożkowym;
2.
pionowy
zbiornik
cylindryczno-stożkowy zwany również
unitankiem służący do przeprowadzenia
fermentacji
i
kondycjonowania
(leżakowania) piwa] – erjesztő tartály
tankować [1. napełniać zbiorniki pojazdu
mechanicznego materiałami pędnymi; 2. o
pojazdach
mechanicznych,
statkach:
pobierać paliwo; 3. żart. pić alkohol] –
(ind→ang.) tankolni; üzemanyagot felvenni;
folyékony üzemanyagot venni fel v.
vételezni (átv.) alkoholt fogyasztani, piálni
tankowanie – üzemanyaggal való ellátás,
hajtóanyag-felvétel, tankolás
tankowiec [1. zob. zbiornikowiec: (ang. tank –
zbiornik, cysterna; port. tanque – staw,
zbiornik), prawidłowa (zalecana) polska
nazwa: zbiornikowiec – statek-cysterna,
przeznaczony
do
transportowania
materiałów
płynnych.
Zbiornikowce
należą
do
największych
statków
handlowych.] – (zbiornikowiec) tartályhajó;
olaj- v. petroleum tanker; folyadékokat
szállító tartályhajó; tankajó; páncélos, tankos
tantal [1. (Ta, łac. tantalium) - pierwiastek
chemiczny z grupy metali przejściowych w
układzie okresowym. Nazwa pochodzi od
Tantala - postaci z mitologii greckiej; 2.
pierwiastek chemiczny o symbolu Ta] –
tantál (tantalium); ritka kémiai elem, amely
vegyületeiben többnyire mint öt vegyértékü
negativ gyök szerepel [a periódusos rendszer
73-as rendszámú eleme. Vegyjele Ta. Az
átmenetifémek közé tartozik. Szürkésfehér
színű, fémesen csillogó, kemény fém. Jól
nyújtható. Tércentrált köbös rácsot alkot.
Vegyületeiben általában 5 vegyértékű.
Olvadáspontja igen magas, 3017 °C.]
Tantal [1. (Tantalos) - w mitologii greckiej syn
Zeusa i Pluto, ojciec Niobe i Pelopsa,
władca góry Sipylos w Lidii (Azja
Mniejsza). 2. mit. gr. król frygijski, syn
Zeusa zdradzający ludziom sekrety
bogów] – (gör.) Tantalusz, Tantalosz [király,
aki Zeusz fiának, Pelopsznak a húsából
készült ételt tálalt fel az isteneknek.
Büntetésből később az alvilágban folytonos
éhség és szomjúság gyötörte. Nyakig állt a
vízben, gyümölcstől roskadozó ágak
csüngtek fölötte, de mihelyt enni vagy inni
próbált, a víz is, a gyümölcs is eltűnt.]
tantalit – (ásv.) tantalit
tantalowy, -a, -e – tantál-; tantaluszi
tantiema (fr. tantième), tantiemy [1. pieniądze
wypłacane autorowi dzieła literackiego
-
Wersja 01 01 2017
albo muzycznego (przede wszystkim
autorom sztuk scenicznych), które
stanowią określony procent od dochodów
z wystawienia sztuki, wydania kasety,
opublikowania książki itp.: Miał zaległe
tentiemy z dwóch komedii, ale teatry były
bez grosza. 2. wynagrodzenie wypłacane z
zysków członkom rad nadzorczych i
zarządów spółek: Tantiemy dla zarządu
spółki nie były w tym roku wysokie; 3.
udział członków rad
nadzorczych,
zarządów spółek akcyjnych i komisji
rewizyjnych w zyskach przedsiębiorstw;
4. określony w procentach udział autora w
dochodzie z wystawienia jego sztuki,
wydania książki, realizacji filmu itp.; 5.
umowna opłata ustalana procentowo
płacona uprawnionemu z tytułu praw
autorskich majątkowych (kompozytorowi,
filmowcowi, tłumaczowi, producentowi
lub organizacji zbiorowego zarządzania
prawami
autorskimi
lub
prawami
pokrewnymi),
a
uzyskana
od
użytkowników za odtworzenie dzieła –
utworu muzycznego, audialnego (np.
słuchowiska) lub wizualnego (np. filmu)] –
(fr.) tantième (ejtsd: tantyiem), tantièma;
eredetileg annyiadik (rész), innen osztalék,
ösztöndíj v. nyereségrészlet; (közg.) a
kapitalista
részvénytársaságok
tiszta
jövedelméből a vállalatok igazgatósági,
bizottsági, választmányi, vezetőségi stb.
tagjai számára juttatott osztalék; (szính.) az
előadás bevételéből a szerzőnek fizetett
jogdíj, írói tiszteletdíj; royalty [jellemzően
olyan esetet jelöl, ahol a licencjogot a
licencelő nem saját felhasználásra, hanem az
általa gyártott termékekbe építve, azok
végfelhasználói részére történő továbbadás
céljára szerzi meg]
tantiema autora – szerzői tiszteletdíj v. tantièma
tantiema kompozytora – a zeneszerző tiszteletdíja
tanto nie zanadto [np. allegro non tanto - szybko,
lecz nie zanadto żywo] – tanto = nagyon;
non tanto = nem nagyon
tantra [dosłownie znaczy "narzędzie służące do
rozciągania
(świadomości)",
od
sanskryckiego rdzenia tan- "ciągnąć" z
przyrostkiem -tra (por.: mantra, jantra):
tanyate, vistaryate dźnianam, anena iti
tantram (rozciąga, rozszerza poznanie,
dlatego nazywana jest tantrą). ― 1. zob.
tantryzm; 2. tekst religijno-filozoficzny,
powstały w kręgu nieortodoksyjnego
hinduizmu, buddyzmu i dźinizmu] – (hin.)
tántra; a hinduizmus és a kései buddhizmus
szent
könyve
[(Szanszkrit:
„szövet,
kontinuitás,
összefüggés“)
az
indiai
vallásfilozófia egy áramlata, eredetileg a
6988
hinduizmus misztikus formája volt, majd
később a buddhizmusba (vö. Vadzsrajána) is
beolvadt (főleg az északi Mahayanahagyományon belül). A tantra eredete a Kr.u.
második századra tehető, a tan teljes
formájában azonban legkorábban csak a Kr.
u. 7./8. századtól létezik. A buddhizmusban a
tantrajána fogalomról szokásos beszélni
(Tantrajána azaz „kocsi a Tantraszövegekhez“). A tantra szó gyökere a
Szanszkrit tan (tágít) szó. A tantrizmus jelent
így mindent átfogó tudást illetve a tudás
kitágítását. A tantrizmus a kundalini tanok és
a csakrákról szóló tanok eredete. A tantra
tanítása szerint minden élőlény ezen energia
megvalósulása, és a minket körülvevő
dolgok ugyanazon tudat termékei, amelyek
folyamatosan
különböző
módokon
mutatkoznak meg.]
tantryczny, -a, -e – tantrikus
tantryzm [1. w buddyzmie, hinduizmie i
dźinizmie tradycja duchowego rozwoju
oparta
na
filozofii
monistycznej,
uznającej, że wszystko, co istnieje, stanowi
manifestację jednego bytu; 2. nurt
religijno-filozoficzny
w
tradycji
indyjskiej]
–
tantrizmus
[olyan
felismeréstan, amelynek alapja a relatív és
abszolút dolgok elválaszthatatlansága. A
tantrizmus hangsúlyozza a abszolút és
jelenségbeli
valóság
azonosságát.
A
tantrizmus lényege, hogy a gyakorló eggyé
váljon a abszolúttal és felismerje a
legmagasabb valóságot. Az a feltételezés,
hogy ez a valóság energiatermészetű és a
mikro- és makrokozmosz elválaszthatatlanul
össze vannak szövődve, a tantrizmus szerint
a
külső
cselekvések,
tettek
véghezvisz/teljesít/elvégez
mint
belső
állapotok tükre. Mivel a tantra tanai szerint a
szellemet és az anyagot nem lehet teljesen
különválasztottnak
tekinteni,
a
hinduizmusban a tantrizmus pozitívan
hangsúlyozza az e világi életet és örömöket,
segíti az önmegvalósítást.]
Tanzania, Zjednoczona Republika Tanzanii
(suahili Jamhuri ya Muungano wa Tanzania)
[państwo we wschodniej Afryce powstałe z
połączenia dwóch dawnych kolonii:
niemieckiej (po I wojnie światowej
brytyjskiej) Tanganiki oraz brytyjskiego
Zanzibaru, co symbolizowała nazwa
utworzona z początkowych sylab obu
krajów. Obecnie te kraje stanowią
podmioty
Tanzanii
jako
republiki
federacyjnej.] – Tanzánia [Magyarországnál
több, mint tízszer nagyobb ország KeletAfrika indiai-óceáni partvidékén. Az ország
két
szövetségi állama
egykor
brit
-
Wersja 01 01 2017
mandátumterület volt: Tanganyika 1961-ben
nyerte el függetlenségét és 1964-ben
egyesült Zanzibárral. Neve is erre utal: Tan +
Zan + a latinos ia-képző.]
tańce [1. pot. zabawa taneczna; 2. O wielu
tańcach polskich w encyklopedyi naszej
znajdują się artykuły oddzielne pod ich
nazwami, a mianowicie ob. Cenar,
Galarda, Goniony, Hajduk, Kołomyjka,
Kujawiak, Obertas, Polonez i Stryjanka.]
– táncok; táncjáték
tańce dolnośląskie – alsó-sziléziai táncok
tańce górnośląskie – felső-sziléziai táncok
tańce lasowiaków – lasowiakok táncai
tańce opolsko-raciborskie – opolei-ratiborzi
táncok
tańce przeciągnęły się do póżnej nocy – a tánc
késő éjszakába húzódott
tańce zagłębiowskie – zagłębiowski táncok
-
Wersja 01 01 2017
tańce lachów sądeckich – sądecki lengyelek táncai
6989
tańce Beskidu Śląskiego – Sziléziai Beszkidek
táncai
tańce na lodzie – jégtáncverseny
tańce cieszyńskie – cieszyni táncok
tańce narodowe – népi táncok
taniec jest to układ rytmicznych ruchów i gestów człowieka,
powstających pod wpływem bodźców emocjonalnych,
skoordynowanych w czasie z muzyką oraz w przestrzeni.
Melodie i tańce ludowe, które wyszły poza swój region i stały
się znane w różnych stronach Polski, a nawet poza jej
granicami – noszą nazwę tańców narodowych. Należą do
nich:
KRAKOWIAK
Polski taniec narodowy od XVIII wieku. Taniec ludowy
ziemi krakowskiej.
Charakterystyka muzyczna:
tańce górali żywieckich – żywieci górál táncok

ogólny charakter muzyki – muzyka o charakterze
wesołym, żywym


tryb – przeważnie majorowy

takt –

tempo – średnie (krakowiak towarzyski) lub dość
szybkie (krakowiak widowiskowy)
charakterystyczny motyw muzyczno-rytmiczny:
synkopa ćwierciowa, czyli przesunięcie akcentu na
słabą część taktu
Charakterystyka ruchowa:

ruch żywy, dynamiczny, sprężysty, w pewnych
momentach ostro zakończony
-
Wersja 01 01 2017

Karol Szymanowski
POLONEZ
Z franc. (danse) polonaise = (taniec) polski. Do XVIII wieku
znany pod nazwą polacca.

Ogólny charakter muzyki – muzyka poważna o
różnym wyrazie: od spokojnej, a nawet smętnej
6990
Kompozytorzy krakowiaków stylizowanych:






Karol Kurpiński
Fryderyk Chopin
Stanisław Moniuszko
Zygmunt Noskowski
Ignacy Jan Paderewski
Ludomir Różycki
MAZUR
Ogólna nazwa wielu tańców ludowych zwłaszcza środkowej i
zachodniej Polski. Nazwa “mazur” pochodzi od regionu
Mazowsze. Bogactwo rytmiczne mazura przyczyniło się do
jego szerokiego rozpowszechnienia jako tańca narodowego.

Ogólny charakter muzyki – muzyka żywa,
dynamiczna, “porywająca do tańca”, urozmaicona
akcentami w różnych częściach taktu

Tryb – przeważnie majorowy, często jednak
połączony z minorem

Takt –

Tempo – średnie (mazur towarzyski) lub szybkie
(mazur widowiskowy)

Ruch posuwisty, płynny, elegancki, “godny”, a
jednocześnie pełen fantazji, rozmachu i dynamiki,
zamaszysty
Kompozytorzy mazurów i mazurków stylizowanych:





Józef Elsner
Karol Kurpiński
Fryderyk Chopin
Henryk Wieniawski
(np. ”Pożegnanie Ojczyzny” Ogińskiego) do bardzo
dynamicznej

Tryb – majorowy lub minorowy
Takt –
 Tempo – wolne lub średnie

Ruch spokojny, opanowany, płynny,
podkreślający umiar i kulturę zachowania się, nie
pozbawiony jednak dynamiki, przejawiającej się
w postawie
Kompozytorzy polonezów stylizowanych:





Michał Kleofas Ogiński

Ogólny charakter muzyki – muzyka żywa, płynna
(kolistość linii melodycznej), rytmicznie
częstotliwa



Tryb – przeważnie majorowy, rzadko minorowy


Przeważają wirowe formy ruchu
Józef Elsner
Karol Kurpiński
Fryderyk Chopin
OBEREK
Polski taniec ludowy od końca XVII w. Nazwa “oberek”
pochodzi od ruchu obrotowego, wirowego w tańcu.
Takt – przeważnie ,niekiedy
Tempo – szybkie (oberek towarzyski) lub bardzo
szybkie (oberek widowiskowy
Ruch szybki, lekki, “zwiewny”, dynamiczny w
momentach przytupywania, pełen rozmachu w
momentach przyklęków
Kompozytorzy oberków stylizowanych:



Henryk Wieniawski
Roman Statkowski
Grażyna Bacewicz
6991
KUJAWIAK
Taniec ludowy pochodzący z Kujaw.

Ogólny charakter muzyki – muzyka spokojna,
“nastrojowa”, nieco smętna, nie pozbawiona
jednak pewnej dynamiki

Znaczna monotonność rytmiczna wynikająca z
powtarzalności motywów rytmicznych co 4 lub
nawet co 2 takty





Tryb – minorowy

Ruch płynny, “miękki”, a jednocześnie sprężysty i
zdecydowany, nie pozbawiony potencjalnej
dynamiki
Tonacja – mollowa
Takt –
Tempo – wolne lub średnie
Charakterystyczne motywy muzyczno-rytmiczne
jak w mazurze
 Przeważają wirowe formy ruchu
Kompozytorzy kujawiaków stylizowanych:



