lengyel-magyar szótár - Lengyelország magyarul

Transkrypt

2016
LENGYEL-MAGYAR
SZÓTÁR
Buskó András
Polsko
węgierska
encyklopedia
Magyar Lengyel
Piłsudski Történelmi
Társaság
2016.01.01.
Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
2
Buskó András
SŁOWNIK i LEKSYKON
POLSKO-WĘGIERSKI
*
LENGYEL-MAGYAR SZÓTÁR
ELSŐ, BŐVÍTETT, JAVÍTOTT KIADÁS
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
-
Wersja 01 01 2017.
„Öntüzünkbe kell gyulladnunk,
ha az egek lángját akarjuk papírra vetni, vagy életre kelteni.”
„Az én jelszavam: úgy mint a sas szárnyalni
és még megsebzetten is csak felfelé repülni.”*
ENCYKLOPEDIA
3
polsko węgierska encyklopedia
autor: Andrzej Busko
*
Dr. Véghelyné Deáky Flóra – LISZT SZELLEMÉLETE, Bp. 1936. – Merkantil Nyomda (44.; 87. old.)
-
Wersja 01 01 2017.
Készült a nemzetiségek jogairól szóló
2011. évi CLXXIX. törvénynek megfelelően,
valamint a szerzői jogról szóló
1999. évi LXXVI. törvény figyelembevételével
4
Bevezető
Budapest Főváros XVII. kerületi Lengyel
Nemzetiségi Önkormányzat 2012-ben ünnepli
fenállásának és működésének 10. évfordulóját.
Ez a kiemelkedő és jelentős évforduló
alkalmából mutatjuk be először SŁOWNIK i
LEKSYKON
POLSKO-WĘGIERSKI
*
LENGYEL-MAGYAR
SZÓTÁR
avagy
POLSKO WĘGIERSKA ENCYKLOPEDIA
című gyűjteményünket.
Szótárnak nevezzük az olyan írásművet,
amelynek a témája az egyes szavakhoz
kapcsolódó ismeretek, elsősorban a szavak
jelentése, és amely szavak sorrendje (pl. egy
könyvalakú szótárban) a szavak jelentéseinek
kapcsolata alapján, vagy a betűírást használó
nyelvek esetében a szavak betűrendjében van
kialakítva. A nagyon régi szótárak jellemzően
egynyelvűek voltak és tematikus sorrendben
készültek. Ilyenformában rokonai a lexikonnak
és az enciklopédiának, azonban a különbség
lényeges, mivel az utóbbiakban az egyes
címszavak nem a szavak jelentését, hanem a
megnevezett tételhez kapcsolódó, tényeknek
tekintett ismereteket tartalmazzák.
A szótári jelentés rendszerint egy rövid
meghatározás az adott szó értelméről, azaz
annak megfogalmazása, hogy milyen más
szavak válthatják ki az eredeti kifejezést. Ez a
megoldás egynyelvű szótárak esetében jól
mutatja, hogy a nyelv rekurzió terméke, azaz
egy szókincs áll rendelkezésünkre, és ennek
elemeit váltogatva használjuk fel a szókincs
minden eleme jelentésének meghatározására.
A szótárak szóanyaga rendszerint szűkebb,
mint egy nyelv szókincse, és a használat célja,
igényei szerint alakul.
Az enciklopédiák vagy lexikonok ezzel
szemben az emberi tudás írásos, a fogalmakat
valamilyen rend szerint tárgyaló gyűjteményei.
A „lexikon” és az „enciklopédia” is
nemzetközi szavak, mindkettő görög-latin
közvetítéssel került a világ nyelveibe. A kettő
mára azonos fogalmat takar, a jelentésük és a
műfaj története alapján azonban tehetünk
finom különbséget: a lexikon végső soron a
görög
lexisz
„szó”
jelentésű
szóból
eredeztethető, jelentése voltaképpen: „szavak
gyűjteménye,
szójegyzék,
szótár”,
az
enciklopédia viszont a görög enkükliosz
paideia
(εγκύκλιος παιδεία:
„általános,
mindenre kiterjedő oktatás”) kifejezésből ered,
abból olvadt össze egyetlen szóvá.
5
-
Az enciklopédiák tehát ennek megfelelően a
tudomány (vagy egy tudományterület) egészét
kívánják
felölelni
(régebben
gyakran
hierarchikus rendben, az összetartozó témákat
egymás mellett tárgyalva, lásd tezaurusz), míg
a lexikonok nemritkán csak kisebb tartomány
tárgyalását tűzik ki célul, a fogalmakat pedig
betűrendben közlik, ahogyan elődeik, a
szójegyzékek.
Mióta
legújabban
az
enciklopédiák is többnyire betűrendben adják a
fogalmakat, a különbség szinte teljesen
elhalványult, a két megnevezést szinonimaként
használják, legfeljebb az etimológiával
megtámogatott jelentéskülönbség alapján
válogatnak egy-egy mű célja szerint, az
enciklopédia
elnevezést
az
átfogóbb,
általánosabb célú munkákra, a lexikon
megjelölést
főként
a
specializáltabb
gyűjteményekre tartva fenn, de messze nem
teljes következetességgel.
A tezaurusz olyan szótár vagy szójegyzék,
amelyben az egyes szavak, mint fogalmak az
egymáshoz viszonyított és jelzett értékeik (alá, fölérendeltség stb.) szerint vannak felsorolva.
Az alaphelyzetben természetesen csak
egynyelvű, könyv alapú tezauruszok főleg
szaknyelvek igényei alapján készülnek.
A
Lengyel-Magyar
Enciklopédia
szerkesztése 2006-ban indult a Budapest
Főváros XVII. kerületi Lengyel Nemzetiségi
Önkormányzat
kezdeményezésére,
az
Országos
Lengyel
Önkormányzat,
a
Magyarországi Lengyelség Múzeuma és
Levéltára valamint az Országos Lengyel
Nyelvoktató
Iskola
közreműködésével,
szakértők bevonásával, a Budapest Főváros
XVII. kerület Rákosmente Önkormányzat
támogatásával.
Az enciklopédia alapját
számos lengyel-magyar szótár, lengyel illetve
magyar nyelvi szótár és egyéb tudományos
irodalom képezi.
A Lengyel-Magyar Enciklopédia valamennyi
tudományág
ismereteinek
rendszeres
tárgyalását tűzte ki célul. Az enciklopédia
elsősorban
ismeretterjesztő
feladatokra
Wersja 01 01 2017.
vállalkozik. Az enciklopédia szerkesztése
folyamatosan történik, a szócikkek mennyisége
folyamatosan bővül.
A Lengyel-Magyar Enciklopédia több ezer
év természettudományos, történeti, politikai
ismereteit öleli fel. Mind a lengyel, mind pedig
a lengyel nyelvi magyarázat együttesen
elősegíti az egyes szócikkek szakszerű
megismerését és magyarázatát.
Jelen mű tehát egyrészt szótár, másrészt
enciklopédia,
mindkét
irodalmi
mű
sajátosságait egyesíti. Az, hogy egy szótárban
a szavak milyen csoportosításban vagy
sorrendben követik egymást, az egyrészt az
adott
nyelvtől,
másrészt
a
szótár
adathordozójától függ. Amióta számítógépet
használunk, nem szükségszerű, hogy egy
elektronikus médiumon megvalósított szótár
„lapja” ugyanúgy nézzen ki, mint egy könyv
alakú szótáré, ahogy a keresés sem
korlátozódik a lapozásra. A számítógép azt is
lehetővé teszi, hogy a szavaknak ne csak az
írott képe, hanem hangalakja is rögzíthető – és
ezért hallható – legyen, számos más, a szavak
jelentéséhez és használatához kapcsolódó
egyéb ismerettel együtt.
Reméljük, ezen alkotás mind a lengyelek, mind
pedig a magyarok körében gyorsan népszerűvé
válik.
Az enciklopédia újabb verziója a 2012. évi
felülvizsgálaton, bővítésen és korrektúrán
alapszik, azonban számos újabb szócikket és
további szinonímákat tartalmaz a jobb
érthetőség érdekében. Számos új szócikk került
az enciklopédiába és újabbnál-újabb kifejezés
formák is megtalálhatók benne.
A korábbi hibákat megpróbáltuk folyamatosan
korrektúrázni és kijavítani. Azonban sajnos a
továbbiakban
is
maradhatnak
vissza
sajtóhibák, melyek javítását folyamatosan
végezzük.
Kérjük a helyes
ellenőrizni.
formulákat
utólagosan
Budapest, 2017. január 1.
Buskó András
Budapest Főváros XVII. kerületi
Lengyel Nemzetiségi Önkormányzat elnöke
-
Wersja 01 01 2017.
„A szótár csak kagyló, ezzel csak meregetünk a nyelv tengeréből.
A nyelv azonban a tenger, a tenger.”
(Kosztolányi Dezső)
Słownictwo - Szókincs
6
Alfabet polski – A lengyel ábécé
A ĄB C Ć D E Ę F GH IJ K Ł M N Ń O Ó P QR S Ś T U V WX YZ Ź Ż
aąbcćdeęfghijklłmnńoópqrsśtuvwxyzźż
a.
b.
c.
Litery ze znakami diakrytycznymi - ą ę ć ń ś ź ó ł ż
Betűk hangsúly vagy ékezet jelekkel
Dwuznaki – kettősjelek
ch (ceha) cz (cze) dz (dze) dź (dzie) dż rz (erzet) sz
(eszet)
Litery – znaki samogłosek –
a o ó (kreskowane) /u i y (igrek / ypsilon) e
Betűk – magánhangzó jelek
ą
ę
d.
Litery – znaki spółgłosek –
Betűk – mássalhangzó jelek
e.
Szczególne konwencje pisowni –
ch – h rz – ż ó – u ą – om, on
Külön egyezményes helyesírás
ę – em, en
Znaki interpunkcyjne – Központozás kropka – pont (.); przecinek – vessző (,); znak
zapytania – kérdőjel (?); wykrzyknik – felkiáltójel (!);
wielokropek – hárompont (…); dwukropek –
kettőspont (:); średnik – pontos vessző (;); łącznik –
kötőjel (-); pauza – szünet; cudzysłów – idézőjel („”)
nawias – zárójel ( ) { } [ ] | |
f.
b d g dz dź dż drz z ź ż/rz w
p t k c ć cz
s ś sz f ch/h
j l ł m n ń r
A q, v. x betűk csak idegen szavakban fordulnk elő.
Leksykologia
7
dźwięk
(fiz.) hallható hang [Nagyjából 20 Hz a
legmélyebb, 20 000 Hz a legmagasabb
hang, amit még mi, emberek hallani
képesek vagyunk. Fiatal korunkban
hallunk a legjobban. Hallásban a nők
jobbak, jobban hallanak, és kevésbé
romlik a hallásuk az öregedéssel.]; hang
[A hang longitudinális nyomáshullám.
Levegőben 330 m/s, vízben, szilárd
anyagokban anyagtól függően akár 1500
m/s körüli sebességgel terjed. A hangot
főként a fülünkkel halljuk, de a bőrünk,
koponyacsontjaink is részt vesznek az
érzékelésben.]; (muz) hangsor, zenei
hang
-
sjp.pl
słownik języka polskiego
PWN: Uniwersalnego
słownika języka
polskiego
SJP.pl - słownik ortograficzny,
języka polskiego, wyrazów obcych
i słownik do gier w jednym.
Zastosowania:
sprawdzanie
poprawności i znaczeń słów;
sprawdzanie dopuszczalności słów
w grach.
Ten słownik to rodzaj leksykonu
z krótkimi definicjami, dużą
liczbą znaczeń i wyrazów
pochodnych, które nie wymagają
samodzielnych definicji. Można
powiedzieć, że jest to „słownik
pierwszego
kontaktu”,
dostarczający
podstawowych
informacji, do których dzięki
niemu można szybko dotrzeć.
Bardziej
szczegółowych
informacji można poszukać w
innych
źródłach,
bardziej
specjalistycznych,
np.
w
encyklopediach
czy
innych
słownikach.
Wersja 01 01 2017.
Wojciech Broniarek
Słownik synonimów
 Internetowa wersja
słownika synonimów Gdy
Ci słowa zabraknie
 Szeroki wybór wyrażeń i
zwrotów
 40.000 haseł, ponad
500.000 synonimów
 Każde hasło indywidualnie
opracowane
 Słownik uwzględnia
zdrobnienia i zgrubienia
rzeczowników, a także
rzeczowniki rodzaju
żeńskiego
Słownik wyrazów obcych
Władysława Kopalińskiego online
Władysław Kopaliński
Słownik wyrazów obcych i zwrotów
obcojęzycznych
pierwsze wydanie w Internecie
© Władysław Kopaliński
© for the database PRO-media CD,
Łódź
© for this edition De Agostini Polska,
Sp. z o.o., Warszawa
De Agostini Polska
Dyrektor naczelny: Mike Tight
Dyrektor generalny: Wojciech
Horbatowski
Dyrektor ds. multimediów: Marek Jannasz
Redaktor wydawnictw multimedialnych:
Paweł Pokora
Przygotowanie tekstu w wersji
elektronicznej:
Digital Strategies Group - Radosław
Przybył
Projekt i wykonanie stron www: Edgard
Multimedia
1. wszelkie wrażenie słuchowe
2. fiz. zaburzenia falowe w
ośrodku sprężystym, np. w
powietrzu, wodzie, zdolne do
wywołania wrażenia słuchowego
3. jęz.
najmniejsza
głośna
artykulacja będąca składnikiem
fonetycznej budowy wyrazu
4. brzmienie
o
określonej
wysokości, natężeniu i barwie
5. słowa, muzyka i wszelkie
efekty akustyczne w filmie,
audycji itp.
głos
hang; szó; szavazat; (zene) szólam
1. dźwięk artykułowany, mowa,
śpiew;
2. jakikolwiek dźwięk,
brzmienie czegoś;
3. partia jakiegoś instrumentu
lub śpiewaka;
4. część chóru;
5. prawo przemawiania;
wypowiedź;
6. zdanie, sąd, opinia;
7. decyzja wyrażona w
głosowaniu
1. dźwięk wydawany przez istoty
żyjące; też: każdy bodziec
zewnętrzny oddziałujący na zmysł
słuchu
2. zdolność mówienia
3. nakaz wewnętrzny
4. głos ludzki traktowany jako
instrument
5. partia jednego wykonawcy w
utworze zespołowym; też: nuty tej
partii
6. w utworze wielogłosowym:
szereg dźwięków tworzących
jedną linię melodyczną; też: grupa
w chórze śpiewająca tę partię
7. rejestr w organach
8. prawo
przemawiania
lub
możność
wypowiedzi;
też:
przemówienie, wypowiedź
9. decyzja
wyrażona
przez
głosowanie
za
pomocą
umownych znaków; też: kartka,
gałka wyrażająca tę decyzję
10. zdanie, sąd, opinia
dźwięk
niepożądany
lub
szkodliwy
dla
zdrowia
ludzkiego
1. głośne dźwięki zakłócające
spokój
2. rozgłos nadany jakiejś
sprawie
8
hałas
zaj, lárma, zsivaj, moraj, zörej [od
hałasu pękają bębenki: a lármától
megreped a dobhártyája]
-
Wersja 01 01 2017.
1. dźwięk mowy głosik,
brzmienie, mowa, śpiew, szept,
jęk, wrzask, krzyk, ryk, skowyt
2. opinia, sąd, zdanie, pogląd,
stanowisko,
ocena,
osąd,
spojrzenie, optyka, widzenie,
zapatrywanie,
wizja,
przekonanie,
mniemanie,
przeświadczenie, wybór
3. wypowiedź
komentarz,
konstatacja,
spostrzeżenie,
refleksja
w dyskusji
stwierdzenie,
obserwacja,
wtrącenie,
1. przeciągły, długi szmer, hałas
2. zamieszanie, zamęt; rozgłos
3. przestarzale: piana,
szumowina
szum
zaj, lárma; zúgás
mikrofon
9
(gör.) mikrofon [a hanghullámokat
elektromos rezgéssé alakító
készülék; Hughes találta fel 1878banés a Bell-féle telefont
tökéletesítette vele; az újabb
rendszerű mikrofonok
szénszemcsések, indukciós v.
kondenzátor rendszerűek]
-
1. jednostajny, głuchy dźwięk
wywoływany np. przez wiatr
lub płynącą wodę
2. hałas przypominający taki
dźwięk
3. zamieszanie wokół kogoś
lub czegoś
4. głuchy, jednostajny dźwięk
zakłócający odbiór audycji
radiowych,
rozmowę
telefoniczną itp.
urządzenie elektroakustyczne
służące do przetwarzania fal
dźwiękowych na sygnały
elektryczne
Wersja 01 01 2017.
1. odgłos szmer, szmerek,
pomruk, poszum, poet.
poszept, poet. szept
2. pot.zamieszanie szumek,
hałas, wrzask, wrzawa,
zgiełk, huk, krzyk, krzyki,
ryk, rozgłos, zamęt,
harmider, rwetes, raban
3. kulin. szumowina, piana
przyrząd przetwarzający drgania
dźwiękowe w drgania elektr.
prądu zmiennego, stosowany np.
w tele-, radiofonii
-
Wersja 01 01 2017.
A
10
a1 [1. pierwsza litera alfabetu; 2. samogłoska
ustna; 3. litera oznaczająca w numeracji
porządkowej: pierwszy; 4. kilkakrotnie
powtórzona
głoska,
nucona
przy
usypianiu dziecka; 5. szósty dźwięk
podstawowej skali diatonicznej] – a [az
abc első betűje; magánhangzó; a skála
hatodik hangja stb.]
a plus b równa się a. jest równe c – a+b = c (a
plusz b egyenlő c-vel)
a jest równe b – a = b (a azonos b-vel)
a jest mniejsze niż b – a < b (a kisebb, mint b)
a jest mniejsze lub równe b – a ≤ b (a kisebb
egyenlő, mint b)
a2 [1. spójnik łączący zdania lub wyrażenia o
przeciwstawnej treści, np. On gra, a ona
tańczy. Nauka a zabawa.; 2. spójnik
przyłączający zdanie lub wyrażenie
uzupełniające wcześniejszą informację,
np. Kwitły kwiaty, a nad nimi uwijały się
pszczoły.; 3. spójnik przyłączający zdanie
wyrażające konsekwencje tego, o czym
była mowa wcześniej, np. Zastąpię cię w
pracy, a ty odpoczniesz.; 4. spójnik
przyłączający zdanie lub inne wyrażenie o
treści niezgodnej z tym, co można
wnioskować
na
podstawie
zdania
poprzedzającego, np. Zjadł dużo, a ciągle
był głodny.; 5. spójnik łączący słowa o
takiej samej postaci, powtórzone w celu
podkreślenia tego, o czym mowa w
zdaniu, np. Takie przykłady można mnożyć
a mnożyć.; 6. spójnik łączący powtórzone
zaimki wskazujące, użyte w tym celu, by
dane wyrażenie nie miało określonego
odniesienia, np. Nazywał się tak a tak.] –
(gram) kötőszó (ksz.)
3
a [partykuła nawiązująca do kontekstu lub
sytuacji i zarazem wprowadzająca
wypowiedzenia o różnych odcieniach
intonacyjnych, np. A nie mówiłam? A
niech sobie śpiewa] – (nyelvt.) partikula,
szócska: ah!
a [wykrzyknik wyrażający różne stany
uczuciowe] – a!, á!
1
a [muz. oznaczenie szóstego stopnia gamy Cdur] – kezdet; (zene) a, a skála hatodik
hangja;
alaphang,
kamarahang
(rezgésszáma: 440 Hz)
a2 – [módosítószó] pedig, hát, meg; óh, jé
a3 – [ellentétek kapcsolására] meg (ja zostanę tu, a
on jedzie do miasta: én itt maradok, ő meg a
városba megy; nie wie, a mówi: nem tudja,
mégis beszél róla, nem tudja, mégis mondja),
pedig, és (fantazja a rzeczywitość: képzelet
és valóság); [hasonlók kapcsolására] és, meg
(dwa a dwa cztery: kettő meg kettő az négy;
w tym a w tym miejscu: ezen és ezen a
helyen)
a ‹s.› (fr. - avancez ‘posuwać’) [metrol. na
zegarkach oznacza: przesuń do przodu] –
előre igazítani az órát
4
a – [ismétlődő a] meg, és (zaczęli się witać, a
ścikać, a całować, a cieszyć, że znów są
razem: üdvözölték egymást, aztán elkezdték
egymást ölelgetni meg csókolgatni, és
örültek, hogy újra együtt vannak)
5
a ‹s.› (fr. - avancez ‘posuwać’) [metrol. na
zegarkach oznacza: przesuń do przodu] –
(röv.) előretolt (óra)
6
a [zobacz ar] – ár (twerületmérték)
A [symbol jednostki prądu elektrycznego amper]
– A (amper)
A [biochem. podstawowe oznaczenie witaminy
zobacz akseroftolu., wit. A.] – A (vitamin)
a. – (albo) v. (vagy)
a-, an- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na zaprzeczenie lub brak
jakiejś cechy] – tagadás v. valamilyen
tulajdonság hiányát jelzi idegen (gör.) szavak
elején
A. B. przy telefonie – A. B. vagyok v. beszél
(telefonon)
a bene placito [od przyjemności] – (lat.) a bene
placito; (ad libitum) tetszés szerint;
korlátlanul, szabadon; (zene) zenemű tetszés
szerinti ritmikával adható elő
a bo co? – ugyan mi?, mert aztán mi?
a bodajeście pomarnieli! – gebedjetek v.
dögöljetek meg! bárcsak pusztulnátok!