Oscar Kolberg
Fryderyk Chopin
Henryk Wieniawski
tańce opoczyńskie – opoczyński táncok
-
Wersja 01 01 2017
tańce salonowe – szalontáncok
tańcować [pot. tańczyć] – táncolni; (átv.)
csatározni
tańcuje koło dyrektora – (átv.) az igazgatónak
hízeleg
tańcować w koło – körbe táncolni
tańcować na weselu – lakodalmon v.
lakodalomban táncolni
tańcować taniec polski – lengyel táncot táncolni v.
járni v. ropni
tańcować z tatarami – a tatárokkal bírkózni v.
verekedni
tańcowanie – táncolás
tańcujący [w odniesieniu do dawnych zabaw:
taki, na którym odbywają się tańce] –
táncos v. táncoló
tańcujący wieczorek (wieczorek tańcujący) –
táncestély
tańczenie – táncolás, tánc
tańczyć (-ysz) [1. wykonywać taniec; 2. poruszać
się chwiejnym ruchem] + T. z (kim) –
táncolni; udvarolni, hízelegni, sündörögni;
körültáncolni
tańczy z gracją – kecsesen táncol
tańczyć do upadłego – rogyásig táncolni
tańczyć galardę – galárda táncot ropni v. járni
tańczyć czardasza – csárdást táncolni
tańczyć jakąś rolę – vmilyen szerepet táncolni
tańczyć krakowiaka – krakowiakot járni v.
táncolni
tańczyć na odsiebkę – jobbról-balra táncolni v.
keringeni
tańczyć polkę – polkát táncolni v. járni; polkázni
tańczyć przy muzyce – zenére v. zeneszóra
táncolni
tańczyć twista – twistelni
tańczyć w balecie – balettozni
tańczyć w takt muzyki – zeneszóra táncolni
tańczyć walca – keringőzni
tańczyć walca angielski – angolkeringőt táncolni
tańczyć wesoło – vígan táncolni
tańczyć z ferworem – buzgalommal, lelkesedéssel
táncolni
tańszy – olcsóbb
tao, dao [1. w taoizmie: bezosobowe bóstwo, ład
kosmiczny, zbiór praw rządzących
przyrodą wraz ze społeczeństwem jako jej
częścią; 2. w konfucjanizmie: metoda
postępowania zgodnego z normami
etycznymi] – tao (a kínai filozófiában: út,
igazság, törvény, ész)
taoizm [chiński kierunek filozoficzno-religijny;
przekształcony później w zbiór praktyk
magicznych
mających
zapewnić
6992
nieśmiertelność
lub
długowieczność;
daoizm (rzadziej)] – (kínai→lat.) taoizmus;
Lao Ce kínai filozófus vallási tanítása, kínai
államvallás
(buddhista
hatás,
természetimádás babonákkal keverve; szent
könyvük: Tao-teking, papja: taocse)
tapczan [1. mebel do spania składający się z
prostokątnego, drewnianego pudła oraz
materaca; 2. rodzaj kobierca tureckiego,
jakie sprowadzane do Polski, zawieszane
były na ścianach.] – dívány, heverő,
kerevet; rekamié; sezlon v. sezlong
[magasított, gyakran levehető fejrészű,
díványféle bútor]
tapczan jest na prawo, tam, gdzie jest okno – a
heverő jobbra van, ott, ahol az ablak
tapeciarstwo – kárpitosipar
tapeciarz – tapétázó
taper [pianista grający za zapłatą do tańca] – (fr)
(dawno) tapőr; bárzongorista
tapeta [1. wzorzysty papier lub tworzywo
sztuczne, którymi wykleja się ściany
mieszkań;
2. 1.
wzorzysty
lub
jednobarwny papier (rzadziej tkanina lub
tworzywo sztuczne) służący do wyklejania
ścian; 3. obrazek lub zdjęcie umieszczone
jako tło na ekranie komputera; 4. obraz
na wyświetlaczu telefonu komórkowego,
na pulpicie monitora komputerowego;
5. pot. gruby i niestarannie nałożony
makijaż; 6. przesadzony, mocny makijaż]
– (perzsa→ném.) tapéta; fali kárpit; szíves
papírból v. szövetből készült falburkolat
tapeta odłazi od ściany – a tapéta leválik a falról
tapeta wodoodporna – vízálló tapéta
tapetować – tapétázni, kárpitozni
tapetować pokoje – szobákat kárpitozni
tapetowanie – tapétázás, kárpitozás
tapetowany, -a, -e – tapétázott, kárpitozott
tapetowy, -a, -e – kárpit-, tapétatapicer [rzemieślnik zajmujący się pokrywaniem
tkaniną mebli służących do siedzenia i
spania] – kárpitos, tapétázó (jestem
tapicerem)
tapicerka [1. to, czym meble są wyściełane;
2. pot.; zob. tapicerstwo] – kárpit,
bútorbevonat,
bútorhuzat;
(közb.)
kárpitosipar, tapétázó ipar
tapicerka dachu – tetőkárpit (autónál)
tapicerka deski rozdzielczej – műszerfalkárpit
tapicerka drzwi – ajtókárpit
tapicernia
[dział
fabryki
lub
warsztat
rzemieślniczy, w którym wykonuje się
prace tapicerskie] – kárpitosműhely
tapicerski, -a, -ie – kárpitos, tapétázó
-
Wersja 01 01 2017
tapicerstwo [zajęcie tapicera] – kárpitosipar,
tapétázó ipar
tapioka [kasza z bulw manioku] – (indián→port.)
tapióka; a manióka gyökeréből készült
tápláló dara v. liszt
tapir [roślinożerny ssak zamieszkujący dżungle
Ameryki Południowej i Azji] – (indián)
tapír (Tapirus); (áll) a forró égövi erdőkben
honos, a sertésnél valamivel hosszabb,
vastag bőrű, esetlen testű, patás emlős,
amelynek orra és felsőajka kisebb ormány
tapir [rodzaj fryzury bardzo popularnej w
latach 70 i 80 XX wieku. Uzyskiwało się ją
poprzez
naelektryzowanie
włosów
grzebieniem czesząc je odwrotnie niż
zazwyczaj czyli od końcówek do czubka
głowy. Włosy były wtedy odpowiednio
nastroszone i cała fryzura przypominała
kopułę.] – tupír
tapirować [czesząc, stroszyć włosy tak, by
sprawiały wrażenie, że jest ich więcej niż
w rzeczywistości] – (fr.-ném.) tupírozni,
feltupírozni; hajat felborzolni, felfésülni,
hogy dúsabbnak lássék
tapirować co
[błędne (wg tapir) zam.
tupirować, z niem. toupieren, od ang.
toupee kosmyk włosów przyprawiony w
miejscu łysiejącym - stroszyć włosy,
czesząc je w kierunku do skóry, aby
uzyskać wrażenie obfitości włosów i
puszystości fryzury: tapirować włosy tapir,
tapirowanie,
tapirowany,
natapirowany] – tupírozni, felborzolni vmit
tapirować się [tapirować samemu lub poddawać
tapirowaniu swoje włosy] – felborzolja
magát; tupírt csinált magának
tapirowany kok – tupírozott konty
tapiry, tapirowate (Tapiridae) [rodzina ssaków
nieparzystokopytnych
posiadających
krótką
trąbę,
która
powstała
z
przekształconego nosa i wargi górnej oraz
bardzo krótki ogon] – (indián) tapírok v.
tapírfélék
(Tapiridae)
[az
Emlősök
(Mammalia) osztályába és a páratlanujjú
patások rendjének tartozó család. Egy nem és
négy ma élő faj tartozik a családba.]
6993
tapiry
 Rodzaj: Tapirus – Tapirus (Brünnich, 1772) - 4 faj
o tapir anta (Tapirus terrestris) – közönséges tapír
(Tapirus terrestris)
o tapir panamski (Tapirus bairdii) – középamerikai tapír (Tapirus bairdii)
o tapir górski (Tapirus pinchaque) – hegyi tapír
(Tapirus pinchaque)
o tapir malajski (Tapirus indicus) – ázsiai tapír
(Tapirus indicus)
taplać się [pot. zanurzać się lub brnąć w wodzie,
błocie] – (közb.) pancsolni, tocsogni,
hemperegni vmiben
tar [żyjące w wysokich górach Azji zwierzę z
rodziny krętorogich, z wyglądu podobne
do kozy] – (áll) Ázsia magas hegyeiben élő
kecskefaj
1
tara [prostokątna blacha falista oprawiona w
drewnianą ramę, służąca dawniej do
tarcia bielizny przy praniu] – mosódeszka,
sulykoló
2
tara [1. waga opakowania towaru; 2. różnica
między całkowitą wagą towaru wraz z
opakowaniem a wagą tego towaru bez
opakowania; 3. przyrząd do prania
ręcznego. 4. waga opakowania (brutto netto)] – (arab→ol.) tára (a. m. levonás);
(ker.)
göngyöleg,
göngyölegsúly,
csomagolás súlya; teljes súly és a tiszta
súlykülönbözete (bruttó - nettó) [burkolat a
csomagolt vagy tartókban szállított áruk
burkolatának (ládájának, hordójának stb.)
súlya (göngysúly), melyet a bruttóból
levonva, nyerjük az árunak magának tiszta
vagy netto sulyát. A tiszta tárát megkapjuk,
ha a burkolat minden darabját külön
megmérjük.]
taraban [1. bęben mający kształt wydłużonego
walca, używany w dawnym wojsku; 2.
Taraban czyli tołumbas – bęben wielki
turecki, nieodzowny w kapeli janczarskiej,
którą miały hetmańskie chorągwie
-
Wersja 01 01 2017
janczarskie ubierane po turecku. Dobosz,
bijący w taraban, zwał się tarabańczuk.] –
faltörő kos; (dawno) dob
tarabanić [1. pot. walić, łomotać; 2. pot. dźwigać
coś; 3. bić w taraban] – (dawno) dobolni,
zajongani; zakatolni (motor); lármát csapni;
ütni, verni
tarabanić się [1. pot. gramolić się; 2. pot. iść,
poruszać się ociężale, powoli] – botladozni,
ügyetlenkedni, piszmogni, vánszorogni
tarabat – (zárdai) csöngettyű
taradajka [1. [ros.], niewielki, 4-kołowy pojazd
2-konny, zwykle bez resorów, o prostej
konstrukcji; używany w Polsce w XVIII
w.; 2. mała bryczka bez resorów, używana
w Polsce w XVIII w.; 3. rodzaj małej
prostej bryczki czy kolaski, jakie pojawiły
się w XVIII w.] – (táj) könnyű, fedetlen
kétkerekű kordé
taran [1. belka zakończona żelazną głowicą,
służąca w starożytności i w średniowieczu
do burzenia murów i bram; 2. zaostrzona
belka, wystająca z dziobu okrętu, lub
ostro zakończony dziób, służące do
łamania wioseł oraz przebijania burt
nieprzyjacielskich okrętów; 3. pot. duży,
rozpędzony przedmiot, który uderza w
coś; 3. starożytny przyrząd do niszczenia
murów w czasie oblężenia miast. Składał
się z podwozia, na którym umieszczona
była belka, na kształt dyszla. Cały wóz
pociągano w tył i rozmachem, dyszlem w
przód, popychano na mury obwarowań
nieprzyjacielskich. Całość pokryta była
silnymi ścianami dla ochrony przed akcją
z przeciwnej strony. Tarany używane były
jeszcze w średniowieczu.] – (hist.) faltörő
kos
Repülőgéppel végrehajtott nekirepüléseket,
rongálásokat nevezik a világ minden pontján
„taran”-nak
azaz
támadásnak.
―
Már az első világháború elején, 1914.
szeptember 8-án, Pjotr Nyesztyerov, a cári
légierő pilótája hajtotta végre az első „légi
kosolást” („kosolásnak” a hajók egymásnak
ütközésével
való
megtámadását,
elsüllyesztést nevezték. Legutóbb 1866-ban a
lissai csatában alkalmazta az osztrák
haditengerészet) az osztrák-magyar légierő
egyik felderítőgépe ellen. Az akció mind az
orosz, mind az osztrák-magyar oldalon a
pilóták
halálával
végződött.
―
De szólnak krónikák a spanyol polgárháború
idején „elkövetett” taranról csakúgy,
(melyben Jevgenyij Sztyepanov I-15
gépével, 1937 november 27-én egy olasz
SM-81-et ütött le az égről) mint 1939. forró
őszén, a lengyel égen végrehajtott
6994
eseményekről is. Itt Leopold Pamuła nevét és
egy, így megsemmisült PZL P-11C.-t
emlegetnek egy megsemmisített Messer 109
társaságában.
tarant [daw. koń lub pies białej maści w plamy] –
tigrisfoltos, csíkos ló
tarantas [1. pojazd konny 4-kołowy, używany w
Rosji w XIX i XX w.; 2. dawny powóz o
nadwoziu w kształcie pudła osadzonego na
drążkach zamiast resorów] – (or)
rugózatlan, fedett utazókocsi
tarantela [1. neapolitański taniec ludowy o
bardzo szybkim tempie, w takcie 6/8 lub
3/8; 2. muzyka do tego tańca] – (ol)
tarantella; (zene) hat- v. háromnyolcados
ütemű tüzes nápolyi v. tarentumi eredetű tánc
tarantowaty, -a, -e – fekete pettyes [Koń
tarantowaty: feketepettyes ló]
tarantowy, -a, -e – tigrispettyes
tarantula (ang. tarantulas) [Ptasznikowate; duży
pająk południowoeuropejski, którego
ukąszenia są bardzo bolesne, ale nie
śmiertelne] – (ol) tarantula; (áll) mérges
csípésű, a Földközi-tenger vidékén honos
pókfajta (gyakran tévesen tarantellának
nevezik), tarantulapók, farkaspók
tarapaty [pot. trudne lub niemiłe sytuacje] –
vesződés, vesződség, fáradozás, gond, baj,
zavar, szorult helyzet, galiba
tarapaty finansowe – pénzzavar; szorult pénzügyi
helyzet
1
taras [rodzaj dużego balkonu, umieszczonego na
parterze, na piętrze lub na płaskim dachu]
– (fr.) terasz; a házhoz tartozó nyitott
veranda, nagyobb erkély; tornác, kávéház,
vendéglő,
cukrászda
előtti
elkerített
járdarész; (dach) lapos háztető; torony
taras na dachu; taras dachowy – tetőterasz
taras skalny – sziklaterasz
taras wałowy – földbástya
taras widokowy – kilátóterasz
taras2, terasa [1. schodkowe wzniesienie terenu,
przechodzące stromym spadkiem w nizinę
lub opadające na zbocze wzgórza; 2. zob.
terasa płaski stopień w dolinie rzecznej
lub na brzegu morza albo jeziora] – (fr.)
-
Wersja 01 01 2017
terrasz, terasz; (földr.) vízszintes v. enyhén
lejtős,
egymás
fölött
elhelyezkedő,
nemritkán lépcsőzetes földterület; ill. ezek
egyike; tereplépcső, lépcsőzetes földterület,
feltérség
taras zamkowy – várerkély
tarasować
[1. pot.
stać
na
drodze,
uniemożliwiając swobodne przejście;
2. pot. zastawiać czymś drzwi, przejście] –
torlaszolni, eltorlaszolni, gátat emelni,
elzárni,
elreteszelni;
(np.
bramę)
betámasztani
tarasować drzwi – ajtót elreteszelni
tarasować komu drogę – eltorlaszolni vkinek az
útját
tarasować ulicę – utcát eltorlaszolni
tarasowanie – elzárás, elkerítés, barikádolás
tarasowanie stoków, terasowanie stoków,
terasowanie pól [zabieg agrotechniczny
stosowany
na
stromych
stokach
użytkowanych rolniczo, polegający na
wytwarzaniu
na
stoku
szeregu
równoległych do siebie poziomów o
niewielkim nachyleniu, a nawet płaskich,
oddzielonych
od
siebie
stromymi
progami.] – hegyoldalak teraszozása
tarasowato – lépcsőzetesen, teraszsszerűen
tarasowaty, -a, -e [mający kształt tarasów] –
lépcsőzetes, teraszsszerű
tarasowo – teraszosan, teraszszerűen
tarasowy, -a, -e – (földr.) terasz-, lépcsőzetes,
teraszos; erkély-, tornáctaraśnica [1. nazwa armatki używanej w XV w.
do obrony murów zamkowych; 2. rodzaj
prymitywnej
armaty,
używanej
w
średniowieczu do obrony zamków.
Składała się z krótkiej lufy osadzonej na
belce zamocowanej na rusztowaniu z
drewna. Była to broń defensywna,
niemobilna. Jej nazwa wywodzi się od
tarasów
zamkowych,
na
których
umieszczano taraśnice. Jako amunicję
wykorzystywano kule ołowiane. Zasięg
taraśnicy wynosił około 300 metrów. 3.
bombarda, działo używane w XV-XVI
wieku] – (hist) XV-XVI. sz.-i várágyu
6995
taratatka [1. rodzaj kapoty ozdobionej
szamerunkiem; 2. odmiana czamary; 3.
noszona powszechnie w XVIII w. kapota
polska,
dochodząca
do
kolan,
z
potrzebami szmuklerskiemi] – (daw)
lengyel köpeny; lengyel ködmön
tarcica [1. materiał drzewny otrzymany przez
pocięcie okrąglaków równolegle do ich osi
podłużnych; 2. jedna z desek otrzymanych
w ten sposób] – palló, deszka, palánk, aljfa
tarcica dębowa – tölgyfapalló
tarcicowy, -a, -e – palló-, deszka-, aljfatarcie [1. nieporozumienie, waśń, konflikt; 2.
zjawisko powstawania oporu hamującego
ruch względem siebie dwóch ciał stałych
stykających
się
wzdłuż
pewnej
powierzchni]
–
(műsz.)
dörzsölés,
dörzsölődés;
súrlódás (vmivel); (orv.)
frikció; (fiz.) súrlódás [két érintkező felület
között fellépő erő, vagy az az erő, mellyel
egy közeg fékezi a benne mozgó tárgyat]
tarcie lnu, konopi – len- és kendertörés, len- és
kendertilolás
tarcie posuwiste – csusztató v. toló súrlódás
tarcie potoczyste – gördülő v. mozgó súrlódás
tarcie powierzchniowe – felületi súrlódás
tarcie się – ívás
tarcie się ryb – a halak ívása
tarcie spoczynkowe (statyczne) [tarcie ślizgowe,
występujące między dwoma ciałami gdy
nie przemieszczają się względem siebie] –
statikus súrlódás
Siła tarcia równoważy siłę działającą na ciało.
Maksymalna siła tarcia jest proporcjonalna do
siły, z jaką ciało naciska na podłoże:
T = N·μ
gdzie T - maksymalna siła tarcia, N - nacisk, µ
- współczynnik tarcia statycznego zależny od
materiałów, z jakich są wykonane ciała.
tarcie wewnętrzne [tarcie między poruszającymi
się względem siebie warstwami cieczy lub
gazów] – belső súrlódás
tarcie wrzecinowate – orsós súrlódás
tarcza [1. okrągła lub podłużna płyta służąca do
osłaniania się przed nieprzyjacielem,
używana
w
starożytności
i
w
średniowieczu; 2. prostokątny przedmiot z
tworzywa sztucznego, służący policjantom
do osłony w starciach ulicznych; 3. osoba
lub rzecz chroniąca kogoś przed jakimś
niebezpieczeństwem; 4. półokrągła płyta
lub tablica z wizerunkiem godła państwa,
miasta, z herbem itp. na kolorowym polu;
5. kawałek materiału w kształcie tarczy
herbowej z numerem szkoły, noszony
przez uczniów na rękawie; 6. ruchoma,
okrągła część telefonu z cyframi, służąca
-
Wersja 01 01 2017
do wykręcania numeru; 7. górna lub
boczna
powierzchnia
różnych
przyrządów, mechanizmów pomiarowych,
wyposażona w podziałkę i wskazówki;
8. okrągły i płaski element maszyny,
przyrządu itp., poruszający się dookoła
własnej osi; 9. okrągły kształt planety lub
gwiazdy widoczny na niebie; 10. tablica z
koncentrycznymi kręgami wokół punktu
środkowego, służąca jako cel do
strzelania; 10. używana była od
najdawniejszych czasów jako osłona,
przed strzałami, ciosami miecza i innnymi.
Nazwa użyta symbolicznie w Biblii.] –
(műsz.) korong, kerék, lap, körfűrészlap;
(kol) tárcsa; tábla; (hist.) pajzs, címermező;
számlap; (csill.) korong, tányér; céltábla
tarcza buforowa – ütközőtárcsa (vasútnál)
tarcza gwóżdziami nabijana – szegekkel kivert
pajzs
tarcza hamulcowa – féktárcsa
tarcza herbowa – címerpajzs
tarcza księżyca – a hold tányérja; holdtányér
tarcza manometru – feszmérő mutatója
tarcza numerowa – tárcsa
tarcza obrotowa – forgó korong v. tárcsa; (vasút)
fordítókorong
tarcza ochronna – védőlap
tarcza ozdobna koła – keréktárcsa
tarcza
Rayleigh’a
–
Rayleigh-korong
[Hangnyomás mérésére alkalmas készülék.
Vékony kvarcszálon függő, könnyű (2...3
mm átmérőjű) tárcsa. A hangtérben a tárcsa
igyekszik a hang terjedési irányára
merőlegesen elhelyezkedni. 45°-os szög alatt
6996
elhelyezve a hangtérben a tárcsa a
hangnyomás hatására elfordul. Az elfordulás
mértékéből
következtetni
lehet
a
hangnyomás nagyságára. A mikrofonoselektronikus hangnyomásmérők a Rayleighkorong
használatát
a
gyakorlatból
kiszorították.]
tarcza słoneczna, tarcza słońca – napkorong; a
nap korongja
tarcza strzelecka; tarcza strzelnicza, tarcza
celownicza – céltábla
tarcza sygnałowa – jelzőtárcsa
tarcza szmerglowa – csiszolótárcsa
tarcza telefonu – telefontárcsa
tarcza tokarska – síktárcsa (esztergánál)
tarcza zderzakowa – ütközőtárcsa (vasútnál)
tarcza zegara, tarcza zegarowa – az óra
számlapja, óralap
tarcza zwrotnicza – váltókezelő tárcsa; váltótárcsa
tarczka [1. zdr. od tarcza; 2. część zarodka
nasienia roślin; 3. kawałek kory ściętej
razem z pączkiem w celu przeszczepienia
go z drzewa szlachetnego na pęd dziczki;
4. cienka, rogowa płytka kostna albo
szeregi zachodzących na siebie takich
płytek, pokrywające powierzchnię ciała
niektórych zwierząt] – (növ., mezőg.)
szempajzs (szemzésnél); (áll.) kitinpajzs
tarczka opachowa [Mały kawałek blachy
osłaniający w zbroi płytowej pachę
rycerza] – (lovagi páncélnál) hónaljtárcsa
[A vállvasakról hónaljtárcsák lóghattak,
hogy a kézvasak, a vállvasak és a mellvért
között lévő fedetlen részt védjék a
szúrásoktól.]
tarcze szkolne – iskolai jelvények
tarczka sygnalizacyjna [zob. lizak w zn. 2.] –
jelzőtárcsa, forgalomirányító tárcsa
tarczowato – tárcsaszerűen
tarczowaty, -a, -e [mający kształt tarczy – pajzs
alakú, tárcsaszerű
tarczownica (Parmelia) [1. rodzaj porostów
nadrzewnych bądź naskalnych, obecnie na
wyginięciu, gdyż niekorzystnie na niego
wpływa
zanieczyszczone
powietrze
atmosferyczne. 2. (Parmelia), porosty
nadrzewne lub naskalne, listkowato-
-
Wersja 01 01 2017
krzaczkowate,
dawniej
szeroko
rozprzestrzenione,
obecnie,
wskutek
zanieczyszczenia
powietrza,
ginące.
Niektóre mają znaczenie gospodarcze, np.
tarczownica
otrębiasta
(Parmelia
furfuracea), z której uzyskuje się
substancje
zapachowe
używane
w
przemyśle perfumeryjnym.] – (növ.)
pajzszuzmó (Parmelia és Peltigera)
Tarczownica islandzka (płucnica islandzka)
(Cetraria islandica) krzaczkowaty porost z
rodziny misecznicowatych (Parmeliaceae)
o widlasto rozgałęzionej, wznoszącej się
plesze, wysokości do 15 cm.] – izlandi
zuzmó v. pajzszuzmó (latin neve Cetraria
islandica L. Arch.) [Hegyoldalak humuszos
és homokos talaján, cserjeszerűen nő. 4-12
cm magas. A zuzmó lemezes-bokros
talajlakó, villásan vagy agancsszerűen
szétágazó. Az egyes hajtások 5-20 mm
szélesek, levélszerűek, de többnyire görbék
vagy barázdáltan elhajlók. A fény felőli
oldaluk olíva- vagy barnászöld, az alsó
oldaluk fehéreszöld vagy világosbarna,
fehérfoltos.]
tarczowy, -a, -e – köralakú, kör alakú, tárcsaalakú,
tárcsaalakú
tarczyca [gruczoł dokrewny kręgowców,
wydzielający hormony mające duże
znaczenie w regulowaniu przemiany
materii] – (bonc.) pajzsmirigy; golyva v.
strúma; pajzsmirigy-megnagyobbodás; (növ.)
csukóka (Scutellaria)
Tarczyca bocznokwiatowa (Scutellaria laterifolia
L.) [znana jest jako lek ludowy w Ameryce
Północnej (Kanada), mniej w Europie. Z
tarczycy bocznokwiatowej pozyskiwane
jest ziele. Tarczyca pospolita – Scutellaria
galericulata L. wykorzystywana w
medycynie ludowej europejskiej w formie
ziela – Herba Scutellariae. Tarczyca
pospolita rośnie w Polsce.] – Csukóka v.
Virginiai csukóka (Scutellaria lateriflora)
Tarczyca pospolita (Scutellaria galericulata) –
Vízmelléki
csukóka
(Scutellaria
galericulata)
tarczyca wyniosła (Scutellaria altissima) - magas
csukóka (Scutellaria altissima)
6997
tarczyca większa – nagyobb csukóka
tarczycowy, -a, -e – pajzsmirigytarde
venientibus
ossa
(również:
sero
venientibus...) [łac., spóźnionym (dostają
się) kości; kto późno przychodzi, sam
sobie szkodzi] – (lat.) sero venientibus ossa;
(közm) a későn jövőknek már csak a maradék
(tkp. csont) jut
Tare, Terach (stacja) [syn Nachora i ojciec
Abrahama] – Táré (tartózkodási hely,
elmulasztott,
késleltetett,
elhalasztás;
állomás) [Náhór (1) fia (1Móz 11,24-25),
Ábrahám, Náhór (2) és Hárán (1) atyja
(1Móz 11,26), bálványimádó volt (Józs
24,2); Ábrahámmal együtt Háránba költözött
és ott halt meg (1Móz 11,24-32).]
targ, targi [Już w dokumencie z r. 1065
znajdujemy wyraz „targowe” tak samo
pisany jak dzisiaj, a w późniejszym z r. 1278
czytamy: „forense, quod targove dicitur”. —
1. sprzedaż i kupno towarów odbywające
się w określone dni tygodnia na
wydzielonym miejscu; 2. miejsce, gdzie
odbywa się sprzedaż i kupno towarów;
3. pot. spór o cenę między kupującym a
sprzedającym; 4. spieranie się o coś] –
piac, vásártér, vásár, piactér, zöldségpiac;
vásár,
hetivásár;
alku,
alkudozás,
egyezkedés; pénzforgalom, bevétel
targ bydłem – marhavásár
targ cygański – cigányvásár; (átv.) alkudozás,
rászedés
targ dzienny – napi bevétel
targ kobyli – leányvásár, leánykorzó
targ koński – lóvásár
targ na bydło – marhavásár
targ rybi – halpiac
Targ
Rybny (dawny plac gen. Karola
Świerczewskiego, potocznie znany jako
Karolek) [zabytkowy plac położony w
północnej części Starego Miasta w
Olsztynie.] – Halpiac (tér Olsztynban)
targ staroci – kirakodó vásár
targ starzyzny a. tandety – zsibvásár
targ zbożowy – gabonapiac
-
Wersja 01 01 2017
targi [wystawa krajowa lub międzynarodowa
dająca przegląd eksponatów z różnych
dziedzin produkcji] – vásár, piac
targi brażowe – ágazati vásár
targi doroczne – évenként tartott vásár
targi krajowe – országos vásár
targi książek; targi książki, targi książkowe –
könyvvásár
targi międzynarodowe – nemzetközi vásár
targi poznańskie – poznani vásár
targi rolnicze – mezőgazdasági vásár
targi specjalistyczne – szakvásár
TARGA jest skrótem od (ang.) Truevision
Advanced Raster Graphics Adapter a
TGA rozwija się w (ang.) Truevision
Graphics
Adapter,
lecz
obecnie
najczęściej odnosi się do tego formatu
jako "format TARGA" – TARGA;
Truevision Advanced Raster Graphics
Adapter
[.tga,
.targa
(Truevision
Advanced Raster Graphics Adapter,
többségében
a
játékprogramoknál
használatos),]
targanie – húzás, huzigálás, cibálás, rángatás,
ráncigálás; tépés, szakítás, felrázás
targanka – horoggal cibált, tépett, ráncigált szalma
targnąć — targać [1. szarpnąć; 2. zwichrzyć
włosy, brodę; 3. targać: drzeć coś na
strzępy; 4. targać: pot. nieść z trudem; 5.
targać: o uczuciach lub dolegliwościach:
dręczyć kogoś; 6. targać: mieszać,
oczyszczać, rozluźniać bele bawełny na
specjalnych maszynach] – rángatni,
megcibálni, tépázni, cibálni; felrázni;
(targać)
összekócolni,
összeborzolni,
összekuszálni,
összetépni;
(harcban)
összecsapni
targać nici – cérnát összekuszálni
targać pokój – békét törni v. bontani
targać siły – erőt fecsérelni
targać słomę – szalmát összekuszálni
targać włosy – hajat összekócolni
targać zgodę – egyetértést megbontani
targnąć kogo za ubranie – rángatni vkinek a
ruhájást, ruhájánál fogva megrázni vkit
targnąć sumieniami ludzkimi – felrázza az
emberek lelkiismeretét
targnąć się — targać się [1. szarpnąć się za coś;
2. szarpnąć siebie wzajemnie; 3. pot.
poruszyć się gwałtownie; 4. wystąpić
agresywnie przeciw komuś lub czemuś;
5. spróbować
zrobić,
osiągnąć
coś
trudnego]
–
rángatni,
megcibálni;
rángatózni; rárontani, rátörni; rángatják
egymást
6998
targnąć się na życie – életére tör
targnięcie – cibálás, megrántás
targnięcie się – megtámadás, megragadás,
megrohanás
targnięcie się na własne życie – saját életére tör;
öngyilkosságot kísérel meg v. készül
elkövetni
targować (targuje) [1. pot. zawierać transakcje
handlowe; 2. pot. pertraktować o kupno
czegoś na najdogodniejszych dla siebie
warunkach; 3. daw. osiągać zysk] –
kereskedni, alkudozni, alkudni, egyezkedni;
árulni, eladni, kereskedni, bevételt v.
forgalmat csinálni
targować konia – lóra alkudni
targować korzystnie – előnyösen eladni, jó
bevételt csinálni
targować się [1. spierać się o cenę czegoś; 2. pot.
wykłócać się] – alkudni, alkudozni,
egyezkedni; (átv.) perlekedni, versengeni,
huzakodni, kibúvót keresni
targuje się jak o kamienicę – erősen alkuszik
targuje się o grosz – egy garasért alkuszik v.
alkudozik
targuje się o każdy grosz – minden fillérért
alkuszik v. alkudozik
targować się z kimś o coś – alkudozni vkivel
vmiről
targum [aramejski przekład Starego Testamentu
lub jego części] – arám targumok [az
Ótestamentum héber szövegének arám
nyelvű fordításai, ill. magyarázatai a Babiloni
fogság után: Onkelosz targuma; Jonatán
targuma (V. sz.)]
targować się z sumieniem – a lelkiismeretével
viaskodik
targowanie – (ritka) kereskedés, alkudozás
targowanie się – alku, alkudozás, alkuvás;
perlekedés, versengés, huzakodás
targowe – vásári álláspénz, helypénz, helyadó
targowica
[1. konfederacja
zawiązana
w
Targowicy w 1792 r. w celu obalenia
Konstytucji 3 maja; 2. zdrada; 3. daw.;
zob. targowisko] – (hist.) (Konfederacja
targowicka)
Targowicában
megkötött
konföderáció;
targowicai
konföderáció
(1792); (zdrada) árulás, csalás; (targowisko)
vásártér, piactér
Targowica (ukr. Torhowycja) [miejscowość na
Ukrainie, niedaleko Humania, w obwodzie
Kirowogradzkim. W końcu XVIII wieku
należała do Stanisława Szczęsnego
Potockiego. 14 maja 1792 miejsce
ogłoszenia konfederacji targowickiej,
zmierzającej do obalenia konstytucji 3
maja przy pomocy interwencji armii
-
Wersja 01 01 2017
rosyjskiej.] – (földr.) Targowica (ukr.
Torhowycja) [történelmi lengyel város]
targowisko [miejsce, gdzie odbywają się targi] –
vásárcsarnok; piac, vásártér, piactér; vásáros
hely; országos vásár
targowisko wołowe – marhavásártér
targowy, -a, -e – vásári, piaci
tarka1 [1. płytka z dziurkami o ostrych brzegach,
służąca do tarcia warzyw i owoców; 2. u
mięczaków: płytka na języku, z licznymi
ząbkami, służąca do rozcierania pokarmu;
3. daw.; zob. tara1] – reszelő, dörgölő,
morzsoló, törő, ráspoly; vakolatsimító; (do
tynku) simítódeszka
tarka czterostronna – négyoldalú reszelő
tarka do stóp – sarokreszelő
tarka do tynku – simítódeszka
tarka murarska – simítófa
tarka z blachy – bádogreszelő
tarka2 [pot. krzew tarniny; też: owoc tarniny] –
kökény (Prunus spinosa) [Európában és
hazánkban is gyakori gyógynövény. Ez a
tüskés (tulajdonképpen tövises) cserje a
szilva egyik rokona.]
tarkotać (tarkoczę, tarkocze) [dzisiejsze formy z
nieregularnym
rozwojem
sonantu];
turkotać, terkotać – zörögni
tarlica [drewniany przyrząd z nożycowo
skrzyżowanymi mieczami służący do
łamania i zgniatania łodyg lnu lub konopi;
cierlica] – tiloló, kenderverő, lenverő,
kendertörő szerszám
tarlica ręczna – kézitiloló
tarlisko [1. miejsce, w którym ryby odbywają
tarło; 2. staw przeznaczony wyłącznie na
tarło i do wylęgu ryb] – ívási hely,
ikrarakás helye, ívóhely
tarlisko łososia – a lazac ikrarakásának a helye
tarło [1. składanie ikry w okresie godowym
przez samice ryb i zapładnianie jej
mleczem samców; 2. okres godowy u ryb]
– (hal.) ívás, ikrarakás; halívás
tarło wiosenne – tavaszi ívás v. ikrarakás
tarmosić (tarmoszę, tarmosi) [pot. szarpać,
targać] – cibálni, huzigálni, ráncigálni,
tépni, szaggatni; (átv.) ingerelni, zavarni,
kínozni, gyötörni, piszkálni
tarmosić się [1. pot. tarmosić samego siebie;
2. pot. tarmosić siebie wzajemnie w bójce]
– cibálja magát; megcibálják egymást,
verekszenek
tarmoszenie – huzigálás, cibálás; (átv.) ingerlés,
piszkálás
tarnik [1. (pot. raszpel, raszpla od niem. raspel) narzędzie stolarskie, rodzaj pilnika z
trójkątnymi zębami do obróbki drewna,
6999
rogów zwierzęcych i innych miękkich
materiałów. 2. stalowy pilnik o grubych
nacięciach;
raszpel;
raszpla]
–
kökénycserje, kökényes bozót; durvareszelő,
ráspoly
tarnik do drewna – faráspoly
tarnik do kopyt – lópatareszelő
tarnina [1. ciernisty krzew, śliwa o drobnych,
białych kwiatach i granatowych owocach
o cierpkim smaku; też: owoc tego krzewu;
2. Śliwa tarnina (tarnina)] – kökény
(Prunus spinosa) [Európában és hazánkban
is gyakori gyógynövény. Ez a tüskés
(tulajdonképpen tövises) cserje a szilva egyik
rokona];
kökénybokor,
kökényfaág;
kökényszilva
tarnina kołczasta – tövises kökény
tarninowy, -a, -e – kökénytarniowy, -a, -e – tüske-, tövis-, tüskés, tövises
Tarnów [miasto w południowej Polsce w
województwie małopolskim, leżące nad
rzeką Białą, o wielowiekowej historii
sięgającej
początkami
czasów
piastowskich] – Tarnów [a Biała folyó
partján fekvő dél-lengyelországi város a kislengyelországi vajdaságban. 1975-1998
között Tarnów volt a fővárosa a tarnówi
vajdaságnak]
tarń [1. gwarowo o tarninie; 2. tarń dwudzielna:
wada kręgosłupa powstała w życiu
płodowym; rozszczep kręgosłupa] – (bonc)
tövisnyúlvány (processus spinosus): középen
hártrafelé és többségében lefelé irányuló
páratlan nyúlvány; (növ.) kökény
tarok (inaczej tarot; dawna gra w karty) –
(arab→ol.)
tarokk;
különleges
kártyalapokkal
játszot,
általában
négyszemélyes kártyajáték (eredete a XV.
sz-ig vezethető vissza, Olaszországból terjedt
el)
tarokowy, -a, -e – tarokktarować [1. odliczać wagę opakowania od
całkowitej wagi towaru; 2. równoważyć
wagę, obciążając jedną jej szalkę, aby
zredukować
wagę
opakowania]
–
burkolatsúlyt v. tárasúlyt lemérni; tárázni
tarowanie – burkolat, göngyöleg- v. tárasúly
lemérése, tárázás
tarot, tarok [1. dawna gra w karty; też: talia
kart do tej gry; 2. wróżenie ze specjalnej
talii 78 kart przedstawiających figury o
różnej symbolice] – (ká) tarokk
tarpan (†Equus gmelini) [1. gatunek doszczętnie
wytępionego dzikiego konia. Zamieszkiwał
obszary leśne Europy. Przez niektórych
badaczy jest uważany za jednego z
przodków konia domowego. 2. mały, dziki
-
Wersja 01 01 2017
koń o szarym ubarwieniu z ciemną pręgą
na grzbiecie, wytępiony w XIX w.] – vadló
[Equus ferus ferus volt az eurázsiai vadló. A
faj utolsó egyede 1875-ben, Moszkvában
pusztult el.]
Tarsisi, Tarszysz [1. Wnuk Jafeta, syn Jawana.
2. Potomek Beniamina. 3. Nazwa miasta
(kraju) położonego daleko na zachodzie od
Palestyny, może w dzisiejszej Hiszpanii
(Tartessus). Tam wysyłano okręty po
metale, małpy i pawie.] – Társis (erősség,
megerősített
előörs;
kemény,
jól
megalapozott;
szigorú;
leigázás)
[1.
Benjámin (1) dédunokája (1Krón 7,10). 2.
Jáván (1) fia (1Móz 10,4). 3. Hely a
Földközi-tenger nyugati vidékén, talán
Hispániában vagy Tunéziában (2Krón 9,21;
20,36-37; Zsolt 72,10). 4. Társis hajói nagy,
tengerjáró kereskedelmi hajók (1Kir 9,26;
10,22; 22,49; 2Krón 9,21). 5. Perzsia és
Média hét fejedelmének egyike (Eszt 1,14).]
tarsjusz (nocna małpiatka, wyrak) [wyrak, nocna
nadrzewna wielkooka małpiatka wielkości
małej
wiewiórki,
występująca
na
Archipelagu Malajskim, spokrewniona z
lemurami; n.łac. tarsus 'jw.' z gr. tarsós
'płaski kosz; podeszwa; kostka (u nogi)';
od długiej kości stępu tarsjusza] – éjszakai
makimajom
tarsus [n.łac. z gr.z gr. tarsós 'jw., podeszwa;
ster'; anat. stęp, tylna część stopy
zawierająca 7 kości, m.in. piętową i
skokową] – tarsus, lábtő (a lábnak az a
része, amely a lábszár és a lábközépcsontok
között fekszik; két csont alkotja)
Tarsus [miejsce urodzenia Pawła. Było miastem
nauki za czasów cesarzy rzymskich. Wg
greckiego
geografa
Strabona,
współcześnika Pawła, poziom w jego
szkołach stał wyżej niż w Atenach i
Aleksandrii. Obecnie mała osada.] –
Tarsus [Kilikia (Kis-Ázsia, ma Törökország)
tartományban található, Nagy Sándor
alapította kereskedelmi és kulturális központ;
Pál apostol szülőhelye]
Tarsycjusz, Tarcyzjusz, gr. Ταρσίζιος (zm. ok.
250 lub 257) [męczennik rzymski z czasów
prześladowań za cesarza Decjusza
Trajana, pochowany w katakumbach św.
Kaliksta, święty Kościoła katolickiego.] –
Szent Tarzíciusz, vértanú [A 257. évben
megjelent Valérián császár rendelete a
keresztények ellen. Ismét megteltek a
börtönök, a keresztényeknek újból a
katakombák
rejtekében
kellett
az
Eukarisztiát ünnepelniük. A fiatal vértanút a
Callistus katakombában temették el.
Tarzíciusz minden ministráns védőszentje.]
7000
Tarszisz [1.
1) hebrajska
nazwa
miasta
położonego nad Morzem Śródziemnym,
wzbogaconego handlem metali i złota
(Tartessus?). Okręty Tarszisz zdobyły
sobie sławę; 2) u proroka Ezechiela
drogocenny a rzadki kamień (może
czerwona perła lub chryzolit). 2. według
Biblii miasto portowe na wybrzeżu Morza
Śródziemnego, słynące z bogactw i handlu.
Dziś zazwyczaj identyfikowane jako Tars
w Azji Mniejszej lub Tartessos na
półwyspie
Iberyjskim.
Tarszisz
zaopatrywało Tyr w srebro, żelazo, ołów i
cynę (Ez 27,12); Usiłował do niego
dopłynąć Jonasz uciekający przed Bogiem
(Jon 1,3). 3. Inne zastosowania nazwy
Tarszisz w Biblii: Jeden z czterech synów
Jawana, wnuk Jafeta, prawnuk Noego,
nosił
imię
Tarszisz
(Rdz
10,4).
Najprawdopodobniej chodzi tu jedynie o
symbol - potomkowie Noego, od których
wywodzi się cały rodzaj ludzki, są również
ojcami mieszkańców miasta Tarszisz.
Określenie okręty Tarszisz jest używane w
Biblii jako nazwa dużych statków
przeznaczonych do dalekich podróży,
niekoniecznie związanych z tym miastem.
Tarszisz bywa także nazwą kamienia
szlachetnego, prawdopodobnie oliwinu lub
akwamarynu.] – Tarsis [görög város (Ter
10,4). - A Földközi-tengeren hajóval lehetett
megközelíteni (Jón 1,3; 4,2); élénk keresk-et
folytatott Tírusszal (Ez 27,12). Fekvése
bizonytalan; a LXX és a Vg a 27,12 esetében
Karthagóval számol, vsz. tévesen; ugyanígy
kétes a Fekete-tenger mellé helyezése és a
szicíliai Tarrosszal való azonosítása is. Még
leginkább a hispániai Tartesszosszal lehet
kapcsolatba hozni. A tarsisi hajók (1Kir
10,22; Iz 2,16) hosszú utak megtételére
alkalmas, nagy hajók voltak. A kir. előtt
hódoló tarsisbeliek Ny képviselői a Messiás
előtt (Zsolt 71,10).]
tarta bułeczka – prézli
tarta bułka – zsemlemorzsa
tartaczny, -a, -e – fűrészmalmi, fűrésztelepi,
fűrészüzemi; fafűrészTartak (ciemność) [bożek czczony przez
kolonistów Samarii, sprowadzonych tam z
Babilonii przez króla assyryjskiego około
roku 720 przed Chrystusem.] – Tarták
(mélységes sötétség, a sötétség fejedelme)
[A Samáriába letelepített háveusok egyik
istensége (2Kir 17,31).]
tartak
[1.
zakład
zajmujący
się
rozpiłowywaniem kłód na tarcicę oraz
przerobem tarcicy na różne elementy; 2.
(u Zygmunta Glogera) młyn do tarcia
-
Wersja 01 01 2017
drzewa na tarcice i dyle. W „Fizyce” ks.
Osińskiego z r. 1777 czytamy: „Tartaka
jedna część należy do podnoszenia piły i
rznięcia; druga do nadawania drzewa pile”.
Tartaki poruszane siłą wody były dość
rozpowszechnione w dawnej Polsce. W r.
1533 Kraków dostał od Zygmunta I
przywilej
na
zbudowanie
tartaku
(zapewne poruszanego siłą Rudawy).] –
fűrészmalom,
fűrésztelep;
fűrész,
fűrészgatter, keretfűrész
tartak przewoźny – rönkfűrész
tartak parowy – gőzfűrésztelep
tartak wodny – fűrészmalom
tartakowy, -a, -e – körfűrész, fűrésztelepi,
fűrészmalom1
tartan [1. tworzywo wytwarzane z asfaltu,
kauczuku, włókien sztucznych itp.,
charakteryzujące się elastycznością, dużą
wytrzymałością
mechaniczną;
2. pot.
stadion, bieżnia pokryte tym tworzywem]
– kaucsuk v. aszfaltkészítmény; futópálya,
stadion (ebből az anyagból); tartán borítású
atlétikai pálya
tartan2 [1. szkocka tkanina wełniana, tkana w
różnobarwną kratę; 2. odzież z tej
tkaniny; 3. wzór w różnobarwną kratę, w
jaki tkane są wełniane materiały, będący
w dawnej Szkocji oznaką określonego
klanu; 4. materia wełniana w grube kraty,
wyrabiana i noszona w Szkocji. Rodzaje
krat i kolory pasów na tartanach są w tym
kraju przywilejem i oznaką klanów. Dla
nas zaś spódniczka lubpled z tartanu
stanowi symbol Szkota. 5. właściwa nazwa
wzoru powszechnie określanego w Polsce
jako szkocka krata. Każdy klan ma
własny swoisty wzór tartanu, z którego
szyje się kilty. Na podstawie wzoru określa
się przynależność do klanu. Kratę tworzą
pasy w różnych kolorach i szerokościach.]
– tartán szövet (skót kockás mintájú
gyapjúszövet) [Az eredeti skót kockás a skót
klánoktól származik. Kitűnő minőségű
gyapjú-és fésűsgyapjúfonalból gondosan
Kidolgozott
mintával
készül.
A
hagyományos gyapjútartán tartós bútorhuzat
kanapék és szék huzatának, függönyök és
párnák
elkészítéséhez.];
eredeti skót
kockamintázat (plaid); (dawno) sottis
gyapjúkelme; kockás, sottis gyapjú anyag
7001
tartan3 – (sp) tartán
tartan4 [turtanu (generalissimus, w Biblii
„tartan”: 2 Krl 18,17; Iz 20,17) Egiptu] –
tartán (az asszír tartanu v. turtanu héb.
változata): az asszír hadsereg magasrangú
főtisztje (tábornok). [Az ÓSz-ben 2x
szerepel (2Kir 18,17; Iz 20,1). A Vg
Tharthan személynévnek fordítja, a legújabb
magyar ford-ban főpohárnok. R.É.]
tartana [przybrzeżny statek śródziemnomorski o
jednym
maszcie]
–földközi-tengeri
egyárbócos partmenti hajó
Tartar a. Tartaros * Piekło [1. mit. gr. przepaść
pod Hadesem, miejsce strącenia Kronosa i
Tytanów przez Zeusa; 2. (gr. Τάρταρος
Tartaros) – w mitologii greckiej to była
najmroczniejsza i najniższa część krainy
podziemia, gdzie przebywały dusze
skazanych na wieczne cierpienie. 3. w
Nowym Testamencie: piekło] – Tartarosz
(1. a halál utáni életben az örökös kín, a
szenvedés és a bűnhődés helye – a
kereszténységben a pokol, a pogány
vallásokban az alvilág, a hinduizmusban
Naraka, a judaizmusban a gyehenna, az
iszlámban
a
Jahannam,
a
kínai
buddhizmusban Di Yu megfelelője; 2. az
alvilág legmélye, a pokol az ókori görög
mitológiában)
tartas – lárma, moraj, robaj
Tartuffe – tytułowy Świętoszek [Świętoszek –
komedia
francuskiego
dramaturga
Moliera, wystawiona po raz pierwszy w
1664 roku. Jest to najważniejsze i
najbardziej znane dzieło tego autora. Swój
rozgłos zawdzięcza nie tylko walorom
artystycznym, ale także skandalowi, jaki
wywołało w XVII-wiecznej Francji
wykpienie hipokryzji religijnej.] – Tartuffe
[álszenteskedő, képmutató ember (Molière)
azonos című vígjátékának főszereplőjéről]
-
Wersja 01 01 2017
-a, -e [taki, który został starty,
rozdrobniony] – reszelt, törött, áttört,
dörzsölt, morzsolt
tarte jabłko – reszelt alma
tartinka, tartynka [1. niewielkich rozmiarów
kanapka z cienkiego kawałka bułki lub
chleba posmarowanego
masłem,
z
dodatkiem np. wędliny, sera i warzyw; 2.
niewielka kanapka z bułki lub chleba z
wyszukanymi dodatkami] – szendvics
tartynka z kawiorem – kaviáros szendvics
taryfa [1. urzędowo ustalone i ogłoszone
zestawienie stawek opłat, cen, płac,
podatków; 2. pot. taksówka] – (ar.) tarifa;
árszabás, díjszabás, díjtétel, díjazás (vasúti-,
postai-, hajó- és vámtarifa)
taryfa bagażowa – poggyász-díjszabás
taryfa celna – vámtarifa; vámdíjszabás
taryfa dzienna – nappali díjszabás
taryfa eksportowa – kiviteli vám
taryfa importowa – behozatali vám
taryfa jednolita – egységes díjszabás
taryfa kolejowa – vasúti díjszabás
taryfa komunalna – kommunális díjszabás
taryfa konwencyjna – egyezményes díjszabás,
szerződéses tarifa
taryfa lotnicza – légi díjszabás
taryfa międzynarodowa – nemzetközi díjszabás
taryfa nocna – éjjeli v. éjszakai tarifa v. díjszabás
taryfa normalna – rendes v. szabályszerű díjszabás
taryfa opłat telefonicznych – tarifa, díjszabás
taryfa osobowa – személydíjszabás
taryfa płac – bértarifa
taryfa pocztowa – postai díjszabás; postadíjszabás
taryfa podatków – adótarifa
taryfa przewozowa – szállítási díjszabás;
viteldíjszabás
taryfa przywozowa – behozatali díjszabás
taryfa ryczałtowa – átalánydíj
taryfa spedycyjna – szállítmányozási tarifa
taryfa świąteczna (poza miasto) – ünnepi díjszabás
taryfa telefoniczna – tarifa; díjszabás
taryfa towarowa – árudíjszabás
taryfa transportowa – szállítási díjszabás
taryfa tranzytowa – tranzit-díjszabás
taryfa ubezpieczeniowa – biztosítási díj
taryfa ulgowa – kedvezményes tarifa v. díjszabás
taryfa wyjątkowa – kivételes díjszabás
taryfa wywozowa – kiviteli díjszabás
taryfa zniżkowa – kedvezményes díjszabás
taryfikator [1. zbiór norm w poszczególnych
gałęziach gospodarki; 2. tabela stawek
płac, opłat, świadczeń ustalonych na
tarty,
7002
podstawie tych norm] – tarifa v. díjszabási
táblázat
taryfować [taryfować , taryfikować chyba nie
jest poprawną formą z pewnością nie
zawiera jej OSPS, taryfikacja ale
taryfować
,
proponuje
dokładnie
sprawdzić przed wprowadzeniem] –
tarifálni, díjtételt megállapítani, díjjegyzéket
készíteni
taryfowy, -a, -e – díjszabási, árszabási, tarifa-,
tarzać [ciągnąć, przewracać w czymś pylącym,
brudzącym]
–
hempergetni,
meghempergetni, forgatni, beleforgatni,
megforgatni
tarzać kotlety w mące – vagdalthúst lisztben
megforgatni
tarzać się [1. leżąc, nurzać się w czymś; 2. dawać
wyraz
gwałtownym
uczuciom]
–
hemperegni, fetrengeni, henteregni, forogni;
(átv.) csavarogni, kóborolni
tarzać się w blocie – sárban fetrengeni
tarzać się z bólu – kínokban vergődni
tarzać się z gorącze – lázban hányódni
tas, tasz, tasik, tasa [buda kramarska płachtami
okryta czyli kram pod namiotem z
grubego płótna] – (daw) ponyvával fedett
szatócsbódé; vastag sátorlappal fedett pult
tasak [1. narzędzie kuchenne w kształcie
siekierki, służące do siekania; 2. dawna
broń sieczna w kształcie krótkiego,
szerokiego miecza; 3. dawny szeroki nóż
myśliwski do patroszenia i ćwiartowania
grubej zwierzyny] – húsvágó bárd, húsbárd,
mészárosbárd; szekerce, ácsbalta
tasiemcowy, -a, -e – galandféreg-; pántlikagiliszta-;
(átv.) nagyon hosszú
tasiemcowy artykuł – nagyon hosszú cikk
tasiemiec [1. bardzo długi pasożyt przewodu
pokarmowego; 2. pot. o czymś bardzo
długim] – galandféreg, pántlikagiliszta;
(átv.) tengeri kígyó
Tasiemiec uzbrojony (Taenia solium) [jeden z
dwóch głównych gatunków tasiemców
(Cestoda), które pasożytują w przewodach
pokarmowych
kręgowców,
w
tym
człowieka. W przeciwieństwie do tasiemca
nieuzbrojonego posiada on haczyki, za
pomocą których przytwierdza się do
ściany jelita cienkiego.] – horgasfejű
galandféreg (Taenia solium)
Tasiemiec nieuzbrojony (Taenia saginata)
[pasożyt człowieka i bydła z rodzaju
tasiemców. Tasiemiec składa się z 2000
proglotydów. Rozmnaża się wyłącznie u
człowieka żywiciel ostateczny. Najczęściej
spotykany tasiemiec w Polsce (u 0,5 do 1%
ludzi). Występuje także w innych krajach
-
Wersja 01 01 2017
Europy Wschodniej, Filipinach, Ameryce
Centralnej i Południowej.] – simafejű
galandféreg (Taenia saginata)
tasiemka [wąska, cienka taśma] – kis szalag,
szalagocska, pertli
tasiemkarka
–
(dawno)
szalagkészítő,
szalaggyártó, pántlikaszövő nő
tasiemkarstwo
–
(dawno)
szalagkészítés,
szalaggyártás, pántlikaszövés
tasiemkarz – szalagkészítő
tasiemkowy, -a, -e – szalag-, pántlika-, zsinór
tasować [1. mieszając, przekładać karty;
2. zmieniać układ czegoś] – (ká) keverni;
összekeverni; kártyát keverni
tasować karty – megkeverni a kártyát; keverni
TASS [(Телеграфное агентство Советского
Союза,Tielegrafnoje
Agientstwo
Sowietskogo Sojuza) - centralna agencja
prasowa ZSRR, założona w lipcu 1925,
następczyni
Rosyjskiej
Agencji
Telegraficznej.] – (dawno) TASZSZ
[Tyelegrafnoje Agensztvo Szovjetszkovo
Szojuza; Szovjet Szövetségi Távirati Iroda;
az egykori Szovjetunió Távirati Irodája]
taster [aparat służący do dziurkowania taśmy
papierowej; składarka] – (ol) tastaruta,
(ném.) taszter; billentyű;
nyomógomb;
(nyomd)
a
szedőgép
billyentyűzete;
(tastaruta) billentyűzet; (taszter) villamos
csengő nyomógombja
taszczyć [pot. nieść, ciągnąć z trudem coś,
rzadziej kogoś, ciężkiego lub coś
niewygodnego]
–
hurcolni,
cipelni,
vonszolni, vontatni
taszczyć kogo do kozy – börtönbe v. dutyiba
hurcolni vkit
taszczyć kogo na wóz – kocsira vonszolni vkit
taszczyć się [pot. iść, wchodzić gdzieś powoli, z
trudem] – mászni, vonszolja magát
tasznik (Capsella Medik.) [rodzaj roślin należący
do rodziny kapustowatych; Gatunkiem
typowym jest Capsella bursa pastoris (L.)
Medik.] – (növ.) pásztortáska
tasznik pospolity (Capsella bursa pastoris)
[gatunek rośliny jednorocznej należący do
rodziny kapustowatych (dawna nazwa krzyżowe). W Polsce występuje pospolicie
na całym niżu i w niższych położeniach
górskich. Archeofit, prawdopodobnie
pochodzący
z
basenu
Morza
Śródziemnego.] – pásztortáska (Capsella
bursa-pastoris); mezei pásztortáska [a
keresztesvirágúak (Brassicaceae) családjába,
a Capsella nemzetségbe tartozó egy- vagy
kétnyári,
fehér
virágú,
gyomés
gyógynövény. Becőketermése táskaformájú,
erről kapta nevét is.]
7003
taszysta, taszystka – a tasizmus követője, tasiszta
(ffi/nő)
taszyzm
[1.
kierunek
w
malarstwie
abstrakcyjnym powstały w Europie w
pierwszych latach po II wojnie światowej.
Należy
do
nurtu
abstrakcjonizmu
niegeometrycznego i jest europejskim
odpowiednikiem
abstrakcyjnego
ekspresjonizmu, rozwijającego się w
Stanach Zjednoczonych. 2. kierunek w
malarstwie, polegający na tworzeniu
spontanicznych
kompozycji
ze
swobodnych plam barwnych, uzyskanych
przez rozlewanie i rozpryskiwanie farb] –
(műv.) tasizmus v. foltfestés [a 20. század
40-es éveitől kibontakozó festészeti irányzat.
Nevét M Seuphordtól kapta 1950-ben, ő
használta először, a tache (folt, paca) után.
Kialakítója a német Wols, az amerikai
Jackson
Pollock
és
Mark
Tobey.
Legjelentősebb francia képviselője Georges
Mathieu, a kanadai Jean Paul Riopelle és
Magyarországon pedig Hantai Simon.]
taśbir,
tyżbier [cienkusz,
podpiwek (z
niemieckiego das Tischbier)] – (daw) lőre;
aljasör, utósör
taśma [1. wstęga, pas z różnych materiałów, o
różnorodnym zastosowaniu; 2. wąski
pasek
plastiku,
pokryty
warstwą
substancji magnetycznej lub światłoczułej,
służący do utrwalania dźwięków lub
obrazów; 3. wstęga przeciągnięta wzdłuż
mety, przerywana przez zwycięzcę
kończącego bieg; 4. część przenośnika w
postaci ruchomego pasa, na którym
umieszcza się ładunek; 5. pas z nabojami,
zakładany
do
broni
samoczynnej,
umożliwiający prowadzenie ognia seriami]
– szalag, pánt, zsinór, heveder, öv, pertli;
(sport) célszalag
taśma, pasek [wąski materiał włókienniczy (lub
wstążka) o szerokości do 10 mm; zawiera
się w szerokim zakresie materiałów i
stosowana jest do celów technicznych.] –
szalag (1) [Keskeny szövetsáv; különböző
nyersanyagokból, különböző kötésmódokban
készülhet.
Díszítésre
és
műszaki
felhasználásra szolgál.]
taśma (1) [uszlachetniony splot, płaska wstążka;
o szerokości 6 mm - 15 mm, ze skośnym
systemem pojedynczej nitki i gładką,
błyszczącą dwustronna powierzchnią.
Produkowana w szerokim zakresie
kolorystycznym
i
wzorniczym.
Wykorzystywana do dekoracji odzieży i
różnych innych celów technicznych.] –
fonatolt szalag (2) [Lapos, szalagszerű,
többnyire 6-15 mm széles fonatolt termék;
-
Wersja 01 01 2017
fényes felületű, mindkét oldala használható.
Mindenféle színben készülhet; ruhadarabok
díszítésére,
vagy
műszaki
célokra
használják.]
taśma (2) [Taśma kapeluszowa pojedyncza jednolub wielobarwna nitka, stosowana
jako element dekoracyjny w kapeluszach.
Gallon
pojedynczy
jednolub
wielobarwna nitka stosowana do szycia
odzieży, bielizny , pantofli itd. Taśma do
zawiązywania – grubsza taśma ze
wzmocnionymi brzegami stosowana do
zapinania bielizny, odzieży Plecionka –
tkana
taśma
z jednym
brzegiem
wzmocnionym.
Stosowana
np.
do
obszywania bielizny. Taśma z tafty –
podwójna
taśma
tkana
z nici
wiskozowych,
acetatowych
lub
poliamidowych. Stosowana do dekoracji.]
– szalag (2) [Kalapszalag: egyszínű vagy
színmintás szalag, kalapok díszítésére.
Horgolt szalag: horgológépen (lásd: gallontermékek) készült egyszínű vagy színmintás
szalag, amit díszítőelemként alkalmaznak
ruhadarabokon és másutt. Rögzítő szalag:
vastagabb szalag megerősített szélekkel,
ruhadarabok
megkötésére
használják.
Farkasfog:
szalagfonatolással
készült,
cikcakkos vonalú, keskeny díszítőszalag.
Lásd
még:
farkasfog.
Taftszalag:
mesterséges filamentfonalakból (viszkóz,
acetát, poliamid) szövött szalag; a két széle,
amely a díszítést szolgálja, atlasztömlőkötésben („csőkötéssel”) készül. Főleg
női
hajszalagnak,
ruhadísznek,
díszcsomagoláshoz
kötözőszalagnak
használják.]
taśma
antypoślizgowa
[wąski
materiał
włókienniczy,o splocie płóciennym lub
skośnym , zwykle o szerokości 25 mm i
wykończony za pomocą podłużnego
spilśniania elastyczną nicią o nie
poślizgowym wierzchniej powierzchni.
Wszyta w talię spodni i spódnic.] –
csúszásgátló szalag [Keskeny, jellemzően 25
mm széles, vászon. vagy sávolykötésben
szőtt
szalag, amelybe hosszirányban
rugalmas fonalakat dolgoznak be, miáltal a
szövet egyik oldala ráncos, csúszásmentes
lesz. Nadrágok és szoknyák kötősávjában
alkalmazzák.]
taśma barwiąca – festékszalag
taśma barwiąca do drukarek – festékszalag
nyomtatóhoz
taśma bez zapisu – üres szalag
taśma diagonalna [jedno-wątkowa wstążka lub
tkanina, która ma szerokość pomiędzy 6
mm - 60 mm; produkowana z różnych
7004
materiałów, cztero-skokowym łamanym
splotem diagonalnym, który tworzy
reliefową strukturę na powierzchni. Jej
końce mogą mieć różne kolory.
Wykorzystywana jako lamówka na
wykończenie odzieży, do produkcji
zamków błyskawicznych lub do celów
technicznych.] – köperszalag [Különböző
nyersanyagokból készíthető, 6-60 mm széles
szalag; négyfonalas, egyenlő oldalú tört
sávoly kötésben készül, ami a felületén
mintázatot ad. A szélei eltérő színűek
lehetnek.
Szegőszalagként,
húzózárszalagként vagy műszaki textíliaként
alkalmazható.]
taśma do obszywania [lamówka wykończenie
stosowane jako taśma] – szegélypánt
[Kelmeszél beszegésére szolgáló pánt. Lásd
még: szegőszalag.]
taśma do spodni (1) [taśma z błyszczącej
bawełnianej przędzy lub poliamidowego
jedwabiu o szerokości 10 mm - 14 mm; o
diagonalnym splocie z wzmocnionymi
brzegami
o
płóciennym
splocie.
Wykorzystywane do ochrony niższych
części nogawek spodni.] – koptató (1)
[Pamutból, poliamidból vagy poliészterből
készített, 10-14 mm széles, színes,
sávolykötésű szövött szalag, amit a
nadrágszár aljára varrnak fel, hogy a cipő ne
koptassa ki a nadrág szövetét. A
kopásállóság fokozására a szalag egyik szélét
vászonkötésben és töltőfonal bevezetésével
megvastagítják.]
taśma do spodni (2) [taśma z przędzy
bawełnianej,
poliesterowej
lub
poliamidowego jedwabiu, z lamówką o
diagonalnym splocie. Ma wzmocnione
brzegi. Jest kolorowy, ma szerokość 10
mm - 14 mm, i jest używany jako pasek do
spodni.] – koptató (2)
taśma elastyczna – gumiszalag
taśma elastyczna [jedno lub dwuwątkowa,
podłużna elastyczna taśma, która może
być różnej długości, z jedną lub więcej
osnów z bawełnianych lub innych przędz
oraz elastycznych nici, może być
przeplatana w wiele splotów. Jej
-
Wersja 01 01 2017
powierzchnia jest nieco teksturowana.
Wykorzystywana w produkcji bielizny,
odzieży
wierzchniej,
kostiumów
kąpielowych, klamer i bandaży.] –
rugalmas szalag (1) [Különböző szélességű
és különböző eljárásokkal (szövés, kötés,
fonatolás) készült szalagok gyűjtőneve,
amelyekbe hosszirányban rugalmas (gumivagy elasztán-) fonalakat dolgoznak be, hogy
nyúlékonyak és rugalmasak legyenek. Alsóés felsőruházati termékekben, fürdőruhákban
stb. használják.]
taśma filmowa – filmszalag; filmtekercs
taśma gasienicowa – hernyólánc
taśma gąsienicowa do wozów silnikowych –
hernyólánc motoros járműhöz
taśma identyfikacyjna na pagonach rangi
oficerskiej [wstążka z bawełnianej lub
wiskozowej przędzy jedwabiu sztucznego,
w rypsowym splocie ze skośnymi
prążkami. Kolorowa, o szerokości 10 - 30
mm; wykorzystywana do identyfikacji
mundurów.] – rangjelző szalag [Pamutból
vagy viszkózból készült, kereszt irányú
bordázattal rendelkező, 10-30 mm széles
színes ripszszalag; egyenruhákra varrt
rangjelzésre szolgál.]
taśma izolacyjna (elektroizolacyjna) [1. rodzaj
taśmy klejącej służącej do izolowania
przewodów elektrycznych i innych
obiektów
przewodzących
prąd
elektryczny. Wykonana zwykle z gumy,
dzięki czemu jest elastyczna i posiada
dobre własności izolacyjne.; 2. gładka
taśma stosowane do izolacji w inżynierii
elektrycznej] – szigetelő szalag v.
szigetelőszalag [1. olyan műanyag tekercs,
amellyel a kisfeszültségű elektromos
vezetékek csatlakozási pontjaira tekerve
elszigetelik őket egymástól, illetve a
környezettől, ahol egyébként fennállna az
áramütés
veszélye.
Elsősorban
a
villanyszerelésben használják. Elterjedt
szakzsargonban: szigszalag. Különböző
színekben állítják elő. 2. Pamutból készült és
gumianyaggal átitatott szövött szalag, amit
villanyszerelési munkákhoz használnak.]
taśma karabinu maszynowego – géppuskatöltényheveder
taśma kolorowa, wstążka - színes szalag
taśma – kratki do przyklejania na gorąco
[Taśma , która jest przyklejana na brzegu
ubioru, w celu umocowania podwinięcia
brzegu. Zastępuje maszynę do szycia –
podwijarkę, stosowana do podwijania
krawędzi spódnic, sukienek i płaszczy] –
felvasalható rácsos szalag [Ruhadarab (pl.
szoknya, ruha, kabát) alja szélére
7005
felvasalható hajlékony szalag, ami a
felhajtást rögzíti és ezzel feleslegessé teszi a
varrást.]
taśma krepowa [jedno wątkowa taśma
z wiskozowego
lub
poliamidowego
jedwabiu o splocie krepowym który
tworzy lekką teksturowaną powierzchnię.
Jej brzegi są często w różnych kolorach;
ma szerokość od 8 mm - 20 mm.
Wykorzystywana do produkcji bielizny
damskiej.] – kreppszalag [Viszkóz vagy
poliamid filamentfonalból kreppkötésben
szőtt szalag, amely így enyhén zavaros
felületet mutat. Szélei gyakran eltérő
színűek.
Szélessége
8-20
mm.
A
konfekcióipar használja fel.]
taśma
(magnetofonowa) – mágnessszalag,
magnószalag, magnetofonszalag; hangszalag
[1. szélesebb értelemben: mindennemű
mágnesszalag, amelyen információt tárolnak.
2. mágneses jelrögzítés céljaira használatos,
különböző
rendeltetésnek
megfelelő
szélességű és vastagságú hordozófólia,
valamint az arra felvitt mágnesezhető réteg
együttes, tekercs alakban tárolva; 3. Szűkebb
értelemben:
hangrögzítésre
szolgáló
mágnesszalag. Általában vékony műanyag
hordozórétegből és az arra felvitt,
mágnesezhető
részecskékből
áll.
E
részecskék anyaga a leggyakrabban vasoxid
("normál", "Fe"), krómdioxid ("CrO2") vagy
tisztafém ("metal"); a kettős mágneses rétegű
vaskróm szalagot ma már nemigen gyártják.
Elektroakusztikai tulajdonságaik eltérőek,
ezért a magnókészülékeken szalagfajták
szerint át kell kapcsolni az előmágnesezést,
illetve a korrekciót. Modern kazettás magnók
felismerik a kazettatest kivágásait, és
automatikusan
átkapcsolnak
egyik
szalagfajtáról a másikra.]
taśma magnetofona – magnószalag
taśma magnetofona warstwowa – kétrétegű
magnetofonszalag, kétrétegű szalag (olyan
magnószalag, amelynek hordozófóliája és
megnesezhető felülete külön réteget képez és
megfelelő
szilárdságú
kötőlakkal
kapcsolódik egymáshoz)
taśma
magnetofonowa
–
magnószalag,
magnetofonszalag
taśma magnetofonowa niejednorodna – finomra
őrölt
szemcsék
rétegével
ellátott
mágnesezhető szalag; porszalag
-
Wersja 01 01 2017
taśma magnetyczna [nośnik danych, najczęściej
dźwięku, w postaci cienkiego paska taśmy]
– mágnesszalag
taśma magnetyczna proszkowa – tejes
vastagságában mágnesezhető szalag
taśma maszynowa [pas wykonany z przędzy
bawełnianej,
nasycony
tuszem,
przeznaczony do odbijania czcionki w
maszynie do pisania] – írógépszalag
taśma miernicza [długi, wąski pas z podziałką
centymetrową służący do pomiarów
długości] – mérőszalag
taśma odblaskowa [Dobrze widzialna taśma w
odblaskowym kolorze. Stosowana jako
taśma w odzieży ochronnej dla policji,
strażaków, pracowników na drodze,
odzieży dla dzieci. Zapewnia ona dobrą
widzialność nawet przy ograniczonej
widoczności
na
drodze
itd.]
–
fényvisszaverő szalag [A jó láthatóság
követelményét kielégítő, fényvisszaverő
szalag, amit utcán hordott gyerekruhákon,
rendőrök,
tűzoltók,
útjavítók
stb.
munkaruháin alkalmaznak. Célja az, hogy
még rossz látási körülmények között is
feltűnővé tegye a ruházatot.]
taśma perforowana – perforált v. lyukasztott
szalag; lyukszalag
taśma piłowa – szalagfűrészlap
taśma produkcyjna – futószalag; gépsor
taśma pusta (bez zapisu dźwięku) – üres szalag
taśma regulująca [taśma lniana z jedwabiu
sztucznego albo poliamidowego, z przędzy
bawełnianej lub wiskozowej i pasów
błyszczących. Jej kolory mogą być
jaskrawe; ma gładką, jaskrawą, wzorzystą
powierzchnię, w większości przypadków z
małym dodatkiem przędzy fantazyjnej, o
szerokości pomiędzy 6mm a 50mm. Jest
używana
jako
dekoracja
w
przewiązywaniu opakowań.] – csomagoló
szalag
[Viszkóz
vagy
poliamid
filamentekből,
pamutvagy
font
viszkózfonalakból szőtt, fémszál díszítéssel
készült szalag. Színe lehet csillogó, sima,
fényes felülete van, a legtöbb esetben finom
fonalakból készül. Szélessége általában 6 és
50 mm között van. Díszes csomagoláshoz
használják.]
taśma samoprzylepna – átlátszó ragasztószalag;
cellux
taśma transportowa – szállítószalag
7006
taśma uszczelniająca – tömítőszalag
taśma wzorowana [dziana, płaska, wzorzysto
pleciona,
wytwarzana
z przędzy
wiskozowej i bawełnianej oraz jedwabiu
sztucznego.
Jest
przeplatana
po
przekątnej w systemie jednej nici, o
stałych
brzegach
z
regularnymi
przerwami. Jest kolorowa oraz ma gładką,
dwustronną powierzchnię, zwykle o
szerokości od 4 mm do 10 mm.
Wykorzystywana
do
odzieży
dekoracyjnej.] – létrás szalag [Viszkóz- és
pamutfonalból készült fonatolt szalag ép
szélekkel, egy olyan fonalrendszerrel
kiegészítve, amely a 4-10 mm távolságban
lévő széleket a létra fokaihoz hasonlóan
szakaszosan kapcsolja össze. Egyszínű, sima
felületű,
mindkét
oldala
egyforma.
Ruhadarabok díszítésére szolgál.]
taśma wzorzysta [pojedynczo nabierana,
podwójnie
nabierania,
wiele
razy
nabierana, lub wielo-osonowowa taśma, o
szerokości między 10 mm i 100 mm;
z przedzy bawełnianej lub wiskozowej,
oraz ze sztucznego jedwabiu lub przędzy
metalizowanej we wzorze żakardowym
oraz z pogrubionym, wytkanym wzorem
reliefowym na przodzie. Stosowany do
wielu celów dekoracyjnych, takich jak
lamówka w bieliźnie i innej odzieży,
etykiety,
przywieszki
z numerem
rozmiaru, monogramy, naszywka na
ubranie.] – Jacquard-mintás szalag [Pamut-,
viszkóz- vagy más mesterséges szálasanyagú
(pl. poliészter-) fonalból, esetleg ezek mellett
fémbevonatú fonal felhasználásával készült,
10-100 mm széles szövött szalag, színes
vagy dombormintás jacquard-mintázattal.
Ruhadarabok és más termékek díszítésére
használják, de készítenek így bevarrható áru, nagyságjelző vagy kezelési utasítást
tartalmazó címkéket, monogramcímkéket
stb. is.]
taśma zamka [ma cienką, poziomą frill na
powierzchni,
tworzoną
przez
wprowadzanie
standardowych
i
skręconych nici, wprowadzanie nici o
większej
i
lesser tautnesses,
lub
wprowadzanie cieńszych i grubszych
interlaced splotów . Zwykle stosuje się
lniany lub twill-backed splot.] – húzózárszalag [Vászon-, sávoly- vagy strtuck-kötésű
szövött szalag, amelynek felületén hosszanti
-
Wersja 01 01 2017
bordázottság látható, amit szokásosan és
erősen sodrott fonalak váltakozásával, vagy
különböző
feszességgel
bevezetett
fonalakkal és ebből adódóan sűrűbb és
ritkább szövetszerkezet váltakozásával érnek
el.]
taśmiarka
–
szalagszövő,
szalaggyári,
nyujtógépkezelő munkásnő
taśmiarz
–
szalagszövő,
szalaggyári,
nyujtógépkezelő munkás
taśmociąg [1. układ połączonych szeregowo
przenośników taśmowych. Często błędnie
utożsamiany z przenośnikiem taśmowym.
2. zespół przenośników taśmowych,
służący do przenoszenia ładunku na
znaczne odległości] – szállítószalag,
futószalag rendszer
taśmoteka [zbiór taśm, kaset magnetofonowych
lub magnetowidowych z utrwalonymi
nagraniami] – (rád.) tekercstéka,
hangszalagtár
taśmować – felszalagozni, szalaggal díszíteni v.
ellátni
taśmować taśmą – szalaggal díszíteni v. ellátni
taśmować kapelusz – kalapot szalaggal díszíteni v.
felszalagozni
taśmowo – szalagszerűen, hevederesen
taśmowy, -a, -e [1. mający związek z taśmą w
magnetofonie, magnetowidzie lub innym
urządzeniu;
2. mający
związek
z
przesuwającą się wstęgą gumy lub innego
tworzywa i produkcją przy niej;
3. odbywający
się,
wykonywany
automatycznie,
bez
koniecznego
zaangażowania] – szalag-, heveder-,
paszománytaśmówka – (felcsavarható) mérőszalag
taśmy do magnetofonów – magnószalagok
taśmy dziurkowane [znane od połowy XIX
wieku, używano jako medium do
zapisywania danych. Były do tego celu
również
stosowane
obok
kart
dziurkowanych
w
pierwszych
komputerach. Z czasem zostały zastąpione
przez bardziej pojemne media np. taśmy
magnetyczne.] – lyukszalag [egy perforált
papírszalag
amelyet
20.
században
széleskörüen használtak a távközlésben és a
számítástechnikában
elsődlegesen
adatbeviteli eszközként. Jelentősége az
interaktív
adatbeviteli
eszközök
elterjedésével megszűnt]
taśmy Quartet-Inch (zestaw standardów dla
taśm opracowanych przez organizację
Quartet-Inch
Drive
Standard
7007
Organization) – (kat.: informatyka)
negyedhüvelykes szalagok
tata [pot. o ojcu lub teściu] – apa, apu, apuka,
papa, atya
tatami [1. mata służąca do wyściełania podłogi w
domu japońskim; 2. mata, na której
rozgrywane są zawody w zapasach, judo
itp.] – (jp.) tatami; szőnyeg (sport)
Tatanka (Bison bison) – [indián: Tatanka =
Bölény] Żubrowka vodka almalével leöntve
Tatar [członek jednego z plemion mongolskich]
– tatár (ffi)
tatar [1. befsztyk tatarski; potrawa mięsna; 2.
pot. befsztyk po tatarsku] – tatárbifsztek
tatarak [roślina o mieczowatych, zaostrzonych
liściach i kłączach zawierających olejki
eteryczne] – (növ.) kálmos
orvosi kálmos (Acorus calamus L.)
Tatarak zwyczajny (Acorus calamus L.)
[polimorficzny gatunek byliny, należący
do rodziny tatarakowatych (Acoraceae)] –
orvosi kálmos (Acorus calamus L.) [az
Acoraceae családba tartozó vízinövény.
Ázsiai
eredetű,
1574-ben
hozták
Konstantinápolyból Bécsbe, majd innen
terjedt el hazánkban is, főként szerzetesek és
barátok közvetítésével, akik gyógyhatása
miatt termesztették. A növények később
kivadultak, mára pedig a magyar flóra
szerves részévé váltak.]
tatarakowy, -a, -e – (növ.) kálmostatarczanka – hajdinaszalma, tatárkaszalma
tatarczany, -a, -e – hajdina-, tatárkatatarczysko – tatárkamező, hajdinavetés
Tatarka
[członkini
jednego z plemion
mongolskich] – tatár nő
tatarka
[roślina
pastewna
z
rodziny
rdestowatych, gatunek gryki] – tatárka,
tatárbúza, hajdina, pohánka, haricska, kruppa
(Fagopyrum
Gaertn.)
[a
sóskafélék
családjának egynyáréltü füve, elágazó szárán
fölfelé mind rövidebb nyelü, tojásdad alaku,
szíves, illetve dárdás tövü, épszélü, egyszerü
levelekkel és kunkoros virágzatu leples
ötöstagu virágban nyolc himmel és háromélü
magrejtővel, melyből lesztes szemtermés
lesz.]
tatarski, -a, -ie – tatár-
-
Wersja 01 01 2017
tatarski taniec [Tak dawni Polacy nazywali szyk
bojowy tatarski i bitwy z Tatarami.] –
(hist.) tatár tánc (fegyveres tatárok hadrendje
ill. csata a tatárokkal)
tatarskie zagony – tatárjárás
tatarskie zagony na Rzeczpospolitą – tatárjárás a
Köztársaságban
Tatarskie Ziele, Wonna Trzcina [znana w Polsce
pod nazwą ''tatarak''; używana do
wyrobu pachnideł.] – 1. orvosi kálmos
(Acorus calamus L.); 2. kálmus v. arab
citromcirok,
tevefű
(Cymbopogon
schoenanthus) [Az „illatos nád ”: arab
citromcirok,
tevefű
(Cymbopogon
schoenanthus) A görög kalamosz (nád) szót
Károli Gáspár kálmusnak fordította, így a
növényt a hazánkban élő kálmosra (Acorus
calamus) értették, de az a faj nem élt a
Szentföldön.]
tatarszczyzna – tatárság; tatár nyelv és szokások
Tatarszczyzna [kolonia w Polsce położona w
województwie podlaskim, w powiecie
sokólskim, w gminie Sokółka] – tatárság
Tatarzy [W początku XVI wieku ukazali się w
wojsku polskiem Tatarzy litewscy. Przy
wojsku litewskiem już za czasów Witolda
było kilka rot tatarskich obowiązanych do
służby wojskowej wzamian za daną im
ziemię i przywileje. Chorągwie tatarskie
składały się z pocztów towarzyskich. W r.
1654 znajdowało się 15 chorągwi
tatarskich na służbie Rzplitej w ogólnej
liczbie 1383 koni. W r. 1672 zdradzili
Rzeczpospolitę
Tatarzy
litewscy,
przeszedłszy na stronę Turków, a
osiedleni przez nich około Kamieńca
Podolskiego, byli dla nas pod imieniem
Lipków bardzo szkodliwi. W r. 1683
wezwani przez Sobieskiego, oświadczyli
chęć służenia i solennie przyrzekli wałczyć
z Turkami i Tatarami. Odtąd służyli
wiernie aż do końca pod nazwą chorągwi
lekkich. W r. 1812 utworzono szwadron
Tatarów litewskich dowodzony przez
kapitana Ułana, a stanowiący całość z
pułkiem pierwszym lekkonnym polskim
gwardyi. Szwadron ten egzystował do r.
1815.
Tenże
Ułan,
mianowany
pułkownikiem, formował w styczniu 1831
r. oddział Tatarów litewskich. Pluton tych
Tatarów znajdował się w 3-im szwadronie
jazdy wołyńskiej pod dowództwem
kapitana Bielaka, który zginął bohatersko
pod Rudą Wielką d. 22 sierpnia. B. Gemb.]
– (hist., wojsk) tatárok (tatár zászlóaljak)
Tatarzy abakański – abakanszki tatárok
Tatarzy zawołżańscy – a Volgán túli tatárok
7008
Tatarzyn [1. dawniej Tatar; 2. wyraz ten użyty
jest w Kol. 3:11 (Biblia Gdańska), gdzie
powinno być ''Scyta''. Scyci byli ludźmi o
bardzo niskiej kulturze; zamieszkali w
pobliżu Morza Czarnego i Kaspijskiego.
Pismo Święte nie robi różnicy, jeżeli
chodzi o głoszenie Ewangelii, między
narodami i stanem kultury człowieka.] –
tatár; (átv.) scithiai (Kol. 3:11)
Tatarzynka – tatár nő
tateczek – apuska, apuka
tatek – apus, atyus
taternictwo [pokonywanie trudno dostępnych
partii Tatr, wymagające znajomości
techniki wspinaczkowej i odpowiedniego
sprzętu]
–
alpinizmus,
hegymászás
(Tátrában)
taterniczka – női alpinista, hegymászónő
taterniczy, -a, -e; taternicki, -a, -ie – alpinista,
hegymászó
taternik [1. człowiek uprawiający turystykę
wysokogórską, taternictwo; 2. człowiek
uprawiający taternictwo, czyli wspinaczkę
górską uprawianą w Tatrach. Dawniej
taternikami
nazywano
turystów
udających się na wycieczki w Tatry,
obecnie terminem tym określa się osoby,
które
zajmują
się
wyłącznie
zaawansowaną
wspinaczkę
górską.
Termin nie ma odpowiednika w innych
językach: słowackim, węgierskim ani
niemieckim.] – alpinista, hegymászó; tátrai
vezető, tátrai turista, turista
Tatiana – Tatjána
tatka, tatko, tatunio – apuci, apus, apuka
tato [pieszczotliwie o ojcu; tata] – apa, atya
Tatry [1. samochód marki Tatra; 2. tramwaj
elektryczny; 3. piwo marki Tatra] – Tátra
márkájú autó; villamosvasút; Tátra márkájú
sör
Tatry – Tátra (a Közép-Kárpátok két legmagasabb
hegylánca, részei: Magas-Tátra és AlacsonyTátra)
Tatry Polskie Zachodnie i Wysokie – Nyugati- és
Keleti Lengyel-Tátra
Tatry Wysokie [najwyższa część Tatr o
charakterze alpejskim, rozciągająca się
pomiędzy Tatrami Zachodnimi od strony
zachodniej oraz Tatrami Bielskimi od
strony północno-wschodniej] – MagasTátra (szlovákul: Vysoké Tatry, lengyelül:
Tatry Wysokie, németül: Hohe Tatra,
angolul:High Tatra Mountains) [a Kárpátok
legmagasabb hegyvonulata, s egyben a világ
legkisebb magashegysége a Felvidék északi
részén, (a mai Szlovákia) és Lengyelország
határán.]
-
Wersja 01 01 2017
tatrzańscy górale – a tátrai gurálok
tatrzański, -a, -ie – tátrai
tatrzańskie schronisko – tátrai menedékház
tatuaż [1. trwały rysunek lub napis na skórze
człowieka lub zwierzęcia; 2. trwały znak
graficzny wykonany na skórze] – tetoválás
Taurus (byk) (zodiak) – (lat.) Taurus, bika; Bika
csillagkép neve
tatuować [wykonywać tatuaż] – tetoválni
tatuować się [wykonywać tatuaż na własnym
ciele; też: poddawać się tatuowaniu] –
tetoválja magát
tatuowanie – tetoválás (tatoo)
tatuowanie
tautologia [1. zob. pleonazm; 2. log. zdanie,
którego prawdziwość wynika z samej jego
struktury] – (gör) tautológia; szöfecsérlés,
szószaporítás; azonos v. hasonló jelentésű
szavak indokolatlan ismétlése; szóismétlés
tautologiczny, -a, -e – (gör) tautológiai
tautomeria [występowanie stanu równowagi
chemicznej
między
izomerami
strukturalnymi] – (gör.) tautoméria; kémiai
jelenség, egy alakban ismert anyag kétféle
reakciója; dezmotrópia [a tautoméria azon
speciális esete, amelyben a két tautomer alak
külön is előállítható, és hosszabb-rövidebb
ideig önállóan is létezhet]
tautomeryczny, -a, -e – (gör.) tautomérikus
tatuś, tatulo, tatunio, tatuńcio – apuka, apu, apus,
apuka, apa; papa
tawerna (wł. taverna, łac. taberna) [1. słowo to w
podanych językach oznacza tyle, co:
ubogie mieszkanie, uboga karczma, szopa.
Określenie to na przestrzeni lat przyjęło
znaczenie odnoszące się do ubogiej
karczmy portowej, przeznaczonej głównie
dla
rybaków
i
żeglarzy.
Swoje
pochodzenie wraz z nazwą wywodzi z
krajów płd. Europy położonych nad
Morzem Śródziemnym, zwłaszcza z
Włoch. Wyraz ten zapożyczony z języka
włoskiego w języku polskim oznacza
7009
portową restaurację lub bar, których
charakter oraz menu skierowane są
głównie w stronę żeglarzy i rybaków, a nie
turystów. Taki też mają charakter,
atmosferę i wystrój, kojarzące się
jednoznacznie z żeglarstwem. 2. mała
restauracja portowa] – (gör.) taverna:
ógörög szó, jelentése; ételek és italok
fogyasztására
alkalmas
családias
pincehelység; (lat.) taberna; söntés, korcsma,
deszkabódé, sátor; (ol) taverna; kiskocsma,
kifőzés (Olaszországban); tök
TAWERNA - Najlepsza restauracja rybna w
Gdansku – Taverna; Gdansk legjobb
halétterme
tawota – tavotta; kenőzsír, gépzsír
Tawrosz piaskowy (Carcharias taurus) [gatunek
ryby chrzęstnoszkieletowej z rodziny
tawroszowatych
(Odontaspididae)]
–
homoki tigriscápa (Carcharias taurus) [a
porcos halak (Chondrichthyes) osztályának a
heringcápa-alakúak
(Lamniformes)
rendjéhez, ezen belül a tigriscápafélék
(Odontaspididae) családjához tartozó faj]
Tawroszowate (Odontaspididae) [rodzina ryb
chrzęstnoszkieletowych
z
rzędu
lamnokształtnych]
–
tigriscápafélék
(Odontaspididae)
[a
porcos
halak
(Chondrichthyes) osztályának heringcápaalakúak (Lamniformes) rendjébe tartozó
család.]
tawuła (Spiraea L.) [1. rodzaj krzewów z rodziny
różowatych. W jego skład wchodzi ok. 80–
100 gatunków, spotykanych na półkuli
północnej
w
strefie
chłodnej
i
umiarkowanej. W Polsce dziko rosną 3
gatunki, wiele innych jest uprawianych
jako
rośliny
ozdobne.
Gatunkiem
typowym jest Spiraea salcifolia L.; 2.
krzew
o
drobnych,
miododajnych
kwiatach]
– (növ.) bajnóca [(növ.),
Diószegiék alkotta szava a régi Spircea
Tourn. génusznak. Ezt a génuszt felosztották;
l.
Gyöngyvessző,
Tündérfürt
és
Varjúmogyoró.]; Gyöngyvessző (Spiraea L.)
tawuła błotna [Wiązówka błotna, tawuła błotna,
królowa łąk, kropidło błotne (Filipendula
ulmaria), bylina z rodziny różowatych
występująca na półkuli północnej w strefie
klimatu umiarkowanego.] – Réti legyezőfű
-
Wersja 01 01 2017
(Filipendula
ulmaria);
(dawno)
legyezőbajnóca, (nép.) Szent János kenyere,
bajnóca, varjúmogyoró
tayloryzm [wym. tejloryzm], [amerykańskie
metody org. i maksymalnej intensyfikacji
pracy
robotnika
fabrycznego,
powiększające jego wyzysk; od nazwiska
ich twórcy i propagatora, inżyniera amer.
Fredericka W. Taylora (1856-1915).] –
taylorizmus [Frederick Winslow Taylor
(1856. március 20. – 1915. március 21.), a
Henry Ford által alkalmazott futószalagot
feltaláló (1903) amerikai mérnök, akinek az
1911-ben kiadott „A tudományos irányítás
alapelvei” című könyve a 20. század első
felének ipari vezetéselméleti best-seller-je
volt. Taylor
1911-ben kiadott
„A
tudományos irányítás alapelvei” című
könyvében
leírt
alapelvek
később
„Taylorizmus” néven váltak ismertté.]
tą drogą – ezúton; ezzel az úttal
tą kulą mu w łeb ugodził – fejbetalálta azzal a
golyóval
tą kwotą opędził wydatki na życie – ezzel az
összeggel letudta az ellátási költségeket
tą podróżą odświeżył się – ez az utazás felüdítette
őt
tąpnąć — tąpać [o skałach: pęknąć, wydawszy
charakterystyczny odgłos] – (földt.)
lesüllyedni,
lesüppedni,
megsüllyedni
(szikla)
tąpnięcie – (földt.) lesüllyedés, lesüppedés,
megsüllyedés (szikla)
TB (terabajt) – TB, terabyte, 1024 gigabyte (2 a
negyvenediken)
Tbilisi (gruz. თბილისი, w latach 1845–1936
Tyflis) [stolica i największe miasto Gruzji
położone nad rzeką Kurą, zamieszkane
przez 1,1 mln mieszkańców] – Tbiliszi
(grúz
nyelven
თბილისი)
[Grúz
Köztársaság fővárosa, legnagyobb városa,
illetve az ország kulturális, kereskedelmi és
közlekedési központja. Gyakran nevezik
Tiflisz-nek is, a középkorban kapott neve
után.]
tchawica [środkowy odcinek dróg oddechowych,
zaczynający się od krtani, a kończący się
7010
rozwidleniem na dwa oskrzela główne] –
légcső
tchawicowy, tchawiczny, -a, -e – légcsőtchnąć [1. wydzielać jakiś zapach lub ciepło;
2. cechować,
charakteryzować
coś;
3. wywołać w kimś, w czymś jakąś
korzystną zmianę, spowodować jakieś
korzystne zjawisko] – lehelni, lélegezni;
(szybko)
lihegni,
pihegni,
sóhajtani,
szusszantani, zihálni; fújni; (átv.) sugallani;
áradni
tchnąć (co w kogo) – (vmit) lehelni (vkibe); (vmit)
ébreszteni (vkiben)
tchnąć czym – árad belőle vmi; érezni (rajta) vmit
tchnąć kogo odwagę – lelket önt vkibe
tchnąć nienawiścią – gyűlöletet lehelni; tajtékozni
a gyűlölettől
tchnąć pomstą – bosszút lihegni
tchnąć zemstą – bosszút liheg
tchnienie [1. powiew, podmuch; 2. daw. oddech]
– lehelet, légzés, lélegzés, lélegzet, lihegés,
fuvallat, sóhajtás, szusszantás, zihálás;
lehelés, fúvás
tchnienie wiatru – a szél fuvallata
tchnięcie (tchnienie) – lehelet, légzés, lélegzés,
lélegzet,
lihegés,
fuvallat,
sóhajtás,
szusszantás, zihálás; lehelés, fúvás
tchnięcie życia – az élet fuvallata
tchórz1 [zwierzę podobne do łasicy, w
niebezpieczeństwie odstraszające wrogów
strzykaniem z gruczołów odbytowych
silnie cuchnącą wydzieliną] – (zwierzę)
görény [közönséges görény (Mustela
putorius), v. európai (erdei) görény, az
emlősök
(Mammalia)
osztályának
a
ragadozók (Carnivora) rendjéhez, ezen belül
a menyétfélék (Mustelidae) családjához és a
menyétformák (Mustelinae) alcsaládjához
tartozó faj.]
tchórz
tchórz [pogard. człowiek łatwo ulegający
uczuciu strachu] – (człowiek) gyáva, félénk,
csüggeteg ember; anyámasszony katonája;
pipogya
tchórz go obleciał – elfogta a gyávaság v. félelem;
félelem vett rajta erőt
2
-
Wersja 01 01 2017
tchórz nad tchórzami – igen gyáva alak; a gyávák
gyávája
Tchórz zwyczajny, t. pospolity, t. europejski
(Mustela putorius) [gatunek drapieżnego
ssaka z rodziny łasicowatych, protoplasta
fretki] – közönséges görény (Mustela
putorius)
tchórzem podszyty – gyáva, félénk, nyúlszívű
tchórzliwie – gyáván, félénken, ijedősen, gyáva
módon
tchórzliwość – félénkség, gyávaság
tchórzliwy, -a, -e [zachowujący się jak tchórz;
też: będący wyrazem czyjegoś lęku] –
gyáva, félénk, ijedős, pipogya; nyúlszívű
tchórzliwe serce – félénk, nyúlszív
tchórzliwy żołnierz – gyáva katona
tchórzofretka [1. skrzyżowanie tchórza z fretką;
tchórz hodowlany – mieszaniec z rodziny
łasicowatych, hodowlana odmiana tchórza
zwyczajnego
(Mustela
putorius)
pochodząca ze skrzyżowania z jego
udomowioną formą albinotyczną – fretką
(Mustela putorius f. furo). Ceniony jako
zwierzę futerkowe, laboratoryjne i
domowe. W przemyśle futrzarskim skóry
tchórzofretek (elki) są wykorzystywane
głównie do wyrobu konfekcji damskiej
(pelisy, kołnierze i czapki). 2. wyprawiona
skóra tego zwierzęcia] – tenyésztett görény;
ennek szőrméje, prémje
tchórzofretki [futro z wyprawionych skór
tchórzofretek] – görényprém, szőrme
tchórzostwo
[1. postępowanie
właściwe
tchórzom, brak odwagi; 2. tchórzliwy
postępek] – gyávaság, félelem, félénkség
tchórzowski, -a, -ie – gyáva, félénk, pipogya
tchórzyć [postępować jak tchórz] – gyáváskodni,
gyáván viselkedni, lapulni
tchórzyć przed trudnościami – visszariadni v.
félni a nehézségektől
tchu (dech) – lélegzet
tchu mu braknie – elfullad a lélegzete
TCP (ang. Transmission Control Protocol –
protokół
kontroli
transmisji)
[1.
strumieniowy
protokół
komunikacji
między dwoma komputerami. Został
stworzony przez Vintona Cerfa i Roberta
Kahna. Jest on częścią większej całości
określanej jako stos TCP/IP. W modelu
OSI
TCP
odpowiada
warstwie
transportowej. 2. Protokół TCP/IP
zapewniający
usługę
niezawodnego
przekazywania strumienia danych do
aplikacji internetowych. Przy użyciu TCP,
klient
Internetu
może
odtworzyć
wirtualne połączenie z innym klientem
7011
Internetu i przesyłać strumienie danych.
Protokół TCP zapewnia niezawodne
dostarczenie pakietu, gdyż transmituje
pakiety
zagubione
i
przekłamane.
Gwarantuje także, że aplikacja po stronie
odbiorczej odbierze bity i bajty w tej
samej kolejności, w jakiej zostały nadane.
3. to jest protokołem warstwy transportu,
który często używany jest razem z
protokołem IP. Często, więc te dwa różne
protokoły są mylnie uważane za jeden
protokół, o nazwie TCP/IP, podczas gdy
jest
to
nazwa
określająca
dwa
współdziałające
protokoły,
różnych
warstw.] – Transmission Control Protocol
(átvitelvezérlő protokoll) [1. A TCP/IP
modell
szállítási
rétegében
működő
protokoll: Ahogy az ARPANET Internetté
vált, amelyben már számos LAN, rádiós
csomagszóró alhálózat; valamint több
műholdas csatorna is működött, azaz a
végpontok közötti átviteli megbízhatóság
csökkent. Ezért egy új szállítási protokollt,- a
TCP-t (Transmission Control Protocol –
átvitel vezérlési protokoll) vezettek be. A
TCP tervezésénél már figyelembe vették azt,
hogy megbízhatatlan (az OSI terminológia
szerint C típusú) alhálózatokkal is tudjon
együttműködni.
A
TCP-vel
együtt
fejlesztették a hálózati réteg protokollját
(Internet Protokoll) is. 2. Amikor az
ARPANET Internetté vált, amelyben már
számos LAN, rádiós csomagszóró alhálózat;
valamint több műholdas csatorna is
működött, a végpontok közötti átviteli
megbízhatóság csökkent. Ezért egy új
szállítási protokollt, a TCP-t (Transmission
Control Protocol – átvitel vezérlési
protokoll) vezettek be. A TCP tervezésénél
már
figyelembe
vették
azt,
hogy
megbízhatatlan (az OSI terminológia szerint
C típusú) alhálózatokkal is tudjon
együttműködni.
A
TCP-vel
együtt
fejlesztették a hálózati réteg protokollját (IP)
is. A TCP fogadja a tetszőleges hosszúságú
üzeneteket a felhasználói folyamattól és
azokat maximum 64 kbyte-os darabokra
vágja szét. Ezeket a darabokat egymástól
független datagramokként küldi el. A
hálózati-réteg nem garantálja sem a
datagramokat helyesen kézbesítését, sem a
megérkezett datagramok helyes sorrendjét. A
TCP feladata az, hogy időzítéseket kezelve
szükség szerint újraadja őket, illetve hogy
helyes sorrendben rakja azokat össze az
eredeti üzenetté. Minden TCP által elküldött
byte-nak
saját
sorszáma
van.
A
sorszámtartomány 32 bit széles, vagyis
-
Wersja 01 01 2017
elegendően nagy ahhoz, hogy egy adott byte
sorszáma egyedi legyen.]
TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet
Protocol) [Zestaw protokołów sieciowych,
obejmujący TCP, IP, UDP, ARP, RARP,
ICMP i szereg innych. Pozwala na
połączenie
ze
sobą
oddzielnych,
niejednorodnych
i
odległych
topograficznie sieci fizycznych oraz
utworzenie z nich jednej dużej sieci
wirtualnej, czyli właśnie Internetu.] –
TCP/IP betűszó az angol Transmission
Control Protocol/Internet Protocol (átviteli
vezérlő protokoll/internet protokoll) [1.
rövidítése, mely az internetet felépítő
protokollstruktúrát takarja. Nevét két
legfontosabb protokolljáról kapta, a TCP-ről
és az IP-ről. A „TCP/IP protokoll” név tehát
alapvetően
hibás,
közérthetőség
szempontjából szerencsésebb lenne a
„TCP/IP
rotokollstruktúra
/
protokollhierarchia” név, azonban az előbbi
névhasználat terjedt el, mely laikusok
számára zavaró lehet. TDD (Time Division
Duplex); dupleks z podziałem czasowym –
TDD (Time Division Duplex); Kettős Idő
Osztó; 2. eredetileg az ARPANet számára
kidolgozott csomagkapcsolt adatátviteli
protokollok, melyek egyben a mai Internet
alapvető protokolljai is; a TCP felel az
adatcsomagok hibamentes átviteléért és
eredeti sorrendbe való visszaállításáért, az IP
pedig a csomagok célba juttatásáért;
eredetileg csak a Unix rendszerek
tartalmazták a TCP/IP támogatást, ma már
azonban szinte minden operációs rendszerbe
beépítik, vagy kiegészítésként adják. 3. A
TCP/IP protokollok egy gyűjteménye,
amelynek
minden
tagja
az
információInternetbeli
közlekedését
szabályozza. Úgyszolván ez az internet
KRESZ; 4. Korábban a UNIX, ma több
hálózat, - Internet is - hálózatkezelő
protokollja; 5. az amerikai Védelmi
Minisztérium által az ARPANET számára
kidolgoztatott adatátviteli protokoll-csomag,
amely ma már az Internet "világhálózat"
legelterjedtebb átviteli szabványa, fő részei:
az FTP, a TELNET, az SMTP; 6. az Internet
szabványosított, leggyakrabban használt
kommunikációs
protokolljainak
az
összessége; ebbe a protokoll-családba
tartoznak az SMTP, POP3 levelezési
protokollok, ugyanúgy mint pl. az FTP
adatlehívásra, valamint a HTTP Webböngészésre (de újabban levelezésre is)
használt protokollok; a TCP/IP-t ma már a
legtöbb számítógép-rendszer
támogatja
(DOS/Windows, Mac, UNIX, stb.), így a
7012
régebben nem kompatibilis hálózatok és
platformok is problémamentesen tudnak
egymással kommunikálni; a protokoll
megszerkesztése Vint Cerf nevéhez fűződik]
Tczew (csb. Dërszewò, koc. Derszewo, niem.
Dirschau, łac. Trsovia) ]miasto i gmina w
województwie
pomorskim,
siedziba
powiatu tczewskiego. W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
województwa gdańskiego.] – (földr.) Tczew
(lengyel város)
TDD (Time Division Duplex); dupleks z
podziałem czasowym – TDD (Time
Division Duplex); Kettős Idő Osztó
TDM
(Time-Division
Multiplexing)
(multipleksowanie
czasowe,
praca z
podziałem czasu) [Polega na dzieleniu
pojedynczego obwodu na wiele połączeń w
oparciu
o
schemat
współdziałania
dostępnego czasu.] – TDM (Time-Division
Multiplexing) időosztásos multiplexelés
[több kis sebességű forrásból beérkező
adatfolyamok átvitele egy közös nagy
sebességű csatornán az időosztás elve
alapján. Időosztás esetén egy-egy forrás az
átviteli csatornát csak egy-egy rövid
időszelet idejére kapja meg. Az időosztás
lehet szinkron vagy aszinkron megvalósítású.
Szinkron időosztásos multiplexelésnél az
egyes források periodikusan, de mindig
ugyanabban a sorrendben kapják meg az
átviteli csatornát. Aszinkron időosztásos
multiplexelésnél az egyes források számára
csak akkor bocsátanak rendelkezésre egy
időszeletet, ha a forrásnak éppen van
továbbítanivaló adata. Ilyen esetben a
rendszernek gondoskodnia kell lehetséges
ütközések feloldásáról (pl. az igények
sorbarendezésével és tárolásával) és a
források azonosításáról (pl. címkódok
használatával).]
TDMA
Time Domain Multiple Access –
TDMA, Time Domain Multiple Access,
időosztásos digitális kódolású műholdas
távközlési rendszer
TDMA (ang. Time Division Multiple Access wielodostęp z podziałem czasowym) [1. to
technika pozwalająca na dostęp więcej niż
jednego
użytkownika
do
medium
transmisyjnego.
2.
Wielodostęp
z
podziałem czasu. Architektura dostępu do
medium, w której kanał dzieli się na wiele
szczelin czasowych. Klasyczne systemy
TDMA tworzą wielokrotne kanały
logiczne
przez
połączenie
kanału
logicznego z regularnie pojawiającymi się
szczelinami czasowymi. TDMA jest jedną
z technologii wykorzystywanych przez
-
Wersja 01 01 2017
drugą generację cyfrowych usług telefonii
komórkowej w Stanach Zjednoczonych.] –
TDMA (Time Division Multiple Access)
Időosztásos többszörös hozzáférésű eljárás
[Az angol rövidítés a Time Division Multiple
Access kifejezés elsõ betûibõl alkotott
betûszó. Elsõdlegesen busz felépítésû
hálózatoknál
alkalmazzák.
Ennél
az
eljárásnál minden a buszhoz kapcsolódó
mellékállomás, egy adott idõszeletben adhat.
Ha nincs üzenete, akkor a szelet
kihasználatlan marad.]
TDOA (time difference of arrival) [1. różnicy
czasu po którym sygnały dotrą do każdego
odbiornika
można
policzyć
jego
współrzędne w przestrzeni. Technika ta
nazywa się multilateration 2. Metoda
zapewniająca
określenie
położenia
abonenta z dużą dokładnością nosi nazwę
TDoA (Time Difference of Arrival). Znana
z techniki wojskowej, polega na lokalizacji
terminala, traktowanego jako źródło
emisji fal elektromagnetycznych, poprzez
pomiar różnic czasów odbieranego
sygnału w kilku stacjach bazowych.
Wymaga ona, aby terminal abonencki
znajdował się w zasięgu łączności,
przynajmniej trzech stacji bazowych,
wyposażonych, podobnie jak w metodzie
TOA, w przystawki do określania czasu
odbioru sygnału. Metoda TDoA, zwana
również
odwróconym
systemem
hiperbolicznym,
cechuje
się
dużą
dokładnością
pomiaru,
pomimo
zastosowania anten o niekierunkowych
charakterystykach. Model teoretyczny
zakłada, że sygnały nadawane przez
źródło docierają do tego odbiornika po
czasie ti. Zmierzony czas ti nie jest
użyteczny. Dopiero różnice czasów
pomiędzy parami stacji dają wstępną
informację do dalszej obróbki..] – TDA
Time Difference of Arrival (érkezési
időkülönbség)
Te [symbol pierwiastka chemicznego tellur] – Te
(tellur vegyjele)
te – (ezek) ők; (ezeket) te
te barwy harmonizują ze sobą – ezek a színek
összeillenek
v.
összhangban
vannak
egymással
te będą chyba dobre dla pana (pani) – ez
valószínűleg jó lesz önnek
te buty są dla mnie za małe (za duże, za ciasne,
za szerokie) – ez a cipő nekem túl kicsi (túl
nagy, túl szűk, túl bő)
te buty są dla mnie za małe, proszę o numer
większe – ez a cipő nekem túl kicsi, egy
számmal nagyobbat kérek
7013
te buty są na mnie dobre, biorę je – ez a cipő jó
nekem, megveszem
te buty są trochęciężkie – ez a cipő egy kicsit
nehéz
te buty waglądają obskurnie – ez a cipő förtelmes
te ciosy (łosu) ciężko go doświadczyły – ezek a
sorscsapások erősen megviselték
Te deum (laudamus) [łac., Ciebie, Boże
(chwalimy); pierwsze słowa i nazwa
hymnu z ok. VI w., od VIII w.
przypisywanego św. Ambrożemu (hymn
ambrozjański)] – Te eum, Te Deum
laudamus (latinul: Téged, Isten, dicsérünk) [a
Szentháromság tiszteletére ritmikus prózában
íródott, 29 verssorból álló, latin nyelvű
magasztaló és hálaadó liturgikus ének (sok
forrásban: Hymnus in honorem Sanctissimae
Trinitatis, Himnusz a Szentháromság
tiszteletére).]; (lat., vall.) tedeum: hálaadó
mise, vagy ima; (zene) ezen egyházi
himnusznak énekkarra írt feldolgozása;
istentisztelet a tanév végén
te dwa kolory ostro odbiją – ez a két szín elüt
(egymástól)
te dwa miejsca są jeszcze wolne – ez a két hely
még szabad
te dwie sprawy można rozpatrywać junctim – ezt
a két ügyet juctimba lehet hozni
te dwie sprawy należy traktować odrębnie – ezt a
két ügyet elékülönítve v. külön-külön kell
tárgyalni
te plamy się nie odmyją – ezek a foltok nem
mennek ki a mosásban
te rękopisy odnoszą się do dziewiątego wieku –
ezek a kéziratok a kilencedik századra
vonatkoznak v. utalnak
te są bardzo ładne – ez nagyon szép
te są upominki, dostałem w prezencie – ezek
emléktárgyak, kaptam ajándékba
te są upominki, wiozę w prezencie – ezek
emléktárgyak, viszem ajándékba
te słowa stosują się do Ciebie – ezek a szavak rád
vonatkoznak
te straty zarznęły go zupełnie – ez a sok veszteség
teljesen tönkretette
team [ang., [wym. ti:m] 1. przest. zespół; drużyna
sportowa;
2. zgrany
zespół
współpracujących ze sobą ludzi] – (ang.)
team; előfogat, (sp) csapat; csoportos
versenyeken egy csoport tagjai
teatr [1. instytucja, organizacja zajmująca się
wystawianiem utworów scenicznych; też:
zespół ludzi pracujących w tej instytucji;
2. budynek, pomieszczenie przystosowane
do wystawiania utworów scenicznych;
3. widzowie zebrani na przedstawieniu;
-
Wersja 01 01 2017
4. dziedzina
sztuki
polegająca
na
realizowaniu
scenicznych
utworów
literackich; 5. twórczość sceniczna danego
autora, kraju, narodu, danej epoki;
6. wystawiane
przedstawienie
lub
przedstawienia;
7. miejsce
jakichś
wydarzeń; 8. gra obliczona na zmylenie
kogoś; 9. rodzaj sztuki widowiskowej, w
której aktor lub grupa aktorów na żywo
daje przedstawienie dla zgromadzonej
publiczności. Terminem tym określa się
też czasem sam spektakl teatralny.] – (gör.
theatron) (lat.) theatrum, színház; az az
épület, ahol a színdarabokat előadják; (teren)
szín, színtér, színpad; (trupa aktorska)
színtársulat
teatr absurdu [awangardowy kierunek dramatu
nawiązujący do egzystencjalistycznego
poczucia absurdalności świata] – abszurd
színház; antiszínház
teatr alternatywny (zwany także: awangardowy,
eksperymentalny,
laboratoryjny,
niezależny, obrzeży, offowy, otwarty,
podziemny,
studyjny)
[to
teatr
poszukujący nowych środków wyrazu w
sztuce aktorskiej lub w materii scenicznej,
kreujący nowe układy przestrzenne, nowe
metody pracy i nowe relacje między
aktorem a publicznością.] – alternatív
színház [A jelenlétért folytatott küzdelemnek
azokat a törekvéseit foglalja össze,
melyekben a formabontó szándék, a
kísérletező-kedv, illetve ezek programszerű
vállalása
sajátos
deviancia-tudattal,
önmagának másságként - alternatívként történő meghatározásával jár együtt.]
teatr amatorski [spektakle i widowiska
realizowane przez wykonawców, którzy
nie mają wykształcenia aktorskiego. Teatr
nie jest zazwyczaj głównym zajęciem
aktorów-amatorów, a traktowany jest
przez nich raczej jako hobby.] –
műkedvelő színpad v. színház
teatr animacji – bábszínház [Teatr Animacji,
teatr dla dzieci, Poznań, wielkopolskie, ul.
św. Marcin 80/82, 61-809 Teatr Animacji
w Poznaniu]
teatr bulwarowy [teatr o niewybrednym,
schlebiającym
gustom
publiczności
repertuarze] – bulvárszínház
teatr był wypełniony po brzegi – telt ház volt
teatr cieni [jeden z rodzajów klasycznego teatru
chińskiego] – árnyszínház [Kínában
mágikus és vallásos szertartások eszköze
volt]
teatr działań wojennych – (átv.) hadszíntér
7014
teatr elżbietański [dramaturgia angielska z
okresu panowania królowej Elżbiety I] –
Erzsébet-kori színház
teatr epicki [jedna z odmian dramatu
współczesnego, zrywająca z tradycją
realistycznego dramatu mieszczańskiego]
– epikus színház
teatr jednego aktora [inscenizacja utworu
dramatycznego
wykonywana
przez
jednego aktora] – egy színészes színház
teatr kameralny – kamaraszínház; kevés
szereplőkre írt darabok bemutatására
szolgáló, kis befogadó képességű színház
teatr komediowy – vígszínház
teatr kukiełkowy (kukiełek), lalkowy (lalek)
[widowisko, w którym zamiast aktorów
występują lalki poruszane ręcznie lub
mechanicznie] – bábszínház
teatr lalkowy – bábszínház
teatr letni – nyári színház; szabadtéri színpad
teatr marionetek – marionett színház, bábszínház
teatr muzyczny – zenés színház
Teatr Lalek w Olsztynie – Olsztyni Bábszínháza
teatr marionetek – bábszínház
teatr muzyczny [widowisko, w którym tekst
mówiony przeplatany jest śpiewem i
muzyką] – zenés színház
teatr na wolnym powietrzu – szabadtéri színpad v.
színház
Teatr Narodowy – Nemzeti Színház
Teatr Narodowy w Warszawie [1. teatr
państwowy z siedzibą w Warszawie,
mający status pierwszej sceny dramatycznej
w Polsce, który w zamyśle ma gromadzić
ścisłą
elitę aktorów i
reżyserów
teatralnych. 2. najstarszy, obecnie
istniejący, teatr w Polsce, założony w 1765
roku przez króla Stanisława Augusta
Poniatowskiego. Pierwszy stały teatr na
ziemiach polskich powstał 17 lat wcześniej
w Białymstoku. Teatr Narodowy jest
dzisiaj jednym z trzech teatrów o statusie
instytucji narodowej, o szczególnym
znaczeniu dla polskiej kultury – co
oznacza,
że
podlega
bezpośrednio
Ministrowi
Kultury
i
Dziedzictwa
Narodowego. Minister powołuje jego
dyrektorów: naczelnego i artystycznego.
Oprócz Teatru Narodowego w Warszawie,
podobny status posiada jeszcze jeden teatr
dramatyczny, Narodowy Stary Teatr im.
Heleny Modrzejewskiej w Krakowie oraz
Teatr Wielki – Opera Narodowa w
Warszawie. Teatr Narodowym dzieli
budynek przy placu Teatralnym z
Teatrem Wielkim – Operą Narodową.
Dyrektorem naczelnym Teatru jest
-
Wersja 01 01 2017
Krzysztof Torończyk (od 1998 roku), zaś
dyrektorem artystycznym Jan Englert (od
2003 roku).] – Nagyszínház [Az első állandó
színház Varsóban a Nemzeti színház volt
(1765). 1778-ban alapították az Opera és
Balett
Nagyszínházat,
röviden
a
Nagyszínházat. Ez jelenleg a Színház téren
(Plac Teatralny) áll.]
teatr narodowy, teatr współczesny, teatr polski,
operatka, teatr kukiełkowy – nemzeti
színház, modern színház, lengyel színház,
operattszínház, bábszínház
teatr objazdowy [teatr niemający stałej siedziby,
dający
przedstawienia
w
różnych
miejscowościach]
–
vándorszínház,
faluszínház
teatr operetkowy – operettszínház
teatr operowy – operaház
teatr pantomimy – mozgásszínház
teatr radiowy, telewizyjny, telewizji [audycja
radiowa lub widowisko telewizyjne
zrealizowane na podstawie utworu
dramatycznego albo specjalnie napisanego
dla radia lub telewizji] – rádiószínház,
tévészínház
teatr rapsodyczny – rövid darabokat előadó,
„rapszodikus” színház
teatr repertuarowy [teatr grający w ciągu
jakiegoś okresu kilka sztuk na zmianę] –
repertoárszínház
teatr satyryczny – szatírikus színház
teatr studyjny, scena studyjna, kino studyjne itp.
[teatr,
scena,
kino
o
ambitnym
repertuarze,
organizujące
prelekcje,
dyskusje na temat prezentowanych
spektakli i filmów] – studiószínház,
studiómozi
teatr szkolny – iskoladráma [tanintézetekben
diákok által előadott vallásos-morális
célzatú, általában bibliai vagy történeti
tárgyú színjáték]
teatr telewizji [instytucja działająca w ramach
Telewizji Polskiej, która zajmuje się
produkcją
i
emisją
teatralnych
przedstawień telewizyjnych] – tévészínház
teatr wędrowy – vándorszínház v. vándortársulat
teatr,
teatrzyk ogródkowy [teatr dający
przedstawienia na scenie kawiarni lub
restauracji mieszczącej się na świeżym
powietrzu, popularny w XIX w.] – kerti
színház
Teatr Wielki Opera Narodowa – Nagyszínház v.
Opera és Balett Nagyszínház
7015
teatr wojenny – a háború színtere
teatr wystartował sztukę Fredry – a színház
Fredro darabjával indult
teatralia [rzeczy, informacje, publikacje itp.
związane z pracą teatru] – színházra
vonatkozó tárgyak, cikkek, információk
teatralizacja
[1. przystosowanie
utworu
niescenicznego do wystawienia na scenie;
2. nadanie czemuś cech teatralnych] –
színpadra vitel, színpadra alkalmazása
teatralizować – színpadra vinni, színpadra
alkalmazni
teatralnie – színházisan, színpadiasan, teatrálisan
teatralność – színháziasság, színpadiasság
teatralny, -a, -e – színházi; színpadi, színi; (átv.)
színészies, színpadias, színlelt, tettetett;
mesterkélt; dagályos, szónokias
teatrolog – színházkutató, színháztudományi
szakember
teatrologia [nauka o teatrze, jego teorii i historii]
–
teatrológia;
színháztudomány;
színművészet
teatrologiczny,
-a,
-e
–
teatrológiai;
színháztudományi
teatroman [miłośnik teatru, zapalony bywalec
teatralny]; teatromanka – színházbarát,
színházkedvelő,
színháztámogató,
színházrajongó, színházbolond (ffi/nő)
teatromania [zamiłowanie do teatru i bywania
na przedstawieniach teatralnych] –
színházlátogatás
teatroman, teatromanka – színházlátogató
teatrzyk – kisszínház, színpad
teatrzyk kukiełkowy – kisebb bábszínház; vásári
bábjátkos színháza
teatrzyk letni – szabadtéri színház, színpad,
előadás
teatrzyk ogródkowy – kerti kis színház
-
Wersja 01 01 2017
tebański, -a, -ie – thébai
Teby (egip. Uaset, gr. Θῆβαι - Thēbai, u Homera
Stubramne) [starożytne miasto w Górnym
Egipcie, położone nad Nilem, ok. 600 km
na południe od dzisiejszego Kairu.] –
Théba (ókori egyiptomi nevén Uaszet
[w3s.t], görögül Θῆβα, Théba, Διὸς Πόλις
Μεγάλη, Dioszpolisz Megalé, latinul
Diospolis Magna, biblikus No Amon, ma
arabul ‫ طيبة‬, Ṭībah) [egyiptomi város, a
Középbirodalom és az Újbirodalom nagy
része alatt az ország fővárosa, világörökségi
helyszín. A település legkorábbi rétegei az i.
e. 4. évezred második felére, i. e. 3200
előttre datálhatók. Már az Óbirodalom idején
közigazgatási központja volt az azonos nevű
szepatnak (görögül nomosz). Az első
átmeneti korban sokszor önálló állam
vezetője és jelentős szerepet játszott a délegyiptomi politika stabilizálásában. Végül a
XI. dinasztia uralkodóinak székhelye lett. Az
Újbirodalomban a nagyhatalmi státuszú
Egyiptom fővárosa, majd az Amarna-reform
után
szinte
észrevétlen
lassúsággal
hanyatlani kezdett, politikai befolyása
csökkent.
Felső-Egyiptomban
Théba
vezetésével önálló teokratikus királyság jött
létre, amelyet a núbiai hódítás szüntetett
meg, majd a perzsa hódítás idején a maradék
kultikus jelentősége is megszűnt.]
Technet (Tc, łac. technetium) [pierwiastek
chemiczny z grupy metali przejściowych w
układzie okresowym. Jest pierwszym w
historii
otrzymanym
sztucznie
pierwiastkiem. Jego nazwa wywodzi się od
greckiego słowa τεχνητoς (technetos –
sztuczny). Technet jest obok prometu
jednym z dwóch pierwiastków o liczbie
atomowej mniejszej niż ołów, który nie
posiada żadnego stabilnego izotopu.] –
technécium [a legkisebb rendszámú kémiai
elem, amelynek nincs stabil izotópja.
Mesterségesen előállított elem. A rendszáma
43, és a vegyjele Tc. Ezüstszürke
átmenetifém. Kémiai tulajdonságait tekintve
a mangán és a rénium között áll.]
technicyzacja,
technizacja
[wprowadzanie
urządzeń i usprawnień technicznych do
jakiejś dziedziny życia] – technifikálás,
gépesítés, technizálás, technikai fejlesztés,
műszaki felszerelés
technicyzacja gospodarstwa domowego – a
háztartás gépesítése
technicyzacyjny, technizacyjny, -a, -e – technikafejlesztési, gépesítési
techniczne biuro ruchu – forgalmi iroda
(vasútnál)
techniczne wyrażnia – műszaki kifejezések
7016
techniczne i biologiczne zastosowania drgań
akustycznych – hangtechnika
techniczne wyposażenie – technikai felszerelés
technicznie
–
technikailag;
műszakilag,
gyakorlatilag, gépiesen
technicznie uzasadniona norma – műszakilag
megalapozott v. technikai norma
techniczno-ekonomiczny, -a, -e – műszakigazdasági
techniczno-naukowy, -a, -e – műszakitudományos
techniczno-przemysłowy, -a, -e – műszaki-ipari
techniczno-wojskowy, -a, -e – katotona-technikai,
haditechnikai, katonai műszaki
techniczność – műtan, műszak
techniczny, -a, -e (tech., techn.) [1. odnoszący się
do techniki jako dziedziny wiedzy;
2. używany przy kreśleniu projektów
maszyn,
urządzeń,
rozwiązań
architektonicznych, planów, map itp.;
3. dotyczący
techniki
wykonywania
jakichś czynności lub sposobu realizacji
czegoś; 4. taki, którego znaczenie mówiący
chce pomniejszyć] – technikai; műszaki
(műsz.)
techniczny nadzór – műszaki felügyelet
techniczny nokaut [w boksie: stwierdzona przez
sędziego niezdolność zawodnika do dalszej
walki z innych powodów niż otrzymanie
decydującego ciosu] – technikai kiütés
technik [1. specjalista w określonej dziedzinie
techniki, mający średnie wykształcenie
techniczne; też: tytuł przysługujący
absolwentowi technikum; 2. osoba, która
opanowała technikę wykonywania jakichś
czynności] – (gör.) technikus; gépész,
műszerész, műszaki szakember; technikumi
képesítéssel v. ennek megfelelő beosztásban
dolgozó személy; színpadon, filmgyárban: a
technikai munkát végző személy (jestem
technikiem)
technik dentystyczny [1. specjalista w określonej
dziedzinie techniki, mający średnie
wykształcenie techniczne; też: tytuł
przysługujący absolwentowi technikum;
2. osoba, która opanowała technikę
wykonywania jakichś czynności] –
fogtechnikus
technik uzbrojenia [zob. zbrojmistrz] – (dawno)
fegyvermester; fegyvertechnikus
technika [1. wiedza na temat praktycznego
wykorzystania
osiągnięć
nauki
w
przemyśle, transporcie, medycynie itp.;
też: praktyczne wykorzystanie tej wiedzy;
2. metoda; 3. wyuczona i wyćwiczona
umiejętność
wykonywania
jakichś
czynności] – (gör.) technika (művészi,
-
Wersja 01 01 2017
mesteri); műszaki eljárás; módszer [azoknak
a módszereknek, eljárásoknak az összessége,
rendszere, amelyekkel az ember a természet
erőit legyőzi és a maga javára alkalmazni
képes]; ügyesség, gyakorlat, gyakorlottság,
készség; előállítási, gyártási mód; műszaki
felszerelés, berendezés
technika akwarelowa – akvarelltechnika, vízfestés
technika analogowa [zespół metod i środków
służących do wytwarzania, przesyłania i
przetwarzania sygnałów analogowych] –
analóg technika
technika bankowa – banktechnika; a bakok
üzletvezetésének sajátos módja, amelynek
célja az ügyletek pontos és gyors és
megbízható lebonyolítása
technika cyfrowa [1. technika wytwarzania,
przesyłania i przetwarzania sygnałów
cyfrowych; 2. zwana popularnie też
techniką mikroprocesorową i sygnałów
jest nauką zajmującą się analizą budowy,
właściwości
i
działania
układów
elektronicznych
które
powodują
wytwarzanie lub modulację sygnałów
cyfrowych. Ta interdyscyplinarna nauka
zrodziła się z połączenia dziedzin nauk
elektronicznych
takich
jak
teoria
sygnałów, układy logiczne, kodowanie itp.]
– betűtechnika, ipari kódolás jelöléstechnika,
azonosítástechnika
technika drogowa – útépítési technika, útépítés,
útépítészet
technika
dźwiękowa
(akustyczna)
–
hangfrekvenciás technika, hangtechnika
[alkalmazott szaktudomány, amelynek tárgya
mindazon műszaki szerkezetek, eljárások,
berendezések,
készülékek
kivitelezése,
üzemben tartása és vizsgálata, amelyeknek
valamilyen kapcsolatuk van a hanggal]
technika „Fair Isle“ [Kolorowy wzór dzianiny
z motywami krajów nordyckich. Dzianina
może
być
zrobiona
ręcznie
lub
maszynowo. W obu technikach dzianina
posiada luźno sterczące przędze po lewej
stronie, dlatego dzianina ta jest
wzbogacona i jej izolacja termiczna jest
lepsza.] – Fair Isle technika [Színmintás
kötött minta, a Skóciához tartozó Fair Isle
(ejtsd: fer ájl) sziget hagyományos
motívumaival. A hagyományos Fair Isleminták legfeljebb kb. öt színt tartalmaznak,
de egy-egy szemsorban csak két színt
használnak. Eredetileg kézikötésben készült,
de hasonló előállítható géppel is (lásd
mögéfektetéses mintázás). A fonákoldalon
fonallebegések keletkeznek, ami a kelme
hőszigetelő képességét növeli.]
7017
technika genetyczna {f.} [biol.] (też: inżynieria
genetyczna) – (biol) géntechnika; Biológiai,
molekuláris biológiai, vegyi és fizikai
módszerek alkalmazása a genom elemzésére
és újracsoportosítására. (Deutschland 1998/1,
30.)
technika impulsowa [wytwarzanie impulsów
elektrycznych,
ich
wzmacnianie,
przesyłanie, mierzenie i zastosowanie] –
impulzustechnika [a elektronika modern ága,
mely
elektromos
feszültségimpulzusok
előállításával, átalakításával foglalkozik]
technika kompozytorska – kompozíciós technika
technika komputerowa – számítástechnika
technika
lotnicza
–
repülési
technika;
repüléstechnika; repülőtechnika
technika łączności v. łączenia – híradástechnika
technika malarska – (festészeti) technika
technika maszynowa – gépi technika
technika
mikroskopowa
[wykonywanie
preparatów mikroskopowych z tkanek
roślinnych
lub
zwierzęcych]
–
mikroszkópos technika
technika nowa – új technika
technika nowoczesna – modern technika
technika obliczeniowa – számítástechnika
technika olejna [technika malarska polegająca
na posługiwaniu się farbami olejnymi] –
(műv) olajtechnika
technika przestarzała – elavult technika
technika reaktorowa – reaktortechnika
technika rolnicza – mezőgazdasági technika;
agrotechnika [a talajon keresztül ható
műveletek összessége. Célja az ökológiai
potenciál
értékének
szintentartása,
módosítása (növelése) elsősorban a talajon
keresztül.]
technika ultradźwiękowa – ultrahangtechnika
technika wirtuoza – a művész technikája
technika wojskowa – haditechnika
technikolor, technicolor [wym. technikolor]
[system produkcji filmu kolorowego] –
(gör+lat)
technikolor;
(távk)
színes
filmgyártási eljárás; a kék, vörös és zöld
színszűrőkkel készült felvételek egymásra
másolása nyomdatechnikai úton
technikum [średnia szkoła zawodowa] – (gör.)
technikum; műszaki v. szakirányú közép- v.
felsőfokkú iskola
technizacja (zob. technicyzacja) – technizálás,
technikai fejlesztés, gépesítés
technokracja [1. system rządzenia państwem, w
którym
władzę
sprawują
wysoko
wykwalifikowani specjaliści, zakładający,
że postęp techniczny może rozwiązać
-
Wersja 01 01 2017
wszystkie konflikty społeczne; 2. osoby
sprawujące władzę w takim systemie;
3. rządy takich osób; 4. państwo rządzone
w taki sposób] – (gör.) technokrácia; a
műszaki szakemberek fokozott bevonása a
tőkés állam vezetésébe; az a hamis elmélet,
amely szerint ilyen módon a tőkés gazdaság
válságjelenségei kiküszöbölhetők (H. Scott,
1920)
technolog – (gör.) technológus; a gyártási
eljárásokat kidolgozó, irányító és ellenőrző
műszaki szakember; gyártásvezető
technolog główny – főtechnológus
technologia
[1. metoda
przeprowadzania
procesu
produkcyjnego
lub
przetwórczego;
2. dziedzina
techniki
zajmująca się opracowywaniem nowych
metod
produkcji
wyrobów
lub
przetwarzania
surowców]
–
(gör.)
technologia; iparműtan; gyártási folyamat [a
technika azon ágazata, amely ipari
nyersanyagok feldolgozásának elméletével
és gyakorlatával foglalkozik; az ipari
eljárásokra, az anyagok feldolgozási
módozataira és eszközeire vonatkozó
ismeretek összessége]; felső ipariskola;
(műsz.) technológia, gyártási módszertan
technologia chemiczna – vegyipari v. kémiai
technológia
technologia DLP (opracowana przez firmę Texas
Intruments wykorzystywana do projekcji
obrazów monitora na dużych ekranach);
synonimy: DLP – (kat.: informatyka) DLP
Digital
Light
Processing
(digitális
fényfeldolgozás)
technologia informacyjna, IT (akronim od ang.
Information Technology) [jedna z dziedzin
informatyki (włącznie ze sprzętem
komputerowym oraz oprogramowaniem
używanym do tworzenia, przesyłania,
prezentowania
i
zabezpieczania
informacji), łącząca telekomunikację,
narzędzia i inne technologie związane z
informacją. Dostarcza ona użytkownikowi
narzędzi, za pomocą których może on
pozyskiwać informacje, selekcjonować je,
analizować, przetwarzać, zarządzać i
przekazywać
innym
ludziom.]
–
informatika (legközelebbi angol megfelelője
az
information
technology,
IT),
információtechnológia(i)
[1.
önálló
tudományág, amely az adatok rögzítésével,
kezelésével, rendszerezésével, továbbításával
foglalkozik. 2. információtárolással és továbbítással kapcsolatos technológiák (vagy
iparágak) összefoglaló neve]
technologia kotłów – a kazángyártás technológiája
7018
technologia
mechaniczna
–
mechanikai
technológia
technologia na wyższą skalę – csúcstechnológia
technologia produkcji podwójnego materiału
[tkanie razem dwóch materiałów, gdzie
przód i tył mogą być identyczne lub różne.
Materiały są połączone za pomocą
poruszającego się lub kurczącego się
sprzęgła lub za pomocą specjalnej łączącej
osnowy (rzadziej łączącego wątku).
Stosowane jest w tkaniu ciężkich
wełnianych tkanin.] – kettős szövet [Két,
egymással
kötéstanilag
összekapcsolt
szövetréteg, ezek lehetnek egyformák vagy
különbözők. A két szövet összekötésére
többféle módszer használható: az alsó
láncfonallal lekötik a felső vetüléket, vagy
fordítva: a felső szövet egyes láncfonalai
helyenként az alsó vetülék alá kerülnek, vagy
külön láncrendszerrel - ún. kötőlánccal kapcsolódnak össze, amely a két szövetréteg
között helyezkedik el és hol a felső, hol az
alsó vetülékkel kapcsolódik. A kettős szövet
gyártástechnikáját nehéz gyapjúszövetek
technologia produkcji – termelési technológia
technologia przyjazna dla środowiska –
környezetbarát technológia
technologia składowania – raktározási technológia
technologia
tkacka,
technologia
tkania
[zastosowanie podstawowych splotów lub
ich pochodnych w kompozycji tkanin z
kilkoma układami nici osnowowej i
wątkowej lub z obydwoma razem.] –
szövés (2) [A kelmegyártás egyik alapvető
eljárása, amelynél egymást alul-felül
kölcsönösen
keresztező
láncés
vetülékfonal-renszerekből összefüggő kelmét
(szövetet) állítanak elő.]
technologia wielomianowego mapowania tekstur
(Polynomial Texture Mapping) – PTM
Polynomial Texture Mapping (polinomos
texturaleképzés)
technologia
włóknistego
surowca
–
rostnyersanyagok technológiája
technologia żakardowa [technologia tkania
wzorów na szeroką skalę brokatów,
adamaszków i tkanin na meble. Każda nić
osnowowa
jest
samo-kontrolowana,
pozwalając nba rotację różnych splotów.]
–
Jacquard-mintázás
[Nagy
méretű,
bonyolult mintaelemű minták (ún. jacquardminták) előállítása szövetek, kötött és
fonatolt kelmék esetében. Lényege a
mintázásban résztvevő elemek (szövés és
láncrendszerű kötés esetén a láncfonalak,
vetülékrendszerű kötésnél a tűk, fonatolásnál
a babák) egyedi vezérlése, ami nagyon
-
Wersja 01 01 2017
megnöveli a gép mintázó képességét. Az
elnevezés a lyukkártyás mintavezérlés
feltalálójára, Joseph-Marie Jacquard-ra utal,
aki ezt az elvet a 19. század elején
szövőgépre alkalmazta. Eleinte minden ilyen
mintázásra alkalmas gép lyukkártyás
vezérléssel működött, ma már azonban ezt
számítógéppel
vezérelt,
elektronikus
programozású
mintázó
berendezések
váltották fel.]
technologicznie zaawansowany przyłączający
interfejs pakietowy; interfejs ATAPI
(rozszerzenie EIDE, nazywane także
ATA-2, umożliwiające obsługę CD-ROM i
napędów taśmowych) synonimy: (ang.)
Advanced Technology Attachment Packet
Interface (ATAPI) (kat.: informatyka);
ATAPI, (AT Attachement Packet Interface)
CD-ROM, merevlemez és szalagos meghajtó
csatoló szabványa.
technologiczny, -a, -e – üzemi, üzem-, technológiai
teczka [1. płaska, prostokątna torba z krótkim
uchwytem;
2. okładka
służąca
do
przechowywania
dokumentów,
maszynopisów itp.; 3. zbiór dokumentów
przechowywanych w takich okładkach] –
táska, aktatáska; (papierowa) irattartó,
irattáska, irattárca
teczka na akty – irattartó
teczka na dokumenty – irattartó, irattáska; mappa
teczka podróżna – útitáska
teczka szkolna – iskolatáska
teczyna – (növ.) vasfű
Teczyna wyniosła, dąb indyjski (Tectona grandis
L.)
[gatunek
drzewa
z
rodziny
jasnotowatych. Występuje na terenie Indii
i w Archipelagu Malajskim, uprawiane w
Afryce.] - (növ.) tíkfa (teakfa) (Tectona
grandis), a vasfűfélék (Verbenaceae)
családjába
tartozó,
nagy
termetű,
lombhullató fa; az egyik legértékesebb ipari
faanyagot adja. Indiában több mint 2000 éve
használják, neve a maláj tékka szóból
származik. [Tectona grandis L. Rend:
Ajakosvirágúak
(Lamiales);
Család:
Vasfűfélék (Verbenaceae); Nemzetség:
Tectona]
Teddy bear [ang. 'miś Teddy'ego', pluszowy
niedźwiadek, jedna z najpopularniejszych
(od 1906 r.) zabawek dziecięcych świata;
od zdrobniałego imienia prezydenta USA
(1901-09) Theodore Roosevelta] – (ang.)
Teddy bear; (text) műszálból v. természetes
szálasanyagból készült, plüssszerű kelme
Teddy boys [1. zob. Bikiniarze – subkultura
młodzieżowa funkcjonująca w Polsce do
końca lat 50. XX w. 2. Ruch młodzieżowy i
7019
zgodna z jego przesłaniem moda
londyńskiej ulicy lat 50. Szydercza
odpowiedź
bezrobotnej
młodej,
londyńskiej
ulicy
przeciwko
New
Edwardian Style, lansowanego przez
młodych-bogatych, naśladujących „sposób
bycia i życia” z czasów Edwarda VII.
Znaki szczególne ubioru teddy boys to:
długie, jednorzędowe, bardzo obszerne
marynarki w kształcie V – mocno
wywatowane ramiona, wykrochmalona
biała koszula, wąski krawat lub muszka,
zwężające się do dołu spodnie, buty w
szpic oraz wypomadowana fryzura a la
kaczy kuper. Moda trwała dekadę,
chłopcy wyrośli, ale historia nazwała ją
kultową. Po raz pierwszy w skostniałej z
natury modzie męskiej doszła do głosu,
tak silnie demonstrowana przewrotna
ironia.] – (ang.) Teddy boys; jampecok,
jampik
tedy [daw. spójnik przyłączający zdanie, które
przedstawia informację wynikającą ze
zdania poprzedzającego] – eszint, így hát,
így, úgy, tehát, nos; akkor, azután
teenager [wym. ti:nejdżer] [ang. 'jw.'; teen '13 do
19 (lat)' od ten 'dziesiąć'; age 'wiek;
epoka;
pokolenie';nastolatek,
osoba
mająca od 13 do 19 lat życia] – (ang.)
teenager; serdülő; húsz éven aluli fiatal
teff (Eragrostis abyssinica) – teff [Etiópia csodagabonája a legapróbb szemű gabonaféle, 150
teff-szem tesz ki egy búzaszemet. Teff
Armharic nyelven: "elveszett", a magok kis
mérete miatt. Szélsőséges földrajzi helyeken
is megterem.]
tefigram [rodzaj diagramu termodynamicznego
używany
w
opisie
sondażu
atmosferycznego.
Niezależnymi
zmiennymi na diagramie są temperatura i
ciśnienie] – (gör) tefigram; ábrázolási mód,
amely a szabad légkör hőmérsékleti és
nedvességi viszonyait, valamint a hőenergia
elosztását tünteti fel
-
Wersja 01 01 2017
tefilin, tfilin, filakterie (hebr.: ‫ ןי פִִּפְּת‬- przedmioty
modlitewne, z aramejskiego - ozdoby) [dwa
czarne skórzane pudełeczka wykonane z
jednego kawałka skóry koszernego
zwierzęcia, w których znajdują się cztery
ustępy Tory, ręcznie przepisane w języku
hebrajskim przez sofera.] teflon [tworzywo syntetyczne odporne na
działanie
czynników
chemicznych,
mechanicznych
i
temperatury
(zastrzeżony znak towarowy)] – teflon
teflonowy, -a, -e – teflontega głowa – nagy ész
tego by na wołowej skórze nie spisał – erről
köteteket lehetne írni
tego ciężaru jeden koń nie pociągnie – ekkora
terhet egy ló nem húz el
tego dnia – aznap, azon v. ezen a napon
tego jeczcze nie dostało! – még csak ez hiányzott!
tego, jak to się nazywa – izé
tego już nadto – ez már túlságosan sok
tego już nie można wytrzymać – ezt már nem
lehet elviselni; ez több a soknál
tego już się nie nosi – ez már nem divatos, ezt már
nem hordják
tego już za dużo! – ez aztán már sok!
tego już za wiele! – ez már igazán sok
tego lata w modzie są minispódniczki; tego lata
modne są minispódniczki – ezen a nyáron a
miniszoknya van divatban
tego lata modne są ubrania w stylu safari – ezen
a nyáron a szafari stílus a divat
tego mi jeszcze brakowało! – egyéb se hiányzott!
tego nie dostaniesz! – (átv.) ebből nem eszel!
tego nie lubię – ezt nem szeretem
tego nie można dokładnie przetłumaczyć – nem
lehet pontosan lefordítani
tego nie oczekiwałem od pana – ezt nem vártam
(volna) öntől
tego nie potrafię powiedzieć – nem tudom
megmondani
tego nie powiedziałem (powiedziałam) – ezt én
nem mondtam
tego nie wolno – ezt nem szabad
tego nie wolno przewozić przez granicę – ezt nem
szabad átvinni a határon
tego – niestety – nikt nie wie – ezt – sajnos – senki
sem tudja
tego rodzaju – efféle, effajta, ilyenfajta
tego roku – (w tym roku) idén, ebben az évben
tego sam nie wiem – ezt magam sem tudom
tego się obawiam a. boję – ettől tartok
tego tylko było potrzeba! – még csak ez hiányzott!
7020
tego tylko brakowało! – már csak ez hiányzott!
tego w żadnym wypadku bym nie zrobił – ezt
semmi esetre sem tenném
tegoby nie pisał na wołowej skórze – (átv.)
köteteket lehetne írni erről
tegoczesny, -a, -e – mostani, jelenlegi
tegoczesny archeolog i badacz – jelenlegi
archeológus és kutató
tegoroczny, -a, -e [dotyczący bieżącego roku] –
idei, ezévi
tegoroczne żniwa – az idei aratás
tegoroczny kalendarz – ezévi naptár
tegoroczna susza była klęska dla rolników – az
idei aszály csapást jelentett a parasztok
számára
tegoż – emezé, amazé
Teheran (pers. ‫[ )نارهت‬stolica i największe miasto
Iranu,
będące
również
centrum
administracyjnym prowincji o tej samej
nazwie] – Teherán (perzsául ‫نارهت‬, más
nyelvek átirataiban gyakran Tehrān) [Irán
fővárosa, Teherán tartomány központja]
teherański, -a, -ie [odnoszący się do miasta
"Teheran"] – teherániTEI (ang. Text Encoding Initiative) — Inicjatywa
Kodowania Tekstu [1. DTD - standard
elektronicznej reprezentacji tekstu wraz z
informacją o jego treści, pierwotnie
opracowanym w SGML, następnie także
w
XML.Pierwotnym
założeniem
projektowym TEI było wykorzystanie go
do kodowania istniejących materiałów,
jednak obecnie jest on też stosowany przy
tworzeniu nowych tekstów. 2. projekt
wprowadzajacy spójny standard zapisu
informacji o strukturze tekstu z
wykorzystaniem
predefiniowanych
zestawów znaczników] – TEI (Text
Encoding
Initiative)
(szöveg-kódolási
kezdeményezés) [nemzetközi projekt és
egyben egy, az SGML-re alapozott
szabványjavaslat
az
elektronikus
dokumentumok szerkezetének leírására és
gépek közötti átvitelére vonatkozóan]
teina [kofeina występująca w liściach herbaty] –
(kínai) tein; (vegy) a teanövény alkaloida;
koffein
teista [osoba wyznająca teizm] – (gör.) teista; (fil)
a teizmus híve; istenhívő
teistyczny, -a, -e – (gör.) teista; a teizmus alapján
álló, rá jellemző
teizm [pogląd filozoficzno-religijny głoszący
istnienie jedynego osobowego Boga,
będącego stwórcą świata i rządzącego
nim] – (gör.) teizmus; a világot megalkotó,
-
Wersja 01 01 2017
annak gondját viselő személyes isten létét
valló világnézet; istenhit
tej potędze nic się nie ostoi – ennek a hatalomnak
semmi sem tud ellenállni
tej wielkości – akkora, ekkora, ilyen nagyságú
tejsak [1. tak na Litwie i Żmudzi nazywano
torbę skórzaną na pistolety; 2. skórzany
futerał na pistolety, często zdobiony
haftem,
noszony
na
rzemieniu
zarzucanym przez ramię. Używany w Azji
i w Europie Wschodniej.] – (hist., wojsk)
bőr pisztolytáska
tejsty [tak nazywano kosztownie przyprawne
pachnące olejki] – (daw) drága illóolaj
tek, tektona [ang. teak 'jw.' z port. teca 'jw.' od
malaj. tekka 'jw.' drzewo tekowe, teakowe
bot. wielkie drzewo Indii Wsch., sadzone
też, dla drewna, w Afryce Zach. i w
Ameryce zwrotnikowej; teczyna, twarde,
mocne, trwałe żółtobrązowe drewno
tekowe, b. odporne na działanie grzybów i
owadów, używane zwł. do budowy
statków.] – (maláji→ang.) teak; (növ.)
Kelet-Indiában honos, rendkívül kemény,
hajóépítésre használt fa
teka (gr. théke ‘miejsce schowania, skrzynia’)
[1. duża teczka; 2. zbiór prac, np.
rysunków, reprodukcji, tworzących jakąś
całość;
3. zbiór
dokumentów;
4. stanowisko ministra; 5. prostokątna
torba, wykonana przeważnie ze skóry lub
tworzywa
sztucznego,
służąca
do
przechowywania i przenoszenia książek,
zeszytów, dokumentów itp.] – táska,
irattáska; mappa; (sportfel) tárca; fali polc,
szekrényke; állvány; tok, tartó; (urząd) tárca
(miniszteri)
teka do nut – kotta- v. hangjegymappa
teka ministerialna – miniszteri tárca
teka spraw wewnętrznych – belügyminiszteri
tárca
teka
redakcyjna
[maszynopisy
książek
gromadzone w redakcji z zamiarem ich
wydania] – szerkesztőségi téka
teka szkolna – iskolatáska
tekin [safjan turecki albo włoski] – (daw) olasz v.
török szattyánbőr
Tekla [imię żeńskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"chwalić Boga" (gr. theo - Bóg i kleos sława).] – Tekla (női név, a görög Theokleia
rövidüléséből keletkezett. A jelentése Isten
dicsősége)
Święta
Tekla,
cs.
Pierwomuczenica
rawnoapostolnaja Fiekła (ur. w I wieku w
Ikonium w Azji Mniejszej) [chrześcijanka,
dziewica, męczennica, święta Kościoła
7021
katolickiego i prawosławnego (pierwsza
męczennica, równa apostołom)] – Szent
Tekla [Szűz hava az első szűz mártír
halálának emléknapjával zárul. Szent Tekla
(szept. 23.) volt a hagyomány szerint az első
nő, aki keresztény hitéért vértanúhalált halt.
Történetét az apokrif Pál cselekedetei című
írás meséli el. Eszerint a phrűgiai
Iconiumban élt, s az odalátogató apostol
hatására elhagyta vőlegényét, hogy Jézus
szűz jegyese legyen. A cserbenhagyott férfiú
bosszúból mindkettőjüket följelentette a
kormányzónál. Pált elűzték a városból,
Teklát pedig, miután nem volt hajlandó
megtagadni hitét, máglyára küldték, de a
lángok nem ártottak neki. Ekkor oroszlánok
elé vetették, de azok szelíden a szűz lába elé
kuporodtak. Végül elengedték. Szeleukia
mellett egy barlangba húzódott vissza, ahol a
környék betegeit gyógyítgatva magas kort élt
meg. A megújuló üldözések idején egy
csapat katona jött érte, hogy foglyul ejtse,
ekkor Tekla fohászára megnyílt a szikla és
befogadta őt. Attribútumai a mártírok
pálmaágán kívül láng nyaldosta oszlop
(máglyacölöp?)
és
lábainál
heverő
oroszlánok.]
Teksas, Texas [stan w południowej części USA,
nad Zatoką Meksykańską. Powierzchnia
691 tys. km2. 22 mln mieszkańców (2003).
Stolica Austin (345,5 tys. mieszkańców,
1990). Większe miasta: Houston (1,7 mln,
1994), Dallas (1 mln, 1994), San Antonio
(966 tys., 1994), El Paso (425 tys., 1989),
Fort Worth (385 tys., 1989), Corpus
Christi (231 tys., 1989). Ok. 12% ludności
stanowią Murzyni i ok. 11% Meksykanie.]
– Texas (USA)
teksas, texas [1. polski rodzaj dżinsu; 2. odmiana
drelichu o zróżnicowanych kolorach
osnowy i wątku. Zastosowanie: ubrania
młodzieżowe, robocze, spodnie i spódnice.] –
lengyel farmernadrág; farmer (vászon)
teksasowy, -a, -e – lengyel farmernadrágteksasy [pot. spodnie z teksasu] – texas farmerek
teksel (ang. texture element) [w grafice
komputerowej
najmniejszy
punkt
tekstury, który jest wyświetlany na
ekranie] - texel (texture element) – texel
(textúra elem)
tekst [1. ciąg zapisanych słów i zdań
składających się na pewną całość
wyrażającą określone treści; 2. dosłowne,
oryginalne brzmienie słów pisanych a.
drukowanych dzieła; słowa, treść utworu
(w odróżnieniu od melodii, ilustracji,
tytułów, przypisów itd.). 3. wypowiedź
(zwłaszcza utrwalona graficznie, ale także
-
Wersja 01 01 2017
ustnie) powstała w obrębie określonego
systemu
językowego,
stanowiąca
zamkniętą i skończoną całość z punktu
widzenia treściowego. W tym znaczeniu
tekstem
jest
zarówno
wypowiedź
jednozdaniowa (lub równoważnik zdania),
jak i wielozdaniowa (np. dzieło literackie)]
– (lat.) texus, textus; szöveg; (vall.) a
szentbeszéd alapjául szolgáló evangéliumi
szöveg; prot. igehirdetés alapigéje, szöveg;
(text) a könyvnyomtatásban a betűnagyság
megjelölése; 20 tipográfiai pont; (w teatrze)
szövegkönyv
tekst archaizowany – archaizált szöveg
tekst autentyczny – hiteles szöveg
tekst do pieśni – ének- v. dalszöveg
tekst i komentarze – szöveg és magyarázata
tekst literacki – irodalmi szöveg
tekst mówiony – beszédfolyam (koartikuláció)
tekst napisany kursywą – dőlt betűs szöveg
tekst nutowy – kottaszöveg
tekst podany w cudzysłowie – idézett szöveg;
idézőjelben lévő szöveg
tekst pełne jest domyślników – elhallgatott,
dondolatokkal teli szöveg
tekst pierwotny – eredeti szöveg
tekst reklamowy – reklámszöveg
tekst wyrównany – sorkizárt szöveg
tekstolog – textológus, szövegkutató
tekstologia [dział filologii zajmujący się
badaniem i opisem tekstów literackich,
historycznych oraz zabytków językowych
przeznaczonych do wydań krytycznych] –
textológia;
szövegkutatás
[1.
A
szövegalkotást és -befogadást magában
foglaló szövegtan. 2. A filológia egyik ága, a
leghitelesebb szövegek helyreállításával,
megállapításával és vizsgálatával foglalkozó
tudományág.]
tekstowy, -a, -e – szövegtekstura
[1. budowa wewnętrzna czegoś,
rozpatrywana
pod
względem
charakterystyki i sposobu ułożenia
składników; 2. inform. powierzchnia ścian
trójwymiarowych obiektów graficznych;
3. najstarsza odmiana drukarskiego pisma
gotyckiego; 4. odmiana gotyckiego pisma
drukarskiego używana w początkach
drukarstwa] – (lat.) textúra; szövet,
szövedék; szerkezet, térbeli elrendeződés (pl.
kőzetben,
műanyagban);
(informatika)
textúra
(texture,
mintázat)
[A
háromdimenziós testeket borító kétdimenziós
bitmap.]
teksturowy, teksturalny, -a, -e – (lat.) textúra-,
textúrális
7022
teksty staroruskie – óorosz szövegek
tekstylia [1. tkaniny i wyroby włókiennicze; 2.
materiały
tekstylne,
włókiennicze,
tkaniny; 3. nazwa określająca w
włókiennictwie
ogół
wyrobów
otrzymywanych z przędzy. Na przędze
mogą być przerabiane surowce roślinne
(np. len, bawełna), zwierzęce (wełna) lub
chemiczne (powstają wtedy tzw. włókna
syntetyczne). Otrzymane materie mogą
mieć formę tkanin lub dzianin.] – (lat.)
textil, textilia; kelme, szövet, szövöttáru;
iparilag feldolgozott szálas anyag; textiláru;
rőfáru
tekstylny, -a, -e [1. włókienniczy; 2. pot. osoba
mająca na sobie kostium kąpielowy lub
plażowy, w przeciwieństwie do nudysty] –
textil-; fonó-szövő ipari
tekstylny materiał drukowany [tkanina, na
której tworzone wzory z jednego lub
więcej kolorów za pomocą drukujących
tuszów oraz technologii drukowania, które
dzielimy na druk wypukły/druk ręczny
maszynowy druk, ekranowy druk oraz
druk transferowy.] – nyomott textília
[Olyan
kelme,
amelyen
valamilyen
színnyomási eljárással készítettek mintát.]
tekściarz [osoba zajmująca się pisaniem tekstów
piosenek lub utworów kabaretowych] –
szövegíró, dalszövegíró
tektoniczny, -a, -e – (gör, geol) tektonikus,
tektonikai;
szerkezeti;
a
földkéreg
rétegződési mozgásaival kapcsolatos
tektonika [1. budowa skorupy ziemskiej oraz
ruchy warstw skalnych w niej zachodzące;
też: nauka zajmująca się tą problematyką;
2. jednolitość, zwartość kompozycyjna
dzieła sztuki lub budowli] – (gör, geol)
tektonika, szerkezettan (a kőzetlemezek
horizontális elmozdulása; az a művészet,
mely merev, botalaku alkotó részeket egy
eltolhatatlan szisztémává, egésszé épít
össze); (ép.) az épület olyan szerkezeti
felépítése, ahol az épület részei mind
technikai,
mind formai szempontból
egységesen arányos megjelenést adnak]
tektura [1. gruby, wielowarstwowy papier
otrzymywany m.in. z makulatury; też:
arkusz takiego papieru; 2. tradycyjna
nazwa wyrobu papierowego o gramaturze
większej niż 315 g/m2. W takim znaczeniu
stosowany jest ten termin w niniejszej
prezentacji. W oficjalnym, normowym
znaczeniu,
zarówno
w
normach
międzynarodowych
ISO,
Unii
Europejskiej jak i w Polsce, tekturą jest
wyrób papierowy o gramaturze od 225
-
Wersja 01 01 2017
g/m2.] – karton, keménypapír, papírlemez,
kéregpapír; vékony, kisebb karton
tektura azbestowa – azbesztlap, azbesztlemez
tektura falista – hullámpapír
tektura
introligatorska
–
könyvkötészeti
kartonlemez
tektura smołowcowa – tetőfedő-kátránypapír,
kátrányos tetőfedőlemez
teksturowanie [technika stosowana w grafice
trójwymiarowej,
której
celem
jest
przedstawienie szczegółów powierzchni
obiektów przestrzennych za pomocą
obrazów bitmapowych (tekstur) lub
funkcji
matematycznych
(tekstur
proceduralnych). Mapowanie tekstury
określa w jaki sposób powiązać piksele
(nazywane w tym kontekście tekselami)
lub wartości funkcji z powierzchnią
obiektu. Tekstury niosą informacje o
barwie powierzchni, jak również innych
parametrach
generowanego
obrazu,
związanych np. z modelem oświetlenia:
barwa światła odbitego, rozproszonego,
stopień przezroczystości, współczynnik
załamania światła itp.] – (inf.) textúrázás
(3D grafika készítési technika) [texture
mapping eljárás egy részletes területnek ad
egy felületi mintát vagy színt egy számítógép
által létrehozott grafikához vagy 3D-s
modellhez.
Az
eljárás
forradalmi
alkalmazása Dr Edwin Catmull 1974-es
doktori disszertációjából származik. A
texture mapping alkalmas falak vagy
sokszögek textúrázásra és például akár egy
világos papírból egy világosabb doboz
készítésére is.]
tekturowy, -a, -e – karton, kartonlemez-;
keménypapír-, kéregpapír-, papíroslemeztekturowe okładki – papírlemez, könyvfedél,
keménykötés, kartonborítás
tekturowe
pudełko
–
keménypapírdoboz,
kartondoboz
tel. = telefon – tel. = telefon
tele- [pierwszy człon wyrazów złożonych
działaniem na odległość, z telewizją lub z
telefonem] – (gör.) tele-; távol-, messzeteleabonament – televízió v. telefon előfizető
teleautograf [zob. teleskryptor] – (gör)
teleautográf; villamos készülék rajzok v.
kéziratok továbbítására
teledacja, teledata (ang. data transmission) [1.
system odbioru i przekazywania między
komputerami danych w postaci cyfrowej;
2. dziedzina telekomunikacji zajmująca
się
transmisją
danych;
3.
dział
telekomunikacji dotyczący transmisji - z
7023
dużą wiernością - danych numerycznych
lub
alfanumerycznych;
4.
telekomunikacyjna transmisja danych,
oznaczająca przesyłanie informacji w
formie
danych
cyfrowych
między
urządzeniami przetwarzającymi je, np.
komputerami pracującymi w sieci, często
w jednym określonym celu] – adatátvitel,
információátvitel
teledacyjnie – adatátviteli, információátviteli
módon
teledacyjny, -a, -e [dotyczący teledacji] –
adatátviteli, információátviteli
teledysk [krótki film będący ilustracją utworu
muzycznego] – klip, videoklip
teledyskowy, -a, -e – klip-
telefaks, telefax [1. zob. faks; 2. (potocznie faks)
– usługa symilograficzna dla abonentów,
polegająca na przesyłaniu wiadomości w
postaci obrazów nieruchomych pomiędzy
aparatami
symilograficznymi,
realizowana za pośrednictwem łączy
telefonicznych z komutacją automatyczną.
Początki rozwoju telefaksu przypadają na
koniec lat 70. Istnieje kilka norm
komunikacji
pomiędzy
telefaksami.
Najczęściej
jest
używana
norma
analogowa G3 (14400 bit/s), jest też
cyfrowa G4 (64000 bit/s) dla ISDN.
Telefaks (telekopiarka, potocznie faks)
jest
urządzeniem
umożliwiającym
przesyłanie
na
odległość
tekstu
drukowanego, fotografii, map, rysunków
nawet
pisma
odręcznego
za
pośrednictwem
linii
telefonicznej.
Nazywamy
to
telekopiowaniem.
Oryginalna strona tekstu lub obrazu jest
skanowana i odczytywana, a jej obraz
zamieniany na impulsy elektroniczne.
Impulsy te przesyłane są zwykłą linią
telefoniczną lub łączami mikrofalowymi
do stacji odbiorczej. W stacji odbiorczej
sygnały
elektryczne
zmieniane
są
ponownie na obraz wydrukowany na
papierze. Niektóre telefaksy mogą zbierać
dane w postaci tekstu lub obrazu
bezpośrednio z komputera i przekazywać
je do innego komputera bez przenoszenia
-
Wersja 01 01 2017
ich
na
papier.
3.
urządzenie
telekomunikacyjne
do
przesyłania
obrazów drogą telefoniczną.] – telefax, fax
telefaksowy, -a, -e – faxtelefon (tel.) (z gr. tele – daleko oraz phone – głos)
[1. aparat umożliwiający prowadzenie
rozmów na odległość; 2. połączenie
uzyskane za pomocą tego aparatu;
3. numer
abonenta;
4.
urządzenie
stanowiące
zakończenie
łącza
telefonicznego;
gł.
części
a.t.:
mikrotelefon,
w
którym
zachodzi
przetwarzanie dźwięków mowy na sygnał
elektryczny (w mikrofonie) lub operacja
odwrotna
(w
słuchawce),
tarcza
numerowa lub klawiatura, wytwarzające
impulsy wybiórcze, oraz przetwornik
sygnału elektrycznego na sygnał (optyczny
lub akustyczny) przywołujący abonenta.]
– (gör.) telefon (tel.) [magyarosított, mára
már elavult nevén távbeszélő – olyan
távközlő eszköz, mely beszédet továbbít
elektromos jelek formájában; a hangok
nagyobb távolságra vezetéken való v.
vezeték
nélküli
átvitelére
szolgáló
berendezés]; telefonhívás
A készülékek csoportosítása többféleképpen
lehetséges.
 Vezetékes telefonok
o nyilvános
o nosztalgia
o cselédhívó (az ebédlő és konyha között)
o kezelői
o ISDN telefon
o IP-telefon
 Hordozható (vezetékes, de hordozható
kivitelű)
o vizsgáló
o tábori (főleg a katonaság használja)
o vezeték nélküli (rádióhullámokkal)
korlátozott helyen (például lakásban)
működő
 Rádióhullámokkal működő
o rádiótelefon
o mobiltelefon
o műholdas (Thuraya, Inmarsat,
Iridium (Globális))
 Egyebek
7024
o kaputelefon
o áltelefon
telefon automatyczny – automata telefon
telefon bezpośredni [1. aparat telefoniczny
mający połączenie z innymi abonentami
bez pośrednictwa centrali; 2. numer
telefonu, z którym można się połączyć bez
pośrednictwa centrali] – közvetlen telefon
telefon bezprzewodowy – vezeték nélküli telefon
(mobiltelefon)
telefon dzwoni – csörög v. szól v. kicseng a telefon
telefon grzecznościowy [dostęp do numeru
aparatu
telefonicznego,
którym
rozporządza inna osoba] – udvariassági
telefon
telefon komórkowy [1. telefon bezprzewodowy
działający w zasięgu stacji nadawczoodbiorczej, pozwalający na prowadzenie
rozmowy osobie przemieszczającej się z
miejsca na miejsce; 2. rodzaj aparatu
telefonicznego,
przenośnego,
komunikującego się z siecią przy użyciu
fal radiowych (zasadniczo w zakresie
mikrofalowym). W technologii sieci
komórkowych słowo komórka oznacza
obszar
zasięgu
pojedynczej
stacji
przekaźnikowej – obsługa telefonu jest
automatycznie przekazywana z jednej
komórki do następnej w trakcie
przemieszczania się osoby używającej
telefonu komórkowego. Jest rozwinięciem
lekkiego, ręcznego radiotelefonu. Obecnie
absolutna
większość
telefonów
komórkowych działa w
systemach
cyfrowych (np. GSM, DCS, PCS, UMTS).
W starszych rozwiązaniach mieliśmy do
czynienia z sieciami analogowymi (NMT,
AMPS).] – sejttelefon; mobiltelefon
[(röviden
mobil)
önmagában
kis
hatótávolságú
hordozható
elektronikus
telekommunikációs
eszköz.Az
alap
beszédközvetítő funkción kívül a mai
mobilok számos egyéb GSM szolgáltatást
támogatnak, így például az SMS-t (szöveges
üzenet), email, internet, MMS (multimédia
üzenet, fotók, videók küldése).]
telefon komórkowy
telefon miejski – városi telefon
-
Wersja 01 01 2017
telefon międzymiastowy – távolsági v. városközi
hívás; interurbán telefon [Węgry, telefon
międzymiastowy: 06]
telefon na kartę – kártyával működő v. kártyás
telefon
telefon na żetony; automat na żetony – érmével
működő telefon
telefon nieczynny – a telefon nem működik
telefon polowy – tábori telefon
telefon przewodowy – vezetékes telefon
telefon publiczny; automat telefoniczny [płatny
aparat
telefoniczny
umieszczany
zazwyczaj w budce telefonicznej] –
nyilvános telefon [az olyan telefon, melyek
bárki által használatba vehetők, feltéve, hogy
a szolgáltatást megfizeti]
telefon się rozłączył – szétkapcsolt a telefon;
megszakadt a vonal
telefon rozsuwany, slider (z ang. slider - suwak)
[rodzaj budowy telefonu komórkowego] –
(ang.)
slider;
érintőszenzoros
és
csúszóérintős telefon
Samsung E2550 Monte Slider Mobiltelefon
telefon samochodowy – autótelefon
7025
telefon satelitarny [to urządzenie zapewniające
łączność głosową i przesyłanie danych w
obu kierunkach z wykorzystaniem
sztucznych satelitów Ziemi. Bezpośrednia
łączność między urządzeniem końcowym,
a więc telefonem oraz satelitą jest
zapewniona drogą radiową. Tak więc
połączenie może być nawiązane również
na obszarach, niepokrytych zasięgiem
przez sieci telefonii komórkowej jak np.
morza, pustynie. Satelita przekazuje dane
do stacji naziemnych, gdzie są dalej
przekazywane
do
innych
sieci
telefonicznych.] – műholdas telefon
telefon towarzyski [1. każdy z dwóch aparatów
telefonicznych, połączonych wspólnym
kablem, mających jedno wspólne wejście
do centrali; 2. system stosowany w
przeszłości w telefonii stacjonarnej,
umożliwiający podłączenie do centrali
telefonicznej dwóch różnych abonentów (z
różnymi numerami) za pośrednictwem
pojedynczej
pary
przewodów.]
–
ikertelefon; ikerállomás
telefon
wewnętrzny
[aparat
telefoniczny
podłączony do centrali znajdującej się w
danej
instytucji,
umożliwiający
bezpośrednie połączenie między innymi
tak połączonymi aparatami] – belső
telefon, mellékállomás
telefon zamiejscowy [rozmowa telefoniczna,
połączenie telefoniczne z kimś, kto jest w
innej miejscowości] – vidéki hívás; helyközi
v. interurbán telefon
telefon zastrzeżony [telefon, którego numer nie
figuruje w spisie telefonów ani nie jest
podawany w biurze numerów] – titkos
telefon
telefon zaufania [po który możesz dzwonić w
trudnych dla siebie sytuacjach i
zawsze otrzymasz pomoc] – telefonos lelki
segélyszolgálat; lelki segélyszolgálat
telefon zepsuty – rossz a telefon
telefon zaufania [poradnia, w której lekarze i
psycholodzy udzielają przez telefon porad
rozmówcom szukającym pomocy] –
bizalmas telefon
telefonia [system odbioru i przesyłania na
odległość dźwięków mowy za pomocą
telefonów] – telefónia
telefonia
komórkowa
[system naziemnej
ruchomej łączności dwukierunkowej, w
której,
dzięki
wielokrotnemu
wykorzystaniu tych samych kanałów,
można obsłużyć bardzo dużą liczbę
abonentów] – sejtszerű telefónia v.
telefonhálózat
-
Wersja 01 01 2017
telefonicznie – telefoni úton, távbeszélő útján,
telefonon
telefoniczny, -a, -e – telefon-, telefonbeszélőtelefoniczna informacja kolejowa – vasúti
tudakozó
[Telefoniczna
Informacja
Kolejowa (0-22) 94-36 Biuro Rzeczy
Znalezionych
Dworzec
Warszawa
Centralna (0-22) 474 50 92]
telefoniczna rozmowa międzymiastowa –
(dawno) interurbán telefonbeszélgetés
telefonista [mężczyzna obsługujący centralę
telefoniczną] – telefonkezelő, telefonista
telefonistka [kobieta obsługująca centralę
telefoniczną] – telefonos kisasszony;
telefonkezelő
telefonogram [telegram przekazany adresatowi
telefonicznie] – távmondat
telefonować (telefonuje) [nawiązywać z kimś
łączność telefoniczną] – telefonálni; hívni
telefonować do kogoś – telefonálni vkinek
telefonować gdzieś – telefonálni vhová
telefonicznie – telefoni úton
telefonować [nawiązywać z kimś łączność
telefoniczną] – telefonálni
telefonowy, -a, -e – telefon-, távbeszélőtelefonyczny, -a, -e – távbeszélő-, telefontelefotografia, telefoto [zob. fototelegrafia]
– távfénykép, távfényképezés
telefotograficzny, -a, -e – távfényképezési
telega [1. wóz po rosyjsku; 2. prosty wóz
drewniany] – szekér (orosz); kibitka
[gyékényfedeles, hosszú kocsi. Nomád
mongolok sátra.]
telegazeta [wiadomości, reklamy itp.] – képújság
telegraf [urządzenie do odbioru i przesyłania
informacji tekstowych na odległość za
pomocą kodu telegraficznego] – (gör)
telegráf (magyarul távíró, távírda) [oly
készülék, melynek segítségével híreket nagy
távolságokra bármely percben rendkívül
gyorsan közölhetünk]; (dawno) távíró,
távírókészülék
7026
telegraf bez drutu – rádiógramm, drót nélküli
távíró
telegraf iskra, telegraf iskrowy – szikratávíró [A
Marconi-féle
"szikratávíró"
további
szabadságot adott az adatátvitelnek, hiszen
ezzel már mozgó állomásokat is ki lehetett
alakítani.]
telegraf kolejowy – vasúti távíró
telegraf maszynowy [urządzenie na statku
służące do przekazywania komend z
pomostu nawigacyjnego do maszynowni] –
géptávíró
telegraf optyczny – optikai távíró
telegraf transatlantycki – tengerentúli távirat
telegraficznie – táviratilag, sürgönyileg
telegraficzny, -a, -e [1. odnoszący się do telegrafii
lub
telegrafu;
2. o
stylu
czyjejś
wypowiedzi: polegający na przekazywaniu
informacji szybko, skrótowo i bez
szczegółów] – távirati, sürgönyi
telegraficzny aparat, telegraf [nieuzywane już
urządzenie
do
przetwarzania,
wg
ustalonego kodu telegraficznego, znaków
pisma na sygnały elektr. i odwrotnie w
celu
przesłania
informacji
torem
telekomunikacyjnym przewodowym lub
radiowym. A.t. odbiorcze dzielą się
zależnie od sposobu utrwalania odebranej
informacji na: piszące (np. aparat
Morse'a, aparat Hella), kreślące rejestrujące
przebiegi
sygnałów
odszyfrowywane następnie przez obsługę,
oraz drukujące - przetwarzające sygnały
bezpośrednio
na
znaki
alfabetu
drukowane na wąskiej taśmie (t.
taśmowe) lub szerokiej wstędze (t.
arkuszowe);
najbardziej
rozpowszechnionymi a.t. były dalekopisy,
łączność telefaksowa lub teleinformatyka.
Pierwsze a.t. zbudowano w latach 183040; jednym z twórców był S.F.B. Morse;
1914 powstał pierwszy dalekopis, a 1920 jego współczesna wersja.] – (gör) telegráf
(magyarul távíró, távírda)
-
Wersja 01 01 2017
telegraficznie – táviratitelegrafista [mężczyzna obsługujący telegraf] –
távirdász, távírótiszt
telegrafistka [1. (technika) po drugiej stronie nr
900; 2. (technika) kobieta od depesz] –
900-as hívószám; távirdász v. távírász nő
telegrafon Paulsena (zapis dźwięku na drucie) –
telegraphon (Pulsen dán fizikus mágneses
hangrögzítője,
amelyet
a
párizsi
világkiállításon is bemutatott 1900-ban)
telegrafować (telegrafuje) [wysyłać wiadomość za
pomocą telegrafu] – (gör.) (dawno)
telegrafálni; táviratozni, sürgönyözni
telegrafować do kogoś – táviratozni; táviratot
küldeni vkinek
telegram [tekst przysłany telegraficznie; też:
blankiet z tym tekstem] – (gör.) (dawno)
telegram; távirat, sürgöny
telegram kablowy – kábelsürgöny
telegram kondolencyjny – részvét v. gyásztávirat
telegram kondolencyjny papieża Jana Pawła II
po śmierci ks. Prof. F. Blachnickiego
[Telegram został przesłany 28 lutego 1987 r.
na ręce bp. Szczepana Wesołego] – II. János
Pál pápa részvéttávirata prof. Blachnicki pap
halála után
telegram listowy – levéltávirat
telegram ozdobny – dísztávirat
telegram pilny – sürgős távirat
telegram terminowy – sürgős távirat
telegram zwykły – közönséges távirat
telekierowanie – távvezérlés
telekinetyczny, -a, -e – telekinetikus
7027
telekineza [bezdotykowe oddziaływanie na
przedmioty, powodujące ich poruszanie
lub przemieszczanie się] – (gör.)
telekinézis; spiritiszta mutatvány, melynél a
médium a távolból mozgat tárgyakat; távolba
ható, tárgyakat mozgató erő
telekomunikacja [przesyłanie dźwięku i obrazu
na odległość; też: dziedzina nauki i
techniki oraz dział gospodarki zajmujące
się tym zagadnieniem] – (gör+lat.)
telekommunikáció,
távközlés
(távk.),
híradástechnika (hír.), hírközlés (hírk.)
Telekomunikacja Polska SA (TP SA) [operator
telekomunikacyjny, były monopolista, a
obecnie dominujący dostawca telefonii
stacjonarnej
w
Polsce.
Jeden
z
największych w Polsce dostawców
Internetu (ISP). Właściciel PTK Centertel
Sp. z o.o., operatora telefonii komórkowej
Orange.] – Lengyel Távközlési Rt.
Telekomunikacja Węgierska Spółka Akcyjna –
Magyar Távközlési Részvénytársaság; Matáv
Magyar Távközlési Rt. (1991. december 31én alakult meg)
telekomunikacyjny, -a, -e – hírközlési (hír.),
távközlési, telekommunikációs
telekonkurs [konkurs nadawany w programie
telewizyjnym] – TV- v. televíziós vetélkedő
telekontrola [kontrola przebiegu dowolnego
procesu
technicznego
lub
stanu
urządzenia z dużej odległości] –
telekontroll; távellenőrzés
teleks, telex (dalekopis) [aparat telegraficzny do
odbioru
i
przesyłania
wiadomości
tekstowych na odległość; też: tekst
przesłany za pomocą tego urządzenia] –
(gör) telex (tlx); (távk.)
előfizetői
távgépírószolgálat; központon keresztül
tárcsázható előfizetők közti távgépírós
összeköttetés (a teletype exchange szavak
összevonásából)
teleksowy, -a, -e – telextelemark [1. klasyczny sposób lądowania (z
przyklęknięciem) po skoku narciarskim;
2. ewolucja narciarska stosowana przy
zmianie
kierunku
jazdy
lub
zatrzymywaniu się] – telemark (síforduló)
telemechniczny, -a, -e – (gör) telemechanikus
-
Wersja 01 01 2017
telemechanik – (elektromos) távvezérlő rendszert
kezelő gépész v.gépkezelő
telemechanika [dziedzina techniki obejmująca
telesterowanie,
telesygnalizację
i
telemetrię] – (gör) telemechanika; (műv)
(elektromos) távvezérlés
telemechanizacja – telemechanizálás, távvezérlés
telemetr (dalekomierz) – (gör) telemeter; (műsz)
távolságmérő, távmérő
telemetria [1. nauka zajmująca się zdalnym
dokonywaniem
pomiarów
wielkości
fizycznych i przekazywaniem na odległość
wyników tych pomiarów; 2. elektroniczny
system pomiaru oglądalności programów
telewizyjnych] – (gör.) telemetria; a mérési
eredmények rádió v. lokátor útján történő
továbbítása
a
földi
vevőállomáshoz
módosított rádióhullámokkal; távolságmérés
telemetryczny, -a, -e – (gör.) telemetriai;
távolságmérési
telenowela [serial telewizyjny przedstawiający
codzienne życie członków niewielkiego
środowiska] – tévéjáték; tévéfilm
teleobiektyw [składany obiektyw fotograficzny
przeznaczony do robienia zdjęć ze
znacznej
odległości]
–
(gör+lat.)
teleobjektív; (fényk) egy gyűjtő- és egy
szórólencséből összetett, nagy látószögű
objektív távolból történő fényképezéshez
teleologia [wieloznaczny termin filozoficzny,
zwykle dotyczący celowości jako zasady i
istoty przebiegu zjawisk w przyrodzie],
teleologizm (zob. finalizm) – (gör)
teleológia; 1. gör (telosz cél) az a nézet,
amely szerint a mindenségben egy előre
meghatározott cél uralkodik; 2. (fil) az az
idealista
tanítás,
amely
szerint
a
természetben minden egy bizonyos isteni cél
megvalósítására jött létre és minden jelenség
ennek kiteljesedését szolgálja
telepać się [1. pot. chwiać się lub trząść; 2. pot.
iść lub jechać powoli i z trudem; 3. pot. o
bliżej nieokreślonych myślach, pomysłach:
ciągle przychodzić na myśl] – csámpásan
járni, csámpázni
telepajęczarz [1. (technika) nielegalnie słucha
radia; 2. (prawo i polityka)
osoba
korzystająca z aparatu telewizyjnego bez
uiszczania opłaty abonamentowej; 3.
potocznie: osoba dopuszczająca się
telepajęczarstwa] – illegális rádióhallgató;
zugtévénéző
telepajęczarstwo
[korzystanie
z
aparatu
telewizyjnego bez zarejestrowania go i
opłacenia
abonamentu]
–
illegális
tévéhasználat v. -üzemeltetés
telepanie się – csámpás járás
7028
telepanie się serca – szívritmuszavar (másképpen
aritmia); szívzörej
telepatia [zjawisko polegające na nawiązywaniu
kontaktu z umysłem drugiego człowieka
bez pośrednictwa mowy, pisma czy
zmysłów] – (gör.) telepátia, távolbalátás,
továbbá gondolatolvasás; [az a feltett
képesség, hogy valaki érzékfeletti módon
tudomást tud szerezni időben v. térben
távollévő
személynek
az
érzéseiről,
gondolatairól, ill. azt ilyen módon
befolyásolni képes]
telepatycznie – (gör.) telepatikusan
telepatyczny, -a, -e – (gör.) telepatikus
telepraca a. telework [1. telepraca z angielskiego
telecommuting, telework; 2. środ. praca
wykonywana
poza
siedzibą firmy,
możliwa
dzięki
wykorzystaniu
komputerów
i
urządzeń
telekomunikacyjnych] – (ang.) telework
[jellemzően
számítógépes
hálózat
segítségével távolról (gyakran otthonról)
történő munkavégzés; a távmunka előnyei az
olcsóbb infrastruktúra, a környezetszennyező
közlekedés
csökkenése,
a
(képzett)
munkaerő nagyvárosokba koncentrálásának
szükségtelensége, a rugalmas munkaidő;
hátrányai
a
személytelenség
és
elszigeteltség; a fejlett országokban egyre
jelentősebb a távmunkások aránya]
telepraca (zdalna praca), biuro w domu [forma
organizacji
pracy
polegająca
na
świadczeniu
pracy
poza
siedzibą
przedsiębiorstwa, jednak w kontakcie z
przełożonymi i współpracownikami za
pomocą urządzeń telekomunikacyjnych.
Te urządzenia to: telefon, telefaks,
wideofon. Dzięki coraz powszechniejszej
dostępności
światowej
sieci
informatycznej - Internetu w telepracy
zastosowanie
znalazła
poczta
elektroniczna (e-mail), oraz stała się
możliwa praca grupowa i praca przez
Internet dzięki zdalnemu dostępowi do
zasobów
sieci
komputerowej
przedsiębiorstwa.
O
wyborze
odpowiedniej techniki decyduje specyfika
wykonywanej pracy.] – (ang.) teleworking távoli
munkavégzés
[a
jövő
munkaviszonyainak fontos kommunikációs
eleme;
számítógép-igényes
munka
(szoftverfejlesztés,
grafikus
tervezés,
irodalmi munka, távoktatás stb.) távoli
munkahelyeken,
pl.
falvakban
is
elvégezhető;
pontosabban
ott,
ahol
telefonvonalakon
keresztül
az
internetcsatlakozás megoldható; előnyei az
ipari társadalomban az autóforgalom
-
Wersja 01 01 2017
csökkenése,
időnyereség,
gyermekes
asszonyok
otthoni
munkalehetősége,
specialisták konzultálhatósága hátrányai: a
szociális elszigeteltség, az informális
kapcsolatok és informácószerzés hiánya; az
időnkinti személyes kapcsolat szükségessége
tehát távmunkánál is fennáll, de a
hagyományosnak töredékére szűkíthető]
telepracownik – jellemzően számítógépes hálózat
segítségével távolról (gyakran otthonról)
munkát végző munkavállaló
telerecording, telerekording [1. (znany w USA
pod nazwą kinescoping) jest metodą
zapisu programów telewizyjnych na
taśmie filmowej w celu ich zachowania,
późniejszego
wykorzystania
bądź
odsprzedaży.
Pomimo
swojej
niedoskonałości była to do czasu
wprowadzenia do użytku magnetowidów
w roku 1956 jedyna metoda rejestracji
programów
telewizyjnych;
2. system
rejestracji programów telewizyjnych na
taśmie filmowej; 3. urządzenie telewizyjne
do takiej rejestracji programów; też: zapis
programu telewizyjnego za pomocą
takiego
urządzenia]
–
(gör+ang.)
telerecording; (távk) televíziós kép rögzítése
filmen; a televízió képernyőjén megjelenő
kép fotokémiai úton való rögzítése
filmszalagon, az adások majdani ismétlése,
nemzetközi cseréje és archiválása céljából
telereklama – telereklám
telesatelita (zob. satelita telekomunikacyjny) –
(műsz.) távközlési műhold
teleskop
[1. przyrząd
astronomiczny
do
obserwacji
ciał
niebieskich;
2. amortyzator składający się z dwóch rur
wchodzących
jedna
w
drugą,
wypełnionych cieczą lub gazem, które
pochłaniają energię wstrząsów; 3. złota
rybka o dużych, wypukłych oczach,
hodowana w akwariach] – (gör.) teleszkóp,
távcső, csillagászati távcső; messzelátó;
(műsz) a motorkerékpár egyik alkatrésze:
lengővilla; lökésgátló folyadékkal töltött
kettős csőtartó
teleskopia – teleszkópia
teleskopiczny, -a, -e – (gör.) teleszkópikus;
távcsőhöz tartozó, vele kapcsolatos; csak
távcsővel látható, vizsgálható
teleskopowo – teleszkóposan, távcsövesen
teleskopowy, -a, -e – teleszkópos, távcsöves,
teleszkóp-; teleszkóppal látható; (műsz.)
teleszkópikus, egymáshoz tolható
telesterowanie [sterowanie urządzeniami i
procesami
za
pomocą
sygnałów
elektrycznych przesyłanych na znaczne
odległości] – távvezérlés
telet, telej [1. rodzaj kosztownej materyi na
suknie i pokrycia szubek niewieścich; 2.
materia jedwabna na suknie niewieście,
prawie tak kosztowna jak złotogłów,
modna w Polsce od ostatnich Jagiellonów
do Jana Sobieskiego i używana na
pokrycie szubek kobiecych z drogich
futer. Sprowadzana zawsze ze Wschodu,
najmodniejsza była w białym kolorze.] –
(dawno) aranyhímzésű selyemszövet
teletechniczny, -a, -e – távközléstechnikai
7029
teletechnik – távközlési szakember
teletechnika
[1. dział
telekomunikacji
obejmujący jej zagadnienia techniczne;
2. telekomunikacja
przewodowa]
–
távközléstechnika
teleteaching a. telenauczanie [nauczanie na
odległość] – (ang.) teleteaching; távoktatás
[távoktatás az Interneten annak interaktív
lehetőségei miatt nagy jövőnek néz elébe; ez
nem jelenti azt, hogy pl az ezredfordulóra
már kialakulnak hatékony struktúrák és
alkalmas oktatói programok; ami ma biztos
az az, hogy az "osztályok" nagysága nincs
korlátokhoz kötve, valamint az, hogy a
nehézségi fok, a tanulás üteme, stb.
egyénileg beállítható]
- "Nauczanie na odległość jest to metoda
prowadzenia procesu dydaktycznego w
warunkach, gdy nauczyciele i uczniowie
(studenci) są od siebie oddaleni (czasami
znacznie) i nie znajdują się w tym samym
miejscu, stosując do przekazywania informacji
oprócz
tradycyjnych
sposobów
komunikowania się - również współczesne,
bardzo
nowoczesne
technologie
telekomunikacyjne, przesyłając: głos, obraz
wideo, komputerowe dane oraz materiały
drukowane.
Współczesne
technologie
umożliwiają również bezpośredni kontakt w
czasie rzeczywistym pomiędzy nauczycielem a
uczniem
za
pomocą
audiolub
wideokonferencji, niezależnie od odległości,
jak ich dzieli." (Kubiak Mirosław J.: Wirtualna
edukacja. Warszawa 2000)
- "Nauczanie na odległość (telenauczanie) jest
metodą
nauczania,
która
zamiast
bezpośredniego kontaktu ucznia i nauczyciela
(studenta i profesora) wprowadza kontakt
pośredni. Uczyć się na odległość, to znaczy
opanować wiedzę samodzielnie bez udziału
tradycyjnej formy lekcji. Każdy uczestnik tego
procesu wyznacza sobie (programuje) cel
kształcenia dostosowany do swych potrzeb oraz
warunków i trybu swego życia." (Juszczyk
Stanisław : Edukacja na odległość :
kodyfikacja pojęć, reguł i procesów Toruń
2002)
teletransmisja
[1. dział
telekomunikacji
dotyczący techniki przesyłania sygnałów
-
Wersja 01 01 2017
na odległość; 2. bezpośrednie nadawanie
programu telewizyjnego spoza studia; też:
program tak nadany] – távközvetítés;
televíziós közvetítés
teletransmisyjny, -a, -e – televíziós közvetítési
teleturniej [konkurs odbywający się w studio
telewizyjnym] – tévévetélkedő; TV- v.
televíziós vetélkedő
teleturniejowy, -a, -e – tévévetélkedőteletype (też: TTY display); wyświetlanie typu
dalekopisowego {n.} [komp.] [zł.] – I.
(gör+ang.) teletype, géptávíró (a vele
összekapcsolt, nagy távolságban elhelyezett
írógépen leírt szöveget egyidejűleg és
önműködően leíró távvezérléses írógép)
[wstaw czcionkę Teletype: állítsd be a
teletype betűtípust]; II. (ang.) teletype;
interaktív, karakteres terminálkapcsolat két
gép között; illetve a kommunikációs
programok egyik üzemmódja, amikor a
felhasználó által begépelt sorok vagy
karakterek azonnal elküldésre kerülnek a
távoli gépnek]; III. TTY [egyszerű, sormódú
terminál ("dumb terminal") neve, ill. az azt
utánzó terminálemulációs üzemmód (a
TELETYPE rövidítése)]
teletype pisanie textu (dalekopis) – szöveg
géptávírása
telewidz [widz programu telewizyjnego] –
tévénéző; TV- v. televíziónéző
telewizja (TV, tv) [1. system przesyłania na
odległość ruchomych obrazów i dźwięku;
2. instytucja
zajmująca
się
przygotowywaniem
i
nadawaniem
programu w tym systemie; 3. pot.
program nadawany przez tę instytucję; 4.
dziedzina telekomunikacji przekazująca
ruchomy obraz oraz dźwięk na odległość.
W jednym miejscu za pomocą kamery i
mikrofonu rejestruje się sygnał, który
następnie
jest
transmitowany
do
dowolnego miejsca w zasięgu transmisji.
Sygnał odbierany jest przez odbiornik
telewizyjny i przetwarzany na obraz oraz
dźwięk.] – (műsor) televízió (tv, TV)
(távolbalátás); képek és a hozzájuk tartozó
hang közvetítése és vétele ultrarövid
rádióhullámok alkalmazásával
telewizja cyfrowa [metoda transmisji sygnału
telewizyjnego w postaci sygnału cyfrowego
do odbiorników indywidualnych, np.
odbiorników
satelitarnych.
Dzięki
cyfrowej kompresji obrazu i dźwięku (w
systemie
MPEG-2
oraz
MPEG-4)
umożliwia przesłanie od 4- do 16-krotnie
więcej programów telewizyjnych, niż w
przypadku telewizji analogowej przy
wykorzystaniu podobnego pasma.] –
digitális
televíziózás
[Digitális
televíziózásnak nevezzük azt a technológiát,
amikor a televíziós vevőkészülékek nem
analóg jeleket kapnak, hanem digitálisat. Az
új készülékek már ennek a technológiának
megfelelően készülnek, a régebbieket
azonban el kell látni egy külső átalakítóval,
úgynevezett „set top box”-szal. Az átállás
Európában napjainkban történik.]
telewizja czarno-biała – fekete-fehér tévéadás
Telewizja „Dunaj” – Duna Televízió (DTV)
7030
telewizja
interaktywna
[połączenie
zaawansowanych
metod
przekazu
łączących telewizję i sieć Internet w celu
zaangażowania odbiorcy w transmitowane
treści] – interaktív televíziózás (iTV);
Interaktív televízió
telewizja internetowa [odmiana telewizji
używająca
za
medium
transmisji
mechanizmów dostępnych w Internecie.
Powszechnie za telewizję internetową
uznaje się stację telewizyjną, która
udostępnia swoje programy telewizyjne na
stronach internetowych. W celu odbioru
takich
programów
potrzebne
jest
odpowiednie oprogramowanie (najczęściej
darmowe) oraz łącze szerokopasmowe
(np.: DSL, Wi-fi, 3G, WiMAX).] internettelevízió (vagy internet-tv) [internet
útján közvetített televízió]
telewizja kablowa, przewodowa [1. system
przesyłania programów telewizyjnych za
pośrednictwem kabli z jednego miejsca do
różnych odbiorników; 2. (pot. nazywana
"kablówką") realizowana jest za pomocą
technologii hybrid fibre-coaxial (HFC) i
jest nowoczesną siecią telekomunikacyjną,
która pozwala na oferowanie abonentom
pakietu programów radia i telewizji oraz
szerokiego asortymentu interaktywnych
usług multimedialnych (tj. Internet,
telefon). Telewizje kablowe wykorzystują
do transmisji pasmo od ~50 do ~900 MHz.
Każdy program zajmuje 8 MHz (w
standardzie PAL D/K, D1), więc przez
kabel koncentryczny można przesłać do
stu programów stacji telewizyjnych.] –
kábeltelevízió, kábeltévé, kábel TV [olyan
technikai rendszer, mely rádiófrekvenciás
jelek
formájában
elsősorban
televízióadásokat továbbít koaxiális vagy
optikai kábelhálózaton]
-
Wersja 01 01 2017
telewizja kasetowa [system umożliwiający
oglądanie
na
ekranie
odbiornika
telewizyjnego programów zawartych w
kasetach
z
taśmą
filmową
lub
magnetyczną] – kazettás tévé
telewizja komercyjna – kereskedelmi tévé,
kereskedelmi televízió
telewizja mobilna [usługa operatorów telefonii
komórkowej, oferująca oglądanie telewizji
cyfrowej
za
pomocą
telefonu
komórkowego trzeciej generacji z funkcją
UMTS lub palmtopu za pomocą systemu
DVB-H.] – mobiltévé [TV a mobilon: A
földfelszíni digitális televíziózás egyik
ígéretes új üzleti lehetősége a mobiltelefonkészülékeken nagyszámú, akár 15-20 élő
televíziós csatornát sugárzó DVB-H (Digital
Video Broadcasting - Handheld) technológia,
amely a már számos országban bevezetett
DVB-T rendszerrel kompatibilis szabványra
épül. A DVB-H lehetővé teszi a nézők
számára, hogy élő televíziós programokat
nézhessenek mobiltelefonjukon, és interaktív
szolgáltatásokat vegyenek igénybe, mint pl.
szavazás, különböző tartalmú fájlok lekérése
stb.]
telewizja na kartę [usługa która umożliwia
dostęp do telewizji cyfrowej na zasadzie
pre-paid, 29 czerwca 2009 wprowadziła do
swojej oferty nowy kanał telewizyjny Discovery Channel] – kártyával működő
televízió
7031
telewizja naziemna [telewizja wykorzystująca do
emisji programów nadajniki znajdujące
się na powierzchni Ziemi, umieszczone
najczęściej na wzniesieniach lub wysokich
budynkach dla zapewnienia pokrycia
sygnałem możliwie dużego obszaru] – földi
sugárzású tévé
telewizja przemysłowa [dział telewizji zajmujący
się
przekazywaniem
obrazów
przeznaczonych dla określonego kręgu
odbiorców w związku z ich działalnością
naukową, badawczą, produkcyjną itp.] –
ipari televízió
telewizja przez internet – internetes tévé
telewizja publiczna – közszolgálati tévé v. adó
telewizja regionalna – körzeti adó
telewizja satelitarna (DVB-S, DVB-S2) [1.
telewizja
wykorzystująca
sztuczne
telekomunikacyjne satelity Ziemi do
przekazywania obrazów telewizyjnych; 2.
telewizja wykorzystująca nadajniki (tzw.
transpondery) umieszczone na sztucznych
satelitach Ziemi.] – műholdas televízió;
műholdas TV
telewizja użytkowa, zamknięta, przemysłowa –
[closed circuit TV] – CCTV, Closed
Circuit TV, zártláncú tv
Telewizja Węgierska – Magyar Televízió (MTV)
telewizor [odbiornik telewizyjny] – TV, televízió,
televíziós készülék [röviden tévé v.
betűszóval tv, képek és hangok távoli helyen
való együttes vételére szolgáló készülék]
telewizor czarno-biały – fekete-fehér tévé
készülék
telewizor kolorowy – színes tévé
telewizor lampowy [odbiornik telewizyjny, w
którym zastosowano lampy kineskopowe]
– lámpás tévékészülék
telewizor przenośny – hordozható tévé
telewizor z dużym ekranem – nagyképernyős
tévékészülék
telewizyjny, -a, -e – tv-, televíziós, televízió-;
távolbalátó
telewizyjny program – tv program
-
Wersja 01 01 2017
tellur
[pierwiastek
chemiczny,
krucha
substancja
krystaliczna
o
barwie
srebrzystobiałej i metalicznym połysku] –
(lat.) tellúr, (ásv.) szürkésfehér, könnyen
porlódó kémiai elem; tellúrium jele Te (az
oxigén csoportjába tartozik, félfém)
tellurium [1. szkolna pomoc naukowa: ruchomy
model układu Słońce-Ziemia-Księżyc,
przedstawiający poglądowo zjawiska dnia
i nocy, roku, faz i zaćmień; 2. model
układu Słońce – Ziemia – Księżyc] – (lat.)
tellúrium (föld); Nap – Föld – Hold rendszer
modell
telluryczny, -a, -e [mający związek z Ziemią] –
(lat.) tellurikus; (csill.) földi, a Földre mint
égitestre vonatkozó; földhöz tartozó
telluryt (ochra tellurowa) [rzadki minerał, tlenek
telluru TeO2, występujący w rombowych
kryształkach lub włóknisto–promienistych
skupieniach, barwy żółtawej lub szarawej
razem
z
rodzimym
tellurem
w
Siedmiogrodzie i Kolorado] – (ásv.) tellurit
(tellurokker), telluroxid (TeO2) [nagyon
ritka, termő tellurral, pirittal s quarccal
együtt szarukőszerü kőzetben hazánkban
Facebájáról (Alsó-Fehér) ismeretes apró
viztiszta v. méz-sárga rombos rendszerbeli
kristálykákban. Amerikában Coloradóban is
megvan.]
TELNET
(Teletype
Network)
[standard
protokołu komunikacyjnego używanego w
sieciach komputerowych do obsługi
odległego terminala w architekturze
klient-serwer] – Telnet (-protocol) - 'Telnet'
(protokoll)
szímítógép-távkapcsolat
(távgépiró/telexgép hálózat) [1. A telnet
elsősorban egy protokoll – mégpedig a távoli
bejelentkezés protokolljának – neve, de így
hívják az ezt megvalósító programot is. A
telnet protokoll azt írja le, hogy a
számítógép-hálózatokban hogyan lehet egy
távoli kiszolgáló szolgáltatásait igénybe
venni. A telnet program segítségével be
tudunk
jelentkezni
a
hálózat
más
számítógépeire -- természetesen ez csak
akkor lesz sikeres, ha ott rendelkezünk
felhasználói azonosítóval. A bejelentkezés
7032
után úgy dolgozhatunk, mintha az adott
számítógép előtt ülnénk. Lásd még: terminál,
terminál-emuláció. 2. folyamatos, interakív
terminálkapcsolatot lehetővé tevő protokoll
két gép között TCP/IP hálózatokon, illetve az
erre szolgáló (Unix) program neve; egy
telnet kapcsolatban úgy használhatjuk a
távoli gépet, mintha ott ülnénk előtte; tipikus
alkalmazásai: adatbázisokban való keresés,
számításigényes
programok
futtatása
nagygépeken, e-mail postafiók kezelése a
szerveren;
3.
Folyamatos,
interaktív
terminálkapcsolatot lehetővé tevő protokoll
két gép között TCP/IP hálózatokon, illetve az
erre szolgáló program neve. 4. a TCP/IP
kommunikációs protokollnak az a része,
mely az online kapcsolat felépítését és
kezelését szabályozza, illetve az Internet
gépeken az ezt megvalósító parancs; 5. a
protokoll lehetővé teszi, hogy -bejelentkezés
után- egy távoli számítógépen úgy
dolgozhas- sunk, mintha az helyben lenne; ez
alkalmat ad olyan programok futtatására,
amelyekkel saját gépünkön nem
rendelkezünk, azonkívül lehetőséget nyújt
terjedelmes távoli adatbázisokban való
keresésre (WAIS); további alkalmazása lehet
a Telnet protokollnak pl. Web-oldalaink
manipulálása a (távoli) szolgáltató szervergépén, stb. a személyi számítógépek
teljesítőképeségének
növekedésével,
valamint
sok
szoftver
ingyen
hozzáférhetősségével a Telnet jelentősége
régebbi alkalmazásokban csökken; a
túlterhelt mai hálózatokon azonkívül
problémát jelent, hogy ellentétben a
csomagkapcsolt rendszerekkel, a gépek
között állandó összeköttettés szükséges]
telstar (Telstar 1 - pierwszy aktywny satelita
telekomunikacyjny i pierwszy satelita;
Satelita telekomunikacyjny Telstar 2. a.
12.) – (távk.) telstar; televíziós közvetítésre
alkalmas amerikai műhold (a tele és az angol
star csillag szavakból) [1999. október 20.-án
-
Wersja 01 01 2017
egy Ariane 4-rakétával sikeresen útnak indult
a Space Systems/Loral által gyártott Orion 2,
mely a "keresztségben" a Telstar 12 nevet
kapta. Az átnevezésre azért került sor, mert
az Orion-t megvásárló Loral az egységes,
már jól ismert névvel is a meglévő
rendszerébe
(Loral
Skynet)
történt
integrációt kívánja kihangsúlyozni.]
teluran – (vegyt.) tellurát
tem (czasem także jako tema lub temat, gr. θέμα
thema, l.mn. θέματα themata) [jednostka
podziału administracyjnego w Cesarstwie
Bizantyjskim; przez długi okres istnienia
imperium główna jednostka organizacji
militarnej państwa] – themák (E. sz. thema)
[katonai és közigazgatási területegységek
voltak a Bizánci Birodalomban, amelyek
létrehozása Hérakleiosz császár nevéhez
fűződik. Ezek szolgáltak a középkori bizánci
állam fennmaradásának alapjául.]
temacik – témácska
temat [1. to, co stanowi podstawową myśl,
przedmiot rozmowy, pracy, utworu; 2. jęz.
część wyrazu odmiennego powtarzająca
się podczas odmiany; 3. jęz. jedna z dwóch
części wyrazu pochodnego, wspólna temu
wyrazowi i wyrazowi podstawowemu;
4. materiał melodyczny lub melodyczny i
harmoniczny
stanowiący
podstawę
struktury
dzieła
muzycznego;
5. zasadniczy pomysł, na którym oparte
jest zadanie szachowe; 6. część wyrazu,
wyodrębniona w nim przez oddzielenie
końcówek
przypadkowych
(temat
fleksyjny) lub formantu słowotwórczego
(temat słowotwórczy)] – (gör.) téma; tárgy,
tárgykör, a beszéd tárgya; feladat, tétel,
téma; (műv, irod.) vmely műalkotás
alapgondolata, vezéreszméje; (zene) bővebb
kifejtésre alkalmas, önmagában teljes zenei
gondolat; zenei mondat, főmotívum, téma;
(w szkole) tétel; (gram) szótő, gyök
temat do rozmowy – beszétárgy, beszédtéma
temat egzaminacyjny – vizsgatétel
temat główny – főtéma
temat obrad – tárgyalási téma; a tárgyalás témája
temat oderwany – elvont téma
temat ogólny – közbeszéd tárgya
temat poboczny – melléktéma
temat podstawowy [temat występujący w
dopełniaczu liczby pojedynczej] – alaptéma
temat rozprawy – az előadás tárgya
temat
słowotwórczy
[ta
część
wyrazu
podstawowego, od której został utworzony
wyraz pochodny] – (szóképző) szótő
temat wypracowania nieokreślony – a feladat
témáját nem határozták meg
7033
temat wypracowania szkolnego – iskolai dolgozat
tárgya, iskolai feladat v. lecke anyaga
tematowy, -a, -e – tárgy-, tárgyi, tétel-, téma-,
tematy do wypowiedzi ustnych i pisemnych szóbeli és írásbeli nyilatkozatok témái
tematy osobiste – önmagunkról
tematycznie – tematikailag
tematyczność – tematikusság
tematyczny, -a, -e – (gör.) téma-, tematika-;
tárgykör-; tematikai, temetikus; a témára v. a
tematikára vonatkozó, azzal kapcsolatos
tematyka [ogół zagadnień poruszanych w jakimś
dziele naukowym, artystycznym, w
czasopiśmie itp.] – (gör.) tematika;
tárgykör; témakör; apróbb kérdésekre bontott
s kisebb-nagyobb mértékben feldolgozott
téma; tétel
temblak [1. opaska podtrzymująca i częściowo
unieruchamiająca zgiętą w łokciu chorą
rękę; 2. pętla z rzemienia lub taśmy u
rękojeści broni siecznej lub przy lancy,
umożliwiająca zawieszenie broni na
przegubie ręki; 3. temlak (z tur. temlik),
rzemień lub taśma u rękojeści szabli lub
szpady, na której wisiała broń, gdy
szermierz chciał mieć dłoń swobodną] –
(orv.) tartószalag, gyámkötés
temblakowy, -a, -e – (orv.) tartószalag-,
gyámkötéstembr, timbre [wym. tembr] [barwa dźwięku
właściwa poszczególnym głosom ludzkim
lub
instrumentom]
–
hangszín,
hangárnyalat, timbre
Temeszwar, Timişoara (daw. pol. Temeszwar,
węg. Temesvár) [miasto w zachodniej
Rumunii, ośrodek administracyjny okręgu
Temesz, przemysł maszynowy, chemiczny,
skórzany, włókienniczy, spożywczy] –
Temesvár (németül Temeswar, románul
Timişoara, horvátul Temišvar, a bánsági
bolgárok nyelvén: Timišvár, szerbül:
Темишвар) [A város a mai Romániában, a
Bánságban található, az egykori Temes
vármegye és a mai Temes megye székhelye]
tempera [1. farba emulsyjna o spoiwie
organicznym, zmieszanym z olejami i
żywicami;
2. technika
malarska
polegająca na posługiwaniu się tymi
farbami; też: obraz namalowany tą
techniką] – (ol) tempera (latin temperare:
'keverni') [egy festészetben alkalmazott
technika; tojássárgájában, tejben, mézben
stb. oldott festék; az ilyen festékkel festett
kép]; temperafesték
tempera akwarelowa – lucskosan kezelt tempera;
temperafestés
-
Wersja 01 01 2017
temperamencik [zdrobnienie od: temperament] –
hevület
temperament
[1. zespół
stałych
cech
psychicznych
człowieka;
2. duża
pobudliwość fizyczna i psychiczna,
szczególnie w dziedzinie seksualnej;
3. wrodzona skłonność, uzdolnienie do
czegoś] – (lat.) temperamentum; természet,
vérmérséklet; idegalkat; eleven, heves
vérmérséklet; tűz, kedv, elevenség, élénkség
temperament
emocjonalny
–
érzelmi
alapbeállítottságú természet v. vérmérséklet
temperament
flegmatyczny
[temperament
człowieka, którego reakcje są powolne,
słabe i krótkotrwałe] – flegmatikus
természet; egykedvű, közönyös, flegmatikus
vérmérséklet
temperament melancholiczny [temperament
człowieka, którego reakcje są powolne,
słabe, lecz długotrwałe] – melankolikus
természet
temperament obieżyświata – világcsavargó,
csavargó jellem v. természet
temperament
sangwiniczny
[temperament
człowieka, którego reakcje uczuciowe są
szybkie, silne, lecz krótkotrwałe] –
szangvinikus v. lobbanékony v. vérmes v.
heves természet v. vérmérséklet
temperament schizotymiczny – schizothym
temperamentum, lelki és testi alkat (W.
Krestchmer pszichológus osztályozása)
temperament w muzyce – élénkség a zenében
temperamentowy, -a, -e; temperamentyczny, -a,
-e – temperamentumos; eleven, élénk,
vérmes, heves; … temperamentumú v.
vérmérsékletű;
temperamentum-,
vérmérsékleti, vérmérsékletbeli
temperatura (temp.) [1. odczytywana na skali
termometru wielkość fizyczna określająca
stopień ogrzania czegoś; 2. stan cieplny
ciała ludzi lub zwierząt; 3. gorączka;
4. emocje panujące w jakimś środowisku;
5. Palestyna ma dość ciepły klimat.
Przeciętna temperatura stycznia wynosi
około +10 °C, a najgorętsza w lipcu około
42°C (107°F). Opady deszczowe były dość
regularne, za wyjątkiem czasów, w
których Bóg chciał ukarać Izraela za
nieposłuszeństwo. W grudniu i styczniu
pojawiają
się
opady
śnieżne.
Bezdeszczowa pora trwa od połowy maja
do połowy października. Deszcze ranne
(Biblia Gdańska), jesienne przychodziły
po upałach letnich. Wtedy rozpoczynały
się
przygotowania
do
zasiewów.
Opóźnienie ich mogło być groźne dla
zasiewów i zbiorów w następnym roku. W
kwietniu, przy końcu pory deszczowej,
7034
przychodzą deszcze późne wiosenne, które
napełniają kłosy.] – (lat.) temperatúra
(temp.);
hőmérséklet
(hőm.),
hőfok;
(gorączka) láz
temperatura absolutna – abszolút hőmérséklet v.
termodinamikai
hőmérséklet
[olyan
hőmérsékleti skála, melynek egysége
megegyezik a Celsius által bevezetett
hőmérsékleti egységgel, azonban nullpontja
az ún. abszolút nulla fok: −273,15 °C,
melynél a testek energiája a lehető legkisebb.
Mértékegysége: K (kelvin).]
temperatura
bezwzględna
[temperatura
mierzona w skali Kelvina] – abszolut
hőmérséklet
temperatura cukrzenia – cukorképződési hőfok
temperatura czterdzieści stopni – negyven fokos
láz
temperatura krytyczna [charakterystyczna dla
każdej substancji temperatura, powyżej
której danej substancji nie można
skroplić] – kritikus hőmérséklet; átalakulási
hőfok
temperatura krzepnięcia [temperatura, w której
dane ciało przechodzi ze stanu ciekłego w
stan stały] – fagyási v. dermedési
hőmérséklet
temperatura obniża się – a hőmérséklet csökken;
a meleg csökken
temperatura podnosi się – a hőmérséklet
emelkedik
temperatura pokojowa [przeciętna temperatura
panująca zwykle w pomieszczeniach
mieszkalnych
(ok.
20°C)]
–
szobahőmérséklet
temperatura powietrza wynosi minus dziesięć
stopni – a levegő hőmérséklete minusz tíz
fok
temperatura skraplania [temperatura, w której
substancja przechodzi z fazy gazowej w
stan ciekły] – cseppfolyósi v. lecsapatási
hőmérséklet
temperatura spada do sześciu stopni – hat fokra
esik
temperatura poniżej sześciu stopni – hat fok alá
csökken
temperatura suszenia – szárítási hőfok
temperatura
średnia
–
átlaghőmérséklet;
középhőmérséklet
temperatura tężenia – dermedési v. merevedési
hőmérséklet
temperatura topnienia [temperatura, w której
dana substancja stała przechodzi w ciecz]
– olvadási hőmérséklet; olvadáspont
temperatura w cieniu – árnyékban mért
hőmérséklet
-
Wersja 01 01 2017
temperatura w dzień – nappali hőmérséklet
temperatura w nocny – éjszakai hőmérséklet
temperatura w słońcu – napsütésben mért
hőmérséklet
temperatura wody – vízhőmérséklet
temperatura wzrasta o sześć stopni – a
hőmérséklet hat fokkal emelkedik
temperatura wzrasta powyżej sześciu stopni – a
hőmérséklet hat fok fölé emelkedik
temperatura wrzenia [temperatura, w której
ciecz wrze] – forrási hőmérséklet; forráspont
(víznél 100 0C)
temperatura zamarzania – fagypont
temperatura zapłonu – gyújtóhőfok
temperatura zmienna – váltakozó hőmérséklet
temperować1 [zaostrzać koniec ołówka lub
kredki] – (ołówek) hegyezni (ceruzát)
temperować ołówek a. ołówki – ceruzát hegyezni;
ceruzát meghegyezni v. kihegyezni
temperować ołówek scyzorkiem – zsebkéssel
ceruzát hegyezni v. faragni
temperować2 [wpływać na czyjeś zachowanie, by
było zgodne z powszechnie przyjętymi
normami] – (lat.) temperálni; lágyítani,
puhítani; mérsékelni, enyhíteni, csillapítani;
a hőmérsékletet szabályozni; (műsz.) vasszénötvözetek felületét szénben szegényebbé
(és így lágyabbá) tenni; (zene) az oktávot 12
egyenlő félhangra osztani
temperować gniew – haragot mérsékelni
temperować żelazo – vasat temperálni
temperowanie1 – (ceruza) hegyezés
temperowanie2 – temperálás; lágyítás, mérséklés
temperowy, -a, -e – tempera-; tempera színű
temperówka [ostrze w oprawce, służące do
temperowania ołówków] – ceruzahegyező,
hegyező
temperówka żyletkowa [temperówka składająca
się z żyletki umieszczonej w oprawie] –
zsilett-hegyező
tempi passati! [wł., minione czasy! (kiedy takie
rzeczy były jeszcze możliwe); okrzyk
cesarza rz.nm. Józefa II (1741-90) na
widok obrazu, który przedstawiał cesarza
Fryderyka Barbarossę, klęczącego (w r.
1177) u stóp papieża.] – (ol) tempi passati;
elmúlt idők
templariusz [członek francuskiego zakonu
rycerskiego o regule zbliżonej do
cysterskiej, działającego w latach 1118–
1312] – templomosrendi lovag, templárius
templon
[przegroda
ołtarzowa
świątyń
wczesnochrześcijańskich i bizantyjskich,
szereg
kolumn
zwieńczonych
architrawem,
na
którym
zwykle
rozmieszczano ikony. Pustą przestrzeń
między kolumnami do wysokości 1,5-2 m
ypełniały kamienne płyty z reliefami i
ornamentem.] – templon (τέμπλον); a
szentély oltárfala, szentély
7035
templon (gr.: τέμπλον, co znaczy "świątynia",
w liczbie mnogiej templa). Jest to to element
architektury bizantyjskiej, który po raz pierwszy
pojawił się w kościołach chrześcijańskich około V
wieku n.e. i wciąż jest spotykany w niektórych
świątyniach obrządku wschodniego. Początkowo
była to niska bariera (sięgająca nie wyżej niż do
pasa) niewiele różniąca się od barierki przy
ołtarzu występującej w wielu zachodnich
kościołach. Templon ostatecznie przekształcił się
we współczesny ikonostas. Oddziela on wiernych
w nawie od duchownych odprawiających liturgię
przy ołtarzu. Zwykle składała się nań rzeźbione w
drewnie
lub
marmurowe
kolumienki
podtrzymujące architraw. Troje drzwi, jedne duże,
centralne i dwoje mniejszych po bokach,
prowadziło do sanktuarium. Początkowo templon
nie zasłaniał widoku ołtarza, ale z upływem
czasu, zaczęto zawieszać na belce ikony, a
pomiędzy kolumienkami zawieszono kotary. W
ten sposób z czasem przekształcił się w ikonostas.
templum [1. świątynia; 2. budynek, w którym
odbywały
się
obrady
zgromadzeń
ludowych (comitium) w Rzymie; 3. obszar
na ziemi lub niebie wyznaczony przez
augurów (kapłanów- wróżbitów) dla
prowadzenia np. obserwacji lotu ptaków
związanych z wróżbami] – szentély
tempo1 (wł. dosł.: czas) [1. szybkość, z jaką się
wykonuje jakąś czynność lub z jaką się coś
odbywa;
2. rytm,
według
którego
wykonuje się pewne ruchy; 3. stopień
szybkości
wykonywania
utworu
muzycznego; 4. jest to stopień szybkości
wykonywania utworu. Określa się go za
pomocą: a) oznaczeń słownych, np. largo
(wolno), moderato (umiarkowanie); b)
metronomu; c) określeń porównawczych,
np. tempo marsza (tempo di marcia)] – (ol)
tempó, idő, időmérték, ütem, iram, lendület;
(zene) időmérték; a zenemű előadásának
előírt üteme, sebessége, a zene lejátszásának
-
Wersja 01 01 2017
sebességét értjük ez alatt (mértékegysége a
BPM)
tempo – tempo! – tempó, tempó!
tempo2 – hajrá!, rajta!
tempo amerykańskie – amerikai tempó
tempo giusto ["tempo dżusto"] [właściwe tempo]
- tempo giusto; feszes tempóban (ritmusban)
tempo ognie – (wojsk) tűzgyorsaság
tempo primo, tempo i, t. i [tempo pierwsze,
pierwotne] – (zene) tempo primo; első ütem
tempo rekordowe – rekordidő; csúcsidő
tempo wzrostu – növekedési ütem
tempora mutantur (et nos mutamur in illis) [łac.,
czasy się zmieniają (i my wraz z nimi);
przypisywane władcy państwa Franków,
Lotariuszowi I (815-855).] – (lat.) tempora
mutantur (et nos mutamur in illis); változnak
az idők és velük együtt mi is [I. Lothár
(németül: Lothar, franciául: Lathaire,
olaszul: Lotairo) (795 – 855. szeptember 23.)
Itália királya (818 – 855)]
temporalik lub skrypturalik [(u Zygmunta
Glogera) nożyk, scyzoryk do piór
temperowania] – (daw) tollkés (a toll
hegyezéséhez használt kés)
tempore crimini [w czasie zbrodni] – (lat.)
tempore crimini; a bűntett v. bűncselekmény
idején
tempowy, -a, -e – tempós; kimért ütemű, nyugodt;
lendületes, gyors
tempus delicti [czas popełnienia przestępstwa] –
(lat.) tempus delicti; bűnelkövetés ideje
Tempus regit actum [czas rządzi czynnością
prawną. Do czynności prawnej stosuje się
przepisy obowiązujące w czasie jej
dokonania.] – (lat.) Tempus regit actum;
jogi elv, mely azt jelenti, hogy a
jogcselekmény, p. szerződésnek alaki
érvényét létrejötte idejének törvénye
szabályozza
temu – annak, ennek (trzy lata temu, tydzień temu:
három éve, egy hete)
ten, ta, to (on, ona, ono) [1. zaimek odnoszący się
do
obiektów
lub
okoliczności
postrzeganych jako bliskie, wyróżnionych
spośród innych i wskazanych w jakiś
sposób przez mówiącego, np. To ten
człowiek., lub uznanych przez mówiącego
za znane odbiorcy, np. I co z tymi
pieniędzmi?;
2. zaimek
w
funkcji
wyrażenia nawiązującego, odnosi się do
obiektów bądź okoliczności, o których
była lub będzie mowa, np. Był wczoraj na
jakimś filmie, film ten znał już wcześniej.,
To jest ta książka, o której mówiłam.;
3. zaimek używany przy nazwach dni,
7036
wyznaczający najbliższy taki dzień w
przeszłości lub w przyszłości, np.
Spotkamy się w tę niedzielę.] – ez, e, eme,
emez; az
ten autor ma bogate słownictwo – ennek a
szerzőnek (írónak) gazdag szókincse van
ten brylant ma ładne ognie – ennek a brilliánsnak
szép tüze van
ten bryzol jest niestety za ziemny – ez a marhasült
sajnos túl hideg
ten but nie wejdzie na moją nogę ― ez a cipő
nem megy a lábamra
ten cios złamał go/ją – ez a csapás megtörte
ten co – amely
ten, co chodzi z nami – az, ami velünk jár; az, ami
velünk járkál
ten chłopiek to ziółko – ez a fiú finom kis csemete
v. palánta
ten chory na gruźlicę już nie prątkuje – ez a
tüdőbajos (beteg) már nem fertőz
ten czas – ez az idő
ten czek jest nieważny – ez a csekk nem érvényes
v. érvénytelen
ten czerwony samochód potrącił przechodnia –
az a piros kocsi ütötte el a gyalogost
ten człowiek już dziadzieje – ez az ember már
öregszik
ten człowiek na pewno dopnie swego – ennek az
embernek biztosan sikerül a dolga
ten człowiek odpychająco niemiły – ez
visszataszítóan jellemtelen ember
ten człowiek potrafi być odporny na zmęczenie –
ez az ember nagyon ellen tud állni a
fáradtságnak
ten człowiek to istnie złoto! – ez az ember aranyat
ér!
ten człowiek to skończone bydlę – ez az ember
hatökör; tisztára barom, ostoba
ten człowiek to uosobienie lenistwa – ez az ember
a lustaság megszemélyesítője
ten człowiek to zupełne zero – ez az ember egy
nagy nulla; teljesen jelentéktelen ember
ten dom jest wysoki (niski) – ez a ház magas
(alacsony)
ten dom należy do mnie – ez az én házam; ez a
ház az enyém
ten film jest taki, jaki jest – ez film olyan, amilyen
ten hałas zbudziłby umarłego – a zaj még a
halottakat is felrázná
ten i ów – ez és az; ez és amaz
ten i ten – ez és ez
ten i ten numer – ez és ez a szám
ten interes – ez az ügy, ez az üzlet
-
Wersja 01 01 2017
ten jaki unaocznił całą grozę położenia – ez a
tény megmutatta a helyzet teljes veszedelmét
v. fenyegető voltát
ten jest węższy, ten będzie dobry – ez
keskenyebb, ez jó lesz
ten jest z włókna syntetycznego – ez műszálas
ten jest za szeroki – ez túl széles
ten kamień pamięta stare dzieje – ez a kő a letűnt
idők tanúja, ez a kő látta a letűnt időket v. a
múltat
ten kapelusz nie pasuje do mojego płaszcza – ez
a kalap nem illik a kabátomhoz
ten klimat działa uzdrawiająco – ez a klíma
gyógyítólag v. gyógyítóan hat
ten kolor prędko oblezie – ez a szín hamar kifakul
ten kolor prędko się opatrzy – ez a szín hamar
közömbössé v. megszokotá válik
ten koń ciężko nosi – ennek a lónak nehéz a járása
ten koń wart tyle – ez a ló ennyit ér
ten kot jest nieoswojony – ez a macska nem szelíd
ten kto robi żarty przez telefon – telefonbetyár
ten który – az, aki
ten który – az, aki; az, amelyik; amely, amelyik
ten materiał jest okropnie drogi – ez az anyag
méregdrága
ten nam się udał – ezt aztán kifogtuk! jól jött
nekünk!
ten nicpoń obija się po całych dniach – ez a
semmirekellő egész nap henyél
ten niski dom jest niewygodny – az alacsony ház
nem kényelmes
ten niżki pan? – az az alacsony úr v. ember?
ten numer nie przejdzie – (közb.) ez nem jön be,
ez nem fog menni
ten obraz przedstawia bitwę – ez a kép csatát
ábrázol
ten opętaniec gotów go zabić – ez az őrült kész
megölni őt
ten oto człowiek – éppen ez az ember
ten oto tam – ama, amaz ott
ten pałac w stylu rokokowym wybudowano w
XVIII (osiemnastym) wieku – ez a rokokó
palota a XVIII. században épült
ten pan bardzo dużo pracuje – ez az úr nagyon
sokat dolgozik
ten pan chciał (ta pani chciała) wyprzedzić i
zderzył się – ez az úr (hölgy) előzni akart, és
összeütközött a furgonnal
ten pan mówi dobrze po polsku – ez az Úr jól
beszél lengyelül
ten pan też jest Amerykaninem – ez az úr szintén
amerikai
ten papier lepi si ę do palców – ez a papír az
ujjakhoz ragad
7037
ten pisarz (poeta, dramaturg) jest i u nas bardzo
popularny – ez az író (költő, drámaíró)
nálunk is nagyon népszerű
ten plan jest jeszcze w stanie embrionalnym –
(átv.) ez a terv még csak kezdetleges
állapotban v. csírájában van meg
ten płaszcz już mi się wysłużył – ez a felöltő már
kiszolgált engem
ten pociąg jedzie w zupełnie innym kierunku –
ez a vonat egészen másfelé megy
ten pokój jest… – ez a szoba …..
ten pokój jest bardzo ładnie urządzony – ez a
szoba nagyon szépen van berendezve
ten pokój kosztuje … złotych na dobę – ez a
szoba … złotyba kerül naponta
ten pokój mi odpowiada – ez a szoba megfelel
nekem
ten pokój najprędzej się opala – ez a szoba
melegszik be a leghamarább
ten postępek rzuca cień na twoją reputację – ez
az eljárás árnyékot vet hírnevedre
ten sam – ez, ugyanez; az, ugyanaz (ua.), egy és
ugyanaz
ten się śmieje, kto się śmieje ostatni – (közm.) az
nevet a legjobban, aki utoljára nevet; az
nevet, aki utoljára nevet
ten stolik jest zajęty – ez az asztal foglalt
ten stół rozkłada się – ez az asztal szétesik
ten szczegół zbyt odskoczyć od tła – ez a rész
eléggé elüt a háttértől
ten talerz z drewna bardzo mi się podoba – ez a
fatányár nagyon tetszik
ten tramwaj jedzie w przeciwnym kierunku – ez
a villamos az ellenkező irányba megy
ten uczony to dobra firma – ez neves tudós
ten widok przejął mnie do żywego – ez a látvány
nagyon meghatott, nagy hatással volt rám
ten widok jest mi znajomy – ez a látvány
ismeretes előttem
ten wynalazek ma wielkie znaczenie – ennek a
találmánynak nagy jelentősége van
ten wypadek był przez niego nie przewidziany –
ezt az esetet nem látta előre
ten wyraz jest złożeniem – (nyelvt.) ez a kifejezés
összetétel
ten wysoki dom jest wygondy – ez a magas ház
kényelmes
ten wysoki stół jest nowy – a magas asztal új
ten zapał wśród młodzieży, to dzieło jej
nauczycieła – az ifjúság lelkesedése a tanító
munkájának eredménye
ten ząb mnie boli – ez a fogam fáj
ten zegarek trzeba przeczyścić – ezt az órát ki kell
tisztítani
-
Wersja 01 01 2017
TEN Trans European Network – TEN Trans
European Network (Transzeurópai hálózat)
[Drogowa i lotnicza sieć TEN-T (TransEuropean Network for Transport)]
TEN-34 [to 34 megabitowa pan-europejska sieć
szkieletowa łącząca ze sobą szesnaście
krajowych i jedną regionalną sieci
naukowych (ang. NRN - national research
network/ regional research network)
współfinansowana
przez
Komisję
Europejską. Stanowi ona dopełnienie
wzrastającej liczby szybkich narodowych
sieci szkieletowych. Ideowo TEN-34 to
projekt
badawczo-rozwojowy
(ang.
Research
Developement
Project)
koordynowany przez instytucję DANTE
stworzenia takiej sieci na terenie Europy.
Sieć
TEN-34
oficjalnie
rozpoczęła
działalność 20 maja 1997 roku. Wówczas
to sześciu wiodących europejskich
operatorów telekomunikacyjnych: British
Telecom, Deutshe Telekom, France
Telecom, OTE, Swiss Telecom oraz
Telecom Italia połączyło elementy swoich
własnych
sieci
tworząc
pierwszą
europejską sieć ATM 34 Mbps.] – 'TEN34'–hálózat [nemzetközi, főiskolákat és
egyetemeket összekötő tudományos hálózat;
a nagysebességű hálózatba Magyarország is
bekapcsolódott]
tenda [(u Zygmunta Glogera) rozpięta zasłona,
kortyna, kotara] – (daw) függöny
tendencja
[1. skłonność
do
czegoś;
2. prawidłowość zarysowująca się w
rozwoju czegoś; 3. wyraźnie widoczne
pozytywne
nastawienie
autora
do
przedstawianej przez siebie idei] – (lat.)
tendencia;
irányzat,
irány;
célzat,
célzatosság; meghatározott célra való
irányulás; törekvés, hajlam, hajlandóság;
(tud) vmely jelenség fejlődési, kibontakozási
iránya; elfogultság
tendencja barometryczna [wartość zmiany
ciśnienia atmosferycznego w określonym
czasie] – barometrikus tendencia v. irányzat
tendencja dośrodkowa i odśrodkowa –
központosító és decentralizáló törekvés
tendencje epigońskie – epigon irányzatok
tendencja inflacyjna – inflációs tendencia
tendencja polityczna – politikai irányzat
tendencja rozwojowa – fejlődési tendencia
tendencja zniżkowa – csökkenő v. süllyedő
tendencia v. irányzat; áresési tendencia v.
irányzat
tendencja zwyżkowa – növekvő v. emelkedő
tendencia v. irányzat
7038
tendencyjnie
–
célzatosan,
szándékosan,
elfogultan, tendenciózusan
tendencyjność – célzatosság, szándékosság,
elfogultság
tendencyjny,
-a,
-e
[1. nieobiektywny,
stronniczy; 2. o twórczości literackiej lub
o twórcy: podporządkowany określonej
idei] – (lat.) tenenciózus;
célzatos,
szándékos, irányzatos; elfogult, részrehajló;
a dolgokat szándékosan elferdítő
tender [1. pojazd połączony na stałe z
parowozem, zawierający zapas wody,
paliwo i narzędzia potrzebne do obsługi
parowozu; 2. statek pomocniczy do
zaopatrywania innych statków w żywność,
wodę, paliwo itp.] – (ang) tender; (kol)
vasúti
szerkocsi
(a
gőzmozdonyok
működéséhez szükséges tüzelőanyag és víz
menet közbeni tárolására szolgáló különleges
vasúti
kocsi);
(statek)
segédhajó,
üzemanyagszállító segédhajó, mellékhajó
 tender skrzyniowy [konstrukcja zbliżona do
konstrukcji zwykłego wagonu ostojnicowego, w
zbiorniku wody zabudowana jest skrzynia
węglowa zazwyczaj o tej samej wysokości
ścianek, lecz węższa i krótsza]