A bove maiori discit arare minor. [Mniejszy wół
uczy się orać od większego.] – (latin
bölcsesség.) A bovi maiori discit arare minor
[…diszcit…] – ‘Az ökörtől tanul szántani a
tinó’.
a battuta (wł., dosł., wg pałeczki dyrygenta; zob.
batuta)
[określenie
stosowane
w
partyturze, nakazuje dyrygentowi ścisłe
zachowanie rytmu i oznaczonego tempa
(zob. a tempo); występuje zwykle jako
unieważnienie określeń zazwalających na
swobodne odchylenia od wyznaczonego
rytmu i tempa.] – (ol.) a battuta (ol.,
ütemben) [zenei műszó, szigorúan egyenletes
ütemben előadni valamint, szabadabban
játszott rész után.]
11
A cane non magno saepe tenetur aper. [Często
niewielki pies chwyta odyńca. — Owidiusz
„Remedia amoris”] – A cane non magno
saepe tenetur aper; Gyakran nem a nagy
kutya fogja meg a vaddisznót. (Ovidius)
a capella (wł. w dosłownym tłumaczeniu: jak w
kaplicy, w dalszym - w stylu kościelnym) [1.
określenie stylu polifonicznej muzyki
wokalnej
bez
współudziału
instrumentalnego, opartej na zasadach
ścisłego kontrapunktu; styl a cappella,
którego rozkwit przypada na wiek XVI,
powstał na gruncie muzyki kościelnej,
stąd jego nazwa. 2. określenie muzyki
przeznaczonej na chór bez towarzyszenia
instrumentalnego.
3.
określenie
wykonawczej techniki chórowej bez
towarzyszenia
instrumentalnego;
4.
termin
określający
styl
muzyczny
polegający na wykonywaniu przez chór
utworów
wielogłosowych
bez
towarzyszenia instrumentów. Ów styl
wykształcił się na gruncie muzyki
kościelnej XVI wieku, a jego teoretyczne
dookreślenie dokonało się na kanwie teorii
muzyki w I połowie XVII wieku.] – (ol.) a
capella
[az elnevezés hangszerkíséret
nélküli többszólamú kórusműre, annak
előadásmódjára, illetve előadóira egyaránt
utalhat. Eredetileg csak polifon egyházi
zenére alkalmazták, ma főként hangszeres
kíséret nélküli énekkari előadásmódot jelöl.
Az olasz nyelvből elterjedt kifejezés
jelentése: „templomi stílusban". Nemcsak
komolyzene,
hanem
könnyűzene
megszólaltatására is alkalmas.]
a capite [a kapite] [(łc.) od głowy; od początku;
od nowego ustępu, od rozdziału] – új
bekezdéstől, új szakasztól, új fejezettől
a capite ad calcem [a kapite ad kalcem] [1. od
głowy do pięt; od stóp do głów; 2. (łc.) od
stóp do głów, w całości, całkiem] – (lac.) a
capite usque ad calcem […kapite
uszkve…kalcem]; tetőtől talpig; betű szerint
‘a fejtől a sarokig’
a capite foetet piscis [od głowy ryba cuchnie
b) ryba cuchnie z głowy c) ryba psuje się
od głowy ] – (lat.) a capite foetet piscis; ex
capite foetet piscis; fejétől bűzlik a hal
a capite usque ad calcem – (lat.) a capite usque ad
calcem; tetőtől talpig
A capito [od głowy; od początku] – fejtől, tetőtől;
kezdetektől
a casu ad casum [1. od wypadku do wypadku;
od przypadku do przypadku] – (lat.) a
casu ad casum; esetről esetre
a cat may look at the king [a ket mej luk et de
kin(g)] (ang., dosł. ‘i kotu wolno patrzeć na
-
Wersja 01 01 2017.
króla’)
[ważnej
osobie
nie
może
przeszkadzać, że jest oglądana przez byle
kogo] – (ang.) a cat may look at the king;
fontos embert nem lehet zavarni
a. Chr. – [lat.: ante Christum natum] Krisztus
születése előtt (Kr. e.) (przed naszą erą)
A classic is something that everybody wants to
have read and nobody wants to read.
Autor: Mark Twain – A classic is
something that everybody wants to have read
and nobody wants to read [e klaszikiz
szamthing det evribadi vantsz tu hev red end
nóbady vantsztu ríd] – ‘A klasszikus az, amit
senki se szeretne elolvasni, de mindenki
szeretné, ha elolvasta volna’. (Mark Twain
szellemes aforizmája Az irodalom eltűnése
című beszédéből.)
a co! – mi az!
a co? przyszedł? – jeszcze nie – mi az? megjött? –
még nem
a co dalej? – és aztán?
a co nie mówiłem? – hát nem megmondtam?
a co tam? – mi van ott?, mi az?
a co tu jest? – és mi van itt?
a co u ciebie? – és (mi újság) nálad?
A conservative government is an organized
hypocrisy [Benjamin Disraeli] – A
conservative government is an organized
hypocrisy [e konzervetiv gavenment izen
orgenájzd hájpokrizi] – ‘A konzervatív
kormányzat szervezett képmutatás’. Angol
szállóige Disraelitől, a neves államférfitól.
a conto, a konto [(wł.) na rachunek, na poczet.] –
(ol.) á conto [számlájára, törlesztésére],
későbbi elszámolásra; előleg v. részfizetés;
előleg a végleges elszámolás előtt; törlesztés
a contrario [1. łac., przeciwnie; 2. wychodząc z
przeciwnego
założenia;
przeciwnym
sposobem; 3. z przeciwieństwa] – a
contrario; érvelni, érveket felsorakoztatni
a cóż to za harce! – micsoda dáridó ez!
a crt. [lat.: anni currentis] – folyó évben
a cunabulis [a kunabulis] [(łc.) od kołyski, od
dzieciństwa] – a cunabulis; bölcsőtől;
gyermekkortól
a czy może pan (pani) pokazać ten naszyjnik z
bursztynu i tamtą torebkę skórzaną? –
meg tudná mutatni ezt a borostyán
nyakláncot és azt a bőrtáskát?
A. D. [lat.: Anno Domini] – az Úr évében; Krisztus
születése után
a dach nadal dziurawy – a tető pedig továbbra is
lyukas
A dato (A.d.) [od dnia oznaczonego na
dokumencie; od czasu wystawienia] – A
dato (olasz «kelettől»): a kelettől számított.
12
(pl. három hónap a dato = a kelettől
számított három hónap múlva)
A Deo rex, a rege lex. [Od Boga król, od króla
prawo. (Jakub I)] - ˝A Deo rex, a rege lex.˝
= A királyi hatalom Istentől, a törvény a
királytól ered. (I. Jakab)
A die [Od tego dnia] – (lat.) A die; ettől a naptól
fogva, a mai naptól
“A diplomat is a man who always remembers a
woman's birthday but never remembers
her age.” Frost Robert Lee (amerykański
poeta, 1874-1963) – A diplomat is a man
who always remembers a woman’s birthday
but never remembers her age [e diplomet ize
menhu olvéjz rimemberze vumenz börthdéj
bat never rimemberz hör éjdzs] – ‘Diplomata
az a férfi, aki mindig észben tartja egy hölgy
születésnapját, de soha a korát’. Robert Frost
amerikai költő szellemes mondása.
a due [daną partię grają dwa instrumenty] – a
due; mindketten
A
fortiori
[Od
mocniejszej
strony;
Argumentując mocniej] – A fortiori (lat.
szórul-szóra:
az erősebbtől),
ha a
vitatkozásban a többről a kevesebbre
következtetünk: azaz oly bizonyítékkal
élünk, mely a kivánt tételt magába foglaló
nagyobb tételt bizonyít;
a nagyobb
nyilvánvalóság alapján; annál inkább, annál
jobban
A friend in need is a friend indeed
[Prawdziwych przyjaciół poznaje się w
biedzie] – A friend in need is a friend indeed
[e frendin nídize frendin díd] – ‘Ki
szükségben barát, az valóban barát’. [Angol
közmondás, frappáns és ötletesen rímes
formájában az ókori bölcsességet (Donec
eris felix, multos numerabis amicos, /
Tempora si fuerint nubila, solus eris) és sok
későbbi változatát tömöríti.]
a friend to all is a friend to none [e frend tu ol is
e frend tu nołn] [(ang.) przyjaciel
wszystkich nie jest niczyim przyjacielem]
– aki mindenkinek a barátja, az nem barátja
senkinek
a fronte (łc. ‘od przodu’) [oznaczenie porządku
alfabetycznego, w którym o kolejności
wyrazów decyduje najpierw pierwsza
litera, potem druga itd.; przeciwieństwo
porządku zobacz a tergo] – kezdettől
a fructibus eorum cognoscetis eos [łac. po ich
owocach ich poznacie; po ich owocach ich
poznacie; po owocach ich poznacie. Jezus
Chrystus.] – Azok gyümölcseiről ismeritek
meg majd őket. (Jézus Krisztus)
A horse! A horse! My kingdom for a horse!"
[wołał król Ryszard III u Szekspira] – A
horse! a horse! my kingdom for a horse! [e
horsz e horsz máj …fore horsz] – ‘Lovat!
-
Wersja 01 01 2017.
Lovat! Országomat egy lóért!’ (Vas István
fordítása) [Angol szállóige Shakespeare III.
Richárd című királydrámájából (V.4); a
címszereplő szavai a bosworthi csata
forgatagában, miután lovát elvesztette.]
a gdyby – hátha
a gdyby tak? – és ha így volna?; feltételezve, hogy
így van; hátha így van?
a gdzie jest książka? – hát a könyv hol van?, a
könyv meg hol van?
a gdzie jest krzesło? – és hol van a szék?
a gdzie jest łażienka? – és hol van a fürdőszoba?
a gdzie jest szafa? – és hol van a szekrény?
a gdzie tam! to nie tak! – és hol ott! ugyan már!
a giorno [a dżorno] - (wł., dosł. ‘jak w dzień’)
[oświetlony jak w dzień] – világos, mint
nappal; (épületrész stb.) csaknem teljes
egészében, minden részében látható
a guzik! – egy frász v. frászt!, fenét!, fityisz v.
fityiszt!
a horse! a horse! my kingdom for a horse! [e
ho(r)s! e ho(r)s! maj kindom for e ho(r)s!]
[(ang.) konia! konia! królestwo za konia!;
cytat z Ryszarda III w. Szekspira] – lovat!
Lovat! Királyságomat egy lóért (III. Richard)
a ja wam pokażę! – majd én megmutatom! majd
meglátjátok, hogy én…
a jak – hátha; pedig
a jakże – hogyne, persze; természetesen; ugyan!
a jakże! – 1. (helyeslés) hát persze!, természetes!,
világos, hogyne; 2. (tagadás) még mit nem!,
ugyan!, csodát!, eszem ágában sincs,
hogyisne!; 3. (csodálkozás) ugyan ne mondd!
a, jakże się cieszę! – ó, mennyire örülök!
a jednak ja mam rację – hát mégis nekem van
igazam!
a jeżeli – hátha
a już gadasz – már megint fecsegsz
A klasowy wzmacniacz – A-osztályú erősítő
a konto – előre, előlegül
a la morisca (alla moresca; a trapunto) [włoska
nazwa haftów ozdobnych na bieliźnie,
zarówno damskiej jak i męskiej,
popularnych począwszy od pierwszej
połowy XVI wieku. Wykonywano je
częściowo czarnym jedwabiem. Ściegiem
przed igłą haftowane były jednakowo
obydwie strony materiału. Do Wenecji
moda ta dotarła z krajów arabskich i
szybko rozpowszechniła się w całej
Europie. Zdobiono tą techniką koszule
męskie i kobiece, wykończenia marszczeń
materiału pod szyją i przy rękawach, a
także delikatne fartuszki noszone przez
weneckie
magnatki
nawet
przy
wytwornych sukniach. Zachowało się
bardzo mało oryginalnych haftów z
tamtego okresu, jedwabne nitki szybko
blakły i niszczały w praniu. Gdy w latach
osiemdziesiątych XIX wieku odkryto na
nowo tę technikę haftu nazwano ją
"ściegiem Holbeina" od nazwiska malarza
Hansa Holbeina. Portretowane przez
niego kobiety często ubrane są w suknie,
których rękawy zdobione są ową
techniką.] – (ol) a la morisca; női és férfi
fehérneműn lévő hímzés (a XVI. sz. első
felétől)
13
Hans Holbein. Portrait of Jane Seymour. 1537. Oil on
wood. Kunsthistorisches Museum, Vienna, Austria
a lie has no legs [e laj hes neu legs] [(ang., dosł.
‘kłamstwo nie ma nóg’) kłamstwem
niewiele się osiągnie, nie dojdzie się do
niczego; kłamstwo ma krótkie nogi] –
(ang.) a lie has no legs; a hazugságnak
nincsen lába
a limine [ łac., dosł. od progu; od razu, z miejsca,
bez dyskusji (odrzucić).] – (lat.) a limine;
már eleve; eleve, kezdettől fogva
à [po – używane przy określaniu miary lub ceny,
np. 10 sztuk à 5 zł] – (fr.) à (után)
à l'improviste fr., [a lęprowist] [niespodzianie,
znienacka] – (fr.) à l'improviste; váratlanul,
hirtelen;
gyorsan,
meglepetésszerűen;
véletlenül
a limine [(łc., dosł. ‘od progu’) z miejsca, od razu
(odrzucić)] – (lat.) a limine; küszöbtől, már
eleve, kezdettől fogva
a linea [1. łac., od (początku) linijki, od nowego
wiersza; 2. (łc.) od nowego wiersza,
ustępu; od początku wiersza] – (lat.) a
linea; bekezdésjel, v. alinea (latin: a linea,
„a sorból”), egy tipográfiai jel különálló
bekezdések jelölésére
a maiore ad minus [a majore ad minus] [(łc.) z
większego o mniejszym (wnioskować)] –
-
Wersja 01 01 2017.
(lat.) a maiore ad minus; a többől a kevésre
következtetni,
következtetésre
jutni,
következtetést levonni
A maximis ad minima. [Od największego do
najmniejszego; W znaczeniu od spraw
najważniejszych do najbardziej błahych] –
(lat.) A maximis ad minima; csökkenően; a
legtöbbtől a legkevesebb felé
a mensa et toro [(łc.) od stołu i łoża (rozłącznie)]
– (lat.) a mensa et toro; ágytól és asztaltól
való elválasztás
a mianowicie – úgymint, tudniillik, éspedig;
mégpedig
a może coś zjemy? – nem eszünk valamit?
a może inkrustowaną kasetkę lub coś z białego
drzewa? – esetleg egy intarziás kazettát vagy
valamilyen nyers fából faragott tárgyat?
a może ma pan świece (opony, dętki)? – van
esetleg gyertya (gumiabroncs, belső)?
a może nie? – vagy talán nem? vagy nem?
A mundo condito. [Od założenia świata.] – (lat.)
A mundo condito; a világ alapjaitól
a nawet już – máris
a nie mówiłem – hát nem megmondtam!
a nie mówiłem? – nem megmondtam?
a, niech się dzieje co che! – jöjjön hát, aminek
jönni kell! [á, hadd történjen, ami akar!]
a niech to piorun trzaśnie! – az isten verje meg!
a no trudno! – hát hiába!
a nóż! – hátha! és ha mégis
a nóż – és ha mégis
a nóż nie dotrzyma zabowiązania? – hátha
mégsem teljesíti a vállalását?
a on tylko się śmiał – ő meg csak nevetett
a pan?, a pani? – és Ön?
A pedibus usque ad caput. [Od stóp do głów.] –
(lat.) A pedibus usque ad caput; lábától a
fejéig
A poco a poco (poco) [w muzyce] – A poco a
poco; (zene) fokozatosan apránként
a pont – a la bavaroise
14
a pont – a la bavaroise [popularny we Francji od
około
1770
roku
krój
spodni.
Charakteryzował
się
nogawkami
sięgającymi za kolana oraz zapinaną na
guziki na wysokości pasa klapą z przodu.
Zastosowanie klapy zamiast normalnego
rozpięcia z przodu sprawiało, iż tworzyły
się w spodniach dwa wąskie rozporki.
Prócz kieszeni bocznych posiadały jeszcze
dwie małe kieszonki umiejscowione w
pasku, powyżej zapięcia spodni. Zwykle
noszono w nich dwa zegarki z brelokami
na łańcuszkach i pieczątkę do laku.] –
népszerű francia nadrágszabás az 1770-es
évek körül
a posteriori [1. łac., dosł. z następstwa (log.);
(poznanie) na podstawie doświadczenia,
po doświadczeniu; na podstawie faktów;
przez indukcję; dawn. (wnioskowanie) ze
skutków
o
przyczynach;
2.
z
doświadczenia, po zapoznaniu się z
faktami; 3. z następstwa; 4. w scholastyce:
formuła oznaczająca rozumowanie oparte
na wnioskowaniu z następstw o racjach; w
filozofii nowożytnej: określenie poznania
na
podstawie
wcześniejszego
doświadczenia] – (lat.) a posteriori; a
tapasztalatokon
alapuló,
azokból
következtetett, tapasztalati (megállapítás,
ítélet); utólagos, utólagosan [A későbbitől;
következtetés a követlezményektől az
előzményekre, az okozatból az okra.]
a potiori – (lat.) a potiori; a fődolog, a fontosabb
alapján; fődolog, a személy, a többség
szerint; a főrész felel, t.i. valamely dolog
megnevezése a főrészről
a potiori fit denominatio – (lat.) a potiori fit
denominatio ha a kiválóbbról feltűnőbbről
történik az elnevezés
a prima vista (w muzyce) (wł., dosł. ‘na pierwszy
rzut oka’) [muz. wykonanie utworu
muzycznego z nut bez uprzedniego
przygotowania; a vista.] – (zene) a prima
vista […viszta] – ‘első látásra’; első látásra
énekelni, lapról játszani [olasz kifejezés az
olyan énekesi vagy hangszeres előadásra,
amelyet a művész a kottából, a mű előzetes
ismerete nélkül produkál.]
a priori [a pri-ori] (łc., dosł. ‘z założenia, od
pierwszego’) [1. łac., dosł. z założenia, z
racji log.; (poznanie) niezależnie od
doświadczenia, przed doświadczeniem;
intuicyjnie; przez dedukcję; dawn.
(wnioskowanie) z przyczyn o skutkach, 2.
z góry, niezależnie od faktów; 3. Z tego, co
logicznie wcześniejsze. Pojęcie z dziedziny
logiki; 4. bez zapoznania się z faktami,
uprzedzając
fakty,
przed
doświadczeniem; z góry. 5. wnioskowanie
z przyczyn o skutkach; w scholastyce:
-
Wersja 01 01 2017.
rozumowanie oparte na wnioskowaniu z
racji o następstwach; w filozofii
nowożytnej: poznanie niezależne od
doświadczenia..] – a priori; a filozófiában a
tapasztalást megelőző, kezdettől fogva
bennünk levő ismeret; Kant szerint a tiszta
észből nyert általános érvényű ismeret
A przecież miałem tam coś! Pourtant j'avais
quelque chose là! (fr.) [Opis: słowa, jakie
miał powiedzieć André Chénier pod
gilotyną, wskazując na swoją głowę] "Pourtant j'avais quelque chose la... Azért itt
még volt valami...” [André-Marie de
Chénier, a költő ezt a mondatot a
vesztőhelyre vivő kordén mondta, miközben
a fejére bökött. A fej kisvártatva a kosárba
hullt. Mindez 1794. júlus 25-én -azaz
thermidor 7-én- történt. A kordén még egy
költő érkezett meg életútja végállomásához:
Jean-Antoine Roucher, aki negyvenkilenc
esztendős volt akkor. André Chénier még
csak harminckettő. Harmadik gyermeke volt
Louis de Chénier-nek, aki -miután néhány
évig
kereskedelmi
vállalkozással
próbálkozott
Toulouse-banKonstantinápolyba utazott, ahol Desalleurs
grófnak, Franciaország ottani nagykövetének
lett a munkatársa, attaséi minőségben. Görög
lányt vett feleségül, aki híres volt szépségéről
és szellemességéről." (Baranyi Ferenc)]
A radical is a man with both feet firmly plantedin the air. (Franklin D. Roosevelt) – A
radical is a man with both feet firmly planted
in the air [e redikel ize men vid bóth fít
förmli plántid indi er] – ‘A radikális olyan
ember, aki mindkét lábával szilárdan áll a
levegőben’. (Angol politikai humor, állítólag
Franklin D. Roosevelt megjegyzése.)
A rolling stone gathers no moss. (ang.) – A rolling
stone gathers no moss [e róling sztón gederz
nó mosz] – ‘Görgő kövön nem gyűl moha’.
Angol közmondás, értelme: ‘aki ehhez-ahhoz
kapkod, nem ér el eredményt, nem fog
gyarapodni’.
A sagittis Hungarorum libera nos, Domine! albo
"De sagittis hungarorum libera nos
Domine" – A sagittis Hungarorum libera
nos, Domine! […szagittisz…nosz …] – ‘A
magyarok nyilaitól ments meg, Uram,
minket!’ Régi hagyomány szerint a pogány
magyar kalandozóktól gyötört nyugati
országok jámbor papjai és hívei gyakran ezt
a könyörgést foglalták bele a litániákba a X.
század
folyamán.