tender beczkowy [zbiornik wodny i jednocześnie
ostojnicę tworzy poziomy, ścięty u góry walec, do
którego przyspawane są czopy skrętów,
urządzenia sprzęgowe i skrzynia węglowa
(zabudowana jest zwykle nieco wyżej); zaletą jest
niższa cena i mniejsza masa, niż tendra
skrzyniowego, ale często następuje pękanie rury
w okolicach wózków, zwłaszcza po dłuższej
pracy tendra, gdy następuje skorodowanie ścianek
zbiornika wody]
kondensator – szerkocsikondenzátor
[Kondenzációs szerkocsik: Vízvételezési
lehetőséggel rosszul ellátott vidékeken,
például részben a második világháborúban
Németországtól keletre közlekedő német 52
sorozatú és az extrém vízhiányos dél-afrikai
vonalakon közlekedő (SAR 25) sorozatú
mozdonyok
ún.
kondenzációs
gőzmozdonyok
voltak
és
ezekhez
kondenzátorral (többek között külső
hűtőbordákkal) ellátott ún. kondenzációs
szerkocsikat kapcsoltak. Egy ilyen szerkocsi
a Neuenmarktban lévő német gőzmozdonymúzeumban van kiállítva.]
tendoplastyka [zabieg chirurgiczny wykonywany
na ścięgnie, w celu przywrócenia jego
prawidłowej długości i przesuwalności,
utraconej
w
wyniku
zrośnięcia,
przerwania lub przecięcia] – (lat.)
tendoplastica;
képző
műtét
vmely
megrövidült ín meghosszabbítására v. a
hiányzó pótlására
tender
-
Wersja 01 01 2017
tendować – (lat.) tendálni; irányulni, törekedni
vmire; ki akar lyukadni vmire (beszédben)
tendować do miana narodu – a nemzet nevéhez
irányulni
tendrowy, -a, -e – (vasút) szerkocsi-; segédhajóteneramente [wł.], (miękko, delikatnie, tkliwie) - (ol) teneramente; (zene) gyöngéden
tenesmus (gr.+łac.) – (gör+lat.) tenesmus; erőltető,
fájdalmas székelési (T. anii), vizelési (T.
vesicae) inger, mely a végbél, ill. hólyag
gyulladásos bántalmainál jelentkezik
tenis, tenis ziemny [1. gra sportowa rozgrywana
na korcie przez dwie lub cztery osoby;
2. tkanina wełniana w drobne, jaśniejsze
prążki;
3.
dyscyplina
sportowa
rozgrywana
na
korcie
tenisowym,
polegająca
na
przebijaniu
rakietą
tenisową piłki ponad lub obok siatki na
pole przeciwnika. Może być rozgrywana
pojedynczo
(tzw.
singel)
lub
w
dwuosobowych zespołach zawodników
jednej płci (debel) lub obu (mikst). Tenis
należał do grona letnich dyscyplin
olimpijskich w latach 1896–1924. Do ich
programu powrócił w 1988.] – (ang.)
tenisz; (sp) derékmagasságban kifeszített
hálóval kettéosztott pályán ütővel játszott
labdajáték [ütővel játszott labdajáték,
közkedvelt sport, amely egyes vagy páros
formában játszható]
tenis stołowy (ping-pong) – asztalitensz (pingpong)
tenis ziemny – tenisz
tenisista, tenisistka – teniszező, teniszjátékos (ffi,
nő)
tenisista
stołowy,
tenisistka
stołowa
–
pingpongozó (ffi/nő)
tenisowy, -a, -e – tenisztenisówka [płytki, płócienny but sportowy na
gumowej podeszwie]; tenisówki [miękkie,
płócienne obuwie sportowe, płytkie sięgające przed kostkę, na gumowej,
przeważnie białej podeszwie. Tenisówki
mogą być wiązane lub wsuwane.
Produkowane początkowo jako obuwie do
gry w tenisa (stąd nazwa).] – teniszcipő,
tornacipő
7039
tenisówki z gumą – (gumitalpú vászon) tornacipő
tenno [tytuł cesarza japońskiego; też: cesarz,
któremu przysługuje ten tytuł] – (jap)
tennó; a japán császár címe
1
tenor [1. muz. najwyższy głos męski; też:
śpiewak o takim głosie; 2. instrument
muzyczny o skali zbliżonej do tego głosu;
nazwa odmiany niektórych instrumentów
o podobnej skali głosu; 3. główny głos
utworu
w
wielogłosowej
muzyce
średniowiecznej,
do
którego
dokomponowywano inne głosy] – (ol)
(głos) tenor; a legmagasabb férfihang; az
ilyen hangú énekes; az ilyen hangú énekesek
szólama az énekkarban
tenor2 [wł. tenore 'tenor (śpiewak); pop. śpiewak
o głosie tenorowym] – (ol-lat) tenorista;
(śpiewak) tenor hangú énekes; az az ember,
aki tenor hangmagasságban énekel
tenor altowy (zob. kontratenor) – kontratenor [A
női altszólammal nagyjából azonos fekvésű
magas férfihang.]
tenor bohaterski [bardzo silny głos tenorowy;
też: śpiewak o takim głosie] – hőstenor
tenor dramatyczny [głos o dramatycznych
właściwościach
ekspresyjnych;
też:
śpiewak o takim głosie] – drámai tenor
tenor liryczny [głos o lirycznych właściwościach
ekspresyjnych; też: śpiewak o takim
głosie] – lírai tenor
3
tenor [1. dawn. osnowa, treść, sens (pisma,
przemówienia);
2.
treść
jakiegoś
dokumentu, jakiejś rozmowy itp.] – (lat.)
tenor; hanghordozás, hangvétel; (átv.)
hangnem, célzat
tenorek – kis tenor
-
Wersja 01 01 2017
tenorowy, -a, -e – tenortensja [fr. tension 'napięcie; geol. rozciąganie się
(skorupy ziemskiej)] – tenzió, feszültség,
nyomás; (med.) tenzió (tensio); vérnyomás
tensorowy
(tenzorowy)
rachunek
[gałąź
matematyki zajmująca się badaniem
tensorów] – tenzoros számítás; tenzoros
számítási módszer
tensor, tenzor a. wielkość tensorowa, gęstość
tensorowa, obiekt geometryczny, pole
tensorowe [1. obiekt matematyczny
będący uogólnieniem pojęcia wektora; 2.
mat. pojęcie związane z przejściem od
jednego z układów współrzędnych do
drugiego, pozwalające charakteryzować
badane obiekty mat. w sposób bardzo
ogólny] – tenzor [egy matematikai objektum,
amely a skalár és vektor fogalom
általánosítása. A vektorhoz hasonlóan
ábrázolható egy választott koordinátarendszerben számok mátrixaként, de
független a választott vonatkoztatási
rendszertől.]
tensometr [przyrząd do pomiaru odkształceń
(zwł. liniowych, tj. wydłużeń) przedmiotu
pod działaniem sił.] – tenzométer
tensometr oporowy – nyúlásmérő bélyeg
tentamen [1) próba, badanie, doświadczenie,
usiłowanie; 2) pokuszenie, pokusa] – (lat.)
tentamen; kísérlet, próba, vizsga, előkészület
a vizsgálatra, vizsgálat; (átv.) kísértés,
megkísértés; csábítás
tentative1 {przym.} (też: questionable, uncertain
about, uneasy, unsure); niepewny {przym.
m.} – (ang., fr.) tentative; (nie dający
pewności) bizonytalan
tentative2 {przym.} (też: bashful, shy, diffident,
fainthearted); nieśmiały {przym. m.} –
(ang., fr.) tentative; bátortalan, félénk
tentative3 {przym.} (też: introductory, initial,
beginning, preliminary); wstępny {przym.
m.} – (ang., fr.) tentative; előzetes
tentować [daw. próbować; kusić (się o co); nęcić,
pociągać]
–
(dawno)
megkísérelni,
megpróbálni
tentujący, -a, -e [przest. kuszący, budzący chętkę]
– kísértő, csábító; vizsgáló
tenuta [1. w dawnej Polsce: dzierżawa dóbr
królewskich lub książęcych; też: czynsz
dzierżawny; 2. (u Zygmunta Glogera)
Starostwo bez juryzdykcyi, t. j. dzierżawę
dóbr
królewskich,
zwano
tenutą,
dzierżawcę zaś takich dóbr zwano przez
grzeczność w XVI i XVII w. starostą
niegrodowym albo tenutarjuszem.] –
(daw) bérösszeg
tenuta dzierżawna – árenda, árendapénz
7040
tenutariusz
[dawniej:
dzierżawca
dóbr
królewskich; posiadacz starostwa bez
jurysdykcji; starosta niegrodowy] –
(dawno) tenutarius; bérlő
tenuto [1. muz. wytrzymując, przetrzymując; 2.
wytrzymać, przetrzymać] – (ol.) tenuto;
nyújtva, kitartva; a jelzett hang egyenlő
erővel tartandó ki
tenże [1. ten sam; 2. książkowo: zaimek "ten"
wzmocniony partykułą ekspresywną -że;
ten sam, ten właśnie] – (ragozása mint a
ten) emez, amaz
tenże to – ugyanaz, ugyanez
teo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
Bogiem lub bogami] – (gör.) teo-; isteni,
istenteobromina [alkaloid występujący w nasionach
kakaowca] – (gör.) teobromin, theobromin
(vegy) a kakóban, a tealevelekben és a
kóladióban található fehér, keserű ízű
alkaloid
teodolit [przyrząd do pomiaru kątów poziomych
i pionowych w terenie] – (gör) teodolit;
vízszintes és függőleges síkban levő szögek
mérésére szolgáló, távcsővel ellátott
csillagászati, földméréstani eszköz
teodolitowy, -a, -e – (gör) teodolitTeodor (gr. theos + dorón – bóg + dar, tj. "dar
boży, darowany przez boga") [imię męskie
pochodzenia
greckiego.
W
Polsce
nadawane co najmniej od XIII w., i
zapisywane m.in. w formach: Tader,
Chodor (wschsł.), Teodor, Todor, C(z)ader,
C(z)eder. Odpowiednikiem znaczeniowym
tego imienia wśród imion staropolskich
jest Bożydar, Bogdan, Bohdan. Istnieje
ponadto imię greckie złożone z tych
samych członów w odwrotnej kolejności:
Doroteusz
(którego
żeńskim
odpowiednikiem jest Dorota). Hebrajskim
odpowiednikiem
znaczeniowym
jest
Matatjahu czyli Maciej. Rosyjskim
odpowiednikiem jest Fiodor.] – Tódor,
Teodor, Tivadar [férfinév a görög
Theodorosz névből származik, latin, majd
német
közvetítéssel.
Jelentése:
Isten
ajándéka. Rokon nevek: Fedor, Tivadar,
Tódor, Ajándék, Ajándok. Női párja:
Teodóra.]
Teodora [żeński odpowiednik imienia Teodor] –
Teodóra; a Tódor női névváltozata
Teodosia, Dosia – a Teodóra beceneve
Teodozja [imię żeńskie pochodzenia greckiego;
żeński odpowiednik imienia Teodozy,
Teodozjusz. Oznacza "dana od Boga".] –
-
Wersja 01 01 2017
Teodózia [görög eredetű női név, jelentése:
az isten ajándéka]
Teodozja z Cezarei zwana Dziewicą z Tyru, cs.
Muczenica Fieodosija diewa Tirskaja (ur.
ok. 290 w Tyrze w Fenicji, zm. 2 kwietnia
ok.
307
w
Cezarei
Kapadockiej)
[męczennica chrześcijańska i święta
Kościoła katolickiego i prawosławnego. O
jej życiu pisał Euzebiusz z Cezarei w swej
relacji O męczennikach palestyńskich (7, 1
nn). W czasach prześladowań chrześcijan,
za panowania cesarza Maksymina Dazy
(305-313)] –
Szent Teodózia szűz és
vértanú, † 308 [Történetesen a palesztinai
Cezáreában
volt,
mikor
ott
a
városparancsnok Galérius császár parancsa
következtében keresztényeket vallatott. A 18
éves szűz tisztelettel üdvözélte őket, s kérte,
emlékezzenek meg róla, ha a mennyei
dicsőségbe jutnak. Erre a parancsnok
elfogatta, s kegyetlen kínok közözött
(combjait és emlőit kampós fogókkal
szétmarcangoltatta) kivégeztette az állhatatos
lányt.]
teodycea [1. koncepcja mająca na celu
uzgodnienie sprzeczności między wiarą w
dobroć i wszechmoc bożą a istnieniem zła;
też:
dzieło
przedstawiające
taką
koncepcję;
2. dziedzina
filozofii
chrześcijańskiej, której przedmiotem jest
rozumowe uzasadnienie poznawalności,
istnienia i przymiotów Boga oraz jego
stosunku do świata; 3. teol. a. filoz. próby
usprawiedliwienia
Boga
z
zarzutu
istnienia zła i niesprawiedliwości na
świecie; 3. to gałąź teologii zajmująca się
problemem
jak
pogodzić
istnienie
dobrego, miłosiernego Boga z istnieniem
zła. Termin ten pochodzi od greckiego
théos (bóg) i diké (słuszny, sprawiedliwy),
a
dosłownie
oznacza
"oddanie
sprawiedliwości Bogu". Słowa tego po raz
pierwszy w 1710 roku użył niemiecki
filozof Gottfried Leibniz w pracy
zatytułowanej "Essais de Théodicée sur la
bonté de Dieu, la liberté de l'homme et
l'origine du mal" ("Teodycea o dobroci
Boga, wolności człowieka i pochodzeniu
zła") poświęconej obronie sprawiedliwości
Bożej w odpowiedzi na zarzuty przeciw
istnieniu
Opatrzności
oparte
na
stwierdzeniu zła w świecie. Swoją pracę
Leibniz głównie skierował polemicznie
przeciw
sceptykom
hugenockim
i
wolnomyślicielom, na czele z Piotrem
Bayle, który wydał swój "Słownik
historyczny i krytyczny" w 1697, a
powiększył w drugim wydaniu w 1702
korzystając z protestanckiej tolerancji w
7041
Holandii.] – (gör.) teodícea v. theodicea (a
görög théos (θεός, „isten”) és diké (δίκη,
„helyes” vagy „igaz”) szavakból ered, azaz a
filozófiai istenigazolást takarja) [1. Először
Leibniz használta a fogalmat az Essai de
théociée sur la bonté du Dieu, la liberté
l'homme et l'origin du mal című művében,
aki Isten jóságát akarta igazolni a világban
fellelhető rosszal szemben; metafizikai és
Isten igazolását keresi a szenvedés láttán; 2.
Isten akaratát és az emberi szenvedést és
nyomorúságot összegező teológiai irányzat, a
katolikus egyházban a lételméletnek Istenre
vonatkozó ága]
teofania [akt objawienia się bóstwa ludziom w
widzialnej postaci] – (gör.-lat.) teofánia;
Isten megjelenése; isteni jelenés
Teofil (łac. Theophilus) [imię pochodzenia
greckiego. Oznacza "miły Bogu". Istnieją
liczni święci o tym imieniu.] – Teofil [görög
– latin eredetű férfinév, jelentése: Isten
kedveltje, Istent szerető. Női párja: Teofila.]
Teofil (miłowany przez Boga) [widocznie
chrześcijanin,
do
którego
Łukasz
adresował Ewangelię swoją i Dzieje
Apostolskie.] – Teofilus (Istent szerető, Isten
barátja; akit Isten szeret) [Művelt férfi,
akinek Lukács az evangéliumát és a ApCsel
könyvét ajánlotta (Lk 1,3; ApCsel 1,1).
Közelebbit nem tudunk róla.]
Teofila [żeński odpowiednik imienia Teofil.
Oznacza "przyjaciółkę Boga", "miłą
Bogu". Za odpowiedniki znaczeniowe
uznaje się m.in. imiona Bogumiła i
Amadea] – Teofila (görög → latin eredetű
női név, jelentése: Isten kedveltje, Istent
kedvelő. Férfi párja: Teofil.)
Teofilka, Tosia – Teofilka
Teofilek, Teoś – a Teofil beceneve
teoforyczny, -a, -e [o nazwie, imieniu itp.:
zawierający imię Boga lub bóstwa, np.
Bogumił] - (tkp. istenhordozó) Isten nevét
viselő, hordozó
teogonia [genealogia bogów; dział teologii a.
mitologii dotyczący pochodzenia bogów.]
– (gör.) teogónia; Isten megismerése
misztikus úton
teokracja [1. ustrój państwowy, w którym
władzę sprawują kapłani; 2. forma
rządów, w której najwyższą władzę
państwową sprawują kapłani; 3. państwo
rządzone w taki sposób] – (gör) teokrácia;
lsten uralma; istenuralom; az egyház által
gyakorolt világi államhatalom; olyan
államforma, melyben a hatalmat papok
gyakorolják, s ezt Istentől adottnak tekintik;
papi uralom
-
Wersja 01 01 2017
teokratyczny, -a, -e – (gör.) teokratikus; a
teokrácián alapuló, rá jellemző
teolog [specjalista w zakresie teologii] – (gör.)
teológus; 1. papnövendék; 2. teológiai .
szakértő, teológiát tanító személy
teologia [1. nauka o Bogu, jego naturze i relacji
do świata i ludzi, odrębna dla każdej
religii; 2. nauka o Bogu i obowiązkach
relig. człowieka; określona doktryna
relig.] – (gör.) theológia, teológia; (vall.)
hittudomány, vallástudomány; Istenről szóló
tudomány; (isk) hittudományi főiskola v.
egyetem
A teológia (görög θεολογια, theologia, a
theosz, azaz „isten” és logosz ”beszéd”
szavakból, azaz „istenekről való beszéd”):
hittudomány, a vallások kinyilatkoztatáson
alapuló saját tanításának rendszeres és a
teljes hitrendszert felölelő vizsgálata. A
teológus módszerei a teológialogika és a
filozófia
gondolkodási
szabályai.
Amennyiben a teológia tanait a fogalmi
gondolkodás logikai rendje szerint bölcseleti
eszközökkel adja elő, akkor spekulatív, ha
az adott vallás szent irataira és az egyház
történeti hagyományára alapozva, akkor
pozitív, ha pedig a belső hitélményt
rendszerezve, akkor misztikus teológiáról
beszélünk. A teológia főbb diszciplinái
között találjuk a fundamentálteológiát, a
dogmatikát, a morálteológiát (erkölcstan) és
a gyakorlati teológiát. A keresztény teológia
történeti fejlődésének jelentősebb állomásait
a patrisztika és a skolasztika teológiája,
valamint az újkori keresztény felekezetek
teológiai irányzatainak sokasága jelenti. A
teológia
bizonyos
alapállításokból
származtatott rendszert vizsgál, amely
rendszer felépítésében a logikai levezetésnek
(ld. dedukció) fontos szerepe van. Tehát a
rendszer hasonlít a tudomány hipotetikusdeduktív rendszeréhez. A tapasztalati
tudományoktól annyiban különbözik, hogy
azok az empirikus (tapasztalati) ellenőrzést
alapvetőnek tartják, és az alaphipotéziseket
ezáltal sokszor elvetik, így e tudományok
folyamatos változáson, fejlődésen mennek
keresztül, ami az elméletek változását is
jelenti. Ugyanez jóval kevésbé jellemző a
teológiára,
ahol
az
alaphittételek
megváltozására kevés példát látunk, és az
empirikus ellenőrzés is jóval kevésbé
jellemző. A teológia tehát nem fogadható el
egzakt tudománynak. A teológia ugyanis a
hittételeit valóságnak tartja, miközben a
tudománytól eltérően ezek empirikus
igazoltsága tisztázatlan.
teologia dialektyczna [Teologia dialektyczna
powstała w wyniku kryzysu duchowego,
jaki wywołała pierwsza wojna światowa;
była ona jednak przede wszystkim
sprzeciwem wobec panującej teologii
liberalnej.] – dialektikus teológia [A
7042
teológiai gondolkodásnak az a módja, amely
szerint érvényes teológiai igazságokat csak
két egyidejűleg egymásnak ellentmondó
állítás formájában tudunk kimondani.]
teologia dogmatyczna [główna gałąź teologii
czerpiąca objawienie z Pisma Świętego i
tradycji. Teologia dogmatyczna bada w
sposób rozumowy wszystkie główne
zagadnienia doktryny chrześcijańskiej.] –
dogmatikus hittudomány
Teologia Federalna – FÖDERÁLIS TEOLÓGIA
[Coecejus leydeni református teológiai
professzor (XVII.sz.) teológiai felfogása,
amely Istennek az emberrel kötött
szövetségére helyezte a hangsúlyt a merev
kálvini predestinációtannal ellentétben.]
teologja polska [(Encyklopedia staropolska)
Nauka wiary, wykładana przez dawnych
teologów polskich, w porównaniu z tąże
samą nauką w innych krajach, wyróżniała
się większą łagodnością, umiarkowaniem i
prostotą. W imię zasad Chrystusowych
goiła a nie jątrzyła, dążyła do utrzymania
pokoju w narodzie i zachowania go od
klęsk i wojen domowych. Unikała
surowości i ostrości, postępując drogą nie
tyle dyscypliny i represyi, ile miłości,
pojednania i zgody. Stąd i powaga
duchowieństwa i poszanowanie go przez
lud były większe niż gdzieindziej. Taką
charakterystykę
„Teologii
polskiej”
skreślił Adam Jocher w „Poglądzie na
kierunek a bieg umysłów i nauk w
przedmiotach wiary św. po krajach
dawnej Polski”, zamieszczonym w
pracowitem
jego
dziele:
„Obraz
bibljograficzno-historyczny literatury i
nauk w Polsce” (Wilno, 1857 r.).] – lengyel
teológia
teologia wyzwolenia [kierunek w katolickiej
teologii latynoamerykańskiej wiążący
zasady
katolicyzmu
z
zasadami
marksizmu] – felszabadulás-teológia
teologiczny, -a, -e – teológiai; hit-, hittudományi
teomania [Psychiatrzy twierdzą, że teomania
zasadniczo nie różniła się niczym od innych
epidemii tzw. wielkiej histerii, jak np.
demonopatia. Demonopaci halucynowali i
bredzili na temat szatana, teomani zaś na
temat Ducha Świętego, - tamci mieli wzrok
zwrócony ku piekłu, ci zaś ku niebu. Różnica
ta jest (w tej neurosis - LZ) czysto
formalna. I dziś rozmaici histerycy bredzą i
halucynują,
treść
bowiem
zarówno
bredzenia, jak i omamów, znajduje się w
ścisłej zależności od pojęć i warunków życia
danej osoby. [wg.: dr Adam Wizel Wiek
nerwowy w świetle krytyki Warszawa
-
Wersja 01 01 2017
1896r.]. — Teomania została rozpoznana
jako choroba, ale - jak to zwykle bywa - w
konkretnej
sytuacji
historycznej.
Impulsem do wybuchu epidemii było
odwołanie, w październiku 1685r., przez
Ludwika XIV edyktu nantejskiego, który
od 1598r. na mocy praw nadanych przez
Henryka IV gwarantował francuskim
kalwinistom
swobodę
wyznania.
Odwołanie edyktu wywołało okrutne
prześladowanie
protestantów.
Dzieci
gwałtem chrzczono i odbierano ich
własnym
rodzicom.
Protestantów,
opierających się nawracaniu, wtrącano do
więzień, skazywano na tortury i odsyłano
na galery. W tej sytuacji wybuchła
epidemia teomanii, zaś dotknięci tą
choroba wierzyli niezłomnie, że posiadają
w sobie Ducha Świętego, który stanowi
większą siłę, niż najgroźniejsze potęgi
Ziemi. Podczas, gdy ogół powstańców bronił
się, jak mógł, częstując dragonów i piechotę
gradem kamieni i strzał, teomani z
wściekłością wybiegali przed wojsko, dmąc
na nie z całej siły i krzycząc wniebogłosy:
tartara! tartara! Szaleńcy ci wierzyli, że
tchem swoim zdołają zmusić wrogów do
ucieczki. [Bruyes Histoire du fanatisme de
notre temps, Paris, 1840]. — Oczywiście,
teomania to choroba ofiar. A może jest to
również psychoza prześladowców, chociaż
ci, według własnej mniemanologii,
telefonicznie z nieba potwierdzonej, byli
zupełnie zdrowi na duszy, umyśle i
czasami nawet cieleśnie. Mistrz zen Ganto
(828-887), zapytany: Jaka jest prawdziwa
natura Buddy? odpowiedział: - Wielka ryba
zjada małą rybkę. Dzisiaj mógłby
powiedzieć: - Wielka sekta zjada małą sektę.
- Leon Zawadzi: Teomania] – (gör.)
teománia; vallási téboly
teomancja [przepowiadanie przyszłości z
objawienia Ducha Świętego Tuframancja]
– (gör.) teomantia; isteni ihlet, sugallat
segítségével való jóslás; az ókorban isteni
hatás alatt a jövendő megjóslása
teorban (instrument muzyczny) [(lutnia basowa)
- szarpany instrument muzyczny z grupy
chordofonów szarpanych, podobny nieco
do bandury, dość popularny w Europie
południowej o południowo-wschodniej w
XVI – XVIII wieku.] – teorba (lantszerű
hangszer); basszuslant
teoremat
[log.
twierdzenie
pochodne,
występujące
w
obrębie
systemu
dedukcyjnego] – (gör.) teoréma; (tud)
tantétel, elméleti tétel
7043
teorematyczny, -a, -e (zamknięty w obrębie
własnej
problematyki)
–
(gör.)
teorematikus
teoretycznie – (gör.) teoretikusan; elméletileg,
elméletben
teoretyczność – (gör.) teoretikusság; elméltiség,
vminek az elméleti volta
teoretyczny, -a, -e [1. oparty na teorii naukowej,
a nie na doświadczeniu; 2. hipotetyczny] –
(gör.) teoretikus; elméleti, az elmélettel
kapcsolatos; az eleven gyakorlattól, az élettől
elszakadt; csupán v. főleg elméleti
kérdésekkel foglalkozó [model teoretyczny:
elméleti modell]
teoretyczne
i
praktyczne
przygotowanie
zawodowe – elméleti és gyakorlati szakmai
felkészültség
teoretyk [1. naukowiec biegły w teorii jakiejś
nauki; 2. ktoś, kto ma tylko teoretyczną
wiedzę z jakiejś dziedziny, ale nie umie
zastosować jej w praktyce; 3. człowiek
mający skłonność do ujmowania spraw
wyłącznie pod kątem teorii] – (gör.)
teoretikus; elméleti szakember, a tudomány
elméleti kérdéseivel foglalkozó kutató; az az
ember, aki szakmáját elméletileg ismeri
teoretyzować [rozważać coś w sposób czysto
teoretyczny, w oderwaniu od praktyki] –
(gör.) teoretizálni; elméletet alkotni;
túlságosan
elvontan,
a
gyakorlattól
elszakadva gondolkodni; elméletet fejtegetni
teoretyzowanie – teoretizálás; elméleti fejtegetés,
elmélet kifejtése
teoria [1. całościowa koncepcja zawierająca opis
i wyjaśnienie określonych zjawisk i
zagadnień; też: czyjakolwiek koncepcja na
określony temat; 2. dział nauki o
literaturze, kulturze, sztuce itp. zajmujący
się systematyzowaniem pojęć i twierdzeń
leżących u podstaw tych dziedzin; 3. teza
jeszcze nieudowodniona lub nieznajdująca
potwierdzenia w praktyce] – (gör) teória;
elmélet
Teoria Cannona-Barda, [talamiczna teoria
uczuć - jedna z centralnych teorii emocji.
Jako podstawę emocji teoria ta wskazuje
zmiany w obszarze mózgu zwanej jądrami
wzgórza (łac. thalamus).] – [Cannon-Bard
theory] Cannon-Bard-elmélet v. Cannon–
Bard-érzelemelmélet
(1927)
[1.
egy
pszichológiai teória, amely Walter Cannon
és Philip Bard nevéhez fűződik. 2. Az
érzelmek Cannon és Bard által felállított
klasszikus elmélete. Az elmélet szerint egy
érzelemkiváltó inger egyszerre aktiválja az
agykérgi és a testi válaszokat; a testi
válaszok és az érzelem élménye egy idõben
jelenik meg.]
-
Wersja 01 01 2017
teoria bilansowa – mérlegelmélet
teoria ceny – árelmélet
teoria decydowania – döntéselmélet
teoria ekonomiczna – gazdaságelmélet
teoria estymacji [dział statystyki matematycznej
poświęcony zagadnieniom szacowania
nieznanych
parametrów
badanej
populacji generalnej] – becsléselmélet
teoria
ewolucji
[teoria,
według
której
poszczególne
gatunki
organizmów
roślinnych i zwierzęcych powstawały z
innych gatunków w drodze powolnych,
długotrwałych przemian] – evolúciós
elmélet; fejlődéselmélet
teoria ewolucji Darwina [teoria doboru
naturalnego
teoria
wyjaśniająca
mechanizmy ewolucji, przedstawiona
przez Karola Darwina w dziele "O
powstawaniu gatunków" w 1858. Swoją
teorię Darwin oparł na następujących
prawach] – a darvini származáselmélet
teoria empiriokrytyczna – empiriokriticista
elmélet
teoria ewolucjonizmu – az evolucionizmus
elmélete
teoria geocentryczna [zob. geocentryzm; (z gr.
geo – Ziemia) – teoria budowy
Wszechświata, której istotą jest założenie,
że nieruchoma Ziemia znajduje się w
centrum Wszechświata, a wokół niej
krążą pozostałe ciała niebieskie: (Słońce,
planety,
Księżyc
i
gwiazdy).]
–
geocentrikus v. földközpontú világnézet
teoria frustracji-agresji [teoria, według której
zachowania agresywne są poprzedzone
przez frustrację. W pierwotnej swojej
wersji (sformułowanej przez Johna
Dollarda w 1939 i rozwijanej przez
Dollarda i Neal A. Millera) teorii każda
frustracja prowadziła do agresji (lub
podnosiła gotowość do zachowania
agresywnego)
i
każda
agresja
poprzedzona była przez jakiś rodzaj
frustracji.] – frusztráció-agresszió teória;
frusztráció-agresszió elmélet [(Dollard 1939)
ezen elmélet szerint a személyi szükségletek
kielégítésében való sikertelenség, frusztráció
agresszív viselkedést eredményez]
teoria gier [1. dział matematyki zajmujący się
badaniem modeli sytuacji konfliktowych
na przykładzie gier; 2. to dział
matematyki zajmujący się badaniem
optymalnego zachowania w przypadku
konfliktu interesów. Teoria gier wywodzi
się z badania gier hazardowych i taka jest
też jej terminologia, jednak zastosowanie
znajduje głównie w ekonomii, biologii
7044
(szczególnie w socjobiologii), socjologii
oraz informatyce
(patrz:
sztuczna
inteligencja). Zastosowanie teorii gier w
biologii przez Johna Maynarda Smitha
zaowocowało pojawieniem się ewolucyjnej
teorii gier i memetyki, a także nowymi
zastosowaniami
w
naukach,
które
wcześniej bazowały na teorii gier.] –
játékelmélet
[a
matematika
egyik,
interdiszciplináris jellegű (tudományágak
közé egyértelműen nehezen besorolható,
leginkább talán a kombinatorika részeként
tárgyalható) ága, mely azzal a kérdéssel
foglalkozik, hogy mi a racionális (ésszerű)
viselkedés olyan helyzetekben, ahol minden
résztvevő
döntéseinek
eredményét
befolyásolja a többiek lehetséges választása,
vagyis a játékelmélet a stratégiai problémák
elmélete. A játékelmélet alapjait Neumann
János rakta le egy 1928-as munkájában, majd
az Oskar Morgenstern neoklasszikus
matematikus-közgazdásszal közösen írt
„Játékelmélet és gazdasági viselkedés” című
(The Theory of Games and Economic
Behavior, 1944) művében. A matematika, a
közgazdaságtan,
a
szociológia,
a
pszichológia, és a számítástechnika a
játékelmélet által legérintettebb tudományok.
A mesterséges-intelligencia kutatás is
felhasználja eredményeit. 1994-ben Harsányi
János magyar származású közgazdász,
másokkal megosztva közgazdasági Alfred
Nobel-emlékdíjat
kapott
játékelméleti
kutatásaiért]
teoria heliocentryczna [zob. heliocentryzm] –
heliocentrikus elmélet
teoria inflacji – infláció-elmélet
teoria informacji [1. dział matematyki
stosowanej poświęcony zagadnieniom
kodowania,
przekazywania
i
przechowywania informacji; 2. dział
matematyki na pograniczu statystyki i
informatyki, mający również olbrzymie
znaczenie
w
współczesnej
telekomunikacji, dotyczący przetwarzania
informacji oraz jej transmisji, kompresji,
kryptografii itd.] – információelmélet [1. az
információval, mint az új ismeretté
értelmezett adattal foglalkozó matematikai
illetve hírközlési tudomány terület; 2. az
információval, mint az új ismeretté
értelmezett adattal foglalkozó tudomány]
Teoria Jamesa-Lange [James-l.ange theory] –
James-Lange-elmélet [James-l.ange theory]
[Az érzelmek egyik klasszikus elmélete,
amely a nevét megalkotóiról kapta. Az
elmélet szerint az inger először testi
válaszokat eredményez, és azután ezen
-
Wersja 01 01 2017
válaszok tudatosulása alkotja az érzelem
átélését.]
Svante August Arrhenius
teoria
jonów – ionelmélet [Svante August
Arrhenius (1859-1927), 1890-ben, midőn
felfedezték
az
elektromosan
töltött
szubatomos
részecskéket,
Arrhenius
ionelmélete egyszerre jelentőssé vált, és
1903-ban meghozta számára a Nobel-díjat]
teoria koherencji [teoria filozoficzna, w myśl
której prawdziwość sądu polega na jego
niesprzeczności
względem
sądów
uprzednio przyjętych] – koherenciaelmélet
teoria koleduje z faktem – az elmélet
összeütközésbe kerül a tényekkel
teoria kompozycji – az összeállítás, a műalkotás, a
vegyíték elmélete
teoria kontrakcji [teoria, zgodnie z którą
przemieszczenia mas skalnych w skorupie
ziemskiej są spowodowane kurczeniem się
wnętrza Ziemi] – kontrakció (rövidülés)
elmélet
teoria kosztów – költségelmélet
teoria kwantów [teoria fizyczna opisująca
procesy, w których biorą udział
mikrocząsteczki]
–
kvantumelmélet,
kvantumfizika; (fizika) az atomfizika
kiinduló tétele: a sugárzás energiája nem
változik folytonosan, hanem adagokban,
kvantumokban [M. Planck által 1900-ban
felállított fizikai teória a sugárzások
törvényeinek
megmagyarázására.
A
kvantumelmélet szerint csak az anyag és
elektromosság, hanem az energia is
atomisztikus szerkezetű.Az energiának is
vannak legkisebb része, kvantumjai és
energiakisugárzásnál és felvételnél az
energia csak egy nagyon kicsi „h” kvantum
többszöröseként
sugárzódik
v.
abszorbeálódik. A „h” nagysága alapvető
természeti
állandó.
A
sugárzás
energiatartalma a „h” és a rezgésszám által
van meghatározva.]
teoria liczb [dział matematyki zajmujący się
właściwościami liczb całkowitych, liczb
wymiernych oraz liczb algebraicznych] –
számelmélet
7045
teoria literatury – irodalomelmélet
teoria logiczna – logikai elmélet v. teória
teoria mnogości [1. dział matematyki zajmujący
się badaniem ogólnych właściwości
zbiorów, bez względu na naturę
elementów, z jakich się te zbiory składają;
2. (również: teoria zbiorów) – dział
matematyki
a
zarazem
logiki
matematycznej zapoczątkowany przez
niemieckiego
matematyka
Georga
Cantora pod koniec XIX wieku.
Początkowo wzbudzał wiele kontrowersji,
jednak wraz z postępem matematyki
zaczęła ona pełnić rolę fundamentu, na
którym
opiera
się
większość
matematycznych rozważań.] – (mat.)
halmazelmélet [a matematika egyik alapvető
tudományága, mely a halmaz fogalmán
keresztül a végtelen sok elemű matematikai
összességekkel
(számosságaritmetika),
illetve a logika matematikai vizsgálatával
(modellelmélet)
foglalkozik.
A
halmazelmélet alapvető jelentőségét az
mutatja, hogy a matematikai és logikai
fogalmak döntő többsége kezelhető a halmaz
fogalma segítségével. Sokáig uralkodó volt
az a nézet, hogy a teljes matematika
megalapozható a halmazelmélet segítségével
(lásd
még:
matematikafilozófia).
A
halmazelmélet megalkotója Georg Cantor
német matematikus volt.]; tömegelmélet
teoria nebularna – ködelmélet
teoria o energii atomowej – atomelmélet; az atom
belső
szerkezetének
magyarázatával
foglalkozó tudományos elmélet
teoria państwa i prawa [dyscyplina prawnicza
zajmująca
się
podstawowymi
zagadnieniami państwa i prawa] – állam és
jog elmélete; állam és jogelmélet
teoria parytetu siły nabywczej – vásárlóerőparitás elmélete
teoria pieniądza – pénzelmélet
teoria poznania [1. zob. epistemologia; 2. dział
filozofii traktujący o przedmiocie, treści,
procesach,
sposobach,
granicach
i
kryteriach
ludzkiego
poznania]
–
ismeretelmélet (más néven episztemológia
(episztémé = 'tudás' + logosz = 'elmélet')
vagy gnoszeológia (gnószisz = 'ismeret' +
logosz = 'elmélet')) [a megismerés feltételeit,
határait kutató tudomány. A megismerés
módszereit
próbálja meghatározni, a
tudományok alapjaival foglalkozik. Azt
szeretné meghatározni, hogy mi a tudás,
illetve hogy mi a tudás megszerzésének
legbiztonságosabb
útja.
Témájába
a
megismerés szubjektuma és objektuma
egyaránt beletartozik.]
-
Wersja 01 01 2017
prawdopodobieństwa – valószínűség
elmélete; valószínűségi elmélet
teoria prawna – (lat.) theoria iuridica; jogelmélet
teoria ras; teoria rasizmu – fajelmélet
teoria
reaktancji
(oporu
psychicznego)
[stworzona została przez Jacka Brehma w
1966 r.] – reaktancia-elmélet [az emberek
rejtett
társas
nyomásoknak
engedelmeskednek, de amikor ez a nyomás
annyira erőszakos, hogy az egyént már a
szabadságában fenyegeti, akkor az ember
nem csak ellenáll a nyomásnak, hanem
gyakran azzal ellentétesen cselekszik
(reaktancia-elmélet – az emberek arra
törekednek,
hogy
megvédjék
szabadságérzetüket)]
teoria regresji – regresszió-elmélet
teoria relaksacji – relaxációs elmélet
teoria reprodukcji – újratermelési elmélet
teoria rewolucyjna – forradalmi elmélet
teoria rozwoju ekonomicznego – gazdasági
fejlődés elmélete
teoria równowagi – egyensúlyelmélet
teoria selekcji – a kiválasztódás elmélete
teoria
sieci
(układu
elektrycznego)
–
négypóluselmélet
teoria wartości – értékelmélet
teoria wartości dodatkowej – értéktöbblet-elmélet
teoria agresji wyuczonej [teoria psychologiczna,
która zakłada, że człowiek uczy się
zachowań agresywnych, nabywa je pod
wpływem
oddziaływań
środowiska.
Oddziaływania środowiska mogą nauczyć
dziecko współpracy z innymi, przyjaźni,
bądź też właśnie agresji. Dobrze opisane
zostały trzy mechanizmy uczenia się
zachowań agresywnych: warunkowanie
klasyczne, warunkowanie instrumentalne
oraz naśladowanie.] – tanult agresszió
teóriája
teoria względności [(Alberta Einsteina) dział
fizyki
współczesnej
zajmujący
się
podstawowymi właściwościami przebiegu
procesów w czasie i przestrzeni] – a
relativitás elmélete, relativitáselmélet [Albert
Einstein relativitáselmélete a fizika egyik
részterülete, mely a klasszikus mechanika
általánosítása. Részterületei az általános
relativitáselmélet
és
a
speciális
relativitáselmélet. Az előbbi magában
határesetként foglalja az utóbbit. Albert
Einstein dolgozta ki mindkettőt. Az alapja
mindkettőnek az, hogy két egymáshoz képest
mozgó megfigyelő két esemény között eltérő
idő- és távolságnagyságot mér, mégis a
fizikai törvények tartalmának azonosnak kell
lennie.]
teoria
7046
teoria wzrostu – növekedéselmélet
teoria wzrostu ekonomicznego – gazdasági
növekedés elmélete
teoria zarządzania – vezetéselmélet
teoriopoznawczy, -a, -e – ismeretelméleti
teoria walki klas – (pol) osztályharc elmélet
teoryjka – kis teoria, elméletke
Teoś – a Teodor beceneve
teownik,
teówka
[podłużny
element
konstrukcyjny z żelaza lub stali
walcowanej, o przekroju poprzecznym w
kształcie litery T] – (műsz.) T-vas
teowy, -a, -e [w kształcie litery T] – T-alakú
teozof [zwolennik teozofii] – teozófus
teozofia
[1. koncepcja
religijno-filozoficzna
głosząca
możliwość
bezpośredniego
kontaktu
człowieka
ze
światem
nadprzyrodzonym i poznania jego
tajemnic za pomocą praktyk mistycznych;
2. światopogląd łączący elementy wierzeń
hinduskich i buddyjskich, zakładający
możliwość osiągnięcia tożsamości z
bóstwem w łańcuchu reinkarnacji] – (gör.)
teozófia (theos=isten, sophia=bölcsesség);
(vall.) 1. Szó szerinti fordításban: isteni
bölcsesség. Ugyanazt a jelentést takarja, mint
Nyugaton a philosophia perennis (latin –
örök filozófia), vagy Keleten a Brahma
Vidya (szanszkrit – isteni bölcsesség); 2.
(fil.) vallásbölcselet; az emberi léleknek az
istenséggel való egységéről szóló misztikus
vallási elmélet, amely szerint a kiválasztottak
közvetlen kapcsolatba juthatnak a túlvilággal
(New Yorkban Olcott őrnagy és Helen
Blavatsky alapítottak egy vallásos társaságot,
s ezek tanait nevezik teozófiának
teozofia buddystyczna – buddhista teozófia
teozoficzny, -a, -e – (gör.) teozófikus, teozófiai
teozof, teozofka – (gör.) teozófus (ffi/nő); a
teozófia híve
tepeluk – (tör.) tepeluk; díszes színezüst érclemez,
melyet a balkáni nők a fezre erősítve viseltek
tepeluk
-
Wersja 01 01 2017
teperelle, trepelle [jako ozdoby sukien,
wspomina Mik. Rej.] – (daw) ruhakiegészítő
(fodor v. ráncolt gallér; nyakfodor)
tepidarium [1. oszklony budynek przeznaczony
do hodowli roślin w odpowiedniej
temperaturze; 2. sala do ciepłych kąpieli w
starożytnych łaźniach rzymskich] – (lat.)
tepidárium; langyos hőmérsékletű melegház;
a gőzfürdő langyos előtere a régi római
fürdőkben; 30-40 fokos gőzfürdő illóolajok
alkalmazásával közepes páratartalom mellett
[Órákon át élvezhető, nem terheli a
szervezetet. A tepidáriumban átmelegített
márványból vagy kőből készült ágyak segítik
az ellazulást.]
ter [mieszanina smoły, kalafonii i tłuszczu
używana jako smar ochronny] – (műsz.)
védőzsír, kenőzsír
tera [świątynia buddyjska w Japonii] – japán
buddhita templom
tera- [pierwszy człon wyrazów złożonych
oznaczających jednostki 1012 razy większe
od podstawowych] – tera- (1012)
Terabajt (skrót TB), Tebibajt (skrót TiB)
[jednostki używane w informatyce między
innymi
do
określania
rozmiaru
największych pamięci masowych, zasobów
plików i baz danych. Przedrostek tera
pochodzi od greckiego słowa téras
(potwór);
przedrostek
tibi
został
utworzony sztucznie (zob. przedrostek
dwójkowy). Formalnie, terabajt oznacza
bilion (1 000 000 000 000 = 1012) bajtów,
natomiast tebibajt – 240 (1 099 511 627 776
= 10244) bajtów, zatem tebibajt jest
jednostką
nieznacznie
większą
od
terabajta. Ze względów historycznych
tebibajt jest jednostką używaną znacznie
rzadziej,
natomiast
terabajt
bywa
rozumiany zarówno jako wielkość
odpowiadająca
formalnej
definicji
terabajta, jak i tebibajta.] – terabyte, 1024
gigabyte (240, 2 a negyvenediken) [1 terabyte
(TB) 1000000000000 bytes = 10004, v. 1012
bytes]; teribyte [1099511627776 bytes =
10244 = 240 bytes = 1 tebibyte (TiB)]
terać
[dawniej:
zużywać,
nadwerężać,
marnować, tracić, trwonić] – dörzsölni,
súrolni, koptatni, elhasználni; erőltetni,
gyengíteni, rontani, pusztítani, túlerőltetni
terać ubranie – öltönyt elhasználni v. koptatni
terać zdrowie – egészségét rontja v. gyengíti
terać się – dörzsölődni, súrlódni, elhasználódni,
romlani, pusztulni; kóborolni, csavarogni,
bolyongani
terać się po miastach – a városokat járni, városról
városra csavarogni
7047
terafim [posążki bóstw domowych. Może to być
również ogólne określenie wszelkich
przedmiotów magii] – 1. teráf (megtartó,
gondozó,
fenntartó)
[Héber
szó
a
házibálványokra;
emberformájú
bálványképek (1Móz 31,19.32-35; 1Sám
19,13; Zak 10,2).]; 2. terafim [A szó
jelentéséről több vélemény alakult ki. 1. A.
Jirku szerint nem héb. eredetű, hanem
kánaániaktól átvett szó. Az „m” végződést
csak aránylag későn érezhették többes
számnak, mert 1Sám 19,13-16: a terafim
még egyes számú szó. Tárgyszerűen a
terafimot az ugaritiak is ismerték (efod). 2.
I. Löw szerint a terafim a taraf, 'csalni,
megromlani' igéből származik és a
bálványok gúnyneveként kell felfogni (vö.
2Kir 23,24). Lehetséges, hogy a terafim
jelentése időközben lényeges változáson
ment át és Jirku értelmezése volna a korábbi,
Löwé a későbbi. Ez utóbbi azonban nem
lehetett a terafim egyetlen jelentése, mert pl.
a Ter 31,19-34 esetében az elbeszélő
terafimról beszél, Lábán viszont az
„istenei”-ről. Ez azonban még nem
bizonyíték arra, hogy a terafimot már itt
gúnynévnek kell tekinteni, mert Nuziban a
háziisteneket hasonlóképpen nevezik. 3. A
korai elbeszélésekben (Bír 18,14-20; 1Sám
19,13.16) a terafim főleg Benjamin törzsi
területén fordul elő. - A terafim szerepe a
nuzibeli ilanikhoz hasonlóan kettősnek tűnik.
Mint
háziisten
a
család
vagyonát
szimbolizálja (vö. Kiv 21,6), s birtoklása
igazolja
az
örökség
rendkívüli
továbbszármazását, pl. egy rabszolga v.
leány esetében (vö. Ter 31,19.34). Emellett
az efodhoz hasonlóan, amellyel többször
említik együtt (Bír 17,5; 18,14.17; Oz 3,4) a
jövendölés eszköze (Ez 21,26; Zak 10,2). - A
terafim külső formáját tekintve a Ter 31,34
aránylag
kis
istenszobrokra
enged
következtetni. 1Sám 19,13.16 viszont
életnagyságú méretet tételez föl, de ebben az
esetben valamilyen kultikus álarcra kell
inkább gondolnunk, amiben csak az a
különös, hogy magánháznál van. Egy ilyen
késő bronzkori álarcot Hacorban találtak.]
terafimy [hebr. słowo, najczęściej używane w
liczbie mnogiej, oznacza bożki domowe.
Rachela skradła je ojcu swemu i schowała
je tak, że ich przy szukaniu nie
odnaleziono. Miała je Michal, żona
Dawida. Były widocznie i w świątyni
Salomona, gdy Jozjasz wyrzucał bożki.] –
terafimok; házi istenek
terakota [wł. terra cotta 'ziemia wypalana;
1. materiał ceramiczny z wypalonej i
utwardzonej gliny niepokrytej szkliwem;
-
Wersja 01 01 2017
też: wyroby z tego materiału; 2. kolor
brązowoczerwony; 3. wyroby ceramiczne
z drobnoziarnistej gliny, porowate, bez
szkliwa (płytki używane jako wykładzina;
wyroby art.).] – (ol.) terracotta, terrakotta
(égetett föld); máz nélkül kiégetett tiszta
anyag; (műv.) a belőle előállított műtárgy;
agyagból készült és kemencében égetett
edények, szobrászati művek [1. A divatban
használt világos, meleg színek, a természetes
színű kerámia színei. 2. Szó szerint égetett
föld. A divatban világos, meleg színek, a
természetes színű kerámia színei.]
terakotowy, -a, -e – terrakotta-; terrakottaszerű
terakotowy sarkofag z Toskanii – terrakotta
szarkofág Toscanából
terapeuta [1. to "lekarz specjalista w dziedzinie
terapii, znawca metod terapii"; 2.
psychoterapeuta; 3. osoba specjalizująca
się w określonym rodzaju terapii] –
terapeuta (zsidó szekta); terapeuta, gyógyász,
belgyógyász
terapeutyczny, -a, -e – terápiás, terápiai
terapeutyka [dział medycyny obejmujący
wszelkie metody leczenia chorób] – (gör.)
terapeutika; (orv.) gyógyászat, gyógytan
terapia [1. gr. therapeía; leczenie; metoda
leczenia choroby; 2. zob. psychoterapia;
3. określony sposób leczenia za pomocą
leków lub zabiegów] – (gör.) therapia,
terápia; (orv.) gyógykezelés, gyógymód,
gyógyítás, a gyógyítás tudománya, amely az
összes gyógyító módszereket egyesíti
terapia behawiorystyczna [oduczanie reakcji
patologicznych, dewiacyjnych, np.gdy ktoś
ma fobię, np.boi się węży-leczy się to
etapami.]
–
behaviorista
terápia;
viselkedésterápia [behavior therapy] [1.
Tanuláselméleti
alapelveken
nyugvó
pszichoterápiás módszer. Olyan technikákat
alkalmaz, mint az ellenkondicionálás,
megerősítés, viselkedésmódosítás.2. azt
mondja, hagyd, hogy megtörténjen veled,
amitől a legjobban félsz, és utána
felszabadultabb leszel, hiszen már nem lesz
mit veszíteni.]
Terapia
elektrowstrząsowa
(EW,
ang.
electroconvulsive therapy, ECT) [jest
psychiatryczną
terapią
szokową
polegającą na przepuszczeniu przez mózg
pacjenta prądu elektrycznego o napięciu
do 450 V i natężeniu do 0,9 A.
Elektrowstrząsy wprowadzone zostały w
1938 roku przez Ugo Cerlettiego i Lucio
Biniego. Po okresie szerokiego stosowania
EW metoda została prawie zarzucona pod
koniec lat 50. Od lat 80. obserwuje się
stopniowy wzrost popularności terapii w
7048
szpitalach
psychiatrycznych
i
w
lecznictwie
ambulatoryjnym.]
–
elektrosokk-terápia
(hivatalos
nevén
elektrokonvulzív kezelés; másik neve
elektrosokk.);
elektrokonvulzív
terápia
[electroconvulsive therapy, ECT] [1. Az
elektrosokk-terápia
(hivatalos
nevén
elektrokonvulzív kezelés) egy gyógyászati
beavatkozás a pszichiátriában. Az 1930-as
években, egy római elmegyógyintézetben
Dr. Ugo Cerletti kísérletezett a módszerrel
páciensein. A mai napig használják, habár
manapság csak nagyon indokolt esetben
vetik be az elmebetegeken. 2. A súlyos
depresszió egyik kezelési módja, amelyben
enyhe elektromos áramot bocsátanak az
agyra, ami az epilepsziás rohamhoz hasonló
görcsöt eredményez.]
terapia genowa [leczenie polegające na
wprowadzeniu
obcych
kwasów
nukleinowych (DNA lub RNA) do
komórek. Charakter lub informacja
genetyczna zawarte we wprowadzonym
DNA lub RNA powinny wywierać efekt
terapeutyczny.] – (biol) génterápia [Egy gén
bejuttatása a testbe egy adott betegség
kezelésének céljából. Az ember esetében
különbséget teszünk az engedélyezett
szomatikus, illetve a tiltott csírasejtvonalterápia között. (Deutschland 1998/1, 30.)]
terapia genowa [leczenie polegające na
wprowadzeniu
obcych
kwasów
nukleinowych (DNA lub RNA) do
komórek. Charakter lub informacja
genetyczna zawarte we wprowadzonym
DNA lub RNA powinny wywierać efekt
terapeutyczny.] – (biol) génterápia
terapia grupowa [1. zob. psychoterapia
grupowa; 2. Terapia grupowa jest formą
leczenia poprzez kontakt z większą ilością
osób o podobnej lub jednakowej specyfice
problemów.] – csoportos terapia, csoportos
pszichoterápia;
csoportterápia
[group
therapy] [Több klienssel vagy pácienssel
egyszerre
folytatott
terápiás
célú
csoporttevékenység.]
terapia humanistyczna [ta odrzuca model terapii
dyrektywnej, kierowanej przez terapeutę]
– humanisztikus terápia; humanisztikus
terápiák
[humanistic
therapies]
[A
pszichoterápia
olyan
megközelítéseire
alkalmazott kifejezés, amelyek az egyén
szubjektív élményeire, szabad akaratára és
képességeire
helyezik
a
hangsúlyt
problémáik
megoldásában.
Példái
a
kliensközpontú terápia és a Gestalt-terápia.]
terapia małżeńska (po ang., marital therapy)
[pomoc
psychoterapeutyczna
dla
-
Wersja 01 01 2017
związków] – házassági terápia [marital
therapy] [A házaspár mindkét tagjával
folytatott pszichoterápia a kapcsolatukban
felmerült problémák megoldása érdekében.]
terapia reedukacyjna (terapia pedagogiczna) –
reedukációs v. átnevelő terápia
terapia rodzinna, terapia rodzin [podejmowanie
prób modyfikacji układu rodzinnego w
taki sposób, by nie wyzwalał on zaburzeń
psychicznych u swych członków] –
családterápia [family therapy] [Az egyéni
kezelés helyett a családtagokkal mint
csoporttal végzett pszichoterápia.]
terapia ultrakrótkofalowa – ultrahangterápia
terapia zapachowa – aromaterápia
terasa [płaski stopień w dolinie rzecznej lub na
brzegu morza albo jeziora] – terasz
terasowy, -a, -e – terasz-, teraszos
teratologia [nauka zajmująca się badaniem wad
rozwojowych i potworności u ludzi i
zwierząt] – (gör.) teratológia (terathologia);
1. (a gör. terasz, 'szörny' szóból): az emberi
és állati szörnyszülöttekkel foglalkozó
tudomány; 2. (orv.) A méhen belül fejlődő
magzat teljes sérthetetlenségébe vetett hitet
három drámai esemény rendítette meg,
melyek nyomán pedig a XX. században
kialakult
a
teratológia
(teratos
=
szörnyszülött,
logos
=
tudomány)
tudománya; 3. növényrendellenességtan a
növénymorfológia (phytomorphologia) egyik
résztudománya, mely a növényi testen
keletkező
rendellenes
elváltozásokat,
torzulásokat, torzsképződményeket, közös
néven teratómákat (terathoma) vizsgálja
[Nem kutatási területe a növényi betegségek
vizsgálata, mely nem környezet hatására
kialakult belső tényezős elváltozások, hanem
más külső élősködő élőlények (vírusok,
baktériumok, gombák, férgek, rovarok stb.)
által okozott elváltozások. Ez utóbbit a
növénykórtan (phytopathologia) vizsgálja,
elemzi.]
teratologiczny, -a, -e – (orv.) teratológiai
teraz [w tej chwili, współcześnie] – most, jelenleg,
mostan, mostanában
teraz albo nigdy – most vagy soha
teraz będzie studiować w Polsce, w Krakowie –
most
fog
tanulni
Lengyelországban,
Krakkóban
teraz jest naprawdę dobrze na świecie – most van
igazán jó világ
teraz jesteśmy kwita – most rendben v. kvittek
vagyunk
teraz już jest wszystko porządku – most már
minden rendben van
7049
teraz już mają gdzie mieszkać – most már van hol
lakniuk
teraz mam urlop – most szabadságon vagyok
teraz mieszka w Krakowie – most Krakkóban
lakik
teraz mój zegarek dobrze chodzi – most jól jár az
órám
teraz mówię trochę po polsku – most egy kicsit
beszélek lengyelül
teraz nie, ale będę tam jutro – most nem, de
holnap ott leszek
teraz nie, ale często tam chodzę – most nem, de
gyakran járok oda
teraz nie, ale często tam jeżdżą – most nem, de
gyakran utazom oda
teraz nie mam czasu, bo robię zadanie – most
nincs időm, mert a feladatot csinálom
teraz obrabiam zadanie domowe – most készítem
a házi feladatot
teraz odrobić już za późno – visszacsinálni már
késő; megtörtént
teraz oglądam ciekawy program telewizyjny –
most egy érdekes tévéprogramot nézek
teraz ona śpiewa polską piosenkę – most ő
lengyel dalt énekel
teraz piszę list – most levelet írok
teraz płacę, czy przy odbiorze? – most fizetek,
vagy átvételkor?
teraz przelatujemy nad granicą polsko-słowacką
– most repülünk át a lengyel-szlovák határ
fölött
teraz spieszę się – most sietek
teraz uczę się języka poslkiego – most tanulok
lengyelül
teraz zatańczymy walca – most eljárunk v.
eltáncolunk egy keringőt
teraźniejsze – jelenidők
teraźniejszość
[1.
czas
obecny,
epoka
współczesna; 2. dzisiejszość; 3. dziś; 4.
dzisiaj, współczesność, dzień dzisiejszy; 5.
doba obecna, obecna chwila] – jelen, jelen
idő, jelenkor
teraźniejszy, -a, -e [bieżący, dzisiejszy,
współczesny] – mostani, jelenlegi, jelenkori,
mai, modern; (gram) jelen, jelen idejű
teraźniejsza młodzież – mai ifjúság
teraźniejsze pokolenie – mai nemzedék
terb [pierwiastek chemiczny, srebrzystobiały,
miękki, aktywny chemicznie metal] –
terbium; kémiai elem, jele: Tb
terbowy, -a, -e; terbinowy, -a, -e – (vegyt.)
terbiumterceron – mulatt nő és fehérbőrű férfi utóda (fiú v.
ffi)
-
Wersja 01 01 2017
terceronka – mulatt nő és fehérbőrű férfi utóda
(lány v. nő)
tercet [muz. (samodzielny utwór wokalny a.
fragment większej formy instrumentalnowokalnej wykonywany przez) zespół
trzech śpiewaków; por. trio.] – (ol) tercett;
(zene) hármas; három énekhangra írt zenemű
v. vmely zenemű ilyen része; trió
tercflet (głos organowy) – tercfuvola
tercja [1. muz. odległość (interwał) między
dwoma dźwiękami, z których wyższy
notowany jest na trzecim miejscu w
stosunku do niższego (por. prima); 2. druk.
stopień pisma równy szesnastu punktom
typograficznym;
stopień
(wielkość)
czcionki (16 punktów); 3. jedna a każda z
trzech części meczu hokejowego; 4. w
szermierce - trzecia pozycja, chroniąca
cały bok przed cięciem; trzecia pozycja
obronna w szermierce na szable,
chroniąca bok przed cięciem; 5. część
modlitwy brewiarzowej odmawiana do
południa; 6. daw. sześćdziesiąta część
sekundy; 7. dawn. trzecia klasa w
szkołach; 8. jest to interwał między
I i III stopniem. Tercja mała zawiera trzy
półtony, tercja wielka - 4 półtony, tercja
zwiększona - 5 półtonów, tercja
zmniejszona - 2 półtony] – (zene) terc; az
alaphangtól számított harmadik hang, az
alaphang és a harmadik hang közötti
hangköz;
(sp.)
harmad
(jégkorong);
harmadvágás,
külső
pengeütés,
terc
(vívásban); (dawno) harmadik osztály
(iskolában); (idő) 60. másodperc; (ká.) terc;
(nyomd.) tercia (betű)
tercja wielka – nagy terc
tercjan [dawn. pedel, woźny szkolny] - (dawno)
iskolaszolga, pedellus
tercjarstwo
[w
Kościele
katolickim:
stowarzyszenie ludzi świeckich związane z
określonym zakonem] – harmad rend
tercjarski, -a, -e – harmad rendi
tercjarz, [1. kośc. rz.kat. osoba świecka zrzeszona
przy zakonie (tzw. członek "trzeciego
zakonu", łac. tertii ordinis); 2. Tercjarze i
tercjarki. Osoby, zapisane do tej reguły:
panny,
kawalerowie
lub
żony
i
małżonkowie, ubierały się szaro, a jeżeli w
koniecznych
razach
przywdziewały
kolorowe suknie, to szare miały pod
spodem.]; tercjarka – terciárus (ffi/nő);
harmad rendi tag (ffi/nő) [terciáriusok: lat.
Fraters
et
sorores
tertii
ordinis;
harmadrendiek, azok (a férfiak és nők), akik
vmely szerzethez tartoznak anélkül, hogy a
szerzet szabályai szigorúan kötnék őket];
(dawno, átv.) álszent
7050
tercjarka – harmad rend női tagja v. terciárus
tercyna [strofa trzywierszowa, której wiersz
środkowy rymuje się z pierwszym i
trzecim zwrotki następnej: aba, bcb itd.
(por. terza rima)] – (ir) tercina, terzina
(vers): a középkori itáliai-olasz irodalomban
kialakult háromsoros egység (ill. üres sorral
elválasztva: szakasz) [Rímképlete 3-as
periódusú: a b a b c b c d c ... Eredetileg
11 szótagú ("hendekaszillabus"), és a
sorritmusa hatodfeles jambus.]
Terebint
(właśc.
pistacja
terpentynowa,
terpentynowe drzewo, Pistacia terebinthus)
[1. drzewo cenione z trwałości i siły.
Często
wspominane
w
Starym
Testamencie. Pod nim grzebano ludzi,
stawiano je przy pomnikach. Absalom,
zbuntowany syn Dawida, zawisł na nim
swoimi długimi włosami. Przez pogan
uważane było za drzewo święte; czasami
także przez Izraelitów. W niektórych
przekładach nazwano je dębami. 2.
zimozielony krzew lub małe drzewo z
rodziny nanerczowatych (Anacardiaceae)
z rodzaju pistacja; pochodzi z rejonu M.
Śródziemnego; wys. do 8 m; dostarcza
drewna użytkowego, żywicy do wyrobu
terpentyny zw. chios, jadalnych nasion dla
cukiernictwa. 3. drzewo przypominające
swym
wyglądem
dąb.]
–
I.
Terebint; pisztácia, tölgy; (bibl.) atlanti
terebintfa (gör. terebinthosz, lat. Pistacia
atlantica) [a szömörcefélék családjába
tartozó növény, örökzöld tölgyesekben és
törpecserjések
határán
gyakori,
szárazságtűrő, korábban magasabbra is
megnövő fa. Palesztinában a nemzetség 3
faja őshonos, a balzsam-terebint volt a
leggyakoribb, a Szentírásban azonban
legtöbb helyen az atlanti terebintfáról lehet
szó (Sir 24,22; vö. Ter 35,4; 36,41; Józs
24,26; Bír 6,11.19; 1Sám 17,21; 2Sám
18,9.10; 1Kir 13,14; 16,6.8; 1Krón 10,12; Iz
1,30; 6,13; Ez 6,13; Oz 4,13).]; — II.
Terpentinfa (Pistacia terebinthus var.
palaestina, etz vagy elâh). – A Szentföld
terebintfái (terpentinfái): Atlanti pisztácia,
Balzsampisztácia, Mézgafa (masztixfa).
[Hasonlóan
a
vadfügéhez
és
a
jánoskenyérfához, leggyakrabban magánosan
áll a pusztában. Nagy koronája remek
árnyékot ad (Hós 4,13), de ősszel lehullatja a
lombját (Ézs 1,30). A terpentinfát különös
tisztelet övezte Palesztinában, ilyenek voltak
a nevezetes sikeni (1 Móz 36,41), az ofrai
(Bir 6,11) és jábesi (1 Krón 10,12)
példányok. Az utóbbi helyen több lehetett
belőle, mert egy völgy is a terpentinfáról
kapta nevét (1 Sám 17,2). A terpentinfa tehát
-
Wersja 01 01 2017
a bálványimádással kapcsolódik össze, alatta
állították fel a zsidók a bálványoltárokat (Ez
6,13). E fából nyerték a mastix-gyantát, még
ma is értékes.]
terefere – fecsegés, csacsogás, lárifári
terefere kuku! – lárifári!, mesebeszéd!
terem [najwyższa kondygnacja mieszkalna w
pałacach carskich i bojarskich na Rusi] –
az orosz paloták legfelsőbb szintje
teren [1. pewien obszar ziemi; 2. pot. obszar
objęty sferą czyjegoś działania; 3. pot.
władze, ośrodki prowincjonalne w
stosunku do władz, ośrodków centralnych;
4. sfera działania, pole aktywności;
5. arena jakichś wydarzeń; 6. część
powierzchni ziemi wraz z jej rzeźbą i
pokryciem] – (lat.) terrénum; (fr.) terrain,
terület, terep, tér; telek; (prowincja) vidék;
talaj; (okolica) vidék; (wojsk) terep
teren budowlany – építési terület
teren dla pasażerów – utastér
teren dotknięty suszą – aszályos terület
teren dotknięty trzęsieniem ziemi – földrengés
sújtotta terület
teren dwujęzyczny [teren zamieszkały przez
ludność mówiącą dwoma językami] –
kétnyelvű terület
teren działalności – működési terület, tevékenységi
hely, munkaalkalom
teren działań wojennych – hadszíntér
teren fabryczny – gyártelep
teren falisty – hullámos terep
teren nad rzeką – folyómenti terület
teren naftowy – olajvidék, kőolajmező
teren nieprzyjacielski – ellenséges terület
teren odkryty, otwarty [teren, na którym nie ma
lasów,
większych
wzniesień
ani
zabudowań] – nyílt v. nyitott terület; szabad
terület, síkság
7051
teren odłączony – elcsatolt terület
teren okupowany – megszállt v. megszállott terület
teren operacyjny – hadműveleti terület
teren pagórkowaty – dombos vidék v. terep;
hegyes-völgyes terep
teren podmokły – vizes terület
teren porosły trzciną a. sitowiem a. szuwarami –
nádas (terület)
teren pracy – munkaterület
teren prywatny – magánterület
teren przeznaczony na lokację – a városalapításra
szánt terület
teren przyłączony – visszaszerzett terület
teren przyrzeczny – folyó melletti v. folyóparti
terület
teren przystacyjny – állomás melletti terület
teren strzeżony [1. obszar jednostki lub jej teren,
na którym znajdują się środki trwałe,
odizolowany od świata zewnętrznego w
sposób pozwalający poddać skutecznej
kontroli ruch składników majątkowych
między tym terenem a otoczeniem, przy
czym ruch ten jest odpowiednio
dokumentowany,
np.
za
pomocą
przepustek sprawdzanych przy wejściu.] –
tiltott terület; (erdőrész) tilos; védett terület
teren trawiasty – füves terület
teren zakryty [teren, na którym są lasy,
wzniesienia, zabudowania ograniczające
widoczność] – zárt v. fedett terület
teren zalewany – árterület, ártér
teren zamieszkały – lakott vidék, lakott terület
teren zajęty – elfoglalt terület
teren zielony – zöldterület
tereny zalane przez powódź – árvíz sújtotta v.
elöntött területek
TERENA (ang. Trans-European Research and
Education
Networking
Association)
[stowarzyszenie
utworzone
w
październiku 1994 roku z połączenia
RARE (fr. Réseaux Associés pour la
Recherche Européenne) i EARN (ang.
European Academic and Research Network),
zajmujące
się
promocją
zasobów
informacyjnych dla potrzeb badań
naukowych i edukacji.] – TERENA
(TransEuropean Research and Academic
Network Association) (Európai KutatásiOktatási Hálózatok Szövetsége) [a RARE és
az EARN egyesüléséből 1994-ben létrejött
szervezet, melynek célja a kutatási-oktatási
szféra nagysebességű telekommunikációs
vonalakkal való ellátása]
Terenia, Tereska – Teri
-
Wersja 01 01 2017
terenowiec [aktywista pracujący w terenie;
działacz terenowy] – (közb.) gyakori
kiszállásokon,
terepmunkákon
dolgozó
ember
terenowy, -a, -e – területi, vidéki; terep-; helyiterenówka [pot.; zob. samochód terenowy] –
(közb.) terepjáró (jármű)
Teresa [po grecku imię Teresa znaczyło:
pochodząca z wyspy Thera.] – (görög)
Teréz, Terézia [Jelentése: hőség, forróság,
nyár, aratás, szüret; vadásznő; therai;
therasiai]
Tereska, Terenia – Teri
tergal [włókno syntetyczne odznaczające się
dużą wytrzymałością na rozciąganie oraz
odpornością na gniecenie i ścieranie; też:
tkanina z tego włókna] – tergál, tergálfonal,
tergálanyag
terier [ang. terrier] [nieduży pies o bardzo
zróżnicowanej
maści,
pierwotnie
myśliwski, obecnie domowy] – (ang)
terrier; borzeb
teriery [ang. terrier l.poj. 'jw.' z fr. (chien) terrier
'(pies) ziemny' od śrdw.łac. terrarius
'ziemny'; grupa ras psów przeważnie
małych i niewysokich (jak airedale,
foksterier), gł. pokojowych, ale pierw.
używanych do polowania na małe
zwierzęta futerkowe kryjące się w norach
(por. Aberdeen terrier, airedale terrier,
Bedlington terrier, bull terrier, cairn
terrier, Dandie Dinmont terrier, kerry
blue terrier, scottish terrier, sealyham
terrier, skye terrier, sznaucer, Yorkshire
terrier).] – (ang) terrier; (áll.) több
kutyafajta neve
terkoczący, terkocący, -a, -e [wydający suchy,
jednostajnie przerywany dźwięk] –
kattogó
terkot [1. pot. suchy, jednostajnie przerywany
dźwięk; 2. lekcew. szybkie mówienie] –
kattogás, dübörgés, zörej
terkot karabinu maszínowego – a géppuska
kattogása
terkot motoru – motorzörej, motordübörgés
terkotać (terkoczę, terkocze v. terkoce) [1. pot. o
maszynach, motorach itp. będących w
ruchu: wydawać terkot; 2. lekcew. mówić
szybko, dużo, bez przerwy] – kattogni,
zörögni, zakatolni, dübörögni, pattogni;
(átv.) fecsegni, locsogni
terkotka [element kołowrotka wędkarskiego,
informujący
wędkarza
terkoczącym
dźwiękiem o ruchu szpuli (wysnuwaniu z
niej żyłki przez rybę).] – fúró, pergőfúró,
racsni, fúróracsni; (átv.) trécselő nő
7052
terkotliwy, -a, -e [1. zob. terkoczący; 2. lekcew.
mówiący szybko i dużo] – zörgő, zakatoló,
kattogó, dübörgő
terlica [1. sztywna część siodła; 2. właściwie
oznacza drzewo w kulbace (ob. Siodło)] –
nyeregváz, a nyereg faváza; (táj.) kézitörő
terlica lniana – lennyűvő, lentörő
terma [I. niewielki grzejnik do wody; II. zob.
cieplica] – (gör.) terma; hőforrás,
melegfürdő; görög és római fürdő
termalny, -a, -e [dotyczący term – ciepłych
źródeł albo starożytnych łaźni] – termáltermiczny, -a, -e [odnoszący się do ciepła] –
(gör.) termikus; a meleggel, a hőmérséklettel
kapcsolatos
termiczna odporność – hőállékonyság
termiczne runo [zob. interlining] termidor, thermidor [wym. termidor] [jedenasty
miesiąc we francuskim kalendarzu
rewolucyjnym] – (fr.) termidor, thermidor
(meleget adó); (hist) a nagy francia polgári
forradalom bevezette naptárban a július 20ától augusztus 18-áig terjedő hónap; az 1794.
thermidor 9-i (július 28) ellenforradalmi
államcsíny elnevezése
termika [1. panujące gdzieś warunki cieplne;
2. nauka zajmująca się zagadnieniami
wytwarzania, gromadzenia i przesyłania
ciepła; 3. występowanie wstępujących
pionowych
prądów
powietrznych,
wykorzystywane
w
czasie
lotów
szybowcowych lub lotniarskich] – (gör.)
termika; hőtan [gör. termik: felszálló, meleg
légáramlat]
termin [1. czas przeznaczony na wykonanie
jakiegoś zadania; też: konkretna data,
kiedy ma coś nastąpić; 2. wyraz lub
wyrażenie o specjalnym znaczeniu w
jakiejś dziedzinie; 3.
daw. nauka
rzemiosła u majstra] – (czas) terminus,
időpont, határidő (hi.), határnap; (w
rzemiośle) tanulóévek (dawno) tanoncidő;
inasévek; (nazwa fachowa) szakkifejezés,
műszó, szakszó; (dawno) helyzet
termin apelacji – a fellebbezés határideje
termin dostawy – szállítási határidő
termin egzaminacyjny – terminus, vizsgaterminus;
vizsgaidő
termin gwarancji – garanciális idő
termin handlowy – kereskedelmi határidő
termin kontraktowy – szerződési határidő
termin lekarski – orvosi szakkifejezés
termin
likwidacyjny
[czas
wyznaczony
wierzycielom przez sąd do zgłaszania się
ze swymi pretensjami] – felszámolási v.
likvidációs időszak
-
Wersja 01 01 2017
termin minął – lejárt a határidő; fizetési határidő
lejárt
termin naukowy – tudományos szakkifejezés
termin opłaty – fizetési határidő
termin ostateczny – utolsó határnap, végső
határidő
termin płatności – fizetési határidő; befizetési
határidő
termin płatności weksla – váltófizetési határidő
termin
prekluzyjny,
zawity
[termin
nieprzekraczalny, po którego upływie
spełniona czynność jest nieważna] –
jogvesztő határidő; záros határidő
termin przydatności do spożycia – eltarthatósági
v. szavatossági idő
termin składania indeksów – indexleadási
határidő
termin techniczny [zob. terminus technicus] –
terminus technikus; műszó szakkifejezés
termin upłynął – fizetési határidő lejárt
termin upływa – lejár a határidő
termin w rzemiośle – tanulóévek; inasévek
termin ważności paszportu upływa – az útlevél
(érvénye) lejár
termin wykonania – teljesítési határidő
termin wymagalności – követelési határidő
termin zapłaty – fizetési határidő
termin zapożyczony (ang. loan term) [termin
języka źródłowego, który może być
zastosowany bez zmian w języku
docelowym] – kölcsönzött terminus
termin zerowy [termin egzaminu na studiach
przed oficjalną sesją egzaminacyjną, do
którego student może przystąpić] – nulla
időpont v. határidő
termin złożony (ang. compound term) [deskryptor
złożony z kilku komponentów, które
samodzielnie
też
mogą
być
deskryptorami.] - (ang. compound term)
összetett terminus
termin zwrotu książki upłynął – a kölcsönzési
határidő lejárt
termini generales [(u Zygmunta Glogera) Tak za
doby Piastów nazywano po łacinie zjazdy
pod przewodnictwem panującego, na
których załatwiano sądy i sprawy
publiczne. Gallus podaje o Bolesławie
Wielkim, że zjazdy podobne odbywał z
wojewodami i starszyzną, zwaną później:
praelati, comites, barones.] – (hist.) rendi
gyűlés
terminal [1. teren i zabudowania dużego dworca
lotniczego, przejścia granicznego, stacji
przeładunkowej
itp.;
2. stanowisko
komputerowe
składające
się
z
7053
niezbędnych urządzeń; 3. Urządzenie
służące do komunikacji z użytkownikiem
w systemach wielodostępnych (m.in. Unix,
VMS).
Terminal
zajmuje
się
wyświetlaniem
na
ekranie
danych
uzyskanych z hosta i przekazywaniem do
niego informacji wprowadzonych z
klawiatury. Są terminale tekstowe i
graficzne. Por. Host.] – (informatika
)terminál
végkészülék,
végpont,
('terminál'); [1. A terminál olyan eszköz,
amelynek segítségével a felhasználó a
kiszolgálóval
kommunikálhat.
A
legegyszerűbb esetben ez egy billentyűzet -adatbevitelhez -- és egy monitor -eredmények megjelenítése -- együttesét
jelenti. A terminálok kezdetben karakteres
alapúak voltak, ami azt jelentette, hogy csak
karaktereket adtak és vettek. A betűk
kiemeléséhez speciális karaktersorozatokat
használtak. A terminálok ma is fontosak,
hiszen egyes hálózati kiszolgálókhoz csak
ilyen módon csatlakozhatunk. Ez a
gyakorlatban azt jelenti, hogy a fogadó
oldalnak -- amennyiben az nem terminál -terminálként kell működnie, mintegy annak
működését utánozva, emulálva. Ekkor
beszélünk
terminál-emulációról.
2.
nagyszámítógépekhez kapcsolt egyszerű
adatbeviteli
és
-megjelenítő
eszköz
(többnyire csak egy billentyűzet és egy
képernyő), mellyel a számítógépen dolgozni
lehet; a mai hálózatokban leggyakrabban
teljes értékű (személyi) számítógépek
alkotják a hálózatok végpontjait, és a régi
terminálok
funkcióit
szükség
esetén
szoftveres úton kell szimulálni rajtuk; 3.
olyan számítógép, melyről bejelentkezhetünk
egy központi gépre (host-ra); 4. a 'terminál'
az a készülék vagy eszköz, amely fogadja,
megjeleníti
vagy
továbbítja,
emberi
érzékszervek számára értékelhetővé teszi az
információt; az évek során a régen 'buta'
végkészülékek egyre 'okosabbak' lettek,
önálló
adatfeldolgozó
képességük
ugrásszerüen megnőtt; sok esetben az
egykori
végkészülékeket
teljesértékű
személyi számítógépek váltották fel, ami
egyben
a
hálózatok
terhelését
is
csökkentette]
terminal bagażowy – poggyászterminál
terminal dla ciężarówek – kamionterminál
terminal emulation {rzecz.}; emulacja terminala
{f.} [komp.] [zł.] – terminal emulation v.
terminál-emuláció - végkészülék emuláció
[1. nagyszámítógépek termináljain használt
eredeti képernyő- és billentyűzet-kezelési
mód szoftver útján történő szimulációja egy
másik típusú gépen (pl. PC-n); a legtöbb
-
Wersja 01 01 2017
telnet kliens és modemes kommunikációs
program többféle termináltípust is tud
emulálni; az Interneten ma az ANSI vagy
VTxxx
terminál
emulációk
a
legelterjedtebbek; 2. A terminál-emuláció
annak az eljárásnak a megnevezése,
amelynek során egy eszköz egy terminál
működését utánozza. Erre akkor lehet
szükség, amikor hálózatba kötött számítógép
-- nem terminál -- egy olyan kiszolgálóval
akar kapcsolatba lépni, amely kizárólag
terminálokkal való kapcsolatokat kezel. A
sikeres
kommunikáció
érdekében
a
szolgáltatást igénylő gépnek -- azaz a
kliensnek
-terminálfunkciókat
kell
végrehajtania. A leggyakoribb terminálemulációk között szerepel a VT100, VT102,
ANSI és TTY terminálok emulációja. 3. a
(nagy) hálózati gépek termináljain használt
eredeti, képernyős megjelenítési mód és
kezelési lehetőségek szoftver útján történő
szimulációja egy másik típusú gépen; 4.
közös használatú számítógéprendszereknél a
végkészülékeknek egyeztetett (szabványos)
feltételek szerint kell működni ahhoz, hogy
azok 'szót értsenek' egymással; az Interneten
legelterjedtebb a VT-100 (Virtual Ter- minal100) viselkedési szabvány, amelyet minden
kommunikációs program ismer]
terminal tankowców; terminal zbiornikowców –
tankhajókikötő
terminal Webowy – webterminal [pl. a Soros
Alapítvány által létrehozott budapesti C3
központ által 1998-ban kifejlesztett készülék,
amely a hagyományos utcai nyilvános
telefonállomásokhoz
hasonlóan,
közterületeken vagy közintézményekben,
telefonvonalas ADSL kapcsolatot használva
tud Web-böngészési és levelezési lehetőséget
biztosítani (telefonkártyával való fizetés
ellenében)]
terminal wizyjny [VDT Video Display Terminal]
– VDT, Video Display Terminal;
videomegjelenítő-terminál
terminalowy, -a, -e – terminálterminarz [1. rozkład zajęć, czynności lub
imprez z określeniem terminu, w którym
mają
się
odbyć;
2. kalendarz
przystosowany do robienia notatek pod
odpowiednią datą] – határidőnapló,
előjegyzési naptár; előjegyzési napló; a
sorrend meghatározása
terminarz zawodów – versenynaptár, versenyzési
határidőnaptár, munkaverseny nyilvántartó
terminator [1. uczeń odbywający dawniej naukę
rzemiosła
u
majstra;
2. linia
odgraniczająca część powierzchni ciała
niebieskiego oświetloną przez Słońce od
7054
części nieoświetlonej] – terminátor; tanuló,
ipari tanuló; (dawno) inas, tanonc; (csill.)
terminátor; árnyékhatár
Terminator [to amerykański film z gatunku
science fiction wyreżyserowany w 1984
roku przez Jamesa Camerona. W Polsce
film wyświetlany był w kinach pod
tytułem Elektroniczny morderca.] – a
Terminátor egy 1984-ben bemutatott
amerikai tudományos-fantasztikus akciófilm
[Rendezte James Cameron. A főbb
szerepeket Arnold Schwarzenegger, Linda
Hamilton, és Michael Biehn játszották.]
terminatorski, -a, -ie – inas-, tanoncterminolog [specjalista w dziedzinie zarządzania
terminologią,
czyli
tworzenia
uporządkowanego zasobu terminów (słów
oraz zwrotów) używanych w danej
dziedzinie działalności lub organizacji.
Praca
terminologiczna
obejmuje
najczęściej, choć nie zawsze, dopasowanie
zasobu terminologicznego w jednym
języku do analogicznego zasobu w innym
lub innych językach.] – vmilyen szakma
szakkifejezéseivel foglalkozó szakember
terminologia [ogół terminów i słownictwa
używanego w danej dziedzinie wiedzy,
zwłaszcza nauki lub techniki] – (lat+gör.)
terminológia;
szakszókincs,
szaknyelv,
szakmai nyelv, szakkifejezés; műnyelv;
vmilyen szakterület sajátos műszavainak,
szakkifejezéseinek összessége
terminologia fachowa – szakterminológia;
szaknyelv
terminologia
filozoficzna
–
bölcsészeti
szakkifejezés
terminologia naukowa – tudományos terminológia
terminologicznie – (lat+gör.) terminológiailag
terminologiczny, -a, -e – (lat+gör.) terminológiai
terminować [1. zdobywać doświadczenie w
jakimś zawodzie; 2. uczyć się rzemiosła u
majstra]
–
tanonckodni,
inaskodni;
tanoncéveit tölti
terminować u kowala – kovácsnál tanonckodni
terminowość – sürgősség, határidőhöz kötöttség
terminowy,
-a,
-e
[1. wykonywany
w
wyznaczonym terminie lub mający
wyznaczony
termin
wykonania;
2. punktualny; 3. wymagający szybkiego
wykonania] – határidős, sürgős; pontos
terminowa robota – postamunka
terminus (termin) – (lat.) terminus; határ, korlát,
cél; határidő, határpont, határnap; (ker.)
fizetési v. szállítási határnap; megszabott idő,
időtartam
-
Wersja 01 01 2017
terminus a quo [wym. terminus a kwo] [1.
moment przyjęty za początek czegoś; 2.
łac., punkt wyjścia, start podróży,
działania; rozpoczęcie; terminus post
quem (łac.) termin, data, ustalone a.
wybrane
jako
początek
okresu;
wcześniejszy z dwóch granicznych
punktów w czasie.] – (lat.) terminus a quo;
határidő, ami előtt biztos nem
terminus ad quem [wym. terminus ad kwem] [1.
moment przewidywany lub ustalony jako
końcowy, zamykający coś; 2. terminus ad
quem łac., cel, meta działania, ruchu;
terminus ante quem (łac.) termin, data,
ustalone a. wybrane jako koniec okresu;
późniejszy z dwóch granicznych punktów
w czasie.] – (lat.) terminus ad quem;
határidő, ami után biztos nem
terminus ante quem [wym. terminus ante kwem]
[moment przyjęty za koniec pewnego
okresu, późniejszy z dwóch granicznych
punktów w czasie] – (lat.) terminus ante
quem; vmi előtt meghatározott határidő
terminus iuris [termin prawny] – (lat.) terminus
iuris; jog határideje
terminus post quem [wym. terminus post kwem]
[moment przyjęty za początek pewnego
okresu, wcześniejszy z dwóch granicznych
punktów w czasie] – (lat.) terminus post
quem; vmi után meghatározott határidő
terminus technicus (terminologia) [łac., termin
techn., wyraz a. wyrażenie fachowe] –
(lat.)
terminus
technicus;
műszó,
műkifejezés,
szakkifejezés,
mesterszó,
szakszó
termistor
[półprzewodnikowy
opornik
elektryczny, którego oporność w dużym
stopniu zależy od temperatury] – (gör.)
termisztor; félvezető hőmérsékletváltozások
jelzésére
termistorowy, -a, -e – (gör.) termisztor-,
termisztoros
termici, -ia, -ie; termitowy, -a, -e – termesztermit1 [owad żyjący w krajach tropikalnych w
bardzo licznych, dobrze zorganizowanych
społeczeństwach] – (lat.) termesz; (áll.)
több méter magas bolyokat építő, a
hangyához hasonló alkatú és életet élő forró
égövi rovar
termit2 [mieszanina drobno sproszkowanych
tlenków niektórych metali, służąca m. in.
jako składnik pocisków i
bomb
zapalających] – (gör.) termit; (vegy)
fémoxid
(legtöbbnyire
vasoxid)
és
aluminiumpor keveréke, amely elégve igen
magas hőfokot idéz elő
7055
termit, termity (Isoptera) [rząd owadów
społecznych
z
podgromady
uskrzydlonych] – (zool) termesz; termeszek
(Isoptera) az ízeltlábúak törzsének és a
rovarok
osztályának
egyik
rendje
(Termitidae); a Corrodentis csoportjába
tartozó állatok
termitiera [gniazdo termitów] – termeszfészek
termitowy, -a, -e – (áll.) termesz-; (vegyt.) termit-,
termites
termo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
ciepłem, temperaturą] – (gör.) termo-; hőtermochemia [dział chemii fizycznej zajmujący
się
efektami
cieplnymi
procesów
fizykochemicznych]
–
termokémia
(thermochemia) [a kémiának az a része, mely
a kémiai átalakulásokban keletkező vagy
eltünő hőmennyiségek (más szóval: a
reakcióhő)
meghatározásával
és
e
hőmennyiségeknek az átalakulásban szereplő
testek
kémiai
sajátságaival
való
összefüggésével foglalkozik]
termochemiczny, -a, -e – termokémiai
termodynamiczny, -a, -e – termodinamikai
termodynamika [dział fizyki zajmujący się
przemianami różnych form energii w
ciepło i odwrotnie] – (gör.) termodinamika;
(fiz.)
hődinamika;
a
fizikának
a
hőegyensúllyal
és
a
hőnek
más
energiafajtákká
történő
átalakulásával
foglalkozó ága
termoelektronowa emisja – hőelektron-emisszió,
termikus elektronemisszió
termoelektryczność [elektryczność powstająca
bezpośrednio pod wpływem energii
cieplnej]
–
termoelektromosság
hőelektromosság
[termoelektromos
jelenségek
(termoelektromosság,
hőelektromosság,
Seebeck-jelenség):
Hőmérséklet-változástól függő elektromos
tulajdonságok összefoglaló elnevezése.]
termoelektryczny, -a, -e – termoelektromos,
hőelektromos
termoenergetyczny, -a, -e – termoenergetikai,
hőenergetikai
termoenergetyka [dział energetyki zajmujący się
wytwarzaniem i przetwarzaniem energii
cieplnej] – termoenergetika, hőenergetika
termofil [organizm wymagający do życia
stosunkowo
wysokich
temperatur,
wrażliwy na wahania temperatury] –
melegkedvelő
termofon (produkt) – termofon
termofor [napełniany wrzątkiem worek gumowy
(a. puszka blaszana) do miejscowego
nagrzewania ciała] – (gör.) termofor;
-
Wersja 01 01 2017
hőtároló edény (tömlő, palack, párna stb.),
melegítő palack vmely testrész melegítésére
termogalwanometr
–
termogalvanométer,
hőgalvanométer
termograf [termometr samopiszący] – termográf;
hőírókészülék,
regisztráló
hőmérő,
hőregisztráló; (fiz.) a levegő hőmérsékletét
regisztáló
meteorologiai
műszer;
automatikus hőmérsékletmérő készülék
termografia, termowizja [1. wykrywanie,
przekształcanie, wzmacnianie i rejestracja
promieniowania
podczerwonego
(wysyłanego przez badany obiekt) oraz
przedstawianie
go
w
postaci
zintegrowanego
obrazu
na
błonie
światłoczułej a. na ekranie lampy
oscyloskopowej
(termowizja);
(t.
kolorowa) technika rejestracji promieni
cieplnych i przekształcania ich w kamerze
termograficznej na kolorowe obrazy
temperatur przedmiotów; 2. technika
obserwacji
i
rejestracji
rozkładu
temperatur na powierzchni obiektów,
wykorzystująca emitowane przez nie
promieniowanie podczerwone; 3. proces
reprodukowania dokumentów, rysunków
itp. na papierze ciepłoczułym] –
termográfia,
hőtérképezés;
a
levegő
hőmérsékletének regisztálása meteorologiai
műszer segítségével
termoizolacja [warstwa materiału o małej
przewodności cieplnej, chroniąca ciało,
urządzenie lub pomieszczenie przed
niepożądaną
wymianą
ciepła
z
otoczeniem] – termoizoláció, hőszigetelés
termoizolacyjny, -a, -e – (gör.) termoizolációs;
hőszigetelési
termojądrowy, -a, -e [zob. termonuklearny] –
(gör+lat.) termonukleáris; (fiz.) az atommag
átalakulása (bomlása, összetevődése) során
előálló rendkívül magas hővel kapcsolatos,
azon alapuló
termoklina [wąska warstwa wody, w której
następuje gwałtowny spadek temperatury
wraz ze wzrostem głębokości.] – maximális
hőmérsékleti gradiensű tengerréteg
termoluminescencja [luminescencja substancji
pobudzonej
przez
światło
lub
promieniowanie przenikliwe w czasie jej
podgrzewania. Zachodzi w przypadku
różnych fosforów krystalicznych, a także
in. minerałów i szkieł.] – (gör+lat.)
termolumineszcencia; (fiz.) egyes anyagok
jellemző
színű
fénykibocsátása
meghatározott hőfokon
termometr [przyrząd do mierzenia temperatury]
– (gör.) termométer; hőmérő, (lekarski, do
mierzenia gorączki) lázmérő
7056
termometr alkoholowy – szeszhőmérő, alkoholos
hőmérő
termometr bezrtęciowy – higany nélküli hőmérő,
nem higanyos hőmérő
termometr douszny – fülhőmérő
termometr gazowy – léghőmérő
termometr kontrolny – ellenőrző hőmérő
termometr lekarski [termometr specjalizowany
do
pomiaru
temperatury
ciała.
Termometry te umożliwiają odczyt
zmierzonej temperatury po zaprzestaniu
pomiaru w czasie gdy temperatura
termometru
spada
(termometr
temperatur maksymalnych).] – lázmérő
termometr
maksymalny
[termometr
zachowujący
wskazanie
najwyższej
temperatury] – maximum hőmérő
termometr maksymalno-minimalny - maximumminimum hőmérő
termometr minimalny [termometr zachowujący
wskazanie najniższej temperatury] –
minimum hőmérő
termometr oporowy [termometr elektryczny
działający na zasadzie zmiany oporu
elektrycznego pod wpływem zmian
temperatury] – ellenállás hőmérő
termometr rtęciowy [termometr cieczowy, w
którym
do
pomiaru
temperatury
wykorzystuje się rtęć] – higanytermométer;
higanyos lázmérő
termometr
termoelektryczny
[przyrząd
reagujący na zmianę temperatury zmianą
siły termoelektrycznej wbudowanego w
niego
termoelementu.
W
osłonie
ochronnej,
oprócz
termoelementu
znajdują się zaciski zewnętrzne do
przyłączenia elektrycznych przyrządów
pomiarowych. Mogą zawierać elementy
montażowe lub głowice przyłączeniowe.] –
termoelektromos hőmérő
termometr z wyświetlaczem ciekłokrystalicznym
– digitális v. folyadékkristály kijelzőjű
hőmérő v. lázmérő
termometryczny, -a, -e – hőmérőtermonuklearny, -a, -e – termonukleáris
termonuklearna reakcja [termojądrowa, reakcja
syntezy (lekkich) jąder atomowych w
cięższe, przebiegająca w b. wysokich
temperaturach] – termonukleáris reakció;
rendkívül magas hőmérséklet
hatásá
bekövetkező magegyesülés
termoplasty,
termoplastyczne
tworzywa
[plastometry,
tworzywa
sztuczne
zbudowane z makrocząsteczek, mające
trwałą zdolność przechodzenia w stan
plastyczny w podwyższonej temperaturze]
-
Wersja 01 01 2017
– termoplasztok (hőre lágyuló anyagok),
termoplaszt alapanyag
termoregulator [urządzenie do utrzymywania
pożądanej
temperatury]
–
(gör.)
termoregulátor,
hőszabályozó;
olyan
készülék, amellyel vmely közeg hosszabb
időn át állandó hőmérsékleten tartható
termos [1. pojemnik o podwójnych ściankach,
utrzymujący
przez
dłuższy
czas
temperaturę przechowywanych w nim
napojów i potraw; 2. naczynie Dewara,
szklane naczynie o podwójnej ściance
próżniowej, chroniącej przez kilka godzin
zawartość od stygnięcia a. nagrzania] –
termosz; hőpalack, hőtartó kancsó
termoskop [1. przyrząd służący do wykrywania
różnic
temperatury;
2. przyrząd
pozwalający
na
stwierdzenie,
czy
określona temperatura została osiągnięta]
– termoszkóp; hőkülönbségmérő, hőmérő
[Termoszkópnak nevezünk minden olyan
eszközt, amellyel testek hőmérsékletének
változását tudjuk demonstrálni anélkül, hogy
a változás nagyságát numerikusan mérnénk.
Galilei foglalkozott először a hőmérő
gondolatával, sikerült is a meleg levegő
tágulását jelző termoszkópot készítenie.]
termoskopowy,
-a,
-e
–
termoszkóp-;
termoszkópos
termostat [urządzenie do automatycznego
utrzymywania
stałej
a.
zmiennej
temperatury
w
pomieszczeniach,
komorach itp.; komora, naczynie o stałej
temperaturze]
–
(gör.)
thermostat,
termosztát; hőszabályozó; (műsz) bizonyos
hőmérsékletre beállított és ezt állandóan
megőrző tároló szekrény
termosyfon [urządzenie działające na zasadzie
samoczynnego krążenia wody zimnej i
ogrzanej] – hőszivattyú
termotechniczny, -a, -e – termotechnikai
termotechnika – termotechnika (fűtési és
melegvíz-készítési megoldások)
termoterapia
[zob.
ciepłolecznictwo]
–
termoterápia, hőterápia [termoterápia a
hőenergiával való gyógyítást jelenti.. Ez
lehet hideg vagy meleg kezelés. Előbbit a
betegségek kezdeti (heveny) szakaszában,
utóbbit az idült fázisnál alkalmazzák.
A meleg kezelések körébe tartoznak a
betegségek hőfürdőkkel, hőlevegővel való
kezelései.]
termoterapeutyczny, -a, -e – termoterápiás,
hőterápiás
terms of trade (TOT) [1. ang. dosł. 'wzajemna
pozycja w handlu; jw.'; terms 'warunki;
stosunki' z l.mn. od term 'termin; okres;
7057
kres' z łac. terminus, ― stosunek między
cenami dwu krajów uczestniczących w
handlu międzynarodowym; 2. (TOT) –
relatywne ceny dóbr eksportowanych do
importowanych (w danym państwie),
określane
warunkami
wymiany
międzynarodowej. TOT może być cenowy
lub nominalny. Wskaźnik ten pokazuje
zmiany siły nabywczej eksportu w
stosunku do importu poszczególnych
krajów.] – (ang) terms of trade;
külkereskedelmi cserearány
termy [1. źródła wód leczniczych o temperaturze
wyższej od średniej temperatury rocznej
danego obszaru; 2. publiczne łaźnie w
starożytnych miastach rzymskich; 3.
gorące źródła (o temperaturze ponad
20°C) mające związek z obszarami
wulkanicznymi a. pochodzące z głębokich
warstw Ziemi; w staroż. Rzymie - publ.
zakłady kąpielowe, łaźnie] – (gör-lat.
thermae) therma, termák; hőforrások;
nyilvános meleg fürdők az ókori római
birodalom városaiban; ilyen célra készült
épületcsoport
terpentyna [bezbarwna lub zielonożółta ciecz o
charakterystycznym zapachu, będąca
składnikiem żywic drzew iglastych] – (gör)
terpentin; a fenyőfajták kellemes illatú
gyantás nedve; ennek lepárlásával előállított
olaj
terpentynowiec
–
terpentinfa
(Pistacia
terebinthus); általában a fenyő
terpentynowy, -a, -e – terpentinTerpsychora [mit. gr. muza tańca] – Terpszikhoré
("táncos kedvű") [a kilenc múzsa egyike. A
görög mitológiában a tánc és a drámai
kardalok megszemélyesítője, Zeusz és
Mnémoszüné lánya.]
terra (ziemia) – (lat.) terra; föld
terra incognita [wym. terra inkognita], terra
ignota [1. nieznany lub niezbadany ląd,
kraj lub inny obszar; 2. dziedzina nowa
dla kogoś] – (lat.) terra incognita; ismeretlen
terület v. föld; fölfedezetlen terület; "fehér
folt"
terra nigra [szlachetna ceramika rzymska
powlekana czarną polewą] – (lat.) terra
nigra; fekete (római) kerámia
terra repromissionis [wym. terra repromissionis] [łac., ziemia obiecana; przen.
miejsce najbardziej pożądane, wydające
się rajem; kraj szczęśliwości; z Wulgaty
(List Pawła Ap. do Żydów, 11, 9; por. Ex.,
3, 8 i 17); o Kanaanie; tytuł powieści
Andrzeja Niemojewskiego (1895 r.) i Wł.
St. Reymonta (1899 r.).] – ígéret földje
-
Wersja 01 01 2017
terra rossa [1. skała ilasta o czerwonobrunatnej
lub ceglastej barwie; 2. czerwona gleba
powstała z tej skały] - (lat.) terra rossa;
(talajtan) vörösföld
terra sigillata [wym. terra s-igillata] [rzymska
ceramika stołowa, zwykle powlekana
czerwoną polewą] – (lat.) terra sigillata,
terra szigilláta;
pecsételt föld: negatív
formából készített, az égetés eredményeképp
általában
húsvörös
felületet
mutató
edényfajta a római császárkorból
terraformowanie (dosłownie "tworzenie Ziemi")
[ proces zmiany warunków panujących na
planecie, księżycu lub innym ciele
kosmicznym do podobnych, jakie panują
na Ziemi, dzięki czemu miałoby być
możliwe
zamieszkanie
go
przez
człowieka.] – terraformálás [bolygók, holdak
földszerűvé alakítását, lakhatóvá tételét
jelenti]
terrarium [pomieszczenie o ścianach z siatki lub
szkła, przystosowane do hodowania
zwierząt lądowych lub ziemno-wodnych] –
(lat.) terrárium; üvegfalú tartó apró
szárazföldi állatok, főként kétéltűek,
csúszómászók tartására
terrofotogrametria [fotogrametria, w której
zdjęcia wykonywane są ze stanowisk
naziemnych] – terrofotogrametria (eljárás,
melynek során a földfelszín pontjairól
felvételeket készítenek); síkfotogrammetria;
térfotogrammetria
[Föld
különböző
pontjairól készítik a felvételeket]
terrofotogrametryczny,
-a,
-e
–
terrofotogrametriai
terror [przemoc i okrucieństwo albo groźby ich
użycia stosowane wobec ludzi w celu ich
zastraszenia] – (lat-fr. terreur) terror;
rémület, rémuralom; egészen az ellenfél
fizikai megsemmisítéséig menő erőszak
alkalmazása; az erőszak és a megfélemlítés
légköre; (átv.) erőszak, hatalmaskodás;
elnyomás, elnyomatás
terror biurowy [zob. mobbing] – irodai terror;
egymás fúrása, kiközösítése, piszkálása;
munka világában előforduló kollektív
üldözés, zaklatás; olyan ellenséges és
etikátlan kommunikáció, ami egy v. több
személy részéről egyetlen ember ellen
irányul, és legalább fél éven át tart, minimum
heti 1 inzultussal
terror faszystowski – fasiszta terror
terror hitlerowski – hitlerista terror
terror policyjny – rendőrterror
terrorysta [organizator lub uczestnik aktów
terrorystycznych], terrorystka – (lat.)
terrorista (ffi/nő);
politikai célokból
7058
rémtetteket
elkövető
személy;
(átv.)
erőszakoskodó, a megfélemlítés eszközeivel
élő személy; terrorcselekmények résztvevőve
[palestyński terrorysta: palesztin terrorista]
terrorystyczny, -a, -e – (lat.) terrorista, terror-;
rémuralmi, zsarnoki; a terrorizmuson
alapuló, rá jellemző; (lat.) terrorisztikus;
terror jellegű, megfélemlítésre törő, félelmet
keltő
terroryzm [działania pojedynczych osób lub
grup usiłujących za pomocą aktów
terrorystycznych wymusić na rządach
państw określone ustępstwa] – (lat.)
terrorizmus; rémuralom, terror
terroryzować (fr. terroriser z łc. terror ‘przestrach,
trwoga’) [stosować terror wobec kogoś,
zmuszać kogoś do czegoś gwałtem,
przemocą; zastraszać, prześladować] –
(lat.)
terrorizálni;
megfélemlíteni;
rémületben
v.
rettegésben
tartani;
erőszakoskodással
és
elnyomó
intézkedésekkel megfélemlíteni; rettegésben
tartani; zsarnokoskodni
tertio [łac., po trzecie] – (lat.) tertio; harmadszor,
harmadsorban
tertium
comparationis
[łac.,
podstawa
porównania; przedmiot (stan rzeczy)
posiadający
cechy
wspólne
dwóch
porównywanych z sobą przedmiotów
(stanów rzeczy).] - tertium comparationis;
(a hasonlatban a harmadik), az a pont,
melyben két különböző dolog megegyezezik,
és ezáltal az összehasonlítás lehetőségét adja
tertium non datur [wym. tercjum non datur] [1.
łac., trzeciej możliwości, trzeciego wyjścia
nie ma; 2. prawo logiczne głoszące, że dwa
zdania ze sobą sprzeczne nie mogą być
jednocześnie fałszywe; 3. nie ma trzeciego
wyjścia (rozwiązania)] – (lat.) tertium non
datur; harmadik lehetőség nincsen; harmadik
(eset) nem lehetséges, harmadik lehetőség
nincs
tertium quid [łac., dosł. 'coś trzeciego' trzecia,
pośrednia możliwość; coś, co nie daje się
zaklasyfikować
do
żadnej
z
wykluczających się wzajem kategorii, ale
posiada pewne elementy obu; ktoś trzeci,
mający (w stosunku do pozostałych)
pozycję,
sytuację
dwuznaczną,
niewyraźną, zagadkową.] – (lat.) „tertium
quid”; három alapján
tertius gaudens [łac., trzeci cieszący się (gdy
dwaj się kłócą)] – nevető harmadik
tertius gaudet [zob. duobus litigantibus tertius
gaudet łac., gdzie dwaj się kłócą, tam
trzeci się cieszy] – (lat.) Inter duos litigantes
tertius gaudet; Két veszekedő között a
-
Wersja 01 01 2017
harmadik jár jól (tkp. a két viszálykodó
között a harmadik örül).
terylen [bardzo mocne włókno poliestrowe] –
(elana) – (fr.) elena, (dawno) lengyel
gyártmámányú műszálas fonal; ebből készült
szövet
terytorialnie – (lat.) territoriálisan; területileg
terytorialny, -a, -e – (lat.) territoriális; területi,
vidéki;
meghatározott
földterületre
vonatkozó, vele kapcsolatos; szárazföldi
terytorialna autonomia – területi autonómia
terytorium [obszar ziemi o określonych
granicach, wyodrębniony ze względu na
jakieś cechy charakterystyczne] – (lat.)
territórium; földterület; terület, kerület;
felségterület; vidék
Terytorium
Indiańskie
(ang.
"Indian
Territory") [rozległy obszar na zachód od
rzeki Missisipi, przeznaczony ustawą z
1830 r. pod wyłączne osadnictwo
indiańskich
plemion
wysiedlanych
przymusowo z południa i wschodu Stanów
Zjednoczonych, by zrobić miejsce dla
europejskich osadników i ograniczyć
możliwość konfliktów. W kolejnych
dziesięcioleciach do rezerwatów na
Terytorium Indiańskim przesiedlano
kolejne podbite plemiona z całego kraju, a
obszar samego Terytorium stopniowo
redukowano (np. w 1854 i 1891 r., gdy z
jego
części
powstało
Terytorium
Oklahomy). W 1907 r. ostatnie istniejące
w tym regionie rezerwaty Indian włączono
do nowego stanu Oklahoma, gdzie część z
nich istnieje do dziś.] – Indián Territórium
(USA)
terytorium państwa [1. państwa stanowi
przestrzeń, na którą rozciąga się władza
suwerenna określonego państwa. Jest to
przestrzeń trójwymiarowa, obejmująca
obszar
lądowy,
morskie
wody
przybrzeżne,
wnętrze
ziemi
oraz
przestrzeń
powietrzną;
2.
część
powierzchni
Ziemi
należąca
do
określonego
państwa,
ograniczona
wytyczoną
granicą
państwową.
Terytorium obejmuje zarówno ląd (z
wodami wewnętrznymi), jak i przybrzeżne
wody terytorialne wraz z przestrzenią
położoną pod powierzchnią i nad
powierzchnią lądu i wody. W skład
terytorium państwa wchodzą niekiedy
wyspy, enklawy lądowe, a także grunt pod
ambasadami danego kraju. Za ruchomą
część terytorium państwa uważa się statki
morskie i pokłady samolotów.] – az állam
felségterülete v. territóriuma
7059
Tesalia (gr. Θεσσαλία - trl. Thessalía) [kraina
historyczna i region administracyjny
współczesnej
Grecji
położona
nad
Morzem Egejskim na południe od
Macedonii.]
–
Thesszália
(görögül:
Theszalía
[Θεσσαλία];
ógörögösen:
Thesszalia) [Görögország 13 régiójának
egyike, 4 prefektúrára van osztva. A
tartomány fővárosa Larissza. Északról
Nyugat- és Közép-Makedónia, nyugatról
Epirusz, délről Közép-Görögország, keletről
az Égei-tenger veszi körül.]
Tesalonika (później Saloniki) [ta była miastem w
południowej Macedonii u wybrzeży
Morza Egejskiego. Tu Paweł przybył
około roku 50.] – Tesszalonika [1.
Macedónia fővárosa; Kr. e. 332-ben
alapította Cassander, Nagy Sándor egyik
tisztje; kikötőváros a Thermai-öbölben,
városfejedelem kormányozta; Pál hozta el
ide az evangéliumot és alapított itt
keresztyén gyülekezetet (ApCsel 17,1-8). 2.
A városban az 1. században zsidó közösség
alakult, de a keresztények is megjelentek a
városban. Szent Pál második útja a várost is
érintette. Prédikált a zsinagógában és az új
templomban.]
Nikola Tesla
Tesla [Nikola Tesla (Никола Тесла, ur. 10 lipca
1856 w Smiljanie, zm. 7 stycznia 1943 w
Nowym Jorku) [inżynier i wynalazca
serbskiego pochodzenia. Jest autorem
blisko 300 patentów, które chroniły jego
125 wynalazków w 26 krajach (spotykana
informacja o ponad 700 patentach jest
sprzeczna z danymi literaturowymi),
głównie
rozmaitych
urządzeń
elektrycznych, z których najsławniejsze
to: silnik elektryczny, prądnica prądu
przemiennego,
autotransformator,
dynamo rowerowe, radio, elektrownia
wodna,
bateria
słoneczna,
turbina
talerzowa,
transformator
Tesli
-
Wersja 01 01 2017
(rezonansowa cewka wysokonapięciowa) i
świetlówka. Nikola Tesla był m.in. twórcą
pierwszych urządzeń zdalnie sterowanych
drogą radiową. Początkowo za twórcę
radia uważano Marconiego, jednak w
1943
r.
Sąd
Najwyższy
Stanów
Zjednoczonych przyznał prawa patentowe
Tesli. Rozprawa rozstrzygnęła się po
śmierci wynalazcy, przez co powszechnie
za twórcę radia uznaje się Marconiego,
mimo iż przyznał się on do wykorzystania
wcześniejszych prac Tesli w zbudowaniu
radia. W 1916 został wyróżniony
Medalem Edisona za wybitne osiągnięcia
we wczesnych pracach nad prądem
wielofazowym i wielkiej częstotliwości] –
Nikola Tesla (szerbül: Никола Тесла)
(Smiljan, Lika, Horvátország, 1856. július
10. – New York, 1943. január 7.) horvátszerb-amerikai
fizikus,
feltaláló,
villamosmérnök, gépészmérnök, filozófus.
Életében 146 szabadalmat (ebből 112-t az
USA-ban) jegyeztek be a neve alatt. Róla
nevezték el a mágneses indukció SImértékegységét (lásd: tesla). A világ egyik
legjelentősebb és leghíresebb tudósa és
feltalálója, tevékenységét elsősorban az
elektromosság, mágnesesség és gépészet
területén fejtette ki. Több fontos elméleti és
gyakorlati részecskefizikai és gravitációs
kutatáson kívül a nevéhez kötődik a
többfázisú
villamos
hálózat,
a
váltakozóáramú motor, az energia vezeték
nélküli továbbítása, az energiatakarékos
világítás, a távirányítás, a nagyfrekvenciás
elektroterápiás készülékek, a napenergiaerőmű és más megújuló energiaforrással
működő berendezések, valamint a rádió
feltalálása is. Munkássága jelentősen
hozzájárult a második ipari forradalomhoz,
és döntő mértékben meghatározza jelenkori
gazdasági és társadalmi életünket.]
tessera [kostka jakiegoś materiału, stanowiąca
najmniejszy element mozaiki] – (lat.)
tessera; tábla, jelszó; szavazókő
test [1. zestaw punktowanych pytań lub zadań
sprawdzających
czyjąś
wiedzę,
inteligencję itp.; też: taki sprawdzian;
2. próba, której poddaje się urządzenie,
produkt, preparat itp. w celu sprawdzenia
jego składu, właściwości i działania; też:
to, co służy do przeprowadzenia takiej
próby] – (ang.) teszt; próba, működési
próba; lélektani kísérleti módszer, ill.
vizsgálat, amellyel vkinek a képességét
vmely feladatsor elvégeztetésével teszik
próbára;
intelligenciamérések
kísérleti
egysége, különféle kísérletek összefoglaló
eredménye
7060
test ciążowy – terhességi teszt
test Ewinga (audiometria), badanie słuchu
niemowląt
metodą
audiometrii
odruchowej – Ewing próba, hallásvizsgálat
gyerekeken ismert jangjelenségekkel
test group; grupa testowa – (ang.) testgroup [inf.
az a csoport, ahol tesztelhetjük a news
parancsait mielőtt élesben használnánk őket]
test kwalifikacyjny – minősítő v. képesítő teszt
test liczbowy <audiometria> – beszédpróba súgott
számokkal
test na inteligencję – intelligencia teszt
test penetracyjny [proces mający na celu
praktyczną
ocenę
bieżącego
stanu
bezpieczeństwa
systemu
teleinformatycznego, w szczególności
obecności
znanych
podatności
i
odporności na znane ataki. Test
penetracyjny ma potwierdzać brak
podatności w systemie oraz skuteczność
zabezpieczeń
w
implementacji
produkcyjnej lub możliwie najbardziej
zbliżonej
do
rzeczywistej.
W
przeciwieństwie do audytu nie musi
odbywać się według sformalizowanej
metodologii, której zbudowanie byłoby
trudne ze względu na szybko zmieniający
się stan wiedzy (np. nowe exploity).
Skuteczność testu penetracyjnego w
dużym stopniu zależy od kompetencji i
stanu wiedzy zespołu testującego.] – (inf.)
openetrációs teszt; behatolás vizsgálat
test psychotechniczny – pszichotechnikai teszt
test uzupełniający – kiegészítendő teszt
test wielokrotnego wyboru – többválasztós teszt
testacja [1. lista świadków; 2. w testacji zawarte
są nazwiska osób, towarzyszących przy
powstawaniu
dokumentuczyli
świadków] – (hist., dok.) tanúk listája
testament [testamentum 'przymierze; Biblia' (z łac.
'ostatnia wola') od łac. testari 'świadczyć;
czynić testament' z testis 'świadek; anat.
jądro (świadek męskości)'; 1. akt prawny, w
którym
spadkodawca
rozporządza
majątkiem na wypadek swej śmierci;
2. dzieło zawierające przesłanie artysty
dla
potomnych;
3.
jednostronne
rozporządzenie
ostatniej
woli,
ustanawiające, w przewidzianej prawem
formie, spadkobierców, na wypadek
śmierci testatora.] – (lat., jog) testamentum;
végrendelet, végakarat; (vall.) testamentum;
a biblia két fő részének neve: ótestamentum
(Stary Testament) ószövetség, újtestamentum
(Nowy Testament) újszövetség
testament Abrahama [(ok. 100 n.e.), wizja
przyszłości,
zwykle
o
charakterze
-
Wersja 01 01 2017
apokaliptycznym] – Ábrahám testamentuma
(apokaliptikus irodalom)
testament formalny – alakszerű végrendelet
testament pisany własnoręcznie – sajátkezűleg írt
végrendelet
testament polityczny – politikai végrendelet
testament ustny [testament, w którym
spadkodawca podaje swoją wolę do
wiadomości trzech świadków] – szóbeli
végrendelet
testamentowy, -a, -e; testamentalny, -a, -e –
végrendeleti
Testamentum ambulatoria est enim voluntas
defuncti usque ad vitae supremum exitum
(D. 34.4.4) [Testament zmienną jest
bowiem wolą zmarłego aż do samego
kresu życia.] – (lat.) Testamentum
ambulatoria est enim voluntas defuncti
usque ad vitae supremum exitum; a
végrendelet váltó, mivelhogy az elhunyt
akarata magához az élet határához van kötve
(az elhunyt végrendeletével halála utáni
dolgokról rendelkezik)
testator
[późn.łac.
'spadkobierca';
spadkodawca], testatorka – (lat.) testator;
végrendelkező,
hagyományozó,
örökül
hagyó személy; örökhagyó (ffi/nő)
testimonium a. testymonium – (lat.) testimonium;
(dawno) bizonyítvány, bizonyság, bizonylat,
tanúsítvány
[testimonium
paupertatis:
szegénységi bizonyítvány]
testimonium paupertatis [łac., świadectwo
ubóstwa (również w przen.: umysłowego)]
–
(lat.)
testimonium
paupertatis;
szegénységi bizonyítvány
testatorski, -a, -ie – (lat.) testatori; örökül hagyó
Testes estote! – bądźcie świadkami – (lat.) Testes
estote!;
tanúskodjatok!,
tegyetek
tanúbizonyságot!
Testes ponderantur, non numerantur - świadków
się waży, a nie liczy. W postępowaniu
dowodowym ocenia się wagę zeznań
świadków, a nie ich liczbę.
testis [łac.] – (lat.) testis; (jog) tanú, bizonyság;
(orv.) here
(testis, testiculus, didymis,
orchis), a himeknél a faj fentartására szolgáló
ondószálacskák készítő szerve,
testis unus, testis nullus (ad C. 4.20.9) [łac., jeden
świadek, żaden świadek (w prawie rz.)] –
(lat.) testis unus, testis nullus; egy tanú nem
tanú [A herék fontosságát a római jog is
kiemelte, egy herével tanú senki sem lehetett
(unus testis nullus testis - azaz " egy here
nem here").]
7061
testo [w oratoriach i pasjach: partia wokalna w
formie
recytatywu
narratora
objaśniającego tło akcji oraz sytuację
dramatyczną] – (ol) testo; (zene) szöveg
testosteron (17β-hydroksy-4-androsten-3-on, ATC:
G03
BA03)
[organiczny
związek
chemiczny, podstawowy męski steroidowy
hormon płciowy należący do androgenów.
Jest
produkowany
przez
komórki
śródmiąższowe Leydiga w jądrach pod
wpływem LH, a także w niewielkich
ilościach przez korę nadnerczy, jajniki i
łożysko.] – tesztoszteron; a nemi jelleget
kialakító egyik hormon [a legfontosabb férfi
nemi hormon. A férfi szervezet a
tesztoszteront a herékben állítja elő, míg a
nők szervezete a petefészekben és a
mellékvesékben
termel
minimális
mennyiségű tesztoszteront. A férfihormonok
a
női
hormonokkal
(ösztrogén és
progeszteron) együtt a petefészekben és a
mellékvesékben képződnek. Szükség van
rájuk a haj, a szőrzet kialakulásához, csak a
nőknek sokkal kisebb dózisban, mint a
férfiaknak. A tesztoszteronszint a nőkben 1
nmol/l körül, míg a férfiakban 10-30 nmol/l
esetén normális.]
testować1 [poddawać kogoś lub coś testowi] –
tesztelni vkit/vmit; teszt felmérést végezni;
számítógépet kontrollprogramozni, tesztelni
testować program – programot tesztelni
testować wyniki – tesztelni az eredményeket
testować2 [przekazywać swój majątek zapisem
testamentowym]
–
(lat.)
testálni;
végrendelkezni,
örökül
hagyni,
hagyományozni
testować3 [zob. fugować w zn. 1, 2.] – fúgázni;
összeilleszteni, hézagolni, réselni
testowy, -a, -e – teszttestymonium, testimonium – (lat.) testimónium;
bizonyítvány
testimonium maturitatis – (lat.) testimonium
maturitatis; érettségi
testimonium morum – (lat.) testimonium morum;
erkölcsi bizonyítvány
testimonium paupertatis [łac., świadectwo
ubóstwa (również w przen.: umysłowego)]
– (lat.) testimonium paupertatis; szegénységi
bizonyítvány
teściowa [matka żony lub męża w stosunku do
zięcia lub synowej] – anyós
teść [ojciec żony lub męża w stosunku do zięcia
lub synowej] – após
tetania [zob. spazmofilia] – (gör.) tetánia; a
mellékpajzsmirigy
(parathyreoidea)
működésének
megzavarása
folytán
keletkezett krónikus és tónikus görcsök
-
Wersja 01 01 2017
tetanus (tężeć) [łac. 'jw.' z gr. tétanos 'sztywny,
napięty; jw.' od teínein 'napinać' med.
tężec] – (gör.) tetanusz; (orv.) merevgörcs;
az izomzat tartós görcsös összehúzódásával
járó, külső v. belső fertőzésből eredő súlyos
betegség
tetr(a)- [gr. tetra- 'cztero-'; w złożeniach: czwór-;
cztery; mający cztery (części); zawierający
4 atomy, składniki, grupy (określonego
rodzaju)] – (gör.) tetra-; négy-, négyes
tetra [1. czterochlorek węgla, środek gaśniczy; 2.
lekka tkanina bawełniana, używana do
wyrobu pieluch; 3. ryba akwariowa z
kąsaczowatych, np. żałobniczka, bystrzyk
czerwony] – (vegyt.) tetróz; (szöv.)
pelenkavászon
tetra [kategoria materiałów włókienniczych do
produkcji ciepłej odzieży, która ma swój
początek we wczesnych latach 80-tych.
Początkowo był to jedynie ciepły wełniany
środek wszyty między dwa materiały
tekstylne, później była to tkanina o
specjalnie wyczesanym tyle lub materiał
powlekany.] – hőszigetelő bélés [Az 1980as években bevezetett újfajta textilanyag,
aminek célja a ruházat hőszigetelő
képességének javítása. Eredetileg vatelint egy raschel-gépen, vastag, alig sodrott
gyapjúfonalból készült, bolyhozott kötött
terméket -, később egy fajta varrvahurkolt
kelmét használtak erre a célra. Később
kifejlesztettek egy többrétegű kelmét,
aminek egyik - belülre kerülő - oldalát
bolyhozzák.]
TETRA (ang. TErrestrial Trunked Radio (dawniej
TransEuropean
Trunked
Radio))
[stworzony przez Europejski Instytut
Norm
Telekomunikacyjnych
(ETSI)
otwarty
standard
cyfrowej
radiotelefonicznej
łączności
dyspozytorskiej (trankingowej), powstały
z przeznaczeniem zwłaszcza dla służb
bezpieczeństwa
publicznego
i
ratownictwa.] – TETRA (Terrestrial
Trunked RAdio) (földi telepitésű helyközi
rádió) [Digitális nyalábolt rádiótelefon
rendszer a 380-400 GHz sávban, rendőrségi,
honvédelmi
és
mentési
feladatokat
ellátóknak.]
tetrachord [muz. następstwo czterech kolejnych
dźwięków skali diatonicznej, tworzących
interwał kwarty; staroż. czterostrunny
instrument muz.] – (gör.) tetrachord;
négyhangos
tetraedr [zob. czworościan foremny] – (gör.)
tetraéder; (menny) szabályos négylap; négy
egyenlő háromszögből álló test; négy
egyenlő oldalú háromszög által határolt test
7062
tetraedryczny, -a, -e – (gör.) tetraédertetragram [czteroliterowy wyraz JHWH, boskie
imię własne, którego Żydzi przestali
używać w IV w. p.n.e. prawdopodobnie ze
względu na szacunek lub z obawy przed
sprofanowaniem, stosując zamiennie
wyrazy
Elohim
albo
Adonai.
Transliteracja
JHWH
(wraz
z
samogłoskami) brzmi Jahwe lub Jehowa.]
– tetragram (gör. 'négy betű') [az
Ószövetségben a Jahve szó mássalhangzói:
JHVH (Kiv 3,15). - Ezt a nevet Isten először
Mózes előtt nyilatkoztatta ki; Izr. fiainak
nem volt szabad kimondani. Helytelen
vokalizációból adódó változata a Jehova. A
kumráni iratokban gyakran óhéber írással
emelték ki. - Az ikgr-ban a 16. sz-tól a prot.
műv-ben Isten antropomorf ábrázolásait
kiváltó szimbóluma lett. A kat-ok is átvették,
oltárok fölött felhő- v. sugárkoszorúban
jelenik meg.]
tetragram
tetralogia [cykl czterech utworów lit. o
odrębnych tytułach (i zazw. łącznym
tytule ogólnym) i wspólnym temacie] –
(gör.) tetralógia; közös gondolat által
összefűzött, négy önálló részből álló
irodalmi alkotás, regény-, dráma- v.
zenedrámasorozat
tetrametr [wiersz złożony z czterech stóp lub z
czterech dypodii] – (gör.) tetrameter; négy
összetett ütemből álló vers
tetrametryczny, -a, -e – (gör.) tetrameteres
tetramorfa [w sztuce wczesnego średniowiecza:
powiązanie
symboli
czterech
Ewangelistów w jedną postać <tetra- + morfa>. Postaciom wskazanym w Księdze
-
Wersja 01 01 2017
Ezechiela
1,10
przypisani
zostali
poszczególni ewangeliści: św.Mateusz
(anioł), św.Marek (lew), św.Łukasz (wół),
św.Jan (orzeł).] – tetramorf (a gör.
tetramorfon zoon, 'négyarcú lény' szóból) [a
keresztény ikonográfiában az evangélista
szimbólumokból alakított keveréklény, 4
fejjel (ember, oroszlán, sas, bika) és
szemekkel, 4 v. 6 szárnnyal. Szentírási
forrása: Ez 1,5-12, Jel 4,6-8. - A ~ a
kerubokhoz hasonló, legmagasabb rangú,
tiszta szellemek v. a rendkívüli erények
megjelenítője. Krisztusra vonatkoztatva Szt
Ireneusz szerint az ember Krisztus
emberségének, az oroszlán a bátorságának, a
sas a lelkének, a bika áldozatának a képe;
más értelmezés szerint az ember a
megtestesülés, az oroszlán a föltámadás, a
sas a mennybemenetel, a bika a megváltó
halál képe. - A bizánci ikgr-ban a 4-5. sz:
jelent
meg,
mindig
Krisztus
mennybemenetelével és a Maiestas Dominiábrázolással kapcsolatos. Helye: a kupola
alépítménye (kupoladob, tambur), gyakori a
lit. edényeken is. - Ny-on legkorábbi típusa
586 e. a Krisztus trónját hordozó tetramorf
(vö. Ez 1,5-12). Ábrázolták az Egyh.
hátasállataként is.]
tetramorfos (gr. czteropostaciowy) [tradycyjna
nazwa istot niebieskich opisanych w wizji
proroka Ezechiela (1,4-25); skrzydlata
istota z czterema twarzami: człowieka,
lwa, wołu i orła.] – tetramorf (Ez 1,5-12)
[Az előkészített trón előfordul önmagában
vagy az Utolsó Ítélet ábrázolások egyik
köponti elemeként, ahogy azt az itt látható,
XVI. század végéről származó ikonrészlet is
illusztrálja. A szent erők által körülvett
Krisztus lábainál a bizonyos négy élőlény
foglal
helyet,
kerekekkel,
aminek
szimbolikus jelentése abban áll, hogy a
kerékben – a körformája miatt – nincs
elhajlás, útja egyenes, isteni mozgásra utal,
az örökkévalóságra. Ezekiel látomása szerint
„a tűz közepében valami fénylett”, ebben a
fényben pedig a négy élőlényt látta, akik
„amikor mentek, nem fordultak meg, hanem
mindegyik
egyenesen
haladt.
[….]
Mindegyik egyenesen ment maga előtt, oda
mentek, ahova a lélek irányította őket, nem
fordultak meg.” Ez 1, 5-12]
tetrarcha [1. w cesarstwie rzymskim: władca lub
zarządca
czwartej
części
jakiegoś
terytorium; 2. władca czwartej części
prowincji, ale także i mniejszej prowincji.
Taką rolę spełniał Herod Antypas w
Galilei, jego brat Filip w Iturei, a
Lizaniasz w Abileny. 3. ("rządzący
czterema") - w NT określenie władcy
7063
sprawującego rządy nad częścią jakiegoś
obszaru] – (gör.) tetrarcha; (hist) a római
birodalom egyik negyedén uralkodó személy
tetrarchia [staroż. system rządów polegający na
podziale terytorium państwa a. prowincji
między
tetrarchów,
czterech
współrządców, współwładców] – (gör.)
tetrarchia (görögül négyes uralom) a Római
Császárság néhány évtizedig működő
kísérlete volt a birodalom irányítására.
Kialakítása és hibamentes működtetése
Diocletianus
nevéhez
fűződik,
egyeduralomra törő utódai megbénították és
egyeduralommá alakították a rendszert.
tetrastych (kwarten, quatrain czyli czterowiersz lub
czterowers) [najpopularniejszy typ strofy,
zwłaszcza w poezji lirycznej. Składa się z
czterech
wersów,
najczęściej
izosylabicznych i połączonych rymami
(parzystymi,
okalającymi
lub
krzyżowymi). Typowy dla tetrastychu jest
ośmio-,
jedenastolub
trzynastozgłoskowiec. Strofa tego typu jest
często elementem składowym całych
układów
stroficznych.]
–
(gör.)
tetrasztichon; négysor; négysoros vers vagy
versszak
tetroda [lampa elektronowa mająca cztery
elektrody: katodę, dwie siatki oraz anodę]
– (gör.) tetróda; (távk.) négyelektródos
(kétrácsú) elektroncső
tetryczeć [stawać się zgryźliwym, zgorzkniałym,
gderliwym] – képzelődni, betegséget
beképzelni
tetryczność – képzelődés, búskomorság
tetryczny, -a, -e – képzelődő
tetryk
[człowiek
marudny,
zgryźliwy;
zrzęda], tetryczka – képzelődő, búskomor;
hipohonder; képzelt beteg (ffi/nő)
Teucrium marum – (növ.) Macskagamandor
(Teucrium marum)
teurgia [odmiana magii polegająca za
wywieraniu wpływu na bóstwo w celu
zmuszenia go do czegoś] – (gör.) teurgia; a
szellemekkel való érintkezés tudománya az
antik- és középkorban
teurgiczny, -a, -e – (gör.) teurgiai, teurgikus
Teuton – (lat.) teuton; (hist) ókori germán néptörzs
tagja
Teutoni
(Teutonowie)
[lud
germański
zamieszkujący pierwotnie tereny nad
Łabą, na południe od Półwyspu
Jutlandzkiego i siedzib Cymbrów. Po raz
pierwszy
wymienieni
w
źródłach
antycznych przez Pyteasza z Massalii.
Wraz z Cymbrami i Ambronami pobili
wojska rzymskie pod Arausio (Aruzjoną)
-
Wersja 01 01 2017
w Galii w 105 p.n.e.. Podczas tej bitwy,
dowodzonej ze strony Rzymian przez
konsula Gnejusza Malliusza Maximusa i
prokonsula
Kwintusa
Serwiliusza
Cepiona, zginęło ponad 100 000 Rzymian.
Była to jedna z największych klęsk wojsk
rzymskich
w
dziejach.
Plemiona
germańskie nie wykorzystały jednak
osłabienia Rzymu i odstąpiły od inwazji
na półwysep.] teutonok (a proto-germán
Þeudanōs szóból) [egy korai germán törzs
volt. Már Sztrabón és Velleius Paterculus is
beszámol róluk. Ptolemaiosz térképe szerint
Jütlandon éltek, Pomponius Mela viszont
Skandináviába helyezte őket. (Codanonia). A
német történészek csak a 13. századtól
azonosítják őket a germánok őseiként.]
teutonizm [to, co teutońskie; kultura i
cywilizacja teutońska, niemiecka] – (hist)
teutonizmus
teutoński, -a, -ie [łac. teutonicus od Teutoni,
Teutones
'Teutoni,
staroż.
plemię,
prawdop. germ. a. celt., które ok. r. 102
p.n.e. wyruszyło z Cymbrami z Jutlandii
na południe, w poszukiwaniu nowych
siedzib'; germański, niemiecki, krzyżacki.]
– (lat.) teuton; (hist.) germán, német,
keresztes
Tewecja peruwiańska (Cascabela thevetia)
[gatunek rośliny z rodziny toinowatyh,
pohodzący
z
tropikalnyh
rejonuw
Ameryki. Roślina zawiera silnie trujący
sok mleczny. Najbardziej toksyczne są
nasiona. Zawarty w nih glikozyd
nasercowy może spowodować śmierć po
spożyciu nawet tylko jednego owocu.] –
(perui) sárgaleander (Thevetia peruviana)
Text-to-Speech po polsku (z wykorzystaniem
najlepszej bodaj syntezy mowy, jaką jest
Ivona)
–
TTS
Text-to-Speech
(szövegfelolvasó, ill. intelligens hangüzenetSAP)
textile fabric- materiał włókienniczy, materiał
tekstylny, textile structure -struktura
włókiennicza [t., której głębokość jest
mniejsza niż jej szerokość i długość. Może
być wytwarzana poprzez klasyczne tkanie
oraz
techniki
dziania;
dodatkowo
posiadamy t. laminowana, rodzaj koronki,
filc, materiał z włókien wiązanych,
materiał powlekany, materiał wzmocniony
ściegiem, przeszywany materiał t., oraz
7064
materiał wielowarstwowy.] – kelme
Lapszerű textiltermék, amely különböző
textilipari eljárásokkal: szövéssel, kötéssel
(lásd vetülékrendszerű ill. láncrendszerű
kötött kelme), fonatolással (lásd bobinet
kelme), csipke (lásd pl. vert csipke), nemez,
valamint az ún. nemszőttkelme-gyártási
eljárásokkal (pl. ragasztással szilárdított
kelme, varrvahurkolt kelme, tűzött kelme)
állíthatók elő. A kelmeképzést követően
további műveletekkel összetett kelméket
állíthatnak elő, mint pl. laminált kelme, ,
bevonatos kelme stb.]
teza [1. założenie, które ktoś zamierza
udowodnić; 2. w dialektyce Hegla:
pierwszy etap trójfazowego rozwoju
rzeczywistości; 3. w utworze literackim:
idea,
przesłanie;
4. log.
założenie,
twierdzenie wymagające dowodu; 5. mat.
część twierdzenia, której przy danych
założeniach należy dowieść] – (gör.) tézis,
tétel (tudományos); tétel, tantétel; vitatétel,
bebizonyítható tétel; vmely tudományos mű
eredményeinek rövid összefoglalása; (irod,
zene) az ütem hangsúlytalan része
teza doktorska – doktori értekezés v. tézis
teza programowa – programtétel
tezaurus, thesaurus [(ang. thesaurus) wym.
tezaurus]
[1. tezaurus,
książka
zawierająca (kompletny) zbiór wyrazów a.
wiadomości z określonej dziedziny;
leksykon, encyklopedia itp.; 2. dzieło
zawierające kompletny zbiór wiadomości
z jakiejś dziedziny wiedzy; 3. leksykon lub
słownik obejmujący całe słownictwo
jakiegoś języka; 4. słownik synonimów,
zwłaszcza w układzie pojęciowym; 5. dwie
podane w tym punkcie definicje różnią się
od podanej we Wprowadzeniu i Rozdziale
I, ponieważ funkcjonują tylko na użytek
klasyfikowania języków informacyjnowyszukiwawczych, ale zachowają również
aktualność przy tworzeniu systemów
informacyjnych nowej generacji (patrz
Rozdział III).] – (gör.) thesaurus,
thesaurusz; (kincsesház); (dawno) az
isteneknek felajánlott fogadalmi ajándékokat
halmozták fel itt; kincs; (nyelvt.) vmely
nyelv teljes szókincsét felölelő szótár; (tud.)
gyűjteményes
mű,
tudományos
anyaggyűjtemény;
olyan
szótár
v.
szójegyzék, amelyben az egyes szavak, mint
fogalmak az egymáshoz viszonyított és
jelzett értékeik (alá-, fölérendeltség stb.)
szerint vannak felsorolva.
1. Tezaurus
to
język
informacyjnowyszukiwawczy,
stanowiący
narzędzie
służące
do
określania
zawartości
dokumentów, do formułowania zapytań
-
Wersja 01 01 2017
informacyjnych
oraz
dokumentów w zbiorach.
wyszukiwania
2. Tezaurus to język deskryptorowy, w ramach
którego
powiązania
pomiędzy
poszczególnymi jego elementami badane i
ustalane są niezależnie od występowania
tych
elementów
w
wyszukiwanych
dokumentach.
Tezaurus Nazw Geograficznych (Thesaurus of
Geographic Names [TGN]) - TGN
Thesaurus of Geographic Names (földrajzi
nevek tezaurusza)
tezauryzacja [gromadzenie i przechowywanie
pieniędzy lub kruszców poza bankami] –
(gör.)
tezaurálás,
tezauráció;
(közg.)
értékhalmozás, felhalmozás, kincsképzés
[javak olyan felhalmozását jelenti, melynek
célja nem a haszonszerzés, hanem a
megőrzés. Leggyakrabban pénz, nemesfém
vagy műkincs formájában történhet.]
tezauryzacyjny, -a, -e – tezaurációs
tezauryzować (gromadzić) – (lat.) tezaurálni;
értéket felhalmozni
Tezeusz [imię męskie pochodzenia greckiego] –
Tézeusz [görög eredetű férfinév, jelentése:
alapító, törvényhozó.]
Tezeusz (gr. Θησεύς Theseus) [w mitologii
greckiej byli dwaj herosi o tym imieniu] –
Thészeusz [görög mitológiai hős, Aigeusz
athéni király és Aithra fia]
też [1. partykuła włączająca do większego zbioru
wyróżniony przez nią element i
komunikująca, że można o nim
powiedzieć to samo co o pozostałych
elementach, np. Czy ty też o tym
wiedziałeś?; 2. partykuła występująca w
zdaniu nawiązującym do poprzedniego i
podkreślająca, że mowa jest o tych
samych przedmiotach lub faktach,
których dotyczyło wcześniejsze zdanie, np.
Liczyłam, że dostanie nagrodę. Tak też się
stało.;
3. partykuła
występująca
bezpośrednio przed ostatnim członem
wyliczenia, sygnalizując jego zamknięcie,
np. Nie wiem, czy dobrze usłyszałam, czy też
nie.; 4. lekcew. partykuła wprowadzająca
wypowiedź
wyrażającą
negatywny
stosunek mówiącego do osoby, przedmiotu
lub faktu, których dotyczy, np. Też masz
zachcianki!] – is, szintén, ugyancsak,
ugyanúgy
też białe – szintén fehér (az is fehér)
też masz pomysły! – (közb.) neked aztán vannak
ötleteid!
też mi fachowiec! – (közb.) szép kis szakember!
też nie – se, sem, nem is
też nie ma – sincs, sincsen, nincs is
7065
też tam – ugyanoda, ugyanott
też tu – ugyanitt
tę książkę zna tylko z okładki – csak külsejéről
ismeri azt a könyvet
tę mogę polecić – ezt tudom ajánlani
tę wielką walizę trzeba nadać na bagaż – ezt a
nagy bőröndöt fel kell adni poggyászként
tęchnąć [1. o produkcie żywnościowym: pleśnieć;
2. przechodzić
zapachem
stęchlizny;
3. tracić obrzęk] – apadni, süllyeni,
süppedni; kialudni; romlani, büdösödni,
dohosodni,
megromlani,
megrothadni;
(daganat) lelohad
tęcza [1. barwny łuk powstający na niebie
wskutek załamania promieni Słońca w
kroplach
deszczu;
2. zespół
barw
powstających wskutek rozszczepienia
światła przez pryzmat; 3. o wielu kolorach
zestawionych ze sobą lub znajdujących się
blisko siebie; 4. we wnętrzu kościelnym:
łuk odgraniczający prezbiterium od nawy
głównej; 5. była znakiem przymierza z
Bogiem, symbol miłosierdzia Bożego.] –
szivárvány (1Móz 9,12-13)
tęcza różnobarwna – tarka szivárvány
tęcznik [chrząszcz z rodzaju Calosoma z rodziny
biegaczowatych. Mają kolor metalicznie
zielony z odcieniem fioletu i czerwieni. Są
drapieżne, atakują wszystkie stadia
rozwojowe owadów.] – (áll.) bábrabló
 tęcznik liszkarz (Calosoma sycophanta)
[gatunek owada z rodziny biegaczowatych z
rzędu
chrząszczy]:
aranyos
bábrabló
(Calosoma sycophanta) [a rovarok (Insecta)
osztályának a bogarak (Coleoptera) rendjéhez,
ezen belül a ragadozó bogarak (Adephaga)
alrendjéhez és a futóbogarak (Carabidae)
családjához tartozó faj]
 tęcznik mniejszy (Calosoma inquisitor) [owad
z rzędu chrząszczy. Jeden z występujących w
Polsce
chrząszczy
z
rodziny
biegaczowatych.]: kis bábrablóval (Calosoma
inquisitor)
 tęcznik złocisty (Calosoma auropunctatum)
[owad z rzędu chrząszczy]: aranypettyes
bábrabló (Calosoma auropunctatum)
tęczowo – szivárványosan
tęczowy, -a, -e [1. dotyczący tęczy na niebie lub
tęczy
we
wnętrzu
kościelnym;
2. różnokolorowy, wielobarwny; 3. mający
-
Wersja 01 01 2017
same dobre strony] – szivárvány-; (barwny)
szivárványos, szivárványszínű, színes
tęczówka [barwna, nieprzejrzysta część błony
gałki ocznej w kształcie krążka] –
szivárványhártya (iris)
tędy [zaimek odnoszący się do miejsca
stanowiącego trasę ruchu, wskazanego w
jakiś sposób przez mówiącego, np. gestem,
albo wskazujący na miejsce, o którym
była lub będzie mowa] – erre, ide, errefelé;
arrafelé, emerre, ezúton, ezáltal, ezen át
tędy i owędy – erre és arra; emerre és amarra
tędy nie wolno przechodzić przez ulicę – itt nem
szabad átmenni az utcán
tędy owędy – erre-arra; ide-oda
tędy proszę! – erre tessék! kérem, fáradjon be!,
tessék belépni (befáradni)!, tessék bejönni!
fáradjon be! kerüljön beljebb!
tędy się nie jedzie! – erre tilos az út!
tęgawy, -a, -e [dość tęgi] – eléggé elhízott, kövér
tęgi, -a, -ie [1. odznaczający się dużą tuszą;
2. duży i mocny; 3. będący objawem siły
fizycznej,
np.
Tęgi
szturchaniec.;
4. odznaczający się dużym nasileniem, np.
Tęgi mróz.; 5. dobry w swoim zawodzie, w
swojej dziedzinie] – (otyły) kövér, testes,
termetes; hájas; derék, erős; markos; vastag;
(dzielny) bátor, derék; (gęsty) tömör, tömött,
sűrű; zömök; (átv.) erős, jó
tęga głowa – jó fej, hatalmas koponya
tęga kobieta – debella, kövér nő, delnő
tęgi jeżdziec – jó lovas
tęgi materiał – erős anyag
tęgi mróz – erős fagy, csikorgó hideg v. fagy,
farkasordító hideg; kemény fagy v. hideg;
metsző hideg
tęgi robotnik – jó, erőteljes munkás
tęgi żołnierz – kemény katona
tęgie wino – erős bor
tęgo – derekasan, ügyesen, bátran, becsületesen;
önfejűen, makacsan, nagyon, erősen;
kövéren
tęgo marzenie – nagyon fázni
tęgo pije – nagyon iszik
tęgo śpi – erősen v. mélyen v. jól alszik
tęgopokrywe
[chrząszcze,
tęgopokrywe
(Coleoptera), rząd kosmopolitycznych,
lądowych i wodnych → owadów
uskrzydlonych zajmujących różnorodne
środowiska, reprezentowany przez ok. 400
tysięcy gatunków, bardzo zróżnicowanych
w budowie, biologii i rozmiarach (od 0,2
mm do 15 cm).] – (áll.) fedelesszárnyúak
tęgoskór [grzyb podobny do ziemniaka, o
jajowatych, żółtobrunatnych owocnikach
7066
pokrytych grubą, chropowatą skórą] –
(növ.) áltrifla [Burgonya alakú, rozsdabarnás
színű, kemény gomba. Felszíne pikkelyesen
repedező, alul gyökerező, rövid tönkkel.
Belseje szürkésfekete]
Tęgoskór
pospolity
Scleroderma
vulgare
Hornemann syn. tęgoskór cytrynowy
Scleroderma citrinum Pers (1801), syn.
Scleroderma aurantium L. Vaill. Pers.
[trujący grzyb należący do rodzaju
tęgoskór, rosnący na ziemi w piaskach i
kwaśnych glebach, w lasach liściastych i
iglastych] – Erdei áltrifla (Scleroderma
aurantium,
Scleroderma
citrinum,
Scleroderma vulgare)
tęgość – kövérség, zömökség; tömörség; (átv.) erő;
keménység
tępak [pogard. człowiek tępy] – nehéz felfogású,
nehéz fejű ember
tępawy, -a, -e [1. niezbyt ostry; 2. obraźl. o
człowieku: mało bystry; też: świadczący o
pewnej ograniczoności umysłowej] – kissé
tompa, nem túl éles; kissé korlátolt,
tompaagyú ember
tępawy nóż – életlen kés
tępiciel [ten, kto zwalcza kogoś lub coś] –
pusztító, romboló ffi
tępić [1. niszczyć, trzebić; 2. prześladować lub
zwalczać kogoś, coś; 3. czynić nieostrym;
4. powodować osłabienie czegoś; 5. pot.
złośliwie szkodzić komuś] – tompítani,
eltompítani; (átv.) butítani, elbutítani;
(niszczyć)
pusztatíni,
irtani,
kiirtani,
rombolni
tępić nóż – kést tompítani
tępić szczury – patkányt írtani
tępić owady za pomocą cyjanu – (gör.) ciánozni;
ciánnal férget írtani
tępić się [1. wzajemnie się zwalczać; 2. stawać się
nieostrym] – eltompítja eszét, butítja magát;
tompulni,
eltompulni;
(átv.)
butulni,
elbutulni
tępieć (tępieje) [1. stawać się nieostrym; 2. tracić
bystrość, inteligencję; 3. o zmysłach,
władzach umysłowych: słabnąć; 4. tracić
wrażliwość lub stawać się biernym] –
vásni, kopni, tompulni; (fásulni, hülyülni,
bárgyúvá lenni )
tępienie [rzecz. odczas. od: tępić] – irtás, pusztítás;
(átv.) tompítás, tompulás
tępienie chwastów – gyomirtás
tępo – tompán, életlenül; bárgyún, hülyén,
korlátoltan, ostobán
tępogłowy, -a, -e – butafejű, tompaeszű, buta
tępość – tompulás, gyengeség
tępość noża – a kés tompasága v. életlensége
-
Wersja 01 01 2017
tępota [1. brak inteligencji, zdolności; 2. apatia,
bierność; 3. obraźl. o kimś, komu brak
inteligencji i zdolności] – tompultság,
butaság; apátia
tępy, -a, -e [1. źle tnący lub słabo kłujący;
2. spłaszczony, ścięty; 3. świadczący o
braku inteligencji lub o bierności;
4. odczuwany, słyszany niewyraźnie; też:
męczący; 5. o niektórych zmysłach:
osłabiony, pozbawiony ostrości; 6. obraźl.
ograniczony umysłowo] – tompa, életlen;
(átv.) buta, ostoba, nehéz felfogású; tompult,
buta, bárgyú; nehéz felfogású; hülye
tępa głowa – tompult agy
tępa siekiera – tompa fejsze v. balta
tępy ból – tompa fájdalom
tępy odgłos wypukowy – (orv.) tompa kopogtatási
hang
tępy rozum – tompa ész
tępy słuch – rossz hallás, botfül, botfülűség;
nagyothallás, süketség
tępy wzrok – gyenge látás
tęskliwie – vágyódva, epedve, sóvárogva,
kívánkozóan
tęskliwy, -a, -e (markotny, smutny) – vágyódó,
epedő, sóvárgó, kívánkozó; szomorú,
búskomor
tęsknica [poet. uczucie żalu wywołane rozłąką z
kimś, brakiem lub utratą kogoś albo
czegoś] – (dawno) sóvárgás, epedés,
vágyódás, honvágy
tęsknić (tęsknię) [1. odczuwać żal, być smutnym z
powodu czyjejś nieobecności, braku
kontaktu z kimś lub z czymś; 2. mocno
pragnąć pozyskać, osiągnąć coś] – (za
kim/czym) vágyni, vágyódni, vágyakozni
(vkire/vmire v. vki/vmi után); epedni,
sóvárogni, kívánkozni, unatkozni
tęskni do swoich – vágyik a saját emberei v.
honfitársai után
tęsknić do kogo/czego – vágyni vkire/vmire;
kívánkozni vki/vmi után
tęsknić do kraju – haza vágyni, honvágya van
tęsknić za kim/czym – sóvárogni, vágyakozni,
vágyni, vágyódni, epedni, epekedni vki/vmi
után
tęsknić za kimś – vágyni v. vágyakozni vkire,
vágyódni vki után
tęsknie, tęskno [żałośnie, smutno, rzewnie,
melancholijnie] – epedőn, sóvárgón,
vágyódón
tęsknienie (za kim/czym) – vágyakozás, vágyódás,
sóvárgás (vki/vmi után)
tęskno mi do niego – vágyódom hozzá, sóvárgok
utána
tęskność – epedés, sóvárgás, vágyakozás
7067
tęsknota [1. uczucie żalu wywołane rozłąką z
kimś, brakiem lub utratą kogoś albo
czegoś;
2. silna
chęć
osiągnięcia,
pozyskania czegoś] – (za kim/czym)
sóvárgás, vágy, vágyódás, vágyakozás,
epekedés (vki/vmi után); szomorkodás
tęsknota za Bogiem – vágyódás Isten után [62.
zsoltár (az Istenre szomjas lélek imája;
Vágyódás Isten után)]
tęsknota za krajem – honvágy
tęskny, -a, -e [pełen tęsknoty; też: wywołujący
tęsknotę] – sóvárgó, epedő, vágyódó,
szomorú, bánatos, bánkódó
tętent [1. odgłos uderzających o ziemię kopyt
biegnącego zwierzęcia; 2. odgłos kroków
ludzkich; 3. miarowy odgłos będącej w
ruchu maszyny, jadącego pociągu itp.] –
lódobogás; topogás, dobogás; csattogás,
zakatolás
tętniak [chorobowe uwypuklenie tętnicy] – (orv.)
ütőérdaganat, verőérdaganat
tętniak workowaty – zacskószerű verőérdaganat
tętnica [naczynie krwionośne prowadzące krew z
serca do wszystkich tkanek i narządów
ciała] – véna, ütőér, verőér, artéria
tętnica główna (zob. aorta) – véna, főütőér,
főverőér
tętnica maciczna [główne naczynie krwionośne
zaopatrujące macicę. Odchodzi od tętnicy
podbrzusznej i dzieli się na ramię
wstępujące, zaopatrujące trzon macicy,
oraz ramię zstępujące doprowadzające
krew do części pochwowej macicy.
Spiralny przebieg pozwala w czasie ciąży
na wydłużenie naczynia na cały
zwiększony ciążowo obszar. Światło
naczynia, powiększone w ciąży, pozwala
na dopływ krwi do macicy w ilości ok. 600
ml na min. Zakończenia tętnicy macicznej
zwane
są
naczyniami
macicznołożyskowymi. Zaopatrują one w czasie
ciąży
przestrzeń
międzykosmkową
(łożysko), stanowiącą strefę wymiany
między matką a płodem.] – méh erei
(méhet három artéria látja el)
tętnica płucna [tętnica doprowadzająca krew
żylną z prawej komory serca do płuc] –
tüdőverőér
tętnica poboczna – mellékartéria
tętnica szyjna wspólna (łac. arteria carotis
communis) [główne naczynie tętnicze
zaopatrujące głowę i szyję. Po lewej
stronie odchodzi ona z łuku aorty, z
prawej strony z pnia ramiennogłowowego. Na szyi biegnie razem z żyłą
szyjną wewnętrzną i nerwem błędnym w
powrózku naczyniowo-nerwowym. W
-
Wersja 01 01 2017
obrębie trójkąta tętnicy szyjnej wychodzi
ona spod przedniego brzegu mięśnia
mostkowo-obojczykowo-sutkowego dając
możliwość dogodnego badania tętna. W
górnym biegu wytwarza zatokę tętnicy
szyjnej. Tętnica szyjna wspólna dzieli się
na wysokości 3-4 kręgu szyjnego na
tętnicę szyjną wewnętrzną i tętnicę szyjną
zewnętrzną. W obrębie szyi tętnica szyjna
wspólna biegnie tranzytem nie oddając
przed podziałem żadnych gałęzi.] – közös
fejverőér v. fő nyaki ütőér (arteria carotis
communis) [a fejet és a nyakat oxigéndús
vérrel ellátó artéria, mely a nyakon fut felfele
a fej irányába és még a nyakon kettéoszlik
arteria carotis internára és arteria carotis
externára. Előbbi elsősorban a koponyán
kívüli képleteket látja el, míg utóbbi az agy
vérellátásáért felelős. Az érnek nagy
orvosgyakorlati jelentősége van, nyaki
pulzálása könnyen kitapintható valamint a
kettéoszlásánál található a sinus caroticus,
mely fontos szerepet játszik a vérnyomás
szabályozásában.]
tętnica twarzowa – az arc ütőere
tętnica wieńcowa serca – szívkoszorúér
tętnice oponowe – agyburok-erek
tętnice wieńcowe [dwie tętnice odżywiające
mięsień serca, odchodzące od tętnicy
głównej] – koszorúér; koszorúerek
tętnicowy, -a, -e – verőér-, ütőér, érveréstętniczka – ütőerecske
tętniczy, -a, -e – vénás; lüktető
tętnić (tętnię) [1. uderzając w coś, powodować
powstawanie
głuchego,
rytmicznego
odgłosu; 2. o ziemi, podłożu itp.: dudnić;
3. o będących w ruchu maszynach,
jadących pociągach itp.: wydawać,
wywoływać rytmiczny dźwięk, odgłos; 4. o
krwi: pulsować; 5. być ożywionym czymś,
być pełnym odgłosów, dźwięków, ruchu
itp.] – dobogni, csattogni; dübörögni, zúgni,
döngeni, dobogni, kopogtatni, zörgetni,
kerepelni, csörömpölni; (o pulsie) lüktetni,
verni, ütni
tętnienie – lüktetés, érverés, dobogás, kopogtatás,
zörgetés, csörömpölés
tętno [1. puls; 2. miarowy przebieg, rytm czegoś]
– érverés, pulzus; ritmus
tętno drgające – rezgő érverés
tętno faliste – hullámzó érverés
tętno nitkowate [tętno słabe, ledwo wyczuwalne]
– gyenge szívverés v. pulzus
tętno zamierające – elhaló érverés
tęża – (növ.) agávé
7068
tężec [1. choroba; ostra choroba zakaźna; 2.
groźna choroba zakaźna] – tetanus,
tetanusz; vérmérgezés; merevgörcs
tężeć [1. gęstnieć, ścinać się; 2. zastygać w
bezruchu; 3. wzmagać się; 4. przechodzić
ze stanu ciekłego w stan stały] –
erősködni,szilárdulni, megaludni, megfagyni,
megdermedni; duzzadni, kocsomyásodni,
zselatinizálódni, koagulálni
tężenie – merevedés, szilárdulás, sűrítés, dermedés,
megkeményedés; (ép.) kötés
tężenie solanki – a sósvíz sűrűsödése
tężenie
zaprawy
–
vakolatszilárdulás,
habarcskeményedés
tężnia [urządzenie do stężania solanki] –
sólepárló berendezés, sópárlómű, sűrítőmű
tęższy, -a, -e (tęgi) – kövérebb, erősebb
tężyzna [duża siła i wytrzymałość fizyczna lub
psychiczna] – életerő, (fizikai, pszichikai)
erő; erőteljesség, kiválóság, kitűnóőség,
pompásság, jóravalóság, derekasság
tężyzna fizyczna – erőnlét; kondíció
tête – (fr.) tête; fej, él, csúcs
tête-à-tête1 [wym. tetatet] [sam na sam, zwłaszcza
z osobą przeciwnej płci] – (fr.) tête-à-tête;
bizalmas egyedüllét, magány
tête-à-tête2 [wym. tetatet] [spotkanie sam na sam
dwóch osób, zwłaszcza przeciwnej płci] –
(fr.) tête-à-tête; négyszemközt; bizalmas,
négyszemközti együttlét
TFT (ang. Thin Film Transistor) [to skrót
określający
rodzaj
tranzystora
wykorzystywanego
w
pewnych
kolorowych
wyświetlaczach
ciekłokrystalicznych. TFT LCD to
wyświetlacz
sterowany
cienkowarstwowymi tranzystorami o
aktywnej matrycy, pozwalający na
uzyskanie obrazów o najwyższej jakości w
monitorach komputerowych, głównie w
notebookach. Wyświetlacze TFT LCD
umożliwiają
uzyskanie
lepszych
parametrów
obrazu
niż
typowe
wyświetlacze LCD. Tranzystory TFT
produkuje się metodą CVD (Chemical
Vapor Deposition). Aktualnie Epson i JSR
pracują
nad
metodą
produkcji
tranzystorów za pomocą drukowania
„atramentowego” wykorzystując ciekłą
mieszaninę wodoru i
krzemu w
organicznym
rozpuszczalniku
oraz
wykorzystanie
metody
nakładania
obrotowego ciekłych półprzewodników.] –
TFT-kijelző
(Thin
Film
Transistor)
„Vékonyfilmes-tranzisztoros” kijelző [A
folyadékkristályos-kijelzőkkel
(LCD)
szemben a TFT-kijelző minden egyes
-
Wersja 01 01 2017
képpontja egy saját tranzisztorból áll, amely
aktív állapotban elő tud állítani egy világító
pontot. Az ilyen kijelzők világossága és
kontrasztja ezért érthetően magasabb mint a
hagyományos LCD-kijelzőkké. Ebben az
összefüggésben aktív-mátrix kijelzőkről
beszélünk. Az ilyen kijelzők hátrányosak a
szabadban: miközben a „passzív” LCDkijelzők idegen fényt használnak fel egy
képpont megvilágítására, addig a TFTkijelzőknek a természetes fény ellenében kell
világítaniuk. Csak ha túllépik a természetes
fény erősségét, akkor olvasható el a
képernyő felirata – viszont a nap
fényerejével nem tudják felvenni a versenyt
az akkumulátorral táplált aktív-matrix
kijelzők. 3. Aktív mátrixos LCD kijelző.]
-
TFT Thin Film Transistor (vékonyfilm,
/vagy réteg/ tranzisztor)
TFT LCD Thin Film Transistor Liquid
Cristal Device (vékonyfilm tranzisztor
folyadékkristályos kijelző)
TFTP to skrót od angielskiego Trivial File
Transfer Protocol [co słowo w słowo znaczy
trywialny protokół transfeu plików. Jest to
względnie
prosty
protokół
wykorzystywany do przesyłania plików.
Jest on implementowany na protokole
UDP, chociaż jego definicja nie wyklucza
stosowania
innych
protokołów
datagramów. Nie posiada większości
funkcji protokołu FTP – np. nie może
wyświetlać katalogów, ani uwierzytelniać
użytkowników, a jego jedynym zadaniem
jest odczytywanie plików z komputera
zdalnego i transmitowanie do niego
plików. Protokół TFTP wykorzystywany
jest przeważnie przez aplikacje poczty
elektronicznej.] – (ang.) TFTP (Trivial File
Transfer Protocol, triviális fájlátviteli
protokoll)
tfu [wykrzyknik imitujący dźwięk podczas
plucia, wyrażający wstręt lub odrazę, albo
wypowiadany przez kogoś, kto zauważył,
że powiedział nie to, co chciał] – pfuj!, fúj!
TGA rozwija się w (ang.) Truevision Graphics
Adapter [oryginalnie opracowany przez
firmę Truevison (teraz Avid), znany także
jako TARGA jest rastrowym formatem
plików graficznych. Oryginalnie używany
był w kartach graficznych TARGA oraz
VISTA,
które
były
pierwszymi
procesorami graficznymi obsługującymi
standardy
Highcolor/truecolor
dla
komputerów IBM PC i kompatybilnych.
Ta rodzina kart graficznych przeznaczona
była do profesjonalnej obróbki obrazu
oraz edycji wideo więc rozdzielczość
plików
TGA
zwykle
odpowiada
7069
rozdzielczości standardów NTSC oraz
PAL] – TGA [True Vision Targa cég
pixelgrafikus adatformátuma]
The Royal Society [Towarzystwo Królewskie w
Londynie, dokładniej The Royal Society of
London
for
Improving
Natural
Knowledge,
angielskie
towarzystwo
naukowe o ograniczonej liczbie członków
(ok. 500 członków krajowych i ok. 50
członków
zagranicznych),
pełniące
funkcję brytyjskiej akademii nauk] – The
Royal Society [a
legrégibb
angol
tudományos társulat. 1660-ban alapították,
1662-ben megkapta II. Károly királyi
kiváltságlevelét.]
theatrum
[wym.
teatrum],
teatrum
[przedstawienie teatralne lub sytuacja
mająca cechy takiego przedstawienia] –
(gör.) teátrum; (dawno) színház
thema probandi [przedmiot dowodzenia] – (lat.)
thema probandi; bizonyítandó körülmény; a
bizonyítás tárgya
theoria iuridica [teoria prawna] – (lat.) theoria
iuridica; jogelmélet
thermidor [jedenasty miesiąc fr. kalendarza
republikańskiego. 9 thermidora - obalenie
Robespierre'a i jego grupy przez Konwent
Narodowy podczas Rewolucji Fr., koniec
okresu terroru (27 VII 1794 r.)] – (fr.)
thermidor; (hist.) – (fr.) termidor, thermidor
(meleget adó); (hist) a nagy francia polgári
forradalom bevezette naptárban a július 20ától augusztus 18-áig terjedő hónap; az 1794.
thermidor 9-i (július 28) ellenforradalmi
államcsíny elnevezése
thesaurus {rzecz.}; tezaurus {m.} – (informatika)
thesaurus [dokumentumok osztályozására
használt segédlet, természetes nyelven
kifejezett
fogalmak
(szakkifejezések)
rendezett szótára; feltünteti a fogalmak közt
fennálló fontosabb logikai kapcsolatokat és
utalókkal vezet a szinonimák közül az
elfogadott szakkifejezésre, a deszkriptorra;
egy jó tezaurusz alapján sokkal pontosabban
lehet keresni, mint pl. a teljes szövegű
keresőkkel]
Thiefware (ang. thief = złodziej) [żargonowe
określenie
oprogramowania
wykradającego ukradkiem dane
z
komputera użytkownika i przesyłającego
je na serwer autora programu w
Internecie.] – Thiefware [Thiefware-ek
(tolvajprogramok). Más webhelyek tracking
cookie-jait átírva térítik el az böngészőt.]
thin client {rzecz.} (też: light client); lekki klient
{m.} [komp.] [zł.] - thin client - 'vékony
kliens'
csökkentett
funkcionalitású
számítógép [a hálózati számítógépek
-
Wersja 01 01 2017
kategóriájába tartozó egyszerűsített személyi
számítógép; más elnevezései: network
computer (NC: Java alapú), Net PC
(Windows alapú); többnyire helyi, vállalati
hálózatok esetében használatos gépek
melyeket központilag látnak el programokkal
és tartanak karban; mechanikus tárolói
(merevlemez, CD-ROM) nincsenek, ezért
lényegesen olcsóbbak mint a teljes értékű
személyi számítógépek (PC)]
thin-film transistor (też: TFT); tranzystor
cienkowarstwowy – TFT, Thin Film
Transistor, vékonyfilm-tranzisztor
Thor [wym. tor] [Thor 'st.skand. bóg piorunów';
mit. germ. północnogermański bóg burzy i
piorunów, opiekun domu i rodziny, trzody
i zboża] – Thor; a vihar istene a germán
mitológiában
Thot [wym. tot], Tot [mit. egip. bóg, władca
księżyca, twórca rachuby czasu, strażnik
kalendarza i opiekun skrybów] – Thot
(óegyiptomiul
Dzsehuti
ḏḥwty)
[az
egyiptomi mitológiában az írás és a
tudományok istene, az írnokok pártfogója]
thread {rzecz.}; wątek {m.} [komp.] [część
programu wykonywana współbieżnie w
obrębie jednego procesu; w jednym
procesie może istnieć wiele wątków.] –
(ang.) thread; végrehajtási szál [1. Usenet
newsgroupoknál használt fogalom: egy
vitaindító levél és a vele kapcsolatban
beérkezett válaszlevelek összessége; a newsolvasók többsége thread-ek szerint rendezve
is meg tudja mutatni az egyes hírcsoportok
anyagát; 2. végrehajtási szál (angolul thread)
a számítógép-programozás során létrehozott,
önálló végrehajtási egységként működő
program,objektum,
szekvenciálisan
végrehajtható utasítás-sorozat, egy adott
probléma véges számú lépésben történő
megoldása (algoritmus).]
thrombophlebitis [zapalenie zakrzepowe żyl] –
(gör.)
trombophlebitis, tromboflebitisz;
(orv.) vérrögös visszérgyullaás
Thuja sutchuenensis (Franch.) [gatunek drzewa
z rodziny cyprysowatych. Pochodzi z
Chin, gdzie jest krytycznie zagrożonym
endemitem w okolicy Chongqing w
Syczuanie.] – Thuja
sutchuenensis
(szecsuáni életfa); Szecsuáni tuja
TIA (The Internet Adapter) – TIA (The Internet
Adapter) [shareware szoftver az Internethez
modemmel kapcsolódó gépeknél egy valódi
TCP/IP csatlakozás szimulálására; hasonló a
SLIP-hez és a PPP-hez, de ez csak a
szolgáltató gépen fut, így az ilyen
hozzáféréssel nem rendelkező felhasználók
is használhatják]
tiara [1. gr. tiára, tiarēs 'tiara; turban'; potrójna
korona papieża; nakrycie głowy staroż.
Persów,
zwł.
królewskie,
wysokie,
otoczone diademem; 2. nakrycie głowy
papieża, na zdjęciu tiara papieża Jana
XXIII; 3. Tiara, czyli Czapka] – (perzsa)
tiara; (hist.) az ókori perzsa és asszír
császárok fejdísze; (vall.) római pápa hármas
szintű koronája
7070
XXIII. János pápa
Tiatyra, także Tyjatyra * Siedem kościołów –
Tiatira (áldozati kapu; leány (város)) [Város
Ázsia római tartományban, Lídia és Misia
közt a határon, takácsai és festői révén ismert
(bíbor) (ApCsel 16,14; Jel 2,18-29).]
tibi et igni [łac., (tylko) dla ciebie i dla ognia;
przeczytaj i zaraz spal] – tibi et igni;
elolvasás után elégetendő
tibia [łac., zob. aulos] – (lat.) tibia; (zene) a régi
rómaiak kettős fuvolája; (orv.) sípcsont
Tibor (łac. Tiburtius), Tyburcjusz, Tyburcy [to
imię męskie pochodzące ze starożytnego
Rzymu. Wśród patronów - św. Tyburcjusz
(Tyburcy), żyjący w III wieku.] – Tibor
[férfinév a Tiborc keresztnév rövidüléséből
származik. Voltaképpen a latin Tiburtius
családnévből ered, amelynek jelentése: (a
Róma közeli) Tibur városból való. Csak
magyar nyelvterületen használt név.]; Tiborc
[férfinév a latin Tiburtius családnévből ered,
amelynek jelentése: (a Róma közeli) Tibur
városból való. Rokon név: Tibor.]
Tiborek – Tibi
tie-break [wym. tajbrek] [dogrywka, np. w
meczu tenisowym lub w siatkówce] – (sp)
set, játék, tie-break, tiebraker, tiebrake
rövidített játék (teniszben)
tie-krawat, necktie-wiązać, wiązanie pod szyją
[pasek tkaniny lub dzianiny, którego
szerokość
jednego
końca
spełnia
wymagania obecnej mody (między 30 mm
a 120-plus mm). Jego zwykła długość to
1.30 m. Jest cięty pod kątem zwykle na
trzy części; na tyle jego wnętrza jest szew,
-
Wersja 01 01 2017