Egykorú
írásos
bizonyítékát ennek máig nem sikerült
fellelni.
a słowo ciałem się stało – és az Ige testté lőn
A sharp tongue is the only edged tool that grows
keener with constant use [cięty język jest
15
jedynym narzędziem do cięcia, które w
miarę używania staje się coraz bardziej
ostre] – A sharp tongue is the only edged
tool that grows keener with constant use [e
sárp tongiz de ónli edzsd túl det gróz kíner
vid konsztant júz] – ‘Az éles nyelv az
egyetlen vágószerszám, amely az állandó
használattól még élesebb lesz’. [Washington
Irving amerikai író szellemes aforizmája]
a tempo (wł. w tempie) [1. termin muzyczny,
notacja
nakazująca
powrót
do
pierwotnego
tempa,
które
uległo
chwilowej zmianie; 2. we właściwym
tempie; oznacza powrót do poprzednio
oznaczonego w utworze tempa, po jego
chwilowej zmianie; oznaczenie często
stosowane w częściach repryzowych] –
(ol.) a tempo; tempó szerint, visszatérés egy
régebbi tempóba
a tempo do tempa [wrócić do poprzedniego
tempa] – visszatérés egy régebbi tempóba
a tergo (łc. ‘od tyłu (grzbietu)’) [porządek
alfabetyczny a t. - odwrócony porządek
alfabetyczny: o kolejności wyrazów
decyduje najpierw ostatnia litera, potem
przedostatnia
itd.;
przeciwieństwo
porządku alfabetycznego a fronte.] – a
tergo; hátulról
a, też – meg, szintén
a to ci dopiero! – szép kis historia!, nocsak!, lám!,
ez aztán!
a to ci heca! – ez jó móka!
a to ci szopa!, a to ci paradna szopa! – ez aztán
zrí! nagy hecc!
a to ci zabawa! – ez aztán a mulatság!, ezet
nevezem mulatságnak!
a to cziekawy egzemplarz – ez aztán egy fura
alak!, igazi díszpéldány
a to czysty wariat! – ez tiszta hülye!
a to diabeł wcielony – valóságos v. megtestesült
ördög!, maga az ördög!
a to dobre! – nem rossz!, ez aztán!; ez aztán
valami!, ez már valami!, ez már tetszik
nekem!, ez már igen!
a to dopiero niespodzianka! – ez aztán a
meglepetés!
a to drwiny, a to istne drwiny – [ez aztán
gúnyolódás, ez aztán valódi gúnyolódás]
felületes, hitvány, rossz, hanyag munka; nem
tűrhető eljárás, elviselhetetlen bánásmód
a to farsa z spotkaniem – ezt a furcsa találkozást!
a to fuks! – (biz.) micsoda szerencse!, ez aztán a
szerencse!
a to istna plaga – ez aztán csapás!
a to ładny interes! – ez szép kis ügy!
a to mnie wypiłował! – de halálra úntatott!
-
Wersja 01 01 2017.
a, to nic nie znaczy – ez pedig semmis sem jelent;
mit sem számít
a to nie jest Marek – és ő nem Marek
a to odchodzi kartograjstwo – itt kártyáznak, itt
zsugázás folyik
a, to pompa! – micsoda eső! ezt az ítéletidőt!
a tobie co do tego? – neked mi közöd hozzá?
a to/tu co? (a to? co to jest?) – hát ez; az meg
micsoda? itt meg mi van?
a to jest lampa tam – az ott meg a lámpa; és ott
van az a lámpa
a to jest ubikacja – az meg a WC
a! to już piąta godzina! – jaj, már öt óra van!
a to pan Jan Nowak – ő pedig Jan Nowak úr
a to szafa – az meg szekrény; és az a szekrény (ez
meg a szekrény)
a, to ty? – á, te vagy az?, jé, te vagy az?
a to wpadł! – jól megjárta!
a to z niego faja! – micsoda tökfilkó!
a to zakazany blagier – ez aztán a gyalázatos
szemfényvesztő
a toś się doigrał! – most aztán megkaptad a
magadét!; úgy kell neked!
a ty? – és te?
a ty taki i owaki! – ó te ...! szedte-vette...!
a ty zbóju! – ó te csirkefogó!
A verbis ad verbera. [Od słów do rękoczynów.] (lat.) A verbis ad verbera; szóról botra.
a vista [a wista] (wł. ‘za okazaniem’) [oznaczenie
na
zobowiązaniach
płatniczych,
informujące,
że
płatność
nastąpi
natychmiast, za okazaniem (np. podaniem
numeru konta)] – látra szóló (értékpapír)
a więc – tehát; hát legyen, hát akkor, no hát
a więc? – és akkor?
a więc, to już mamy z głowy – hát akkor ez
megvan
a, witam pana! – á, üdvözlöm önt!
a właśnie, że nie tak! – hát éppen nem így van!, hát
éppen, hogy nem így van!, egyáltalában nem
így!, egyáltalán nem így!, éppenséggel nem
így!
…a z drugiej strony zaś – másfelől pedig;
másrészt azonban
a zatem – tehát
a zwłaszcza – pláne
a (że) by – miszerint
@ ("at") [małpa; pot. znak @, będący skrótem
angielskiego at, używany w adresach
internetowych] - címkapocs, 'kukac',
'majomfarok', 'csiga’ [1. Internet postafiókcímeknél a felhasználói név és a gazdagép
neve között használatos írásjel; 2. e-mail
címekben a felhasználói azonosító és a
16
postafiókot szolgáltató gép neve közötti jel;
magyarul: "kukac"]
a-; an- (przed samogłoską) [(gr.) językozn. w
złożeniach
wyrazowych
oznacza
przeczenie lub brak cechy w stosunku do
dalszej części wyrazu, np. amoralny,
anaeroby] – a-, an-; nemA/52 [standard stratnego kodeka dźwięku
używany na większości płyt DVD-Video.
Obecnie również jako standard w
cyfrowej telewizji DVB. Powszechnie
znany jako Dolby Digital, Dolby Digital
Audio Compression-3 lub AC3 (nazwy
handlowe używane przez twórcę kodeka,
firmę Dolby), nazwa A/52 została przyjęta
przez ATSC.] – (ang.) Dolby Digital [A
Dolby ProLogic továbbfejlesztett változata.
Öt teljes sávszélességű, független, digitális
csatornát tartalmazhat – két elsőt, két hátsót,
valamint a középsőt. A rendszerhez
mélynyomó is tartozhat.]
aa [‹s.› zobacz ad acta (II)] – ad acta; "az
aktákhoz", vagyis: iratokhoz; irattárba
helyezendő
AAC (ang. Advanced Audio Coding) [algorytm
stratnej kompresji danych dźwiękowych,
którego
specyfikacja
została
opublikowana w roku 1997. Format AAC
zaprojektowany został jako następca
MP3, oferujący lepszą jakość dźwięku
przy podobnym rozmiarze danych.] –
AAC, (Advanced Audio Coding) [MPEG-4
szabványon alapuló audió tömörítő eljárás]
aactio de occupatione [w dawnem prawie
polskiem nazwa skargi o przywłaszczenie i
nieprawne władanie, to, co później zwano:
in petitorio, petitorium.] – dologi jog
(petitorium)
Aaron, Aron (światłość) (hebr. Aharon ‫ ןֹרֲהַא‬możliwa
etymologia
oświecony,
wywyższony, być może imię pochodzenia
egipskiego) [1. biblijne imię męskie. Nosił
je starszy brat i pomocnik Mojżesza i
Miriam (zobacz Aaron (postać biblijna)).
Wersja arabska: Harun, Haroun. Wśród
świętych - m.in. św. Aaron, męczennik (III
wiek). 2. Lewita, syn Amrama i Jokebedy;
młodszy od swojej siostry Miriam, a starsz
od swojego brata Mojżesza o trzy lata.
Przemawiał z Mojżeszem do faraona. Jego
laska zamieniła się w węża, zamienił wodę
w krew, był najwyższym kapłanem.
Składał cielca na ofiary całopalne.
Szemrał z Miriam przeciwko Mojżeszowi.
Pojął za żonę Elżbietę - córkę Aminadaba,
z którą miał czterech synów: Nadaba,
Abihu, Eleazara i Itamara. Dwaj pierwsi
zostają później ukarania śmiercią za
lekceważenie
zasad
Bożych
przy
-
Wersja 01 01 2017.
składaniu ofiary, za brak wiary. Aaron nie
wszedł do Ziemi Obiecanej, zmarł na
górze Hor. Jako kapłan najwyższy jest
typem Chrystusa.] – Áron (megvilágosodás,
megvilágosított, hegyi lakos, kiemelkedő)
[bibliai név, talán héber eredetű, jelentése:
ihletett, tisztánlátó, vagy a bátorság hegye.
Mózes fivére, az első főpap. – Mózes és
Miriám (1) fivére (4Móz 26,59; 2Móz 6,20);
három évvel idősebb, mint Mózes (2Móz
7,7); [első ízben akkor van szó róla, amikor
Mózes azt feleli Istennek; nem lehet Izráel
vezére, mert nincs beszédkészsége. Isten erre
azt válaszolja: "ő lesz neked száj gyanánt"
(2Móz 4,14.16); felesége Eliseba, Júda egyik
fejedelmének testvérhúga (2Móz 6,23; 1Krón
2,10), aki négy fiat szült neki: Nádábot (1),
Abihut, Eleázárt (1) és Itámárt. Együtt állt
Mózessel a fáraó előtt, és segítőtársa volt a
negyven évi pusztai vándorlás alatt. Húrral
együtt ő segített felfelé tartani Mózes karjait
az amálekitákkal vívott csatában (2Móz 17,912). Áronnak voltak jellembeli gyengeségei.
Sínai hegyénél aranyborjút készített, miután
Mózes sokáig távolmaradt a hegyen (2Móz
32); Miriámmal együtt megbírálták Mózest,
mert kúsita asszonyt vett feleségül (4Móz
12,1-2). Áron tekintélyét a kivirágzott vessző
csodája erősítette meg (4Móz 17). Mózes és
Áron tekintélyét a nép Méribá vizénél
kétségbe vonta (4Móz 20,12-13). Sínai
hegyénél egy örökölhető papság főpapja és
feje lett (2Móz 28,1), és fiait pappá
szentelték (3Móz 8-9). Amikor 123 éves
korában a Hór hegyén Mózes oldalán
meghalt, a főpapi tiszt Eleázár nevű fiára
szállt (4Móz 20,22-29; 33,38; 5Móz 10,6;
32,50). A Zsid 5,4-5-ben úgy áll előttünk,
mint Krisztusra mutató előkép]
ab absurdo [1. wychodząc od fałszywego
założenia; od niedorzeczności; 2. do (od)
absurdu]
–
(lat.)
ab
abszurd;
értelmetlenségből,
ostobaságból,
,
badarságból, dőreségből
ab alio exspectes, alteri quod feceris (łac.) [od
innego oczekuj tego, co robisz drugiemu;
co zrobisz drugiemu, oczekuj od niego; jak
Kuba Bogu, tak Bóg Kubie. Seneka.; Jak
ty komu, tak on tobie.] – (lat.) Ab alio
exspectes, alteri quod feceris; Mástól ne várj
mást, mint amit tettél vele. (Seneka)
ab aeterno [Od wieczności; z dawien dawna] –
(lat.) ab aeterno; öröktől fogva
ab alio exspectes, alteri quod feceris [1. co
zrobisz drugiemu, oczekuj od niego; jak
Kuba Bogu, tak Bóg Kubie. 2. Dosł. Od
innego oczekuj tego, co robisz drugiemu.
Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie. (Seneka )]
– Ab alio exspectes alteri quod feceris. -
17
Mástól ne várj mást, mint amit tettél vele.
(Seneka)
ab ante [Od stanu poprzedniego; (1.1) przed,
przede, w obecności, w obliczu; (1.2) w
porównaniu z] – (lat.) ab ante; előtte
ab equis ad asinos [z koni na osły; z deszczu pod
rynnę] – Ab equis ad asinos; (közm.)
cseberből vederbe
Ab herede obligatio incipere non potest —
zobowiązanie nie może rozpoczynać się od
osoby dziedzica (spadkobiercy). – (lat.) Ab
herede obligatio incipere non potest; a
kötelezettség nem kezdődhet az örököstől
ab extra [od zewnątrz] – (lat.) ab extra; kívülről
ab hinc [ab hink] (łc.) [1. od zaraz, od
dzisiejszego dnia. 2. od tego miejsca, stąd;
3. Stąd; z tego miejsca; od tego czasu.] – a
mai naptól, ettől; ettől a helytől, innen
ab hodierno [ab hodi-erno] [od dziś] – (lat.) ab
hodierno; a mai naptól fogva
ab illo tempore [ab illo tempore] (łc.) od tej pory,
od tego czasu] – (lat.) ab illo tempore; ettől
kezdve, ez időtől fogva
ab imo pectore [z całym sercem] – ab imo pectore
[…pektore] – ‘szív(e) mélyéből’.
ab incunabulis [ab inkunabulis] [(łc.) od kolebki,
od dzieciństwa; od początku] – (lat.) ab
incunabulis; a bölcsőtől
ab initio [ab initi-o] [(łc.) od początku, na
wstępie] – (lat.) ab initio; kezdettől fogva
ab initionullum, semper nullum [Z początku nic,
zawsze nic] – (lat.) ab initio nullum semper
nullum, azt jelenti: ami kezdetben semmis,
az mindig semmi marad
ab instantia – (lat.) ab instantia; bizonyítékok
hiányában
ab instantia absolutio [absolutio ab instantia] –
(lat.) ab instantia absolutio; fölmentés
bizonyítékok
hiánya
miatt.
ab
intestato
[bez
testamentu
(odziedziczenie spadku)] – (lat.) ab
intestato; végrendelet nélkül
ab intra [od wewnątrz] – (lat.) ab intra; belülről
ab Iove principium [ab jowe princ-ipium] (łc.,
dosł. ‘początek od Jowisza’) [1. łac.,
początek od Jowisza, tj. (zaczynać) od
sprawy a. osoby najważniejszej - z
Wergiliusza (Eklogi, 3, 60); 2. zaczynać od
najważniejszej osoby lub sprawy; cytat ze
zbioru Bukolik Wergiliusza. 3. zaczynać od
osoby lub sprawy najważniejszej;] – (lat.)
ab Iove principium; ‘Jupiterrel kezdeni’;
kezdjük a fő dolgon, a legfontosabb
személyen [Vergilius harmadik eklogájából
eredő latin kifejezés, ahol Damaetes pásztor
kezdi így énekét, az istenek legfőbbjét
invokálva. Értelme: kezdjük a legfontosabb
személlyel;
a
témák
közül
a
-
Wersja 01 01 2017.
legfontosabbikkal; kezdjük a fő dolgon, a
legfontosabb személyen]
Ab Iove surgat opus! [Od Jowisza niechaj
zaczyna się dzieło; Pracujmy z Bogiem!
(Owidiusz)] – Ab Iove surgat opus!, Jupiter
hagy, hogy megkezdjük! Isten nevében!
(Ovidiusz)
ab irato [w gniewie] – (lat.) ab irato; felgerjedve,
haragosan, indulatosan
ab officio et beneficio [od urzędu i dochodu
(zwolniony ksiądz)] – (lat.) ab officio et
beneficio; hivatalából és jövdeleméből
felmentett pap
ab ovo [1. od samego początku; 2. wyrażenie
łacińskie, od samego początku, od Adama i
Ewy ― łac. 'od jaja.' Horacy (Sztuka
poetycka, 147), sławi Homera, że nie
rozpoczął Iliady "od jaja" Ledy, z którego
wykluła się Helena, ale przystąpił od razu
do rzeczy, in medias res. W Satyrach 1, 3,
6, Horacy używa wyrażenia ab ovo usque
ad mala dosł. 'od jajka aż do jabłek; od
zakąski aż do deseru; od początku do
końca'.] – (lat.) ab ovo; kezdettől fogva
[latin kifejezés. Szó szerinti jelentése a
„tojástól (kezdve)”. A kifejezés mitológiai
történetre utal. Ha Léda hattyú képében nem
szül tojást, hogy megszülessék Zeusz leánya,
Heléna, akkor Párisz trójai királyfi nem
csábíthatta volna el, nem lett volna trójai
háború stb. Ab ovo így annyit jelent: egy
gondolatmenetet, ok-okozat sort egészen a
kezdetekig, a gyökerekig visszavinni. A
kifejezés Horatius Ars Poetica című verséből
terjedt el. (Episztolák II.3.147.) Horatius
azért dícséri Homéroszt, hogy az Iliász
történetét nem Léda tojásától (‚) kezdve
meséli el, hanem rögtön az események
sűrűjébe (in medias res) vezeti az olvasót.]
ab ovo Ledae [od jaja Ledy] – (lat.) ab ovo Ledae;
"Léda tojásától kezdve", vagyis: a
legtávolabbi előzményektől kezdve. (Léda
spártai királynét Zeusz csábította el hattyú
alakjában. Ebből származott az a tojás,
melyből Heléna született, aki miatt később
kitört a trójai háború.)
 ab ovo usque ad mala [od jajka do
jabłek; od początku do końca. Horacy.]
– A tojástól az almáig. (Elejétől a végéig,
teljes egészében.) - Magyarázata: az ősi
római főétkezés első fogása tojás, utolsója
alma volt. (Horatius)
Ab posse ad esse (łac.) – Ab posse ad esse
[…possze…essze] – ‘A lehetségesből a
valósra’. [Latin formula; azt a logikai hibát
jelöli, amikor abból, hogy valaminek a léte
lehetséges, arra következtetünk, hogy az
adott dolog létezik is. — Logikai szabály ez:
Ab esse ad posse valet, a posse ad esse non
18
valet consequentia; azaz: valamely dolog
valóságából
ennek
lehetőségére
következtetni, érvényes; a lehetőségből a
valóságra következtetni, nem az.]
ab re [(łc.) od rzeczy] – (lat.) ab re; a tárgytól
Ab universali ad particulare (łac.) – Ab
universali ad particulare; Egyetemesről a
részlegesre,
általánosról az egyedire
(következtetni)
Ab uno disce omnes [ab uno disce omnes] [1. Po
tym jednym (przykładzie ich łajdactwa)
sądź ich wszystkich (Wergiliusz); 2. (łc.,
dosł. ‘po tym jednym przykładzie sądź ich
wszystkich’) z jednego sądź o wszystkich;
cytat z Eneidy Wergiliusza; słowa
Eneasza, opowiadającego Dydonie o
podstępnym fortelu Greków - koniu
trojańskim.] – Ab uno disce omnes
[…diszce omnesz] – ‘Ítéld meg egyetlen /
Egy tettből valamennyit’ (Lakatos István
fordítása). [Latin szállóige Vergilius
Aeneiséből
(II.65);
Aeneas
mondja
Szinónról, aki hazug meséjével rávette a
trójaiakat, hogy a végzetes falovat városukba
hurcolják, s vele jellemzi a görögöket
általában (graeca fides).]
ab urbe condita [ab urbe kondita]; Anno urbis
conditae (A.u.c.) [1 Dosł. Od (roku)
założenia miasta (Rzymu);. 2. od założenia
Rzymu; przen. od początku. Tytus
Liwiusz; 3. (łc.) od założenia miasta
(Rzymu - 753 r. p.n.e.) - wyrażenie
oznaczające początek ery rzymskiej;
przen. od początku.] – (lat.) ab rbe condita
[…kondita] (röv.: A.V.C. vagy A.U.C.)
[latin kifejezés, jelentése: „a város (Róma)
alapításától fogva”. Az ókori rómaiak
használták az évek keltezésekor. Főleg
rövidített alakban találkozhatunk vele. Róma
alapításának kelte a Gergely-naptár szerint i.
e. 753. április 21-én volt, az évszámokat
tehát így jelölték pl: 173 ,‚gyakran A.U.C.
rövidítés formájában.]; (átv.) a kezdetektől
ABA [luźny płaszcz męski, sporządzany zwykle z
grubej wełny wielbłądziej lub koziej
plecionej w kolorowe pasy – na zmianę
czarne (czasem brązowe) i białe.
Używana
przede
wszystkim
na
Środkowym Wschodzie – głównie w Syrii i
Arabii w końcu XIX i w początkach XX
wieku. Nie posiada zapięcia żadnego
rodzaju, bez rękawów, sięgająca kolan.
Znana także w Egipcie, choć w nieco innej
formie – z rękawami kończącymi się
poniżej łokcia, lub nadgarstków i dłuższa
niż płaszcze Beduinów i w Turcji.
Noszona wszystkim przez ubogą ludność,
której służyła nie tylko jako okrycie
wierzchnie, ale również jako poduszka,
obrus lub osłona przed słońcem.] – bő
-
Wersja 01 01 2017.
férfiköpeny;
fésus
gyapjúból
vagy
teveszőrből készült, elől végig nyitott arab
köpeny
abacinatio [łac. oślepianie] – abacinatio (lat.
'megvakítás') [a középkorban alkalmazott
büntetésnem, melyben az elítéltet a szeme elé
tartott izzó vassal megvakították]
Abaddon (od hebr. ‫ ןֹו ּדַבֲא‬awadon - niszczyciel, w
wersji greckiej: Apollyon, po łacinie Exterminans) [1. (zatraceniec) - nie oznacza
szatana, ale wskazuje na jego charakter; 2.
pierwotnie inna nazwa szeolu, następnie
anioł zagłady opisany w Apokalipsie św.