a jego przedłużona część jest prążkowana.
Pierwszy krawat noszony był przez
legiony rzymskie, w celu ochrony przed
zimnem. Stał się ozdobnym wyrobem w
17. wieku. Wyróżniamy z pojedynczym
węzłem, (stosowany w węższym k.), oraz z
podwójnym węzłem,
który tworzy
regularny trójkąt. K. służy jako
dekoracyjny dodatek do ubioru, jest
noszony na szyi. Różne rodzaje są
wybierane na różne okazje. Wytwarzany z
jedwabiu i tkanin wełnianych; również
dziany na osnowarkach bez wymaganego
wcześniejszego
przetwarzania.]
–
nyakkendő [Az inggallér alatt vezetett
divatos, szövetből vagy - ritkábban - kötött
kelméből készült öltözet kiegészítők
összefoglaló neve. Eredete a római korra
vezethető vissza, a légionáriusok a hideg
ellen viseltek ilyen sálszerű nyakbavalót. A
17. században lett az öltözék divatos
kiegészítője. A nyakkendőknek különböző
típusai vannak. A hosszú nyakkendő
mintázata és szélessége (30-120 mm) nagy
mértékben függ a divattól. Hossza általában
1,3 m körül van. A szövött nyakkendőt a
szövetvégből átlósan szabják ki és
jellemzően három részből áll: magából a
nyakkendő-anyagból
(ezt
többnyire
selyemből vagy mesterséges szálból készült
fonalakból,
gyakran
jacquard-mintával
szövik), a sima béléséből és a gallér alá eső
keskeny részen egy merevítő bélésből. A
kötött nyakkendő lényegében egy hosszabb,
mintás kötésű körkötött tömlő, lelapítva és
béléssel kiegészítve. Ugyancsak fontos
nyakkendő típus a csokornyakkendő.]
tie-krawat
Tiers État [wym. tier-zeta] [fr., Stan Trzeci (po
duchowieństwie i szlachcie) we fr. Stanach
Generalnych w okresie Rewolucji Fr.:
mieszczaństwo] – (fr.) tiers état; (hist.) a
harmadik rend; a francia hűbériség idején a
polgárság
7071
TIFF (ang. Tagged Image File Format) –
komputerowy format plików graficznych;
znacznikowy format pliku obrazu {m.}
[komp.] [zł.] [Służy do zapisywania grafiki
rastrowej] – TIFF (Tagged Image File
Format) - 'TIFF' képformátum (címkézett
képállomány
formátum)
[Tag
(elterjedtebben, de kevésbé helyesen:
Tagged) Image File Format] [1. az egyik
legelterjedtebb képek tárolására alkalmas
fájlformátum. Kiterjesztésként a .tif használt.
(Vigyázat, mert megtévesztő: a rövidítés
TIFF, míg a kiterjesztés csak .tif.
Előfordulnak olyan szoftvertermékek is,
amelyek a .tiff kiterjesztést használják, főleg
az
Apple
Computer
által gyártott
számítógépeken, de nem gyakoriak). 2.
Főleg a kiadványszerkesztésben és nyomdai
munkáknál használatos, többféle tömörítési
módszert is támogató grafikus képformátum.
3. A TIFF (Tagged-Image File Format) a
Aldus, MicroSoft és a NeXT cégek által
létrehozott képformátum. A TIFF formátum
a különböző alkalmazások közötti képcsere
megkönnyítésére
született.
Ezen
képformátum által használt tömörítés
megegyezik a GIF formátuméval, azzal az
eltéréssel,
hogy másfajta színkódoló
rendszert használ. Lásd még BMP, GIF,
JPEG, PCX, TIFF; 4. Aldus cég (Tagged
Image
File
Format)
pixelgrafikus
veszteségesen tömörített adatformátuma. 4.
az
Aldus
cég
bittérképszerű
(képpontgrafikus),
tömörítés
nélküli
képformátuma;
t.k.
lapolvasók
által
digitalizált, megmunkálásra váró képek
tárolására használják; [megmunkált képeket
általában tömörítve, pl. GIF, JPEG, stb.
formátumban
szokás
tárolni];
TIFFállományok általában nagyok, ismertető
jelük a ".tiff" vagy ".tif" kiegészítés]
Tiger Team [zespół doświadczonych ekspertów z
dziedziny
bezpieczeństwa
systemów
komputerowych
lub
hakerów,
zatrudniony dla odnalezienia słabych
punktów sieci korporacyjnej i odkrycia
luk w jej zabezpieczeniach. Członkowie
tych zespołów, chcąc dostać się do sieci
komputerowej i jej zasobów, uciekają się
do stosowania najróżniejszych, czasem
bardzo
prozaicznych
metod.
Wypróbowane techniki polegają na
przeglądaniu zawartości koszy na śmieci,
nakłanianiu pracowników do podawania
haseł przez telefon, a nawet włamywaniu
się do pomieszczeń serwerów poprzez
dach. Wyczyny członków tych grup
obrosły już legendą.] – (inf.) Tiger Team [A
-
Wersja 01 01 2017
behatolási lehetőségek tesztjeit végző, kézi
módszerekre szakosodott csapat.]
tik [fr. tic 'jw.'; przen. 'nawyk'; med. objaw
polegający
na
mimowolnych,
stereotypowych, niecelowych ruchach
(kończyny, głowy, mięśni twarzy itd.).] –
(fr.) tic; (orv.) rángás, rángatódzás;
elsősorban a szem körüli és az arcizomzat
ideges rángatódzása; (skurcz nerwowy)
ideggörcs
tikać – ketyegni, tiktakolni
tik-tak [wykrzyknik nazywający dwa kolejne,
regularnie powtarzające się dźwięki, jakie
powstają wtedy, gdy zegar tyka] – tik-tak
(órahang); ketyegés, tiktakolás
tiksotropia
(pamięć
cieczy)
[właściwość
niektórych rodzajów płynów, w których
występuje zależność lepkości od czasu
działania sił ścinających, które na ten
płyn działały. Na przykład niektóre płyny
tiksotropowe mogą stać się przez pewien
czas mniej lepkie, gdy podda się je
intensywnemu mieszaniu. Płyny takie po
pewnym czasie (spoczynku) od momentu
mieszania ponownie "zastygają", tzn.
zwiększają swoją lepkość do normalnej
wartości. Możliwe jest jednak także
odwrotne
zjawisko,
tzn.
płynem
tiksotropowym jest także taka substancja,
która czasowo zwiększa swoją lepkość na
skutek mieszania. Tiksotropia jest więc
procesem odwracalnym; do zniszczenia
struktury tiksotropowej płynu wymagane
jest dostarczenie energii.] – tixotrópia [1.
egyes liofil szoloknál fellépő jelenség,
melynek során a kolloid struktúra
(gélszerkezet) nyírással való lerombolása
után regenerálódni képes. Nyírófeszültség
hatására a folyadéknak lecsökken a
viszkozitása, amit később visszanyer. 2. Ez a
gyakorlatban leegyszerűsítve azt jelenti,
hogy minél tovább keverünk egy tixotrópos
folyadékot, az annál hígfolyósabbá válik,
majd nyugton hagyva visszazselésedik.]
tilbury [wym. tilberi] [lekki, dwukołowy powóz
spacerowy z rozkładaną budą, używany w
XIX i XX w.] – (ang.) (ejtsd: tillbörri),
kisebb kétkerekü kocsi, melyet Angliában
találtak ki; könnyű, kétkerekű, felnyitható
tetejű kocsi
timbre [wym. tębr] [fr. 'dzwonek'; jw.' od gr.
týmpanon,
tembr,
barwa
(charakterystyczne
brzmienie)
głosu
ludzkiego a. instrumentu] – (fr.) timbre;
hangcsengés, hangszín
time is money [ang. [wym. tajmiz many] (czas to
pieniądz)] – (ang.) time is money; az idő
pénz
7072
Time To Live (TTL) [określa "czas życia"
pakietu danych lub innych danych (np.
rekordu DNS), stosowany w sieciach
komputerowych. Wbrew nazwie TTL nie
zawsze określa czas. W przypadku czasu
życia
pakietów
danych
w
sieci
komputerowej jest to zwykle liczba
przeskoków, które może wykonać pakiet
na swojej trasie. Każdy kolejny router IP
na trasie zmniejsza wartość TTL
przekazywanego pakietu o jeden. Jeśli
router otrzyma pakiet z TTL równym 0,
odrzuci go i usunie z sieci, a nadawca
otrzyma komunikat ICMP o błędzie. Czas
życia pakietu pomaga unikać przeciążenia
w przypadku źle skonfigurowanych tras
routingu na routerach (pętla w sieci).] –
(számítógép-hálózatok
működésével
kapcsolatos fogalom) TTL, a Time To Live
(életbenmaradási
idő)
[1.
Az
internetprotokoll esetében ez a csomagok
fejlécében található számláló. Valójában nem
idő mérőszáma, hanem „hop count”, amit
minden aktív eszköz (útválasztó (router))
csökkent. Ha egy aktív eszköz 0-nak látja a
TTL-t, akkor egyszerűen eldobja a csomagot.
A TTL mezőre azért van szükség, mert
nélküle redundáns hálózatoknál hibás
beállítás esetén előfordulhatna, hogy az IP
csomagok körbe-körbe keringenek. A TTL
mező nélkül a hálózatban a végtelenségig
keringő csomagok jöhetnének létre és
használhatatlanná válna mivel folyamatosan
foglalnák a hálózat sávszélességét. 2. IP
fejlécben
található
érték,
amely
meghatározza, hogy maximum mennyi ideig
használható az útra indított a csomag. 3.
max. annyi routeren mehet át egy levél,
amennyi ennek az értéke]
timeout (kończyć, skończyć, przerwa) – (ang.)
timeout [inf. hálózati kommunikációs
kapcsolatoknál használt funkció; ennyi ideig
próbálkozik az egyik gép újra felvenni a
kapcsolatot a másikkal, mielőtt feladná a
kísérletezést és bontaná a vonalat]
Timişoara (daw. pol. Temeszwar, węg. Temesvár)
[miasto w zachodniej Rumunii, ośrodek
administracyjny okręgu Temesz, przemysł
maszynowy,
chemiczny,
skórzany,
włókienniczy, spożywczy. Ważny węzeł
komunikacyjny, uniwersytet. W VII
wieku urodził się tu papież Konon.] –
Temesvár (németül Temeswar, románul
Timişoara, horvátul Temišvar, a bánsági
bolgárok nyelvén: Timišvár, szerbül:
Темишвар). [A város a mai Romániában, a
Bánságban található, az egykori Temes
vármegye és a mai Temes megye székhelye.]
-
Wersja 01 01 2017
timokracja [forma rządów, w której władza
sprawowana jest przez grupę ludzi
najbogatszych] – (gör.)
timokrácia;
vagyonuralom, a vagyon uralma; olyan
állami rendszer, ahol az állampolgári
jogokban a lakosok vagyonuk arányában
részesülnek
timokratyczny, -a, -e – (gör.) timokráciatimpani [muz. kotły] – (ol) timpani; üstdobpár
tinedżer (teenager) – tinédzser
tinedżer
tingel-tangel, tingel [daw. podrzędna kawiarnia
lub restauracja, w której odbywały się
występy artystów] – (ném.) tingel-tangel,
tinglitangli; alsóbb rendű zenecsarnok;
harmadrendű zenés mulató
tinglowy, -a, -e – (ném.) tinglitangli; (zene)
értéktelen, olcsó, hatásvadászó (zene)
tip-top [ang. 'szczytowy; pierwszorzędny'; tip
'koniuszek;
szczyt';
najprzedniejszy,
najwyższej klasy, jakości; prima; bardzo
dobrze, doskonale] – (ang.) tip-top, tipptopp; kiváló, remek, nyomat, képmás, kül.
minta
TIR, tir [duży samochód ciężarowy służący do
przewozu
towarów
na
trasach
międzynarodowych] – kamion
Tirgu Mures, Târgu Mureş, (przed reformą
ortografii
Tîrgu
Mureş,
węg.
Marosvásárhely, niem. Neumarkt am
Mieresch), to miasto w Rumunii, stolica
okręgu Marusza.] – Marosvásárhely
(románul Târgu Mureş – a II. világháború
utáni, rendszerváltás előtti román helyesírás
szerint Tîrgu-Mureş; németül Neumarkt,
Neumarkt am Mieresch; latinul Novum
Forum Siculorum, Agropolis, Areopolis)
[municípium Romániában, Maros megyében.
A székelység fővárosa, gazdasági és szellemi
központja, az egykori Marosszék, MarosTorda vármegye, majd a Magyar Autonóm
Tartomány, ma pedig Maros megye
7073
székhelye. Lakosságát tekintve Erdély
hatodik legnagyobb városa. A magyarok
számát tekintve az első helyen áll
Romániában, megelőzve Kolozsvárt.]
Tiszri (hebr. ‫[ )תשרי‬1. pierwszy miesiąc
cywilnego
kalendarza
żydowskiego,
przypadający na wrzesień-październik w
kalendarzu gregoriańskim. W kalendarzu
religijnym miesiąc ten wypada jako
siódmy i liczy 30 dni. 2. żydowska nazwa
siódmego
miesiąca
(wrzesień
/
październik)] – tisri [a zsidó esztendő
hetedik, illetőleg a zsidó időszámítás szerint
első hónapja. T. hó első napjától kezdődik a
zsidó újév, mely a polgári időszámítás
kezdetét 3761 évvel előzi meg (Kr. u. 1897 =
5657. A hónap első és második napja újév (l.
Rós); harmadik napja bőjt (cóm Gedáljohu)
melyet ha szombati napra esnék, a
rákövetkező
vasárnapra
halasztanak;
tizedikén van az engesztelő nap, mely már az
előző nap naplenyugtától kezdődik; 15-től
24-ig sátoros ünnep és a tóra (Mózes öt
könyve) befejezésének ünnepe. T. első napja
rendesen szept. újholdjára esik és tart egész
az okt. újholdig, azaz 28 napig.]
Titonia (kwiaty) – Titónia v. Tithonia [A fészkesek
(Asteraceae) családjába tartozó Tithonia
nemzetségnek 10 faja őshonos Mexikóban és
Közép-Amerikában. Virágaik sárga, narancs
vagy vörös színben pompáznak. A Tithonia
nevét a legendás trójai Tithoniusról kapta. A
görög mitológia szerint Trója egykori királya
szeretője, Eos (Aurora rom.) kérésére
Zeusztól örök életet kapott, de örök
fiatalságot nem. Végül tücsökké változott.
Tithonius könnyei harmatként öntözték a
földet, mikor fiát Akhilleusz megölte a trójai
háborúban. A harmattal öntözött földből
virágok nőttek]
Tithonia rotundifolia (titonia okrągłolistna)
Titonia (Tithonia rotundifolia) – A mexikói
napvirág,
pompás
titónia
(Tithonia
rotundifolia) [kb. másfél méter magasra
növő egynyári, narancsszínű szirmokkal, a
méhek és pillangók kedvence. Mutatós,
igénytelen, ellenálló. A nemzetségnek 10
-
Wersja 01 01 2017
faja őshonos Mexikóban és KözépAmerikában. Virágaik sárga, narancs vagy
vörös színben pompáznak. A Tithonia nevét
a legendás trójai Tithoniusról kapta. A görög
mitológia szerint Trója egykori királya
szeretője, Eos (Aurora rom.) kérésére
Zeusztól örök életet kapott, de örök
fiatalságot nem. Végül tücsökké változott.
Tithonius könnyei harmatként öntözték a
földet, mikor fiát Achilleusz megölte a trójai
háborúban. A harmattal öntözött földből
virágok nőttek.]
titracja (miareczkowanie) – (lat.-fr.) titrálás,
titráció; (vegyt.) térfogati v. téfogatos
elemzés; ennek során a meghatározandó
mennyiségű
anyag
oldatát
ismert
töménységű másik oldattal vegyítik, és a
mérőoldat
fogyásából
kiszámítják
a
meghatározandó anyag mennyiségét
tiul [1. lekka, ażurowa tkanina używana na
welony, woalki i firanki; 2. przezroczysta,
lekka tkanina lub dzianina, która ma
delikatną kratkę. Wytwarzana z przędzy
bawełnianej lub chemicznego jedwabiu o
jednym lub podwójnym układzie nici.
Stosowany
w
produkcji
damskich
sukienek i bluzek, zasłon, dekoracji oraz
do celów technicznych. 3. wyrób
włókienniczy, pleciony, którego nazwa
pochodzi od francuskiej miejscowości
Tulle, gdzie został wymyślony i wykonany
pierwowzór dzisiejszego tiulu. Produkuje
się go z bawełny, jedwabiu zarówno
naturalnego jak i sztucznego oraz włókien
syntetycznych. Może być ozdabiany
wzorem albo gładki, tiule cieńsze używane
są do wyrobu elementów odzieży damskiej
– szczególnie woalek i welonów; grubsze
wykorzystuje się do produkcji zasłon i
firan. 4. Lekka, ażurowa plecionka
metrażowa;
z
bawełny,
jedwabiu
naturalnego, sztucznego, syntetycznego.
Podłoże koronek, haftów, na suknie i
dodatki. Nazwa od francuskiego Tulle, tu
na przełomie XVII i XVIII wieku
wytwarzano pasy plecionki klockowej bez
wzorów, do dowolnego dekorowania.] –
tüll, tüllvászon [Könnyű, hálószerű, áttetsző
szövött, kötött, vagy csipkeverő gépen
készült kelme. Pamutból vagy mestereséges
szálasanyagból gyártják. Jellemzője, hogy
nyílásai hatszög alakúak. Női ruhák és
blúzok díszítései, függönyök, dekorációs
kelmék és műszaki textíliák készülnek
belőle.]
7074
tiul – tüll
tiulowy, -a, -e – tüll-, tüllvászontiulowa firanka – tüllfüggöny
tiulowa woalka – tüllfátyol
tiurma, turma [pot. więzienie, zwłaszcza carskie
lub sowieckie] – (dawnej) börtön
tj. = to jest – azaz, vagyis
tkacki, -a, -ie – takács-, szövőtkactwo [wyrób tkanin z przędzy; też: rzemiosło
albo dział przemysłu zajmujące się
wyrobem tkanin] – szövés, takácsmesterség
tkactwo, tkanie [powtarzane przeplatanie i
łączenie układu osnowowych i wątkowych
nici w materiale włókienniczym na krośnie
za pomocą pewnych trzech systemów
tkania (lnianego, skośnego, i atłasowego).
Technologie tkania stosowane są w
produkcji tkanin, taśm i dywanów.] –
szövés (1) [Két fonalrendszer: a hosszanti
láncés
a
keresztirányú
vetülékfonalrendszer egyes fonalainak kölcsönös,
egymás
alatt
és
fölött
létrehozott
kereszteződésével
(lásd:
kötéspont)
előállított kelme, amit szövőgépen állítanak
elő. Eredménye a szövet. A fonalak
kereszteződési rendszere a szövet kötése.
Három alapkötést különböztetünk meg: a
vászon-, a sávoly- és az alaszkötést; a többi
-
Wersja 01 01 2017
kötésmód ezekre vezethető vissza, ill. ezek
továbbfejlesztésével alakítható ki.]
tkactwo bawelniane – gyapot- v. pamutszövés
tkactwo
wełniane
–
gyapjúszövészet,
gyapjúszövőipar
tkacz [1. mężczyzna zajmujący się wyrobem
tkanin; 2. ptak podobny do wróbla,
budujący gniazda z włókien roślinnych,
żyjący na sawannach Afryki; 3. mrówka
żyjąca na obszarze południowej Azji i
południowej Afryki] – szövő, takács,
szövőmunkás; (áll.) szövőmadár [az
ethiopiai állatföldrajzi régió jellegzetes lakói;
Afrikán kívül csak Madagaszkár szigetén,
Indiában a Maláji és Pápua szigeteken, végül
Ausztráliában fordulnak elő. Ebbe a családba
körülbelül 500 faj és alfaj tartozik, melyek
általában rövid és vastagcsőrű éneklők s a
pintyfélékhez feltűnően hasonlítanak]; egyes
ázsiai és afrikai hangyafajok
tkacz sukna – posztószövő
tkaczka [kobieta trudniąca się wyrobem tkanin
lub pracownica tkalni] – szövőnő
tkać [1. sporządzać tkaninę; 2. pot. wkładać coś
gdzieś, zwykle siłą; też: siłą wkładać
komuś coś do ręki; 3. daw. przetykać
tkaninę nitkami odmiennego koloru] –
szőni, kötni; bedugni, betömni, betolni
tkać co w wór – zsákba tömni vmit
tkać gęsto – sűrűre v. sűrűn szőni
tkać koronki – csipkét szőni v. verni
tkać pajęczynę – hálót v. pókhálót szőni
tkać płótno – vásznat szőni
tkalnia [dział fabryki włókienniczej, w którym
wytwarza się tkaniny] – szövőüzem,
szövőde; (fabryka) szövőgyár
tkalnia jedwabiu – selyemszövészet, selyemszövő
üzem
tkalnie płócien – vászonszövöde, vászonszövő
üzem
tkanie – szövés
tkanie dywanów – szőnyegszövés
tkanie kolorowe [technika tworzenia wzorów
podczas produkcji tkanin za pomocą
splotów
i
przemieniania
kolorów
osnowowych (kolorowe snucie) oraz
wątkowych nici (kolorowe przerzucanie),
lub połączenia obydwóch. W ten sposób są
tworzone: kratki, paski, pepita, glencheck,
etc.] – tarkánszőtt szövetek [Többszínű láncés vetülékfonalakból szőtt szövetek, ahol a
szövet kötése és a fonalak színhatása
együttesen adja ki a mintázatot. Ilyen módon
lehet csíkokat, kockákat, pepita, Esterházykockás, tyúklábmintát, só-bors mintát stb.
előállítani.]
7075
tkanie kolorowe
tkanie ręczne – kéziszövés
tkanina [1. wyrób włókienniczy z nici,
uzyskiwany w procesie tkania; 2. wyrób
powstały poprzez splecenie ze sobą
prostopadłych szeregów nici. Tkanie
odbywa się na specjalnych warsztatach
tkackich. Nici stanowiące bazę, rozpięte
„wzdłuż” to osnowa, biegnące poprzecznie
– wątek. Poprzez odpowiednie splecenie
przędzy osnowy i wątku, na podstawie
tzw. raportu splotu uzyskuje się różne
rodzaje tkanin takie jak np. płótno, atłas,
satyna. 3. wyrób włókienniczy powstały w
procesie tkackim dzięki spleceniu ze sobą
nitek osnowy i wątku według wcześniej
ustalonego wzoru. Osnowa i wątek są
ułożone względem siebie prostopadle.
Pierwsze tkaniny w dzisiejszym tego słowa
rozumieniu
były
wytwarzane
w
starożytnym Egipcie ok. XXVII – XXII w.
p.n.e. Tkano je z lnu.] – szövet, ruhaanyag;
szövedék; szőttes; textil
tkanina, dzianina [Tkanina płaska – materiał
zrobiony za pomocą techniki tkania,
dziania, szydełkowania wykorzystywany
do wyrobu odzieży.] – textilkelme
[Lapszerű textília, amelyet szövéssel,
kötéssel, ún. nemszőtt eljárásokkal stb.
állítanak elő. Lásd: kelme.]
tkanina, materiał [1. materiał włókienniczy
złożony z dwóch lub więcej osnowowych i
wątkowych układów nici, które są
przeplatane
podłużnie
splotami
płóciennymi, skośnymi lub atłasowymi.
Wyróżniamy
bawełniane,
atłasowe,
wełniane i lnianezgodnie z surowcami
-
Wersja 01 01 2017
stosowanymi do ich produkcji i w jaki
sposób są przetwarzane. 2. wyrób
włókienniczy płaski powstający w wyniku
przeplatania ze sobą (według założonego
splotu) wzajemnie prostopadłych układów
nitek osnowy i wątku. Proces wytwarzania
tkaniny
nazywa
się
tkaniem
i
wykonywany jest na krosnach tkackich
(ręcznych
lub
mechanicznych).
Półproduktem do produkcji tkanin jest
przędza tkacka.] – szövet [1. A textíliák,
azon belül a kelmék egyik fontos fajtája:
fonalakból létrehozott lapszerű képződmény,
amit a szövés eljárásával szövőgépen
állítanak
elő.
Szövetgyártásra
a
legkülönbözőbb
nyersanyag-összetételű
fonalakat használnak, és ezektől, valamint a
kötésmódtól és a további megmunkálásoktól
(kikészítéstől) függően, nagyon sokféle célra
használható szövetet ismerünk. 2. A szövet a
kelmék egyik fajtája, amely két egymásra
merőleges fonalrendszerből: a hosszanti
lánc- ill. a keresztirányú vetülékfonalakból
épül fel. Ennek a két fonalrendszernek a
fonalai szabályos rendszer szerint alul-felül
keresztezik egymást és a kereszteződési
pontokon fellépő fonalsúrlódás tartja össze a
szövetet.
Aszerint,
hogy
milyen
elrendeződésben
helyezkednek
el
a
szövetben azok a kereszteződési pontok, ahol
a láncfonal van felül, nagyon sokféle
jellegzetes
mintázatú
szövetszerkezet
ismert.]
Schemat powstawania tkaniny
tkanina adamaszkowa [gruba, jedwabna z
podwójnym wątkiem tkanina o średniej
lub dużej masie, bogato ozdobiona
wzorem i tkana techniką żakardową ze
sztucznego jedwabiu. Podstawą jest
pięcioskokowy atłasowy splot tkacki. We
wzorze jest jeden wątek na przedniej
stronie i inny na tylniej, i jest to tkane
płóciennym splotem. Wykorzystywany w
celach zdobniczych i jako podszewka.] –
damassé [Selyemből vagy mesterséges
filamentfonalból készült, közepes súlyú vagy
vastag, nehéz, kettőzött vetülékkel szőtt,
jacquard-mintás
szövet.
Alapkötése
láncoldalú atlasz. A vászonkötésben készülő
mintában az egyik vetülékfonal a szín-, a
másik a fonákoldalra kerül. Dekorációs
szövetek és bélések készítésére szolgál.]
7076
tkanina adamaszkowa – damassé
tkanina arrache [Pokaźnych rozmiarów, dobrze
wypełnione i wyczesane runo, którego
włosy nie leżą płasko ale formują
powierzchnię ukrywającą diagonalne albo
atłasowe sploty. Produkowana z wełnianej
przędzy zgrzebnej i wykorzystywany na
damskie płaszcze. Nazwa pochodzi z
francuskiego - oznacząc materiał z długą
powierzchnią z wełny czesankowej.] –
arraché [Vastag, erősen ványolt posztó,
amelynek felületén a szálak nem fekszenek
el, hanem kuszáltak, elfedve a sávoly- vagy
atlaszkötésű
alapszerkezetet.
Kártolt
gyapjúból készül és női kabátok anyagául
szolgál. Az elnevezés francia eredetű és a
hosszú, tépett szálakra utal.]
tkanina bawełniana – pamutszövet, gyapotszövet
tkanina bawełniana z deseniem
tkanina bawełniana z deseniem [gęsta
bawełniana tkanina ze średniej jakości
przędzy, o splocie atłasowym . Stosowana
na worki. W wykonaniu o wysokiej masie
wzmocniona wątkiem i wyczesana po
lewej
stronie
przypomina
skórę.
Stosowana w produkcji odzieży roboczej,
szczególnie spodni. Nazwa pochodzi
z języka angielskiego. Typ o wysokiej
masie tej tkaniny znany jest jako skóra
Angielska.]
–
moleszkin
[Közepes
finomságú
fonalakból
szőtt
sűrű,
atlaszkötésű pamutszövet. Zsebbéléseket
-
Wersja 01 01 2017
készítenek belőle. Nehezebb kivitelben,
megerősített atlaszkötésben és bolyhozott
hátoldallal a bőrhöz tehető hasonlóvá (az
elnevezés az angol "mole skin", azaz
vakondokbőr szóból származik), ezért ezt a
változatot "angolbőr", "ördögbőr" néven is
forgalmazzák
és
nadrágokat,
sportöltönyöket, tiroli nadrágokat készítenek
belőle.]
tkanina cajgowy – cajgvászon
tkanina dekoracyjna – dekorációs szövet
tkanina diagonalna, diagonal (1) [miękka,
średnio- lub bardzo ciężka jedwabna
tkanina; w odwracalnym splocie skośnym
o głębokim połysku. Stosowana do
damskich sukienek i apaszek.] – twill
(selyemszövet) [Közepes súlyú vagy nehéz,
puha, matt fényű selyemszövet. Egyenlő
oldalú sávolykötésben szövik és női ruhák,
valamint
nyakkendők
készítésére
használják.]
tkanina diagonalna, diagonal (2) [o średniej
masie, szorstka bawełniana tkanina;
produkowana splotem diagonalnym, który
na powierzchni ma wyraźne skośne
prążki. Wykorzystywane na odzież
dzienną i roboczą.] – sávolyszövet (2)
[Közepes súlyú, durva, sávolykötésben szőtt
pamutszövet, a felületén jól látható átlós
bordázottsággal. Mondják "zsávoly"-nak is.
Szabadidő- és munkaruha-anyag.]
tkanina diagonalna, diagonal (3) [gruba, ciężka
bawełniana tkanina wytworzona z pięciu
przędz; w potrójnie powiązanym splocie
skośnym. Stosowana do produkcji
bielizny.] – twill (pamutszövet) [Vékony,
nehéz pamutszövet, finom fonalakból
háromfonalas sávolykötésben szövik és
alsóruházati készítésére használják.]
tkanina diagonalna, diagonal (4) [płaska, lekka
lub ciężka wełniana tkanina, która jest
pełna i miękka w dotyku, a czasami lekko
filcowana. Wytwarzana w odwracalnym
splocie skośnym o czterech lub sześciu
końcach. Wykończona za pomocą prania;
czasami lekko filcowana. Stosowana do
męskich i damskich garniturów, oraz
spodni. Nazwa pochodzi od szkockiego
słowa "tweel", który opisuje diagonalny
wygląd splotu.] – twill (gyapjúszövet)
[Könnyű vagy nehéz, sima, telt fogású, néha
enyhén nemezelt gyapjúszövet. Négy- vagy
hatfonalas, egyenlő oldalú sávolykötésben
szövik és öltönyök, kosztümök, nadrágok
készítésére használják. Elnevezését a
kötésmódról kapta: az angol "twill" szó
jelentése: sávoly.]
7077
tkanina diagonalna dolna, rodzaj splotu
skośnego pochodnego (1) [średnio ciężka
bawełniana tkanina; w splocie skośnym
pochodnym, który tworzy na powierzchni
podłużne (czasami odwracalne lub
diagonalne) reliefowe ściąganie. Tył jest
czasami czesany. Stosowane do płaszczy,
odzieży sportowej i roboczej oraz
dziecinnej.] – Struck-szövet (pamut)
[Struck-kötésben készült közepes súlyú
pamutszövet, amelynek színoldalán hossz-,
kereszt- vagy átlós irányú bordázottság
látható. A hátoldalát gyakran bolyhozzák.
Kabátok,
sportés
munkaruhák,
gyermekruhák készítésére használják.]
skośnego pochodnego (2) [tkanina, która
jest nieco sztywna i zwykle ma podłużne
reliefowe ściąganie, gdzie szerokość może
być różna; na jej tyle są luźne wątki.
Ściąganie może być nieregularne lub
zaaranżowane w figury geometryczne.] Struck-szövet (2) [Struck-kötésű szövet,
aminek színoldalán hosszanti bordázottság
figyelhető meg, a szövet hátoldalán lebegő
vetülékfonalak vannak. A bordák szélessége
változhat, elrendezésük lehet szabálytalan
vagy alkothat geometriai alakzatokat is.]
skośnego pochodnego (3) [lekka lub
średnio ciężka wełniana tkanina, która
jest nieco sztywna w dotyku i posiada
podłużny reliefowy ściągacz nadany przez
jej splot skośny pochodny. Ściąganie może
być także nieregularne lub zaaranżowane
w
figury
geometryczne.
Często
wytwarzana z muliny. Stosowana do
damskich sukienek, męskich garniturów i
spodni.] – Struck-szövet (gyapjú) [Struckkötésben készült könnyű vagy közepes súlyú
gyapjúszövet,
amelynek
színoldalán
hosszirányú bordázottság látható, ezek
lehetnek szabálytalan vagy geometrikus
formákat alkotó elrendezésűek. Gyakran
készítik muliné fonalból. Női ruhák,
öltönyök, nadrágok anyaga.]
tkanina diagonalna na odzież do jazdy konnej
[ciężka wełniana tkanina, która ma
charakterystyczne pionowe prążki, ma
gruboziarnisty wygląd i jest sztywna w
-
Wersja 01 01 2017
dotyku; ma diagonalny splot z nitką
muliny w osnowie i często dwa wątki.
Wykorzystywana na spodnie do jazdy
konnej i na robocze spodnie.] – Struckszövet (3) [Nehéz, durva kinézetű, kemény
fogású
gyapjúszövet
kiemelkedő
hosszbordázattal. Struck-kötésben, muliné
láncfonalakból és gyakran két vetülékkel
szövik, a két vetülék egyikét a hátoldalon
felbolyhozzák.
Lovaglónadrágok
és
munkásnadrágok készítésére használják.]
tkanina drelichowa, drelich [bawełniany lub
lniany materiał o średniej grubości z
charakterystycznym splotem z wzorem
kwadratów, prostokątów albo innych
figur geometrycznych zamieniających się
w osnowie i wątku z diagonalnego albo
atłasowego splotu przez podtrzymywanie
ostrych zmian w kolejności splotów przy
podziale osnowy i wątku oraz ich łączenia.
Wykorzystywana na ręczniki i obrusy. W
żywych kolorach tkanina ta stanowi część
strojów ludowych.] – csinvat, matracdrell
[Közepes vastagságú, jellegzetes (kockás,
csíkos vagy más geometrikus formákkal
díszített) mintás pamutvagy lenszövet. A
szövet kötése általában láncatlasz vagy
vetüléksávoly, de lehet jacquard-minta is,
amikor az alap vetülék-, a minta pedig
láncatlaszban
köt.
Használják
matrachuzatok, de emellett törülközők és
abroszok készítésére is. Élénk színekben
esetleg népviseleti ruhadarabok része is
lehet.]
tkanina dwuwarstwowa [dwie warstwy tkaniny
o różniącym się wzorze, kolorze i często
strukturze na prawej i lewej stronie, które
są tkane równocześnie i łączone podczas
tkania w specjalnych wątkowych i
osnowowych
połączeniach
pomiędzy
dwiema warstwami tkaniny. Najczęściej
jest to ciężka tkanina wełniana;
przeznaczona na damskie i męskie
płaszcze. Termin "double" pochodzi
z języka francuskiego.] – dublé; kettős
szövet [1. Kétrétegű szövet, amelynek két
oldala többnyire színében, mintázatában,
esetleg szerkezetében is eltér. A két réteg
egyidejűleg készül és azokat a lánc- ill.
vetülékfonalak
speciális
kötésmóddal
kapcsolják
össze.
Többnyire
nehéz
gyapjúszövetek, amelyekből férfi- és női
kabátokat készítenek. Az elnevezés a francia
"doublé" szóból ered, aminek jelentése:
megkettőzött. 2. Telt fogású, sima felületű,
kétrétegű, rendszerint gyapjúból készülő
szövet, amelynek színe és fonákja egyaránt
teljes értékűen használható. Az elnevezés a
francia "doublé" szóból
jelentése: megkettőzöt.]
7078
-
ered,
Wersja 01 01 2017
aminek
tkanina Foul [miękka, o średniej masie wełniana
tkanina, która jest pełna w dotyku;
struktura splotu jest wzmocniona przez
lekką okrywę. Produkowana o płóciennym
lub diagonalnym splocie z przędzy
czesankowej
lub
zgrzebnej.
Wykorzystywana na różnego typu damską
i męską odzież. Nazwa pochodzi a
Francuskiego "fouler" – kręcić.] – Foulé
[Közepes súlyú, puha, telt
fogású
gyapjúszövet. Vászon- vagy sávolykötésben
készül. A felületén kialakított finom
száltakaró alig fedi el a szövet szerkezetét.
Férfi és női felsőruházati cikkek alapanyaga.
Az elnevezés a francia "fouler" szóból
származik, melynek jelentése: hengerel,
ványol.]
tkanina garniturowa [Wełniana, bawełniana,
lniana tkanina o średniej masie
wykorzystywana do szycia garniturów.] –
öltönyszövet [Könnyű vagy közepes súlyú
gyapjú-, pamutvagy lenszövet öltönyök
készítésére.]
tkanina gofrowana [nazwa dla jedwabnej
tkaniny która ma specjalne wykończenie
nadane przez kalander, dzięki któremu
uzyskuje się ładny reliefowy wzór.
Tkanina jest stosowana na damskie
sukienki,
poszewki
i
do
celów
dekoracyjnych.]
–
Gaufré
[Dombornyomású mintázattal díszített szövet
vagy kötött kelme. Női ruhák, bélések,
dekorációs kelmék készítésére használják.]
tkanina impregnowana [płaska tkanina jest
laminowana lub powlekana specjalnymi
środkami
chemicznymi
zgodnie
z wymogami
technicznymi;
Obróbki
wstępnej – np. pranie, gotowanie, bielenie
itp. Specyficznych wykończeń mokrych –
np.
barwienie,
drukowanie
etc.
Specyficznych wykończeń suchych – np.
wygładzanie, drapanie etc. Specjalnych
wykończeń – np. niemnące, non-ironed,
wodoodporne etc.] – impregnált kelme [Az
impregnálás (telítés) a kikészítési eljárások
egyike, amelynek célja a kelme valamilyen
vegyszeroldattal való átitatása. Célja lehet a
tetszetősség fokozása, a fogás, az esés
javítása, a kelme keményítése vagy lágyítása,
vagy a használat szempontjából fontos
valamely tulajdonság javítása (pl. a
vízáteresztő képesség csökkentése, a
varrhatóság javítása, a gyűrődékenység
csökkentése stb.).]
tkanina jedwabna – selyemszövet, selyemszövés
tkanina jedwabna [gęsta, ciężka jedwabna
tkanina,
powierzchnia
która
ma
charakterystyczne
rypsowe
prążki.
Produkowana
z cienkiego
jedwabiu
naturalnego w wątku lub osnowie;
przędzą wątku może być czasami wełna;
wykonana rypsowym lub panamskim
splotem . Aby osiągnąć charakterystyczne
prążki, zgrzebne nitki wątku są obracane
w różnych kierunkach. Wykorzystywana
na damskie sukienki i kostiumy.] – grosgrain [Nehéz, sűrű beállítású, jellegzetesen
bordázott felületű, ripsz- vagy panama
kötésű selyemszövet. Mind a lánc-, mind a
vetülékfonal valódi selyem, bár néha gyapjú
vetülékfonalat
is
használnak.
A
hangsúlyozottan bordás felületet különböző
finomságú vetülékfonalakkal érik el.]
7079
tkanina kędzierzawiona [lekka jedwabna lub
wełniana z ziarnistą i lekko falistą
powierzchnią, która jest akcentowana
przez poprzeczne aranżacje. Najczęściej
stosowana w płóciennym splocie; ma
charakterystyczny
wygląd
dzięki
zastosowaniu
fantazyjnej
przędzy.
Wykorzystywana na damskie sukienki, a
w cięższej formie na damskie garnitury i
płaszcze. Nazwa pochodzi z Francuskiego
"friser" - kręcić – w odniesieniu do
pofalowanej powierzchni tkaniny.] – frisé
szövet [Könnyű vagy középnehéz selyemvagy gyapjúszövet érdes, keresztirányban
enyhén
recés
felülettel.
Rendszerint
vászonkötésben,
díszítőfonal
felhasználásával készítik. Női ruhákat, a
nehezebb változatokból kosztümöket és
kabátokat készítenek. Az elnevezés a francia
"frisé" szóból ered, aminek jelentése:
göndör.]
tkanina mieniąca się różnymi kolorami
[bawełniana, jedwabna, rzadkowełniana
tkanina, o średniej wadze i w płóciennym
lub
skośnym
splocie.
Ma
charakterystyczny zmienny efekt, który
jest osiągnięty za pomocą zastosowania
różnych, kontrastowych kolorów w
osnowie i wątku. Stosowana do damskich i
męskich płaszczy, odzieży sportowej, itp.
Nazwa pochodzi od słowa francuskiego
(changeant = zmienny).] – sanzsan
(changeant) szövet [Közepes súlyú, vászonvagy sávolykötésű pamut-, selyem-, esetleg
gyapjúszövet. Jellegzetessége a színjátszó
felület, amit azáltal érnek el, hogy a lánc- és
a vetülékfonalak különböző színűek. Női és
férfikabátok, sportruházati cikkek stb.
készítésére használják. Az elnevezés a
francia "changeant" szóból ered, aminek
jelentése: változó. Lásd még: sanzsan.]
tkanina Liberty [o średniej masie jedwabna
tkanina o błyszczącej i gładkiej
powierzchni. Produkowana z jedwabiu o
siedmio lub ośmio skokowym splocie
atłasowym. Stosowana na damskie
sukienki, bluzki i kostiumy, a także do
celów
dekoracyjnych,
modnych
akcesoriów i podszewki.] – Liberty
[Könnyű, fényes, sima felületű, hét- vagy
-
Wersja 01 01 2017
nyolcfonalas atlaszkötésű selyem típusú
szövet, közepes finomságú fonalból. Női
ruhák, blúzok, kosztümök készítésére,
bélések
céljára,
továbbá
dekorációs
szövetként,
divatos
öltözetkiegészítők
tkanina Loden [o średniej masie i ciężka
wełniana tkanina która jest szorstka w
dotyku. Rozróżniamy kilka rodzajów
tkaniny Loden w zależności od długości
okrywy;
najczęściej
jest
tkana
z pojedynczej przędzy zgrzebnej. Loden
jest produkowany w charakterystycznym
oliwkowym, brązowym, zielonym i szarym
melanżu, który nadaje jej wytrzymałość.
Stosowane na robocze, myśliwskie i
sportowe płaszcze. Letni Loden jest
lżejszy, ma strukturę o płóciennym splocie
która jest zakrywana delikatnie przez
krótką okrywę, i jest porowata, miękka w
dotyku i określonego wykończenia. Melton
loden jest o średniej masie i nie ma
okrywy; ma płócienny, circassian lub
łączony splot diagonalny który jest
wypełniony w dotyku. Modny loden jest
miękki w dotyku i ma krótką okrywę na
powierzchni, króta zakrywa delikatnie
jego płócienny, laskas lub cirkassian splot;
najczęściej
jest
wzorzysty.
Loden
trykotowy jest o średniej masie, elastyczny
w w dotyku, i ma krótką okrywę na
powierzchni, pozostawiając widzialne
skośne lub pionowe rządki tricot tkaniny;
lewa strona jest sfilcowana. Zimowy loden
jest ciężką tkaniną z krótką okrywą, która
zakrywa całkowicie diagonalny splot.
Nazwa pochodzi z języka niemieckiego
"Lode" (= kępka włosów), a także
z austriackich gór z regionu Loderers,
gdzie
loden
był
początkowo
produkowany.] – lóden [Közepes súlyú
vagy nehéz, vastag, erős, bolyhozott, telt
fogású, kártolt fonalból szőtt gyapjú típusú
szövet. Többféle típusa van, attól függően,
hogy milyen hosszú száltakaró borítja.
Jellegzetes színei az olívzöld, a barna, a zöld,
a szürke, a melanzs.Munka-, vadász- és
sportkabátok anyaga. A nyári viseletre szánt
lódenszövet könnyebb, vászon-, cirkászvagy mintás sávolykötésbenkészül. A
divatlóden
puha
tapintású,
alacsony
száltakaró borítja, ami enyhén eltakarja a
szövet vászon-, laskas vagy cirkász kötésű
szerkezetét.
Többnyire
mintázott.
A
trikólóden
közepes
súlyú,
rugalmas
tapintású, igen rövid száltakaróval, ami látni
engedi a trikókötésű szövetszerkezetet, a
hátoldala pedig nemezelt. A téli lóden nehéz,
rövid száltakarójú, de ez teljesen elfedi a
sávolykötésű szerkezetet. Az elnevezés a
régies német "Lode" szóból származhat,
aminek egyik jelentése: szőrcsomó, de az
ausztriai Loderers hegyvidékről is kaphatta a
nevet, ahol eredetileg készítettek ilyen
szövetet. Lásd még: ulster-szövet.]
7080
tkanina meblowa – bútorszövet
tkanina na firany – függönyanyag
tkanina na jesionki [ciężka tkanina wełniana;
wytwarzana w subtelnym splocie skośnym
lub za pomocą technologii produkcji
podwójnego materiału z szorstkich,
zgrzeblonych przędz. Stosowany do
płaszczy męskich. Nazwa pochodzi od
irlandzkiej
prowincji,
gdzie
była
początkowo wytwarzana.] – ulster szövet
[Nehéz gyapjú típusú szövet, jól látható
sávolykötésben
vagy
kettős
szövet
konstrukcióban, vastag kártolt fonalból
készül. Férfi nagykabátokat (lásd: ulster
kabát) készítenek belőle. Elnevezését a
hasonló nevű észak-írországi tartományról
kapta, ahol eredetileg készítettek ilyen
jellegű szövetet.]
tkanina na ubranie – ruhaszövet
tkanina namiotowa, brezent [bawełniana
tkanina z bardziej szorstkich przędz, o
odwracalnym,
reliefowym
nacięciem
osiągniętym za pomocą splotu płóciennego
z większym nabieranie osnowy. Stosowana
w produkcji namiotów, w tym przypadku
jest impregnowana.] – sátorvászon,
sátorszövet
[Vastag
fonalakból,
-
Wersja 01 01 2017
vászonkötésben
szőtt
pamutszövet,
keresztirányú
bordázottsággal,
amit
vastagabb vetülékfonalak alkalmazásával
érnek el. Impregnálva sátrak készítésére
használják.]
tkanina odzieżowa [Tkanina wykorzystywana do
produkcji odzieży.] – ruhaszövet [Ruházati
termékek készítésére alkalmas szövött
kelme.]
tkanina opalizująca [nieco sztywna, szorstka
bawełniana
tkanina
o
wyglądzie
zmrożonego szkła; w splocie płóciennym
oraz z czystej bawełnianej przędzy.
Tkanina ma specjalne wykończenie, do
czego stosuje się żrącego roztworu sody.
Wykorzystywana do produkcji bielizny i
sukienek damskich.] – opálbatiszt [1.
Meglehetősen merev, kemény fogású, pamut
típusú szövet, amely a tejüveghez hasonlóan
néz ki. Finom fonalakból vászonkötésben
szövik és egy speciális kikészítési eljárással,
egymást követő lúgozással és savazással
kezelik. Alsóruházat és női ruhák
alapanyaga. 2. Az opálbatiszt egy rendkívül
vékony, esetenként csiszolt, többszörösen
mercerezett, vászonkötésű szövet, melynek
alapanyaga pamut. Fénye visszafogott,
tapintása kellemes.]
tkanina osłaniająca głośnik – hangszóróselyem
tkanina papilon (1) [delikatna, miękka jedwabna
tkanina z subtelnym ściągaczem. W
splocie płóciennym z czystą przędzą w
osnowie, w wątku jest nieco ostra.
Wykorzystywana do damskich sukienek i
letnich płaszczy.] – papillon (selyem) [Puha
selyem típusú szövet, finom bordázattal.
Vászonkötésben szövik, a láncfonal finom, a
vetülék erősen sodrott fonal. Női ruhák és
nyári kabátok anyaga.]
tkanina papilon (2) [nazwa stosowana w
niektórych przypadkach dla delikatnych,
wełnianych
popelin,
pochodzi
od
francuskiego słowa "papillon" (= motyl).]
– papillon (gyapjú) [Egyes esetekben a
finom gyapjú-puplin szöveteket is így
nevezik.]
tkanina pikowana [ma dwie osnowy i jeden lub
dwa wątki . Jedna osnowa (tylna) jest
bardzo
napięta,
tworząc
płaską
powierzchnię na tkaninie; druga osnowa
7081
jest luźniejsza, przeplatana z drugim
wątkiem
w
celu
utworzenia
teksturowanego reliefowego zboru na
powierzchni tkaniny. Powszechnie jest
znana jako pika.] – piké szövet (2) [Két
lánc- és egy vagy két vetülékfonalrendszerrel szőtt szövet. Az egyik láncfonalrendszer (az ún. tűzőlánc) feszes és így sima
részeket alkot a szövetben, a másik
láncfonal-rendszer laza és a második
vetülékfonal-rendszerrel
kapcsolódik,
kiemelkedő mintázatot alkotva a szövet
felületén. Lásd még: piké szövet (pamut),
piké szövet (selyem).]
tkanina platerowana [jej pętelki są tworzone
przez dwie nitki, i są w ten sposób
tworzone, że jedna nitka leży na prawej
stronie
dzianiny
a
druga
na
lewej(spodniej. Nitki mogą tworzyć
materiał w tych samych lub różnych
kolorach; zmieniając strony nitki tworzą
wzór na dzianinie.] – fedőfonalas kötés
[Olyan kötöttkelme-szerkezet, amelyben
minden szem két fonalból készül; ezek közül
az egyik mindig a kelme színoldalán, a
másik a fonákoldalon látszik. A fonalak
lehetnek azonos vagy különböző színűek,
utóbbi esetben a kelme két oldala eltérő
színű. Felhasználható mintázásra is.]
tkanina pluszowa w kratę [wzór tkaniny, który
zwykle znajduje się na jasnym tle
tworzonym przez wytworzona z jednej lub
dwu nici, dużą lub średniego rozmiaru
kratkę. Inną cechą tej tkaniny jest
prostość jej konstrukcji i zastosowania
kombinacji kolorów.] – káró minta
[Kelmék olyan mintázata, amelynél az
egyszínű alapot színes fonalakból alkotott
négyzetháló díszíti.]
tkanina płaszczowa [Wełniana lub bawełniana
tkanina
średniej
i
dużej
masie,
wykorzystywana do produkcji płaszczy.] –
kabátszövet [Nehéz vagy közepes súlyú
gyapjúvagy
pamutszövet,
kabátok
készítésének alapanyaga.]
tkanina płowieje – a szövet fakul v. elveszti a
színét
tkanina przewiewna – ritka v. áttetsző v. levegős
kelme v. szövet
tkanina runowa [ogólne określenie dla tkaniny
bawełnianej, tkaniny atłasowej lub
-
Wersja 01 01 2017
tkaniny wełnianej która jest miękka w
dotyku, krótkie lub długie runo na
powierzchni, które częściowo lub w całości
pokrywa splot. Tworzone z różnych
rodzajów przędzy i różnymi splotami. Ma
wiele zastosowań.] – flór felületű kelme
[Mindazon szövött és kötött kelmék
gyűjtőneve, amelyek felületét kiálló szálak
vagy felvágott fonalhurkok borítják (lásd
száltakaró, flór). Ilyen például a plüss, a
bársony, a kötött ill. a szövött műszőrme,
valamint a szőnyegek egy része.]
tkanina siatkowa [od lekkiej do średniej masy
tkanina bawełniana która jest lekko
sztywna w dotyku i produkowana jest
ze średniej jakości przędzy płóciennym
splotem; Ma tę samą gęstość struktury w
wątku i osnowie, jest koloru naturalnego,
biała i drukowana. Stosowana z różnym
przeznaczeniem na damskie sukienki,
odzież roboczą, tkaniny dekoracyjne i
ozdoby na łóżka.] – molinó [Könnyű vagy
közepesen nehéz, merev fogású pamut típusú
szövet,
középfinomságú
fonalakból
vászonkötésben készül, azonos lánc- és
vetüléksűrűséggel. Nyersen, fehérítve vagy
színnyomással ellátva kerül forgalomba. Női
ruhákat,
munkaköpenyeket,
ágyneműt
készítenek
belőle,
vagy
dekorációs
szövetként használják.]
tkanina spilśniona [Tkanina po procesie
spilśniania. Spilśnianie – to sposób
obróbki wełny dzięki któremu uzyskuje
ona pełen, gruby chwyt. Proces ten jest
bardzo ważny dla wełny. Polega on na
mechanicznym łączeniu i splątywaniu
włókien wełny pod wpływem czynników
hydrotermicznych, środków alkalicznych
lub kwaśnych oraz ruchów włókna.
Poziom spilśnienia zależy także od rodzaju
włókien i przędz. Bardziej skręcone
przędze są mniej podatne na spilśnianie –
niż te mniej skręcone. Dzianiny
z luźniejszym splotem są lepiej spilśniane.]
– nemezelt kelme [A nemezelés a gyapjú
azon tulajdonságán alapul, hogy meleg,
nedvesség, nyomás és mozgatás hatására a
gyapjúszálak pikkelyei szétbonthatatlanul
egymásba akadnak és előidézik a szálhalmaz
tömörödését (nemezelődését, filcelődését). A
különböző
gyapjúfajták
nemezelődő
képessége ezért a szálak pikkelyezettségétől
függ, pl. a merinó fajta jól nemezelődik.
Általában a finom és hullámos gyapjúszálak
jobban nemezelődnek, mint a durvább
szálak. A kelme nemezelődő képessége ezen
kívül a felhasznált fonaltól és a kelme
kötésmódjától, sűrűségétől is függ: az
erősebben sodrott fonal, a szorosabb
7082
beállítású kelmeszerkezet kevésbé hajlamos
nemezelődésre, mint a kevésbé sodrott fonal
ill. a lazább kelmeszerkezet. A nemezelődést
befolyásolja
a
nedvességtartalom,
a
hőmérséklet és a nyomás; magasabb
hőmérsékletnél a nemezelődés fokozottabb.
Elősegíti a nemezelődést az alkalmazott
segédanyag is (szappan, lúg, sav).]
tkanina strukturalna [tkanina bawełniana,
tkanina jedwabna lub tkanina wełniana,
która zwykle jest szorstka w dotyku o
ziarnistej,
porowatej
powierzchni
tworzonej przez splot lub przędzę
fantazyjną] – szerkezeti mintás szövet
[Jellemzően szemcsés, porózus, keményebb
fogású szövet, amelyben a mintázatot a
kötésmóddal vagy díszítőfonallal ill. cérnával érik el.]
tkanina surowa [Tkanina w naturalnym kolorze
charakterystycznym
dla
użytych
materiałów naturalnych.] – nyers szövet
[Kikészítetlen szövet, olyan állapotban,
ahogy a szövőgépről lekerült. Színe,
karaktere a felhasznált nyersanyagét tükrözi
vissza.]
tkanina
szenilowa
[miękka,
gruba,
jednokolorowa,
(zwykle)
wzorzysta
tkanina o lnianym lub gazejskim splocie, o
wysokim runie tworzonym przez wątekze
specjalnie
obrobionych
przędz
szenilowych. Jednostronna t.sz. jest
wykorzystywana przeważnie do dywanów.
Odwracalna t.sz. jest wykorzystywana do
ręczników
kąpielowych,
szlafroków
kąpielowych, chust, szalików oraz zasłon.
Z punktu widzenia złożoności procesu jej
wytwarzania, korzystanie z t.sz. staje się
coraz mniej popularne. Nazwa tkaniny
pochodzi od przędzy wykorzystywanej do
jej produkcji.] – zsenilia-szövet [Pamut
lánc- és zsenilia vetülékfonallal szőtt puha
szövet, olyan konstrukcióban, hogy a
zseniliafonal adta mintázat mindkét oldalon
érvényesüljön. Fürdőszoba-szőnyegeknek,
vékonyabb
kivitelben
sálaknak,
törülközőknek,
fürdőköpenyeknek
használják. A meglehetősen bonyolult
gyártás miatt használata visszaszorulóban
van.]
-
Wersja 01 01 2017
(tkanina) szewiotowa [elastyczna, o średniej
wadze wełniana tkanina, która ma
delikatny połysk i jest lekko sztywna,
nawet ostra w dotyku. Ma jasny wygląd,
nadany przez jej (zwykle łamany) splot
skośny, który tworzy charakterystyczny
wzór
jodełkowy.
Wytwarzane
z
pojedynczych lub skręconych, średnio
delikatnych zgrzeblonych lub szorstkich
czesankowych przędz. Stosowane w
męskich garniturach, damskiej i lekkich
płaszczach. Nazwa pochodzi od owcy
Cheviot, z której wełny jest wytwarzana
tkanina.] – Cheviot [Közepes súlyú,
rugalmas, finom fényű, meglehetősen merev
fogású gyapjúszövet, amelyben jól látható a
szövet sávolykötése, ami jellemzően
halszálka-mintát alkot. Közepes finomságú,
egyágú vagy cérnázott kártolt, vagy durvább
fésült fonalból szövik. Öltönyök, kosztümök
és könnyű kabátok készítésére használják. A
szövetet a cheviot juhfajtáról nevezték el,
mert eredetileg ilyen gyapjúból készítették.]
tkanina szydełkowa [Zobacz koronka] – horgolt
kelme
tkanina tropikalna [porowata, zwiewna, lekka
wełniana tkanina, która jest nieco
szorstka i sucha w dotyku, i ma chłodny
wygląd oraz przezroczysta strukturę.
Wytwarzana ekskluzywnie w płóciennym
splocie z podwójnie lub potrójnie
skręconej przędzy czesankowej, często o
ostrym skręcie w róznych kierunkach i
przypominającej mulinę. Stosowana do
męskich lekkich letnich garniturów oraz
damskich sukienek i garsonek. Nazwa
pochodzi od przeznaczenia tkaniny na
odzież noszoną w regionach tropikalnych.]
– tropikál szövet [Porózus, szellős,
meglehetősen merev és száraz fogású, hűvös
megjelenésű
gyapjú
típusú
szövet.
Vászonkötésben szövik, erősen sodrott
fésültgyapjú-fonalból készült két- vagy
háromágú, a láncban és a vetülékben
egyaránt váltakozva használt S- és Z-sodratú
cérnákból, ezért a muliné szövetre
emlékeztet. Könnyű nyári öltönyök és
kosztümök készítésére használják. Az
elnevezés is erre vezethető vissza, mert a
francia "tropical" szó jelentése: trópusi,
7083
utalva arra, hogy eredetileg trópusi
öltözeteket készítettek belőle.]
tkanina turecka [miękka, lekka wełniana
tkanina z odwracalnym ściągaczem; w
płóciennym lub rypsowym splotem z
czesankowych lub czystych zgrzeblonych
przędz. Wykorzystywana do damskich
sukienek i płaszczy. Produkowana także z
bawełny lub jedwabiu, jest stosowana do
celów dekoracyjnych. Nazwa pochodzi od
francuskiego słowa "ottomane" – turecka
tkanina.] – ottomán (1) [1. Közepes súlyú,
puha,
vetülékirányban
bordázott
gyapjúszövet, fésült vagy finom kártolt
fonalakból vászon- vagy ripszkötésben
készül. Női ruhák és kabátok anyaga.
Dekorációs célra (pl. lakástexíliák) készítik
pamutból és selyemből is. Az elnevezés a
francia "ottomane"-ból ered, aminek
jelentése: török (oszmán). 2. Ripsztípus
nagyon markáns, széles keresztbordákkal. 3.
Az alapból magasan kiemelkedő bordákkal
erősen strukturált felületű szövet. Eredetileg
tiszta selyemből szőtték, a bordák alá pedig
kötegelt pamutfonalat fogtak. Ma szintetikus
fonalakból is gyártják.]
tkanina twist [tkanina która jest ostra w dotyku
i głownie jest ciężka; ma ziarnistą,
porowatą powierzchnię. Wytwarzana z
czesankowych przędz w więcej niż w
jednym kolorze, które są skręcone trzy
razy. Zwykle jest w splocie skośnym a
także w splocie płóciennym. Tkanina ta
jest stosowana do produkcji męskich
garniturów w stylu sportowym. Nazwa
pochodzi od angielskiego wyrazu "twist",
co wyraża połączenie ostrej-skręconej
przędzy w wytwarzaniu tej tkaniny.] –
twist szövet [Nehéz, kemény fogású,
szemcsés, porózus felületű gyapjúszövet.
Több különböző színű, fésült fonalból
készült háromágú cérnából, jellemzően
sávoly- vagy vászonkötésben szövik. Sportos
öltönyök készítésére használják. Elnevezése
az angol "twist" szóból ered, aminek
jelentése itt: sodrat, utalva az erősen sodrott
cérnára, amiből készítik.]
tkanina typu Oxford [lekka bawełniana tkanina
o porowatej powierzchni i widocznym
splocie Panama . Tkana z średnio-
-
Wersja 01 01 2017
czystych przędz, zwykle w pasy i kratkę.
Wykorzystywana do koszulek roboczych i
sportowych, bluzek i sukienek. Nazwa
pochodzi
od
sportowych
koszulek
noszonych przez studentów Uniwersytetu
w Oxfordzie.] – Oxford szövet [Közepes
súlyú, porózus felületű, pamut típusú,
tarkánszőtt szövet, amelynek panamakötésű
szerkezete jól látható. Közepesen finom
fonalakból szövik, meglehetősen erős csíkos
vagy kockás mintázattal. Sportos és
munkában viselt ingek, blúzok és ruhák
készítésére használják. Az elnevezés az
oxfordi diákoktól származik, ők viseltek
ilyen ingeket.]
tkanina ulster [ciężka wełnianego typu loden
tkanina, z długą, jednostronną, błyszczącą
okrywą, która jest miękka w dotyku. Jej
płócienny lub diagonalny splot jest ukryty
okrywą z przędzy czesankowej, która
najczęściej jest melanżowa . Tkanina jest
naturalnie
impregnowana
i
jest
wykorzystywana na sportowe płaszcze.
Nazwa pochodzi od nazwy świętego
patrona myśliwych, Hubert.] – Ulsterszövet [Nehéz, puha fogású,gyapjú típusú
lódenszövet, hosszú, elfekvő bolyhozott,
melanzs száltakaróval, ami eltakarja a szövet
vászon- vagy sávolykötésű szerkezetét. Van
úgy, hogy kecskeszőrt is kevernek hozzá. A
szövetet víztaszító kikészítéssel látják el.
Sportos és ulster- kabátokat készítenek
belőle.
Nevét
egy
észak-írországi
tartományról (Ulster) kapta.]
tkanina w pasy – csíkos szövet
tkanina wątkowa [ogólne określenie dla tkaniny,
która jest tak skonstruowana, że na
przedzie punktów łączących wątku
prevail, wykorzystuje się splot wątkowy.]
– vetülékoldalú szövet [Olyan szövet,
amelynek esztétikai színoldalán azok a
kötéspontok vannak túlsúlyban, ahol a
vetülékfonal van felül. (Lásd: vetülékkötéspont.)]
tkanina wełniana – gyapjúszövet
tkanina wielokolorowa (1) [przędza fantazyjna
w której są wplecione w odpowiedniej
kolejności dwa lub więcej kolorów, ze
stopniowym cieniowaniem od jasnego do
ciemnego odcienia. Ten efekt jest
osiągnięty za pomocą barwienia motka lub
szpulki na różne kolory.] – Ombré fonal
[Matring formában színezett díszítőfonal,
amelyben a különböző színek vagy
színárnyalatok nem annyira elhatároltak,
mint a nyomott fonalnál, hanem a szivárvány
színeihez hasonlóan egymásba olvadnak.]
-
Wersja 01 01 2017
motívumokra, hanem a kelme teljes felülete
egyetlen minta.]
7084
tkanina wielokolorowa
tkanina wielokolorowa (2) [wzór tkaniny,
którego odcień zmienia się stopniowo od
jasnego do ciemnego. Stosowany w
paskach i kratkach, w tkanych i
drukowanych wzorach, najczęściej w
tkaninach jedwabnych, ale także w
lekkich i średnio ciężkich bawełnianych i
wełnianych tkaninach. Wykorzystywany
do damskich sukienek, krawatów i
parasoli. Nazwa pochodzi od francuskiego
słowa "ombrer" (= cienować).] – Ombré
mintázat [Színmintázat, amelyben a a színek
vagy színárnyalatok közötti átmenet
fokozatos. Csíkok, kockák, szövött vagy
nyomott minták egyaránt tartozhatnak ide.
Leggyakrabban
selyemszöveteknél
alkalmazzák, de előfordulnak könnyű pamutés gyapjúszöveteknél is. Női ruhák,
nyakkendők, esernyőszövetek készülnek így.
Az elnevezés a fracia "ombré" szóból ered,
aminek jelentése: árnyékolt.]
tkanina wierzchnia – bélelendő anyag
tkanina wilgotna – nedves kelme
tkanina wyszywana – hímzett anyag
tkanina wzorzysta – mintás szövet
tkanina z białymi paskami [tkanina wzorzysta,
która produkowana jest z łamanymi
białymi paskami o szerokości 1 cm na
ciemno szarym lub czarnym tle, stosuje się
na męskie garnitury wełniane, tkanina
taka produkowana jest z przędzy
czesanej.] – diplomata-csíkos szövet [Fehér
csíkokkal mintázott sötétszürke vagy fekete
fésűsgyapjú-szövet
férfiöltönyök
készítésére.]
tkanina z drzewniką – farostból készült
textilanyag
tkanina zakrywająca otwór promienujący
głośnika – hangszóróselyem
tkanina ze wzorem powtarzanym na całej
powierzchni
[Wyrażenie
pochodzące
z języka angielskiego dla materiałów,
których
wzory
pokrywają
całą
powierzchnię i nie tworzą oddzielnych,
niezależnych motywów wzorów ale są
połączone wzorami na całej powierzchni.]
– allover [A teljes kelmefelületet beborító
mintázat angol eredetű elnevezése. A minta
nem oszlik különálló csoportokra vagy
tkaniny [produkowane przez nasz przemysł
włókienniczy, zwłaszcza tkaniny z nowych
surowców i o nowym wykończeniu, często
nie mają określonych nazw handlowych.
Oznacza się je za pomocą odpowiednich
symboli,
opartych
na
systemie
klasyfikacyjnym. W wielu przypadkach
produkowane obecnie tkaniny są zbliżone
do typów tkanin produkowanych od
dawna
z
surowców
tradycyjnych
(tradycyjnych bawełny, wełny, jedwabiu).
Nazwy tych tkanin zapożyczone często z
języka francuskiego (nazwy tkanin
jedwabnych) jedwabnych i z języka
angielskiego (nazwy tkanin wełnianych)
pochodzą nieraz od nazw miejscowości, w
której po raz pierwszy wyprodukowano
dany rodzaj tkaniny. Niektóre nazwy
pochodzą też od nazwy splotu, którym
tkanina została wykonana (np. krepa,
atłas), sposobu wykończenia tkaniny itp.
Nowym rodzajom tkanin produkowanych
obecnie nadaje się często nazwy handlowe
dowolne.] – szövet v. szőttes
tkaniny bawełniane i bawełnopodobne [te są
wyrabiane w niewielkim zakresie z czystej
bawełny, w większości są to tkaniny z
mieszanek
bawełny
z
włóknami
bawełnopodobnymi, np. z dodatkiem
włókien
wiskozowych
zwykłych
i
modyfikowanych typu polinozik lub
włókien syntetycznych. Są to cieńsze lub
grubsze, o powierzchni gładkiej albo
drapane, tkaniny runowe itp. Szerokość
tkanin bawełnianych bawełnopodobnych
(odzieżowych) wynosi przeważnie 70, 80 i
90
cm.
Tkaniny
płaszczowe
i
podszewkowe
produkuje
się
w
szerokościach 105, 110, 140 cm.] –
pamutszövetek [leginkább vászonkötéssel
készülnek s a fonál finomsága (Na), a szövés
tömöttsége s az áru csinozása szerint a
következő elnevezést nyerik: Tömött
szövésüek: 1. a kattun v. molino, illetőleg
festővászon, melyet Na = 16-30 finomságu
fonálból, pro cm. 16-24 fonállal szőnek. Ezt
részint festve s szinesre nyomatva, részint
fehérítve használják. Válfajai a nanking,
továbbá a sirting, illetőleg a bélésvászon és
7085
ingvászon, nem különben a domestic és a
creas,
mely erősebb minőségü az
előbbieknél. 2. A kaliko, a perkál, mely Na =
60-124 finomságu fonálból készül, leginkább
festve lesz, a fehérítettet chiffonnak nevezik.
Ritka
szövésüek:
1.
a
muszlin;
legfinomabbját
zefirnek,
a
közepes
minőségüt organtinnak nevezik; 2. a tarlatan,
a legkönnyebb pamutruhaszövet, Na = 100
fonálból készül, pro cm. 13 fonállal; 3. a
kanavász.
A
vászonszövésen
kivül
használatos
a
sávolyszövés
is.
A
sávolykötésü árukat, ha háromfonalas
egyszerü
sávolykötéssel
készülnek
csinvatnak,
ha
négyfonalas
kettős
sávolykötéssel
készülnek,
fonalgónak
nevezik. A festett s nyomtatott fonalgót
kretonnak
(crétonne)
mondják.
A
bolyhosított sávolykötésü árukat pedig
barchentnek (veleznek). Az atlaszkötésü
árukat rendszerint ötfonalasan szövik, s
ekkor szatinnek mondják. - A madapollam
keletindiai neve egy durván keresztbeszőtt
pamutszöveteknek.]
tkaniny lniane [te są stosowane na sukienki,
garsonki, wdzianka męskie, ubrania
robocze, fartuchy, koszule sportowe] –
lenvászon
tkaniny perskie – perzsa szövet v. szőttes
tkanka [1. zespół komórek mających podobną
budowę, pełniących określone funkcje w
organizmach; 2. układ, sieć czegoś; 3. (łac.
textum) – zespół komórek o podobnej
budowie,
określonych
czynnościach,
podobnym
pochodzeniu,
przemianie
materii
i
przystosowanych
do
wykonywania określonej funkcji na rzecz
całego organizmu. Tkanki są elementami
składowymi narządów i ich układów.
Dział biologii zajmujący się tkankami to
histologia.] – (bonc) szövet, sejtszövet [egy
adott funkció elvégzésére csoportosuló
(többnyire azonos eredetű) sejtek összessége.
A szövet sejtből és néhány esetben
sejtközötti állományból áll. A sejtközötti
állomány rostból és rostközötti állományból
áll.] (biol.); finom szövet, fátyol, hálószövet
Csoportosítása:
 tkanka nabłonkowa – hámszövet
 tkanka łączna (łac. textus connectivus) i
podporowa – kötő- és támasztószövet
 tkanka mięśniowa (łac. textus muscularis) –
izomszövet
 tkanka nerwowa (textus nervosus) –
idegszövet
tkanka chłonna, limfatyczna, limfoidalna
[siateczkowata
tkanka
łączna
wytwarzająca limfocyty] – nyirokszövet
-
Wersja 01 01 2017
tkanka chrzęstna [zob. chrząstka] – porc
tkanka kambialna [zob. miazga w zn. 2.] –
kambium szövet
tkanka komórkowata – kötőszövet, sejtszövet
tkanka kostna [twarda tkanka kręgowców
tworząca szkielet] – csontszövet
tkanka łączna (łac. textus connectivus) [1. tkanka
zbudowana z komórek i z istoty
bezpostaciowej wytwarzanej przez te
komórki oraz z włókien łączących inne
tkanki; 2. jedna z podstawowych tkanek
zwierzęcych, jest charakterystyczna dla
zwierząt przechodzących dwie fazy
gastrulacji i powstaje z mezenchymy, choć
niektóre
komórki
pochodzą
z
neuroektodermy.] – (bonctan) összekötő
szövet, kötőszövet
tkanka martwieje – a szövet elhal
tkanka miękiszowa [zob. miękisz w zn. 2.] –
lágyszövet
tkanka mięśniowa (łac. textus muscularis) [jedna
z podstawowych tkanek zwierzęcych] –
izomszövet
tkanka nabłonkowa [zob. nabłonek w zn. 1.; 2.
tkanka nabłonkowa, tkanka graniczna,
nabłonek (łac. epithelium-nabłonek, textus
epithelialis-tkanka nabłonkowa ) – jedna z
podstawowych
tkanek
zwierzęcych.
Zawiązki nabłonka pojawiają się już w
stadium blastuli, ale może się on
różnicować znacznie później z tkanek
zarodkowych: ektodermy, endodermy,
albo zależnie od grupy systematycznej
zwierząt i narządu] – hámszövet, felmhám
A hámszövet hámsejtek (szabályos szögletes,
szorosan illeszkedő, kevés sejt közötti
állománnyal
rendelkező
sejtek)
összességéből alakul ki. Benne nincsenek
erek, a sejtek szorosan egymás mellett
helyezkednek el. A hámszövet feladata a
szervek elhatárolása, azok felszínének
hézagmentes borítása. Testünk külső és
belső felszínét borítja (a bőr felszíni rétegét,
az emésztőszervet (nyálkahártya), a légző- és
kiválasztó rendszert), alatta kötőszövetes
állomány
található.
Idegvégződéseket
tartalmaz. Hámszövetek
működés szerint:
-
csoportosítása
 fedő v. védőhám (pl. bőr nyálkahártya):
elhatároló és védő szerepük van,
 pigmenthámok (pl. szem és bőr): az
ibolyán túli sugarak elleni védelemben
vesznek részt,
7086
 mirigyhám (pl. nyál, epe, verejték):
speciális hámsejtekből épülnek fel, melyek
az elválasztáson túl váladéktermelést is
végeznek, (A testfelszínre (pl. verejtéket)
vagy
valamely
testüregbe
(pl.
emésztőnedveket) ürítő mirigyeket külső
elválasztású, a közvetlenül a véráramba
(pl.
hormonokat)
ürítőket
belső
elválasztású mirigyeknek nevezzük.)
 érzékhám (pl. orrüreg szaglótájékán,
nyelven az ízlelőbimbóknál): továbbítja az
ingereket az idegrendszer felé, átmenetet
képez az idegszövet felé, idegrostokban
folytatódik,
 felszívó hám (pl. gyomor, bél falában):
különböző anyagok szervezetbe való
juttatását végzi.
tkanka nerwowa (textus nervosus) [1. zespół
komórek, z których zbudowane są
narządy układu nerwowego; 2. utworzona
przez neurony (komórki nerwowe) i
komórki glejowe, tworzy układ nerwowy.]
– idegszövet [a négy állati illetve emberi
alapszövet egyike, melynek szerepe az
ingerlékenység és az ingerületvezetés]
tkanka pajęcza – pókháló
tkanka podporowa [dzieli się na chrzęstną i
kostną] – támasztószövet
tkanka podskórna [wewnętrzna, ochronna
warstwa skóry zbudowana z luźnej tkanki
łącznej] – bőralatti sejtszövet
tkanka rakowacieje – a szövet elrákosodik
tkanka sprężyta – rugalmas szövet
tkanka
tłuszczowa
[tkanka
zwierzęca
zbudowana
głównie
z
komórek
tłuszczowych,
stanowiąca
materiał
energetyczny i zapasowy] – zsírszövet
(angolul adipose tissue) [legnagyobbrészt
zsírsejtekből felépülő állati szövet, melynek
legfontosabb szerepe az energiaraktározás, a
szervezet védelme fizikai hatásokkal
(hideggel,
mechanikai
behatásokkal)
szemben,
valamint
egyes
szervek
kipárnázása. Két típusa különíthető el: a
sárga (más néven fehér) zsírszövet és a barna
zsírszövet. Az utóbbi a téli álmot alvó
állatokban
fordul
elő
nagyobb
mennyiségben, s jelentős mennyiségű hőt
termel.]
tkanka twórcza (zob. merystem) [zob. merystem:
to tkanka roślinna, w której zachodzi
Wersja 01 01 2017
intensywny proces podziału komórek.] –
(növ.) merisztéma, -képző sejtszövet
[osztódó szövet; olyan sejtcsoport, melynek
minden sejtje osztódik v. osztódásra kész
állapotban van és ezáltal a fejlődő növény
növekedését és új szervek keletkezését segíti
elő]
tkankowy, -a, -e – szövet-, fátyol-, hálótkaniny – anyagok; (áruházban) méteráruosztály
tkaniny bawełniane – pamutszövetek
tkaniny jedwabne – slyemszövet, selyemanyag
tkaniny meblowe – bútorszövetek
tkaniny obiciowe – huzat-, kárpitanyagok
tkany, -a, -e – szövött, szőttes; fonott
tkana podszewka [patrz podszewka] – szövött
közbélés
tkane sztuczne futro [tkana imitacja futra,
z bardzo
skręconą,
błyszczącą
powierzchnią,
produkowaną
jako
pluszowa tkanina z okrywą ciętą lub
kształtowaną
w
procesach
wykończalniczych.
Skarbikowanie
powierzchni jest tworzone poprzez
wełniany wątek z moheru lub szewiotu.
Wcześniej w wątku i osnowie występowała
bawełna przędza, typowa dla wytwarzania
splotu aksamitu. Jest wykorzystywane na
damskie płaszcze, kołnierze i okrycia
głowy.] – krimmer A karakül bárány fürtös
bundáját utánzó, plüss technikával készült
szövet, fényes, felvágatlan, igen hullámos és
fürtökben rögzített hurkocskákkal, amikhez a
láncban moher vagy cheviot gyapjút
használnak. Az alapszövet lánc- és
vetülékfonala pamut. Női kabátokat,
gallérokat, sapkákat készítenek belőle.]
tkany plusz [runowa tkanina o regularnym
runie, wytwarzana na podwójnie pluszowym krośnie. W osnowie runo jest
tworzone przez runową osnowę, gdzie
stosowana jest wełna, sztuczny jedwab lub
włókna syntetyczne. Podstawowa tkanina
wytworzona jest zwykle z przędz
bawełnianych. Stosowane do produkcji
płaszczy i odzieży sportowej, a także do
ozdoby odzieży.] – szövött plüss [Speciális
szövőgépen előállított szövet; készítéséhez
két lánc- és egy vetülékrendszer szükséges.
Az
alapszövetet
képező
láncés
7087
vetülékfonalak vászonkötésben kötnek, a
plüss-láncfonalhoz azonban minden 3 vagy 4
vetés után egy fémvetüléket vetnek be,
amely fölött a plüssláncok a mintának
megfelelő számban helyezkednek el. A
fémvetülék
késben
végződik,
így
kihúzásakor felvágja a plüsshurkokat ezekből képződik a szövet felületén a
száltakaró, amit azután a kikészítés
folyamatában még nemesítenek. Az alap
többnyire pamutból, a plüssfelület gyapjúból,
selyemből vagy mesterséges szálasanyagú
fonalból készül. Ruházati cikkekhez,
lakástextíliákhoz, dekorációs anyagokhoz
használják.]
TKIP (ang. Temporal Key Integrity Protocol) [1.
protokół
stworzony
przez
grupę
specjalistów, którzy ujawnili słabość
szyfrowania WEP. Wykorzystywany jest
tu nadal algorytm szyfrujący RC4, ale
poprawione zostało szyfrowanie wartości
wektora inicjującego oraz wprowadzone
wymuszenie generacji nowego klucza po
10 000 pakietów. Rozwiązanie to ma być w
pełni kompatybilne z dotychczasowym
WEP i polega na wymianie firmware w
urządzeniach bezprzewodowych. 2. to
protokół używany w celu zabezpieczenia
warstwy łącza danych w sieciach
bezprzewodowych
zgodnych
ze
standardem
IEEE
802.11.
Został
stworzony przez grupę specjalistów,
którzy ujawnili słabość szyfrowania
algorytmem WEP. TKIP do szyfrowania
nadal wykorzystuje algorytm RC4, jednak
znacznie utrudniono odczytanie wektora
inicjującego (IV) poprzez haszowanie jego
wartości oraz wymuszono generację
nowych kluczy po każdych 10 000
pakietów. Rozwiązanie to ma być w pełni
kompatybilne z dotychczas używanym
WEP i polega na wymianie firmware w
urządzeniach
bezprzewodowych.
Szyfrowanie TKIP w WPA jest podatne
na
atak
kryptoanalityczny
o
ograniczonym zasięgu.] – Temporal Key
Integrity Protocol (röviden: TKIP =
Időszakos Kulcs Sérthetetlenségi Protokoll)
[egy biztonsági protokoll amit az IEEE
802.11 vezeték nélküli hálózatokról szóló
szabvány tárgyal.]
tkliwie – gyöngéden
tkliwość – gyengédség, gyöngédség, finomság,
érzékenység, meghatottság, kedveskedés,
becézés
tkliwy, -a, -e [1. czuły, serdeczny; 2. będący
wyrazem
czułości,
serdeczności,
delikatności, miłości; 3. w odniesieniu do
niektórych narządów wewnętrznych:
-
Wersja 01 01 2017
wrażliwy] – gyengéd, gyöngéd, finom,
érzékeny, kedveskedő, becéző
tkliwa opieka – gyengéd gondozás
tkliwe pieszczoty – kedvesgető babusgatás,
gyengéd dédelgetés
tkliwe serce – érzékeny szív
tknąć — tykać1 [1. dotknąwszy, poruszyć coś z
właściwego miejsca; 2. napocząć, naruszyć
coś lub skosztować czegoś; 3. uderzyć
kogoś; 4. wykorzystać kogoś seksualnie;
5. zacząć coś robić; 6. o uczuciach,
myślach itp.: opanować kogoś; 7. o
nieszczęściach, chorobach itp.: spaść na
kogoś] – érinteni, megérinteni; tapintani,
megtapintani, elérni, hozzáérni
tknąć kogo – hozzáérni vkihez
tknąć (kogo) do żywego – (vkinek) az elevenjére
tapintani
tknąć pałcem – ujjal v. ujjával érint
tknąć się — tykać się [zob. tknąć w zn. 1, 2.] –
(czego) érinteni, megérinteni, tapintani,
megtapintani (vmit), hozzáérni (vmihez)
tknąć się czego – megérinteni vmi, hozzáérni
vmihez
tknięty, -a, -e – érintett, ért, tapintott
tknięty apopleksją – szélhűdés v. gutaütés érte
tknięty przeczucie – előérzetétől sugalltan
tknięty złym przeczuciem – rossz előérzete van
tkwić (tkwię) [1. o przedmiotach: pozostawać w
miejscu wetknięcia; 2. o trudnościach,
niebezpieczeństwie, chorobie itp.: mieć w
czymś źródło; 3. pozostawać na jednym
miejscu długo i nieruchomo; 4. być w coś
mocno uwikłanym; 5. o uczuciach,
nastrojach itp.: pozostawać na długo w
pamięci] – rejleni; élni, jelen van, ott van,
fenntartani, maradni, megtartani, megőrizni,
tartózkodni,
megakadni,
bennrekedni,
leledzeni; lappangani (lappang)
tkwić głęboko – mélyen leledzik v. fekszik v. van
tkwić komu w pamięci – vkinek az emlékezetében
szunnyad v. megrögződik; emlékezetben
marad; emlékezetében megmarad
tkwić w pamięci – emlékezetében marad v.
megmarad
TLB (ang. Translation Lookaside Buffer) [jest
buforem pamięci w mikroprocesorze typu
asocjacyjnej pamięci podręcznej (cache),
który zawiera fragmenty tablicy stron
pamięci głównej komputera (pamięci
operacyjnej). Bufor TLB posiada stałą
liczbę wpisów i służy do szybkiego
odwzorowywania adresów logicznych
pamięci wirtualnej na adresy pamięci
fizycznej w komputerach stosujących
stronicowanie pamięci.] – TLB (ang.
7088
Translation Lookaside Buffer); fordítást
elkerülő
tároló
[virtuális
tárkezelés
címfordító gyorsítótára]
tleć, tleć się [zob. tlić się] – izzani, parázslani,
pislákolni
tlen (O, łac. oxygenium) [1. pierwiastek
chemiczny, niemetal z grupy tlenowców w
układzie
okresowym;
2.
pierwiastek
chemiczny, bezbarwny, bezwonny gaz,
występujący w stanie wolnym w powietrzu]
– (gör.) oxigén [(vagy régies nevén éleny vagy
savító) az oxigéncsoport elemei közé tartozik a
kénnel, a szelénnel, és a tellúrral együtt. A
rendszáma 8, a vegyjele O. vegyi elem,
színtelen, szagtalan gáz; a levegő és a víz egyik
fő alkotórésze; minden égési folyamat
nélkülözhetetlen alapanyaga]
tlen płynny – folyékony oxigén
tlenek
[związek
chemiczny
pierwiastka
chemicznego z tlenem] – (gör.) oxid; vegyi
elemnek oxigénnel alkotott vegyülete
 dihidrogén-oxid, víz, H2O
 nadtlenek wodoru (H2O2) - hidrogén




















peroxid, H2O2
tlenek litu (Li2O) – lítium-oxid, Li2O
berillium-oxid, BeO
tlenek węgla – szén-monoxid, CO
dwutlenek wegla – szén-dioxid, CO2
podtlenek azotu – dinitrogén-oxid, kéjgáz,
N2O
tlenek azotu(II) (NO) – nitrogén-monoxid,
NO
tritlenek diazotu (trójtlenek azotu), N2O3 nitrogén-trioxid, N2O3
tlenek azotu(IV) (dwutlenek azotu), NO2
Nitrogén-dioxid, NO2
Nitrogén-tetroxid, N2O4
tlenek azotu(V) (N2O5) – nitrogén-pentoxid,
N2O5
tlenek sodu (Na2O) – nátrium-oxid, Na2O
tlenek magnezu (MgO, inne nazwy:
magnezja palona, magnesia usta) –
magnézium-oxid, MgO
tlenek glinu – alumínium-oxid, Al2O3
dwutlenek krzemu, ditlenek krzemu,
(krzemionka), SiO2 - szilícium-dioxid, kvarc,
SiO2
tlenek fosforu(V) - foszfor-pentaoxid, P2O5
tlenek siarki(IV), SO2 - Kén-dioxid (SIV),
SO2
tlenek siarki(VI), SO3 - kén-trioxid (SVI),
SO3
Kálium-oxid, K2O
Kálium-peroxid, K2O2
Kálium-szuperoxid, Kálium-dioxid, KO2
tlenek wapnia (CaO, inaczej wapno palone) Kalcium-oxid, égetett mész, CaO
-
Wersja 01 01 2017
 tlenek tytanu(IV) – titán-dioxid, TiO2
 tlenek manganu(IV) (dwutlenek manganu,
braunsztyn, MnO2) - Mangán-dioxid, MnO2
 Vas(II)-oxid, Wüstit, FeO
 tlenek
żelaza(III)
(Fe2O3,
nazwa
zwyczajowa: tlenek żelaza czerwony) Vas(III)-oxid, vörösvasérc, Fe2O3
 Vas(II, III)-oxid, Fe3O4
 tlenek wanadu(V) (inaczej: pięciotlenek
wanadu, V2O5) - Vanádium-pentoxid, V2O5
 Volfrám-trioxid, WO3
tlenek azotu(II) (NO) [nieorganiczny związek
chemiczny z grupy tlenków azotu. Posiada
azot na II stopniu utlenienia. W
temperaturze
pokojowej
jest
to
bezbarwny gaz o temperaturze topnienia 163,6 °C i temperaturze wrzenia -151,8
°C. Posiada jeden niesparowany elektron
(jest rodnikiem), stąd jest niestabilny i
bardzo
reaktywny.
W
powietrzu
samorzutnie reaguje z tlenem, tworząc
trujący tlenek azotu(IV) NO2.] – nitrogénmonoxid [színtelen, vízben rosszul oldódó
gáz,
szervetlen
vegyület.
Folyékony
halmazállapotban
kék
színű,
szilárd
halmazállapotban színtelen. Párosítatlan
elektront tartalmaz, ezért paramágneses
tulajdonságú.]
tlenek azotu(IV) (dwutlenek azotu), NO2
[nieorganiczny związek chemiczny z
grupy tlenków azotu, w którym atom azot
występuje na +4 stopniu utlenienia. W
temperaturze pokojowej jest to brunatny,
silnie toksyczny gaz o ostrym zapachu
przypominającym
zapach
gazowego
chloru.] – nitrogén-dioxid [a nitrogén egyik
oxidja, képlete NO2. Párosítatlan elektront
tartalmaz. A salétromsavgyártás fontos
közbülső terméke. Mérgező gáz.]
tlenek azotu(V) (N2O5) [nieorganiczny związek
chemiczny z grupy tlenków azotu, w
którym atom azotu występują na
formalnym stopniu utlenienia +5.] dinitrogén-pentoxid (v. dinitrogén-pentaoxid)
[a nitrogénnek egyetlen, közönséges
körülmények között szilárd halmazállapotú
oxidja.
A
képlete
N2O5.
Szilárd
halmazállapotban ionrácsos jellegű, a
kristályrácsában NO+2 (nitril-) kationok és
NO−3 (nitrát-) anionok találhatók.]
tlenek cynku – cinkoxid, cinkfehér
tlenek fosforu(V) [nieorganiczny związek
chemiczny, tlenek kwasowy fosforu na V
stopniu utlenienia. Wzór empiryczny tego
związku, P2O5, nie odzwierciedla jego
prawdziwej struktury typu adamantanu z
czterema atomami fosforu w cząsteczce
7089
(P4O10).] – foszfor-pentoxid (vagy difoszforpentaoxid,
foszfor(V)-oxid,
foszforsavanhidrid) [a foszfor egyik oxidja,
+5-ös oxidációs számú foszfort tartalmaz.]
tlenek glinu [nazwa systematyczna: tlenek
glinu(III)], Al2O3 – nieorganiczny związek
chemiczny, tlenek glinu na stopniu
utlenienia +III.] – alumínium-oxid [egy
szervetlen alumíniumvegyület, amelynek
összegképlete Al2O3. Az alumíniumgyártás
köztes termékeként (timföld) fehér színű
por]; timföld
tlenek litu (Li2O) [nieorganiczny związek
chemiczny z grupy tlenków. Odkryty w
1817 przez Arfvedsona podczas analizy
minerału petalitu. Wykorzystywany jako
absorbent dwutlenku węgla oraz do
produkcji ceramiki i niektórych rodzajów
szkła] - lítium-oxid (Li2O) [szervetlen
vegyület, a lítium oxidja]
tlenek magnezu (MgO, inne nazwy: magnezja
palona, magnesia usta) [nieorganiczny
związek chemiczny należący do grupy
tlenków zasadowych] – magnézium-oxid
(vagy más néven égetett magnézia vagy
E530) [a magnézium oxigénnel alkotott
vegyülete, mely általában fehér por
formájában fordul elő.]
tlenek manganu(IV) (dwutlenek manganu,
braunsztyn,
MnO2)
[nieorganiczny
związek chemiczny, tlenek manganu na IV
stopniu utlenienia] – mangán-dioxid v.
mangán(IV)-oxid [a mangán oxigénnel
alkotott vegyülete, oxidja. A képlete MnO2.]
tlenek miedzi – rézoxid
tlenek ołowiu – ólomoxid
tlenek siarki(IV), SO2 (ditlenek siarki, dwutlenek
siarki, bezwodnik siarkawy) [nieorganiczny
związek chemiczny z grupy tlenków
niemetali. Bezbarwny gaz o ostrym,
gryzącym i duszącym zapachu, silnie
drażniący drogi oddechowe.] – kén-dioxid
(SO2)
[egy
kémiai
vegyület.
Szobahőmérsékleten színtelen]
tlenek siarki(VI), SO3 [tritlenek siarki, trójtlenek
siarki (nazwa tradycyjna)] [nieorganiczny
związek chemiczny, tlenek kwasowy siarki
na VI stopniu utlenienia] – kén-trioxid
(SO3) [a kén egyik oxidja, egy központi
kénatomhoz kapcsolódik 3 oxigénatom.
Benne a kén vegyértéke VI, az
oxigénatomoké II-II. Szobahőmérsékleten
cseppfolyós, kissé lehűtve fehér kristályokat
alkot. A kén-trioxid a nyálkahártyát
elroncsolja, maró hatású, nagyon mérgező,
erősen nedvszívó tulajdonságú. A kénsav
savanhidridje.]
-
Wersja 01 01 2017
tlenek sodu (Na2O) [nieorganiczny związek
chemiczny z grupy tlenków] – nátrium-oxid
[szervetlen
vegyület,
képlete
Na2O.
Kerámiákban és üvegekben használják fel.
Vízzel reagálva nátrium-hidroxid keletkezik
belőle.]
tlenek talowy – talliumoxid
tlenek terbowy – terbiumoxid
tlenek tytanu(IV) (ditlenek tytanu, dawniej
dwutlenek tytanu), TiO2 [nieorganiczny
związek chemiczny, tlenek tytanu na
stopniu utlenienia IV. Ma wiele
zastosowań, najczęściej wykorzystywany
jest jako biały pigment do farb i środek
wybielający papier.] – titán-dioxid, v.
titán(IV)-oxid (TiO2) [egy természetben
előforduló titánoxid. Festékként Titanium
White, titánfehér, Pigment White 6, vagy CI
77891 neveken említik. Sok területen
használják, festékekben, naptejekben és
ételszínezékként (E171). A VIII. Magyar
Gyógyszerkönyvben Titanii dioxidum néven
hivatalos.]
tlenek wanadu(V) (inaczej: pięciotlenek wanadu,
V2O5) [nieorganiczny związek chemiczny,
tlenek wanadu na V stopniu utlenienia.
Stosowany jako katalizator, np. przy
produkcji kwasu siarkowego, w reakcji
utleniania dwutlenku siarki (SO2) do
trójtlenku siarki (SO3). Pomimo słabej
rozpuszczalności jest trucizną, może
działać mutagennie.] - vanádium-pentoxid,
IUPAC nevén vanádium(V)-oxid (V2O5) [a
vanádium egyik legfontosabb oxidja]
tlenek wapnia (CaO, inaczej wapno palone)
[nieorganiczny związek chemiczny z
grupy tlenków] – kalcium-oxid (CaO), (más
néven égetett mész, vagy E529) [egy széles
körben használt szervetlen vegyület, melyet
kalcium és oxigén alkot. Fehér színű,
korrozív, lúgos kémhatású kristályos port
alkot. A kereskedelemben kapható kalciumoxid
általában
más
vegyületeket
(magnézium-oxidot, szilícium-dioxidot, kis
részben alumínium-oxidot és vas-oxidot) is
tartalmazhat.]
tlenek węgla (CO, nazwa zwyczajowa czad,
nazwa systematyczna: tlenek węgla(II))
[nieorganiczny związek chemiczny, tlenek
węgla na II stopniu utlenienia. Ma silne
własności toksyczne.] – szén-monoxid
(CO), szénoxid [egy színtelen, szagtalan,
íztelen gáz (igen mérges gáz, mely belehelve
a vörös vérsejtek oxigénfelvevő képességét
megszünteti)]; széngáz
tlenek zasadowy [zob. bezwodnik zasadowy] –
bázisanhidrid
7090
tlenek żelaza(III) (Fe2O3, nazwa zwyczajowa:
tlenek żelaza czerwony) [nieorganiczny
związek chemiczny, tlenek żelaza na III
stopniu utlenienia. Związek ten jest
głównym składnikiem zwykłej rdzy,
najczęściej spotykany spośród tlenków
żelaza.] – vas(III)-oxid [a vas oxigénnel
alkotott vegyülete, oxidja. Képlete: Fe2O3.]
tlenić [rozjaśniać sobie lub komuś włosy
środkami kosmetycznymi zawierającymi
utleniacz] – (közb.) hidrogénezni (hajat),
szőkíteni
tlenić włosy – hidrogénezni, szőkíteni
tlenić się [1. o włosach: stawać się jasnym przez
utlenianie; 2. rozjaśniać sobie włosy za
pomocą
środka
kosmetycznego
zawierającego utleniacz] – hidrogéneződni,
szőkülni
tlenkowy, -a, -e – oxidos, oxidtlenoterapia – oxigénkezelés, oxigénterápia
tlenowiec
[1. zob.
aerobiont;
2. każdy
pierwiastek należący do szesnastej grupy
układu okresowego pierwiastków] – aerob
baktérium
tlenowodór (woda, H2O) – oxigén-hidrogén
keverék (víz)
tlenowy, -a, -e – oxigéntlenowy
aparat
oddechowy
[aparat
umożliwiający
oddychanie
tlenem
sprężonym
w
stalowej
butli]
–
légzőkészülék
tlić – lappang
tlić się (tli się), tleć (tlę, tli) [1. palić się bez
płomienia lub słabym, przytłumionym
płomieniem; 2. istnieć w małym, słabym
stopniu] – pislogni, parázslani, pislákolni,
pislákolni
TLS (ang. Transport Layer Security) [przyjęte
jako standard w Internecie rozwinięcie
protokołu SSL (ang. Secure Socket Layer),
zaprojektowanego
pierwotnie
przez
Netscape Communications Corporation.
TLS zapewnia poufność i integralność
transmisji
danych,
a
także
uwierzytelnienie serwera, a niekiedy
również
klienta.
Opiera
się
na
szyfrowaniu
asymetrycznym
oraz
certyfikatach X.509. W modelu OSI, TLS
działa w warstwie prezentacji i dzięki
temu zabezpieczenia protokoły warstwy
najwyższej – warstwy aplikacji, np.:
telnet, HTTP, gopher, POP3, IMAP,
NNTP.] – I. TLS, Transport Layer Security;
(Transzport Layer Security) [Az SSL
Internet protokoll IETF által elfogadott
neve.] ― II. SSL (Secure Sockets Layer)
[RSA eljárással titkosított biztonságos
-
Wersja 01 01 2017
adatátviteli protokoll az Interneten; az újabb
Web-kliensek már támogatják; az SSL
üzemmódban (is)
használható
Webszerverek URL címe "https://" kezdetű; főleg
online vásárlást vagy egyéb fizetős
szolgáltatást
nyújtó
rendszereknél
alkalmazzák, ahol hitelkártya számokat vagy
egyéb bizalmas, személyes adatokat kell
továbbítani]
tłamsić (tłamszę, tłamsi) [1. pot. gnieść, miąć,
miętosić coś; 2. pot. wywierać nacisk na
kogoś, uniemożliwiając mu rozwój,
zdolność działania itp.; 3. pot. nie
dopuszczać do rozwoju jakichś zjawisk
lub zachowań; 4. pot. ukrywać z trudem
jakieś uczucia, pragnienia, stany] – gyűrni,
nyomni, gyömöszölni, gyűrögetni; (átv.)
szorongatni,
nyomorgatni,
elnyomni,
elfojtani
tłamsić w ręku czapkę – kezében gyűrögeti a
sapkát
tłamsić w sobie płacz – visszafojtja magában a
sírást
tłamsić się [1. pot. o rzeczach: gnieść się, miąć
się, miętosić się; 2. pot. o ludziach: tłoczyć
się i pchać] – gyűrődni; nyomulni,
nyomakodni, gyömöszölődni, összeszorulni
tłamszenie – gyűrés, gyömöszölés, nyomorgatás
tłamszenie się – gyűrődés, gyömöszölődés,
nyomorgás
tło [1. dalszy plan w przestrzeni, przed którym
występują osoby lub umieszczone są
przedmioty; też: część obrazu na dalszym
planie;
2. jednolita
barwa
jakiejś
płaszczyzny, na której jest deseń
odmiennej barwy; 3. miejsce, środowisko,
warunki, w których ktoś działa lub coś się
dzieje; też: stosunki panujące w danym
okresie; 4. podłoże, źródło czegoś; 5. coś
mało
znaczącego;
6. cicha,
ledwie
zauważalna muzyka lub inne dźwięki
towarzyszące czemuś] – alap, alaprajz,
háttér, alapszín; (otoczenie) környezet, miliő
tło [podstawa lub podłoże materiału, na którym
tworzy się wzór. Tło może być
jednokolorowe, wzorzyste melanżowe
rastered albo reliefowe.] – alap [A kelme
alapja, alapszövet, mely a mintázatot
hordozza. Az alap lehet egyszínű vagy maga
is mintázott, pl. melanzs, raszter- vagy
dombormintás.]
tło dźwiękowe – hangaláfestés
tło historyczne – történelmi háttér
tło krajobrazu – a táj háttere
tło mozaikowe – mozaikalap v. háttér
tło obrazu – kép háttere
tło pozaczerwone – infravörös háttér
tłoczarka – levonó v. lehúzó prés
tłoczarz [robotnik obsługujący prasę do
tłoczenia] – sajtolómunkás, préskovács
tłoczek [zdrobnienie od: tłok] – dugattyú; (tréf.)
tolongás
tłoczek w cylindrze – hengerdugattyú
tłoczenie – préselés, sajtolás, szorítás; tolás, lökés;
nyomás
 tłoczenie - rodzaj obróbki plastycznej w
technologii (obróbka plastyczna) – plasztikus
megmunkálás
 tłoczenie (w poligrafii) [(nazywane też suchym
7091
tłokiem) w poligrafii to rodzaj uszlachetnienia
druku]
–
(gör.)
poligráfia;
nyomdászat,
sokszorosítás, nyomdaipar
 tłoczenie - metoda pozyskiwania substancji przez
wyciskanie, wygniatanie za pomocą prasy, np.
tłoczenie oleju z nasion (produkcja oleju)
 tłoczenie - metoda przemieszczania lub sprężania
cieczy lub gazów, zwykle przy pomocy pomp lub
sprężarek
tłoczenie (powierzchni wyrobu papierowego)
[papiernicza operacja technologiczna
mająca na celu wytworzenie na
powierzchni
wyrobu
pożądanego
ukształtowania, niesłusznie zwana przez
niektórych poligrafów fakturowaniem.
Niesłusznie dlatego, że fakturą jest każde
ukształtowanie powierzchni,
również
gładkie, błyszczące lub matowe. Ze
względu na różnorodność stosowanych
przez producentów nazw do określenia
różnych faktur tłoczeń, w niniejszej
prezentacji ich nazwy utworzono przez
przyrównanie do faktur rzeczywistych
materiałów lub przedstawiono opisowo.] –
papírtermék felületének v. felszínének
sajtolása
tłoczenie oliwy – olajsajtolás, olajütés
tłoczenie wina – szőlőpréselés, szőlőtaposás
tłoczenie się – tolakodás, tolongás
tłocznia [1. prasa do wytłaczania m.in. soków,
oleju; 2. prasa do obróbki plastycznej
materiałów; też: dział fabryki, huty, gdzie
te czynności są wykonywane; 3. zespół
urządzeń do przesyłania czegoś przez
tłoczenie] – sajtó, sajtoló, sajtológép; prés,
szőlőprés; (átv.) nyomás, szorítás
tłocznia brykietowa – brikettsajtoló gép
tłocznia brzuszna [parcie zespołu mięśni
przepony, powłok brzusznych, dna
miednicy na narządy jamy brzusznej] –
hasprés, (orv.) hassérv
tłocznia ceglana – téglasajtológép
tłocznia drukarska – (nyomdai) sajtógép
tłocznia hydrauliczna – hidraulikus prés v. sajtó
-
Wersja 01 01 2017
tłocznia matrycowa – (nyomd.) matricasajtó,
matricaprés
tłocznia wina, prasa winna [zbierane dojrzałe
winogrona wrzucano do specjalnie
przyrządzonego wgłębienia w głazie lub
skale; deptano je nogami, przy czym sok
mógł wypływać bocznym otworem; resztę
masy wrzucano do długiego worka,
którego końce przymocowywano do
dwóch słupów, tak aby jeden koniec
można było kręcić, by przez zcieśnianie
wyprzeć
resztę
soku.
Podobnie
postępowano z oliwkami. Prasa winna
służy w Piśmie Świętym jako ilustracja
gniewu Bożego i kary, przyszłego sądu.] –
borsajtó [Rendszerint kőből készült kád,
amelybe beleöntötték a szőlőt, és azt férfiak
lábbal taposva préselték ki; a must lefolyón
keresztül egy edénybe folyt bele (Jób 24,11;
Neh 13,15; Ézs 63,3); képes értelemben JSir
1,15-ben és Jel 14,19-20-ban.]
tłocznie, tłoczno – népesen, forgalmasan, zsúfoltan,
tömötten v. tömve
tłocznik [przyrząd do tłoczenia na prasie.
Tłocznik składa się z głowicy z osadzonym
w niej stemplem, zamocowanej na suwaku
prasy, oraz podstawy z matrycą,
zamocowanej na stole. W zależności od
rodzaju wykonywanych operacji tłoczniki
dzielą się m.in. na: wykrojniki, wyginaki,
zawijaki,
zaginaki,
wytłaczaki,
ciągowniki.] – (műsz.) sajtoló v. préselő
szerszám, lyukasztó, kivágó
tłoczniki [narzędzia służące do obróbki
plastycznej elementów o małej grubości w
stosunku do pozostałych wymiarów
(głównie blach, ale także folii czy płyt
niemetalowych). Składa się m. in. ze
stempla i matrycy, stanowiących elementy
robocze tłocznika.] – sajtolók, prések
tłoczniowy, -a, -e – sajtoló-, préstłoczny,
-a,
-e
[1. tłumny,
zatłoczony;
2. dotyczący tłoczenia, tłoczni, tłoka] –
zsúfolt, tömött, népes; nyomó, préselő,
sajtoló
tłoczyć [1. uzyskiwać coś przez wyciskanie za
pomocą prasy; 2. pompować; 3. poddawać
różne materiały obróbce plastycznej;
4. odciskać napisy, ozdoby na różnych
materiałach za pomocą pras; 5. formować
przedmioty z jakichś materiałów za
pomocą pras; 6. wytwarzać z matryc płyty
gramofonowe
lub
kompaktowe;
7. drukować, zwłaszcza druki ozdobne] –
sajtoni, préselni, nyomni, szorítani, taszítani;
(ładować) megrakni
tłoczyć olej – olajat ütni v. sajtolni
tłoczyć powietrze – levegőt szivattyúzni
7092
tłoczyć wodę – vizet szivattyúzni
tłoczyć się [1. cisnąć się, pchać się; 2. o
zjawiskach psychicznych: powstawać w
kimś] – tolongani, tolakodni, szorongani,
összegyűlni, összeverődni
1
tłok [nagromadzenie ludzi w ograniczonej
przestrzeni; ścisk; natłok] – nyomás,
tolakodás, tolongás, tülekedés; tömeg, jövésmenés; szorongás
tłok w teatrze – tömeg v. sok nép van a
színházban, zsúfolt a színház
tłok2 [1. element w kształcie walca lub krążka
poruszający się w cylindrze ruchem
posuwisto-zwrotnym, tłoczący powietrze,
wodę itp.; 2. to w budowie maszyn element
maszyny, który przyjmuje nacisk lub
wywiera go na gaz, ciecz lub inną
substancję, przekazując do niej lub
odbierając od niej energię.] – (techn.)
dugattyú; tolattyú; bunkó, kallózó, ványoló
tłok cylindra hamulcowego – fékhengerdugattyú
tłok parowy – dugattyú; gőzdugattyú
tłok prasy – sajtódugattyú, présdugattyú
tłok równoważny – ekvivalens dugattyú
tłokowy, -a, -e – dugattyú-, dugattyús
tłoka [1. wzajemna, bezpłatna pomoc sąsiedzka
przy zbieraniu płodów rolnych z pola; 2.
dodatkowa robota pańszczyźniana w
okresie pilnych robót np. żniw; powaba] –
önzetlen
segítség
a
mezőgazdasági
munkában; aratás, kaszálás, betakarítás
tłuc (tłukę, tłucze) [1. uderzeniami rozbijać na
kawałki; 2. uderzeniami z góry miażdżyć
coś; też: ubijać coś; 3. walić, łomotać;
4. pot. bić kogoś, coś mocno; 5. pot. zabijać
coś w dużej ilości; 6. pot. intensywnie
strzelać jakimiś pociskami; 7. lekcew. grać
na instrumencie klawiszowym lub pisać na
maszynie, komputerze głośno, długo,
nieumiejętnie; 8. lekcew. robić coś w dużej
ilości, często byle jak; 9. lekcew.
uporczywie coś powtarzać] – törni,
megtörni; darabolni, porrá törni; összetörni,
zúzni, összezúzni, aprítani, eltörni; ütni,
döngetni, dörömbölni
tłuc co w możdzierzu – a mozsárban tör vmit
tłuc coś – törni v. megtörni vmit
tłuc cukier – cukrot törni
tłuc głową o mur – a falba veri a fejét
tłuc len – lent törni
tłuc mięso – kiverni v. kiklopfolni a húst
tłuc na miazgę – összezúzni
tłuc orzechy – diót törni
tłuc pięściami w stół – öklével az asztalt döngeti v.
veri
tłuc talerz – tányért törni v. eltörni
-
Wersja 01 01 2017
tłuc się [1. ulegać przypadkowemu rozbiciu;
2. obijać się; 3. pot. bić się; 4. pot. poruszać
się szybko, robiąc hałas; 5. pot. jechać
jakimś pojazdem bardzo długo, znosząc
niewygody; 6. pot. szwendać się, wałęsać
się, włóczyć się; 7. pot. o uczuciach,
myślach: ciągle przypominać się] – törni,
eltörni, törődni, összetörni; üti v. megüti
magát; (bić się) tolakodni, verekeni;
(wałęsać się)
csavarogni,
kóborolni,
kószálni, fel-alá járkálni; törni, eltörni
tłuc się do drzwi – tolakodni, igyekezni az ajtó felé
tłucze się Marek po piekle – (átv.) lármát csapni
éjszaka a lakásban
tłuczek [narzędzie do tłuczenia, do rozgniatania
czegoś] – sulykoló, törő, zúzó, mozsártörő,
mozsárütő
tłuczenie – zúzás, törés, őrlés, aprítás, döngölés
tłuczniowy, -a, -e – zuzalékos
tłuczek do mięsa – húsverő
tłuczek do ziemniaków – krumplitörő
tłuczeń [1. kruszywo z drobno tłuczonego
kamienia,
używane
głównie
na
nawierzchnie dróg i jako dodatek do
betonów; 2. kruszywo otrzymywane
zwykle z kamienia drobno tłuczonego] –
tört kő, zúzott kavics, zuzalék
tłuczka [złom w postaci stłuczonych skorup
naczyń, szkła] – törő, zúzó, aprító, őrlőgép,
darálógép, vajköpülő
tłuczka bębnowa – dombmalom, zúzódob
tłuczka młotowa – kalapácsos darálógép,
zúzókalapács
tłuczka walcowa – hengeres zúzó, törő v. zúzó
tłuczkarnia – érczúzógép, törő, aprító, darálóüzem
tłucznia – törő, zúzó, aprító, őrlő üzem
tłuczony, -a, -e – darált, törött, tört, zúzott, aprított;
(gyümölcs) ütődött
tłuczone ziemniaki – burgonyapép, tört burgonya
tłuk, tłuczek [1. narzędzie z kamienia używane
przez ludzi pierwotnych; 2. pogard. matoł,
tępak] – zúzó, sulykoló, törő; mozsártörő;
(átv.) hülye, félkegyelmű, ostoba, fajankó;
(közöns.) ringyó, cafat, lotyó
tłuk możdzierzowy – mozsártörő
tłuk pięściowy [narzędzie krzemienne z
masywną
podstawą
i
dwiema
opracowanymi obustronnie krawędziami,
które u zbiegu tworzą wierzchołek] –
marokkő
tłum [I. 1. bardzo duża liczba ludzi
zgromadzonych w jakimś miejscu;
2. lekcew. masy, motłoch, pospólstwo; II.
mnóstwo] – sokaság, sokadalom; tolakodás;
tolongás; tülekedés; tömeg; néptömeg;
7093
csapat, sereg, (motłoch) csőcselék, banda;
népség
tłum biorący udział wuroczystości – ez ünneplő
tömeg
tłum gapiów przypatrywał się całej scenie –
bámész v. bámészkodó tömeg nézte végig az
egész jelenetet
tłum ludzi – embertömeg
tłum ludzi odpłynął – (átv.) az embertömeg
kiözönlött
tłum wali – özönlik a tömeg
tłum wre – forrong a tömeg
tłum wyległ za miasto – a tömeg kitódult a
városból
tłumy ludzi mrowiły się na placu – óriási
néptömeg nyüzsgött a téren
tłumy zwiedzających – látogatók tömegei
tłumacz
[osoba
dokonująca
przekładu
wypowiedzi lub tekstu pisanego z jednego
języka na inny] – (żywego słowa) tolmács,
(literatury, dzieła) fordító, műfordító (jestem
tłumaczem)
tłumacz (literatury pięknej) – műfordító
tłumacz dzieła – irodalmi mű fordítója, műfordító
tłumacz
kabinowy
–
kabintolmács,
szinkrontolmács
tłumacz literatury pięknej – műfordító
tłumacz przysięgły [osoba uprawniona do
wykonywania
funkcji
tłumacza
w
sytuacjach oficjalnych] – hites tolmács v.
fordító
tłumacz sądowy – törvényszéki tolmács
tłumacz snów – álommagyarázó, álomfejtő
tłumacz wypowiedzi – tolmács
Tłumaczenia Biblii [Jak wiadomo "Stary
Testament" napisano po hebrajsku,
"Nowy Testament" zaś po grecku i
aramejsku. W przeszłości przetłumaczono
obie części na łacinę, potem na języki
narodowe. Najstarszym tłumaczeniem jest
"Septuaginta", z greki znaczy to
siedemdziesiąt, ponieważ według podania,
spisało go siedemdziesięciu mędrców w
Aleksandrii. Datuje się je na wiek III - II
w. p.n.e., jest tłumaczeniem na język
grecki. Miało służyć Żydom, którzy nie
znali hebrajskiego. Według legendy
mędrcy ci pisali swoje tłumaczenia
osobno, a gdy je zestawiono, okazało się,
że są identyczne.] – bibliafordítások
A legrégibb magyar nyelvű fordítások a 15.
században keletkeztek, és a Biblia egyes
részeit tartalmazzák (Bécsi, Müncheni,
Apor,
Jordánszky
kódex).
A
könyvnyomtatás feltalálása,
majd a
reformáció Magyarországon is fellendítette
-
Wersja 01 01 2017
a bibliafordítás munkáját, Jelentősebb
magyar fordítások: Komjáti Benedek a páli
leveleket (1533), Pesti Mizsér Gábor az
evangéliumokat (1536) tette közzé. Az első
teljes nyomtatott ÚSZ-fordítás Erdősi
Sylvester János (1541), az első teljes
bibliafordítás Károli Gáspár (1590. Vizsolyi
Biblia) érdeme. Ennek 1908-ban revideált
változata a jelenleg általánosan használt
fordítás. Az eredeti görög szöveg alapján az
Újszövetség új fordítását készítették el:
Czeglédy Sándor (1924), Buday Gergely
(1967). 1975-ben jelent meg az eredeti héber
és görög szöveg alapján újra lefordított
teljes protestáns Biblia (fordította. a
Magyarországi Egyházak Ökuménikus
Tanácsának Ószövetségi és Újszövetségi
Bibliafordító Szakbizottsága). 1978-ban
jelent meg Csia Lajos Újszövetség fordítása,
amelyre a rendkívüli szöveghűség jellemző.
Katolikus részről az első teljes magyar
nyelvű Biblia Káldi György munkája
(1626), amelyet több ízben revideáltak.
Görög eredetiből Békés Gellért és Dalos
Patrik fordították le újra az Újszövetséget;
majd a Szent István Társulat eredeti héber
és görög szövegek alapján készült új
magyar nyelvű teljes Bibliát jelentetett meg
(1973).
tłumaczenie
(tłum.)
[1. wyjaśnienie,
interpretacja czegoś; 2. usprawiedliwianie
się przed kimś lub uzasadnianie czegoś;
3. wypowiedź, za pomocą której ktoś
usprawiedliwia się przed kimś lub
uzasadnia coś; 4. opracowanie tekstu w
innym języku niż oryginał; 5. tekst
przetłumaczony z jednego języka na inny;
6. jakieś słowo, wyrażenie lub utwór
literacki przepisany w innym języku; 7.
rzecz. od tłumaczyć] – (ustnie) tolmácsolás;
(dzieła)
fordítás
(ford.),
(pisemne)
műfordítás;
(wyjaśnienie)
magyarázás,
magyarázat; fordtott szöveg
tłumaczenie automatyczne albo tłumaczenie
maszynowe (ang. Machine Translation) [jest
dziedziną
językoznawstwa
komputerowego, które zajmuje się
stosowaniem algorytmów tłumaczenia
tekstu z jednego języka (naturalnego) na
drugi.] – gépi fordítás [olyan automatikus
fordítási eljárás, amelynek során egy adott
nyelvű szöveget egy másik nyelvre
informatikai eszközökkel, számítógépes
program segítségével fordítunk le.]
tłumaczenie biblii (egzegeza) – bibliamagyarázat
(exegézis) [a Biblia értelmének tudományos
magyarázata az eredeti szöveg vizsgálata
alapján]; bibliafordítás
A Biblia egyértelműen a legek könyve: a
világon a legtöbbször és legtöbb nyelvre
lefordított, a legtöbb kiadást és a legnagyobb
példányszámot megért könyv. A Biblia a
7094
kereszténység elterjedésével túllépett a zsidó
nép, illetve a zsidó közösségek által lakott
területek határain, és eljutott a Föld szinte
minden ismert országába és népéhez. A
könyvnyomtatás és a reformáció további
lendületet adott a Biblia és a bibliafordítás,
valamint a bibliaolvasás terjedésének. Egyes
nyelveken ekkor készültek el azok a klasszikus
fordítások, amelyek máig nagy tiszteletnek
örvendenek. Ilyen az angol nyelvű King James
Biblia, a német nyelvű Luther Márton-féle
Biblia vagy a magyar nyelvű Károli Gáspárféle Vizsolyi Biblia. A modern nyelveken
közreadott középkori és újkori fordítások
szinte számbavehetetlenek.
tłumaczenie Biblii na język polski – a Biblia
lengyel nyelvű fordítása
tłumaczenie dosłowne – szószerinti fordítás,
hiteles fordítás
tłumaczenie dzieła literackiego – műfordítás
tłumaczenie interlinearne – sorok közti olvasás;
rejtett
értelem
(megérése
v.
megmagyarázása)
tłumaczenie kabinowe – szinkron tolmácsolás
tłumaczenie konsekutywne – követő tolmácsolás
tłumaczenie
maszynowe
[tłumaczenie
dokonywane za pomocą odpowiednio
zaprogramowanego komputera] – gépi
fordítás [az a fordítási eljárás, amikor egy
adott nyelvű szöveget egy másik nyelvű
szövegre számítógépes program segítségével
fordítunk le]
tłumaczenie oddające sens – értelem szerinti
fordítás
tłumaczenie przysięgłe – hiteles fordítás
tłumaczenie ustne [to czynność, która ułatwia
komunikację języka mówionego lub
migowego
(symultanicznie
bądź
konsekutywnie) pomiędzy dwoma lub
więcej rozmówcami, którzy nie mówią
(bądź nie komunikują się) tym samym
językiem.] – (interpretation) tolmácsolás
tłumaczenie symultaniczne – szinkron tolmácsolás
tłumaczenie techniczne – szakfordítás
tłumaczenie tekstów wspomagane komputerowo
– (kat.: technika) CAT, Computer Aided
Translation, számítógéppel segített fordítás
„tłumaczenie pisemne" (translation) – fordítás
tłumaczenie zgodne z sensem – értelem szerinti
fordítás
tłumaczenie się – kimagyarázkodás
tłumaczka
[kobieta
przekładająca
treść
wypowiedzi, tekstu lub dzieła z jednego
języka na inny] – tolmácsnő, (dzieła)
fordítónő, fordító (jestem tłumaczką)
tłumaczka przysięgła – hites tolmács v. fordító
(nő)
-
Wersja 01 01 2017
tłumaczyć [1. wyjaśniać coś komuś; 2. uzasadniać
lub
usprawiedliwiać
coś;
3. usprawiedliwiać kogoś; 4. namawiać do
czegoś
lub
odradzać
coś komuś;
5. przekładać coś z jednego języka na
inny; 6. przedstawiać, objaśniać jakieś
treści, obrazy lub zjawiska za pomocą
środków właściwych danej dziedzinie] –
(przekładać)
tolmácsolni,
fordítani,
lefordítani;
(wyjaśniać)
magyarázni,
megmagyarázni,
elmagyarázni,
kimagyarázni; kifejteni; (dzieło) fordítani;
igazolni; mentegetni
tłumaczę na niemiecki – németre fordítok
tłumaczyć co wykrętnie – mentegetve, hímezvehámozva magyarázni vmit
tłumaczyć coś – magyarázni vmit
tłumaczyć coś (ustnie) na jakięzyk – tolmácsolni
vmit vmilyen nyelvre
tłumaczyć coś z jednego języka na inny –
fordítani vmit egy nyelvből egy másikra
tłumaczyć czyją nieobecność chorobą –
betegséggel igazolja vkinek a távollétét
tłumaczyć na węgierski – magyarra fordítani
tłumaczyć dobitnie – kifejezően v. határozottan
magyarázni
tłumaczyć dzieło z węgierskiego na (język) polski
– művet magyarból v. magyarról lengyelre
fordítani v. lefordítani
tłumaczyć list – levelet fordítani
tłumaczyć Petőfiego – Petőfit fordítani
tłumaczyć słowo w słowo – szóról szóra v.
szószerint fordítani
tłumaczyć sny – álmokat fejteni
tłumaczyć słowo w słowo – szóról szóra v. szó
szerint fordítani
tłumaczyć swobodnie – szabadon fordítani
tłumaczyć trudne miejsca w książce –
megmagyarázni a könyvben előforduló
nehezebb részleteket
tłumaczyć w sposób dosłowny – szó szerint
fordítani
tłumaczyć z jednego języka na drugi – egyik
nyelvről v. nyelvből a másikra fordítani
tłumaczyć z języka węgierskiego na polski a.
tłumaczyć z węgierskiego na polski –
magyarról lengyelre fordít
tłumaczyć z oryginału – eredetiből fordítani
tłumaczyć z polskiego na węgierski – lengyelről
magyarra fordítani
tłumaczyć się [1. usprawiedliwiać się; 2. stanowić
uzasadnienie czegoś] – magyarázkodni,
mentegetőzni; kimagyarázkodni
tłumaczyć
się
chorobą
–
betegségével
mentegetőzik
7095
tłumaczyć się jaśniej! – világosabban beszélj!,
beszélj értelmesebben!
tłumaczył, tłumaczyła (tłum.) – fordította (ford.)
tłumek [pot. dość liczna grupa ludzi, zwłaszcza
ciekawskich] – kisebb csoportosulás,
szenzációra éhes kisebb tömeg
tłumek ciekawskich – kíváncsiskodók csoportja
tłumiący, -a, -e – fojtó
tłumić [1. używając różnych środków, gasić
ogień; 2. zmniejszać siłę lub intensywność
czegoś;
3. przyciszać,
głuszyć;
4. opanowywać jakiś odruch; 5. hamować,
opanowywać coś] – csillapítani; elfojtani,
elnyomni, tompítani, oltani, (lázadást)
leverni; (ogień) eloltani
tłumić coś – halkítani vmit
tłumić gniew – haragot elfojtani v. elnyomni
tłumić jęki – elfojtja a jajgatást, siránkozást
tłumić łzy – könnyet elfojtani, könnyet elnyomni
tłumić ogień – tüzet elfojtani, tüzet oltani
tłumić powstanie – felkelést leverni, lázadást
elfojtani
tłumić swoje uczucia – elfojtja érzelmeit
tłumienie
[redukcja
poziomu
ciśnienia
akustycznego, jak w zwrocie „tłumienie
ochronników słuchu”] – csillapítás;
elnyomás, kisajtolás, eloltás, kioltás
tłumienie (osłabienie) dźwięku – hangcsillapítás
tłumienie akustyczne (dźwięku) – hangcsillapítás
tłumienie
atmosferyczne
–
atmoszferikus
csillapítás
tłumienie ciśnienia – nyomásátvitelitényező
tłumienie
częstotliwości
podstawowej
–
alapfrekvencia csillapítása
tłumienie drgań – rezgéscsillapítás
tłumienie drgań powietrznych – levegőrezgés
csillapítása
tłumienie dźwięku [Różnica w dB między
progiem słyszenia z ochronnikiem słuchu i
bez niego dla badanego słuchacza i danego
sygnału testowego] – hangcsillapítás
tłumienie dźwięku powietrznego – légvezetéses
hangcsillapítás
tłumienie echa – visszhangelnyomás
tłumienie
energii
elektromagnetycznej
–
elektromágneses energia csillapítása
tłumienie krytyczne – kritikus csillapítás
tłumienie krytyki – a kritika elfojtása
tłumienie kulombowskie – Coulomb-csillapítás
tłumienie kulombowskie (tarciem suchym) –
szárazsúrlódási csillapítás
tłumienie lepkościowe – viszkózus csillapítás,
folyadékcsillapítás
tłumienie nieskończone – végtelen nagy csillapítás
-
Wersja 01 01 2017
tłumienie obrzeżne (na obrzeżu) <płyty,
membrany> – élcsillapítás, peremcsillapítás
tłumienie odbiornika – vételi csillapítás,
vevőcsilalpítás
tłumienie odczytywania – lejátszási veszteség
tłumienie odpromieniowania – visszasugárzási
csillapítás
tłumienie
powietrzne
(pneumatyczne)
–
levegőcsillapítás
tłumienie pozorne – látszólagos csillapítás
tłumienie przesłuch (ACR), tłumienie przesłuchu
– áthallási csillapítás
tłumienie równoległe – párhuzamos csillapítás
tłumienie spowodowane upłynnością – levezetési
csillapítás
tłumienie szczeliny (zapis i odtwarzanie dźwięku
– résveszteség
tłumienie w paśmie przepustowym – áteresztési
csillapítás
tłumienie wskutek dyfrakcji – elhajlási
(diffrakciós) veszteségek
tłumienie wskutek pochłaniania (absorpcji) –
elnyelési veszteség
tłumienie wskutek rozbieżności (dywergencji)
<fali> – divergens hangterjedés vesztesége,
szórási csillapítás
tłumienie wstęgi bocznej – oldalsávcsillapítás
tłumienie wtrącenia [Algebraiczna różnica w dB
między poziomem ciśnienia akustycznego
w tercjowym paśmie częstotliwości
mierzonym mikrofonem testera (ATF) w
odpowiednim polu akustycznym i pod
odpowiednimi warunkami przy braku
nauszników
i
poziomem
ciśnienia
akustycznego
przy
założonych
nausznikach, z zachowaniem pozostałych
warunków.] – beavatkozás csillapítás
tłumienie wtrącenia opływki sonaru
–
szonárdómcsillapítás
tłumienie zapisywania – hangfelvételi (rögzítési)
veszteség
tłumienność [1. Parametr charakteryzujący
własności transmisyjne drogi przesyłania
sygnału.
Tłumienność
równa
jest
stosunkowi mocy sygnału na początku
drogi do mocy sygnału na jej końcu. 2.
Jeden z podstawowych parametrów
opisujących zdolność danego łącza do
realizacji transmisji (kabel, światłowód,
łącze bezprzewodowe). Wielkość ta
określa
spadek
mocy
sygnału
przepływającego
przez
łącze
transmisyjne. Jej wartość wyznaczana
jest jako logarytm stosunku mocy sygnału
na wejściu do mocy sygnału na wyjściu
lub wejściowego i wyjściowego napięcia
7096
prądu.] – (akustyka) hanggátlási szám;
terjedési veszteség; csillapítás
tłumienność (odcinka drogi przesyłowej sygnału)
– átviteli veszteség (csillapítás)
tłumienność (straty) przetwornika – átalakítási
veszteség
tłumienność <odcinka drogi przesyłowej> átviteli
csillapítás
tłumienność blokowania (tłumika echo) –
visszhangzáró
(reflexiót
elnyomó)
körcsillapítás
tłumienność harmonicznych – harmonikusarány
tłumienność jednostkowa – csillapítási állandó
tłumienność łańcuchowa – szürőláncsillapítás
tłumienność nadkrytyczna – túlcsillapítás
tłumienność
niedopasowania
–
illesztési
csillapítás
tłumienność odchyleniowa – iránycsillapítási
mérték
tłumienność
równoważna
wyrazistości
–
egyenértékű érthetőségveszteség
tłumienność
ryglująca
(zaporowa)
–
zárócsillapítás
tłumienność skuteczna – üzemi csillapítás
tłumienność toru – vezetési csillapítás
tłumienność wtrącona – helyettesítési veszteség
tłumienność wynikowa – maradékcsillapítás
tłumik [1. urządzenie zmniejszające hałas
wywoływany przez gazy spalinowe silnika;
2. urządzenie służące do tłumienia
niekorzystnego
wpływu
czegoś;
3. urządzenie nakładane na lufę broni
palnej, służące do wyciszania huku
wystrzału; 4. przyrząd umożliwiający
ściszenie, a także zmianę barwy dźwięku
w instrumencie muzycznym] – (muz)
hangfogó; (techn.) hangtompító, tompító,
hangtömítés; kipufogóedény, hangtompító,
csillapító, fojtó
tłumik (amortyzator) wstrząsów – lökéscsillapító
tłumik (eliminator) strojony – hangolt csillapító
tłumik (eliminator) szumu – zörejelnyomó
tłumik (instrument muzyczny) – hangfogó,
hangtompító (zene), csillapító
tłumik bierny – reaktív csillapítóhang
tłumik dźwięku – hangcsillapító
tłumik echa – visszhangzár
tłumik
echa
końcowy
podwójny
–
visszhangelnyomó
tłumik echa przelotowy – közbenső zaj elnyomása
tłumik hałasu – zajhatároló
tłumik nastawny – csillapítási szabályozó
tłumik powietrzny – légfojtó, hangtompító,
hangpuffogtató
-
Wersja 01 01 2017
tłumik regulowany, regulator tłumienia –
hangerőszabályzó, képhalványító
tłumik współosiowy (koaksjalny) – koaxiális
csillapítótag
tłumik wstrząsów – lökésgyengítő, lökésmérséklő,
amortizátor, csillapítóberendezés
tłumik wydechowy (silnika spalinowego) –
hangtompító
tłumiony obwód strojony – csillapított hangoltkör
tłumnie, tłumno – tömegesen, csapatosan,
seregestül; özönével; seregesen
tłumny, -a, -e [pełen ludzi lub bardzo liczny] –
tömeges, nagyszámú, számos, népes,
nagyforgalmú
tłumne obchody – népes v. nagyszámú ünnepek,
felvonulások
tłumne zjazdy – népes gyűlés v. gyűlések
tłumny udział – tömeges részvétel, nagyszámú
résztvevő
tłumoczek, tłumok [1. pot. duży, nieforemny
pakunek; 2. pogard. o nierozgarniętej
kobiecie, rzadziej: o mężczyźnie; 3.
tłumok - tłomok - pakunek, mógł być
wyrabiany ze skóry.] – batyu, csomag,
útipoggyász, málha; (átv.) tuskó (emberről)
tłusta kura [rojnik] – fülfű, kövirózsa
(Sempervivum L.); fülbecsavaró fű, égdörgő
fű, fülbeeresztő fű
tłusta plama – zsírfolt; zsírpecsét
tłustawo – kicsit zsírosan, hájasan
tłustawy, -a, -e [1. o jedzeniu: trochę tłusty;
2. lekko pokryty tłuszczem; 3. pot. dość
otyły] – zsíros, hájas
tłusto – zsírosan, hájasan, kövéren
tłusto jadać – zsíros ételekkel élni
tłusto przyprawiona potrawa – zsírosan készített
étel
tłustosz (Pinguicula L.) [rodzaj roślin należący
do rodziny pływaczowatych (według
systemu
Reveala).
Są to rośliny
owadożerne. We florze Polski występują
tylko 2 gatunki. Gatunkiem typowym jest
Pinguicula vulgaris L.] – (növ.) hízóka
(Pinguicula) [a kétszikűek (Magnoliopsida)
osztályába
az
árvacsalán-virágúak
(Lamiales) rendjébe és a rencefélék
(Lentibulariaceae)
családba
tartozó
nemzetség.]
Tłustosz pospolity (Pinguicula vulgaris L.)
[gatunek rośliny wieloletniej należący do
rodziny pływaczowatych (według systemu
Reveala)] – lápi hízóka (Pinguicula
vulgaris)
7097
Tłustosz pospolity (Pinguicula vulgaris L.)
tłustość – zsírosság, hájasság, kövérség
tłusty, -a, -e [1. zawierający tłuszcz; 2. obficie
polany tłuszczem; 3. mający wygląd,
właściwości tłuszczu; 4. przesiąknięty lub
poplamiony tłuszczem; 5. mający dużo
jakichś wartościowych składników; 6. pot.
gruby, otyły, tęgi] – zsíros, zsír-; (gruby)
kövér, hájas; (nyomd.) fett
tłusta kobieta – molett hölgy v. nő
tłusta ziemia – átv. zsíros föld
tłusty człowiek – kövér v. elhízott ember
tłusty czwartek [w kalendarzu chrześcijańskim
ostatni czwartek przed Wielkim Postem,
znany także jako zapusty. W Polsce oraz
w katolickiej części Niemiec, wedle
tradycji, w tym dniu dozwolone jest
objadanie się. Najpopularniejsze potrawy
to pączki i faworki, zwane również w
niektórych regionach chrustem lub
chruścikami.] – farsang utolsó csütörtökje
[A
farsang
utolsó
csütörtökje
a
hamvazószerdát követő kövércsütörtök, de
hívják csonka-, zabáló-, torkos-, tobzódó
csütörtöknek is, mert ezen a napon eszik meg
a farsangi maradékot, ráadásként még sütnek
és főznek is, annak reményében, hogy az
évben bőséges lesz a termés.]
tłusty dowcip – vastag tréfa
tłusty druk – (nyomd.) fett, félkövér szedés v.
nyomás
tłusty jak wieprz – kövér mint a disznó
tłusty kąsek – (átv.) zsíros v. kövér falat
tłusty plama – zsírfolt, zsírpecsét
tłusty połeć smarować – (átv.) annak adni, akinek
már van
tłusty ziemia – kövér v. zsíros föld
tłuszcz [1. produkt spożywczy mający wysoką
wartość kaloryczną; 2. wysokokaloryczna
substancja
zawarta
w
niektórych
produktach
spożywczych;
3. związek
organiczny tworzący u zwierząt i u
człowieka tkankę w postaci miękkiej
warstwy, znajdującej się pod skórą;
-
Wersja 01 01 2017
4. związek organiczny będący lipidem,
stanowiący
składnik
organizmów
zwierzęcych i roślinnych; 5. ofiarowywany
był na ołtarzach. Symbolizował najlepszą
część ofiary, którą dawano Bogu] – zsír,
zsiradék, háj, faggyú, olaj
tłuszcz gęsy – libaháj, libazsír
tłuszcz kostny – csontzsiradék
tłuszcz roślinny – növényi zsír v. zsiradék
tłuszcz rybny – halzsiradék
tłuszcz się zmydlił – a zsiradék elszappanosodott
tłuszcz wieprzowy – sertészsír, disznózsír
tłuszcz zjełczały – megavasodott zsiradék
tłuszcz zwierzęcy – állati zsiradék
tłuszcza [hołota, motłoch, zgraja] – tömeg,
sokaság
tłuszcze – zsír, zsírok
tłuszczak (łac. lipoma) [1. nowotwór niezłośliwy,
guz umiejscowiony w tkance podskórnej;
2.
jest
łagodnym
nowotworem
zbudowanym z tkanki tłuszczowej] – (orv.)
lipóma; zsírszövetből alló jóindulatú tumor,
zsírdaganat; zsírmirigy
Tłuszczak (Steatornis caripensis) [1. jedyny
gatunek ptaka z rodziny tłuszczaków
(Steatornithidae), należącej do rzędu
lelkowych; 2. ptak charakteryzujący się
dużą warstwą tłuszczu, występujący w
Ameryce Południowej] – (áll.) zsírfecske v.
szuszók
(Steatornis
caripensis)
[a
lappantyúalakúak
(Caprimulgiformes)
rendjébe tartozó madár, a szuszókfélék
(Steatornithidae) családjának egyetlen faja]
tłuszcze techniczne – ipari zsiradékok
tłuszczowy, -a, -e – zsírtłuszczyk – zsíroscska, hájacska
tłuścić
(tłuszczę,
tłuści)
[1. natłuszczać;
2. brudzić, plamić coś tłuszczem] – zsírozni,
bezsírozni, zsírral bekenni
tłuścić ubranie – ruhát bezsírozni, ruhán foltot v.
zsírfoltot ejteni
tłuścić się [1. być tłuszczonym lub pokrywać się
tłuszczem; 2. brudzić się tłuszczem] –
zsírozódni
tłuścieć (tłuścieje) [przybierać na wadze] –
zsírosodni, hízni, kövéredni, hájasodni
tłuścioch [pot. mężczyzna otyły] – vastag, kövér,
(tréf.) dagadt ember, hájas muki
tłuściocha – vastag, kövér, molett nő
tłuścioszek – (tréf.) kis hájpacni, kis gömböc
tłuściutki, -a, -ie – zsíros, zsír-; (gruby) kövér,
hájas (nyomatésobban)
tłuściutka dziewczynka – pufók v. dundi lány
tłuściutka kobieta – molett hölgy
tłuściutki kąsek – zsíros falatka
7098
tłuściutkie dziecko – pufók v. dundi gyerek
tłuściutkie mleko – kicsit zsíros tej
TMSI (Temporary Mobile Subscriber Identity krótkoterminowy
identyfikator
przydzielany użytkownikowi sieci GSM
przy każdorazowym logowaniu) – TMSI
Temporary Mobile Subscriber Identity
(mobil előfizetők ideiglenes nemzetközi
azonositója)
tną komary – szúnyogok csípnek
tnący, -a, -e – metsző, vágó, forgácsoló, réselő, éles
tnące narzędzia – vágó, metsző, forgácsoló, réselő
szerszám
tnę (ciąć) – vágni, metszeni, szelni
TNT [skrót od: T(ri)N(itro)T(oluen)] – TNT
(trinitrotoulol)
to [I 1. zaimek odnoszący się do obiektów lub
okoliczności postrzeganych jako bliskie,
wskazanych w jakiś sposób przez
mówiącego, np. Co to jest?, lub uznanych
przez mówiącego za znane odbiorcy, np.
Co to ma znaczyć?; 2. zaimek odnoszący
się do obiektów bądź okoliczności, o
których była lub będzie mowa, np. W
zlewie leżą brudne naczynia. Pozmywaj to.;
To, co się później działo, trudno opisać.;
3. euf.
zaimek odnoszący się
do
aktywności seksualnej człowieka ― II
czasownik utożsamiający obiekty lub
okoliczności, np. Śmiech to zdrowie., lub
łączący dwa takie same wyrazy w tej
samej formie, np. Wojna to wojna. ― III
partykuła dodawana do wyrazów, które
nadawca chce w szczególny sposób
wyróżnić, np. Kogo to ja widzę?, lub
oddzielająca temat wypowiedzi od reszty
zdania, np. Teraz to idź spać. ― IV
1. spójnik
wprowadzający
zdanie
wyrażające konsekwencje tego, o czym
była mowa, np. Poszukaj, to znajdziesz.;
2. spójnik przyłączający do zdań z
zaimkami
względnymi
lub
innymi
spójnikami zdania wyrażające różne
relacje w zależności od sensu tych
zaimków czy spójników, np. Gdybyś coś
chciał, to napisz.; 3. spójnik łączący dwa
takie same czasowniki w tej samej formie,
wyrażający obojętność nadawcy dotyczącą
przedstawionej sytuacji, np. No trudno,
nie kocha to nie kocha.] – (znajdujące się
blisko) ez (ezt), (znajdujące się dalej) az
(azt); akkor
to a to – ez és ez; ez meg az
to absurd – ez abszurd; közb. ez tisztára lehetetlen
to ani nie ciekawe, ani nie ważne – ez sem nem
érdekes, sem nem fontos
To Ania – Ő Ania
-
Wersja 01 01 2017
to bardzo dobrze – az nagyon jó
to bardzo dostępny szef – ez olyan főnök, akihez
könnyű bejutbi v. aki mindenkit meghallgat
v. fogad
to bardzo drogi hotel – ez (az) nagyon drága hotel
to bardzo lewy człowiek – ez nagyon radikális v.
baloldali ember
to bardzo ładnie z Pana (Pani) strony – ez
nagyon szép öntől
to bardzo miło z pana/pani strony – nagyon
kedves Öntől v. magától
to bardzo nieprzyjemne – nagyon kellemetlen
to bardzo niezłożona psychika – ez nagyon
egyszerű lélek v. lelkület
to bardzo smutne – nagyon szomorú
to bardzo stary i słynny uniwersytet – ez nagyon
öreg és híres egyetem
to bardzo uprzejmie z Pana (Pani) strony – ez
nagyon szép öntől
to bardzo zmyślny pies – ez nagyon ügyes kutya
to bardzo źle – (ez) nagyon rossz
to bezduszy formalista a nie człowiek żywy – ez
lélektelen formalista, nem pedig élő ember
to będzie moja pierwsza podróż samolotem – ez
lesz az első repülőutam
to będzie nasz dom – ez a mi házunk lesz
to być nie może – (to niemożliwe) ez lehetetlen
to był dla niego prawdziwym objawieniem – ez
valóságos felfedezés volt számára
to był dla niego straszny cios – ez szörnyű csapás
volt számára
to był tylko mój obowiązek – ez csak az én
kötelességem volt
to była wielka niespodzianka – ez nagy
meglepetés volt
to było dla niego prawdziwym odkryciem – ez
valóban felfedezés volt számára
to było do przewidzenia – ez előrelátható volt;
várható volt
to było dobrą nauką – ez nagyon tanulságos volt
to było dramatyczne przejście – ez az élmény tele
volt drámai feszültséggel
to było jasne dla każdego – ez mindenki számára
világos v. érthető volt
to było mądre pociągnięcie – ez okos lépés v.
intézkedés volt
to było nie na miejscu – ez nem volt helyes, nem
volt helyénvaló
to było szczytem jego marzeń – ez álmainak
netovábbja volt
to było zręczne posunięcie – ez ügyes sakkhúzás
volt
to byłoby dla mnie dogodne – ez megfelelne
nekem
7099
to byłoby wszystko – ez lenne minden
to były głosy diabelskie – ezek ördögi hangok
voltak
to bzdura – ostobaság
to całkiem blisko, może sto metrów stąd – elég
közel van, talán száz méterre innen
to ci frajda! – de nagy öröm!, jaj de jó!
to ci gratka! – micsoda meglepetés!, milyen
szerencse!
to ci na zdrowie nie pójdzie – (gúny) nem fog
megártani (neked)
to ci nie pasuje – ez nem való v. áll neked; ez nem
illik hozzád (általában); ez nem illik rád
(ruha)
to ci posłuży – ez segít rajtad; ez javadra válik
to ciebie nie dotyczy a. obchodzi! – nem rád
tartozik!
to cię kosztuje tylko słowo – átv. csak egy
szavadba kerül
to ciężki idiota – (tréf.) hatökör
to co – az, ami
to co innego – az már más
to co jest ładne i dobre, to zawsze jest drogie – az
ami szép és jó, az mindig drága
to cud piękności – ez csodálatos szépség
to człowiek bez zasad – ez elvtelen ember
to człowiek pełen delikatności – ez nagyon finom
lelkű v. udvarias ember
to człowiek wykończony – ez kimerült ember
to człowiek zupełnie nieogładzony – ez teljesen
faragatlan ember
to człowiek zupełnie nieuczony – ez teljesen
tanulatlan ember
to, czy tamto? – az, vajon amott? (mi az); ezt, vagy
azt?
to czyni pokaźną – ez nagy összeg; ez nagy
összegre rúg
to czysty wariat – ez tisztára megőrült, ez teljesen
megőrült; kész őrült
to daje do myślenia – ez gondolkozásra késztet
to daje mi satysfakcję – ez elégtételt szerez
nekem; ez megelégedésemre v. örömömre
szolgál
to dla mnie chleb z masłem – […vajas kenyér]
(átv.) ez számomra gyerekjáték
to dla mnie dostateczne – ez nekem elegendő
to dla mnie na jeden ząb – (ez) a félfogamra is
kevés
to dla mnie nie pierwszyzna – ez számomra nem
újdonság
to dla mnie zabawka – ez nekem gyerekjáték
to długo nie trwa – ez nem tart sokáig
-
Wersja 01 01 2017
to do ciebie nie pasuje – ez nem való v. áll neked;
ez nem illik hozzád (általában); ez nem illik
rád (ruha)
to do ciebie podobne – ez rád vall
to do mnie nie należy – ez nem tartozik rám; nem
az én dolgom v. kötelességem
to do nieczego nie doprowadzi – ez nem vezet
semmire
to do nieczego nie prowadzi – semmire sem vezet;
ennek semmi haszna
to do niego/niej należy – ez reá tartozik
to do rzeczy nie należy – ez nem tartozik a
tárgyhoz
to dobry człowiek – ő nagyon jó ember
to dobry materiał do felietonu – (sajtó) ez jó tárca
(rovat) anyag
to dobry materiał na męża – (átv.) ez jó férjanyag;
ebből derék férj lesz
to dobry znak – ez jó jel v. előjel v. ómen
to dojna krowa – (átv.) fejőstehén, balek; jó v.
előnyös üzlet
to dopiero początek – ez még csak a kezdet
to dopiero szczęście! – ez aztán a szerencse!
to dopiero wstęp – ez még csak a kezdet
to dotyczny jednostki, ale nie ogółu – ez
vonatkozik egyesekre, de nem az öszességre
to dowodzenie nie trzyma się kupy – ez a
bizonyítás hézagos v. sántít
to drażliwa kwestia – ez kényes kérdés
to drobiazg – apróság
to drobnostka – ez csekélység; nem nagy ügy!
to drobnostka (drobiazg) – szóra sem érdemes
to drzewo już nie rodzi a. nie wydaje owoców –
ez a fa már nem terem
to duże mieszkanie jest wygodne – a nagy lakás
kényelmes
to dwie sprawy się zazębiają – az a két ügy
egymásba kapcsolódik v. összefügg
to działa na nerwy – az idegekre megy
 Mi już to działa na nerwy, a wam?:
Nekünk már az idegeinkre megy, és
nektek?
 Mi też to działa na nerwy: Nekünk
szintén az idegeinkre megy.
to dzieło jest na indekie – ez a mű indexen van
to dzieło strzela na dużą odległość – ez az ágyú
igen messzire visz
to dzieło wymaga komentarza – ez az ügy
magyarázatot kíván
to fakt! – ez tény!
to fałsz! – ez hazugság!
to fikcja! – ez koholmány!, ez kitalált dolog!
to funta kłaków niewarte – (átv.) fabatkát sem ér
7100
to go dobiło – (átv.) ez túl sok volt neki; ezt már
nem bírta tovább
to go drogo będzie kosztowało – ez még sokba fog
kerülni; majd még megadja az árát
to go kłuje w oczy – átv. ez szemet szúr neki
to go obeszło – ez fájt neki
to go zgubiło – ez volt a veszte
to grunt – ez a fő, ez a lényeg
to i owo – ezt meg azt; ezt is, azt is; egy s más; ez
és az
to i tyle nie warte – ez még ennyit sem ér
to inna para kaloszy – [ez egy másik pár
kalucsnija] az már más!, ez egészen más!,
így már más a leányzó fekvése; ez más tészta
to interesowna przyjaźń – ez érdekbarátság
to ja – én vagyok, ez én vagyok
to ja, Robert – én vagyok, Robert
to jak dwa a dwa cztery – (olyan) biztos, mint
kétszer kettő négy; ez világos, mint a nap
to jakaś granda! – itt valami nem stimmel!, itt
valami nagy disznóság van!
to jakiś wariat – ez v. mi bolond
to jakiś wypadek – ez vmi meglepő eset
to ją bardzo martwi – ez őt nagyon v. igen bántja
to jeden z najlepszych naszych aktorów – ő az
egyik legjobb színészünk
to jedna z najlepszych naszych aktorek – ő az
egyik legjobb színésznőnk
to jednak trzeba mu/jej przyznać, że… – azt
mégis meg kell hagyni, hogy…
to jedne pieniądze – egy pénz v. pénzbe kerül
to jedynie widzi, co chce – csak azt látja, amit akar
to jego długopis, książka i pióro, a to jej książka i
kolorowe długopisy – az az ő golyóstolla,
könyve és tolla, az meg az ő könyve és
színes golyóstolla
to jego robota! – ez az ő műve!
to jego/jej ulubione powiedzenie – ez a
szavajárása
to jego wina – ő a hibás
to (jest) – ez(t), az(t), ez egy…
to jest (tj.) – ez van; azaz, illetve; annyi mint,
tudniillik (ti.)
to jest 1 cent, 2 centy, 5 centów – ez (…) cent
to jest 1 dolar, 2 dolary, 5 dolarów – ez (…)
dollár
to jest Agnieszka – Ő Ágnes
to jest bardzo drogie – ez nagyon drága
to jest bardzo ładny język – nagyon szép ez a
nyelv
to jest bardzo nieprzyjemne – ez nagyon
kellemetlen
-
Wersja 01 01 2017
to jest bardzo pilna praca – ez nagyon fontos
munka
to jest broń obosieczna – ez kétélű fegyver
to jest cena umowna – ez szabad (egyezményes) ár
to jest dawna rezydencja królewska – ez a
hajdani királyi rezidencia
to jest dla jego dobra – ez az ő javát v. érdekét
szolgálja
to jest dla mnie bardzo ważne – ez nekem v.
számomra nagyon fontos
to jest dla mnie niezrozumiałe – ez számomra
érthetetlen
to jest dla mnie kwestia życia i śmierci – ez
számomra élet-halál kérdése
to jest dla mnie zagadką – ez rejtély előttem
to jest dlatego, że… - ennek az az oka, hogy…; ez
azért van, mert…
to jest dlatego, że nie każdy jest taki zadowolony
(taka zadowolona), jak ty – ez azért van,
mert nem minden ember olyan elégedett,
mint te
to jest do mojej dyspozycji – rendelkezésemre áll
to jest dobry pomysł! – ez jó gondolat (ötlet)!
to jest dobry sklep – ez jó üzlet
to jest doskonale (dobre, smaczne) – ez tökéletes
(jó, finom)
to jest droga główna (asfaltowa, szeroka, wąska,
brukowana) – ez főút (aszfaltút, széles,
keskeny, követ út)
to jest dwadzieścia metrów – ez húsz méter
to jest fizyczne niepodobieństwo – ez fizikai
képtelenség
to jest gazeta – ez az újság
to jest hol, a tu też jest pokój – ez a hall, és itt
szintén egy szoba van
to jest ich nowy dom – ez az új házuk
to jest inna kwestia – ez nás lapra tartozik; ez más
kérdés
to jest inna sprawa – ez más dolog v. ügy; (biz) ez
más tészta
to jest jeden grosz [dwa grosze, 5 groszy] – ez
egy grosi
to jest jeden złoty – ez egy zlotyi [to są dwa złote:
ez két zlotyi; to jest pięć złotych: ez öt złoty]
to jest jego dawne przyzwyczajenie – ez régi
szokása; ez a régi szokása
to jest jego (jej) siłna strona – ez az ő erős oldala
to jest jego żona – ez az ő felesége
to jest jej syn – ez az ő fia
to jest John Smith – Ő John Smith
to jest kolumna Zygmunta – ez a Zsigmondoszlop
to jest list – ez egy levél
7101
to jest list zwikły (lotniczny, polecony, ekspres)
do Europy (Ameryki, Azji, Australii) – az
egy szokásos (légi-, ajánlott-, expressz) levél
…-ba.
to jest literatura polska – ez a lengyel irodalom
to jest ładnie z twojej strony – ez szép tőled v. a
részedről
to jest mapa Polski – ez Lengyelország térképe
to jest mąż koleżanki – ő a kolléganőm férje
to jest mi obce – ez távol áll tőlem
to jest mieszkanie – ez a lakás
to jest moja koleżanka – ő a kolléganőm
to jest moja narzeczona – ez a menyasszonyom
to jest moja rodzina – ez az én csaoládom
to jest moja wizytówka – ez a névjegykártyám
to jest moje mieszkanie – ez az én lakásom
to jest mój kolega – ő a kollégám
to jest mój krewny, mój kuzyn; to jest moja
krewna, moja kuzynka – ő a rokonom, az
unokatestvérem
to jest najprawdziwsza a. najszczersza prawda –
ez a színtiszta igazság
to jest nasz pokój – ez a mi szobánk
to jest nasza sala – a mi termünk
to jest nasze – ez a miénk
to jest nie do naśladowania – ez utánozhatatlan,
ezt nem lehet utánozni
to jest nie do pomyślenia – ez elképzelhetetlen
to jest nie do wytrzymania – ez már
elviselhetetlen, kibírhatatlan
to jest nie do zhedzenia – ehetetlen
to jest obrachowane na przyszłość – ezt a jövőre
nézve kalkulálták ki
to jest okropne – ez rettenetes.
to jest pan Andrzej Busko – Ő Buskó András
to jest pana – ez az öné, ez a magáé
to jest pani Marianna Szatai – Ő Szatai Marianna
to jest pewna niedogodność – ez bizonyos
mértékig nem felel meg
to jest pociąg dzienny (nocny) – ez nappali
(éjszakai) vonat
to jest pociąg podmiejski – ez HÉV
to jest pokój – a szoba
to jest pomnik jednego z królów polskich – ez az
egyik lengyel király szobra
to jest poszukiwany towar – ezt az árut keresik;
ezt keresett áru
to jest późny gotyk lub wczesny renesans – ez
késő gótikus vagy korai reneszánsz
to jest przedział dla palących (dla niepalących) –
ez dohányzó (nemdohányzó) fülke
to jest przyjęte – ez a szokás, így szokás
to jest przykre – bosszantó, ez kellemetlen
-
Wersja 01 01 2017
to jest rzecz dowiedziona – ez bebizonyított tény
to jest samolot węgierski – ez magyar gép
to jest specjalny problem – ez egy speciális
probléma
to (jest) stół i krzesło – ez az asztal és a szék
to jest strona numer 13! – ez a 13. számú oldal
to jest, to znaczy – azaz, ez az; ez azt jelenti
to jest trudne pytanie – ez nehéz kérdés
to jest tylko detal – ez részletkérdés; ez mellékes
dolog
to jest tylko na receptę – ez csak receptre van
to jest twój – ez a tiéd
to jest ubranie – ez az öltözék
to jest wagon bezpośredni – ez közvetlen kocsi
to jest wasz – ez a tiétek v. a maguké v. az ön v.
önöké v. a maguké
to jest Wasz dom – ez az önök háza; ez a ház az
önöké
to jest ważny powód – ez fontos indok
to jest wieloplaszczyznowy zagadnienie – ez több
síkon mozgó kérdés v. probléma
to jest wkładka, która się wyjmuje – ez kivehető
v. kihúzható betét
to jest właśnie tamto mieszkanie – éppen amaz a
lakás
to jest właśnie uniwersytet (Akademia
Medyczna, Wyższa Szkoła Muzyczna) – ez
az egyetem (Orvostudományi Egyetem,
Zeneakadémia)
to jest woda na jego/jej młyn – a saját malmára
hajtja a vizet
to jest wyjątkowa okazja – ez kivételes alkalom
to jest wykluczone – ez kizárt dolog, ez lehetetlen;
ez ki van zárva
to jest względnie tanie – ez viszonylag olcsó
to jest za słone (za ostre, za tłuste, za gorzkie, za
słodkie, za kwaśne) – ez tól sós (túl csípős,
túl zsíros, túl keserű, túl édes, túl savanyú)
to jest zgodny człowiek – az békeszerető ember
to jest zupełnie sprzeczne z faktami – ez
homlokegyenest ellentmond a tényeknek; ez
teljesen ellentétes a tényekkel
to jeszcze nic – ez még kibírható, ez még semmi
to jeszcze kwestia – ez még vitás v. bizonytalan
(ügy) v. kérdés, kérdéses
to jeszcze podpada pod dyskusję – ez még vita
tárgyát képezi
to jeszcze pół biedy – ez még a kisebbik baj
to jeszcze pytanie – ez még kérdés
to jeszcze ujdzie – ez még megjárja; tűrhető
to już inna para kaloszy – (biz.) ez más tészta
to już jest odrębna sprawa – ez már külön ügy
to już koniec – ez már a vég
7102
to już miało precedens – erre volt már példa
to już nie żarty – ennek a fele se tréfa; ez már tréfa
to już przekracza granice dowcipu – ez már több
a tréfánál, ennek már a fele sem tréfa
to już szczyt wszystkiego! – ez mindennek a teteje!
to już weszło w nałóg – ez már szokássá vált
to już wiem – ezt már tudom
to już wiekowy człowiek – ez már öregember
to kijem pachnie – [ennek botszaga van] ebből baj
lesz
to koształo wiele zdrowia – ez sok izgalommal járt
to kosztuje dwadzieścia (sto) złotych – ez húsz
(száz) złotyba kerül
to kosztuje furę pieniędzy – ez rengeteg pénzbe
kerül
to kosztuje wiele czasu – ez sok időbe kerül v.
telik
to kupno się nie kalkuluje – ez a vétel nem
fizetődik ki
to lekarstwo mnie uzdrowiło – ez az orvosság
visszaadta egészségemet; ez az orvosság
meggyógyított engem
to lekarstwo pomoże – ez az orvosság segíteni fog
to leży mi na sercu – a szívemen fekszik
to leży w zakresie jego kompetencji – ez az ő
hatáskörébe tartozik
to ładny numer! – finom egy példány! finom egy
alak!
to łakomy kąsek! – ez ínyenc falat!
to łatwo powiedzieć! – ezt könnyű mondani!
to łobuz pierwszej wody – ez nagy csirkefogó
to ma swoje zalety – ennek meg van az előnye
to ma widoki powodzenia – ennek sikerre van
kilátása
to mi bokiem wylazło – (a) torkomig voltam vele
to mi człowiek – ezt nevezem embernek!, ez aztán
az ember!
to mi jest na rękę – ez kapóra jön
to mi jest obojętne – ez nekem mindegy; ez
közömbösen hagy
to mi nie idzie do głowy – nem megy a fejembe
to mi nie na rękę – ez nem fekszik v. nem felel
meg nekem
to mi nie opowiadać – ez nem felel meg nekem
to mi nie służy – ez nekem nem felel meg v. nem
kell v. nem tesz jót
to mi obmierzło – ezt már unom
to mi przypadło do gustu – ez megnyerte
tetszésemet
to mi wielka sztuka – ez nagy boszorkányság! ez
aztán valami!
to mi wystarczy – ez nekem elég
to mi się prawnie należy – ehhez jogom van
-
Wersja 01 01 2017
to mi się uśmiecha – ez tetszik nekem
to mi się wcale nie uśmiecha – ez nekem
egyáltalán nem tetszik
to mi smakuje – ez ízlik nekem, ezt szeretem
(ételre)
to mieszkanie jest duże (male) – a lakás nagy
(kicsi)
to mieszkanie trudno opalić – ezt a lakást nehéz
kifűteni
to mię cieszy – örvendek ennek; örülök ennek; ez
örömet szerez nekem
to mię korci – ez nem hagy nyugodni v. nyugton;
fúrja az oldalamat
to mija się z prawdą [Gdy komentarz mija się z
prawdą – „Internet Standard”]– ez eltér az
igazságtól
to miło z Pana/Pani strony! – nagyon kedves!
to mnie bardzo denerwuje; to mnie stasznie
denerwuje; to mnie bardzo wkurza – ez
nagyon v. roppantul bosszantani
to mnie bardzo interesuje – ez engem nagyon
érdekel
to mnie bardzo ubodło – ez nagyon fájt nekem, ez
közelről érintett
to mnie intryguje – ez engem érdekel, ez
felkeltette az érdeklődésemet, érdeklődöm
iránta
to mnie mierzi – undorodom tőle; engem ez
undorít
to mnie mocno obchodzi – ez engem súlyosan
érint, ehhez nagyon is közöm van
to mnie napawa radością – ez örömmel tölti el
to mnie nie dotyczy – ez nem rám vonatkozik
to mnie nie interesuje – nem érdekel; ez engem
nem érdekel; számomra érdektelen
to mnie nie obchodzi – ez engem nem érdekel
to mnie pasjonuje – ez engem izgat v. erősen
érdekel
to mnie ubrał! – ez aztán behúzott a csőbe! [Kto
mnie tak ubral?: ki húzott engem így a
csőbe?]
to mnie w ogóle nie interesuje – ez egyáltalán nem
érdekel
to mnie zastanowiło – ez gondolkodóba ejt engem
to mnie zupełnie nie interesuje – egyáltalán nem
érdekel
to moja prawa ręka – ő az én jobbkezem
to moja sprawa – ez az én dolgom v. ügyem
to moja ulubiona potrawa – ez a kedvenc ételem
to moja wina – én vagyok az oka; az én hibám
to moje osobiste przekonanie – ez személyes
meggyőződésem
to moje ostatnie słowo – ez az utolsó szavam
to moje owieczki – (egyh.) íme, ezek az én juhaim
7103
to może spowodować poważne i daleko idące
następstwa – ez komoly és messzemenő
következményekhez
vezethet
v.
következménnyekkel járhat
to mój sweter – az az én pulóverem
to mój ukochany kompozytor – ez a kedvenc
zeneszerzőm
to mój ziomek – ez földim; honfitársam
to mówi samo za siebie – ez magáért v. önmagáért
beszél
to mu nie ujdzie na sucho v. płazem – ezt nem
viszi el szárazon v. nem ússza meg!
to mu nie w smak poszło – nem volt ínyére
to mu posłużyłza pretekst – ez neki ürügyül
szolgált
to mu się dostało z podziału – az osztozkodásnál
ez esett rá v. ez jutott neki
to mu się niechcący wypsnęło – akaratlanul
kicsúszott a száján
to mu uszło płazem – (átv.) megúszta; elnéztek
neki vmit
to mu wyjdzie na złe – ezzel rosszul jár; ez
ránézve rosszul végződik
to mucha dla niego – ez számára csekélység v.
annyi, mintha a légy csípte volna meg
to mur – (átv.) ez halálbiztos, holtbiztos
to na jedno wychodzi – egyre megy, mindegy
to na jedno wypada – ez egyre megy, mindegy
to na nic – semmirevaló, semmirekellő
to na pewno… – ez biztosan (bizonyára)…
to na pewno Władek – ő biztosan (bizonyára)
Władek
to nad moje siły – ez meghaladja erőmet
to najmniejsza – ez a legkevesebb; ez nem jelent,
ez nem tesz semmit
to należy dokładnie zbadać – ezt tüzetesen meg
kell vizsgálni
to naprawdę okazja – ez igazán jó alkalom
to nas odmłodzi – ettől megfiatalodunk
to nasi koledzy – a mi kollégáink
to nasza produkcja – ez a mi gyártmányunk v.
termékünki
to nic – ez semmiség; nem tesz semmit! nem baj!;
oda se neki!; sebaj!
to nic dobrego! – ebben semmi jó sincs
to nic nie pomaga – ez semmit sem használ; ez
semmire sem jó
to nic nie stanowi – ez nem jelent semmit v. nem
számít
to nic nie znaczy – ennek nincs jelentősége, ez nem
jelent semmit; nem tesz semmit, nem számít
to nic poważnego – ez nem komoly!, nem nagy
ügy!
-
Wersja 01 01 2017
to nic wielkiego – csekélység; apróság v. semmiség
az egész
to niczego nie dowodzi – ez mit/semmit sem
bizonyít
to nie była moja wina – ez nem az én hibám volt
to nie było celowe – nem volt szándékos
to nie dla (małych) dziecki – ez nem (kis)
gyermekeknek való
to nie dotyczy innych – ez nem tartozik másra
to nie dotyczy sprawy – ennek semmi
összefüggése nincs az üggyel, ez nem
tartozik az ügyhöz
to nie dotyczy Was – ez nem vonatkozik v. tartozik
önre
to nie godne ciebie – ez nem méltó hozzád
to nie idzie – átv. ez nem megy
to nie interes! – ez nem üzlet!, ez nem járja!, nem
éri meg!
to nie jest ani hol, ani łażienka, to jest pokój – ez
sem nem hall, se nem fürdőszoba, ez szoba
to nie jest czyste złoto, to jest pozłacane – ez nem
valódi arany, csak aranyozott
to nie jest dla nie partia – ez nem megfelelő parti
a számára
to nie jest drogie – ez nem túl drága
to nie jest kozery – ez nem ok nélkül való
to nie jest mój krewny, tylko mój imiennik – ez
nem rokonom, csak névrokonom
to nie jest potrzebne – nem szükséges
to nie jest w mojej mocy – ez nem áll módomban,
nincs hatalmamban; ez felülmúlja erőmet
to nie jest zbyt świeże – ez nem egészen friss
to nie jest zgodne z prawdą – ez nem fedi a
tényeket
to nie leży w moich możliwościach – nem áll
módomban teljesíteni kérését, nincs rá mód
to nie leży w moich zamiarach – ez nincs
szándékomban, ezt nem vettem tervbe,
eszemben sincs; ez nem áll szándékomban
to nie ma sensu – ennek nincs értelme
to nie ma znaczenia – ennek nincs jelentősége; ez
lényegtelen
to nie ma żadnego smaku – ennek nincs semmi íze
to nie moja sprawa – nem az én dolgom; ez nem
az én asztalom; ez nem rám tartozik
to nie moja wina – nem tehetek róla; ez nem az én
hibám
to nie moje kompetencje – ez nem az én asztalom
to nie może być! – az nem lehet!
to nie może trwać długo – ez nem tarthat sokáig
to nie może ujść niczyjej uwagi – ez senki
figyelmét nem kerülheti el
to nie może tak pozostać – ez nem maradhat
ennyiben; ezt nem lehet annyiban hagyni
7104
to nie możesz ode mnie wymagać! – ezt nem
kívánhatod tőlem!
to nie na miejscu – ez nem helyénvaló
to nie na raz sztuka! – ez nem egy alkalomra való;
(átv.) ezt nem nyeled le egyszerre!
to nie na żarty – ez nem tréfa, ez igazán komoly
to nie nadaja się – ez nem felel meg; ezn
alkalmatlan
to nie należy do tematu – ez nem a tárgyhoz
tartozik
to nie obowiązuje do niczego – ez semmire sem
kötelez
to nie ode mnie zależy – nem tehetek róla; ez nem
tőlem függ; ez nem rajtam múlik
to nie odegrało roli – ez nem játszott szerepet, ez
nem volt fontos
to nie ostanie moje słowo – ez nem az utolsó
szavam
to nie problem! – ez nem probléma!, ezen ne
múljék v. múljon!
to nie potrwa długo – ez nem tart sokáig
to nie prawda – ez nem igaz
to nie przejdzie przez moje usta – ezt nem tudnám
nyelvemre venni; ezt képtelen vagyok
kimondani v. kiejteni a számon
to nie przelewki – ez nem tréfa dolog; ez nem
gyerekjáték
to nie przypadło mi w udziale – ebben nem
részesültem
to nie robi różnicy – ez nem számít, ez mindegy
to nie stanowi przeszkody! – ezen ne múljék v.
múljon!
to nie uchodzi – ez nem illik, nem lehetséges
to nie ujdzie mu/jej na sucho – (ezt) nem ússza
meg szárazon; ezt nem viszi el szárazon
to nie ulega kwiestii – ez nem kérdéses; ehhez nem
fér kétség
to nie ulega wątpliwości – kétségtelen, ez minden
kétségen kívül van; ehhez nem fér kétség
to nie w moim guście – ez nem az én zsánerem
to nie wchodzi w rochubę – ez nem jön számításba
to nie wkracza w zakres moich obowiązków – ez
nem tartozik az én hatáskörömbe; ez nekem
már nem kötelességem
to nie wypada – ez nem illik; ez nem való
to nie teatr, to istny kabaret! – ez nem színház, ez
egy igazi kabaré!
to nie teatr, to szmira – ez nem színház, ez egy
nagy semmi
to nie to – ez nem az; ez nem úgy van
to nie to samo – nem, ez nem ugyanaz
to nie tutaj – ez nem itt van
to nie twoja rzecz – ez nem a te dolgod; semmi
közöd hozzá
-
Wersja 01 01 2017
to nie twoja sprawa! – nem a te dolgod!
to nie zmienia postaci rzeczy – ez mit sem
változtat a dolgon
to nieciekawy typek – (közb.) ez nem érdekes
pasas
to niegłupi chłopak – ez eszes fiú v. fickó
to niedługo potrwa – nem tart sokáig
to niedobrze – ez nem jól van
to nielada rzecz – ez fontos, nem holmi csip-csup
ügy
to niemożliwe – az v. ez lehetetlen (nem
lehetséges)
to nieprawda – ez nem igaz
to nieprawda, że… – nem igaz, hogy…
to niezupełnie to samo – ez nem egészen ugyanaz
to niezupłnie tak – nem egészen így van
to niskie krzesło też jest nowe – az alacsony szék
is új
to obciąża jego/jej sumienie – az ő lelkén szárad
to obrzydliwość – ez utálatos dolog
to odbiło się korzystnie na jego zdrowia,
psychice – ez jó hatással volt az egészségére,
lelkiéletére
to okazało się niemożliwe – ez lehetetlennek
látszott v. bizonyult
to okropność! – ez szörnyű v. szörnyűség!
to on – ő az
to osoba to kłębek nerwów – (átv.) ez az ember
csupa ideg
to ostatnie łobuzy – ezek utolsó csirkefogók
to pachnie szubienicą – [ennek akasztófa szaga
van] ezért kötél jár; ez az akasztófához vezet
to pański książka – ez az ön könyve
to pestka – semmiség az egész
to piechotą nie chodzi – (átv.) ez nem megy olyan
egyszerűen
to pieści oko – gyönyörűség (ezt) látni; ez
gyönyörködteti a szemet
to płacze, to śmieje się a. to płacze, to się śmieje –
egyszer sír, máskor nevet
to polega na tym, że… – ez abban rejlik, hogy..
to potrawa minimum dwa godziny – (átv.) ez
legalább két órát vesz igénybe
to pójdzie! – fog ez menni!
to praca nie dla niego/niej – ez a munka nem neki
való
to prawda – ez igaz
to prawda – ez igaz
to prawdziwa niewola – ez valóságos rabság
to prawdziwy kryminał! – ez nagy vétek!, ez
megérett a fegyházra
to prowadzi do celu – ez célra vezet
to proszę kilogram – kérek egy kilót
7105
to przechodzi jego siły – ez meghaladja erejét
to przechodzi ludzki rozum – megáll az ember
esze; ez meghaladja az emberi értelmet;
hihetetlen
to przechodzi ludzkie pojęcie – ez meghaladja a
józan észt; ez minden emberi képzeletet
felülmúl
to przechodzi miarę – ez túllépi a mértéket
to przechodzi moją kompetencję – ez túllépi
hatáskörömet
to przechodzi moje siły – ez meghaladja erőmet
to przekracza moje możliwości (kompetencje) –
nem áll módomban teljesíteni kérését, nincs
rá mód
to przemawia za nim – ez mellett szól
to przesada! – ez túlzás!
to przeszło oczekiwania – ez meghaladta a
várakozást, ez várakozáson felüli volt
to przysłowie pasuje (do niego/niej) – ráillik a
közmondás
to psuje krew – (átv.) ez rossz vért szül
(to) pytanie, czy…: az a kérdés, hogy…
to razem wynosi – ez összesen (kitesz v. annyi
mint)
to restauracja jest duża, tam jest tłum – az
étterem nagy, tömeg van ott
to rozbój na równej drodze – ez szemérmetlen
kizsákmányolás; ez nyílt rablás
to rzecz praktykowana – ez mindennapos dolog,
ez bevett szokás
to rzecz prosta – egyszerű dolog! világos!
to rzecz wielkiej wagi – ez nagy fontosságú ügy
to rzecz względna – ez relatív v. viszonylagos
to samo – ugyanaz
to samo w innej wersji – ugyanaz más változatban
to są – ezek…, azok …
to są drzwi, pieniądze i okulary – ez az ajtó, pénz
és szemüveg
to są jego sprawki – ezek az ő kisded dolgai
to są kolory – ezek a színek
to są kpiny! – nevetséges!
to są papierosy i zapałki, a to jest zapalniczka –
ez a cigaretta és a gyufa, ez meg az öngyújtó
to są polskie banknoty – itt vannak a lengyel
bankjegyek
to są ptaki – ezek madarak
to są towary przecenione – ez leértékelt áru
to są zwierzęta domowe – ezek háziállatok
to są żarty! – ez kész nevetség!
to słaby, ale skądinąd porządny człowiek –
gyenge, de máskülönben rendes ember
to się dobrze składa – ez jól jön
-
Wersja 01 01 2017
to się dopiero pokaże – azt majd meglátjuk; ez az,
amit még nem tudunk
to się jego głow nie ima – nem fér a fejébe; nem
képes megérteni v. felfogni
to się już więcej nie powtórzy – többet ez nem fog
előfordulni!
to się lubi, co się ma! – ez van, ezt kell szeretni!
to się mnie nie tyczy – ez nem tartozik rám; ehhez
semmi közöm
to się może zdarzyć – ez bizony megeshet;
(könnyen) meglehet, lehetséges
to się nazywa piłnik – ezt reszelőnek nevezik
to się nie da przeprowadzić – ez nem valósítható
meg, ez lehetetlen, ez kivihetetlen, ezt nem
lehet végrehajtani
to się nie liczy! – mit számít ez!; ez nem számít!
to się nie kalkuluje a. nie opłaca – ez nem
kifizetődő
to się nie odnosi do ciebie – ez nem vonatkozik v.
tartozik rád v. terád
to się nie odnosi do mnie – ehhez semmi közöm,
ez nem tartozik rám
to się nie opłaciło – ez nem volt érdemes; ez nem
fizetődött ki
to się nie pokrywa z rzeczywistością a. z faktami
– ez nem fedi a tényeket
to się nie trzyma kupy – se füle, se farka; se eleje,
se veleje
to się okaż! – majd elválik!
to się po mnie nie pokaże – ilyen nálam nincs; erre
ugyan várhattok; ez nálam nem mutatkozik;
ilyesmi nálam nem fordul elő
to się rozumie – érthető, persze, természetes
to się rozumie samo przez się – ez magától
értetődik
to się samo przez się rozumie – ez magától
értetődik
to się samo zagoi – ez magától meggyógyul
to się tylko tak mówi – azt csak úgy mondják
to się wie – ez világos, ez tiszta dolog, érthető
to się zdarza w najlepszej rodzinie – ez a legjobb
családban is előfordul
to się źle skończy – rossz vége lesz ennek
to skończony idiota – ez egészen hülye, kész hülye
to smakuje lepiej na gorąco – ennek forrón jobb
az íze
to sobie zapamiętasz! – ezt még megemlegeted!
to spowodowało katastrofę – ez katasztrófát
okozott
to sprawiło, że… - ez okozta azt, hogy…; ez azt
okozta, hogy…
to stary numer gazety – ez az újság v. lap régi
száma
7106
to stąd to stamtąd – innen is, onnan is; innenonnan
to straszne – ez rémes
to straszne / okropne / przerażające / poworne /
tragiczne! – ez szörnyű / rémes/ rettenetes /
borzasztó / iszonyatos / katasztrofális /
tragikus!
to strasznie niepokojące – ez roppant nyugtalanító
to swojska rzecz! – ez egész egyszerű, nincs ebben
semmi (különös)!
to szczególny traf – ez különös véletlen v.
szerencse
to szykowny facet! – ez aztán elegáns fickó!
to szczyt wszystkiego – ez mindennek a teteje
to śmiechu warte – nevetséges; megéri, hogy
nevessenek rajta
to średni gatunek materiału – ez közepes
minőségű anyag
to tak, to nie – ez igen, az nem
to taki sztywny człowiek – ez olyan merev v.
kimért ember
to też – ez is
to też nieprawda! – ez sem igaz!
to też żołnierz – ez is katona
to …. to – hol …. hol, egyszer… máskor
to tobie nie pasuje – ez nem való v. áll neked; ez
nem illik hozzád (általában); ez nem illik rád
(ruha)
to towarzystwo złajdaczyło go – ez a társaság
léhává v. könnyelművé tette
to trudno przewidzieć – nehéz ezt előre látni!
to trwa wieki – évszázadokig tart
to trzeba obecnie zrobić – ezt most moindjárt meg
kell csinálni
to trzeci z rzędu wypadek – ez sorrendben a
harmadik eset
to, tu? – ez itt?
to tu nie pasuje – ez nem való ide
to tu, to tam – hol itt, hol ott
to twój psi obowiązek – ez kutyakötelességed
to tyle – erről ennyit
to tylko nadaje się na szmelc – ez már csak
ócskavasnak jó; ez csak olvaszókemencébe
való
to tylko zaogni nieporozumienie – (átv.) ezt az
egyenetlenkedést v. viszályt csak elmérgesíti
to ubranie trzeba wyczyścić – ki kell tisztítani az
öltönyömet
to umiem na pamięć – ezt kívülről tudom
to w modzie – ez divatos
to waży dziesięć kilogramów – ez tíz kiló
to wełna, nie płótno – (közm.) (ez gyapjú v.
gyapjúszövet, nem vászon) ez hús, nem hal
-
Wersja 01 01 2017
to wielka pani – ez nagy dáma, előkelő hölgy
to wielka szkoda – nagy kár
to wielka tajemnica – ez nagy titok
to wino już się dobrze odstało – ez a bor már jól
letisztult
to wkracza w dziedzinę filozofii – ez már átnyúlik
a bölcselet területére; ez már a filozófia
területére nyúlik át
to woda na jego młyn – vizet hajt a malmára
to woła o pomstę do Boga – ez az égre kiált
bosszúért
to wskazuje na to, że… - ez mutatja, hogy..
to wszystko – ez minden; ennyi az egész; mindez
to wszystko furda – ez mind semmi, badarság
to wszystko komedia! – mind ez csak komédia
to wszystko przez ciebie – mindez miattad van
to wygłąda okropnie – ez rettenetes, ez szörnyű
to wymaga podziękowania – ezért köszönet jár
to wymaga objaśnienia – ez magyarázatra szorul
to wymaga zastanowienia – ez gondolkodásra
késztet
to wynosi pieć punktów – ez öt pontnak számít
to wyraźny przypadek – ez kétségtelenül csak
véletlen
to wysztarczy – ez elég, elegendő, elégséges
to za drogo (dla mnie) – ez túl drága (nekem)?
to zabiło mi ćwieka – ez szeget ütött a fejembe
to zagadnienie jest dziś na porządku dziennym –
ez a kérdés van most napirenden
to zakrawa na ironię! – ez már gúnyolás akar
lenni!
to zakrawa na żarty! – úgy látszik ebből tréfa lesz
to zależy – attól függ
to zależy od niego/niej – ez rajta áll (tőle függ)
to zależy od tego – ez attól függ; ez azon múlik
to zartwienie do dogryzło – (átv.) ez a bánkódás
elemésztette
to zarządzenie godzi w nas – ez a rendelkezés
ellenünk irányul
to złożone zagadnienie – ez egy bonyolult kérdés
v. probléma
to zmienia postać rzeczy – ez megváltoztatja a
dolgok mikéntjét v. (tréf.) a leányzó
fekvését; ez egészen más
to zmusza do myślenia – ez gondolkodásra késztet
to zrąb na opał – tüzelőnek való vágott fa
to zrobił z figlów – tréfából (nem rosszakaratból)
tette ezt
to zupełnie co innego – az v. ez (valami) egészen
más
to zupełnie podobne do niego/niej – ez egészen
rávall
to zależy od…, to zależy czy…. – attól függ
7107
to zależy od niego – ez tőle függ
to zależy od umowy – ez a megállapodástól függ
to złote jabłko – [„ez aranyalma”] (átv.)
aranybánya, jó üzlet
to znaczy (tzn.) – azaz
to znaczy, że… - ez azt jelenti, hogy…
to źle się skończy – ennek nem lesz jó vége; ez
rosszul végződik
to źródło zasila zbiorniki wodą – ez a forrás a
vízgyűjtőt táplálja
to żaden kłopot – ez semmiség
to żadna sztuka – (közb.) ez nem művészet; ez
gyerekjáték
Toadie [jeden z bardziej znanych wirusów
komputerowych, który pojawił sie w
Internecie w sierpniu 1999 r. Toadie
szybko infekuje znaczną liczbę plików
wykonywalnych i spowalnia sukcesywnie
działanie komputera. Zarażone pliki są
także
szyfrowane.]
–
MSDOS/HLLP.Toadie.7800.
(számítógépes
vírus)
toalet – (helyiség) mosdó
toaleta [1. ubikacja z umywalnią w lokalu
publicznym; 2. czynności wykonywane w
celu utrzymania czystości i ładnego
wyglądu;
3. elegancka
suknia
przeznaczona na specjalne uroczystości;
4. zob. toaletka] – (fr. toilette, toalet)
toilette, toalett; (mebel) toalett-tükör, toalett
tükör; toalettasztal; pipereasztal; WC,
illemhely;
vizelde;
öltöző;
mosdó,
mosdóhelyiség (umywalnia); öltözködés,
mosakodás,
a
külső
megjelenés
rendbeszedése együttesen; (strój: ruha)
toalett; divatos női ruha, estélyi ruha, öltözék
toaleta damska (dla kobiet a. dla pań; Damska)
– női WC (Hölgyek!)
toaleta męska (dla mężczyzn a. dla panów;
Męska) – férfi WC (Urak)
toaleta ogrodowa (ubikacja) – kerti WC, budi
toaleta publiczna – nyilvános illemhely
toaleta wieczorowa [damska odzież formalna,
która zwykle jest dopasowana powyżej
talii i ma duży dekolt. Spódnica jest
doskonale poskładana, może być krótka,
długa lub średniej długości. Stosowane
materiały są delikatne i lekkie, często
transparentne,
a
najpopularniejsze
zawierają. taftę, brokat, koronkę i
welwet.] – estélyi ruha (2) [Ünnepélyes, esti
alkalmakkor viselt női ruha. Tekintélyes,
nagy dekoltázzsal rendelkező, a derék fölött
általában szorosan testhezálló, legtöbbször
értékes alapanyagból készített ruha. A
szoknya
rész
leggyakrabban
hosszú
-
Wersja 01 01 2017
("nagyestélyi"), gazdagon redőzött, de lehet
rövidebb is és kevésbé pompázatos
("kisestélyi"). Gyártásához többnyire taft-,
brokát- vagy bársonyszövetet, igen gyakran
hímzett kelméket vagy csipkét használnak.]
toaletka [stolik z lustrem, często z szufladkami
na przybory do robienia makijażu i
czesania się] – toalettasztal, fésülködőasztal
toaletowy – toalett-, WC-, mosdó-, piperetoast [ang. 'jw.; osoba, rzecz, sprawa, za które
wznosi
się
toast'
(od
kawałków
zaprawionej korzeniami grzanki, które
wkładano dla zapachu do napojów). 1.
krótka przemowa wygłoszona w czasie
przyjęcia dla uczczenia kogoś lub czegoś,
po której następuje wypicie kieliszka
alkoholu; 2. wzniesienie czyjegoś zdrowia
(niekiedy
poprzedzone
krótkim
przemówieniem), zakończone ogólnym
spełnieniem kielichów; [wym. toust] tost,
grzanka; 3. krótka przemowa wygłoszona
w czasie przyjęcia dla uczczenia kogoś lub
czegoś, po której następuje wypicie
kieliszka alkoholu] – (ang.) toast, tószt;
pohárköszöntő, asztali felköszöntő, áldomás,
felköszöntő
toast wierszowany – verses köszöntő
toastowy, -a, -e – felköszöntő, pohárköszöntő
toaścik – rövid pohárköszöntő
tobą – veled
Tobą Raduje Się [1. Szczególny hymn ułożony
ku czci Bogurodzicy, włączony do
Oktoechosu, śpiewany w anaforze liturgii
Bazylego Wielkiego (w miejsce pieśni
„Godne to jest" w liturgii Jana
Chryzostoma). 2. Ikona ilustrująca
pierwsze wersety hymnu: „Tobą raduje się,
7108
Łaski Pełna, wszelkie stworzenie, chóry
aniołów i ludzki ród. O święta świątynio i
raju duchowy..." - na ikonie jest
przedstawiona na tronie Bogurodzica z
Dzieciątkiem, w otoczeniu Bożej chwały;
za Nią chóry aniołów i świątynia na tle
ogrodu rajskiego. U stóp tronu Jan z
Damaszku,
autor
„Oktoechosu",
wyciągający rękę z tekstem swojej
modlitwy ku Bogurodzicy; pod nim
przedstawione
są
wszystkie
chóry
świętych:
praojcowie,
prorocy,
apostołowie, biskupi, męczennicy itd.,
zgodnie z tekstem modlitwy intercesji,
którą kapłan czyta przy ołtarzu w czasie
śpiewania przez chór hymnu „Tobą
raduje
się".
Kompozycję
wieńczy
półokrąg
nieba,
z
zasady
z
przedstawieniem
niebieskich
mocy
anielskich („...łono Twoje większym było
od nieba..."). Ikona „Tobą raduje się"
pojawia się w ruskiej ikonografii w końcu
XV - początku XVI w.] – „Veled örvend…”
(himnusz, ikon)
Tobiasz [imię pochodzenia hebrajskiego] –
Tóbiás [héber-latin eredetű; jelentése: Jahve
jó]
tobie – neked
tobogan, toboggan [ang. 'jw.' z kanadyjsko-fr.
tobogan,
tabagan(e)
'sanie
Indian
kanadyjskich' pochodz. algon. ― 1. sanki
używane w ratownictwie górskim; 2. sanki
Indian kanadyjskich; 3. długie, płaskie
lekkie saneczki z cienkich desek zagiętych
z jednego końca (zazw. z niskimi
poręczami z boków), używane do zjazdów,
podróży a. transportu na śniegu a. lodzie;
por. skeleton.] – (indián→ang.) tobogán;
teljesen lapos, talp nélküli szán; az északamerikai indiánok hosszú, keskeny szánja;
vízmedencéhez épített csúszda; sportszán
tobołek [1. mały tobół; 2. roślina o drobnych,
białych lub różowawych kwiatach,
rosnąca w umiarkowanej strefie półkuli
północnej] – kis batyu, batyucska; tarsolyfű
(Thlaspi
L.,
tarsóka,
tarsolyka),
[keresztesvirágu fű, 30 faja az egész föld
mérsékelt és hideg vidékén, sőt a havasokon
(hazánkban 10) is terem]
tobołek polny (Thlaspi arvense var. calaminaria) Vetési tarsolyfű [Thlaspi arvense L. –
(Foghagymaszagú fű, nagy borocska vagy
borsócska, nagy szükés fü, nyűfű, poloskafű,
palaczkafű, temondádfű, vad mustár, vad
torma, vetési tarsóka. Áttelelő egyéves.
Egyéves. 10–50 cm. Nyilasan dárdás levelei
öblösen fűrészesek. Virágai fehérek.
Beczőkéje kerekded, nagy, széles, hártyás
-
Wersja 01 01 2017
szegélylyel. Rekeszei rendesen 6 magvúak.
A mag ráncos. Az egész növény
hagymaszagú. Terem utak szélén, vetésben,
parlagokon az egész országban.]
Tobołki polne (Thlaspi arvense L.) [Roślina
roczna, naga, wysokości 15-45 cm,
pachnąca czosnkiem. Łodyga zwykle górą
gałęzistą; liście łodygowe siedzące, o
strzałkowatej
nasadzie.
Jeden
z
najpospolitszych wiosennych, masowo
występujących chwastów polnych; rośnie
również na siedliskach ruderalnych; u nas
w całym kraju. Kwitnie IV-VIII.] – Mezei
tarsóka (Thlaspi arvense L.) [Több ismert
növény tartozik ebbe a családba:a
káposztafélék,
tormaretek
vagy
az
olajsajtolásra alkalmas repce.]
tobołki przerosłe (Thlaspi perfoliatum =
Microthlaspi perfoliatum) – Galléros tarsóka
(Thlaspi perfoliatum)
tobół [1. duży, nieforemny pakunek z rzeczy
zawiniętych w kawałek tkaniny; 2. pot.
nieporęczny, ciężki bagaż] – batyu,
csomag, bála, köteg
toccata [wym. tokkata] [utwór muzyczny o
charakterze
improwizacyjnym,
przeznaczony na instrument klawiszowy]
– (ol) toccata; (zene) többnyire zongorára v.
orgonára írt, futamokkal teletűzdelt, szabad
formájú improvizációs zenemű
toczak – köszörűkő, csiszolókorong
toczak mechaniczny – mechanikus csiszolókorong
toczek1 [1. płaski kapelusik damski bez ronda; 2.
2. kapelusz damski bez ronda, dosyć niski,
z płaskim denkiem; niegdyś do toczków
przypinano dla ozdoby ptasie pióra lub
woalkę; dziś nieco zapomniany. 3.
nakrycie głowy o wypukłej owalnej główce
i wąskim daszku, zapinane pod brodą,
używane w jeździectwie. Wytwarzane z
włókna szklanego, bardzo twardy,
przeważnie w kolorze czarnym.; 4.
kapelusz damski bez ronda, ściśle
przylegający do głowy 5. glon z typu
zielenic] – toque (női kalap); tokkalap;
(biol.) moszatfajta
7109
płaski kapelusik damski bez ronda
Lovagló sapka
glon z typu zielenic
toczek z piórami – tollas toque
toczek2 – görkorcsolya, korong
toczek3 (Volvox) [rodzaj zielenicy (glonu)
wielokomórkowego. Jego ewolucyjne
stadium przejściowe pomiędzy Cenobium
a wielokomórkowcem jest badawczo
dogodne.
Jeden
z
organizmów
modelowych.]
–
Volvox-kolónia
(sejttársulásos szerveződésű zöldmoszatok)
toczenica [1. kobieca ozdoba głowy popularna w
drugiej połowie XVI wieku, a noszona
jeszcze do wieku XVII. Miał formę
sztywnej
dosyć
szerokiej
opaski
obciągniętej złotogłowiem. Często była
zdobiona naszyciami z pereł lub
przypiętymi z boku piórami strusimi lub,
w
przypadku
młodych
dziewcząt,
kwiatami. 2. (Pierścień, ang. Annulet, fr.
-
Wersja 01 01 2017
Annelet) – mobilium herbowe, podobnie
jak prawda przedstawiane w formie
obrączki. Wywodzić się ma ze skręconej i
zwiniętej w okrąg chusty, mającej za
zadanie utrzymać na miejscu chustę
rozpostartą
na
hełmie
rycerskim,
chroniącą go przed nagrzaniem.] – (daw)
női fejék; gyűrű
toczenie [rodzaj obróbki skrawaniem (np.
metalu, drewna, tworzyw sztucznych)
stosowany najczęściej do obrabiania
powierzchni
zewnętrznych
i
wewnętrznych przedmiotów w kształcie
brył obrotowych. Istnieje możliwość
uzyskiwania metodą toczenia również
innych kształtów niż obrotowe. Podczas
toczenia obrabiany materiał obraca się, a
narzędzie (nóż tokarski) wykonuje ruch
płaski.]
–
esztergályozás,
csiszolás,
köszörülés, élesítés, hegyezés
toczenie czyste – simító esztergályozás
toczenie grube – nagyoló esztergályozás
toczenie płaszczyzny – felületi csiszolás v.
köszörülés, esztergályozás
toczenie się – forgás, pergés
toczeń [jedna z postaci gruźlicy skóry
objawiająca się występowaniem na twarzy
żółtobrunatnych lub czerwonobrunatnych
plam] – (orv.) bőrfarkas [A lupus - teljes
nevén szisztémás lupus erythematosus krónikus, az általa megtámadott szervek
gyulladásával
és
károsodásával
járó
autoimmunbetegség.]
toczeń rumieniowaty [1. Toczeń rumieniowaty
układowy, LES, SLE (łac. Lupus
Erythematosus Systemicus, ang. Systemic
Lupus
Erythematosus)
choroba
autoimmunologiczna
2.
przewlekła
choroba
objawiająca
się
czerwonobrunatnymi naciekami na skórze
twarzy] – lupus erythematosus (vörös
farkas); lupus [teljes nevén szisztémás lupus
erythematosus (e.: lupusz eritematózusz) krónikus autoimmun-betegség, melynek
következtében a megtámadott szervek
begyulladnak, és különböző mértékben
károsodnak. A 'lupus' latin szó, farkast jelent.
― A lupus erythematosus (vörös farkas)
elnevezés a betegséget kísérő bőrpír
megjelenésére utal.]
toczka [pot. kropka] – (.) pont, (●) petty, kis folt
toczny, -a, -e [mogący się toczyć, obracać] –
forgó, guruló, gördülő, görgő, görgős
toczony, -a, -e [zaokrąglony, krągły] – esztergált,
csiszolt, köszörült
toczyć [1. turlać; 2. czynić coś w dalszym ciągu;
3. pobierać płyn, spuszczając go skądś;
7110
4. niszczyć coś, zwłaszcza drewno, drążąc
otwory,
kanały;
5. o
chorobach:
wyniszczać organizm; 6. o ujemnych
przeżyciach, stanach emocjonalnych itp.:
dawać się mocno odczuć; 7. obrabiać coś
skrawaniem na tokarce; 8. nadawać
kształt
wyrobom
ceramicznym
na
obracającym się kole garncarskim] –
(posuwać obracając)
görgetni, gurítani,
gördíteni;
odagurytani;
(na
tokarce)
esztergálni, esztergályozni; (ostrzyć) (np.
nóż) köszörülni, csiszolni, élesíteni, fenni;
(ronić) ontani, önteni; folytatni; rágni,
kirágni, kivágni, marni; önteni, kiárasztani,
kifolyatni; folyamatban van
toczyć beczkę – hordót görgetni
toczyć brzytwę – borotvát élesíteni v. fenni
toczyć coś na tokarce – esztergályozni, esztergálni
vmit
toczyć na czysto – simítani, finoman megmunkálni
toczyć nóż – kést élesíteni v. köszörülni v. fenn
toczyć polemikę – vitát folytatni v. vezetni, vitázni
toczyć walkę – harcot vívni v. folytatni; harcolni
toczyć wino z beczki – hordóból bort húzni v.
fejteni
toczyć wojnę – háborút folytatni, hadat viselni
toczyć wojnę podjazdowa – portyázni
toczyć wojnę przeciw komuś; toczyć wojnę z
kimś – háborút v. hadat viselni vki ellen;
háborúskodni, háborúzni vkivel
toczyć z kim rozmowę – beszélgetni, megbeszélést
folytatni vkivel
toczyć się [1. turlać się; 2. o pojeździe: posuwać
się wolno; 3. o płynie: ściekać kroplami
lub płynąć w dużej masie; 4. o
zdarzeniach: dziać się; 5. przesuwając się,
zmieniać swoje położenie; 6. pot. iść
ociężale, powoli] – gurulni, gördülni;
(odbywać się) folyni; folyamatban van;
hömpölyögni
toczyć się dalej – folytatódik
toczy się postępowanie przeciwko komuś – eljárás
folyik vki ellen
toczy się walka – folyik a harc
toczą się pertraktacje – a tárgyalások folynak
toczą się pieniądze – gurul a pénz
toczydło [krąg do ostrzenia narzędzi, poruszany
korbą i osadzony nad naczyniem z wodą;
brus, osełka] – köszörűkő, fenőkő,
csiszolókő
toć [daw. przecież] – (táj) igen, de; igen, mégis;
igenis, hanem
Todta
Organizacja,
Organizacja
Todta,
Organisation Todt, [1. Organizacja Todta
była organizacją budowlaną założona w
1933 roku przez ministra inżyniera Fritza
-
Wersja 01 01 2017
Todta.
2.
hitlerowska
organizacja
działająca w III Rzeszy i krajach
okupowanych w latach 1938-1945,
stworzona i kierowana przez inżyniera F.
Todta, a następnie od 1942 przez A.
Speera,
jako
organizacja
pomocy
technicznej
w
budowie
obiektów
przeznaczonych dla potrzeb wojska.
Todta Organizacja posiadała własne
obozy pracy, a także wykorzystywała
więźniów z innych obozów hitlerowskich]
–
Todt-szervezet;
(hist)
a
német
hadvezetőség
katonai
jellegű
munkaszolgálati szervezete a második
világháborúban
Tofet (spalanie, brzydota) [1. to było to miejsce
w dolinie Hennom, Ben-Hinnom, koło
Jerozolimy. Początkowo była to piękna
część ogrodów królewskich, ale później
zaczęto tam zwyczajem pogan spalać
synów i córki dla uczczenia bożka
Molocha, po czym przyszedł czas, że
zaczęto tam znosić wszelkiego rodzaju
odpadki do spalania. Nic dziwnego że
miejsce
to
stało
się
obrazem
najskrajniejszej brzydoty, brudów, nawet
śmierci. Uchodziło jako symbol piekła. 2.
hebrajska nazwa miejsca w Dolinie
Gehenny
(zob.)
na
południe
od
Jerozolimy, gdzie palono nieczystości i
gdzie wykonywano praktyki ku czci
bóstwa fenickiego, Molocha, paląc dzieci.]
– Tófet (kiköpés, utálat, undor; a tűz, az
elégetés helye; törés) [Hely Hinnom
völgyében, ahol emberáldozattal áldoztak a
moábita Molok bálványnak (Jer 7,31;
19,6.13-14); Jósiás (1) lerombolta ezt a
helyet (2Kir 23,10); később szemétlerakodó
helynek használták.]
toffi [ciągnący się cukierek mleczny] –
tejkaramella
toga [1. długa szata męska, drapowana i
zarzucana na lewe ramię, noszona w
starożytnym Rzymie; 2. długi, luźny strój
sędziów, adwokatów, prokuratorów i
profesorów wyższych uczelni, zakładany w
okolicznościach
oficjalnych;
3. szata
duchownych ewangelickich; 4. męska
górna odzież noszona w Starożytnym
Rzymie jedynie przez obywateli. Główne
togii zawierały toga virilis, noszone przez
mężczyzn w wieku ponad 16 lat, the toga
candida, która była bielona i noszona
przez kandydatów i wyższe władze, the
toga praetexta, która była barwiono na
purpurowo i noszona przez młodych, the
toga purpura, która była czerwona i
noszona przez senatorów. 3. ubiór
wierzchni, którego forma zmieniała się na
7111
przestrzeni wieków, w starożytnym
Rzymie był to półkolisty fragment
materiału ułożony w fałdy; we Włoszech w
XVI wieku ustalił się kształt togi podobnej
do tych, noszonych dzisiaj przez
prawników na rozprawach. Była to długa
luźna szata z szerokimi rękawami bez
mankietów, szyta z czarnego aksamitu. W
Polsce elementem togi jako stroju
urzędowego jest dodatkowo żabot o
kolorze zależnym od zawodu prawniczego.
4. historycznie był to wierzchni, lekki strój
noszony w starożytnym Rzymie; togę
przywdziewano na tunikę, pozostawiając
przy tym odsłonięte ramię] – (lat.) tóga [Az
ókori római viselet fontos ruhadarabja, amit
csak szabad férfiak viselhettek felsőruha
gyanánt. Többféle változata volt; néhány
példa: a "toga virilis" a polgárok ruhája volt,
amit 16 éven felüliek viselhettek, a fehér
szövetből készült "toga candida" azok
ruházata volt, akik valamely magasabb
tisztség várományosai voltak, a "toga
praetaxta" a fiatalok bíbor szegéllyel díszített
tógája, a "toga purpura" pedig a szenátorok
vörös tógája volt.]; talár; a teljes jogú
polgárok felső ruházata az ókori Rómában;
ujjatlan, ráncokban leomló hosszú lepel;
(dawno) református főiskolai hallgatók
reverendaszerű öltözete
-
Wersja 01 01 2017
mindenkori consul, praetor, dictator, lovassági
parancsnok és néhány más magas tisztviselő
megkülönböztető viselete volt. A senatori rend
tagjai széles, a lovagrendűek keskeny
bíborszegélyre voltak jogosultak.
 Toga pulla: Sötét színű tóga, melyet gyász
időszakban hordtak.
 Toga candida: Festett fehér tóga, melyet a
politikai hivatalra pályázó jelöltek hordtak. Ha
elnyerték a tisztséget, akkor vehették fel a
bíborszegélyű toga praetextát.
 Toga picta : Arannyal hímzett festett lila tóga,
melyet a triumphator (győztes hadvezér) viselt
diadalmenet alkalmával, később pedig állami
események alkalmával a császárok is hordták.
 Toga purpurea: Az előbbi változata, szintén
festett lila tóga.
 Toga sordida (szó szerint: szennyes tóga): A
peres eljárások vádlottai hordtak ilyet, hogy
elhanyagolt, piszkos ruhájukban a megvetés és
a szánalom kísérje őket.
toga praetexta [w starożytnym Rzymie toga
przynależna
m.in.
urzędnikom
państwowym oraz wolno urodzonym
chłopcom zanim osiągnęli wiek męski.
Charakterystyczny
był
dla
niej
purpurowy pas na prostym brzegu
draperii półkola. Była ona specjalnie
drapowana, by jeszcze bardziej uwypuklić
wzór.] – bíborszegélyű tóga
toga sędziowska – bírói talár
Toile de Jouy [klasyczna tkanina] – Toile de Jouy
[1. Pásztorjeleneteket ábrázoló minták egy
színben, pamutvászon anyagra nyomva,
rézkarc technikával. Használjuk függönyök,
takarók, párnák, Ágyneműk elkészítéséhez.
2. Festményeket, rajzokat utánzó figurális
mintája alapján azonosítható nyomott mintás
pamutkarton. Nevét arról a Versailles
közelében lévő településről kapta, ahol
Oberkampf
takácsmester
rézlemezek
felhasználásával megújítva a textilnyomás
technikáját, először készített ilyen mintázatú
anyagokat. Hagyományosan színe a kék és a
szépia.]
 Toga virilis: Az ókori Rómában a fiúk 15-17
évesen öltötték fel a toga virilis-t, ünnepélyes
keretek között, a nagykorúságot és a teljes jogú
római polgár voltát jelző fehér férfi tógát.
 Toga
praetexta: Bíborszegélyű tóga, a
szabadnak született római fiúk viselete
mindaddig, amíg magukra nem öltötték a
nagykorúságot jelző fehér tógát. Ezentúl a
konopna (Apocynum cannabinum) –
Indiánkender (Apocynum cannabinum)
Tojad (Aconitum L.) [rodzaj roślin z rodziny
jaskrowatych
(Ranunculaceae
Juss.).
Zwyczajowo
bywa
nazywany
mordownikiem
(z
racji
trujących
Toina
-
Wersja 01 01 2017
własności). Liczy 100-300 gatunków (wg
różnych źródeł), zamieszkujących półkulę
północną. 2. roślina trująca, w małych
dawkach stosowana w medycynie] – (növ.)
sisakvirág (Aconitum) [a boglárkafélék
(Ranunculaceae)
rendjébe
tartozó
nemzetség]
Sudetach,
poza
nimi
jeszcze
na
przedgórzu
Sudetów,
na
Wyżynie
Małopolskiej i Lubelskiej, na Pojezierzu
Kaszubskim i Pobrzeżu Gdańskim] –
karcsú sisakvirág (Aconitum variegatum
subsp.
gracile)
[a
boglárkafélék
(Ranunculaceae)
családjába
tartozó
Aconitum nemzetség A. variegatum fajának
alfaja. Magyarországon védett]
7112
Gatunki flory Polski
 tojad Berdaua (Aconitum ×berdaui Zapał.)
 tojad
czarnohorski
(Aconitum
×czarnohorense (Zapał.) Mitka)
 tojad dzióbaty, t. pstry (Aconitum variegatum
L.
 tojad
Fischera (Aconitum carmichaelii
Debeaux) – gatunek uprawiany
 tojad Gayera (Aconitum ×gayeri Starmũhl
 tojad karłowaty (Aconitum ×nanum
(Baumg.) Simonk.)
 tojad
kosmatoowockowy
(Aconitum
×hebegynum DC.)
 tojad lisi (Aconitum lycoctonum L. Emend.
Koelle)
 tojad mocny (Aconitum firmum Rchb.)
 tojad mołdawski (Aconitum moldavicum
Hacq.)
 tojad niski (Aconitum bucovinense Zapał.)
 tojad ogrodowy (Aconitum ×cammarum L.
Emend. Fr.) – gatunek uprawiany
 tojad Pawłowskiego (Aconitum ×pawlowskii
Mitka & Starmũhl.
 tojad sudecki (Aconitum plicatum Kőhler ex
Rchb.
 tojad wiechowaty (Aconitum degenii Gáyer)
 tojad
wschodniokarpacki
(Aconitum
lasiocarpum (Rchb.) Gáyer
 tojad wyniosły (Aconitum ×exaltatum Bernh.
Ex Rchb.)
 Karcsú sisakvirág (A. variegatum L.)
 Farkasölő sisakvirág (A. vulparia Rchb.)
Tojad
dzióbaty (Aconitum variegatum L.)
[gatunek rośliny z rodziny jaskrowatych.
Występuje w środkowej, południowej i
wschodniej Europie oraz w Turcji. W
Polsce występuje głównie w Karpatach i
Tojad mocny (Aconitum napellus = Aconitum
firmum Rchb.) [gatunek rośliny należący
do rodziny jaskrowatych. Występuje w
strefie klimatu umiarkowanego Europy i
Azji. W Polsce występuje w Sudetach i
Karpatach: w Tatrach, na Gubałówce, na
Babiej Górze i w Paśmie Policy, na Pilsku,
i na Baraniej Górze. Zdziczały z uprawy
występuje (ergazjofigofit) również na
niżu] – havasi sisakvirág (Aconitum firmum)
(erőteljes sisakvirág)
Tojad
mołdawski (Aconitum moldavicum)
[gatunek rośliny należący do rodziny
jaskrowatych. W Polsce występuje tylko
podgatunek A. moldavicum
subsp.
hosteanum nazywany też tojadem Hosta] –
Kárpáti sisakvirág (Aconitum moldavicum)
tojad pstry (Aconitum variegatum = A. gracile) Karcsú sisakvirág (Aconitum variegatum ssp.
variegatum)
tojad smukły (Aconitum variegatum L.) – Karcsú
sisakvirág (Aconitum variegatum L.)
tojad tęgi (Aconitum firmum) – havasi sisakvirág
(Aconitum firmum) [morva sisakvirág Aconitum firmum moravicum]
Tojad wiechowaty (Aconitum degenii Gáyer)
[gatunek rośliny z rodziny jaskrowatych.
W Polsce występuje tylko jego podgatunek
Aconitum degenii subsp. degenii, w Polsce
uznany za rzadki] – Degen-sisakvirág
(Aconitum degenii)
-
Wersja 01 01 2017
obwiązywano czyli otaczano głowę.] - –
toque (női kalap); tokkalap
7113
tojeść (Lysimachia L.) [rodzaj roślin należący do
rodziny pierwiosnkowatych; roślina o
płożących się lub wzniesionych łodygach i
o
żółtych
kwiatach
wyrastających
pojedynczo w kącikach liści] – lizinka
Tojeść pospolita (Lysimachia vulgaris L.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
pierwiosnkowatych. W nazewnictwie
ludowym roślina występuje pod nazwą:
bażanowiec, gruszka Matki Boskiej,
francowate ziele.] – közönséges lizinka
(Lysimachia
vulgaris)
a
kétszikűek
(Magnoliopsida)
osztályának
az
erikavirágúak (Ericales) rendjéhez, ezen
belül
a
kankalinfélék
(Primulaceae)
családjához tartozó faj.
tok [1. przebieg zdarzeń; 2. bieg, kierunek
czegoś, np. jakichś działań, czyichś myśli;
3. układ elementów metrycznych w
wierszu; 4. charakterystyczne śpiewy i
zachowania niektórych ptaków w porze
godowej] – folyás, folyamat, menet; (népi)
udvar; (vad) párzási időszak
tok, toczek [strój niewieści na głowę. Kolorowe
nosiły mężatki, panieński był z białemi
piórami. Gołębiowski powiada, że ubiór to
z ostatnich czasów zmianom niestałej
mody podlegający. Wszakże już w XVI w.
Leopolita i Grosicki wspominają o
toczenicy w znaczeniu ubioru głów
niewieścich, zapewne tkanki, którą
tok akcji – bonyodalom
tok działania – munkamenet
tok mowy – beszédmenet
tok myślenia – gondolatmenet
tok produkcji – termelési folyamat
tok sprawy – ügymenet, dolgok folyása
tok walki – az ütközet menete, lefolyása,
harcmenet
Tokaj [miasto powiatowe w komitacie BorsodAbaúj-Zemplén w północno-wschodnich
Węgrzech. Tokaj leży u zbiegu Bodrogu i
Cisy,
u
południowych
podnóży
wulkanicznej góry Tokaj (także Kopasz,
515 m n.p.m.).] – Tokaj [északmagyarországi város Borsod-Abaúj-Zemplén
megyében. A Tokaji kistérség központja.]
tokaj [wino węgierskie o złocistej barwie i
charakterystycznym posmaku skórki
chlebowej] – tokaji, tokaji bor
tokajski, -a, -ie – tokaji
tokarka [obrabiarka skrawająca] – eszterga,
esztergapad
tokarka automatyczna do gwintowania –
csavarmeneteszterga, csavarmenet automata
7114
tokarka karuzelowa [tokarka stosowana do
obróbki ciężkich przedmiotów o dużych
średnicach]
–
karusszel-eszterga
v.
esztergapad; csúcseszterga
tokarka nożna – lábbal hajtott eszterga
tokarka płaska – síkeszterga
tokarka profilowa – profileszterga
tokarka rewolwerowa, rewolwerówka [tokarka
zbliżona
budową
do
tokarek
uniwersalnych, od których różni się
jednak tym, że zamiast konika po
prowadnicach łoża przesuwa się suport
wzdłużny,
wyposażony
w
głowicę
rewolwerową służącą do zamocowania w
niej różnych narzędzi w kolejności ich
użycia
podczas
obróbki.]
–
revolvereszterga, revolveresztergapad
tokarka uniwersalna – univerzális v. egyetemes
eszterga
tokarka z kłami – fogas esztergapad
tokarnia [1. daw.; zob. tokarka; 2. daw. warsztat,
pomieszczenie, w którym obrabiane są
przedmioty na tokarce] – eszterga;
esztergályos műhely; esztergaműhely
tokarski, -a, -ie – esztergályos, esztergatokarnia – esztergaműhely
Tokarnia [1. wieś będąca siedzibą gminy
Tokarnia, w powiecie myślenickim,
województwie małopolskim, położona w
Beskidzie Makowskim, ok. 50 km na SSW
od Krakowa, w pobliżu trasy KrakówZakopane. wieś będąca siedzibą gminy
Tokarnia, w powiecie myślenickim,
województwie małopolskim, położona w
Beskidzie Makowskim, ok. 50 km na SSW
od Krakowa, w pobliżu trasy KrakówZakopane. 2. wieś w Polsce położona w
województwie podkarpackim, w powiecie
sanockim, w gminie Bukowsko na
Pogórzu Bukowskim; 3. wieś w Polsce
położona
w
województwie
świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, w
gminie Chęciny, na południe od Chęcin,
na trasie z Warszawy do Krakowa] –
Tokarnia (több lengyel falu neve)
tokarski, -a, -ie – eszterga-, esztergályos
tokarska robota – esztergályos munka
tokarstwo [rzemiosło i teoria związane z
obróbką mechaniczną na tokarce] –
esztergályozás
tokarz
[osoba
trudniąca
się
obróbka
mechaniczną materiałów na tokarce] –
esztergályos,
vasesztergályos
(jestem
tokarzem)
tokarz-metalowiec – fémesztergályos
-
Wersja 01 01 2017
(ang. token) {rzecz.}; żeton {m.},
przepustka {f.} [komp.] [1. urządzenie
kryptograficzne
wyglądem
przypominające
kalkulator,
które
generuje na swoim ekranie ciąg znaków
potwierdzający operacje wykonane przez
użytkownika systemu, a służące jego
uwierzytelnieniu. Zawiera wbudowane
algorytmy oraz klucze kryptograficzne,
dzięki czemu stanowi podstawowe ogniwo
bezpieczeństwa bankowości internetowej.
Generowany kod jest zależny od momentu
jego wygenerowania (jest zmienny w
czasie), a algorytm generowania jest
unikatowy dla każdego egzemplarza
urządzenia, co sprawia, że niemożliwe jest
sfałszowanie kodu, a jego przejęcie nie
umożliwia uzyskania dostępu do zasobów.
2. Sygnał używany w sieciach typu Token
Ring który koordynuje transmisję danych
pomiędzy stanowiskami. Token wędruje
dookoła sieci, a urządzenie może
transmitować dane tylko wtedy kiedy
posiada token.] –— (ang.) token; vezérjel
Token bus [system budowy sieci zgodny ze
standardem IEEE 802.4. Jest to standard
sieci z transmisją szerokopasmową (ang.
broadband), w odróżnieniu od sieci
Ethernet, w których transmisja odbywa
się w paśmie podstawowym (ang.
baseband). Sieci typu Token Bus cechuje
topologia magistrali, a do połączeń
wykorzystywany jest 75-omowy kabel
koncentryczny, stosowany w systemach
telewizji
kablowej.
Transmisja
szerokopasmowa,
przewidziana
standardem 802.4, umożliwia przesyłanie
informacji wieloma różnymi kanałami
jednocześnie. Szybkość transmisji może
osiągnąć wartość 10 Mbit/s.] – (ang.)
Token bus; vezérjeles sín [1. valójában egy
Token-Ring,
egy
koaxiális
kábelen
megvalósított virtuális gyűrű. A vezérjel
(token) körbehalad a gyűrűn egyik
állomástól a másik állomásig, és csak az az
állomás küldhet adatot akinél a vezérjel
éppen van. Ha az állomásnál van ugyan a
vezérjel, de nincsen küldenivalója, akkor a
vezérjelet küldi tovább a virtuális gyűrűn.
Minden állomásnak ismernie kell a gyűrűn
belüli szomszédjainak címeit, ezért egy
speciális eljárásra van szükség új állomás
csatlakoztatása esetén, illetve egy állomás
kiiktatása esetén is.A vezérjeles buszt
(Token
bus)
az
IEEE
802.4
munkacsoportszabványosította. Főleg ipari
alkalmazások esetén használták. A vezérjeles
buszt a GM (General Motors) használta a
saját Manufacturing Automation Protocol
token
7115
(MAP) szabványosításánál. 2. a gyűrű mint
fizikai topológia kevéssé illeszkedik a
futószalagok egyenes vonalú kialakításához.
Ezért
egy
olyan
kialakítást
szabványosítottak, amely fizikailag lineáris
buszkialakítása miatt üzenetszórásos módot
használ (azaz a gyűrűtől eltérően nem pontpont kapcsolati módon dolgozik). Logikailag
azonban gyűrű felépítésű. Elnevezése:
vezérjel busz, vagy vezérjeles sín. A logikai
gyűrű szervezés azt jelenti, hogy minden
állomás ismeri a bal és a jobb oldali
állomásának a címét. Ez a szomszédság nem
a fizikai elhelyezkedés, hanem a gyűrűben
elfoglalt logikai elhelyezkedés szerinti.
Amikor a gyűrűt elindítják, elsőként a
legmagasabb sorszámú állomás küldhet
üzenetet. A küldés után átadja a küldés jogát
a közvetlen szomszédjának, amit egy
speciális keret a vezérjel (token) képvisel. Ez
a vezérjel a logikai gyűrű mentén jár körbe,
állomásról állomásra. Küldési joga csak a
tokent birtokló állomásnak van, ezért ütközés
nem jöhet létre. A gyűrűhöz csatlakozó
állomások minden üzenetet vesznek, de csak
a neki szólót veszik figyelembe.]
Token passing [Metoda dostępu używana w
sieciach typu Token Ring.] – (ang.) Token
passing; adási jog továbbítási protokoll
Token ring [1. metoda tworzenia sieci LAN
opracowana przez firmę IBM w latach
70., dziś wypierana przez technologię
Ethernetu.
Szybkość
przesyłania
informacji w sieciach Token Ring wynosi
4 lub 16 Mb/s. W oryginalnej IBMowskiej sieci Token-Ring stacje robocze
podłącza się bezpośrednio do urządzeń
MAU (ang. Multistation Access Unit),
które z kolei łączy się ze sobą tak, by
tworzyły jeden duży pierścień. Pojedyncze
MAU też było spięte same ze sobą (kabel
łączył pierwszy port Ring In i ostatni port
Ring Out). Co ciekawe, MAU pracowało
bez własnego zasilacza – energię czerpało
ze stacji podłączonych do sieci. 2. Jedna z
technologii sieciowych w użyciu dzisiaj,
raczej mało popularna. Zasady sieci
Token Ring zostały określone w
specyfikacji IEEE 802.5. Token Ring
zapewnia podobne usługi jak sieć
Ethernet. Sieci Token Ring mogą
pracować w dwóch różnych prędkościach
- 4 Mbps lub 16 Mbps.] – (ang.) token ring
-
Wersja 01 01 2017
(vezérjeles gyűrű) [1. A létező többféle
gyűrű kialakítások közül a 802.5 által
szabványosítottat vezérjeles gyűrűnek (token
ring) nevezik. a fizikai rétegben a 1, 4 vagy
16 Mbit/s-os sebességre alkalmas árnyékolt
sodrott érpárt használ. Az IBM verziója,
akárcsak a legtöbb vezérjeles gyűrű, 16
Mbit/s-os sebességen működik. A jeleket a
különbségi Manchester-kódolással kódolják.
A magas és alacsony logikai értékeket 3,04,5 V közötti pozitív, ill. negatív jelek
képviselik.
Rendesen
a
különbségi
Manchester-kódolás magas-alacsony és
alacsony-magas váltásokat használ a bitek
jelzésére, de a 802.5 bizonyos vezérlőbyteokban (pl. keretek elejének és végének
jelzésére) alacsony-alacsony és magas-magas
átmeneteket is használ. Ezek a nem adat
jellegű jelek csak egymást követő párokban
fordulnak elő azért, hogy ne idézzenek elő
egyenfeszültségű komponenst a gyűrűn. 2.
kisebb helyi hálózatokon használt 4 Mbit/s
vagy 16 Mbit/s sebességet biztosító
adatátviteli protokoll; az adni kívánó gép vár
a
hálózatban
keringő
jel
(token)
felszabadulására és csak ekkor küldi el az
adatcsomagot (pl. IBM vagy Arcnet LANok); 3. Token-Ring (vezérjeles gyűrű)
elnevezésű, a helyi hálózatoknál (LAN)
használt technológiát az IBM fejlesztette ki,
és ajánlotta az 1980-as évek elején, majd
IEEE 802.5 néven az Institute of Electrical
and Electronics Engineers szabványosította.
A technológia kezdetben nagyon sikeres
volt, de a 10Base-T kábelezésű Ethernet és
az EIA/TIA 568 kábelezési szabvány 1990es évek elején történt bejelentése óta
hanyatlóban van. Az IBM marketing
megállapításai szerint
a Token-Ring
teljesítménye és megbízhatósága, a használt
determinisztikus hozzáférési módszernek
köszönhetően jobb, mint az Ethernet. Ennek
ellenére a Token-Ring piaci helyzete
megegyezik az IBM Micro Channel
architektúrájával történtekkel. 4. IBM által
kifejlesztett vezérjeles protokollú, gyűrű
topológiájú hálózat.]
7116
Tokio [stolica Japonii położona nad Oceanem
Spokojnym (Zatoka Tokijska) na Honsiu największej z Wysp Japońskich. Główny
ośrodek największego zespołu miejskiego
świata, który, wraz z Jokohamą i innymi
miastami nad zatoką, tworzy fragment
japońskiego megalopolis skupiającego
około 35 mln mieszkańców.] – Tokió
(nyugaton: Tōkyō) [Japán közigazgatási
központja, a japán kormány és a császár
székhelye. Egyike Japán 47 prefektúrájának,
nem egyetlen városként kormányozzák.
Hozzávetőlegesen 12 millió ember – az
ország lakosságának 10%-a – él Tokióban,
míg a Nagy Tokió Agglomerációban 33-36
millióan laknak, és ezzel ez a világ
legnépesebb urbanizált területe.]
tokograf – tokográf (leíró készülék)
tokografia [zapis graficzny nasilenia skurczów
macicy. Często jednocześnie zapisywana
jest
częstość
pracy
serca
płodu
(kardiotokografia).] – méh görcsös
összehúzódásainak grafikus leírása
tokować [1. o samcach niektórych ptaków w
okresie
godowym:
wydawać
charakterystyczne dźwięki i wykonywać
charakterystyczne ruchy mające wabić
samicę; 2. pot. mówić z przejęciem, zwykle
o sobie, o swoich sukcesach] – (áll)
dürrögni, párzani; (átv.) együttérzéssel
beszélni; csacsogni, fecsegni
tokowanie – dürgés; üzekedési v. rigyetési idő [a
szarvas párzási ideje, a bőgés, "ivarzás",
jellegzetes a "rigyetés szaguk"]
tokowisko [to teren tzw. toków czyli godów
głuszców lub cietrzewi. Termin ten czasem
stosuje się (zamiennie z tokami) na
określenie okresu godowego tych ptaków.]
– üzekedési v. rigyetési hely
tokowy, -a, -e – üzekedési, rigyetési, dürögési,
párzási
toksemia [jadzica, med. krążenie we krwi toksyn
(jadów) bakteryjnych (jak przy błonicy),
zwierzęcych (przy ukąszeniu żmii) a.
roślinnych] – (gör.) toxémia [mint az egyik
legsúlyosabb, akár halálos kimenetellel is
fenyegető várandóssági komplikáció]
toksycznie – (gör.) toxikusan
toksyczność – (gör.) toxicitás; mérgező képesség;
vminek toxikus v. mérgező volta
toksyczny, -a, -e [1. trujący; 2. wywołany przez
toksyny;
3. wywierający
negatywny,
destrukcyjny wpływ na czyjąś psychikę] –
(gör.-lat.) toxikus; mérgező, mérges, mérget
tartalmazó; mérgezett
toksyczna dawka leku – toxikus gyógyszeradag
toksykacja – (gör.-lat.) toxikáció; (orv.) mérgezés
-
Wersja 01 01 2017
toksykacja organizmu – organizmus toxikáció;
szervezet mérgezése
toksykolog – (gör.) toxikológus
toksykologia [1. nauka o właściwościach i
działaniu substancji toksycznych i o
metodach ich wykrywania i leczenia
zatruć; 2. nauka o truciznach i toksynach,
jadach organicznych, wytwarzanych przez
bakterie, wyższe rośliny i zwierzęta] –
(gör.) toxikológia, méregtan [toxikológia és
a
kémiai
biztonság
a
mérgezések
kóroktanával és megelőzésével foglakozó
tudományág, melynek egyik legfontosabb
vizsgálómódszere a kockázat analízise,
becslése. Ez a tudományág foglalkozik a
vegyszerek tulajdonságainak jellemzésével,
biológiai, ökológiai szereükkelm az élő
szervezetek válaszreakcióival és a környezet
állapotának jellemzésével.]
toksykologiczny, -a, -e – (gör.) toxikológiai
toksykoza (zob. zatrucie) – toxikózis; – mérgezés,
megmérgezés
toksyna [substancja chemiczna wytwarzana
przez
organizmy
żywe,
mająca
właściwości trujące dla innego organizmu]
– (gör-lat.) toxin; méreg, (orv.) mérgező
anyag, főként baktériumok termelte méreg;
[Egyes élőlények által termelt, más
élőlények számára mérgező anyag.]
toksyna błonicy – (orv.) difteria toxin [torokgyík
méreg: diftéria (torokgyík) nyálcseppekkel
terjedő, baktérium okozta fertőző betegség]
Toksyna błonicy – toksyna wytwarzana przez
pałeczki Corynebacterium diphteriae. Jej
działanie prowadzi do wytworzenia błon
rzekomych ściśle związanych ze skórą.
Drobnoustroje wydzielają toksyny, same nie
będąc inwazyjnymi. Toksyny wnikają do
krwioobiegu i wykazują powinowactwo do
nerek, serca, wątroby, i ośrodkowego układu
nerwowego. Toksyna jest produkowana przez
te maczugowce, które nabyły zdolność do jej
wytwarzania w wyniku zakażenia ich
bakteriofagiem B. Toksyna składa się z
fragmentów:
 A – właściwości nekrotyzujące, hemolityczne
i letalne. Dzięki temu fragmentowi, tylko
jedna cząsteczka toksyny jest zdolna
zniszczyć komórkę.
 B – odpow. za rozprzestrzenianie się
toksyny,
właściwości
hemolityczne
i
właściwości
hialuronidazy
(rozpuszcza
lepiszcze tkanki).
A diftéria (torokgyík) nyálcseppekkel terjedő,
baktérium okozta fertőző betegség. A kórokozó a
torokban, rendszerint a mandulákon vagy más
nyálkahártyán tapad meg és vaskos, szürkés
lepedéket hoz létre. A baktérium mérget (toxint)
termel, ami a véráram útján az egész szervezetbe
eljut. A diftéria toxin a szívet, az idegrendszert és
a vesét is károsítja. A diftéria okozta halál a
szívizom károsodása vagy a gége elzáródását
követő fulladás miatt áll be. Ahol nincs védőoltás,
igen sok gyermek hal meg ebben a betegségben.
Magyarországon 1938-ban még több mint 5 ezer
fertőzést és 300 halálesetet jelentettek. 1938-tól
kezdve minden gyermeket kötelezően oltanak
diftéria ellen. Oltott személyekben a baktérium
nem tud betegséget létrehozni.
[tkanina z wełny czesankowej, o
fantazyjnym splocie] – toledó; szálhúzásos,
recés kézimunkadíszítés (Toledo spanyol
város nevéből)
tolerancja [1. poszanowanie czyichś poglądów,
wierzeń, upodobań, różniących się od
własnych; 2. zdolność żywego organizmu
do znoszenia bez szkody dla niego
niektórych
bodźców
chemicznych,
fizycznych i biologicznych; 3. liczba
określająca
dopuszczalne
odchylenie
danej wielkości technicznej od jej wartości
nominalnej] – (lat.) tolerancia; elnézés;
türelmesség mások véleménye, főleg vallása
stb. iránt; (cierpliwość) türelem, türelmesség;
(műsz.) tűrés; a még megengedhető
legnagyobb eltérés a megadott mérettől v.
mennyiségtől; (orv.) a szervezet ellenálló
képessége; (egyh.) türelmesség mások
véleménye, főleg vallása iránt
tolerancja religijna w Polsce – vallási tolerancia
Lengyelországban
tolerancyjnie
– toleránsan,
engedékenyen,
elnézően, türelmesen
tolerancyjność – engedékenység, tolerancia
tolerancyjny, -a, -e – (lat.) toleráns; elnéző,
türelmes, engedékeny
tolerować [1. odnosić się z pobłażaniem do
nagannych zachowań lub zjawisk;
2. godzić się na obecność jakiejś osoby
mimo braku aprobaty dla niej; 3. o
organizmie: nie ponosić szkody w wyniku
działania określonych bodźców] – (lat.)
tolerálni; tűrni, eltűrni, elviselni; megtűrni,
elnézni; megengedni
tolerować bezprawie – jogtalanságot eltűrni
tolerować czyje przekonania – türelmes mások
meggyőződésével szemben, tiszteli mások
meggyőződését
tolerowanie (zob. tolerancja) – tolerancia;
tolerálás
tolerowanie awarii (ang. fault tolerance)
[zapewnianie
nieprzerwanej
pracy
systemu
komputerowego
pomimo
powstających
w
nim
uszkodzeń.
Występuje w systemach rozproszonych, w
których zastosowano zwielokrotnienie
zasobów systemowych.] — (ang. fault
tolerance) hiba-tolerancia
toledo
7117
-
Wersja 01 01 2017
tołokno [Tak zwano na Rusi litewskiej ususzony
w piecu i na mąkę utarty owies, który lud
bierze z solą i omastą na pożywienie w
podróży.] – (daw) liszt és zab alapú, sózott,
zsíros lengyel népi étel
tołombas, tołumbas [1. z persk. tulumbaz, wielki
turecki bęben wojskowy (ob. Taraban); 2.
wielki bęben turecki wojskowy z
dzwonkami] – nagy, török harci dob
csengőkkel
tołp [koral madreporowy występujący w strefie
międzyzwrotnikowej, tworzący atole i rafy
koralowe] – (áll.) madrepora korall
[zátonyképző korall, korállmészkő a juraszisztémából, csupa madrepora koráll
alkotja]
tołpyga [roślinożerna ryba słodkowodna,
podobna do karpia] – busa
 Tołpyga biała (Hypophthalmichthys molitrix
syn.
Hypophthalmichtys
microloepis,
Abramocephalus microlepis) [słodkowodna
ryba z rodziny karpiowatych. Ceniona z
powodu smacznego mięsa] – fehér busa
(Hypophthalmichthys molitrix) [a sugarasúszójú
csontos
halakon
belül
a
pontyfélék
(Cyprinidae) családjába tartozó faj]