Jana (9,11) jako anioł przepaści, który
wyłania się z otchłani jako książę czeluści
piekielnych. Także w ogóle anioł czeluści
(otchłani). 3. (Abbadon, "niszczyciel")
hebrajskie imię greckiego Apollyona,
anioła Czeluści (Ap 9, 11); także anioła,
który związał Szatana na tysiąc lat (Ap
20). W Księdze Hymnów (których kopia
znajduje się wśród rękopisów odkrytych w
Qumran) mowa o "otchłani Abaddon" i
potokach, Beliala które wdarły się do
Abaddon [por. Tyloch, Rękopisy z
Qumran nad Morzem Martwym, s. 264,
przyp. 32, s., 267 przyp. tłum.]. W
apokryfie z I w., Księdze starożytności
biblijnych
Pseudo-Filona,
mowa
o
Abaddonie jako miejscu (szeolu, piekle), a
nie duchu czy demonie. Podobnie Milton
w Paradise Regained (IV, 624) posługuje
się pojęciem Abaddon jako określeniem
miejsca, to jest otchłani. Zgodnie ze
współczesną wiedzą, po raz pierwszy
pojęcie
to
upersonifikował
autor
Apokalipsy św. Jana, gdzie stało się ono
imieniem anioła. W Dziejach Tomasza z
III w. Abaddon jest imieniem demona, lub
samego Szatana, i tak też rozumie je
Bunyan w Wędrówce pielgrzyma. Według
Mathersa, autora The Greater Key of
Solomon, Abaddon to imię Boga, którego
użył Mojżesz, prosząc Stwórcę o zesłanie
plagi gradu na Egipt. Kabalista Józef ben
Abraham Gikattila używa słowa Abaddon
jako określenia szóstej z siedmiu "warstw
piekła", której zarządcą jest anioł Pasjel
(por. Cohen, Talmud, s. 380). Klopstock w
Mesjadzie nazywa Abaddona "ciemnym
aniołem śmierci". O "szponiastych
skrzydłach" Abaddona pisał Francis
Thompson w wierszu To the English
Martyrs (Apollyon). Abaddon jest również
utożsamiany z aniołem śmierci i
zniszczenia, demonem czeluści, z władcą
demonów podziemnego świata oraz
Samaelem i Szatanem (zob. De Plancy,
Słownik wiedzy tajemnej, s. 9; Grillot, A
Pictorial Anthology o f Witchcraft, Magic
19
and Alchemy, s.128). W tym ostatnim
dziele Abaddon występuje jako "Anioł
zniszczenia z Apokalipsy". W The Magus
Barretta Abaddon przedstawiony jest na
kolorowej rycinie jako jeden z "demonów
zła".] – (héb.) ABADDON (szeráf); romlás,
pusztulás (a héb. abad, 'tönkretesz' szóból); a
romlás, a pusztulás helye. [A Zsolt 88,12;
Péld 15,11; Jób 26,6; 28,22; 31,12: az
alvilág.
Jób
28,22
megszemélyesíti;
előfordul Hénoch (etióp) könyvében és Illés
apokalipszisében (10,7). Jel 9,11: a mélység
angyalának, a sáskák királyának héber neve,
görög megfelelője Apollión v. Apollüón
(pusztító, romlást hozó; célzás Apollóra?). A
későbbi rabbinista irodalomban a pokol 4
része közül az egyik.]
Abádi Benedek a. Benedek Abádi [drukarz,
kaznodzieja; Dzieło Mátyása Dévai Bíró
Orthographia Ungarica ukazało się także
w oficynie Wietora, w której praktykował
Benedek Abádi, późniejszy pionier
rodzimego drukarstwa węgierskiego. W
Krakowie
zajmował
się
składem
wszystkich pozycji tłoczonych w jego
ojczystym
języku.
Tej
właśnie
okoliczności przypisać należy wzajemne
wpływy
pewnych
rozwiązań
ortograficznych.
Abádi
wprowadził
zmiękczanie
głosek
za
pomocą
umieszczanej nad literą ukośnej kreski
(palatalizacja madziarskich samogłosek á,
é, ó, ú), a także, wzorując się na polskich
rozwiązaniach, przeniósł na grunt języka
węgierskiego stosowanie podwójnych liter
dla oznaczenia dodatkowego brzmienia
głosek (na przykład cs dla artykułowania
cz). Zrodzone w xvi stuleciu zbliżenie,
niestety, później już nie pogłębiło się.
Żaden z języków nie chciał być łatwiejszy
od drugiego. W latach 1527–1585 w
różnych oficynach polskiej stolicy wydano
aż trzydzieści dwie pozycje w języku
węgierskim. Były to częściowe przekłady
Biblii,
kancjonały,
kalendarze,
katechizmy,
elementarze,
zbiory
psalmów, modlitewniki, wokabularze,
kroniki. Katarzyna Siwiec – Mieczysław
Czuma: Węgierska Małopolska. Pracownia
na Pastwiskach Cieszyn 2011] – Abádi
Benedek, Dimper [16. századi magyar
könyvnyomtató, nyomdász, betűmetsző,
protestáns
prédikátor,
reformátor,
evangélikus lelkész. 1533 őszén iratkozott
be a krakkói egyetemre, majd a magyar
bursa tagja,
ugyanott. kitanulta a
nyomdászatot és a betűmetszést. Kiadta
Dévai Bíró Mátyás: Ortographia Ungarica
c. művét (Krakkó, 1535), amihez előszót is
írt. 1540-ben Nádasdy Tamás bán megbízta
-
Wersja 01 01 2017.
a sárvár-újszigeti nyomda vezetésével. Ő
nyomtatta ki Sylvester János 1541-es
Újtestamentum-fordítását, az első teljesen
magyar
nyelvű
könyvet.
Szegeden
prédikátorként
és
nyomdászként
tevékenykedett 1544. és 1552. között. A
kinyomtatott
könyveinek
adataiból
következtethetünk arra, merre járt. A
nyomdászmesterséggel a krakkói egyetemen
ismerkedett meg, lelkészi képesítést pedig
Wittenbergben szerzett 1543-ban. Szegedi
hitterjesztői tevékenységének a rossz
közállapotok vetnek véget, a hajdú csapatok
betörése után a város elhagyására
kényszerült.]
Abagta (inaczej Abachta) [według biblijnej
Księgi Estery 1:10 jeden spośród z siedmiu
służących Aswerusa w pałacu w Suzie,
określany jako anioł zamętu. Inne
przekłady biblijne utożsamiają go również
z komornikiem (Biblia Gdańska) lub
eunuchem (Biblia Tysiąclecia). Abagta to
imię
pochodzenia
perskiego,
prawdopodobnie znaczące Bóg dał.] ABAGTA (Isten adta, boldog, jómódú;
szépalakú) - Ahasvérus (2) király
udvarmestere (Eszt 1,10)
abak [u starożytnych Greków i Rzymian: deska
do liczenia, pierwowzór liczydła; abakus]
– (gör.) abakusz [a historikusok szerint az
első számolóeszköz, amelynek ősi formáit
szinte minden ókori kultúrában megtalálták.
Általában néhány vékony rudat-pálcát
tartalmaz,
amelyek
mindegyikén
meghatározott számú, esetleg különböző
színű, csúsztatható korong vagy golyó
található. Ezek segítségével végzi el a kezelő
az összeadás, a kivonás műveletét. (Szorzás
és osztás elvégzésére csak bonyolult
szabályokkal alkalmazható.)]
abaka [zob. manila] – (növény) manilakender
abakan [tkanina artystyczna przypominająca
płaskorzeźbę] – művészien kidolgozott,
domborműre emlékeztető ruhaanyag
Abakan [miasto w Rosji, w Kraju Krasnojarskim
(Syberia Zachodnia), u ujścia rzeki
Abakan do Jeniseju. Stolica Chakasji. 161
tys. mieszkańców (1995). Miasto założone
w latach 70. XVIII w. jako wieś UstAbakanskoje. Prawa miejskie i obecna
nazwa od 1931.] – Abakan (orosz város)
[hegyek a Kuznecki Alatau déli része (l. Ala
Tau); - 2. a Jeniszej 400 km. hosszú
mellékfolyója,
mellette
Abakanszk
megerősített város]
abakański, -a, -ie [dotyczący Abakanu] –
abakanszki
abakański język – abakanszki nyelv
20
abakować [wytykać drogę spławną na wodzie] –
hajózható víziutat kitűzni v. kijelölni
abakowanie - hajózható víziút kitűzése v.
kijelölése
Abakuk * Habakuk [imię męskie oznaczające
"tego, który walczy". Inne określenia:
Habaqquq, Ambakokum, (język asyryjski)
Hambagug. Zobacz też: Habakuk - prorok
Starego
Testamentu.]
–
Habakuk
(kispróféta)
abakus; abak (łc. abacus z gr. ábaks, ábakos)
[1. górna
część
głowicy
kolumny;
2. pierwowzór
liczydeł;
3.
staroż.
pochodzący prawdopodobnie z Babilonu
rodzaj liczydła; w czasach greckorzymskich w postaci tabliczki
z
przegrodami i kulkami. 4. arch.
kwadratowa płyta na szczycie głowicy
kolumny] – (gör.) abakusz; az oszlopfő
legfelső fedőlemeze; fejlemez
abalienacja [w starożytnym Rzymie było to
zupełne odstąpienie własności, czyli rzeczy
posiadanych przez obywatela rzymskiego,
jak niewolników, bydła, gruntu, drogą
sprzedaży, lub innym sposobem. Nazwę
jus abalienandi, także w prawie
późniejszym, nosi prawo odstępowania
swojej własności drugiemu.] – (lat.)
abalienatio; elidegenítés, eltulajdonítás
abandon (fr. abandon ‘opuszczenie, odstąpienie’)
[1. zrzeczenie się – na rzecz instytucji
ubezpieczającej – statku, który zaginął
lub stracił na wartości wskutek
wypadku – 2. mors. zrzeczenie się przez
armatora na rzecz firmy ubezpieczeniowej
praw do poważnie uszkodzonego statku w
zamian za pełne odszkodowanie] – (fr.)
abandon; elhagyás, lemondás, átengedés;
(jog) felhagyás
Abarim (połacie z tamtej strony) (hebr. ‫ֲ ריֵָ יֲ ֹוָּד ריֵָה‬,
Har Ha-'Abarim, Harei Ha-'Abarim - według
Wulgaty góry przejścia) [1. niewysokie
pasmo górskie wzdłuż wschodniego
wybrzeża Morza Martwego (starożytny
Moab, obecnie Jordania), przecięte przez
Wadi el Modszib, a ku północy przez
Serka Main. Najwyższy szczyt Dżebel
Attarus wznosi się pomiędzy dolinami
dwóch rzek. 2. mały łańcuch górski
położony w pobliżu dolnego Jordanu.
Patrz: Nebo.] - Abarim völgye Moáb
fennsíkján a Holt-tenger mellett az Arnon
völgyében van. (Ez 39,11) [Sok helyen
nehéz rajta az átjutás, de a szövegben inkább
szójáték van (oberim - átmenők - Abarim).
A völgy neve: Góg hordáinak völgye.]
abarot [przysłówek: (1.1) gwara więzienna z
powrotem; rzeczownik, rodzaj męski. (2.1)
gwara więzienna skierowanie bluzgu z
-
Wersja 01 01 2017.
powrotem do wypowiadającego]
–
(zsargon) vissza
abarotno [zob. na abarot] – vissza
abasydzki, -a, -ie – Abbasidaabat [przełożony opactwa; opat] – apát
abaton [w Starożytnej Grecji sypialnia dla
pacjentów
oczekujących
cudownego
uzdrowienia
podczas
snu.
Zwykle
budowany jako długa stoa (np. abaton
Epidauros ma 70 m) ABATON(Starożytna Grecja)nazwa nadawana
róznym trudno dostępnym miejscom, z gr.
a- 'nie', bainein 'iść' {zaczerpnięte ze
"Słownika Mitów i tradycji kultury" w.
Kopalińskiego}] – (gör.) abaton; a templom
megközelíthetetlen, szent része
abatysa [przełożona klasztoru żeńskiego w
niektórych klasztorach; forma żeńska
słowa "abat"] – apátnő
abazja (łc. abasia z a- + gr. básis ‘krok, chód’) [1.
utrata zdolności chodzenia; 2. med.
spowodowana
urazem
niemożność
chodzenia
zobacz
astazja]
járóképtelenség
abazyński, -a, -e – abazaabażur (fr. abat-jour) [1. osłona na lampę; 2.
ozdobna osłona żarówki tłumiąca światło]
– lámpaernyő; fényellenző, fényernyő
abażurek [mały abażur] – kis lámpaernyő
abażurnictwo – lámpaernyőzés
abba (łac. abbas - ojciec, arm. abba – ojciec;
chaldejsko-aramejska forma dla wyrazu
ojciec (hebr. Ab).) [W czasie pobytu Pana
Jezusa na Ziemi palestyńscy Żydzi
powszechnie posługiwali się językiem
greckim, stąd w Nowym Testamencie obok
wyrazu 'Abba' spotykany jest także wyraz
'Ojcze'.] – (arám) abba (az arám ab,
'atya/apa' szó érzelmileg színezett változata);
atya, atyám [1. imádkozáskor használt arám
megszólítás; 2. Az ÓSz-ben nem fordul elő; a
későbbi rabbinista irod-ban is csak
kivételesen vonatkozik Istenre, profán
családi megszólításként azonban gyakori. 3.
újtestamentumi
imaformula,
Isten
megszólítása (Mk 14,36; Róm 8,15; Gal. 4,6;
- Az ÚSz-ben Isten megszólítása Jézus (Mk
14,36) és a keresztények ajkán, az Isten és
gyermekei közti bensőséges viszony
kifejezésére. A Róm 8,15 és a Gal 4,6 vsz. a
keresztségi szertartásra is tartalmaz utalást,
amikor a megkeresztelt először imádkozta a
közösséggel együtt a Miatyánkot.]
Abbadona [1. niegdyś serafin i wierny towarzysz
Abdiela (rozświetlonego serafina). 2.
upadły anioł, serafin, niegdyś wierny
towarzysz Abdiela.] – bukott angyal, szeráf,
Abdiel hű társa
21
abbandonamente a. abandonment [oddanie,
opuszczenie, porzucenie, zaniechanie]–
(ang.) abandonment; elhagyás, átengedés,
lemondás
abbandono [niedbale, jakby gubiąc rytm] –
elhagyva, átengedve; lemondóan
abbowie – atyáék
abbé [czytaj: abe] [fr. opat, ksiądz] – (fr.) abbé;
francia katolikus világi pap
abbrewiator – abbreviátor (lat. 'rövidítő') [az
alkancellárius segédje, ill. a pápai
engedélyokiratok fogalmazója. A középkor
utolsó századaiban a pápai kúria alsóbb fokú
hivatalnokainak címe.]
Abbrewiatorowie [sekretarze lub notariusze w
kancelarii papieskiej, a także urzędnik
soborowy. Pierwsze informacje o tej
funkcji pochodzą z początku XIV wieku.
Za czasów papieża Pawła II urząd był
zniesiony. W późniejszym okresie po
przywróceniu urzędu abbrewiatorowie
honorowani byli prałaturą. Przykładem
urzędnika
soborowego,
pełniącego
funkcję przełożonego abbrewiatora na
soborze w Bazylei był późniejszy papież
Pius II, który jeszcze jako Eneasz Silvius
był tytułowany (łac.) Abbreviator major.] abbreviátorok [XII. Benedek (1334-42)
idejében 24-en voltak, II. Pius 1463: 70 tagú
testületté szervezte őket. Állásukat pénzért
vásárolták, és a legtöbben életjáradék
módjára minden érdemleges munka nélkül
csak a jövedelmét élvezték. Erkölcsiségük is
szóbeszédre adott okot. II. Pál már 1465:
föloszlatta őket, mint „szükségteleneket és
hasznavehetetleneket”, ezért a műveltség
ellenfelének
tekintették.
IV.
Sixtus,
minthogy hirtelenében pénzre volt szüksége,
1479: újraszervezte a testületet, ezúttal 72
taggal. Közülük 12 az elnökséghez tartozott
(praesidentes de parco maiori), 22 az alsóbb
„parkhoz” (de parco minori), a többieknek
csak az engedélyiratok első átnézése lett
volna a föladatuk (examinantes in prima
visione). A testület csökkentett létszámmal
1908-ig létezett.]
abbuś – atyuska, atyácska
abc, ABC – ábécé
abc (music encoding format) – abc (music encoding
format) 'abc' formátum, (kottanyelv)
[szöveges kotta szerkesztésénél használt
nyelv; kis állományokat eredményező,
egyszerűen kezel- hető, szövegszerű
kódolás; az ".abc" kottaformátumot a legtöbb
zeneszerkesztő program ismeri, így abból
különböző hang- állományok (pl. MIDI)
levezethetők; fordítóprogramok ugyanakkor
nyomtatvány- formtumra is átfejthetik (pl.
-
Wersja 01 01 2017.
PostScript, PDF); a legtöbb abc-program
ingyenes]
abcas (obcas) – sarok, cipősarok
abchaski, -a, -ie [przymiotnik od: Abchazja] –
abházabchaski język – abház nyelv
Abchaz [mieszkaniec Abchazji], Abchazka –
abház (ffi/nő)
abchazyjski, -a, -ie – abház(abch. Аҧсны Apsny, gruz.
აფხაზეთი Apchazeti lub Abchazeti, ros.
Abchazja
Абха́зия
Abchazija)
[państwo
nieuznawane, położone w północnozachodniej Gruzji, nad Morzem Czarnym,
w górach Kaukazu. Zajmuje powierzchnię
8 550 km², zamieszkiwanych przez około
216 000 osób. Stolicą Abchazji jest
Suchumi.] – Abházia (abházul Аҧсны,
Apsznü; grúzul აფხაზეთი, Aphazeti vagy
Abhazeti; oroszul Абхазия, Abhazija)
[tisztázatlan státusú terület a Kaukázusban,
ami 1992 óta de facto független, azonban ezt
a
függetlenséget
csak
Oroszország,
Nicaragua és a szintén vitatott Dnyesztermenti Köztársaság valamint Hegyi-Karabah
ismeri el. A többi állam Grúzia részének
tekinti.]
abcug [dawniej: 1. odstęp między szeregami;
2. w kartach: wyjście, pociągnięcie] –
(ném.) abcug; fejtés; a német „ nem kell”
kifejezésből (le vele, ki vele, pereat!); le vele,
pusztuljon; leszedés, lefejtés
abcugować – (dawno) abcugolni; kifütyülni,
ehurrogni,lepisszegni; leszedni, lefejteni
abcybilder, abcybinder, abcyjbilder [1. reg. śl.
naklejka; 2. folia do naklejania na
gładkich powierzchniach] - [Słowniczek
języka śląskiego] – címke, vinyetta
Abd al-Kadir, Abd El-Kader (ur. 6 września
1808, zm. 26 maja 1883) [emir arabski,
algierski przywódca walk plemion Algierii
z kolonizacją francuską] – Abd el-Kader alDzsazáirí, akit röviden csak Abdel Kaderként
emlegetnek (1808. szeptember 6. – 1883.
május 26.) [algériai származású muszlim
tudós, szúfi, a 19. század közepén az franciák
elleni felkelés vezetője hazjában, s Algéria
nemzeti hőse]
Abda ‘sługa’ - ABDA (Isten szolgája, rabszolgája).
[1. Adónirám atyja (1Kir 4,6); 2. Lévita a
fogság után (Neh 11,17)]
abdankować [odprawić, rozpuścić (np. wojsko,
służbę)] – (dawno) elereszteni, elbocsátani;
leszerelni
Abdeel ‘sługa Boża’ – ABDÉEL (Isten szolgája).
[Selémia (3) atyja (Jer 36,26)]
22
Abdera [1. starożytne miasto greckie nad
Morzem Egejskim; 2. starożytne miasto,
kolonia grecka w południowej Tracji nad
Morzem Egejskim, niedaleko ujścia rzeki
Nestos.] – Abdéra (Άβδηρα) [trák-görög
város, 17 km-re a Nesztosz folyó
torkolatától.
Jelenlegi
Ávdhira
nevű
településen - mely az ókori Abdéra
közelében fekszik - 3917-en laknak.]
abderyta (gr. Abderítes mieszkaniec Abdery w
Tracji)
[1.
mieszkaniec
Abdery
(starożytnego miasta greckiego w Azji
Mniejszej);
2.
przenośnie:
głupek,
prostak, nieuk; 3.
pot. przejęte od
starożytnych Greków określenie osoby
mało inteligentnej.] – abdérai, Abdéra
lakója; buta, egyszerű, tanulatlan, tudatlan
ember
Abdi (skrócona forma imienia Abdiel) – ABDI
[Rövidített alakja az "Isten szolgája" szónak
(az én szolgám, az Úr szolgája) [1. Lévita,
Etán nagyapja (1Krón 6,44); Zsidó férfi, aki
elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd 10,26)]
Abdiasz (wielbiciel Jahwe; ‘sługa Jehowy’) [1.
grecka
forma
imienia
męskiego
pochodzenia hebrajskiego Obhadhyah,
oznaczające "sługa Jahwe" (forma
oboczna tego imienia Obadiach); 2. jego
proroctwo ma tylko jeden rozdział;
potępia w nim Edom, pobratymczy naród
Izraela, za branie udziału w spustoszeniu
Jerozolimy. Prawdopodobnie za czasów
Jehorama (942 przed Chrystusem). Jego
proroctwo ostrzega przed wynoszeniem
się i godnym uwagi jest także to, że
zawiera ono analogię do dzisiejszych lotów
międzyplanetarnych.] – Abdiás [héber
eredetű férfinév (Obadjah v. Obadjahu),
jelentése: Isten szolgája; Jahve szolgája,
tisztelője, imádója ― 1. Aháb (1)
udvarmestere, aki Jézabel üldözése elől 100
prófétatanítványt elrejtett (1Kir 18,3-16); 2.
Pap, aki Nehémiással megpecsételte a
szövetséget (Neh 10,5); 3. Próféta, a hasonló
nevű könyv szerzője (Abd 1); próféta,
Abdiás könyvének szerzője. Régebben
Acháb király udvarmesterével azonosították
(1Kir 18,3-16), ezért a sírját Szamariában
keresték.]
abdomen [1. brzuch; 2. odwłok] – has, pocak;
potroh
abdomenizer – abdomenizer [a '90-es évek egyik
első TV-Shop-os hasizom erősítő eszköze]
abdominalny, -a, -e (łc. abdominalis od abdomen)
[1. med. brzuszny, np. a. tyfus. 2. zool.
odwłokowy, np. a. odnóża] – has-; hasas,
pocakos; potrohos
Abdon [imię męskie pochodzenia biblijnego.
Wywodzi się z hebrajskiego słowa
-
Wersja 01 01 2017.
oznaczającego "sługa". Nosił je święty
Abdon żyjący w II lub III wieku n.e.] ABDON (héb. 'kis szolga'; szolgálatkész,
alázatos; szolgálat, szolgaság). [1. Izráel
bírája (Bír 12,13-15); A legfontosabb
közülük Hillel fia, az utolsó a kisebb bírák
közül. 8 éven át bíráskodott Izr-ben. 40 fia és
30 unokája volt. Pirathonban temették el. 2.
Sasák fia (1Krón 8,23.28); 3. Jéhiel (7) fia
(1Krón 8,30); 4. Jósiás (1) király tisztviselője
(2Krón 34,20). 5. Egyéb helyeken: "Akbór"
(2) 5. Lévitaváros Áser törzse területén (Józs
21,30; 1Krón 6,59, 6,74)]
Abdon i Senen (III w.) [święci i męczennicy
rzymscy.
Ich
istnienie poświadcza
istniejący od VI w. kult, akta ich
męczeństwa są jednak mało wiarygodne.
Święci
Abdon
i
Senen
byli
prawdopodobnie
niewolnikami
lub
wyzwoleńcami
pochodzącymi
ze
Wschodu. Pochodzące z VII w. itineraria
świadczą, że zostali pochowani w Rzymie
na cmentarzu św. Poncjana, przy drodze z
Rzymu do Porto. W katakumbach św.
Poncjana znajduje się przedstawiające ich
malowidło pochodzące z VI/VII w.
Relikwie świętych Abdona i Senena
znajdują się w rzymskim kościele św.
Marka
oraz
w
Arles-sur-Tech.
Miejscowość ta znajduje się w diecezji
Perpignan, której święci Abdon i Senen są
patronami. Zreformowany Kalendarz
rzymski ich przypadające 30 lipca święto
pozostawia kalendarzom partykularnym.]
– Szent Abdon és Szennen (Perzsia, 3.
század – Róma, 250 körül vagy 304)
[ókeresztény vértanúk. Legendájuk szerint
előkelő perzsa ifjak voltak, akiket, egyesek
szerint Decius, mások szerint Diocletianus
hadifogolyként
Córdoba
városába
hurcoltatott több kereszténnyel együtt. Itt a
keresztények kiváltották őket. Hittérítésbe
kezdtek Spanyolországban, azonban mivel
Abdon és Szennen eltemette a kivégzett
vértanúk holttesteit, feljelentették és Rómába
vitték őket, ahol az arénában hóhérok
végeztek velük. Sírjuk a Pontianustemetőben volt, ereklyéiket később Szent
Márk pápai bazilikájába vitték át. Főleg
Francia- és Spanyolországban virágzott
tiszteletük, mint jégeső és sáskajárás ellen
oltalmazó szenteknek. Ünnepük: július 30.]
abdukcja (n.łc. abductio od łc. abducere, abductum
‘odciągać, odwodzić’) [1. ruch kończyny
polegający na odchyleniu jej w bok;
2. ruch gałki ocznej w kierunku skroni; 3.
w fizjologii: odchylenie kończyny od osi
ciała; odwodzenie; 4. u Arystotelesa:
rozumowanie oparte na sylogizmie; 5.
med. ruch w bok części ciała, np. ręki. 6.
23
filoz. u Arystotelesa domyślny wynik w
formie sylogizmu] – abdukció; a testtől
elirányuló mozgás, a test középpontjától való
távolodó mozgás (pl. kart a törzstől)
abdukcyjny, -a, -e – abdukciós, távolodó
abduktor (łc. abductor od abducere ‘odciągać,
odwodzić’) [1. mięsień odciągający w bok
kończynę; 2. w anatomii: mięsień
odciągający kończynę od osi ciała;
odwodziciel; 3. anat. rodzaj mięśnia
odwodzącego kończynę] – abduktor;
távolító izom; valamely szervet a test
középvonalától elhúzó izom
abdul
[określenie
używane
w
gwarze
uczniowskiej oznaczające osobę ocenianą
negatywnie lub Murzyna, człowieka o
ciemnej karnacji] – néger; sötét
abdykacja (łc. abdicare ‘złożyć urząd’) [1.
zrzeczenie się władzy przez monarchę; 2. z
łac. abdicatio, złożenie z urzędu,
wydalenie. Po polsku znaczy zrzeczenie się
władzy przez panującego; 3. polit.
dobrowolne lub przymusowe zrzeczenie
się władzy przez osobę panującą] – (lat.)
abdicatio; abdikáció ('kitagadás, lemondás');
1. a római jogban a közhivatalról való
lemondás. - lemondás (jogról, hatalomról);
leköszönés
(hivatalról);
2.
gyermek
kitagadása a családból; - 3. királyságról való
lemondás. - leköszönés a tróntól, lemondás a
koronáról,
rezignálás;
4.
egyházjogi
értelemben lemondás.
abdykacja króla – a király lemondása
abdykacyjny, -a, -e – (lat.) abdikációs; lemondási
abdykować (abdykuje) (łc. abdicare) [polit.
zrzekać się władzy, korony] – abdikálni;
leköszönni, lemondani (hivatalról)
abdykowanie – lemondás, leköszönés
Abe Gutnajer, właściwie Abel Gutnajer (ur. ok.
1888, zm. 21 lipca 1942 w Warszawie)
[polski
marszand
żydowskiego
pochodzenia, jeden z największych
antykwariuszy
II
Rzeczypospolitej,
organizator aukcji i wystaw malarstwa
polskiego.] – Abel Gutnajer (1888-1842)
[zsidó származású lengyel műkereskedő]
abe-gutnajeryzm – (műv.) abe-gutnajerizmus
Ab re [od rzeczy] – (lat.) abe re; a tárgytól
abecadlany, -a, -e – betűsorba szedett
abecadlarka – betűsorba szedő v. rendező nő;
betűrendező kartoték
abecadlarski, -a, -e – betűsorba szedő v. rendezőabecadlarz 1. początkowy uczeń; 2. skorowidz;
3. lekceważąco o nauczycielu] – betűsorba
szedő v. rendező ffi; kisiskolás; mutató
(index); betűrendes tájékoztató, betűrendes
jegyzék v. mutató; tanárocska
-
Wersja 01 01 2017.
abecadlnik
[elementarz,
książka
wprowadzająca] – ábécéskönyv
abecadlny, -a, -e [przest. ułożony według
kolejności liter w abecadle] – betűrendes,
betűrend szerinti; betűrendbe szedett
abecadłówka – körjáték
abecadło
[1. zob.
alfabet;
2. elementarne
wiadomości z jakiejś dziedziny; 3. spis
głosek
w
porządku
alfabetycznym
ułożony] – betűrend, ábécé, betűsor; vmely
tudomány alapja v. kezdete, elemi ismeretek
(to jest abecadło matematyki: ez a
matematika alapja; ezt nem lehet nem tudni);
ábécéskönyv (elementarz)
abecadło obrazkowe – képes abc-könyv
abecadło sztuki – a művészet ábécéje
abecadłowo – betűrend szerint
abecadłowość – vminek betűrend szerinti volta
abecadłowość skorowidza – betűrendes mutató
abecadłowy, -a, -e – betűrendes, betűrend szerinti
abecedariusz (łc. abecedarius ‘alfabetyczny’) [1.
praw. w XIV i XV w. alfabetycznie ujęty
kodeks prawniczy. 2. lit. utwór, którego
elementy zaczynają się od kolejnych liter
alfabetu] – (ujlat.) abecedarius; ábécés v.
betűrendes mű
abecedariusz, wiersz abecadłowy (z łac.
abecedarius, alfabetyczny) [1. utwór, w
którym kolejne wyrazy, wersy lub strofy
zaczynają się od kolejnych liter alfabetu;
2. utwór literacki, w którym kolejne
wyrazy, wersy lub strofy zaczynają się
kolejnymi literami alfabetu. Forma
literacka wykorzystywana np. do nauki
języka, jako prosty elementarz, lub do
przedstawiania w postaci wierszowanej
określonych list, spisów, zestawień, menu
itp.] – (ujlat.) abecedarius; ábécés v.
betűrendes mű; (dawno) ábécés gyermek;
(egyh.) gúnyneve a tudást megvető
ujrakeresztelőknek
Abed-Nego (właściwie Azariasz) (sługa Negi a.
‘sługa Nebo’) [1. postać biblijna, której
losy są przedstawione w Księdze Daniela;
2. imię dane Azariaszowi, który razem z
Miszaelem wrzucony został do ognistego
pieca.] – Abednego (a három ifjú egyike a
tüzes
kemencében;
Dénel
könyvének
harmadik fejezetében) [Negó szolgája, a fény
szolgája, a fénysugár szolgája; a tűz
szolgája).Ezt a babilóniai nevet kapta
"Azáriás" (16), Júda egyik fejedelmi ifja,
Dániel (3) társa (Dán 1,7).]
Abel (hebr. ֲ‫( )לּד‬próżność; prawdop. ‘tchnienie,
marność’) [1. drugi syn Adama i Ewy;
przyniósł Bogu ofiarę z zabitych zwierząt,
tzn. połączoną z przelewem krwi, bez
której nie ma odpuszczenia grzechów.
24
Abel rozumie znaczenie ofiary, jest
szczery wobec Boga i miłuje Go; niwinnie
ponosi śmierć z rąk swojego brata Kaina
jako męczennik. 2. imię męskie
wywodzące się z hebrajskiego abhal —
"mgła, dym, tchnienie". Być może wiązało
się jednak z akadyjskim aplu || ibil lub
asyryjskim ahbla || ablu — "syn rodzony".
Nosiła je postać biblijna, syn Adama i
Ewy, który był pasterzem. Abel został
zamordowany przez swego brata Kaina,
rolnika. Imię to było notowane na terenie
Polski już w średniowieczu, na przełomie
XIII i XIV wieku, początkowo jako imię
zakonne. Patronem tego imienia w
Kościele katolickim są, obok Abla, syna
Adama i Ewy, m.in. Abel, biskup Metzu, i
Abel, arcybiskup Reims.] – Ábel (héb.
hebel; lehelet, lélegzet, semmiség, elmúlás,
'mulandóság', esendőség v. az asszír aplu, ill.
a sumér ibila, 'fiú', esetleg az arab habila, 'a
fiútól megraboltnak lenni' szóból) [bibliai
férfinév, Ádám és Éva második fiának a
neve (Kain gyilkolta meg 1Móz 4,8; Bölcs
10,3); A név valószínűleg asszír eredetű, és
a jelentése: jámbor, szelíd. Lehetséges
azonban, hogy héber szóból származik, és a
jelentése: múlandó. Mint az első pásztor
Istennek tetsző áldozatot mutatott be (4,4).]
Abel (łąka) [nazwa miejscowości. Abesan
(piękny) t. Ibsan - następca Jeftego;
pochodził z Betlejem; był dziesiątym
sędzią w Izraelu przez 7 lat; miał 30
synów i 30 córek. Jego następcą był Elon z
Zabulon.] – ÁBEL (bibliai helységnév)
(liget, rét, gyep). Különböző helységnevek,
amelyek termékenységük és kellemességük
által tűnnek ki.
Abel-Bet-Maaka, Abel Bet-Maaka ("potok
domu Makki") [według biblijnej 2 Księgi
Samuela 20:14-22 - warowne miasto w
północnej Palestynie na terytorium
pokolenia Naftalego. Joab oblegał je
podczas pościgu za zbuntowanym Szebą,
który ukrył się w tym mieście. Wtedy to
pewna kobieta prosiła Joaba, by nie
niszczył tego ważnego miasta. Zgodnie z tą
radą oblężeni przerzucili głowę Szeby
ponad murem miejskim i zostało ono
oszczędzone. Miasto kilkakrotnie wpadało
w ręce Aramejczyków z Damaszku, ale
potem znowu było odzyskiwane. Abel-Betmaaka - utożsamiane z miastem Tel Awel
Bet Maacha (Tall Abill) w północnym
Izraelu , ok. 7 km na północny zachód od
Dan, w okolicach jeziora Chule, przy
drodze nr 90, na zachód od Wzgórz
Golan.] – ÁBEL-BÉT-MAAKA (Maaka
háza melletti liget, rét a szolgaság háza
mellett; az elnyomás sirató háza).
-
Wersja 01 01 2017.
[Határerődítmény Naftali földjén (2Sám
20,15). Idemenekült Séba (5) Dávid király
elől (2Sám 20,14-22). Később Benhadád (1)
lerombolta (1Kir 15,20), III. Tiglát-Pilnéser
pedig a lakosait asszír fogságba hurcolta
(2Kir 15,29).]
Abel-Keramim ("łąka winnic") [1. według
biblijnej Księgi Sędziów 11,33 najdalsze
miejsce (miejscowość), do którego Jefte
ścigał pokonanych Ammonitów; 2. AbelKeramin (potok winnic) - według biblijnej
Księgi Sędziów 11:33, najdalszy punkt
(miasto), do którego Jefte ścigał
pokonanych Ammonitów. Utożsamiona z
jordańskimi miastami Chibrat as-Suk
(Tell el-Umeiri) (8 km na południe od
Ammanu) lub z Na'ur (14 km na
południowy zachód od Ammanu) Miejsce
to położone jest w północnej części
płaskowyżu
Madaby.
Przy
szlaku
starożytnej tzw. "Drogi Królewskiej". W
1984 r. archeolodzy amerykańscy i
kanadyjscy (a od roku 1994 polscy)
odnaleźli tam zespół osadniczy i
cmentarzysko z epoki brązu (m.in.
megalityczny grobowiec z pochówkami)] –
ÁBEL-KERAMIN (szőlőskertek ligete). Ammonita falu Jordántól keletre (Bír 11,33)
Abel-Mechola (potok tańca) [miejscowość według
biblijnej 1 Księgi Królewskiej 19,16-19,
gdzie mieszkał Elizeusz, gdy Eliasz
odnalazł go zajętego orką i namaścił go na
swego następcę w roli proroka. O tej
miejscowości wspomniano również w
Księdze
Sędziów
7,22
w
opisie
rozgromienia Midianitów przez oddział
Gedeona.] – Abel-Mechola [Elizeus próf.
hazája Bet-Seántól D-re feküdt (7,22; 1Kir
4,12; 19,16). N. Glueck a Jordántól K-re
keresi; H.-J. Zobel - több okkal - a Jordán
Ny-i partján Tell-Abu Susra gondol, BetSeántól 14,5 km-re D-DK-i irányban; az itt
felszínre került cserépleletek (Kr. e. 12-6.
sz.)
összhangban
vannak
az
ósz-i
szövegekkel; fekvése megfelel az Euszebiosz
(Onomasztikon 34,20-23) által Bethmaela
néven említett helység adatainak.]
Abelamaim – ÁBELMÁIM (a vizek ligete, siratás
vize) [így nevezi a 2Krón 16,4 az ÁBELBÉT-MAAKA erődítményt]
abelit [1. jest to mieszanina amonowo-saletrzana
złożona z azotanu amonu, trotylu,
dwunitrobenzenu i halitu. Swą nazwę
zawdzięcza brytyjskiemu chemikowi i
wynalazcy Frederickowi Augustusowi
Abel. Jest używany i stosowany w
górnictwie jako kruszący materiał
wybuchowy. 2. mieszanina wybuchowa
złożona z azotanu amonu, trinitrotoluenu i
soli
kuchennej]
–
(chem)
25
ammóniumnitrátból, trotilból és konyhasóból
álló robbanókeverék
Abelmoschus moschatus [roślina olejkodajna] –
Abelmoschus moschatus; Ambretta
abendbrott, abenbrot (kolacja) – (ném.) abenbrot,
vacsora
aberacja [wada soczewek] – (fiz.) lencsehiba
aberracja (łac. ab - od i errare - błądzić, także
aberratio - zabłąkanie się, zbłądzenie) [ 1.
odchylenie, odstępstwo od normy lub
zasady. 2. biol. a. chromosomowa spowodowana mutacją spontaniczną lub
sztuczną nieprawidłowość co do liczby lub
budowy chromosomów, prowadząca do
zmiany dziedzicznych cech organizmu. 3.
fiz. a. chromatyczna - polega na
otrzymywaniu różnych obrazów dla
różnych barw podczas przechodzenia
przez element załamujący światło. 4. a.
sferyczna - polega na powstawaniu
nieostrego obrazu i wynika z różnicy
załamania promieni w zależności od ich
odległości padania od osi układu
optycznego. 5. astr. zmiana położenia
obserwowanego obiektu astronomicznego
spowodowana najczęściej ruchem Ziemi podczas przebywania przez promień
światła odległości pomiędzy obiektem a
obserwatorem
oraz
ograniczoną
wartością
prędkości
światła;
6. nieprawidłowość; 7. pozorne odchylenie
ciał niebieskich od ich rzeczywistego
położenia;
8. wada
soczewek
w
przyrządach optycznych; 9. odchylenie,
zboczenie, np. od normalnego stanu,
zachowania,
przyjętych
norm
postępowania, sposobu myślenia czy też
działania jakiegoś urządzenia. Odstępstwo
od normy lub zasady.]
– aberráció;
csillagászati eltérés (a csillag helyének
látszólagos eltolódása a megfigyelő mozgása
következtében), a lencsék leképezési hibája,
eltérés; (erkölcsi, nemi) eltévelyedés,
beteges hajlam; fejlődési rendellenesség,
pszichikai rendellenesség; valamely élőlény
eltérése a faját jellemző tulajdonságoktól
aberracja chromatyczna – színbeli eltérés,
kromafikus elétérés
aberracja gwiazd – csillagok abberációja
aberracja sferyczna – gömbi eltérés, széfikus
eltérés
aberracja umysłowa – elmezavar, megtévelyedés
aberracyjny, -a, -e [przymiotnik od "aberracja"
(np. aberracyjne pomysły; odchylenie
aberracyjne;
czynniki
aberracyjne;
aberracyjne
podwojenie
odcinka
chromosomu)] – aberrációs
Aberratio ictus [zboczenie działania] – (lat.)
Aberratio ictus; az ütés eltévesztése
-
Wersja 01 01 2017.
Aberratio ictus vel iactus [z łac. zboczenie
działania.
Prawnicze
określenie
nieuregulowanego w polskim prawie
karnym zdarzenia, które polega na
naruszeniu
przez
sprawcę
dobra
prawnego, które zamierzał zaatakować,
ale na szkodę innej osoby, a to z przyczyn
od niego niezależnych, tj. wbrew jego woli
i wbrew jego przewidywaniom.] – elvétés
(latinul aberratio ictus, vagyis az ütés
eltévesztése) [egy büntetőjogi fogalom, a
tévedésnek az az esete, amikor az elkövető
szándéka szerinti eredmény nem az általa
kívánt személy vagy tárgy sérelmére, hanem
más személyen vagy tárgyon következik be.]
abertam [rodzaj sera wytwarzanego z mleka
owczego w Czechach. Produkuje się go w
Karlovych Varach. Jest to ser twardy, o
ostrym smaku, wytwarza się na nim
naturalna żółta lub pomarańczowa
skórka. Zawartość tłuszczu wynosi 45%.
Ser ten dojrzewa dwa miesiące.] – abertam
(juhsajtból készült termék Csehországban,
Karlovy Varyban készítik)
abewilski, -a, -ie – abbeville-i [a Somme folyó
völgyében,
Franciaországban
található
Abbeville városáról elnevezett kőeszközipar.
A folyó kavicsteraszain Boucher de Perthes
folytatott kutatásokat, és számos szakócára
bukkant. A kifejezés olyan szakócákat jelöl,
amelyek koraiak, és egy marokba fogott
kalapácsszerű ütőkővel készítették őket.]
abewilski (fr. Abeville m. we Francji) [staroż.
kultura a. - łowiecka kultura starszego
paleolitu (ok. 500 tys. lat p.n.e.) ze
znaleziskami w Europie, Azji i Afryce;
zwana również abwilską, a dawniej
szelską]
–
abbeville-i
őskőkorszaki
vadászkultúra (i.e. 500 000 éve) [Abbeville
lelőhelyről elnevezett ún. abbeville-i
műveltség korában egy tudatosan kiválasztott
szerszámtípus volt az uralkodó, a mindkét
oldalán megmunkált, 15-20 cm hosszú, két
szélén éllel ellátott ék. A markolat durva, az
éleket erőteljes, változó irányú kőütésekkel
alakították ki,
meghagyva cikcakkos
formáját. Ez az eszköz a legkülönbözőbb
célokra alkalmas, univerzális szerszám.