Tołpyga pstra (Hypophthalmichthys nobilis)
[słodkowodna ryba z rodziny karpiowatych.
Poławiana gospodarczo] – Pettyes busa
(Hypophthalmichthys nobilis; Richardson,
1845)
tołub [1. rodzaj futra; 2. Tołub, tułob, kożuch,
futro całkowite, z wyrazu wschodniego
torłiop.] – bunda, szőrmével bélelt kabát
tom (t.) [1. część większego dzieła, zwykle
oddzielnie
oprawiona;
2. pojedynczy
egzemplarz książki] – (lat.) tomus; kötet (k.,
köt.)
tom in folio – félívkötet
tom uzupełniający a. dodatkowy – pótkötet
tom wierszy – verskötet; verses kötet
tomahawk [1. toporek używany dawniej przez
Indian Ameryki Północnej jako broń; 2.
siekierka (kamienna, późn. metalowa),
używana dawn. przez Indian płn.amer. w
walce wręcz a. do miotania] –
(indián→ang.) tomahawk; az észak-amerikai
indiánok harci bárdja v. baltája v.
hajítócsatabárdja
7118
Tomasz (aram. ‫םות‬, tôma - "bliźniak", gr.') [imię
męskie pochodzenia biblijnego. Nosił je
jeden z apostołów.] – Tamás [férfinév
arámi eredetű szó, a Teomo névből
származik, jelentése: iker. A görögök vették
át Thomasz formában, mivel a görögben volt
egy ilyen alakú szó, csodálatos jelentéssel]
Tomasz Apostoł, Święty Tomasz, gr. Didymos,
Dydymus i aram. tôma ['bliźniak'], cs.
Apostoł Foma [1. postać biblijna, jeden z
12 apostołów Chrystusa, męczennik,
święty
Kościoła
katolickiego,
anglikańskiego,
ewangelickiego,
luterańskiego,
ormiańskiego,
koptyjskiego,
syryjskiego
i
prawosławnego. Święty ten wymieniany
jest
w
Modlitwie
Eucharystycznej
(Communicantes) Kanonu rzymskiego. 2.
był jednym z dwunastu apostołów. Nie był
obecny
wśród
apostołów,
gdy
zmartwychwstały Pan ukazał się im w
zamkniętym domu i tchnął na nich
mówiąc: ''Weźmijcie Ducha Świętego''.
Zobaczył Pana dopiero 8 dni po Jego
zmartwychwstaniu i nie chciał od razu w
Niego wierzyć. Może być typem reszty
Żydów, którzy uwierzą w Pana dopiero
wtedy, gdy Go zobaczą naocznie.
Prawdziwi chrześcijanie powinni pamiętać
o tym, że do zmartwychwstałego Pana
zbliżamy się wiarą, a nie tym, co można
poznać tylko zmysłami (jak to czyni
materializm i skrajny racjonalizm).] –
Tamás (iker); Tamás apostol [1. A 12 apostol
egyike;
először
kételkedett
Jézus
feltámadásában (Jn 20,24-25); együtt volt az
apostolokkal a mennybemenetel után a felső
szobában (ApCsel 1,13); a hagyomány
szerint a pártusok földjén, Perzsiában és
Indiában hirdette az evangéliumot. 2. a
„hitetlen” a bibliai 12 apostol egyike, ő volt
az, aki Jézus sebeit megtapasztalandó, ujjait
a sebeibe tette, innen elnevezése: Hitetlen
Tamás. Neve az arámi Taumá / Tómá-ból
ered, ami „ikrek”-et jelent. Apokrif
evangéliumok
szerint
Mária
mennybemenetelének hírére ugyancsak
kételkedett, és jelet kért az Úrtól
bizonyságképpen, amit meg is kapott egy, az
égből lehulló öv formájában. Innen is
eredeztetik „ikrek” elnevezését: „Aki kétszer
kételkedett”.]
Święty Tomasz z Akwinu; Tomasz z Akwinu,
Akwinata
(łac.
Thomas
Aquinas,
urodzony prawdopodobnie w 1224 lub
1225, zmarł 7 marca 1274) [filozof
scholastyczny, teolog, członek zakonu
dominikanów.
Był
jednym
z
najwybitniejszych myślicieli w dziejach
-
Wersja 01 01 2017
chrześcijaństwa.
Święty
Kościoła
katolickiego.] - Aquinói Szent Tamás,
Tommaso d'Aquino (Roccasecca, 1224
vége/1225 eleje – Fossanova, 1274. március
7.) [olasz teológus, skolasztikus filozófus,
Domonkos-rendi szerzetes, a keresztény
misztika egyik képviselője. Angyali Doktor
(Doctor Angelicus) néven is ismert.]
tombak [stop miedzi z cynkiem, przypominający
złoto] – (koh.) tombak [egy olyan rézcinkötvény, melynek cinktartalma a 18%-ot nem
haladja meg. Színe aranysárga. Ebből az
ötvényből a XVII. sz.-ban Sziámból sok
műipari tárgyat hoztak Európába tambaga
néven. A tombakot vörös öntvénynek is
nevezik s géprészek meg szobrok öntésére
használják.]
tombakowy, -a, -e – tombaktombola [1. loteria fantowa; 2. daw. zabawa
połączona z taką loterią] – (ol) tombola;
tárgysorsjáték
tombolo [mierzeja łącząca wyspę z lądem lub
wyspy ze sobą]
Tomcio Paluch, Tomcio Paluszek [postać z
folkloru Wysp Brytyjskich, również bohater
baśni Charlesa Perraulta i braci Grimm,
chłopiec wzrostem nie przekraczający
kciuka swego ojca] – Hüvelyk Matyi,
Borsszem Jankó
Tomek – Tomi
-tomia [ostatni człon wyrazów złożonych
cięciem, operacją chirurgiczną] – -tomia;
műtéti metszés (szóösszetételben)
tomik – kötetke, könyvecske
tomiłek [1. roślina zielna lub ozdobny półkrzew
tropikalny; zob. heliotrop; 2. Heliotropum,
roślina zielna lub ozdobny półkrzew,
rodzaj z rodziny ogórecznikowatych
(szorstkolistnych);
na
kwietnikach
uprawia się odmiany z krzyżowania 2
krzewiastych gat. południowoamer.: H.
peruvianum (kwiaty fioletowe, o zapachu
wanilii) z H. corymbosum (kwiaty
jaśniejsze, o zapachu narcyza).] – kunkor
(Heliotropium), napkunkor, napfű, sömörfű
(európai kunkor)
tomisko – hatalmas, súlyos kötet, nagyalakú könyv
tomista – (lat.) tomista; (vall.) Aquanói Tamás
híve, követője
tomistyczny, -a, -e – (lat.) tomistatomizm [system teologiczno-filozoficzny św.
Tomasza z Akwinu; też: każdy z
kierunków nawiązujących do tego
systemu] – (lat.) tomizmus; (vall.) az
Aquanói Tamás tanítását követő katolikus
vallásfilozófiai iskola
Tomka wonna (Anthoxanthum odoratum L.)
[gatunek byliny należący do rodziny
wiechlinowatych. W Polsce jest pospolity
na całym obszarze] – borjúpázsit v. illatos
borjúpázsit (Anthoxanthum odoratum) [az
egyszikűek (Liliopsida) osztályának a
perjevirágúak (Poales) rendjéhez, ezen belül
a perjefélék (Poaceae) családjához tartozó
faj. A borjúpázsit csaknem egész Európában
gyakori, 2300 méter magasságig.]
7119
tomografia [metoda badania narządów lub
materiałów, polegająca na wykonywaniu
warstwowych zdjęć rentgenowskich; też:
badanie wykonane tą metodą] – tomográfia
[Agyi képalkotó módszer, amely lehetővé
teszi nem invazív módon (beavatkozás
nélkül) a test mélyebb rétegeiben a szövet- és
szervstruktúrák
réteges,
illetve
háromdimenziós ábrázolását. (tomogram)
Olyan hullám-, ill. részecskemintázatok
regisztrálásán alapszik, amelyek az adott
struktúrákból és/ vagy a bennük lezajló
kémiai-fizikai folyamatokból származnak.
Felismerésük vagy letapogató sugarakkal
(röntgen vagy mágneses sugarak) történik,
vagy kontrasztot létrehozó nyomjelzők
inhalációjával, ill. infúziójával.]
tomografia komputerowa, TK (ang. Computed
Tomography – CT) [1. warstwowe badanie
radiologiczne połączone z komputerową
analizą obrazu; 2. jest rodzajem
tomografii
rentgenowskiej,
metodą
diagnostyczną pozwalającą na uzyskanie
obrazów tomograficznych (przekrojów)
badanego obiektu. Wykorzystuje ona
złożenie projekcji obiektu wykonanych z
różnych kierunków do utworzenia
obrazów
przekrojowych
(2D)
i
przestrzennych (3D). Urządzenie do TK
nazywamy tomografem, a uzyskany obraz
tomogramem. Tomografia komputerowa
jest
szeroko
wykorzystywana
w
medycynie i technice. 3. metoda badania
radiologicznego pozwalająca uzyskać
obrazy
poprzecznych
przekrojów
organów pacjenta] – komputertomográfia
-
Wersja 01 01 2017
(computertomographia) (Computed [Axial]
Tomography, CT vagy CAT); rétegfelvételek
készítése
egy
számítógép
vezérelte
röntgengéppel [a szakirodalomban gyakran
számítógépes tomográfia a radiológiai
diagnosztika egyik ága. A tomográfia szó a
szeletelésre utal. A tomográfiás felvételeken
a vizsgálat tárgya képzeletbeli szeletekre
bontva látható. 1979-ben Allan M. Cormack
és Godfrey N. Hounsfield orvosi Nobel-díjat
kaptak
a
komputertomográfia
kifejlesztésért.]
tomograficzny, -a, -e – tomogrfiai
tomowy, -a, -e – kötetes, kötet-, kötéston [1. dźwięk
wywołany
przez
drgania
akustyczne o tej samej częstotliwości; też:
wysokość i barwa tego dźwięku; 2. dźwięk
prosty, monochromatyczna harmoniczna
fala akustyczna opisywana funkcją sinus.
Złożenie tonów o różnych amplitudach i
częstościach daje dźwięk, a proporcje tych
amplitud i częstości określają tzw. barwę
dźwięku; 3. miara odległości między
dźwiękami skali muzycznej; 4. brzmienie
instrumentu lub głosu; 5. zabarwienie
stylistyczne lub emocjonalne czyjejś
wypowiedzi;
6. odcień;
7. zasady
zachowania obowiązujące w jakimś
środowisku] – (gör.) tónus; hang, hangzat;
hangszín; a beszéd, a hang árnyalata; (átv.)
hanghordozás,
hangnem,
modor,
magaviselet; (zene) zenei hang [periódusos
hanghullám v. annak hatása következtében
keletkező
határozott
hangmagasságú
hangérzet], egészhang; a hang fénye, az
előadás művészi megformáltsága; (műv.) a
festészetben a szín minősége, árnyalata, a
színek összhatása; színezet, színárnyalat,
tónus; (fényk) a színárnyalat minősége; (orv.)
az idegek, az izmok, a véredényrendszer
normális feszültsége; zörej
ton (dźwięk) prosty – tiszta hang [egy szinuszosan
változó hallható hang]
ton belferski – oktató hangnem, dászkál beszéd
(román)
ton brzęczyka – hálózati búgás
ton czysty [fala dźwiękowa niosąca energię o
pojedynczej częstotliwości] – tiszta hang
[Olyan hang, amelynek nyomása az időben a
szinuszfüggvénynek megfelelően változik. A
mindennapi életben tiszta hang csak
kivételesen fordul elő.]
ton deklamacyjny – szavaló hangnem
ton dudnieniowy – lebegőhang
ton ezgaminatorski – vizsgáztató hangnem
ton fałszywy – hamis hangnem
7120
ton galeryjny [złocisty lub złocistobrązowy
koloryt
starych
obrazów
wskutek
naturalnego ciemnienia zbyt grubej
warstwy werniksu] – régi képek arany v.
aranybarna színezete
ton głąboki – mély hang
ton gruby – vastag hang
ton gwiżdżący – fütyülő hang, fütty
ton harmoniczny [zob. alikwot: ton składowy
dźwięku decydujący o jego barwie] –
harmonikus hangzat; harmonikus részhangok
(felharmonikus)
ton kombinowany – közbensőhang
ton krawędziowy – peremhang, kerethang, él
keltette hang
ton minorowy – (zene) moll hangnem
ton nieharmoniczny [ton składowy danego
dźwięku, którego częstość drgań nie jest
całkowitą liczbę razy większa od częstości
drgań tonu zasadniczego] – nem
harmónikus hang
ton niski – mély hang
ton ostry – éles hang
ton pejzazu – (fest) a tájkép színárnyalata v.
hangulata
ton podstawowa – alaphang [a hallható zenei
hangok
összetevőinek
legmélyebb
komponense, azaz az első harmonikus. Ez
határozza meg a hang tényleges magasságát.]
ton próbny – vizsgálóhang
ton prosty (harmoniczny) – harmonikus hang,
egyszerű hang
ton przydźwięku (buczący) – zajos (búgó) hang
ton rozkazujący – parancsoló hang
ton różnicowy – különbségi hang
ton sercowy – (orv.) szívzörej
ton składowy harmoniczny – felhang [zenei
hangoknál azalaphanggal együtt megszólaló
felharmonikus, amely az alaphangnak egész
számú többszöröse, tehát az alaphang
frekvenciájánál nagyobb frekvenciájú.]
ton stanowczy – határozott hang
ton subiektywny – szubjektív hang
ton subiektywny – szubjektív kombinációs hang
ton sumacyjny – összegzési hang
ton synchronizujący – szinkron hang
ton w mówieniu – a beszéd hangja
ton w ton [termin stosowany dla wzoru
wykorzystywanego
w
tkaninach
i
dzianinach, w którym kolory i wzory oraz
tło są trudne do rozdzielenia; tworzony w
tym samym kolorze, ale w różnych
odcieniach. Czasami takie efekty są
osiągnięte w jednokolorowych tkaninach
poprzez techniki tkania.] – ton-in-ton
-
Wersja 01 01 2017
[Azonos
színű,
de
árnyalatbeli
különbségekkel
történő
kelmemintázás
megjelölése, ahol a minta színe nehezen
válik el az alap színétől. Szerkezeti
mintázásnál
például
az
eltérő
fényvisszaverődéssel,
vagy
azonosan
színeződő matt és fényes fonalak közötti
fényvisszaverési különbséggel hozhatók létre
ilyen minták. De így nevezik az azonos
színű, de különböző kelmék kombinációját is
pl. egy ruhadabon belül.]
ton wibrujący – vobulálthang, lüktetőhang,
ingadozóhang [olyan hang, amelynek
frekvenciája bizonyos érték körül ingadozik],
frekvenciamodulált hang, lebegtetetthang,
csicsergőhang
ton własny – sajáthang
ton wybierający (próbkujący) – keresőhang
ton wynikowy – kombinációs hang
ton wysoki – áttetsző (világos) hang
ton zakłócający – zavaróhang
tona (t)
[jednostka masy równa tysiącowi
kilogramów] – (kelta) tonna (t.); ezer
kilogramm (1000 kg); (dawno) tíz
métermázsa (10 q)
tona metryczna – metrikus v. tizedesszerű tonna
tona rejestrowa [jednostka miary pojemności
statku] – regisztertonna (hajóűrmérték)
tonacja [1. kolory dominujące, nadające ogólny
charakter czemuś; 2. wysokość lub barwa
czyjegoś głosu; 3. zabarwienie uczuciowe,
stylistyczne
czegoś;
4. związki
harmoniczne i melodyczne w utworze
muzycznym opartym na materiale
dźwiękowym określonej gamy] – hangnem,
árnyalat, színezet, hanglejtés, hangrendszer
tonacja durowa – dúr
tonacja jońska – jóni hangrendszer
tonacja majorowa – dúr
tonacja minorowa – moll
tonacja molowa – moll
tonacje jednoimienne, równoimienne [tonacje
dur i moll o tej samej tonice, np. C-dur i cmoll] – azonos nevű v. egyenlő nagyságú
hangnem
tonakilometr – tonnakilométer
tonalność [zasada zależności poszczególnych
dźwięków i akordów utworu utrzymanego
w jakiejś tonacji od określonego centrum
dźwiękowego] – (gör.) tonalitás; (zene)
hangnemiség; vmely zeneműnek egy
bizonyos hangnemhez való tartozása; az egy
főhangzatra, a tonikára beállított akkordok
sajátos jellegzetessége; (műv.) a festmény
általános színhatását megadó jelleg; a
legnagyobb, a túlnyomó teret elfoglaló szín,
7121
tónus; (gram) A tonalitás (más néven
szóhanglejtés v. zenei hangsúly) azt a
sajátosságot jelenti, hogy egy-egy szótag
kiejtésének hangmagassága, illetve annak
változása jelentésmegkülönböztető szereppel
bír.
tonalny, -a, -e [1. muz. odnoszący się do tonacji;
2. oparty na zasadzie tonalności] – tonális;
(zene) hangnemi, a hangnemet megtartó,
hangfrekvenciás
tonaż [pojemność albo wyporność statku
wyrażona w tonach] – tonnatartalom,
űrtartalom, hajó űrtartalma; hajótér; tőkesúly
tonący [osoba, która tonie], tonąca – süllyedő,
merülő, elmerülő, fuldokló, vízbefúló (ffi/nő)
tonący brzytwy się chwyta – (a fuldokló a
borotvába is belekapaszkodik) a fuldokló a
szalmaszálba
is
megkapaszkodik
v.
belekapaszkodik; szól. minden szalmaszálba
belekapaszkodik
tonący w długach – elmerült az adósságokban
tonąć [1. topić się; 2. iść na dno; 3. zagłębiać się
w czymś; 4. przestawać być widzianym,
słyszanym; 5. o jakiejś przestrzeni: być
pełnym czegoś; 6. dawać się owładnąć
czemuś całkowicie] – süllyedni, elsüllyedni;
merülni, elmerülni; fuldokolni, úszni,
vízbefúlni
tonąć w długach – úszni az adósságban
tonąć we łzach – (átv.) könnyben úszni
tonem doktorskiem – oktató hangon, nagyképűen,
tudákosan
toner [proszek barwiący, używany do
drukowania w drukarkach laserowych i
kserografach] – toner [A non-impakt
nyomtatóknál és gyakran a fénymásolóknál
is szokás a festéket tonerként emlegetni.
Gyakran az azt hordozó kazettát is így
emlegetik]
tondo (z wł. talerz, krąg) [to w sztuce obraz bądź
płaskorzeźba w kształcie koła] – tondo
(olasz szó, a.m. kerek) [kör formájú
dombormű vagy festmény]
-
Wersja 01 01 2017
Il Tondo Bartolini (Madonna col Bambino con la
nascita della Vergine e l'incontro di
Gioacchino e Anna)
Filippo Lippi (1452-1453), Galleria Palatina,
Firenze, 135×135 cm;
Toniak żeberkowy (Acilius sulcatus) [gatunek
chrząszcza z rodziny pływakowatych. Z
wyglądu
przypomina
pływaka
żółtobrzeżka. Posiada ciemny, lśniący
pancerz z żółtymi wzorami. Do pływania
wykorzystuje jedynie tylne odnóża
przekształcone w małe wiosełka.] –
barázdás csíkbogár (Acilius sulcatus) [a
rovarok (Insecta) osztályának a bogarak
(Coleoptera) rendjéhez, ezen belül a
csíkbogarak (Dytiscidae) családjához tartozó
faj]
tonie morskie – a tenger mélysége
tonie w legendowym mroku – a legendák körébe
vész
toniczny (t. wiersz) [nierównozgłoskowy, ale ze
stałą liczbą zgłosek akcentowanych (por.
sylabiczny); muz. dotyczący toniki; med.
odnoszący się do napięcia tkanek] – tónus-,
(orv.) tonikus, erősítő
tonięcie – (hajó) süllyedés, elmerülés; vízbefúlás
tonifikacja [pobudzenie mięśni powodujące ich
przyrost] – tonifikáció; sejt tonifikáció [A
VCE szondával sugárzott tonifikációs áram
biztosítja a gél aktív összetevőinek
behatolását, mely a sejtek megújulásához
vezet. A hozzáadott vibrációk támogatják a
sejtmembrán áteresztőképességét, előidézve
a mélyrétegű regenerációt és a szemmel
látható megfiatalodást.]
tonifikować – zsongítani; csendesíteni, nyugtatni,
tompítani
tonifikować skórę – bőrt nyugtatni
tonifikowanie – zsongítás
tonik [1. gazowana woda z dodatkiem chininy, o
gorzkawym smaku; 2. kosmetyczny płyn
tonizujący] – tonik
tonika (z gr. tonikos = dźwięczący, napinający,
dźwiękowy) [1. podstawowy dźwięk gamy,
według którego otrzymuje ona swą nazwę;
też: trójdźwięk na nim zbudowany; 2.
7122
muz. podstawowy dźwięk tonacji, dźwięk
centralny gamy diatonicznej, nadający jej
nazwę (np. w tonacjach C-dur i c-moll
toniką jest C); 3. dźwięk centralny gamy
diatonicznej; w gamie durowej lub
molowej jest to I stopień (jeden z trzech
głównych
obok
dominanty
i
subdominanty); od nazwy dźwięku
tonicznego
otrzymuje
nazwę
rozpoczynająca się od niego gama (np.
gama a-moll - tonika a); tonika zwykle
kończy melodię i nadaje jej charakter
zamkniętej
całości.
4.
trójdźwięk
zbudowany na I stopniu] – (ol) tonika;
(dawno) régente a hangnem alaphangja;
(zene) as mai zeneelméletben a hangsor első
fokára épített hármashangzat (a C-dúr
tonikája: c-e-g)
-tonika [ostatni człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy ze
skalą muzyczną] – -tonika
tonizm [system metryczny wiersza oparty na
równej liczbie akcentów wyrazowych w
każdym wersie] – tonizmus; hangsúlyos v.
ütemhangsúlyos verselés
tonometria [metoda mierzenia ciśnienia w gałce
ocznej za pomocą tonometru] – tonometria
(szemnyomásmérés)
tonować [1. łagodzić ostrość czegoś lub osłabiać
kontrasty; 2. zmieniać barwy obrazu
fotograficznego na papierze; 3. pokrywać
obraz olejny
warstwą
barwionego
werniksu] – színezni, árnyalni, hangolni
tonowany atłas, cieniowany atłas [pochodna
splotu atłasowego, w którym cieniowanie
jest osiągnięte poprzez dodanie punktów
łączących
w
ograniczonych
powierzchniach
podstawowego
wątkowego atłasu. Splot jest zwykle
stosowany w tkaninach na damskie suknie
atłasowe.] – árnyékolt
atlasz [Az
atlaszkötésből levezetett kötés, amelynél az
alapkötést bizonyos helyeken további
kötéspontokkal egészítik ki. Főleg selyemből
készült nőiruha-anyagoknál használják.]
tonowany diagonal, cieniowany diagonal
[pochodna splotu skośnego tworzone
przez
progresywne
wzmacnianie
podstawowego
wątkowego
splotu
skośnego, osiągając efekt cieniowania. Ten
splot jest stosowany z jedwabnymi i
tkaninami wełnianymi.] – árnyékolt sávoly
[A sávolykötésből levezetett kötés, amelynél
a sávolykötések éles kontúrját tüntetik el a
szomszédos sávolyátlók közötti vetüléksávok
és az átlókban lévő lánclebegések számának
fokozatos növelésével és csökkentésével.
-
Wersja 01 01 2017
Főleg selyemés gyapjúszöveteknél
alkalmazzák.]
tonsillitis [zapalenie migdałky Angina] – (lat.)
tonsillitis;
mandulagyulladás;
a
torokmandulák gyulladása, melyhez néha a
garatmandula gyulladása (adenoiditis) is
járul
tonsillotomia
[Przycięcie
migdałków
podniebiennych] – (gör.+lat.) tonsillotomia;
sebészeti műtét, mellyel a megnagyobbodott
mandulákat eltávolítják
tonsura [wygolone kółko na czubku głowy
członków niektórych męskich zakonów
katolickich] – (lat.) tonzúra; (vall.) a
katolikus
egyházi
személyek
fején
kiberetvált felület; pilis
tony1 [melodia] – (gör.) melódia; dallam;
hajlékony
dallamvonal;
a
hangok
egymásutánisága
tony harmoniczne – harmónikus hangok
tony2 [pot. duże ilości czegoś] – (átv.) vminek nagy
mennyisége
toń [1. głębia, głębina; 2. część jeziora będąca
rejonem połowów ryb narzędziami
ciągnionymi]
–
megmérhetetlenség,
tömérdek (víz);
mély víz; mélység,
szakadék; örvény, veszély; áradat, dagály,
örvény
toń wspomnień – az emlékek örvénye
tool {rzecz.} (też: apparatus, agent, means,
appliance); przyrząd {m.} – (ang.) tool szerszám, eszköz, segédprogram [pl.
Internet-tools = az Internettel kapcsolatos
programok; további példa egy böngésző
fejlécében pl.: navigation toolbar =
böngészö eszköztár]
top1 [1. topienie metalu; 2. produkt topienia
metalu] – olvasztott fém v. fémtermék
2
top [1. szczyt sławy, popularności, wysokie
miejsce zajmowane przez kogoś lub przez
coś;
2. czołówka,
elita;
3. krótka,
nierozpinana bluzka damska, zwykle
obcisła; 4. żegl. wierzchołek drzewca
ustawionego pionowo] – top; elit, csúcs
top, górna część [określenie ogólnie stosowane
do różnych rodzajów damskich bluzek,
koszul lub swetrów w modnym stylu.] –
top (1) [1. Kis méretű, általában ujjatlan,
blúz- vagy trikószerű felsőrész, mint önálló
női ruhadarab. 2. Ujjatlan női felsőrész,
amely lehet alsó- vagy felsőruházat. Az
alsóként használt top a melltartónál
hosszabb, de a kisingnél rövidebb, mellkosár
nélküli, testhez simuló fehérnemű.]
7123
top, górna część
top management [wym. top menedżment] [ ścisłe
kierownictwo
przedsiębiorstwa,
korporacji itp.] – (ang.) top management;
csúcsvezetőség
top model, topmodel – topmodell (ffi)
top modelka, topmodelka [bardzo popularna
modelka] – topmodell, sztármanöken
top na ramiączkach – vállpántos top v. póló v.
trikó
Top-down (odgórnie) – fentről, felülről
topaz [minerał, najczęściej bezbarwny lub
żółtawy, używany w jubilerstwie] – (gör.)
topáz;
fluorés
hidroxiltartalmú
alaumíniumortoszilikát; különféle színekben
előforduló, csillogó drágakő
topazowy, -a, -e – topáz-, topázos
topczi (artylerzystą) – tör. topcsi; tüzér [szó szerint
"ágyús". A török top (ágyú) szó alapján. A
mai török nyelvben: topcu (ejtsd: topcsu)]
topić [1. zanurzać w wodzie człowieka lub
zwierzę w celu pozbawienia życia;
2. sprawiać, żeby coś znalazło się pod
wodą;
3. roztapiać,
rozpuszczać;
4. zagłębiać jakąś część ciała lub trzymany
przedmiot w czymś] – alámeríteni,
bemártani;
süllyeszteni,
elsüllyeszteni;
elárasztani, elönteni; (w wodzie) fojtani,
belefojtani,
vízbefojtani;
(np.
metal)
olvasztani, kiolvasztani; ömleszteni; fűteni,
tüzelni;
(átv.)
dorbézolni,
pazarolni,
tékozolni, elherdálni, elverni, borba fojtani,
bemártani
topić coś – beolvasztani vmit
topić kruszec – vastörmeléket olvasztani
topić łój – faggyút olvasztani
topić masło – vajat olvasztani
topić pieniądze – pénzt elherdálni v. elverni
topić smutki w kieliszku v. w wódce – (átv.)
bánatát vodkába fojtja
topić swój majątek – vagyonát eltékozolja
topić troski w kielichu – italba fojtja bánatát
topić troski w winie – borba fojtja bánatát
-
Wersja 01 01 2017
topić smalec – zsírt olvasztani
topić się [1. tonąć; 2. rzucać się do wody z
zamiarem
pozbawienia
się
życia;
3. zanurzać się w czymś grząskim lub
znikać pod wodą; 4. topnieć] – süllyedni,
elsüllyedni, merülni, lemerülni; (tonąć) (w
czym)
fulladni
(vmibe);
fuldokolni,
vízbefúlni, elönteni; (np. śnieg) olvadni,
felolvadni; megolvasztani, elolvadni
topiel, topielisko [głębokie miejsce w rzece,
stawie lub jeziorze albo grząskie bagno;
też: wzburzone, pieniące się wody w takim
miejscu] – mélység, ingovány, örvény;
sekély gödör, kimosás, víz sodra
topielec [1. zwłoki utopionego człowieka; też:
człowiek uratowany od utonięcia; 2. w
baśniach,
podaniach
ludowych:
pokutujący duch utopionego człowieka];
topielica [ciało kobiety, która się utopiła;
3. (u Zygmunta Glogera) w pojęciach ludu
człowiek, który utonął a duch jego żyje w
głębiach wody i żyjących ludzi, gdy się
kąpią lub wpadną do wody przypadkiem,
rad tam wciąga. Topielec rodzi się także z
kobiety brzemiennej, jeżeli w tym stanie
utonęła. Jeżeli zaś utonęła matka,
zostawiwszy niemowlę przy piersi, to gdy
przyniosą dziecię po zachodzie słońca na
brzeg wody, wypływa i karmi.] – fuldokló
(ffi/nő); (trup) vízbefúlt, vízbefúló; hajótörött
topielica [wg baśni i podań: duch kobiety
utopionej, demon zamieszkujący jeziora,
wabiący śpiewem i pięknym ciałem
kąpiących się mężczyzn, wciągający ich w
głębiny] – tündér, hableány, sellő
topielica
Topielica, topielnica (Ranatra linearis) [duży
owad z rodziny płoszczycowatych] –
botpoloska, vízitűpoloska, vízi botpoloska
(Ranatra linearis) [a rovarok (Insecta)
osztályának
a
félfedelesszárnyúak
(Hemiptera) rendjéhez, ezen belül a
poloskák (Heteroptera) alrendjéhez és a
Nepidae családjához tartozó faj.]
7124
topienie – olvasztás
topienie metalu – fémolvasztás
topienie redukujące – redukáló olvasztás
topienie szkła – üvegolvasztás
topienie się – vízbefulladás; fuldoklás
topik [1. odcinek przewodnika stapiający się
przy przepływie przez niego prądu
elektrycznego o natężeniu większym od
dopuszczalnego; 2. pająk żyjący w wodach
zarośniętych zbiorników; 3. odcinek
przewodnika przepalający się przy
przekroczeniu dopuszczalnego natężenia
prądu, używany w bezpiecznikach] – (vill.)
olvadó (biztosító), biztosíték; (gram) topik
(tárgy, téma);
(áll.) csőszövőpók
(Tubitelaria),
búvárpók
(Argyroneta
aquatica)
topinambur; Słonecznik bulwiasty, bulwa
(Helianthus tuberosus L.) [gatunek rośliny
należący do rodziny astrowatych] – (növ.)
topinambur; a csicsóka gumójának neve;
jeruzsálemi v. földi articsóka [ang. Jerusalem
artichoke, sunroot, earth apple (sorrendben:
jeruzsálemi articsóka, napgyökér, földi
alma)]
topiony, -a, -e – alámerített, bemártott,
elsüllyesztett, elárasztott, elöntött; (w
wodzie) fojtott, belefojtott, vízbefojtott; (np.
metal) olvasztott, kiolvasztott; fűtött, tüzelt;
dorbézolni, pazarolt, tékozolt, elherdált,
elvert, borba fojtott, bemártott
topless
topless (ang. top – 'górna część'; less - 'bez')
[określenie oznaczające brak odzieży
zakrywającej piersi u dojrzałych płciowo
kobiet. Jest używane jako nazwa kostiumu
plażowego składającego się tylko z
majteczek lub pareo, a także w
odniesieniu do lokali, w których damska
obsługa pracuje z obnażonymi piersiami
(bary topless, myjnie samochodowe
topless, salony fryzjerskie topless itp.). Od
-
Wersja 01 01 2017
wyrazu "topless" utworzono kalkę
językową "downless" (ang. "bez dołu")
oznaczającą "strój" osoby tak bez górnej,
jak i dolnej części kostiumu bikini, czyli
całkowicie nagiej. Tym eufemizmem
określa się zwolenników nudyzmu.] –
(ang.) topless; tető nélküli; derékig meztelen,
felsőrész nélküli, „topless” (női ruha)
topliwość – olvaszthatóság, olvadékonyság
topliwość stali – az acél olvadékonysága
topliwość żelaza – a vas olvadékonysága
topliwy, -a, -e [mający zdolność przechodzenia
ze stanu stałego w stan ciekły w określonej
temperaturze] – olvasztható, olvadékony,
olvadó, ömleszthető
topnieć (topnieje) [1. przechodzić w stan ciekły
pod wpływem podwyższonej temperatury
otoczenia;
2. łagodnieć,
mięknąć,
rozczulać się; 3. zmniejszać się, ubywać] –
olvadni,
felolvadni,
elolvadni;
(átv.)
lágyulni, puhulni, szelídülni, olvadozni,
fogyni, apadni
topnieją lody – felenged v. olvad a jég
topnienie – olvadás; (átv.) fogyás, apadás, lágyulás,
szelídülés
topnienie śniegów – hóolvadás (odwilż)
topnik (odtleniacz) [substancja ułatwiająca
lutowanie (miękkie i twarde) poprzez
chemiczne oczyszczanie łączonych metali.
Powszechnie stosowane topniki: chlorek
amonu lub kalafonia do lutowania lutem
cynowo-ołowiowym, kwas solny lub
chlorek cynku do lutowania powłok
ocynkowanych, boraks do lutowania
twardego metali żelaznych.] – olvasztószer,
olvasztóadalék (anyag)
top-, topo- [w złożeniach: miejsce; miejscowość;
okolica; teren] – (gör.) topo-; helytopograf – (gör.) topográfus; tereptérképész,
helyszínrajzoló
topografia [1. dział geodezji zajmujący się m. in.
pomiarami określonych punktów w
terenie oraz sporządzaniem map na
podstawie
tych
pomiarów;
2. ukształtowanie
terenu
oraz
rozmieszczenie na nim zabudowy, dróg,
drzew itp.; 3. rozmieszczenie pomieszczeń,
korytarzy,
schodów itp.
wewnątrz
budynku; 4. technika pomiaru i
przedstawiania na mapie rzeźby terenu,
wraz z jego szczegółami naturalnymi i
budowlanymi, w skali od 1:5000 do 1:100
000; rzeźba terenu, kraju, wraz ze
szczegółami jego powierzchni (osiedla,
drogi, mosty, lasy itd.).] – (gör.) topográfia;
helyrajz;
terepfelvétel,
térképészet,
tereprajz, helyszínrajz [kisebb léptékű, az
7125
építési telket és a szomszédos telket,
valamint beépítésüket feltüntető rajz];
(bonc.) topográfia
topograficzny, -a, -e – (gör.) topográfiai; helyrajzi;
terepfelvétel-, terepfelvételi, tereprajztopola [wysokie drzewo o sercowatych liściach i
wiatropylnych kwiatach zebranych w
wydłużonych, zwisających baziach; też:
drewno tego drzewa] – topolya; nyárfa
(Populus) [a fűzfafélék (Salicaceae) család
egy nemzetsége (25-35 fajába főképp a föld
északi féltekéjén honos fák tartoznak)]
Topola (Populus L.) [rodzaj drzew z rodziny
wierzbowatych (Salicaceae Mirb.). Zalicza
się do niego 35 gatunków, spośród których
typowym jest Populus alba L.. W Polsce
występują trzy rodzime gatunki topoli:
topola czarna, topola biała i topola osika.
Topole czarna, biała i szara występują
głównie w lasach łęgowych dużych dolin
rzecznych,
osika
natomiast
jest
rozpowszechniona w lasach liściastych i
mieszanych na terenie praktycznie całego
kraju. Popularnym drzewem ozdobnym,
ze względu na swój kolumnowy pokrój
sadzonym zwłaszcza wzdłuż dróg jest
topola włoska stanowiąca odmianę
uprawną topoli czarnej. W uprawie często
spotykane są także mieszańce topoli
czarnej z gatunkami amerykańskimi,
określane wspólnie mianem topoli
kanadyjskiej. Inne topole sadzone często
w Polsce należą do sekcji Tacamahaca.
Pochodzą one z Ameryki Północnej oraz
Azji i charakteryzują się wydzielaniem
silnego, balsamicznego zapachu przez
rozwijające się pąki i młode liście.] – A
nyárfa (Populus) [a fűzfafélék (Salicaceae)
család egy nemzetsége mintegy 30 fajjal. A
magyarországi
„tiszta”
és
keverék
nyárfafajok első monográfiáját Gombocz
Endre állította össze 1908-ban (A Populusnem monográfiája címen). A munka bővített
kiadását húsz évvel később ugyanő adta
közre.]
-
Wersja 01 01 2017
A Populus nemzetséget hagyományosan hat szekcióra
osztjuk a levelek és virágok jellemzői alapján
 Populus szekció Populus – Fehér nyár. Sarkköri
hűvös hőmérsékleteken, és délebbre fekvő hegyeken
o Populus tremula – Közönséges nyár, rezgőnyár
vagy eurázsiai nyár. Európa, észak Ázsia. A
nemzetség típusfaja.
o Populus adenopoda – Kínai nyár. Kelet-Ázsia.
o Populus alba – Fehér nyár. Dél-Európától
Közép-Ázsiáig.
 Populus x canescensis (P. alba ×
P. tremula) – Szürke nyár
o Populus grandidentata – Nagyfogú (Bigtooth)
Nyár. Északkelet-Amerika
o Populus sieboldii – Japán nyár. Kelet-Ázsia.
o Populus tremuloides – Rezgőnyár. ÉszakAmerika.
 Populus szekció Aegiros – fekete nyár. ÉszakAmerika, Európa, Nyugat-Ázsia
o Populus deltoides – Eastern Cottonwood.
Észak-Amerika keleti része.
o Populus fremontii – Fremont Cottonwood.
Észak-Amerika nyugati része.
o Populus nigra – Fekete nyár. Európa. Placed
here by nuclear DNA; cpDNA places in sect.
Populus.
 Populus x canescenis (P. nigra ×
P. deltoides) – Hybrid fekete nyár
 Populus section Tacamahaca – balsam poplars.
Észak-Amerika, Ázsia; hideg éghajlat
o Populus angustifolia – Willow-leaved Poplar or
Narrowleaf Cottonwood. Észak-Amerika
középső része.
o Populus balsamifera – Ontario Balsam Poplar.
Észak-Amerik északi része. – Balzsamos nyár
o Populus laurifolia – Laurel-leaf Poplar. KözépÁzsia.
o Populus maximowiczii – Maximowicz' Poplar.
Északkelet-Ázsia.
o Populus simonii – Simon's Poplar. ÉszakkeletÁzsia.
o Populus szechuanica Északkelet-Ázsia. Placed
here by nuclear DNA; cpDNA places in sect.
Aegiros.
o Populus trichocarpa – Western Balsam Poplar
or Black Cottonwood. Észak-Amerika nyugati
része.
o Populus tristis – Északkelet-Ázsia. Placed here
by nuclear DNA; cpDNA places in sect.
Aegiros.
 Populus section Leucoides – necklace poplars or
bigleaf poplars. Észak-Amerika keleti része, KeletÁzsia; meleg éghajlat
o Populus heterophylla – Swamp Cottonwood.
Észak-Amerika délkeleti része.
o Populus lasiocarpa – Chinese Necklace Poplar.
Kelet-Ázsia.
o Populus wilsonii – Wilson's Poplar. KeletÁzsia.
 Populus section Turanga – subtropical poplars.
7126
Délnyugat-Ázsia, Kelet-Afrika; szubtrópusi
éghajlattól trópusiig.
o Populus euphratica – Euphrates Poplar.
Délnyugat-Ázsia. – Nyárfa (Populus
euphrastica, becâîm vagy arabim, sűrűfa,
szederfa, fűzfa) [Főleg vizes, folyó menti
erdőkben gyakori (3 Móz 23,40; Zsolt
137,1—5), de zárt erdőségeket is képez (Ez
7,2). A pogányok körében nagy tisztelet
övezte (Él fája). Szantálfa (Santalum album,
ahalim vagy ahalot, áloé). Fája kemény,
magas illóanyag tartalmú, keménysége miatt
többen a sasfára gondolnak (Aquillaria
agallocha). Finom illatát a zsidó királyok
(Zsolt 45,9), közrangú emberek (Péld 7,17 és
Én 4,14) egyaránt kedvelték.]
o Populus ilicifolia – Tana River Poplar.
Kelet-Afrika.
 Populus section Abaso – Mexican poplars.
Mexico; szubtrópusitól trópusiig
o Populus guzmanantlensis Mexico.
o Populus mexicana – Mexico Poplar. Mexico.
Topola biała – fehér nyárfa
Topola czarna, sokora, sokorzyna, jasiokor,
topola nadwiślańska (Populus nigra L.
Sp.Pl.2 1753) [gatunek drzewa z rodziny
wierzbowatych. Występuje na terenie
środkowej, zachodniej i południowej
Europy, środkowej Azji, zachodniej
Syberii i północnej Afryki.] – feketenyár
(Populus nigra L.); fekete nyárfa
topola drżąca, topola osika [zob. osika] –
rezgőnyárfa
topola nadwiślańska (sokora, topola
nadwiślańska) – fekete nyárfa (Populus
nigra)
topola włoska [topola o wyniosłej koronie,
rosnąca w krajach śródziemnomorskich] –
olasz nyárfa; jegenye-nyárfa
topologia [1. dział matematyki zajmujący się
badaniem tych własności przestrzeni,
które
nie
ulegają
zmianie
przy
przekształceniach
homeomorficznych;
2. rodzina
podzbiorów
otwartych,
wyróżnionych
w
obrębie
zbioru,
spełniająca
określone
aksjomaty;
3. struktura
układu
elementów
przyjmująca określony kształt, np.
gwiaździsta lub szynowa topologia sieci
komputerowej; 4. nowoczesny dział
matematyki badający te własności figur,
które nie ulegają zmianom przy
przekształceniach
wzajemnie
jednoznacznych i ciągłych (np. przy
wyginaniu, kurczeniu, rozciąganiu itp.,
jednak bez rozrywania).] – (gör.)
topológia; (menny.) a geometria egyik ága; a
tér azon tulajdonságaival foglalkozik,
-
Wersja 01 01 2017
melyek minden kölcsönösen egyértelmű és
folyamatos
átalakításnál
változatlanok
maradnak; (informatika) topológia, (ang.)
topology [1. A hálózat összekapcsolási
struktúráját jelenti. 2. a hálózati eszközöknek
valamint az őket összekötő vonalak fizikai
elhelyezkedésének
és
működésük
szervezésének módja (pl. csillag, gyűrű);
magyarul: "topológia"]
topologia fizyczna [opisuje fizyczną realizację
sieci
komputerowej,
jej
układu
przewodów, medium transmisyjnych.
Poza połączeniem fizycznym hostów i
ustaleniem
standardu
komunikacji,
topologia fizyczna zapewnia bezbłędną
transmisję danych. Topologia fizyczna jest
ściśle powiązana z topologią logiczną np.
koncentratory, hosty.] – fizikai topológia
topologia
logiczna
[opisuje
sposoby
komunikowania się hostów za pomocą
urządzeń topologii fizycznej] – logikai
topológia
Topologia magistrali (bus topology) – Topologia
magistrali (szynowa) [1. Pierwotna
topologia sieci LAN oparta na kablu
koncentrycznym, w którym wszystkie
stanowiska są połączone do jednej
"magistrali". Ta topologia wyróżnia się
najniższymi kosztami montażu, jednak
dodawanie nowych stanowisk do sieci, gdy
ma ona większe rozmiary, jest bardzo
kłopotliwe. Taka sieć jest też bardziej
podatna na uszkodzenia. 2. jedna z
topologii fizycznych sieci komputerowych
charakteryzująca się tym, że wszystkie
elementy sieci są podłączone do jednej
magistrali (zazwyczaj jest to kabel
koncentryczny).
Większość
topologii
logicznych współpracujących z topologią
magistrali wychodzi z użytku (wyjątkiem
jest tutaj 10Base-2, który nadal może
znaleźć zastosowanie).] – busztopológia
[olyan hálózati topológia, amelyben kliensek
egy
csoportja
egy
megosztott
kommunikációs vonalon (ezt nevezik
busznak) keresztül van összekapcsolva. A
busz architektúráknak számos megjelenési
formája ismert, ide tartoznak az alaplapok
buszrendszerei, más számítógépek különféle
(memória, periféria, bővítő stb.) buszai, és
néhány Ethernet hálózat is.]
topologia rozgłaszania [polega na tym, że host
wysyła dane do wszystkich hostów
podłączonych do medium. Kolejność
korzystania z medium wg reguły kto
pierwszy wyśle, pierwszy zostanie obsłużony
(ang. first come, first serve). Przykładem są
tutaj sieci Ethernet.] – hírtopológia
7127
topologia sieci komputerowej (ang. daisy chain)
[model
układu
połączeń
różnych
elementów (linki, węzły itd.) sieci
komputerowej. Określenie topologia sieci
może odnosić się do konstrukcji fizycznej
albo logicznej sieci.] – hálózati topológia [a
számítógép-hálózatok esetén a hálózathoz
tartozó csomópontok közötti kapcsolatokat
határozza meg. Egy adott csomópont vagy
egy másik csomóponthoz, vagy több másik
csomóponthoz kapcsolódhat, különböző
minták szerint. A legegyszerűbb kapcsolat
két csomópont között az egyirányú
kapcsolat.
Egy
újabb
kapcsolat
hozzáadásával már kétirányú kapcsolat
valósítható meg a csomópontok között.]
 topologia magistrali (szyny, liniowa) (ang.
Bus) [1. wszystkie elementy sieci podłączone
do jednej magistrali; 2. jedna z topologii
fizycznych
sieci
komputerowych
charakteryzująca się tym, że wszystkie
elementy sieci są podłączone do jednej
magistrali
(zazwyczaj
jest
to
kabel
koncentryczny).
Większość
topologii
logicznych współpracujących z topologią
magistrali wychodzi z użytku (wyjątkiem jest
tutaj 10Base-2, który nadal może znaleźć
zastosowanie) – busztopológia [olyan hálózati
topológia, amelyben kliensek egy csoportja egy
megosztott kommunikációs vonalon (ezt
nevezik busznak) keresztül van összekapcsolva.
A busz architektúráknak számos megjelenési
formája ismert, ide tartoznak az alaplapok
buszrendszerei, más számítógépek különféle
(memória, periféria, bővítő stb.) buszai, és
néhány Ethernet hálózat is.]
 Topologia
pierścienia
(ang.
Ring)
[poszczególne elementy są połączone pomiędzy
sobą odcinkami kabla tworząc zamknięty
pierścień] – gyűrűtopológia [az egymással
hálózatba
kötött
számítógépek
egyik
összekötési formája. Lényege, hogy minden
állomás, beleértve a szervert is, két szomszédos
állomással áll közvetlen kapcsolatban. Az
összeköttetés körkörös, folyamatos gyűrű
(megszakítás nélküli, de szükségszerűen kört
képező), ebből következően a hálózatnak nincs
végcsatlakozása. Bármely pontról elindulva
végül visszatérünk a kiindulóponthoz, hiszen az
adat csak egy irányban halad. Az üzeneteket a
gépek mindig a szomszédjuknak adják át, s ha
az nem a szomszédnak szólt, akkor az is
továbbítja. Addig vándorol az üzenet gépről
gépre, amíg el nem érkezik a címzetthez.]
-
Wersja 01 01 2017
 Topologia podwójnego pierścienia (ang. dualring) [1. poszczególne elementy są połączone
pomiędzy sobą odcinkami tworząc dwa
zamknięte pierścienie; 2. składa się z dwóch
pierścieni o wspólnym środku (dwa pierścienie
nie są połączone ze sobą). Topologia
podwójnego pierścienia jest tym samym co
topologia pierścienia, z tym wyjątkiem, że
drugi zapasowy pierścień łączy te same
urządzenia. Innymi słowy w celu zapewnienia
niezawodności i elastyczności w sieci każde
urządzenie sieciowe jest częścią dwóch
niezależnych topologii pierścienia. Dzięki
funkcjom tolerancji na uszkodzenia i
odtwarzania,
pierścienie
można
przekonfigurować tak, żeby tworzyły jeden
większy pierścień, a sieć mogła funkcjonować
w przypadku uszkodzenia medium.] – kettős
gyűrű topológia
 Topologia gwiazdy (ang. Star; star network)
[1. komputery są podłączone do jednego
punktu
centralnego,
koncentratora
(koncentrator tworzy fizyczną topologię
gwiazdy, ale logiczną magistralę) lub
przełącznika; 2. sposób połączenia komputerów
w sieci komputerowej, charakteryzujący się
tym, że kable sieciowe połączone są w jednym
wspólnym punkcie, w którym znajduje się
koncentrator lub przełącznik.] – csillag
topológia [csökkenti a hálózati meghibásodás
esélyét azzal, hogy minden csomópont
kapcsolatban áll a központi csomóponttal. Ha
alkalmazzuk ezt a megoldást egy busz
hálózatra, akkor ez a központi hub minden
kapott üzenetet szétküld minden csomópont
számára, ami azt jelenti, hogy két "perifériális"
csomópont mindig a központi csomóponton
keresztül tud kommunikálni. A központi
csomópont és egy "perifériális" csomópont
közötti átviteli vonal meghibásodása ugyan
elszigeteli a hálózattól az adott csomópontot, de
a házózat többi részének a működőképességére
ez nincsen hatással.]
-
Wersja 01 01 2017
 Topologia siatki [1. oprócz koniecznych
 Topologia gwiazdy rozszerzonej; topologia
7128
rozgałęzionej gwiazdy [1. posiada punkt
centralny (podobnie do topologii gwiazdy) i
punkty poboczne (jedna z częstszych topologii
fizycznych Ethernetu); 2. oparta jest na
topologii gwiazdy. W tej topologii każde z
urządzeń końcowych działa jako urządzenie
centralne dla własnej topologii gwiazdy.
Pojedyncze gwiazdy połączone są przy użyciu
koncentratorów lub przełączników.] – elágazó
csiollag topológia
 Topologia hierarchiczna [1. zwana także
topologią drzewa, jest kombinacją topologii
gwiazdy i magistrali, budowa podobna do
drzewa binarnego; 2. (zwana również topologią
drzewa lub rozproszonej gwiazdy) jest
utworzona z wielu magistrali liniowych
połączonych łańcuchowo. Zasada jej działania
polega
na
dublowaniu poszczególnych
magistrali. Początkowa pierwszą magistralę
liniową dołącza się do koncentratora, dzieląc ją
na dwie lub więcej magistral za pomocą kabli
koncentrycznych - w ten sposób powstają
kolejne magistrale. Proces dzielenia można
kontynuować, tworząc dodatkowe magistrale
liniowe wychodzące z magistral odchodzących
od pierwszej magistrali, co nadaje topologii
cechy topologii gwiazdy. Jeśli jedną magistralę
podzieli się na trzy magistrale i każdą z nich na
kolejne trzy to w efekcie otrzymamy łącznie
trzynaście magistral. Tworzone są kolejne
poziomy drzewa, ale ich liczba jest
ograniczona. Na końcu tego drzewa zawsze
znajdują się pojedyncze terminale (urządzenia)
podłączane do magistral.] – fatopológia
(hierarchikus
topológia)
látszólag
hierarchikusan rendezett csillag topológiák
gyűjteménye.
Minden
fatopológiában
létezhetnek
egyedülálló,
perifériális
csomópontok, ezek az úgynevezett "levelek". A
csillag topológiától eltérően, ahol az üzenetek
közvetítését a központi csomópont végzi, a fa
topológiában ez a funkció nem központosított,
az ágaknál lévő csomópontok valósítanak meg
hasonló funkciót.
połączeń sieć zawiera połączenia nadmiarowe;
rozwiązanie często stosowane w sieciach, w
których jest wymagana wysoka bezawaryjność;
2. używana jest wtedy, gdy zapewniona jest
komunikacja bez żadnych przerwań. W
topologii siatki każdy host ma własne
połączenia z wszystkimi pozostałymi hostami.
Siatka częściowa jest zastosowana w schemacie
internetu, gdzie istnieje wiele ścieżek do
dowolnego miejsca, chociaż nie ma tu połączeń
między wszystkimi hostami.] – hálótopológia
topologiczny, -a, -e – (gör.) topológiai
topolowy, -a, -e – nyár-, nyárfa-, topolya-, nyárfás,
topolyafás
topolówka – mályva
topolówka lekarska [inaczej: Prawoślaz – malwa
prawdziwa, ślaz, topolówka lekarska] –
fehér mályva (Althaea officinalis)
topolówka różowa – mályvarózsa
toponimia, toponomastyka [1. nazewnictwo
geogr.; dział językoznawstwa badający
nazwy geogr.; 2. jęz. ogół toponimów jako
przedmiot badań toponomastyki] – (gör.)
toponímia; (nyelvt.) helynévkutatás; a
földrajzi nevekkel foglalkozó tudományág; a
helynevek tanulmányozása, helynévadás
toponimia
(toponomastyka,
toponomia,
toponimika; z gr. topos – miejsce, onoma –
nazwa) [dział onomastyki zajmujący się
nazwami miejsc (np. nazwami osad
ludzkich - miast, wsi, przysiółków –
ojkonimia), nazwami państw i krajów,
nazwami
fizjograficznymi
(obiektów
fizjograficznych), nazwami rzek, jezior
(hydronimia), lasów, pól, gór (oronimia), a
także nazwami miejskimi (urbanonimy),
nazwami ulic i placów, nazwy terenowe
(mikrotoponimy).
Badania
nad
toponimami mogą dostarczyć informacji
od strony językowej (słowotwórstwo,
deklinacja rzeczowników, koniugacja
czasowników,etymologia,
fonetyka w
ujęciu historycznym), jak i powiązań z
historią społeczeństwa (np. z rozwojem
osadnictwa, zadaniami produkcyjnymi,
7129
zmianą mieszkańców) i ich języka.] –
(gör.)
toponímia
(görög
=
"helymegnevezés")
[Földrajzi
nevek
tanulmányozása
(nyelvtudományi);
Helynévanyag: egy terület földrajzi neveinek
összessége. Földrajzi névnek nevezünk
minden olyan nyelvi alakulatot, amelyet a
földfelszín természetes és mesterséges
részleteinek azonosítására kisebb-nagyobb
közösségek használnak. A földrajzi névvel
jelölt részlet lehet a Föld vagy más égitest
felszínén található objektum, terület. A
földrajzi nevek (Bécs, Mátra, Dunántúl,
Belső-Ázsia, Rákos-patak, Nagy-Ausztráliaiöböl, Ördög küllője, Tolna megye, Akácfa
utca, stb.) mind tulajdonnevek.]
toponimiczny, -a, -e – (gör.) toponímiai,
helynévkutatástoponomasta – helynévkutató
toponomastyczny, toponimiczny -a, -e – helynév-,
helynévi
toponomastyka, toponimika
[1. jęz. dział
onomastyki zajmujący się badaniem
toponimów; 2. nazewnictwo miejscowości,
gór, rzek itp. na danym terenie] –
helynévkutatás
toporek – kisbalta
toporki saperskie – utászcsákány, utászbalta
toporność
–
nehézkesség,
ormótlanság,
faragatlanság, bárdolatlanság
toporność ruchów – a mozdulatok nehézkessége
toporny, -a, -e [1. niezgrabny, nieforemny;
2. prostacki lub mało zdolny] – nehézkes,
faragatlan, ormótlan, bárdolatlan
toporzysko [1. rękojeść topora, siekiery lub
młota; 2. duży topór] – baltanyél, balta
nyele; nagybalta
topos [gr. tópos 'miejsce; okolica'; 1. element
jakiejś kultury, podstawa rozumowania,
ogólnie przyjęty sąd; 2. stały motyw,
temat utrwalony w literaturze] – (gör.)
toposz [1. görögül = hely; a közismert,
közkinccsé vált korokon átívelő költői kép,
írói fordulat, cselekményelem. A hozzá
kapcsolódó képzetek is mindig rokon
jellegűek ( eső = bánat, fürdetés = múlttól
való
megtisztulás).
2.
A
modern
irodalomtudomány
szóhasználatában
a
toposz az irodalmi művek sorában fellépő
azonos vagy hasonló jelentésű szövegrész,
visszatérő kifejezés, klisé, séma, alkotói
felfogás, szemléletmód.]
toposy, topy [lit. konwencjonalne motywy i
obrazy, elementarne cząstki tematycznostylistyczne, składniki literatur europ. o
identycznej strukturze; schematy retor.;
-
Wersja 01 01 2017
potoczne, utarte, ogólnie przyjęte sądy
itp.; zob. topika] – helyszín
topólka – nyárfácska
topór [narzędzie przypominające kształtem
siekierę, dawniej używane jako broń
obuchowa] – balta, bárd, fejsze, szekerce,
csákány; húsvágó bárd
topór katowski – hóhérbárd
topór strażacki – tűzoltóbalta, tűzoltócsákány
toptech – csúcstechnológia
Toptech Computer – csúcs számítógép
tor1 [promieniotwórczy pierwiastek chemiczny,
srebrzystobiały, ciągliwy, dość miękki
metal] – thorium, tórium a nehézfémek
csoportjába tartozó radioaktív elem, jele: Th]
2
tor [1. dwa równoległe ciągi szyn umożliwiające
przejazd pojazdów szynowych; 2. droga,
po której porusza się jakieś ciało fizyczne;
też: droga, którą zakreśla w przestrzeni
poruszający się obiekt; 3. kierunek, w
jakim coś się rozwija lub podąża;
4. wytyczona trasa przystosowana do
potrzeb danej dyscypliny sportowej] –
(kol) vágány, pálya; sínpár; (sp) pálya; (átv.)
út, folyás, menet, nyom, pálya
tor bezstykowy [tor składający się z odcinków
szyn połączonych ze sobą bez luzów przez
spawanie lub zgrzewanie] – hézagnélküli
vágány
tor boczny – mellékvágány
tor do lądowania – leszállópálya (repülőtéren)
tor jezdny – pálya, vágány
tor kolarski – kerékpárverseny-pálya
tor kolejowy – vasúti vágány v. pályatest
tor kręglowy – tekepálya; kuglipálya
tor lotu – repülési pálya
tor łyżwiarski – jégpálya, korcsolyapálya
tor mechaniczny – mechanikai vezeték
tor narciarski – lesiklópálya
tor pocisku – röppálya
tor prawdy – az igazság útja
tor przeszkód [naturalne lub sztuczne
przeszkody, które zawodnik biegnący w
wyścigach musi pokonać] – akadálypálya
tor przetokowy – tolatóvágány
tor saneczkowy a. saneczkarski – ródlipálya
tor ślepy – vakvágány
tor wodny [zob. farwater] – hajózóút, hajózható
víz
tor wyścigowy – versenypálya, versenytér;
lóversenypálya, ügető
tor wyścigów konnych – lóversenypálya
tor z podkładami drewnianymi – faaljas vágány
7130
tor żużlowy [wysypany żużlem tor do wyścigów
motocyklowych] – (sp) salakpálya
tor życia – az élet útja, életpálya
tor3 [dawna jednostka ciśnienia] – (dawno) torr
(jele: torr) vagy más néven higanymilliméter
(Hgmm) a nyomás egyik, SI által nem
szabványosnak tekintett mértékegysége [1
torr = 133.322368 pascal]
Tora [1. pięć pierwszych ksiąg Starego
Testamentu,
stanowiące
podstawę
judaizmu; 2. zwój z tekstem tych pięciu
ksiąg; 3. prawo religijne i społeczne
judaizmu] – (héb.) Tóra; törvény; (vall.)
Mózes öt könyve, az ószövetség egy része;
zsidó vallási szertartási tárgy; a templomban
tartott pergamentekercs, amely ennek
szövegét tartalmazza
torakochirurgia [dział chirurgii zajmujący się
operacyjnym leczeniem narządów klatki
piersiowej] – (orv.) thorakochirurgia,
mellkasi sebészet
torakochirurgicznie – (orv.) mellkasi sebészetileg
torakochirurgiczny,
-a,
-e
–
(orv.)
thorakochirurgiai, mellkasi sebészeti
torakoskop przyrząd do torakoskopii] –
thorascop
torakoskopia [1. zabieg polegający na
wprowadzeniu endoskopu do klatki
piersiowej; 2. badanie to stosuje się w
przypadku chorób układu oddechowego
oraz
schorzeń
płuc.
Polega
na
wprowadzeniu do płuc specjalistycznego
urządzenia, za pomocą którego można
zobaczyć chory obszar oraz pobrać próbki
do badania.] – thorascopia; mellűrtükrözés
torakoskopowy, -a, -e – thorascopiás
torba [1. podłużny woreczek używany jako
opakowanie do czegoś sypkiego lub
drobnego;
też:
zawartość
takiego
opakowania; 2. worek różnego kształtu,
zwykle z uchwytem do noszenia; 3. zob.
torebka w zn. 2.; 4. pot. o nadmiernie
rozciągniętych częściach ubrania; 5. pot. o
zwisającej skórze, zwykle pod oczami; 6. u
samic niektórych ssaków: fałd skórny w
formie kieszeni, w którym przebywają i
rozwijają się młode osobniki] – (worek)
tarisznya, zsák, táska, kézitáska, (do
zakupów)
szatyor,
zacskó;
szeredás
[négyszögletes, fedeles, csíkos szövésű
tarisznya]; (u samic niektórych ssaków)
erszény; (huszár) tarsoly
torba dziadowska – koldústarisznya
torba lekarska – orvosi táska
torba męska – autóstáska, férfitáska
torba myśliwska – vadásztáska, vadásztarisznya
-
Wersja 01 01 2017
torba na zakupy – bevásárlótáska v. bevásárló
táska
torba narzędziowa – szerszámtáska
torba papierowa – papírzacskó
torba pasterska – pásztortarisznya, pásztortáska,
szeredás
torba płócienna – vászonzacskó
torba podręczna – kézitáska
torba podróżna – utazótáska
torba sanitarna – egészségügyi táska
torba sportowa – sporttáska
torba strzelecka – vadásztarisznya
torba szkolna – iskolatáska, hátitáska
torba ściągana – összehúzható táska
torba-worek – (nép) bugyor, szütyő
torbacz [przedstawiciel grupy ssaków, których
samice rodzą jeszcze nierozwinięte w pełni
młode, przechodzące dalszy rozwój w
torbie na brzuchu matki] – (zool)
erszényes; (kangur) kenguru
Torbacze, workowce (Marsupialia) [lądowe ssaki
niższe, do których zalicza się około 330
gatunków o różnorodnym wyglądzie i
trybie
życia,
a
także
różnych
preferencjach pokarmowych, zarówno
drapieżnych
jak
owadożernych,
roślinożernych
i
wszystkożernych.
Torbacze są drugą, obok ssaków
łożyskowych
(Placentalia),
linią
ewolucyjną ssaków (Mammalia).] –
erszényesek (Marsupialia) [az emlősök
osztályának (Mammalia), azon belül az
elevenszülő emlősök (Theria) alosztályának
egyik alosztályátágát alkotják. Jellemzőjük,
hogy az újszülöttek igen fejletlenül,
úgynevezett
„praktikusan
embrionális”
állapotban jönnek a világra. A fejletlen
újszülöttek egyedfejlődése a születés után az
anyaállat testén kívül, gyakran az emlőket
körülvevő bőrredőben, az erszényben
folytatódik
(pl.
kenguru,
hangyász,
oposszum)]
Według najnowszych trendów wśród torbaczy
wyróżnia się rzędy:
 Dydelfokształtne (Didelphimorphia)
 skąpoguzkowce (Paucituberculata)
 beztorbiki (Microbiotheria)
 niełazokształtne (Dasyuromorphia)
 jamrajokształtne (Peramelemorphia)
 Notoryctemorphia (krety workowate)
 dwuprzodozębowce (Diprotodontia)
Az erszényesek 297 ma élő (recens) faját
ismerjük, ám az őslénykutatók számos fosszilis
erszényest is leírtak. A ma élő erszényeseket a
legkorszerűbb rendszertanok 7 rend 20
családjának 86 nemébe sorolják.
7131
Az alábbi lista az erszényesek rendjeit és
családjait tartalmazza.
 Oposszumalakúak (Didelphimorphia) Gill,
1872 (Észak-, Közép- és Dél-Amerika)
o Oposszumfélék (Didelphidae) Gray, 1821
(Észak-, Közép- és Dél-Amerika)
 Cickányoposszum-alakúak
(Paucituberculata) Ameghino, 1894 (DélAmerika)
o Cickányoposszum-félék (Caenolestidae)
Trouessart, 1898 (Dél-Amerika)
 Törpeoposszum-alakúak (Microbiotheria)
Ameghino, 1889 (Dél-Amerika)
o Törpeoposszumok (Microbiotheriidae)
Ameghino, 1887 (Dél-Amerika)
 †Yalkaparidontia Archer, Hand & Godthelp,
1988 (Ausztrália)
o †Yalkaparidontidae Archer, Hand &
Godthelp, 1988 (Ausztrália)
 Erszényes ragadozók (Dasyuromorphia) Gill,
1872 (Ausztrália)
o Erszényesnyestfélék (Dasyuridae)
Goldfuss, 1820 (Ausztrália)
o Erszényeshangyász-félék
(Myrmecobiidae) Waterhouse, 1838
(Ausztrália)
o Erszényesfarkas-félék (Thylacinidae)
Bonaparte, 1838 (Ausztrália)
 Bandikutalakúak (Peramelemorphia)
Ameghino, 1889 (Ausztrália, Délkelet-Ázsia)
o Bandikutfélék (Peramelidae) Gray, 1825
(Ausztrália)
o †Chaeropdidae Gill, 1872 (Ausztrália)
o Erszényesnyúlfélék (Thylacomyidae)
Bensley (Ausztrália)
o †Yaralidae Muirhead, 2000 (Ausztrália)
 Erszényesvakond-alakúak
(Notoryctemorphia) Kirsch, 1977 (Ausztrália)
o Erszényesvakond-félék (Notoryctidae)
Ogilby, 1892 (Ausztrália)
 Diprotodontia Owen, 1866 (Ausztrália,
Délkelet-Ázsia)
o †Palorchestidae Tate, 1948 (Ausztrália)
o †Erszényesoroszlán-félék
(Thylacoleonidae) Gill, 1872 (Ausztrália)
o †Wynyardiidae Osgood, 1921 (Ausztrália)
o Erszényespele-félék (Burramyidae)
Broom, 1898 (Ausztrália)
o Kuszkuszfélék (Phalangeridae) Thomas,
1888 (Ausztrália, Délkelet-Ázsia)
o Gyűrűsfarkú erszényesek
(Pseudocheiridae) Archer, 1984
(Ausztrália)
o Erszényesmókus-félék (Petauridae)
Bonaparte, 1838 (Ausztrália, DélkeletÁzsia)
o Mézrablóerszényes-félék (Tarsipedidae)
Gervais & Verreaux, 1842 (Ausztrália)
o Tollfarkú erszényesek (Acrobatidae)
Aplin, 1987 (Ausztrália)
o †Diprotodontidae Gill, 1872 (Ausztrália)
-
Wersja 01 01 2017
o †Zygomaturidae Stirton, Woodburne &
Plane, 1967 (Ausztrália)
o †Ilariidae Tedford & Woodburne, in
Archer, 1987 (Ausztrália)
o Vombatfélék (Vombatidae) Burnett, 1830
(Ausztrália)
o Koalafélék (Phascolarctidae) Owen, 1839
(Ausztrália)
o †Balbaridae Flannery, Archer & Plane,
1983 (Ausztrália)
o Pézsma-patkánykenguru-félék
(Hypsiprymnodontidae) Collett, 1877
(Ausztrália)
o Patkánykenguru-félék (Potoroidae) Gray,
1821 (Ausztrália)
o Kengurufélék (Macropodidae) Gray, 1821
(Ausztrália)
torbiak – (bonc.) tömlős daganat
torbiasty, -a, -e – tömlőszerű
torbiel [jama patologiczna w narządach
wewnętrznych organizmu] – (bonc.) tömlő
torbiel galaretowata [zob. ganglion w zn. 2.] –
ganglion
torbiel jajnikowy – petefészektömlő
torcik – torta, kis torta, tortácska, tortaszelet
torcik jabłkowy – kis almatorta
toreador, torero [zapaśnik w walce z bykiem;
por. Corrida; hiszp. 'jw.' od toro 'byk' z
łac. taurus 'jp.' z gr. taúros,] – (sp)
torreádor, torero (bikaviadalok szereplői)
toreador, torreador [każdy z uczestników
corridy] – (sp) toreádor, torreádor; a
bikaviadalok lovas szereplője, fő hőse, aki a
viadal végén leszúrja a bikát
torebeczka – kis retikül, kicsi zacskó, tasak
torebka [1. mała torba – opakowanie; też:
zawartość
takiego
opakowania;
2. przedmiot, zwykle w kształcie małej
walizeczki, teczki, koperty, używany przez
kobiety do noszenia drobiazgów; 3. kulisty
twór otaczający jakiś organ w żywym
organizmie; 4. owoc suchy, pękający,
często podzielony wewnątrz na komory] –
zacskó, papírzacskó; (damska) női táska,
kézitáska, retikül; (bonc.) tömlő, zacskó,
zsák; (növ.) tok, héj; toktermés
torebka damska – női táska, retikül
torebka kieszeni [Część wkładki lub wszytej
kieszeni, która może składać się z jednego
lub dwóch kawałków.] – zsebtasak [A
bevágott vagy a varratba beállított zseb
funkcionális része, ez képezi a zseb
tárolóelemét. Egy vagy két részből
készülhet.]
torebka kopertowa – levéltárca
torebka łzowa – könnyzacskó
torebka maziowa – izületi tömlő
7132
torebka na ramię – válltáska
torebka nasienna – magtok
torebka nasienna w jabłku – magház az almában
torebka owocowa – gyümölcshéj, gyümölcstok
torebka papierowa – papírzacskó
torebka pieprzu – zacskó bors
torebka płócienna – vászonzacskó
torebka policzkowa – pofazacskó
torebka stawowa [błona otaczająca staw i
łącząca końce stawowe kości] – izületi tok
[A valódi ízületeket körülvevő kötőszövetes
tok az ízületképzésben résztvevő két csont
csonthártyájának folytatása. Külső rétege
kemény, összetartja és védi az ízület mozgó
alkatrészeit, belső rétege pedig az ízületi
(szinoviális) folyadékot termeli.]
torebka stawowa [błona otaczająca staw i
łącząca końce stawowe kości] – izülettok
torebka włosowa [wytwór tkanki łącznej skóry
otaczający korzeń włosa] – hajtüsző
torebka z ręczką – (füles) kézitáska
torebka zębowa – foghártya, fogzacskó,
fogcsírzacskó
torebki policzkowe – pofazacskó
torebkowy, -a, -e – zacskós
torero (toreador) – (sp.) torero; gyalogos
bikaviador
toreutyka (metaloplastyka) [gr. toreutikós
'metaloplastyczny' od toreutós 'wykonany
w płaskorzeźbie' z toreúein 'cyzelować;
grawerować' od toreús 'wiertło'] – (gör.)
toreutika; fémverés, trébelés (lat.: cellatura)
torf [1. organiczna skała osadowa barwy
brunatnej lub czarnej, powstała z
obumarłej roślinności bagiennej; 2. skała
osadowa
powstała
w
wyniku
zachodzących w szczególnych warunkach
przemian
obumarłych
szczątków
roślinnych, najmłodszy węgiel kopalny.
Zawiera mniej niż 60% węgla. 3. (u
Zygmunta Glogera) nie musiał być jeszcze
za Jana Sobieskiego w Polsce, z wyjątkiem
Pomorza używany, skoro współczesny
Kazimierz Haur pisze: „w pewnych krajach
darniem ususzonem palą, osobliwie w
Danjej, Holandjej, w pomorskiej ziemi i
różnych innych krajach.] – tőzeg [növényi
eredetű üledékes talajképző kőzet és talaj, a
félig szárazföldi humuszképződés terméke.
A tőzeg érett, alacsonyabb szervesanyag
tartalmú és erősen átalakult formáját kotunak is nevezik]
Torf, skała osadowa należąca do grupy
skał organogenicznych. Stanowi produkt
procesu
torfienia
polegającego
na
biochemicznych
i
strukturalnych
-
Wersja 01 01 2017
przemianach
obumarłych
szczątków
roślinności
bagiennej
(torfowiskowej),
zachodzących
w
warunkach
silnego
uwilgotnienia i trwałej anaerobiozy (braku
dostępu tlenu). W skład torfu wchodzą
substancje organiczne (kwasy huminowe i
ich
związki,
celuloza,
hemiceluloza,
lignina, bituminy) zawierające duże ilości
węgla (ok. 60%) i azotu, a także
substancje mineralne (krzemionka, żelazo,
fosfor, wapń i in.). Wyróżnia się 2
podstawowe typy torfu: wysokie i niskie.
W zależności od składu botanicznego masy
torfowej w obrębie tych typów wydziela
się inne rodzaje torfów, np. wśród torfów
wysokich wyróżnia się:
1) torf mszarny wysoki - zbudowany z
łodyg mchów torfowców, wełnianki i
pędów
wrzosowych,
o
barwie
jasnobrunatnej lub żółtawej,
2) torf wrzosowiskowy - zbudowany
głównie z pędów wrzosowych i wełnianki,
o barwie ciemnobrunatnej,
3) torf bagnowy - zbudowany z mchów
torfowców, z dużym udziałem kory i
szyszek sosny, o barwie brunatnej.
Natomiast wśród torfów niskich wyróżnia
się:
1) torf mechowiskowy - złożony głównie
ze zbitej masy mchów torfowców, o
barwie szarej,
2) torf turzycowiskowy - złożony z
korzonków turzyc i często spotykanych
kłączy trzcin, o barwie szarobrunatnej
ciemniejącej na powietrzu,
3) torf olesowy - złożony z dużych
kawałków kory i drewna olch i brzóz, o
barwie
od
czerwonawej
do
ciemnobrązowej,
4) torf szuwarowy - złożony głównie z
kłączy i łodyg trzcin, a także kłączy
skrzypów i korzonków turzyc, o barwie od
brunatnobrązowej do smolistoczarnej.
torf na opał – tőzeg fűtésre
torf prasowany – préselt tőzeg
torfiasty, -a, -e – tőzeges, tőzeget tartalmazó
torfiarka – tőzegkitermelőgép
torfiarnia – tőzegtermelő üzem
torfiarz
[robotnik
zatrudniony
przy
wydobywaniu i przeróbce torfu w
torfiarni] – tőzegvágó munkás
torfowiec
[mech
o
charakterystycznie
zbudowanych liściach magazynujących
duże ilości wody] – tőzegmoha
torfowisko [teren porośnięty przez zbiorowisko
roślin
bagiennych
i
łąkowych
wytwarzających
torf]
–
tőzegtelep,
7133
tőzegtalaj, tőzegmocsár, zsombék, tőzeges
láp
torfowisko niskie, łąkowe [torfowisko mające
przepływ wody, dające torf o małej
wartości opałowej] – gyeptőzeg, tőzeg
torfowisko ombrofilne [torfowisko czerpiące
zasoby wody wyłącznie z opadów
atmosferycznych] – tőzegmocsár
torfowisko wysokie [torfowisko powstałe w
bezodpływowych zagłębieniach terenu] –
magas tőzegtelep
torfowiskowy, -a, -e – tőzegtelepi
torfowy, torfiasty, -a, -e – tőzeg-; tőzegszerű,
tőzeges
torkretować [natryskiwać pod ciśnieniem
warstwę masy betonowej lub cementowej
na powierzchnię konstrukcji budowlanej]
– (műsz.) habarcsot lövelni, torkretizálni
torkretowy, -a, -e – torkretizálási
torłop, torlop, tołub [szuba niewieścia futrzana.
Statut Litewski za torłop barani naznacza
w XVI w. cenę groszy 70. Królewna
Jadwiga w wyprawie swojej z r. 1475
miała wśród kilkunastu szub i kożuszków
torlop sobolowy z rękawami nieobszytymi
futrem.] – (daw) női prémes suba
tornado [ang. 'jw.' z hiszp. tronada 'burza' od
tronar 'grzmieć' z łac. tonare 'jp.'; trąba
powietrzna występująca nad Zatoką
Meksykańską i na Kubie, głównie wiosną i
latem;
cyklon,
trąba
powietrzna
towarzysząca burzy, zwł. w dolinie śr.
Missisipi; por. tajfun] – (sp) tornádó;
viharos erejű forgó légtölcsér, amely minden
útjába kerülő tárgyat magána szippantani
képes
tornister [1. czworokątna, usztywniona torba z
rzemykami, przystosowana do noszenia na
plecach; 2. plecak szkolny] – hátitáska,
iskolatáska, tarisznya, hátizsák
toromistrz
[pracownik
czuwający
nad
technicznym stanem torów kolejowych na
określonym odcinku] – (vasúti) pályaőr,
vonalbejáró
torować [1. usuwając przeszkody, robić przejście
lub wolny przejazd; 2. pomagać komuś w
osiągnięciu jakiegoś celu; 3. ułatwiać
zaistnienie lub rozwój czegoś] – utat törni,
utat nyitni
torować drogę – utat nyitni v. törni
torować drogę do czego – utat nyitni vkinek
-
Wersja 01 01 2017
torować sobie drogę – utat tör magának; útját
egyengeti
torować sobie drogę łokciami – könyökkel utat
törni (könyékkel tör utat magának)
torować sobie drogę przebojem – utat tör
magának
torowiec
[1. robotnik
wykonujący
prace
związane z układaniem, naprawą i
konserwacją
torów;
2. kolarz,
motocyklista biorący udział w wyścigach
na torze] – (közb.) sínfektető, pályamunkás;
(sp.) pályaverseny-kerékpározó
torowisko [miejsce, gdzie przebiegają tory] –
vasúti pályatest v. pálya; vágány
torowy1, -a, -e – (vegyt.) tóriumtorowy2, -a, -e – vágány-, pálya-, sín-; nyom-, út-,
pályatorpeda [1. samobieżny pocisk podwodny
wyrzucany z wyrzutni okrętowych i z
samolotów; pop. pociąg ekspresowy (zwł.
jedno- a. dwuwagonowy) o napędzie
ropnym lub elektr.; 2. pocisk podwodny z
własnym
napędem
i
przyrządami
kierującymi;
3. o
bardzo
szybko
poruszającym się pojeździe; 3. o kimś
poruszającym się szybko i zmierzającym
prosto do celu] – torpedó;
(wojsk.)
hadihajóról,
tengeralattjáróról
v.
repülőgépről
kilőtt,
szivar
alakú,
robbanóanyaggal töltött, önműködően haladó
víz alatti akna
torpedo [1. łac. torpēdo 'zdrętwienie; drętwa
(ryba z rzędu płaszczek)' od torpēre
'drętwieć; tracić czucie'; 2. mechanizm
umieszczony w piaście tylnego koła
rowerowego,
zawierający
hamulec
uruchamiany przy obrocie pedałów
wstecz;
3.
nadwozie
samochodu
osobowego o opływowym kształcie, ze
składanym dachem, popularne w latach
trzydziestych XX w.; też: samochód o
takim nadwoziu; 4. przest. otwarty
samochód o kształcie opływowym; piasta
tylnego koła rowerowego z hamulcem.] –
torpedó;
(áll.)
elektromosrája-alakúak
(Rajiformes)
a
porcos
halak
(Chondrichthyes) osztályának cápák és ráják
(Elasmobranchii) alosztályába, de külön
öregrendbe (Batoidea) tartozó faj; lapos
testű, villamos energiával bíró tengeri hal;
(műsz.) torpedo; nyitott személyautó
o
Dretwa kalifornijska: Torpedo californica –
(Torpedo californica) elektromosrája-alakúak
(Rajiformes) a porcos halak (Chondrichthyes)
osztályának cápák és ráják (Elasmobranchii)
alosztályába, de külön öregrendbe (Batoidea)
tartozó faj
o
Dretwa brunatna: Torpedo nobiliana – Atlanti
zsibbasztórája
(Torpedo
nobiliana)
[elektromosrája-alakúak (Rajiformes) a porcos
halak (Chondrichthyes) osztályának cápák és
ráják (Elasmobranchii) alosztályába, de külön
öregrendbe (Batoidea) tartozó faj]
7134
torpedować [1. niszczyć, zatapiać torpedą okręt
lub inny obiekt; 2. utrudniać lub
uniemożliwiać realizację czegoś] –
megtorpedózni
torpedować okręt nieprzyjacielski – ellenséges
hajót megtorpedózni v. elsüllyeszteni
torpedować uchwały – megtorpdózni a
határozatokat
torpedowiec [przest. niszczyciel przybrzeżny
(okręt woj.)] – torpedónaszád, torpedóhajó
torpedowy, -a, -e – torpedótors [1. pierś, klatka piersiowa; 2. rzeźba
przedstawiająca tułów postaci ludzkiej
bez rąk i nóg, niekiedy także bez głowy] –
törzs; mell, mellkas; (w sztuce) torzó, csonka
szobor, csonk, töredék
torsja [1. mat. skręcenie; 2. nieprawidłowy obrót
narządu wokół osi] – torzió; csavarás,
csavarodás; sodrás; görcs, hányinger
torsyjny, -a, -e – torziós
torsje [wymioty] – görcs, hányinger; hányás,
okádás
tort [1. ciasto pokrojone w krążki i przełożone
słodką masą, z wierzchu przybrane
owocami, lukrem, galaretką, kremem itp.;
(u Zygmunta Glogera) Gdy tradycyjne
kołacze, nazwane tak przed wiekami od
kształtu koła i wypiekane przez same
panie na uroczystości domowe, a
zwłaszcza wesela, mające zatem znaczenie
ciasta obrzędowego w Polsce, zaczęły
wychodzić w XVIII wieku z użycia,
zastępowano je tortem domowym, który
tak samo był kolistym i przez panie
pieczonym, tylko podług modniejszych
przepisów. Wspominany jest z tego czasu
„tort królewski”. Podług tradycyi kołacz u
szlachty był ciastem twarożnem, u
możnych
przekładany
kilkakroć
migdałową masą.] – torta
tort czekoladowy – csokoládétorta
tort czekoladowy à la Dobosz – dobostorta
tort jabłeczny – almatorta
tort orzechowy – diótorta
tort
piaskowy
–
homoktorta
[Vajból,
tojássárgájából, cukros citromból, lisztből
egyenlő arányú vegyítésben keverték és
szilárd tojáshabot adtak hozzá. Együtt hosszú
ideig kellett kavargatni, majd mérsékelt
melegen és érintés nélkül kellett megsütni.]
tort ponczowy – puncstorta
tort przekładany – különböző rétegekből álló torta
-
Wersja 01 01 2017
tort rumowy – rumostorta
tort urodzinowy – születésnapi torta
tort węgierski – lúdláb torta
tortownica [okrągła, blaszana forma z
ruchomym spodem do pieczenia tortów] –
tortasütő forma, tortaforma
tortowy, -a, -e – tortatortura [1. celowe zadawanie komuś cierpień
fizycznych, psychicznych bądź moralnych,
przede wszystkim poprzez zadawanie
silnego bólu; 2. silne cierpienie fizyczne
lub psychiczne; też: to, co wywołuje takie
cierpienie] – (lat.) tortúra; kínvallatás,
kínzás; gyötrés, gyötrelem, szenvedés; (átv.)
sokáig húzódó, kínos, kellemetlen eljárás
torturować [1. zadawać komuś tortury,
świadomie zadawać komuś ogromny ból
fizyczny za pomocą okrutnych metod,
najczęściej w celu wymuszenia zeznań,
informacji; 2. syn. dręczyć, znęcać się,
maltretować, katować] – kínpadra húzni,
kínozni, gyötörni (vkit)
torturować kogoś – kínozni vkit
torturowy, -a, -e – kínzási, kínvallatási, kín-,
kínzótortury [1. zadawanie komuś bólu okrutnymi
metodami, zwykle w celu wymuszenia na
oskarżonym zeznań; 2. (u Zygmunta
Glogera) inaczej męki, pytki, spytki, w
języku prawniczym konfessaty, stąd
wyrażenie: plecie, bredzi „jak na
mękach”. Wszystkie rodzaje tortur
przyszły do Polski wraz z prawami
rniejskiemi z Saksonii. Owa bezlitosna
srogość
prawa
niemieckiego,
owe
wyrafinowane różnego rodzaju męczarnie
ujęte
kodeksami
miast
saskich,
przyniesione do Polski z napływem
osadników
niemieckich,
złagodniały
znacznie wśród mniej kulturalnych ale
więcej ludzkich Polaków.] – gyötrés,
kínzás; kínlódás
7135
torunianin [mieszkaniec Torunia; toruńczyk] –
torunyi ffi
torunianka [mieszkanka Torunia] – torunyi lány
v. nő
Toruń (niem. Thorn, łac. Thorunia, Torunium,
Thorvnivm) ]miasto w województwie
kujawsko-pomorskim,
położone
na
Pomorzu, nad Wisłą i Drwęcą. Jeden z
największych
w
kraju
ośrodków
naukowych, duży ośrodek gospodarczy i
kulturalny.] – Toruń v. Toruny (németül
Thorn, kasub nyelven Torń) város ÉszakLengyelországban a Kujáviai-Pomerániai
Vajdaságban a Visztula partján. 1921 és
1939 között a Pomerániai Vajdaság, 1999
előtt a Toruńi Vajdaság székhelye. Toruń
belvárosa a UNESCO világörökség része.]
toruński, -a, -ie [przymiotnik od: Toruń] –
torunyi
torus
[1.
dwuwymiarowa
powierzchnia
obrotowa zanurzalna w przestrzeni
trójwymiarowej, powstała przez obrót
okręgu wokół prostej leżącej w tej samej
płaszczyźnie i nie przecinającej go (czyli
nie mającej z nim wspólnych punktów).
Często oznacza się go symbolem T2. 2.
powierzchnia
(w
kształcie
koła
ratunkowego, opony samochodowej itp.)
powstała przez obrót dokoła prostej
leżącej w jego płaszczyźnie i nie
przecinającej go; łac. 'obrzęk; wałek;
mięsień; poduszka; materac; łoże;
małżeństwo; łono'] – (lat.) torus; tekercs,
vánkos; (átv.) nászágy; (ép) erősen
kidomborodó, pillérlábakon v. talpazatokon
nyugvó tagozat; tórusz [egy forgástest,
amely egy körlemezt egy vele komplanáris
tengely körül elforgatva generálható. Tórusz
alakú például a hulahop karika és a kerékpár
belsőgumi.]
Tory [ang. Tory 'pozbawiony ziemi Irlandczyk z
XVII w., żyjący gł. z rozboju; pogardliwa
nazwa przeciwnika pozbawienia księcia
Jorku, jako katolika, praw do następstwa
tronu bryt. (1679-80); torys' z irl.celt.
tōraidhe 'człowiek ścigany; rozbójnik' od
śr.irl. tōir 'pościg' — torysi: angielskie
stronnictwo arystokratyczne, powstałe w
XVII
w.,
zwalczające
wigów,
przekształcone w r. 1832 w partię
konserwatywną; konserwatyści ang.] –
-
Wersja 01 01 2017
Tory; Angliában a király, az anglikán egyház
és a nagybirtok érdekeit védelmező
konzervatív párt
tory na podkładach drewnianych – faaljas v.
talpfás vágány
torys [członek angielskiej partii politycznej
reprezentującej
interesy
konserwatywnego ziemiaństwa, dworu i
Kościoła, przekształconej w partię
konserwatywną] – (hist.) tory; Angliában a
király, az anglikán egyház és a nagybirtok
érdekeit védelmező konzervatív párt tagja
torysowski, -a, -ie – (hist.) torytost [kromka pieczywa opieczona w tosterze] –
(ang.) toast; pirítós, pirított kenyérszelet;
kétszersült
toster [urządzenie elektryczne do opiekania
kromek pieczywa] – kenyérpirító
Total Cost of Ownership (TCO) [zgodnie z
Gartner Group, jest to całkowity koszt
pozyskania, instalowania, użytkowania,
utrzymywania i w końcu pozbycia się
aktywów w firmie na przestrzeni
określonego czasu. Ostatnio mówi się o
TCO w kontekście inwestycji firmy w
narzędzia informatyczne. Należy w ich
przypadku brać na przykład pod uwagę
nie tylko cenę zakupu, ale też przemyśleć
ile
będzie
kosztowało
utrzymanie
narzędzi, oraz ich ewentualna rozbudowa.
TCO służy do oceny bieżących i
prognozowanych
wydatków
na
infrastrukturę
informatyczną
i
telekomunikacyjną. Model uwzględnia
koszty
bezpośrednie
ujawnione
w
budżetach i listach płac, oraz koszty
pośrednie (ukryte) – wyznaczone jako
koszty
związane
z
działaniami
użytkowników oraz z przestojami. Model
TCO służy nie tylko redukcji całkowitych
kosztów związanych z posiadaniem
zasobów teleinformatycznych, ale także
analizie
różnic
między
badanym
przedsiębiorstwem
a
danymi
porównywawczymi
modelu
firm
i
stowarzyszeń
niezależnych.
Najważniejszym składnikiem modelu jest
– oprócz systemu klasyfikacji kosztów
zawierającego bogatą listę kategorii –
także baza danych statystycznych o
kosztach informatyki dla wielu branż.] –
Total Cost of Ownership = A használat során
felmerülő összes költség v. Teljes
Tulajdonlási Költség (TCO) [egy olyan
számítási eljárás, amelynek célja az emberek
megalapozottabb pénzügyi döntéseinek
elősegítése]
7136
Total Cost of Ownership (TCO) [zgodnie z
Gartner Group, jest to całkowity koszt
pozyskania, instalowania, użytkowania,
utrzymywania i w końcu pozbycia się
aktywów w firmie na przestrzeni
określonego czasu. Ostatnio mówi się o
TCO w kontekście inwestycji firmy w
narzędzia informatyczne. Należy w ich
przypadku brać na przykład pod uwagę
nie tylko cenę zakupu, ale też przemyśleć
ile
będzie
kosztowało
utrzymanie
narzędzi,
oraz
ich
ewentualna
rozbudowa.] – TCO Total Cost of
Ownership (teljes fenntartási,- üzemeltetési,bekerülési költség)
totalitarnie – (lat.) totalitáriusan
totalitarny, -a, -e – (lat.) totalitárius
totalitarysta, totalista; totalitarystka, totalistka –
(lat.) totalitarizmus híve, annak eszközeit
alkalmazó (ffi/nő)
totalitarystyczny, totalitarny, totalistyczny, -a, -e
– (lat.) totalitárius; totalista; a totalitarizmus
alapján álló, az önkényuralom eszközeit,
módszereit alkalmazó állam, rendszer
totalitaryzm (dawniej też: totalizm) [1. system
polityczny, oparty na obowiązującej
wszystkich ideologii i na nieograniczonej
władzy jednej partii, kontrolującej
wszystkie
dziedziny
życia;
2.
charakterystyczny dla XX-wiecznych
reżimów dyktatorskich system rządów
dążący do całkowitej władzy nad
społeczeństwem za pomocą monopolu
informacyjnego i propagandy, ideologii
państwowej, terroru tajnych służb wobec
przeciwników
politycznych,
akcji
monopolowych i masowej monopartii.
Termin totalitario stworzył na początku lat
20. XX wieku Benito Mussolini dla
określenia systemu państwowego, który
wprowadzał, charakteryzując go: Wszyscy
w państwie, nikt poza nim, nikt przeciw
niemu. Głównymi teoretykami genezy
totalitaryzmu są Hannah Arendt i Karl
Popper. Totalitaryzm charakteryzuje
państwa,
w
których
ambicje
modernizacyjne i mocarstwowe idą w
parze z brakiem tradycji demokratycznej
lub - jak w przypadku Niemiec rozczarowania demokracją, jej kryzysem
lub niedostatkiem. Występowały różne
odmiany totalitaryzmu zarówno wśród
prawicy jak i lewicy.] – (lat.) totalitarizmus;
a totális államra jellemző társadalmi
rendszer; ennek elmélete
totalizator [1. gra hazardowa w formie
zakładów, której uczestnicy typują wyniki
zawodów sportowych; 2. punkt, w którym
-
Wersja 01 01 2017
załatwia się formalności związane z
przyjmowaniem
tych
zakładów]
–
totalizátőr;
sportfogadás;
versenyszerű
hazárdjáték; totó; hivatalos lóversenyfogadóiroda (a versenypályán); az itt kötött
fogadás
totalizator sportowy – totó; sportfogadás; fogadó
totalizm (totalitaryzm) – totális rendszer
totalnie – (fr-ném.) totál; teljesen, mindenestül
totalność – (lat.) totalitás; teljesség, összesség
totalny [1. całkowity, zupełny; 2. dotyczący
totalitaryzmu] – (lat.) totális; mindent
átfogó, teljes, mindenre kiterjedő, egyetemes
totek (totolotek) – totó
totem [1. u ludów pierwotnych: zwierzę, roślina
lub przedmiot otaczane czcią religijną,
będące godłem danej grupy; 2. figurka,
rysunek wyobrażające to zwierzę, tę
roślinę lub ten przedmiot; 3. znak
rozpoznawczy zastępu harcerskiego; 4. z
jęz. Indian Odżibwejów ototeman 'jego
totem'; u niektórych ludów pierwotnych
zwierzę, roślina a. przedmiot martwy,
służące jako godło rodziny a. klanu,
uważane często za jego przodka a.
opiekuna,
otaczane
czcią
relig.
(totemizm)] – 1. (indián→ang.) totem; a
természeti népektől ősnek gondolt és ezért
vallásos tiszteletben részesített növény v.
állat; ezt ábrázoló tárgy (szobor, oszlop,
stb.); 2. totem (tulajdonképen ote s
birtokragozva otem) [a kanadai indusok
kézjegye, mellyel törzsfőnökeik névaláirás
helyett élnek. E szó a néprajzi tudományban
tágabb értelemmel vált közkeletüvé s
egyáltalán törzsjelet értenek rajta, aminőkből
fejlődtek a családi és országcímerek is.]
totemiczny,
-a,
-e
[odnoszący
się
dototemumający jego charakter.] – totem[Słup totemiczny: totemoszlop]
totemistyczny, -a, -e – (indián→ang.) totem-,
totemisztikustotemizm [zespół wierzeń religijnych u ludów
pierwotnych, oparty na kulcie totemu] –
(indián→ang.) totemizmus; a totemekben
való vallásos hit a természeti népeknél [a
vallástudomány, ezen belül a vallástörténet, a
vallásetnológia és az ősvallások kutatásának
alapvető fogalma, amely a totem (jelentése
»a fivér vagy a nővér rokona«) algonkin
indián szóból származik. Maga a kifejezés a
világ számos vallásának azt a közös vonását
jelöli, amely szerint az emberi közösséget
(törzset) leszármazási kapcsolat fűzi
valamely állatőshöz (ritkábban növényhez
vagy élettelen természeti tárgyhoz). A
7137
totemizmus, mint a vallási képzetek részét,
alkalmanként pedig – főleg az amerikai
indián és az afrikai törzsi vallásokban –
lényegét jelentő hiedelemrendszer, a totem
alakjában a közösség szellemi patrónusát
részesíti rituális tiszteletben és tabu általi –
megölését,
elfogyasztását,
megsértését
egyaránt tiltó – védelemben.]
toteż [spójnik przyłączający zdanie, które
przedstawia informację wynikającą ze
zdania poprzedzającego] – tehát
totkowy, -a, -e – totótotolotek, toto-lotek [1. gra liczbowa; 2. sytuacja,
w której niczego nie można przewidzieć] –
totó; az embersport terén tett fogadások
intézésével,
szervezésével
foglalkozó
intézmény; az ennek keretében kötött
fogadás, ill. fogadási szelvény
totolotkowicz – (közb.) szenvedélyes v. megszállott
lottójátékos
totumfacki [daw. osoba zaufana, bez sprzeciwu
wypełniająca czyjeś zlecenia]; totumfacka
– tótumfaktum, jobbkeze vkinek
touch screen {rzecz.}; ekran dotykowy {m.}
[komp.] [zł.] – (ang.) touch screen (touch
panel) – érintőképernyő [számítógépek egyik
grafikus bemenete (a billentyűzet és az egér
mellett), mely a kijelzőt és az érintésérzékeny
felhasználói felületet ötvözi;
rendkívül
felhasználóbarát,
de
alkalmazásának
gyakorlati határai vannak; főleg hordozható
gépeknél alkalmazzák]
Touchdown (ang. przyłożenie) [w futbolu
amerykańskim, a także kanadyjskim
oznacza zdobycie sześciu punktów przez
dobiegnięcie gracza z piłką do pola
punktowego (tzw. end zone) albo złapania
piłki już w polu. Każdy touchdown
oznacza dla drużyny zdobycie 6 punktów,
a także możliwość zdobycia dodatkowego
punktu (tzw. extra point) poprzez
wykopanie piłki między słupki bramki
zwanej goalpost, lub dodatkowych dwóch
punktów (tzw. two-point conversion)
próbując ponownie przyłożyć z bliskiej
odległości od goal line (5 jardów w CFL, 3
w AFL i 2 w NFL).] – (ang.) touchdown
(röviden: TD) [1. az amerikai futball
pontozásának legfontosabb eleme, mely
akkor következik be, ha valaki a játékosok
közül az ellenfél célterületére (End Zone)
viszi be a labdát, vagy az irányító a
célterületen álló társának dobja a labdát, aki
mindkét lábával érinti a földet, az elkapott
labdával a kezében. TD-t elérhet a védő és a
támadócsapat is. A védő labdaszerzés után
közvetlenül,
a
támadó
pedig
egy
akciósorozat végén (lehet passz, vagy futás
-
Wersja 01 01 2017
eredménye is). TD után a labda a 3-yardos
vonalra kerül, és innen szerezhet a támadó
csapat bónusz pontokat kétféle módon. Egy
touchdown-ért 6 pont jár. A touchdown-t
szerző csapatnak lehetősége van ezután az
extra pont megszerzésére is. 2. A touchdown
kifejezést használja még a rugby union és a
rugby league a kifejezés szó szerinti (kb.
„lerakás”, „lehelyezés”) értelmében. Ekkor
arra mozdulatra utal, amellyel a labdát a
gólvonal mögött lehelyezik.]
tour [wym. tur] [wyścig kolarski] – (fr.) tour, túr;
fordulat, forgás; forduló, menet; körben
menő, mindenkire sorban rákerülő osztás,
fogyasztás, tét stb.
tour d’horizon [wym. tur dorizą] [ogólny
przegląd lub podsumowanie problemów,
tematów, sytuacji itp.] – problémák, témák
és szituációk általános szemléje v.
összegzése
tour de force [wym. tur de fors] [wyczyn] – tett,
cselekedet, teljesítmény
Tour de France [fr., wym. tu:r defrãs] [fr. tour,
zob. tura; France 'Francja'; doroczny
wyścig kolarski dokoła Francji.] – (fr.)
Tour de France; (sport) hivatásos
kerékpárosok részvételével Franciaország
városain keresztül rendezett nagyszabású
nemzetközi körverseny
tour operator, touroperator [wym. turoperator]
[środ. biuro turystyczne specjalizujące się
w sprzedaży imprez zorganizowanych] –
(fr.) tour operátor; speciális szervezett utakat
értékesítő turista iroda
tournée [wym. turne] [podróż muzyka, orkiestry,
zespołu teatralnego itp. z gościnnymi
występami] – turné; hangversenykörút
tout à fait [wym. tut a fe] [całkiem, w zupełności]
– (fr.) tout à fait; egészen, teljesen;
egyáltalán
tout comme chez nous [fr., całkiem jak u nas;. zwrot, powtarzany nieustannie przez
słuchaczy Arlekina, bohatera komedii
Nolant de Fatouvilles'a Arlekin, cesarz na
Księżycu
(1684
r.),
opisującego
mieszkańców Księżyca swemu przyszłemu
teściowi] – (fr.) tout comme chez nous;
egészen v. teljesen úgy, ahogy nálunk
tout comprendre c'est tout pardonner [fr., dosł.
'wszystko
zrozumieć,
to
wszystko
przebaczyć'; przypisywane pani de Staël.]
– (fr.) tout comprendre c'est tout pardonner;
minden megérteni, mindent megbocsátani
tout compris [wym. tu kąpri] [1. fr., 'ryczałtem',
sposób
obliczania
ceny
(podróży,
wycieczki, pobytu w pensjonacie itp.)
obejmujący wszystkie dodatkowe koszty,
cena ryczałtowa; 2. o cenie podróży lub
7138
pobytu: zawierający wszystkie dodatkowe
koszty] – (fr.) tout compris; átalány,
átalányban; minden pótköltséget tartalmazó
(az egész út)
tout court [wym. tu kur] [krótko mówiąc, po
prostu] – (fr.) tout court; egyenesen
tout de même [fr., wszelako, jednakże; pomimo
to] – (fr.) tout de même; mégis,
mindamellett, ennek ellenére; nem tekintve
azt, hogy…
tout est perdu, fors l'honneur! [fr., dosł.
'wszystko stracone, prócz honoru!';
lakoniczne sprawozdanie z sytuacji, które
Franciszek I przesłać miał matce po
przegranej bitwie pod Pawią (w płn.
Włoszech) i dostaniu się do niewoli (23 II
1525).] – (fr.) tout est perdu, fors l'honneur!;
a becsület kivételével minden elveszett! (I.
Ferenc; 1525. február 23.) [1525. február 23–
24. éjszakáján Paviánál I. Ferenc vereséget
szenvedett V. Károly császár (1519–1556)
hadaitól, ő maga pedig fogságba esett.]
tout le monde [wym. tulmąd] [wszyscy] –
mindannyian, mindenki, mindnyájan, mind,
valahányan, valamennyi (mind)
tout passe, tout casse, tout lasse [fr., dosł.
'wszystko przemija, wszystko się łamie,
wszystko nuży'; nic trwałego na świecie;
wszystko
marność;
por.
vanitas
vanitatum...] – (fr.) tout passe, tout casse,
tout lasse; minden elhagy, minden megoszt,
minden kimerít; minden hiábavalóság
tow. = towarzysz, towarzyszka – (dawno) et. =
elvtárs, elvtársnő
towar [1. wytwór pracy ludzkiej zaspokajający
jakąś potrzebę człowieka, produkowany
na sprzedaż; 2. posp. młoda, atrakcyjna
seksualnie kobieta] – áru, árucikk, portéka;
(átv.) fiatal, szexi nő
towar bawełniany – gyapotáru, pamutáru
towar bezcłowy – vámmentes áru
towar celny – vámáru
towar chodliwy – keresett v. kapós áru
towar codziennego użytku – mindennapi árucik,
mindennapi használatot kielégítő áru
towar deficytowy – hiánycikk
towar do oclenia – elvámolnivaló áru
towar dobrego gatunku – jó minőségű áru
towar dobrze odchodzi – az áru kelendő
towar dobrej jakości – jó minőségű áru
towar dobrej marki – márkás áru
towar drogi – drága áru
towar drugiej akości – másodosztályú áru
towar dumpingowy – dömpingáru
-
Wersja 01 01 2017
towar eksport przeznaczony na eksport –
exportáru, exportra szánt áru
towar eksportowy – exportáru, kiviteli áru
towar firmowy – márkás áru
towar idzie – megy az áru; veszik az árut, az áru
kelendő, az áru v. cikk jól megy v. fogy
towar importowy – importáru, behozott áru
towar luzem – ömlesztett áru
towar kolonialny – gyarmatáru
towar kontrabandowy – csempészáru, dugáru
towar mający dobry odbyt – kelendő áru
towar markowy – márkás áru
towar marny – silány áru
towar masowy – tömegáru, tömegcikk
towar na składzie – raktárkészlet
towar nieoclony – elvámolatlan áru
towar niskiej jakości – alacsony minőségű áru
towar oclony – elvámolt v. vámkezelt áru
towar paczkowany – csomagolt áru
towar pierwszej jakości – elsőrendű minőségű v.
első osztályú áru
towar pierwszorzędnej jakości – első minőségű
áru (I. o.)
towar pierwszorzędny – elsőrendű áru
towar podlegający ocleniu – vámköteles v. vám
alá eső áru
towar podskoczył w cenie – az árunak felszökött v.
felment az ára
towar poszukiwany – keresett áru
towar przeceniony – leárazott v. leértékelt áru
towar przedawany luzem – ömlesztett áru
towar przedrogi – nagyon drága áru
towar przemycany – csempészáru
towar przereklamowany– agyonreklámozott áru
towar reglamentowany – zárolt áru
towar reklamowany – reklámozott áru
towar szybko psujący się – gyorsan romló áru
towar tani – olcsó áru
towar tłukący się – törékeny áru
towar tranzytowy – átmenő rakomány v. áru
towar trudno zbywalny – nehezen eladható áru
towar trudny do sprzedania – nehezen eladható v.
értékesíthető áru
towar trwały – tartós fogyasztási cikk
towar szybko psujący się – gyorsan romló,
romlandó áru
towar w tym gatunku – áru ebben a minőségben v.
ilyen minőségű áru
towar wolny od cła – vámmentes áru
towar wyborowy – kiváló áru
towar wybrakowany – kiselejtezett áru; selejt;
selejstes, hibás áru
7139
towar wyprzedażowy – kiárusítási áru
towar wysłany ekspresem – expresszáru
towar wysortowany – kiselejtezett áru, selejtáru
towar z przemytu – csempészáru
towar zagraniczny – külföldi áru
towar z przemytu – csempészáru, dugáru
towar zamienny – csereáru
towar zepsuty – romlott áru
towar złej jakości – rossz minőségű áru
towarowiec [zob. frachtowiec] – teherhajó
towarowość
[procentowy
stosunek
ilości
produkcji
towarowej
gospodarstwa
rolnego do ilości jego całkowitej
produkcji]
–
(közg.,
mezőg.)
termékértékesítés
towarowy, -a, -e [1. odnoszący się do towaru
produkowanego na sprzedaż; 2. związany
z przewozem lub przeładunkiem towarów;
3. ekon. przeznaczony na sprzedaż, nie do
własnego użytku] – áru-, tehertowarowy [pociąg towarowy] – teher; tehervonat
towaroznawca
–
áruismerő,
áruismerettel
rendelkező személy
towaroznawczy, -a, -e – áruismereti
towaroznawstwo
[nauka
zajmująca
się
badaniem
użytkowych
właściwości
towarów, ich wyrobu itp.] – áruismeret
towarówka – tehervonat, teherkocsi
towaru zabrakłu – az áru elfogyott v. kifogyott
towary – áruk
towary bławatne – méteráru
towary codziennego użytku – mindennapi
árucikkek
towary dziane – kötöttáru
towary eksportowe – exportáruk
towary handlowe – kereskedelmi áruk
towary importowane – importáruk; importált áruk
towary importowe – külföldről behozott v.
importált áruk
towary inwestycyjne – beruházási javak
towary kolonialne [towary sprowadzane dawniej
do Europy z krajów zamorskich, z kolonii]
– gyarmatáruk; gyarmati v. tengeren túli áruk
towary komisyjne – bizományi áruk v. cikkek
towary konsumpcyjne – fogyasztási cikkek
towary krajowe – hazai árucikkek v. termékek
towary luksusowe – luxuscikkek
towary łokciowe [daw. towary sprzedawane na
łokcie] – méteráru; rőfáru, rőfösáru, rőfös
áruk
towary markowe – márkás áruk
towary masowe – tömegáruk
-
Wersja 01 01 2017
towary niekonsumpcyjne – nem fogyasztási
cikkek
towary nie opakowane – csomagolatlan áruk
towary powszechnego użytku – közszükségleti
cikkek
towary przemysłowe – ipari termékek; ipari áru
towary przewożone – rakomány
towary skórzane – bőráru
towary spożywcze – élelmiszerek, fogyasztási
cikkek
towary strategiczne – stratégiai áruk
towary tekstylne – méteráru; textiliák
towary transportowane drogą morską – tengeri
úton szállított áruk
towary tranzytowe – tranzitáruk
towary włókiennicze – textiláru
towary wolnorynkowe – szabadpiaci áruk
towary wwiezione bez cła podlegują konfiskacie
– a vám kikerülésével behozott árut
elkobozzák v. áru elkoboztatik v. áru
elkobzás alá esik
towary wybrakowane – hibás áru, selejt
towary wymienione w listach – a jegyzékben
feltüntetett, szereplő v. említett áruk
towary zależałe – állott v. elfekvő áruk
towary żywnościowe – élelmiszerek
towary żelazne – vasáru; tsz. vasáruk
towarzyski, -a, -ie – társasági, társ-, társas-,
társadalmi
towarzysko – társadalmilag, barátságosan
towarzyskość – barátságosság, társas természet,
közlékenység
towarzystwa naukowe i literackie w XVIII w. –
XVIII. sz-i tudományos és irodalmi
társaságok
Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń od
Ognia
w
Krakowie
–
Krakkói
Viszontbiztosító-társaság
towarzystwo [1. czyjaś obecność przy kimś;
2. grono osób zaprzyjaźnionych lub grupa
osób (też: jedna osoba) stanowiąca czyjeś
najbliższe otoczenie; 3. organizacja,
stowarzyszenie,
zgrupowanie
ludzi
mających wspólne cele; też: spółka
handlowa, przemysłowa; 4. elita, salony] –
kíséret; társaság, egylet, egyesület; társulat;
társasház; elit; társaság, együttlét
towarzystwo akcyjne – részvénytársaság (Rt.)
towarzystwo akwarelistów – vízfestők társasága
towarzystwo antyalkoholowe – antialkoholisták
társasága
towarzystwo asekuracyjne – biztosítótársaság
towarzystwo bankowe – banktársaság
7140
Towarzystwa
Biblijne
na
świecie
–
bibliatársulatok [a Biblia szövegének
gondozására, fordítására és kiadására alakult
társulatok, egyesületek]
Towarzystwo Biblijne w Polsce (wcześniej znane
jako
Brytyjskie
i
Zagraniczne
Towarzystwo Biblijne w Warszawie)
[towarzystwo działające na terenie Polski,
które
za
swój
cel
przyjmuje
rozpowszechnianie Pisma Świętego wśród
wiernych różnych wyznań. Towarzystwo
Biblijne w Polsce jest członkiem
stowarzyszonym
Polskiej
Rady
Ekumenicznej.] – Lengyel Bibliatársulat (a
Biblia kiadására és terjesztésére létrehozott
egyesülés)
towarzystwo dzieli się na dwie grupy – két
csapatra oszlik a társaság
towarzystwo ekskluzywne – zártkörű társaság
towarzystwo filantropijne
–
jótékonysági
egyesület
Towarzystwo Filharmoniczne – Filharmóniai
Társaság; (zene) kiváló művészekből álló
szimfónikus zenekar
towarzystwo
handlu
zagranicznego
–
külkereskedelmi társaság
towarzystwo holdingowe – holdingtársaság
Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych [Spółka
akcyjna, powołana wyłącznie w celu
tworzenia Funduszy Inwestycyjnych,
zarządzania nimi i reprezentowania ich
wobec osób trzecich. Towarzystwo działa
na podstawie ustawy o funduszach
inwestycyjnych. Jego utworzenie wymaga
zgody KPWiG, która akceptuje m.in.
skład zarządu oraz rady nadzorczej
towarzystwa, wybór osób zarządzających
funduszami itp. Kapitał założycielski
Towarzystwa musi wynosić minimum 4
miliony złotych i musi być w całości
wniesiony w gotówce. Musi zatrudniać co
najmniej
dwóch
licencjonowanych
doradców inwestycyjnych.] – Befektetési
Társaság; Befektetési Alapok
Towarzystwo Jezusowe; skr. TJ (łac. Societas
Jesu, skr. S. J.) – (lat.) Societas Jesu; Jézus
Társasága; Jézustársaság; jezsuita rend
towarzystwo komandytowe – betéti társaság
-
Wersja 01 01 2017
towarzystwo krajoznawcze – turistaegylet;
országjárók társasága
towarzystwo kredytowe – hiteltársaság
Towarzystwo ksiąg elementarnych [ob. Komisja
Edukacyjna (Enc. Starop. t. III, st. 67).] –
(hist.) Nevelésügyi Bizottság (alapkönyvek
társasága)
towarzystwo okrętowe – hajóstársaság
Towarzystwo przyjaciół muzyki w Kaliszu.
[Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych
i Policyi w d. 8 października 1818 r.
zatwierdziła
ustawę
powyższego
Towarzystwa, co obok urzędowej pieczęci
podpisał: Minister prezydujący
T.
Mostowski i za Sekretarza Generalnego O.
Kowalewski.]
–
Kalisi
Zenebarátok
Társasága
Towarzystwo Strzeleckie "Bractwo Kurkowe" w
Krakowie
(Krakowskie
Bractwo
Kurkowe,
Szkoła
Strzelecka,
Towarzystwo Strzeleckie Krakowskie)
[krakowska
organizacja
kurkowa,
istniejąca od XIV w., początkowo
funkcjonująca
jako
paramilitarna
organizacja cechowa, dzisiaj prowadząca
przede
wszystkim
działalność
o
charakterze
społecznym,
co
roku
organizująca
konkurs
na
króla
kurkowego.] – Krakkói Lövészegylet
Czesław Dźwigaj, król kurkowy 2007/2008 z kopią
Srebrnego Kura
Towarzystwo Kursów Naukowych (TKN)
[ośrodek inicjatyw społ. i nauk. w
Warszawie
1978–81,
zał.
przez
intelektualistów związanych z opozycją
polit.; inicjator: E. Lipiński; przewodn.
Rady Programowej: J. Kielanowski;
opieka nad Uniw. Latającym] –
Tudományos Tanfolyamok Társasága
towarzystwo lotnicze – légitársaság
towarzystwo muzyczne – zenei társaság
7141
Towarzystwo
Miłośników
Astronomii
–
Csillagászat Kedvelők Társasága
Towarzystwo Myłośników Języka Polskiego
(TMJP) – (dawno) Lengyel Nyelvbarátok
Társasága
towarzystwo naukowe – tudományos társaság
towarzystwo ogniowe – tűzbiztosító társaság
towarzystwo podążało do lasu – a társaság az erdő
felé igyekezett
Towarzystwo
Popularyzacji
Nauki
–
Tudományos Ismeretterjesztő Társulat (TIT)
Towarzystwo Przyjaciół Dzieci (TPD) [jest
ogólnopolskim,
pozarządowym
stowarzyszeniem
prowadzącym
działalność pożytku publicznego na rzecz
dzieci] – Gyermekbarátok Társasága
Towarzystwo Przyjaciół Nauk [Towarzystwo
Przyjaciół Nauk (TPN), Towarzystwo
Warszawskie Przyjaciół Nauk (TWPN),
towarzystwo naukowe ogólne działające w
latach 1800–1832 w Warszawie] – a
Tudomány Barátainak Társasága [A porosz
területeken, 1857-ben Poznańban
is
létrejöhetett a Tudomány Barátainak
Társasága]
Towarzystwo
Przyjaciół
Żołnierza
[stowarzyszenie powstałe w roku 1945, w
okresie Polski Ludowej jako organizacja
paramilitarna. Organizacja społeczna
działająca w państwowym systemie
obrony
cywilnej
kraju
w
celu
upowszechniania idei obronności kraju
przez akcje szkoleniowe i wychowawcze.
W roku 1950 przekształcona została w
Ligę
Przyjaciół
Żołnierza.]
–
Katonabarátok Társasága
Towarzystwo Przyjaciół Nauk Społecznych
(TPNS) [organizacja społeczna non profit
której celem jest humanizacja nauki
poprzez popularyzacje nauk społecznych,
utrwalanie postawy obywatelskiej w
społeczeństwie czy inicjowanie działania w
obszarze kultury i sportu. Towarzystwo
Przyjaciół Nauk Społecznych powołało do
życia m.in. Instytut Badań Społecznych w
Polsce i Klub Myśli Społecznej.
Organizacja współpracuje ze Związkiem
Socjalistycznej Młodzieży Polskiej i
Sojuszem Lewicy Demokratycznej.] –
Társadalom Barátainak Társasága
Towarzystwo Przyjażni Polsko-Radzieckiej
(TPPR) [powstało w 1944 roku.
Towarzystwo
organizowało
głównie
imprezy propagandowe, takie jak obchody
rocznic
rewolucji
październikowej,
wycieczki do ZSRR, wymianę grup (tzw.
"pociągi przyjaźni"), dni radzieckiej
kultury, techniki, książki, filmu a także
-
Wersja 01 01 2017
Festiwal Piosenki Radzieckiej w Zielonej
Górze (dla amatorów). Pierwszym
prezesem Zarządu Głównego TPPR był
Józef Wasowski. Do lat 80. TPPR liczyło
ok. 3 miliony członków, głównie poprzez
masowe
zapisywanie
uczniów
i
pracowników przedsiębiorstw i instytucji
państwowych. W 1991 TPPR zostało
przekształcone w Stowarzyszenie PolskaRosja.] – Lengyel-Szovjet Baráti Társaság
(1991-től Lengyel-Orosz Társaság)
Towarzystwo Przyjażni Węgiersko-Razdieckiej
- (történelmi) Magyar Szovjet Baráti
Társaság
towarzystwo rozbiło się – a társaság feloszlott v.
szétvált v. szétszóródott
Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich
(TRZZ) [organizacja społeczna, powołana
w 1957 r., było kontynuacją Polskiego
Związku Zachodniego. TRZZ prowadziło
badania i propagowało tematykę ziem
zachodnich i północnych (tzw.Ziem
Odzyskanych),
uzasadniano
prawo
państwa polskiego do tych ziem,
popierano integrację Ziem Odzyskanych z
pozostałymi obszarami kraju.W 1971 r.
TRZZ zostało rozwiązane.] – (dawno)
Nyugati Trületek Fejlesztésére Alakult
Társaság
towarzystwo samopomocy – önsegélyző társaság
v. egyesület
towarzystwo stale spotykające się w kawiarni a.
restauracji – asztaltársaság
towarzystwo strzeleckie – vadásztársaság
towarzystwo ubezpieczeniowe; towarzystwo
ubezpieczeń – biztosítótársaság, biztosító
Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych
(TUR) [organizacja oświatowo-kulturalna,
założona w 1923 w Warszawie z
inicjatywy
Ignacego
Daszyńskiego.
Zajmowała
się
samokształceniem,
organizacją
akcji
odczytowych,
działalnością wydawniczą, animowała
ruch artystyczny wśród robotników.] –
Munkásegyetemek Társasága
Towarzystwo Wiedzy Powszechnej (TWP) –
Ismeretterjesztő Társulat
towarzystwo wzajemnych ubezpieczeń („TUW”)
– viszontbiztosító-társaság
7142
towarzystwo żeglugi morskiej – tengerhajózási
társaság
towarzysz; towarzysze (tow.) [1. kolega, kompan;
2. o czymś, co często nosimy ze sobą lub z
czego często korzystamy; 3. o czymś, co
jest z czymś innym nierozerwalnie
związane;
4. członek
partii
komunistycznej] – társ, bajtárs, pajtás,
fegyvertárs; (w znaczeniu ogólnym) kolléga,
társ, szaktárs; (dawno, partyjny) [or. tovaris]
elvtárs (et.), elvtársak (elvt.)
towarzysz (w tej samej dziedzinie pracy) – szaktárs
towarzysz broni – bajtárs, fegyvertárs
towarzysz spod pancernego znaku – fegyver- v.
ezredtárs
towarzysz (pancerny) [w dawnym wojsku
polskim: szlachcic zaciągający się do
chorągwi husarskiej lub pancernej z
własnym pocztem] – vértezett nehézlovas
(Lengyelországban)
towarzysz nauki [zob. kolega] – tanulótárs;
diáktárs
towarzysz niedoli – sorstárs
towarzysz
nieszczęścia
–
sorstárs
a
balszerencsében
towarzysz partyjny (określenie stosowane wśród
członków partii lewicowych) – (pol.)
elvtárs
towarzysz podróży – útitárs
towarzysz pracy – munkatárs
towarzysz szkolny – iskolatárs
towarzysz walk – harcostárs
towarzysz (w wojsku polskiem znaczył tyle, co
rycerz-oficer) [(u Zygmunta Glogera)
Towarzysz Kawaleryi narodowej i
namiestnik
miał
rangę
oficerską
chorążego. Płatna kawalerja w XVIII
wieku składała się z towarzyszów, z
pocztowych czyli szeregowych i z luzaków.
Szlachta, jako stan rycerski, szła na
„towarzyszów pancernych” do chorągwi,
ale każdy w miarę swej zamożności
przyprowadzał z sobą ludzi pocztowych,
jako żołnierzy.] – (hist.) lovassági tiszt;
zászlós
towarzyszący, -a, -e [dodatkowy, uzupełniający,
dopełniający] – kísérő; kiegészítő; velejáró
-
Wersja 01 01 2017
towarzyszenie – kíséret, kísérés, kísérőüzem
towarzyszka [{f.} (też: koleżanka] – (párt)
elvtársnő; társ; (koleżanka) kartársnő
towarzyszka podróży – útitársnő
towarzyszka życia – élettársnő, feleség
towarzyszyć [I. 1. asystować; 2. występować
jednocześnie, razem z czymś; II.
książkowo: 4. być obecnym przy kimś
(rzadziej przy czymś), przebywać w
pobliżu kogoś; asystować; 5. występować,
pojawiać się jednocześnie, razem z czymś;
6. w muzyce: grać, tańczyć lub śpiewać
wspólnie
z
innym
wykonawca;
akompaniować]
–
aszisztálni;
(komu/czemu) kísérni, elkísérni, követni
(vkit/mit);
velejár(ni),
együtt
járni
(vkivel/vmivel); társulni
towarzyszyć czemu – együttjár vmivel
towarzyszyć komu jako przyzwoitka – gardírozni
v. kísérgetni vkit
towarzyszyć komu w podróży – útjára elkísérni
vkit, utazni vkivel
towiańczyk – (hist.) towianista
towianizm [1. poglądy religijno-filozoficzne z
połowy XIX w., głoszące m.in. odkupienie
win świata przez męczeństwo narodu
polskiego; 2. filozofia stworzona przez
Andrzeja
Towiańskiego
(1799-1878),
mistyka i reformatora religijnego, która
wywarła
duży
wpływ
na
polski
romantyzm,
szczególnie
na
A.
Mickiewicza i J. Słowackiego. W 1841
Towiański przebywający na emigracji w
Paryżu proklamował rozpoczęcie "sprawy
Bożej"
–
nowej,
wyższej
epoki
chrześcijaństwa.
Założył
Koło
zwolenników swojej nauki, które istniało
również po wydaleniu go z Francji 1842.]
– towianizmus (Towiański lengyel misztikau
tana) [Andrzej Towiański (1799-1878) litván
misztikus író 1840-ben Párizsba utazott, s a
Notre-Dame-ban a lengyel emigránsoknak
mondott beszédében a kereszténység új,
magasabb rendű korszakának eljövetelét
hirdette. 1842-ben már ki is utasították
Franciaországból, ám két év alatt számos
követőre tett szert, kisebb köröket szervezett,
amelyekből kialakult az Isteni Ügyek Köre
nevű szekta. E szekta vonzáskörébe került
Adam Mickiewicz és Juliusz Słowacki is.]
towot [smar maszynowy do łożysk i powierzchni
ślizgowych
pracujących
w niezbyt
wysokich temperaturach] – (műsz.) tavotta,
kenőzsír, gépzsír
towotnica [smarownica do smarowania maszyn
towotem] – zsírprés, zsírzó, „stanfer”
7143
toż [partykuła nawiązująca do jakiejś sytuacji
lub
do
czyjejś
wypowiedzi,
wprowadzająca sąd polemiczny, np. Sto
tysięcy? Toż to majątek.] – 1. igen, hát, úgy;
2. az, ugyanaz
toż samo – ugyanaz
tożsamościowy, -a, -e – azonossági, egyenlőségi,
egybevágó
tożsamość [1. identyczność; 2. w odniesieniu do
pojedynczego człowieka: świadomość
siebie; 3. fakty, cechy, dane personalne
pozwalające zidentyfikować jakąś osobę;
4. w
odniesieniu
do
społeczności:
świadomość wspólnych cech i poczucie
jedności; 5. mat. równość dwóch wyrażeń,
która zachodzi dla wszystkich wartości
występujących w niej zmiennych] – kilét;
azonosság, egyenlőség; (mt.) egybevágóság;
(jog.) személyazonosság; identitás
tożsamość algebraiczna [to takie równanie, które
jest spełnione niezależnie od wartości
podstawianych pod zmienne] – algebrai v.
számtani azonosság
tożsamość internetowa [tożsamość społeczna,
którą użytkownik internetu ustanawia
będąc w społeczności internetowej i na
stronach
internetowych.
Chociaż
niektórzy ludzie wolą używać swoich
prawdziwych imion w sieci, niektórzy
internauci cenią sobie anonimowość,
identyfikując się za pomocą pseudonimów,
które ujawniają różną ilość ich danych
osobowych.] – online identitás, internet
identitás v. online személyiség [egy, az
internet felhasználók által létrehozott
közösségi identitás, amelyet hálózati
közésségekben
és
weboldalakon
használnak.]
tożsamość kulturowa [jedna z odmian
tożsamości społecznej (zbiorowej).] –
kulturális identitás
tożsamość narodowa
[poczucie odrębności
wobec innych narodów kształtowane
przez czynniki narodowotwórcze takie
jak: symbole narodowe, język, barwy
narodowe,
świadomość
pochodzenia,
historia narodu, świadomość narodowa,
więzy krwi, stosunek do dziedzictwa
kulturowego,
kultura,
terytorium,
charakter narodowy.] – nemzeti identitás
tożsamość
obiektu
(identity)
[pojęcie
umożliwiające odróżnienie od siebie
dwóch obiektów; umożliwienie innym
zidentyfikowania,
zdefiniowania
i
rozpoznania danego obiektu przez pewne
cechy charakterystyczne dla danego
obiektu. Także okazywanie innym
jednostkom i samemu sobie identyfikacji
-
Wersja 01 01 2017
(utożsamiania się) z pewnymi elementami
rzeczywistości społecznej.] – (ang. identity)
azonosság; önazonosság; öntudat, identitás;
egyformaság
tożsamość osobista a. tożsamość osoby [bycie
tym samym człowiekiem (tą samą osobą),
bycie sobą, bycie tym za kogo się
podajemy. Tożsamość to więcej, niż
identyczność, jednakowość - przykładowo
dwóch braci bliźniaków może wyglądać
identycznie, jednak każdy z nich będzie
miał własną tożsamość. Jest to fakt, że ktoś
jest tą osobą, za którą się podaje. Fakt, że
ktoś nosi takie, a nie inne nazwisko.] –
személyazonosság
tożsamość osobowa [należy do kluczowych
zagadnień filozoficznych, socjologicznych i
pedagogicznych. Lansowanie stylów życia,
norm etycznych, światopoglądów, jak
również wielorakość wizji człowieka
sprawia, że wiek XX i początek trzeciego
tysiąclecia, często są postrzegane jako
okres kryzysu "ludzkiej tożsamości".
Przemiany powodują, że w wielu
sytuacjach jest zauważalny problem
utrzymania
i
utrwalania
poczucia
tożsamości
społecznej,
grupowej
i
zawodowej.] – személyazonosság; identitás
tożsamość społeczna [to okazywanie innym
jednostkom i samemu sobie identyfikacji
(utożsamiania się) z jakimś elementami
rzeczywistości społecznej.] – társadalmi
identitás [a társadalom minden tagjára
jellemző]
tożsamość użytkownika (ang. user identity)
[informacja identyfikująca użytkownika w
systemie
komputerowym
(nazwa
użytkownika i jego hasło). Badanie to
przeprowadzane jest zazwyczaj w trakcie
rejestrowania użytkownika w systemie.]
— (ang. user identity) "UID" felhasználói
azonosítás

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év

lengyel úti szótár

SZEMÉLYI ADATLAP / ANKIETA PERSONALNA