Alakja
szimmetrikus,
tömege
kiegyensúlyozott]
abessivus
[przypadek
w
językach
aglutynacyjnych i fleksyjnych oznaczający
brak danego desygnatu. Pojawia się w
większości
w
liczbie
pojedynczej.
Występuje w językach ugrofińskich,
zwłaszcza
węgierskim.
Należy
do
przypadków ginących - coraz częściej
zastępują go konstrukcje omowne.] –
abessivus
[abesszívusz] [nyelvt a
névszóragozás határozós esete, amellyel
26
valaminek a nemlétét, hiányát fejezzük ki
állapothatározóként (a magyarban nélkül
névutóval) ← abesse ‘távol van, nincs jelen’:
ab- ‘el’ | esse ‘lenni’]
abfal [niem. Abfall: (1.1) reg. śl. błąd; (1.2) reg.
śl. odpad, odpadek; (1.3) reg. śl. pejor.
głupek;
(1.4)
reg.
śl.
anomalia,
nieprawidłowość]
–
(ném.)
Abfall;
[Słowniczek języka śląskiego] esés, hullás;
selejt, hulladék; (átv.) buta; anomália
abgang [zejście (ze sceny) {n.} [teatr.]] - (német)
abgang; a színész jelenetváltozást hozó
távozása a színpadról, melyet a szerző vagy a
rendező hatásossá fokoz a taps kiváltása
érdekében; a színész hatásos (olykor
hatásvadászó) távozása a színpadról
Abgar V Ukkama bar Ma'nu (Czarny) – V.
Abgarus v. Edesszai V. Abgar v. Abgarus
Uchomo (a fekete) (ie. 4-iu. 7 - iu. 13-50.) az
Oszroénusz Birodalom uralkodója, Edessza
város fejedelme
Abgar V Ukkama bar Ma'nu (Czarny)
[otoczony legendą władca królestwa Osroene
ze stolicą w Edessie. Panował w latach 4 p.n.e. 7 n.e. i 13 n.e. - 50 n.e. Istnieje legenda o
korespondencji między Abgarem V a Jezusem
Chrystusem, powstała prawdopodobnie za
czasów Abgara IX (II/III w.), pierwszego
chrześcijańskiego władcy Edessy. Wykazuje
ona wyraźny wpływ Diatessaronu. W Historii
Kościoła Euzebiusz z Cezarei pisze, że w
nieznanych nam archiwach syryjskich w
Edessie czytał przechowywany list Abgara V
skierowany do Jezusa Chrystusa (Historia
kościelna I 13). Według św. Euzebiusza apostoł
Tomasz wysłał do Edessy jednego z 72
pierwszych po apostołach uczniów Chrystusa,
Tadeusza - pierwszy z apostołów Syrii
rzeczywiście nosił imię Taddajos lub Addajos.
Tadeusz miał uzdrowić Abgara V i nawrócić
Syryjczyków. Z historią korespondencji
między Abgarem V a Chrystusem jest
związany tekst Nauka Addaja. Ananiasz,
wysłannik Abgara V do Jezusa, wrócił do
Osroene z płótnem z odbitym obliczem Jezusa.
Była to "ikona ikon", wizerunek Zbawiciela
nie
ręką
uczyniony
acheiropoietos,
Mandylion. Autentyczność korespondencji
między Abgarem V a Chrystusem podważyli
św. Hieronim (Comm. in Ezech. ad 44, 29-30) i
św. Augustyn (Contra Faustum manich. 28,4;
De consensu Evang. 1, 7, 11). Pod ich wpływem
Dekretem Gelazego z VI w. tekst został uznany
za apokryficzny.] – V. Abgarus v. Edesszai V.
Abgar v. Abgarus Uchomo (a fekete) (ie. 4-iu. 7 iu. 13-50.) az Oszroénusz Birodalom uralkodója,
Edessza város fejedelme [Ókori legendák szerint
Jézussal levelezett, és Tádé keresztelte meg.
Abgar és Jézus levélváltása a Kr. u. 2. században
keletkezett ókeresztény irodalmi mű. Első
változatát szírből fordította görögre, és
egyháztörténeti művében közölte Euszebiosz
egyházatya. Több más nyelven is elterjedt,
hitelességét először Szent Ágoston vonta kétségbe
-
Wersja 01 01 2017.
az 5. században. A minden hitelesség nélküli
fiktív levélváltás Abgar Ukkama („Abgarus a
fekete”) edesszai (Oszroéné) uralkodó (Kr. e. 4Kr. u. 7-ig, majd Kr. u. 13–50 közt uralkodó V.
Abgar) és Jézus egy-egy levelét, valamint az
edesszai levéltár feljegyzését tartalmazza. A Jézus
életéhez fűződő legendák sorába illeszthető a mű.]
Abiasaf ‘(mój) ojciec zebrał’ - ABIÁSZÁF (Atyám
összegyűjtött, az összegyűjtés Atyja,
összegyűjtés; összegyűjtő). [Elkána (2) fia
(2Móz 6,24; az 1Krón 6,23-ban és 9,19-ben
"Ebiásáf"-nak olvassuk)]
Abiasz, Abija, Abiam, Abijja (Bóg jest ojcem) [1.
Drugi syn Samuela; sędzia w Beer-Szebie.
2. Syn Roboama. 3. Siódmy syn Bechora.
4. Kapłan za czasów Dawida. 5. Kapłan,
który wrócił z wygnania. 6. Żona
Chesrona.] – Abija [1. Sámuel próféta
kisebbik fia; testvérével, Joellel, Beerseba
bírása; 2. Roboám fia, Júda második királya
(i.e. 913-911); 3. I. Jeroboám izraeli király
fia; 4. Papi család feje, akiről a Dávid által
24 osztályba sorolt papok nyolcadik osztályát
elnevezték]
ABIJA [1. Hecron (1) felesége (1Krón 2,24);
2. Benjámin (1) unokája (1Krón 7,8); 3.
Sámuel (1) próféta fia (1Sám 8,2); 4. Áron
leszármazottja (1Krón 24,10); 5. Jeroboám
fia (1Kir 14,1-18); 6. Júda királya, Roboám
fia és utóda (2Krón 12,16); 7. Pap Nehémiás
(3) idejében (Neh 10,7); 8. Ezékiás (1) király
anyja (2Krón 29,1). A 2Kir 18,2-ben: "Abi".;
9. Pap, aki Zorobábellel visszajött a
fogságból (Neh 12,4; Lk 1,5)]
Abib (dojrzewający kłos) [pierwszy miesiąc u
Izraelitów zwany także Nisan. Miesiąc, w
którym Izraelici opuścili Egipt, miał 30
dni (dziś od połowy marca do połowy
kwietnia).] – Abib hónap (héb. ’érett
gabona’; vö. Kiv 9,31; Lev 2,14); az első
hónap neve a fogság előtti korban (2Móz
13,4; 23,15; 34,18) [Isten szent naptárja az
Abib, vagy más néven Niszán hónappal
kezdődik (2Móz. 12:2) Az északi féltekén
ennek kezdetét a tavaszi napéjegyenlőséghez
legközelebb álló újhold határozza meg, ami
egyben a nyári időszak kezdete is. Az őszi
napéjegyenlőséggel pedig a téli időszak veszi
kezdetét. A Bibliában tehát csak e két
évidény van számon tartva (1Móz. 8:22;
Zsolt.
74:17).
Az
Abib
hónap
meghatározásának
egyik
fontos
törvényszerűsége az, hogy a Peszach ünnepe
nem eshet a tavaszi napéjegyenlőség elé.]
Abidan (z hebr. mój ojciec jest sędzią) [postać
biblijna ze Starego Testamentu, syn
Geodiniego. Był głową rodu Beniamina w
czasie wędrówki do Ziemi Obiecanej. Był
także nazywany "księciem Beniaminitów".
Podczas święta z okazji poświęcenia
27
przybytku i ołtarza, dziewiątego dnia,
złożył hojną ofiarę. Razem w Mojżeszem,
Aaronem i innymi głowami rodów
przeprowadził spis wszystkich Izraelitów
zdolnych do walki.] – ABIDÁN (az én
Atyám bíró, a jog, az igazságszolgáltatás
Atyja; bíró, az Atya ítél) [Benjámin
törzsének fejedelme (4Móz 1,11; 7,60;
10,24)]
Abidżan (fr. Abidjan) [największe miasto i
główny port morski Wybrzeża Kości
Słoniowej, do 1983 stolica państwa.
Położone na południu kraju, nad Zatoką
Grand Bassam. Zespół miejski w 2002
liczył 3,9 mln mieszkańców. Abidżan leży
wzdłuż laguny Ébiré, która od zatoki
Gwinejskiej i oceanu oddziela mierzeja
Virdi Plage.] – Abidzsán [Elefántcsontpart
legnagyobb városa és az ország korábbi
fővárosa]
abidżańczyk [mieszkaniec Abidżanu, miasta w
Wybrzeżu Kości Słoniowej] – abidzsáni ffi
abidżanka [mieszkanka Abidżanu] – abidzsáni
nő
abidżański, -a, -e [przymiotnik od: Abidżan
(miasto w Wybrzeżu Kości Słoniowej)] –
abidzsáni
abiecadlarz (abecadlarz) – betűsorba szedő v.
rendező ffi; kisiskolás; mutató (index);
betűrendes tájékoztató, betűrendes jegyzék v.
mutató; tanárocska
abiecadło [(1.1) daw. abecadło (zbiór liter); (1.2)
daw. przen. abecadło (podstawy); (1.3) daw.
abecadło (gra towarzyska)] – betűrend,
ábécé, betűsor; vmely tudomány alapja v.
kezdete, elemi ismeretek; ábécéskönyv
(elementarz)
Abida ‘ojciec (mnie) zna’ – ABIDA (az én Atyám
tudja, a megismerés, a tudás Atyja;
megismerés). [Midián fia (1Móz 25,4; 1Krón
1,33)]
abiekcja A+ (w pis. abjekcja) [odrzucenie
czegoś, wzgardzenie czymś, poniżenie] abiectio (a lat. abicio, 'elvet, megaláz'
szóból); „abjekció” (abjection) [a szubjekció
ellentéte és velejárója — az önmagáról való
teljes
lemondás,
nem
puszta
megalázkodással, hanem a mások által
megvetett életforma (állapot) önkéntes
vállalásával. - Az alázatosság hősies
cselekedete. A példát Krisztus adta rá
(kenózisz), a tökéletesség mesterei ajánlják,
a sztek életében gyakori (pl. a kir.
származású Árpádházi Szt Erzsébet kolduló
rendbe lép).]
Abiel ‘(moim) ojcem jest Bóg’ – ABIÉL (Isten az
Atyám, Atyám Isten; az erő, a hatalom
Atyja). [1. Kis (1) atyja, Saul (1) király
-
Wersja 01 01 2017.
nagyatyja (1Sám 9,1); 2. Dávid hőse (1Krón
11,32)]
abietyna (łc. abies, abietis ‘jodła’) [1. biochem.
substancja żywiczna otrzymywana w
naturze gł. z jodły; 2. substancja żywiczna
z drzew iglastych] – abietin [tűlevelű fából
készült gyantás szubsztancia v. anyag;
gyantaszerű anyag, melyet a sűrű terpentin és
a canadai balzsamnak
vízzel
való
ledesztillálásakor visszamaradó tömegből
kapnak]
abietynowy [chem. kwas a. - terpen, gł. składnik
kalafonii; alkaliczne sole kwasu a. to
pianotwórcze mydła żywiczne] – abietinAbiezer ‘(moim) ojciec jest wspomożycielem’
(„Mój ojciec mnie wspomaga") – ABIÉZER
Atyám segítség, a segítség atyja; segítő). [1.
Manassé törzse egyik nemzetségének feje
(Bír 6,11-24; Józs 17,2). 4Móz 26,30
"Jezer"-nek nevezi; 2. Dávid hőse (1Krón
11,28)]
Abigail (hebr. Abigail lub Abigal) (twórczyni
radości) ‘(mój) ojciec się uradował’ [1.
Karmelitka, została żoną Dawida po
śmierci jej męża Nabala. 2. Przyrodnia
siostra Dawida. 3. postać biblijna ze
Starego Testamentu. Jedna z żon Dawida.
Wcześniej była żoną zamożnego Nabala z
miasta
Maon.
Była
roztropna
i
atrakcyjna.] – Abigail, Abigal, Abugal:
ószövetségi női név (az én Atyám
örvendezik, Atyám az öröm, az öröm Atyja,
Atyám az öröm forrása) [1. Nábál, majd
később Dávid felesége (1Sám 25,3.39-44);
Nabal özvegye, Dávid egyik felesége és
második fiának, Kileábnak az anyja
(1Sám23). = Nabal felesége, aki Júdea D-i
részén, Kármelben lakott, okos volt és
nagyon szép. Amikor fösvény férje és Dávid
közt nézeteltérés támadt, ~ megsejtette
Dávidban
a
majdani
uralkodót
és
megbékítette (1Sám 25,2-42). Férje halála
után Dávid háremébe került és vele ment
Gátba (27,3), Ciklagba (30,5) és Hebronba
(2Sám 2,2). 2. Dávid nővére (1Krón 2,16); 3.
Izáj lánya (2,16 kk.; 2Sám 17,25), Amaza
anyja.]
abigeatus [z łac. abigo – odganiać, odpędzać, w
dawnem prawie polskiem oznacza
kradzież
bydła
z
pastwiska,
bydłokradztwo. Abigeus zwał się już w
prawie rzymskiem bydłokradca.] – a
marha elhajtása; marhalopás, tolvajlás
Abihail (z hebr. mój ojciec jest siłą, mocą) [postać
biblijna
ze
Starego
Testamentu,
prawdopodobnie żyła w X w., córka
Eliaba, jedna z żon króla Roboama, matka
Jeusza, Szeremiasza i Zahama.] –
ABIHAIL (az Atyám erősség; az erősség,
28
erő, hatalom Atyja). [1. Lévita, Súriel atyja
(4Móz 3,35); 2. Abisúr felesége (1Krón
2,29); 3. Gádita férfi (1Krón 5,14); 4.
Roboám felesége (2Krón 11,18); 5. Eszter
királyné apja (Eszt 2,15)]
Abihu (Bóg jest mój; ‘on jest ojcem’) [postać
biblijna ze Starego Testamentu. Młodszy
syn Aarona. Został kapłanem, ale umarł,
kiedy wraz ze swoim bratem Nadabem
ofiarował Bogu ogień inny, niż był
nakazany. 2 ofiarował przez Boga nie
wskazany ogień, za co był ukarany
śmiercią. Przypadek ten uczy, że Boga
należy czcić tak jak Jego słowo nakazuje.
Wielbienie Boga w niewłaściwy sposób,
nawet przy dobrych chęciach ma bardzo
fatalne skutki. Był synem Aarona i bratem
Nadaba.] – Abihu (héb. ’İ [= Isten] atya’)
[Áron és Eliseba 2. fia (Kiv 6,23), egy kihalt
papi osztály ősatyja. születének Áronnak:
Nádáb és Abihu, Eleázár és Ithamár. És
meghalának Nádáb és Abihu, mikor idegen
tűzzel áldozának az Úr előtt. Mózes IV.
könyve 26. rész 60-61.]
Abihud ‘ojciec jest dostojeństwem’ – ABIHÚD
(Atyám felség, csillogás, gazdagság; a
dicsőség, hírnév, gazdagság, tisztelet Atyja).
[Benjámin unokája (1Krón 8,3)]
abiit ad plures [abi-it ad plures] [(łc., dosł.
‘przyłączył się do większości’) umarł; z
Uczty Trymalchiona Petroniusza] – (lat.)
abiit ad plures; a többséghez társult; meghalt
abiit, evasit, excessit, erupit [odszedł precz,
umknął, wyrwał się (Cycero)] – elment,
elmenekült, kiszabadult
abiit, non obiit [abi-it, non obi-it] [1. odszedł, ale
pamięć o nim nie zaginęła; 2. (łc., dosł.
‘odszedł, nie umarł’) odszedł, ale pamięć o
nim nie zaginęła] – (lat.) Abiit, non obiit;
elment, de nem halt meg [A latin ember
sírköveire azt szokta vésni: non obiit, abiit azaz: nem halt meg, csak elment]; eltávozott,
de emléke örök
Abija a. Abijasz (‘ojcem moim jest Jehowa’), Abi
(skrócona forma) [żona króla judzkiego
Achaza, matka króla Ezechiasza, córka
Zachariasza (2Kn 29:1; 2 Kl 18:2)] – ABI
v. Abija (héb. ’Jahve az atyám’; Atyám az
Úr, Atyám): az ÓSz-ben 7 személy neve.
[Ezékiás (1) király anyja (2Kir 18,2; a 2Krón
29,1 "Abijá"-nak (8) nevezi)]
Abijam, t. Abijjam (którego Bóg jest ojcem)
[imię męskie; syn i następca króla Judy,
panował 3 lata chodził w grzechach
swojego ojca Roboama, mimo to
spoczywało na nim błogosławieństwo
Dawida. Współcześnik proroka Iddo.] –
Abijam (Abijjá) Júdea királya, három évig
uralkodott (i.e. 913—911)
-
Wersja 01 01 2017.
Abijatar,
Abiatar
(z
pełności;
‘ojciec
wspaniałości; ojciec nadmiaru’) [najwyższy
kapłan
za Dawida,
syn
kapłana
Achimelecha; uszedł rzezi kierowanej na
rozkaz Saula; w niełasce u Salomona za
uczestnictwo w powstaniu Adoniasza.
Wspomniany przez Boga w Ewangelii
Marka 2;26.] – Abjátár (az Atyám bőség, a
bőség, nagyszerűség, a teljesség, az erény
Atyja). [Ahimélek (1) főpap fia és utóda
(1Sám 22,20); Dávid hűséges tanácsadója
(2Sám 15,24; 17,15; 19,11); Salamon
megfosztotta főpapi tisztétől, mert Adónia
(1) mellé állt (1Kir 2,26.35).]
Abilena ("skarga", "troska") [rzymski okręg
położony na północny zachód od
Damaszku, w okolicach gór Antyliban, na
północ od Hermonu. Stolicą była Abilena
nad Abana (Barada). Biblijna Ewangelia
Łukasza pisze, że tetrarchą Abileny był
Lizaniasz.] – ABILÉNÉ (rét, keserűség
ligete,
szenvedés
ligete,
siratóhely)
[Fejedelemség
Antilibanontól
keletre;
Keresztelő János fellépése idején Lisániás
volt a negyedes fejedelme (Lk 3,1)]
Abimelech (z króla) ‘mój ojciec jest królem’ [1.
Król Gerary, wziął za żonę Sarę, myśląc,
że to siostra Abrahama. 2. Inny Abimelech
również był królem. Wziął Rebekę do
swojego haremu. 3. Syn Gedeona i jego
nałożnicy. Zabił 70 swoich braci; sam
został później zabity przez kobietę
odłamkiem kamienia młyńskiego. 4.
Kapłan za czasów Dawida zwany także
Achimelech.] – Abimelech, Abimelek (héb.
’az atya malku’) [1. Több filiszteus királynak
neve, akik Gerárban székeltek. Úgy látszik,
mellékneve volt a filiszteus fejedelmeknek,
akiket tehát «királyatyám»-nak szólítottak
volna. A Szentirás az Ábrahám és Izsákról
szóló elbeszélésekben említi Abimelech
filiszteus királyt. Ábrahám megöletésétől
való félelmében azt állította feleségéről
Sáráról, hogy a nővére. (1 Móz 20.); 2. Az
Abimelech nevet viselte Gideonnak egy fia
is, aki 70 testvérét megölette, hogy az
uralmat magának biztosítsa, de egy lázadás
alkalmával szintén megöletett. (Birák, 9. f.)]
ABIMÉLEK (király az apám, egy király apja;
atya-király; valamennyi filiszteus király közös
címe). [1. Gérár, filiszteus város királya (1Móz
21,22-24); 2. Gérár egy másik királya (1Móz 26);
3. Gedeon fia egyik ágyasától (Bír 8,31). 4. A
Zsolt 34,1-ben szereplő filiszteus király; 5. Pap
Dávid korában (1Krón 18,16)]
Abinadab (szlachecki) ‘ojciec jest chętny
(szlachetny; wspaniałomyślny)’ [1. Izraelita,
w którego domu stała skrzynia Pańska
przez wiele lat po zwróceniu jej przez
Filistynów. 2. Jeden z synów Izaja. 3.
Jeden z synów Saula, zabity wraz ze
swymi braćmi w ostatniej bitwie Saula z
Filistynami. 4. Ojciec jednego z oficerów
Salomona.] – Abinádáb (héb. ’az atya
bıkezőnek mutatkozott’) [4 személy neve az
ÓSz-ben. - 1. Több bibliai személy neve. 2.
Meg kellett halnia, mert Jeruzsálembe
szállításakor megérintette a frigyládát,
amikor azt meg akarta támasztani, mivel a
szekeret húzó ökrök megbotlottak (2Sám
6,3-8; 1Krón 13,6-11).]
29
ABINÁDÁB (Atyám bőkezű, nemes; nemesek
Atyja, a bőkezűség Atyja; az Atya önként,
szívből ajándékoz). [1. Lévita, akinek házában
egy ideig a szövetség ládáját őrizték, Uzza (5)
atyja (1Sám 7,1-2).; 2. Isai fia (1Sám 16,8;
17,13); 3. Saul (1) fia (1Sám 31,2); 4. Salamon
rokona (1Kir 4,11).]
abiogen – (gör.) abiogén; a kozmikus sugárzás
vagy a nap ibolyántúli sugárzásának hatására
szervetlenből ketetkezett szerves (anyag)
abiogeneza (a- + gr. bíos ‘życie’ + génesis
‘pochodzenie’)
[biol.
samorództwo;
powstawanie z materii nieożywionej, np.
poprzez
syntezę
monomerów
biologicznych: aminokwasów, cukrów] –
(gör.) abiogenezis; az élő anyag keletkezése
szervetlenből az évek százmilliói során
szerves vegyület keletkezése szervetlenből
kozmikus v. ibolyántúli sugárzás hatására;
ősnemzés, generatio spontanea
abiogenny, -a, -e – (gör.) abiogénabiologia (a- + gr. bíos + logos ‘słowo’) [1. nauka
o ciałach nieorganicznych; 2. biol. nauka o
przyrodzie nieożywionej] – abiológia;
szervetlen testek tudománya
abiologiczny, -a, -e [dotyczący abiologii] –
abiológiai
Abinoam z Kedesz (z hebr. ojciec jest łaskawy
powabny, mój ojciec jest wdziękiem) [postać
biblijna ze Starego Testamentu. Pochodził
z pokolenia Naftaliego. Był ojcem Baraka]
– ABINOÁM (Atyám jóság, a kedvesség
Atyja, a jóindulat Atyja). [Bárák atyja (Bír
4,6)]
abiotyczny (a- + gr. bíotos ‘żywy’) [1. biol. ten,
który nie odnosi się do życia ani systemu
biologicznego. 2. fiz., chem. a. faktor czynnik nieożywiony, np. temperatura; 3.
nieożywiony] – abiotikus; élettelen
Abiram ‘ojciec jest wysoki (wywyższony)’
[(religie) 1. syn Eliaba z plemienia
Rubena, przeciwnik Mojżesza; 2. wraz z
Korachem i Datanem zbuntował się
przeciwko Mojżeszowi] – Abirám (Abiron,
Abiran) (héb. ’az atya fölséges’) [Eliab fia
Ruben törzséből. a pusztai vándorlás során a
Mózes ellen lázadók egyik vezére, akinek
büntetése az lett, hogy családjával, valamint
Korahhal és Datannal – a lázadás másik két
-
Wersja 01 01 2017.
vezérével – együtt a föld elnyelte, a lázadás
többi résztvevőjét tűz emésztette el (4 Móz
16.)]
abisal, abysal, strefa głębinowa, strefa abysalna
(od gr. ábyssos - bezdenna głębia, otchłań)
[1. najgłębsza strefa oceanów i mórz; 2.
strefa głębokościowa mórz, oceanów i
głębokich jezior pomiędzy strefą batialną
a hadalną (głębokości od ok. 3000-4000 m
pod poziomem lustra wody aż po ok. 6000
m). Najuboższa w składniki pokarmowe,
pozbawiona światła, charakteryzuje się
niską temperaturą (ok. 2 °C) i wysokim
ciśnieniem wody (ok. 200-600 atmosfer); 3.
geogr. najgłębsza strefa wodna, zwł.
oceaniczna, gdzie nie dochodzi światło
słoneczne; abysal] – (gör. ἄβυσσος abyssos,
ábyssos) mélytengeri zóna; az óceánok és
tengerek legmélyebb rétege
 zwierzę żyjące wyłącznie w abisalu –
mélységi
rétegben
élő
állatok;
mélységkedvelő
abisalny, -a, -e; abysalny, -a, -e [geogr. związany
z najgłębszą strefą wodną, otchłanią,
mieszczący się w abisalu] – mélységi,
abisszikus
Abisaj (z daru); Abiszaj ‘ojciec jest (istnieje)’ [1.
syn siostry Dawida Sarii, brat Joaba,
wierny oficer Dawida. Razem z Dawidem
został w obozie śpiącego Saula. 2.
siostrzeniec i wierny sługa Dawida] –
Abisaj, Abisái (Atyám ajándék; az ajándék, a
jómód Atyja; a gazdagság forrása; az akarat
Atyja, akaraterős) [bibliai hős, Dávid
unokaöccse és hűséges szolgája) - Dávid
nővérének, Sérujának a fia; Asáel (1) és Jóáb
(1) testvére; mindig hűséges volt Dávidhoz
(1Sám 26,6-9; 2Sám 3,30; 16,9; 1Krón
18,12-13)]
abisologia [nauka o wnętrzu ziemi] –
mélységkutatás, az abisszikus rétegek v. a
Föld belsejének kutatása
abisynka [1. rodzaj studni; 2. herbatnik;
3. mieszanka kawy zbożowej i cykorii; 4.
pompa ręczna] – kútfajta; teasütemény,
keksz; gabonából és cikóriából készült
kávékeverék; kéziszivattyú
Abisyńczyk [obywatel Abisynii], Abisynka
[obywatelka Abisynii] – abesszín (ffi/nő)
Abisynia [dawna nazwa Etiopii, wywodząca się
najprawdopodobniej od nazwy plemienia
południowo arabskiego Habesz, które
przywędrowało do Afryki przypuszczalnie
jeszcze p.n.e.] – Abesszínia [Afrika az
emberiség bölcsője. Ezt a paleolitikum vége
előtti korból származó leletek bizonyítják.]
abisyński, -a, -ie – abesszín, abesszíniai
abisyńskie języki – abesszín nyelvek
30
Abiszag (omyłka ojcowska) [dziewczyna, która
pielęgnowała Dawida w starości; 'ale jej
król nie poznał'. Po śmierci Dawida syn
jego Adoniasz chciał ją za żonę, za co
ukarany został śmiercią przez Salomona.
Pochodziła z Sunem, dlatego zwana także
Szunamitką.] – Abiság (atyám vándorolt,
atyám tévelygett; a tévelygés, könnyelműség
atyja; a könnyelműség birtokosnője;
könnyelmű, tévelygő nő) [az idős és beteg
Dávid gondozására kiválasztott szép, fiatal
Sunemita lány, aki a király egyik felesége
lett. Dávid halála után Adonija akarta
feleségül venni (1 Kir 1,3; 2,13-25)]
Abiszua prawdop. ‘ojciec jest pomocą’ - ABISUA
(Atyám üdvösség, előkelőség, jómód,
szabadítás;
az
üdvösség,
szabadítás,
szerencse, biztonság Atyja) [1. Fineás (1) fia
(1Krón 6,4-5; Ezsd 7,4); 2. Benjáminita férfi
(1Krón 8,4)]
Abiszur ‘ojciec jest murem (obronnym)’ –
ABISÚR (Atyám kőfal, a kőfal Atyja; a
dallam Atyja; énekes) – Sammai (1) fia
(1Krón 2,28-29)
Abital ‘ojciec jest rosą’ – ABITÁL (Atyám harmat,
a harmat Atyja a harmat forrása; az élet
üdesége). [Dávid felesége (2Sám 3,4; 1Krón
3,3)]
Abitub ‘ojciec jest dobrocią’ - ABITUB (Atyám a
jóság, a jóság Atyja; a jó forrása vagy
eredete) [Benjáminita férfi (1Krón 8,11)]
abituriencki, -a, -ie [w pis. abiturjencki] –
(dawno) abituriens; érettségiző, érettségizett
abiturient (niem. Abiturient ze ś.łc. abituriens, ntis ‘mający odejść’ od łc. abitus ‘oddalenie
się’) [1. ktoś, kto zdał maturę lub został do
niej dopuszczony; 2. uczeń dopuszczony
do matury], abiturientka – (lat.) abituriens
(fiú/lány); érettségiző, érettségizett (az
érettségi után az iskolából távozó diák)
abiturientka [uczennica kończąca szkołę, zwykle
średnią] – érettségiző diáklány
Abiud prawdop. ‘ojciec jest dostojeństwem’ ABIUD (Atyám dicsőséges, az Atyám
méltóság, a dicsőség, tisztesség Atyja)
[Zorobábel fia, Jézus Krisztus őse (Mt 1,13)]
abiudykacja (łc. abiudicare ‘odmówić’) [praw.
sądowa odmowa przyznania prawa do
czegoś] – (lat abiudicatio) abjudikáció; (jog)
törvény előtti megtagadás
abjuracja [z łac. abjuratio – odprzysięganie,
znaczyła w prawie polskiem formę
prawną urzędownego ustąpienia rzeczy
jakiej, z wyprzysiężeniem się jej
własności. Abjuracja w rzeczach wiary
znaczyła
odrzysiężenie
się
czyli
wyrzeczenie się błędów kacerskich] (latin) abjuratio, a jogtudományban eskü
alatti eltagadása, visszavonása vminek
-
Wersja 01 01 2017.
abjurować [wyrzec się] – lemondani vmiről
ablacja (łc. ablatio od auferre, ablatum ‘zabrać,
usunąć’)
[1. topnienie
lodowca;
2. kruszenie powierzchni stoku przez wody
opadowe;
3. sposób
chłodzenia
powierzchni
statków
kosmicznych;
4. amputacja lub odwarstwienie się
tkanek; 5. zdjęcie lub odjęcie czegoś. 6.
geol. powolne usuwanie zwietrzeliny z
powierzchni lądu lub lodu na skutek
działania czynników atmosf., np. wiatru,
deszczu, temperatury. 7. med. samoistne
odłączenie się (np. a. siatkówki) lub
operacyjne usunięcie (a. piersi). 4. techn.
sposób chłodzenia powierzchni b. szybkich
samolotów
przez
odparowanie
pokrywających je materiałów] – abláció;
(geológia) elhordás, lemosás (víz, szél, stb.
által); mállási termék; (orvosi) eltávolítás)
ablacyjny, -a, -e – ablációs
Ablefarus panoński, okularowiec panoński
(Ablepharus kitaibelii) [gatunek jaszczurki
z rodziny scynkowatych. Mała, smukła, o
szeroko rozstawionych, krótkich nogach.
Grzbiet metalicznie błyszczący, brązowy
lub oliwkowy, brzuch - zielonkawy lub
niebieskawy. Występuje w krajach
bałkańskich, na wyspach na Morzu
Jońskim i Egejskim, w europejskiej części
Turcji i południowej części Słowacji i
Czech.] - pannon gyík (Ablepharus kitaibelii
fitzingeri) [egy, a Földközi-tenger keleti
medencéjében elterjedt gyíkalfaj, mely a
vakondgyíkfélék vagy szkinkek családjának
egyetlen Magyarországon is előforduló
képviselője. Az Ablepharus kitaibelii faj és
alfajainak taxonómiája nem stabil, ezért több
helyen nem találkozhatunk ezzel, a nevében
Kitaibel Pál magyar botanikusnak és Leopold
Fitzinger zoológusnak emléket állító alfajjal.]
ablegier [rodzaj sadzonki] – dugvány (odkład)
ablegrować
(ablegruje)
–
dugványozással
szaporítani
ablucja [1. z łac. ablutio – umywanie, znany
jeszcze u pogan obrządek religijny
umywania ciała przed przystąpieniem do
ofiar. „W liturgjach kościoła katolickiego
znane są ablucje trojakie: 1) ablucja głowy
(capitilavium), 2) ablucja nóg (pedilavium)
i 3) ablucja rąk (manilavium); 2. rytualne
obmycie ciała lub przedmiotów kultu] –
31
ablutio; (egyházi) kézmosás (áldozás után, a
róm.kat. mise közben)
abnegacja – abnegáció; önmegtagadás, lemondás,
áldozatkészség;
lomposság,
önmaga
elhanyagolása (öltözködésben); eltagadás,
letagadás
abnegacki, -a, -ie – lompos, nemtörődöm;
rendetlen
Abner (ze światła) ‘ojciec jest lampą’ [syn Nera,
kuzyn Saula i hetman jego wojsk.
Zasztyletowany przez Joaba.] – Ábner (az
Atyám szövétnek; a világosság Atyja)
[Isbaál hadvezére, Joáb orvul megölte] [Saul
(1) unokatestvére és hadvezére (1Sám
14,50). Saul halála után Ábner Isbósetet tette
Izráel királyává (2Sám 2,8-9). Később Dávid
mellé állt, Jóáb azonban megölte (2Sám
3,26-30)]
abnegat [człowiek niedbający o swój wygląd, o
swoje korzyści] – lompos, nemtörődöm;
rendetlen (niechluj), hanyag (ember); [tréfás]
bölcselő, remete, különc
abnegatka – lompos, nemtörődöm; rendetlen nő
abnegować – abnegálni; eltagadni
abnormalny, -a, -e (nienormalny) – (lat.)
abnormis, abnormális; rendellenes, kivételes,
szabályellenes, a szabályostól v. normálistól
eltérő; fonák, visszás; természetellenes,
beteges
abiudykacja (w pis. abjudykacja) [1. nieuznanie
przez sąd czyichś praw własności; 2.
odmowa
uznania
praw
własności,
orzeczona przez sąd] – vki tulajdonjogának
bíróság általi el nem ismerése
abiuracja
(w pis. abjuracja) [publiczne
wyparcie swoich zapatrywań] – (lat.)
abjuráció,
megtagadás,
visszavonás;
valamilyen nézetnek v. tannak esküvel való
megtagadása
abiurować – megtagadni, visszavonni; valamilyen
nézetet v. tant esküvel megtagadni
abklacz [błąd w procesie druku znaczka,
polegający
na
lustrzanym
odbiciu
rysunku na odwrotnej stronie znaczka];
abklacze – bélyegnyomási hiba
ablaktacja (łc. ablactare ‘odstawić niemowlę od
piersi’) [1. bot. szczepienie przez nacięcie i
złączenie gałęzi sąsiadujących drzew lub
krzewów. 2. zool. odstawienie młodego od
karmienia przez matkę 3. sposób
szczepienia
roślin]
–
ablaktáció;
összenövés, elválasztás; növény oltás módja
ablaktować [stosować ablaktację] – elválasztani
ablaktowanie – ablaktálás; összeforrasztás,
gyümölcsfák nemesítésének egyik módja;
(orv) szopós csecsemő elválasztása az
anyától; anyatej apadása, megszűntetése
-
Wersja 01 01 2017.
ablativus; ablatiwus (łc. casus ablativus) [1.
językozn. łaciński przypadek w odmianie
deklinacyjnej
odpowiadający
pol.
konstrukcjom z przyimkami z czego i od
czego. 2. przypadek deklinacji łacińskiej] –
(lat.) ablativus; határozói eset v. határozóeset
ablativus absolutus [łacińska konstrukcja
składniowa złożona z rzeczownika lub
zaimka w ablatiwie oraz imiesłowu
(rzadziej rzeczownika lub przymiotnika)
również w ablatiwie, pełniąca funkcję
określeń o charakterze okolicznikowym] –
(lat.)
ablativus
absolutus
határozói
mellékmondat szerepét betöltő igeneves
szerkezet (főleg a latin nyelvben)
ablatowanie – meghatározás
ablatyw
(łac.
ablativus)
[forma
charakterystyczna dla łaciny, która jako
jedyny język europejski przechowała ten
przypadek
z
pierwotnego
zestawu
ośmioprzypadkowej
deklinacji
praindoeuropejskiej. Właściwy ablatyw
(ablativus
separationis)
wyraża
odchodzenie i oddzielanie się od czegoś.
Oprócz tego spełnia też rolę narzędnika i
miejscownika na zasadzie synkretyzmu
przypadków (w łacinie nie ma oddzielnego
narzędnika, a miejscownik jest w zasadzie
w zaniku) i wiele innych funkcji (np.
ablativus qualitatis, ablativus instrumentii,
ablativus auctoris). Jako osobny przypadek
występuje ablatyw także w sanskrycie.] –
(lat.) ablativus; határozói eset v. határozóeset
ablatywność – vminek határozóeseti volta
ablatywny, -a, -e – határozóeseti
ablegacja (łac. ablegatio ´odesłanie, oddalenie´) visszaküldés,
visszaadás;
elküldés,
eltávolítás, elbocsátás; eltávolodás
ablegat [wysłannik, delegat] – ablegatus (lat.
'követ,
küldött,
megbízott');
küldött,
kiküldött, követ,
delegátus, megbízott,
képviselő; a pápai kúriának külön
megbízással, de nem diplomáciai és
joghatósági fölhatalmazással küldött követe
ablegatus absentium (łac.; hist.) – (lat.) ablegatus
absentium [ablegátusz abszencium] v.
absentium ablegatus (lat. 'a távollévők
követe') – ‘távollévők követe’, távollevők
küldötte, elmaradtak követe [1. a magyar
rendi országgyűlésen (1848 előtt) olyan
köznemes jogállása, aki egy távolmaradó
főrend vagy egy főrend özvegye helyett,
annak küldötteként vett részt a diéta ülésein,
az alsóházban, és szavazati jog nélkül.
Használatos volt absentium ablegatus
formában is. Latin kifejezés. 2. 1848-ig az
országgyűlésen meg nem jelent főrendeknek
vagy özvegyüknek, árváiknak a nemességből
választott képviselői. - Az alsó és felső tábla
32
1608: történt kialakítása után az alsó táblán a
vm. követek és kápt-ok mögött gyakorlatilag tanácskozási és szavazati jog
nélkül - foglaltak helyet. Két személynél
többet nem képviselhettek, jogosultságukat
megbízólevéllel igazolták.]
ableger [pęd, odkład; oddział; pot latorośl] –
rügy, csemete, hajtás, sarj, rész, oltóág;
fióküzlet
ablegier [rodzaj sadzonki] – palánta, csemete,
dugvány fajta
ablegierek – csemete
ablegować – rügyezni, hajtani
ablegowanie – rügyezés, hajtás
ablegry (odkłady) – bujtások, dugványok,
bujtóágak
ablucja (łc. ablutio ‘mycie; obmycie’ od abluere,
ablutum ‘obmywać’) [1. obmycie części lub
całego ciała. 2. religiozn. w Kościele katol.
obmywanie kielicha i palców kapłana po
komunii; w islamie obmycie ciała przed
modlitwą. 3. żart. lm. ablucje - mycie się,
kąpiel.] – (lat.) ablutio; ablúció; vall
kultikus tisztaságot célzó mosakodás,
lemosás, öblítés; (rel.) purificatio (lat.
'megtisztítás'); a liturgiában a kehely és a
cibórium öblítése és megtörlése a
purificatoriummal
[Célja,
hogy
az
Eucharisztia morzsái ne maradjanak a szt
edényekben. A II. Vatikáni Zsinatig előbb
borral, majd vízzel, 1969 után csak vízzel
történik.]
Ablue, pecte canem, canis est et permanet idem
[Umyj, uczesz psa, psem jest i psem
pozostanie] – Ablue, pecte canem! Canis est
et permanet idem. = Fürdesd és fésüld bár a
kutyát, az mindig kutya marad.
abłaucha [czapa futrzana z uszami] – nagy füles
szőrmesapka
abneg (AB negative), czyli Rh- – AB negatív
abnegacja (p.łc. abnegatio ‘odmowa’ od łc.
abnegare ‘odmawiać’) [filoz. postawa
życiowa
charakteryzująca
się
wyrzeczeniem wygód, przyjemności i
zaniedbaniem się] – (lat.) abnegatio
(tagadás), abnegáció; abnegat; lemondás,
letagadás, eltagadás
abnegat – fn. lat. abnegátor; tagadó, letagadó
abnormalność – rendellenesség, szabálytalanság;
fonákság, visszásság, eltorzulás; beteges,
abnormális tulajdonság, , megnyilatkozás
abo [dawniej (dziś tylko gwarowo): albo; Mogło
mieć też znaczenie a, i.] [Słowniczek języka
śląskiego] – vagy
abolicja (łc. abolitio ‘zniesienie, usunięcie’ od
abolere ‘usunąć, znieść’) [1. akt prawny
nakazujący umorzenie lub niewszczynanie
postępowania
karnego;
2. zniesienie
-
Wersja 01 01 2017.
jakiegoś prawa; 3. praw. akt łaski w
formie zakazu prowadzenia lub nakazu
umorzenia
spraw
dotyczących
określonych rodzajów przestępstw; często
razem z zobacz amnestią] – (lat.) abolíció;
törlés,
eltörlés;
megszüntetés,
megsemmisítés; törvény hatályon kívül
helyezése; pertörlés; (hist.) II. József császár
(ur.
1780-90)
eljárása,
mellyel
a
monarchiában
szerzetesrendeket
és
rendházakat törölt el. A szerzeteseket
szétszórta, a rendházak ingatlanait lefoglalta,
ingóságait a kincstár javára elárvereztette.
abolicjonista [1. zwolennik zniesienia jakiegoś
prawa; 2. w XVIII–XIX w.: zwolennik lub
uczestnik ruchu na rzecz zniesienia
niewolnictwa],
abolicjonistka
–
abolicionista, a halálbüntetés eltörlésének
híve (ffi/nő)
abolicjonistyczny, -a, -e – abolicionista
abolicjonizm [1. ruch dążący do zniesienia
jakiegoś prawa. 2. społ., polit. od końca
XVIII w. ruch dążący do zniesienia
niewolnictwa w koloniach, szczególnie
prężny
w
Ameryce
Płn.;
także
prowadzona wojna przeciw prostytucji w
XIX w. w W. Brytanii; 3. w XVIII i XIX
wieku ruch społeczno-polityczny i ideowy
w Europie (głównie w Wielkiej Brytanii i
Francji) i obu Amerykach (głównie w
USA), stawiający sobie za zadanie
zniesienie niewolnictwa i związanego z nim
handlu ludnością murzyńską.] – (lat.)
abolicionizmus (lat. 'eltörlés, megszüntetés');
1. a rabszolgaság eltörlését célzó mozgalom,
főleg az USA-ban a XIX. században; a néger
rabszolgaság
megszüntetéséért
küzdő
mozgalom. A 18. sz. végén bontakozott ki,
legjelentősebb 1830-60: az USA-ban volt. Az
amerikai polgárháború eredményeként 1863:
a négerek formális egyenjogúságot kaptak. 2. valamilyen törvény (pl. halálbüntetés) v.
intézmény eltörlését célzó társad. mozgalom.
- 3. újabban a prostítúció és a halálbüntetés
elleni mozgalom; erkölcsrendészeti eljárás,
amely az iparszerű prostitúciót nem
szabályozza, hanem tiltja és üldözi, szemben
a Napóleon óta sokfelé meghonosodott
reglementarizmussal, amely „szabályozza”,
vagyis
bizonyos
rendőrorvosi
és
közigazgatási feltételekhez kötve megengedi.
abolicyjny, -a, -e – (lat.) abolíciós
abominabilny, -a, -e – abominabilis, utálatos
abominacja [obrzydzenie, wstręt] – útálat, undor,
borzalom, iszonyat (obrzydzenie)
abominacyjny, -a, -e – utálatos, undorító,
borzalmas, iszonyatos
abominacyjny spektakl – borzalmas v. szörnyű
látvány
33
„Abominatio
desolationis"
—
brzydkość
spustoszenia!
–
(lat.)
abominatio
desolationis; vészt hozó undokság.
abonament (fr. abonnament) [1. opłacone prawo
do korzystania z jakichś usług; też: dowód
uiszczenia takiej opłaty; 2. opłata z góry
za użytkowanie miejsca, sprzętu lub
terminowe
otrzymywanie
jakiegoś
produktu; prenumerata, rezerwacja,
przedpłata] – (fr.) abonnement; bérlet,
előfizetés, megrendelés
abonament na obiady – ebédelőfizetés, előfizetés
ebédre
abonament radiowy – rádió-előfizetési díj
abonament teatralny – színházi bérlet
abonament telefoniczny – telefon előfizetés
abonament tramwajowy – villamosbérlet
abonament za miesiąc – havi előfizetési díj
abonamentować – abonnálni, abonnírozni;
előfizetni, megrendelni, bérelni
abonamentować tego typu rzeczy w samochodzie
– megrendelni az autóban ezt a típusú dolgot
abonamentowy, -a, -e – előfizetési, bérleti,
előfizetéses
abonamenty nieważne – bérletszünet
abonencki, -a, -ie – előfizetői, megrendelői; bérlői
abonent (fr. abonné; niem. Abonnent) [1. osoba
korzystająca z abonamentu; 2. osoba
opłacająca abonament] – abonens;
előfizető, megrendelő; bérlő
abonent periodyków – időszaki sajtó v. lapok
előzizetője
abonent radia, abonent radiowy – rádióelőfizető
abonent
telefoniczny
–
telefonelőfizető;
telefontulajdonos, telefonbérlő
abonentka – női előfizető
abonować (fr. abonner) [opłacać z góry
użytkowanie lub terminowe otrzymywanie
czegoś; prenumerować] – abonálni;
előfizetni, megrendelni; bérelni
abonować gazetę – újságot előfizetni
abonować miejsce w teatrze – színházbérletet
váltani
abonować się – előfizethető
abonować się do czegoś albo gdzieś – vmire v.
vhol előfizethető
abonowanie – előfizetés, váltás
aboral, aboralny, -a, -e – aborális; a szájnyílással
ellentétes irány, szájtól távoli (anatómiai
fogalom)
aborcja (łac. abortio, aborcio; poronienie) [1.
zabieg przerwania ciąży; 2. sztuczne lub
naturalne przerwanie ciąży; 3. poronienie
płodu; 4. med. sztuczne lub naturalne
przerwanie ciąży, poronienie. 5 wet.
chorobowe poronienie u bydła i świń
-
Wersja 01 01 2017.
wywołane przez bakterie z gat. Brucella
(tzw. pałeczki ronienia)] – (művi) abortusz,
küret,
méhkaparás,
magzatelhajtás,
angyalcsinálás, kaparás, küret (a lat.
aborior, 'elvetél', 'idő előtt világra jön'
igéből) [a szó általános értelmében a még
életképtelen magzat eltávozása a méhből;
szorosan véve az emberi magzat távozása
vagy eltávolítása a méhből; az alábbiakban:
az emberi magzat távozása vagy eltávolítása
az anyaméhből 28 hetes kora előtt. Későbbi
időpontban már koraszülésről van szó.]
aborcjonista [1. zwolennik dopuszczalności
przerywania ciąży; 2. zob. aborter];
aborcjonistka – a terhességmegszakítást v.
abortuszt elfogadó v. támogató (ffi/nő)
aborcjonistyczny, -a, -e – a terhességmegszakítást
v. abortuszt elfogadó v. támogató
aborcyjny, -a, -e – abortusz-; méhkaparási
abordaż (fr. abordage) [1. mors. zderzenie
statków; 2. atak na okręt przede
wszystkim przez dobicie do siebie statków
burtami i walkę wręcz na pokładach; 3.
dawny
sposób
walki
na
morzu]
– (hajózás) csáklyázás, megcsáklyázás,
feltartóztatás
abordażowy, -a, -e – csáklyázási
abort (łc. abortus) [med., wet. abortus, zob.
poronienie; poroniony płód] – abortusz,
elvetélés; koraszülés, művi magzatelhajtás,
művi vetélés
aborter, abortour [1. osoba dokonująca aborcji;
2. pejoratywnie o osobie dokonującej
zabiegu usunięcia ciąży] – abortőr; az
abortuszt v. terhességmegszakítást végző
személy
abortio [zob. aborcja; poronienie płodu] – (művi)
abortusz, küret, méhkaparás
abortować
–
abortálni;
abortuszt
v.
terhességmegszakítást végezni
abortowanie – abortálás
abortus (abort) [abort, abortus, zob. poronienie]
– abortusz; terhességmegszakítás
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
abortus arteficialis: művi vetélés
abortus cervicalis: vetélés a nyakcsatornába
abortus completus: befejezett vetélés
abortus criminalis: bűnös (törvénytelen) vetélés
abortus febrilis: lázas vetélés
abortus habitualis: szokványos vetélés
abortus imminens: fenyegető vetélés
abortus incipiens: kezdődő vetélés
abortus incompletus: befejezetlen vetélés
abortus inducatus: előidézett vetélés
abortus infectiosus: fertőző vetélés
abortus perfectus: befejezett vetélés
abortus spontaneus: spontán vetélés
abortus therapeuticus: orvosi javallatra végzett
terhességmegszakítás
abortus criminalis [kryminalnie bezprawne
przerwanie ciąży] – abortus criminalis;
bűnös (törvénytelen) vetélés
abortywum – (lat.) abortívum; (środek
spędzenia płodu) magzatelhajtó szer
34
-
do
aborygen (łc. aborigines ‘pierwotni mieszkańcy’) 1. tubylec; przedstawiciel rdzennej
ludności. 2. lm. Aborygeni - rdzenna
ludność Australii; rdzenny mieszkaniec
Australii, rzadziej innego kraju; 3. mit.
lud Italii], aborygenka – őslakó, helyi
lakos, autochon (ffi/nő)
Aborygeni [rdzenna ludność Australii] –
Ausztrália őslakosai, benszülöttek
aborygeński, -a, -ie – őslakóabowiem [st.pol. albowiem; Conj. bo, bowiem,
ponieważ; Zmiana formy była związana z
wyparciem abo przez albo] – mert, conj.
azért, mert, ugyanis, mivel, minthogy
abp (arcybiskup) – érsek
abradować [powodować abrazję] – abráziót
eredményezni
Abraham (ojciec wielu narodów; ‘ojciec
mnóstwa’) [1. imię męskie, wywodzące się
najprawdopodobniej
z
języka
akadyjskiego i oznaczające "kochaj ojca"
lub "mój ojciec będzie wywyższony". 2.
syn Tarego i wnuk Nahora. Podróżował
do ziemi Kanaanejskiej, do Egiptu.
Odłączył się od Lota. Bóg obiecał
rozmnożyć jego potomstwo. Abraham był
człowiekiem wiary. Bóg przemawiał do
niego. On usłuchał głosu Boga i poszedł za
Nim, porzucając ziemię i dom swoich
ojców.
Wciąż
pozostawał
tylko
człowiekiem. Popełniał błędy, ale nie
odstępował od prawdziwej wiary, bo miał
w sercu żywego Boga. Z wiary chciał
ofiarować Bogu swego syna, przez co stał
się typem samego Boga, który ofiarował
Swego Syna za nasze grzechy.] – Ábrahám,
Ábrám pátriárka, Izr. népének ısatyja. [1.
Nevét az ’az atya fölséges’ jelentéső Abirám
szóval hozzák kapcsolatba; a hosszabb
változatot a Ter 17,1–8 Isten ígéretével
magyarázza: „Ábrahám legyen a neved,
mivel népek sokaságának atyjává teszlek”.
― 2. héber eredetű férfinév. Bibliai
jelentése: a sokaság atyja. Rokon nevek:
Ábrán, mely az Ábrahám régi magyar
változata. ― 3. A bibliai pátriárka eredeti
neve Abirám (Ábrám) volt. A hosszabb
névváltozatot akkor kapta, amikor Isten
megígérte neki: „népek sokaságának atyjává
teszlek”.Táré fia és Sém leszármazottja, akit
az Úr kihívott a káldeabeli Úr városából, és
Izráel népének ősatyjává tett (1Móz 12,1-6).
Először unokaöccsével, Lóttal és Táréval,
Wersja 01 01 2017.
atyjával együtt a mezopotámiai Háránba (3)
vándorolt. Atyja halála után Kánaánba (2)
ment, majd rövid sikembeli (3) tartózkodás
után Bételt (1) és a déli földet, Egyiptomot
kereste fel (Negev). Éhinség kényszerítette őt
erre. Később visszatért Hebronba (1). Abban
a reményben, hogy így ajándékozza meg öt
az Úr a megígért fiú-utóddal, egyiptomi
szolgálóját, Hágárt ágyasává tette, aki
Izmáelt (1) szülte neki (1Móz 16). Később
felesége, Sára Izsákot szülte, az ígéret
örökösét (1Móz 15,4). 175 éves korában halt
meg, Hebronban (1) temették el, Makpelá
barlangjában (1Móz 25,7-10). ― 3. Izrael
népének ősatyja. Ősatyjának tekinti hite miatt
minden keresztény. Pál tanítása szerint az
Ábrahámnak adott ígéretnek azok az igazi
letéteményesei, illetve örökösei, akik
szellemi síkon, a hitben – gyermekei –
Ábrahámnak.]
Abrahamek – Abrahamek (lengyel vezetéknév)
abrahamowy – ábrahámi-; Ábrahámabrakadabra (łc.
abracadabra)
[1.
astrol.
magiczne, złożone z czarodziejskich liter
słowo
o
nieznanej
przedłacińskiej
etymologii, w XVI w. na amuletach. 2. pot.
żartobliwa
forma
zaklęcia;
3. coś
niezrozumiałego; 4. magiczne zaklęcie] –
abrakadabra;
varázsige
(gnosztikus
varázsszó), bűvös jel (amuleten), halandzsa,
értelmetlen irkafirka, sületlenség, titokzatos
abrakadabryczny, -a, -e – varázsige-; halandzsa
abrakować (abrakuje) – (hajózás) (zátonyról)
elvontatni v. lehúzni
Abram (ojciec jest wywyższony). * Abraham –
ÁBRÁM (magasztos Atya, a magasság
Atyja). - Lásd: ÁBRÁM (magasztos Atya, a
magasság Atyja). Lásd: ÁBRAHÁM.
Abramczyk [1. polskie nazwisko pochodzenia
arabsko-żydowskiego. Nazwisko polskie
wywodzące się od Żydów orientalnych
zwanych Mizrachim. Od żydowskiego
imienia 'Abram' – oryginalnego imienia
Abrahama – praojca rasy semickiej, czyli
Żydów i Arabów. Z hebrajskiego „‫”ןָרֲַא‬,
‫ב‬
z
dodaną końcówką 'czyk' znaczy: „syn
Abrama”, lub „mały Abram”. 2. Z
hebrajskiego znaczy: 'syn Abrama', lub
'mały Abram'] – Abramczyk (lengyel
vezetéknév)
Abramek [polskie nazwisko pochodzenia
arabsko-żydowskiego] – Abramek (lengyel
név)
Abraxas [to określenie Najwyższego Bóstwa w
mitologii perskiej i gnostyckiej. W
hellenistycznych
dokumentach
poświęconych magii słowo Abraxas
pojawia się jako przykład magicznej
logiki i synonim pełni. Pierwotna pisownia
35
Abrasax, zapewne w wyniku pomyłki w
łacińskim przekładzie przyjęła formę
Abraxas. Od imienia "Abraxas" wywodzi
się słowo abrakadabra. —Etymologia tego
imienia niejasna; jedni sądzą, że słowo to
pochodzi od hbr. ha-berak-hah, czyli
„błogosławieństwo”; inni, wskazując na
fakt, iż imię to złożone jest z dwóch
hebrajskich wyrazów abh, bara oraz
negatywnego a, sugerują, iż imię to
mogłoby
oznaczać
„Ojciec
Niestworzony”; jeszcze inni wywodzą to
imię ze złożenia słów koptyjskich: abrak i
sax,
czyli
„święte”,
„czcigodne”,
„błogosławione”. — Słowo "Abraxas"
powstało zapewne w wyniku operacji
numerologicznej wykonanej na literach
alfabetu greckiego, którym przypisywano
wartości liczbowe: a zatem greckie słowo
αβραξας według stosowanej reguły
ponieważ: α = 1, β = 2, ρ = 100, α = 1, ξ =
60, α = 1, ζ = 200 po zsumowaniu
uzyskujemy α + β + ρ + α + ξ + α + ς = 1 +
2 + 100 + 1 + 60 + 1 + 200 = 365 czyli
liczbę dni w roku.] – Abraxas, Abrasax v.
Abracax
[1.
gnosztikus
varázsszó,
ismertetőjegy, melyben a gör. betűk
számértéke 365. Bazilidesz azt tanította,
hogy 365 szférából áll az ég; 2. homályos
eredetű, babonás jelentésű szó, melyet
többféleképp
magyaráznak.
Némelyek
szerint az abrak és sex (szadzsi) egyiptomi
szókból származik és „szent szó”, „áldott
név” az értelme; mások szerint Abrasax a
helyesebb formája és a görög számjelekből
magyarázható meg olyképpen, hogy: A = 1,
b = 2, r = 100, a = 1, s = 200, a = 1, x = 60 (a
görög betűk számbeli értéke), ami összesen
365-öt ad, az év napjainak számát. A
titokzatos jelentésű szót a legtöbb mágus és
alkimista használta, mint bűvös igét.]
abrazja (ś.łc. abrasio ‘odskrobywanie’ - od łc.
abradere ‘skrobać’) [1. proces niszczenia
stromego wybrzeża przez działanie fal;
2. wyłyżeczkowanie jamy macicy; 3. geol.
proces niszczenia stromych brzegów przez
fale i pływy] – (lat. abrasio = levakarás,
lefaragás, levésés) abrázió; kimosás,
kimosódás; kopás, koptatás; tarolás [a tenger
v. tó hullámainak a partot koptató munkája;
hullámveréses tó- és tengerpartokon a víz
romboló munkája]
abrazo [(1.1) objęcie; (1.2) uścisk] – (sp) abrazo;
ölelés; szorítás
abrazyjny, -a, -e – abráziós; kimosódási
abrazyt [substancja mineralna zawierająca K,
Ca, Al, Si, O i H2O; gismondyn lub
minerał z grupy philipsytu; nazwa
zdyskredytowana] – abrazit; 1) gismondin,
2) phillipsit
-
Wersja 01 01 2017.
abrégé – (fr.) abrégé; kivonat, rövid foglalat, vázlat
abrenuncjacja [z łac. renuntio – zrzec się,
oznajmić, w dawnem prawodawstwie
zrzeczenie się prawa do majątku po
otrzymaniu wiana przez wyposażoną
kobietę. Nazywano to także po polsku
wyrokiem, od wyrzeczenia się.] –
abrenuntiatio (lat. lemondás, 'ellentmondás')
[1. A teologiában abrenuntiatio satanae alatt
a megkeresztelendő lemondását értik az
ördögről. A régi egyházi hír szerint, mely a
keleti egyházba is átment, úgy képzelték,
hogy a világ a rossz szellemek, a démonok
hatalma alatt áll, mely alól a keresztség
szabadít meg; az abrenuntiatio átment a
lutheri egyházba is, miután Luther a kat.
keresztelési formulát megtartotta. 2. a
keresztelésnek az a mozzanata, amellyel a
keresztelendő, vagy nevében a keresztszülők
ellene mondanak az ördögnek. A keresztségi
fogadalom megújításában is benne van.]
abrenuntiatio diaboli (wygnania demonów) –
(lat) abrenuntiatio diaboli; ünnepélyes
ellentmondás az ördögnek, a keresztelésnél a
hitvallás elmondása előtt
abrewiacja [śrdw.łac. abbreviatura l.poj. 'jw.' i
późn.łac. abbreviatio 'skrót' od abbreviare
'skracać'; 1. przest. skrót wyrazu w
piśmie; 2. skrót wyrazu lub grupy
wyrazów w piśmie, np. A.D. 3. skrót
wyrazu lub grupy wyrazów w piśmie, jak
np., itd., itp.] – (skrót) rövidítés (írásban)
abrewiator – (írásban) rövidítő, tömörítő ffi
abrewiator apostolski – apostoli rövidítő
abrewiatura, abbreviatura (w pis. abrewjatura)
(łc. abbreviatura) [1. system skrótów
stosowanych
w
starożytnych
i
średniowiecznych pismach albo w notacji
muzycznej; 2. lit., muz. system skrótów
wyrównujący długość wierszy] – (lat.)
abbreviatúra; rövidítés
abrewiatury [system skrótów używanych w
grafice staroż. i śrdw.; muz. skróty
notacyjne w nutach] – rövidítési eljárás;
(zene) jelölési rövítések
abrewiować – (írásban) rövidíteni, tömöríteni
abrewjacje – (dawno) rövidítések
abricoter (fr. abricot 'morela') [1. marmolada
morelowa, podkład pod masę czekoladową
stosowany przy wyrobie tortów, także
posmarowanie wierzchu i boków tortu
(lub ewentualnie innego ciasta) gorącym
dżemem morelowym; 2. podkład pod masę
czekoladową z morelowego dżemu] –
(apricot jam) sárgabaracklekvár
abrogacja [1. z łac. abrogatio – zniesienie;
anulowanie ustawy, przepisu prawnego
lub wyroku; 2. praw. uchylenie wcześniej
36
podjętej decyzji prawnej, anulowanie
ustawy] – (lat.) abrogatio; abrogáció; törlés,
eltörlés,
visszavonás,
érvénytelenítés;
megszüntetés; (egyh.) az egyházjogban egy
törvény kifejezett és teljes megszüntetése az
illetékes törvényhozó részéről
abrogować [znieść lub znosić ustawę, przepis
prawny, wyrok itp.] – abrogálni;
érvényteleníteni, eltörölni (tövényt)
abrogowanie
–
érvénytelenítés,
eltörölés,
visszavonás
Abrona [Wyruszyli z Jotbata i rozbili obóz w
Abrona] - ABRONA (átmenet, part). [Izráel
egyik szálláshelye a pusztai vándorlás során
(4Móz 33,34-35)]
abrupcja (łc. abruptio ‘zerwanie’) [muz. nagłe
przerwanie muzyki w celu osiągnięcia
odpowiedniego wrażenia dramatycznego]
– (lat.) abruptio; elválasztás, leválasztás,
szétválasztás
abrychtmaszyna – (műsz.) egyengetőgép
abrykotina, abrykotyn [likier brzoskwiniowy] –
őszibaracklikőr
abrys [dawniej: szkic, rysunek; wyrazem tym,
wziętym wprost z języka niemieckiego
(der Abriss), nazywano powszechnie w
Polsce
plan
architektoniczny
projektowanego gmachu, budynku.] –
(ném. der Abriß) körvonal, vázlat, ábra;
alaprajz
abrysować (abrysuje) – körvonalazni, vázolni
ABS (‹s.› ang. Anti Blocking System) [1. tech.
system zapobiegający blokadzie kół
podczas hamowania. 2. chem. kopolimery
włóknotwórcze akrylonitrylu, butadienu i
styrenu - tworzywa sztuczne do obudowy
urządzeń domowych, rur i rynien] – ABS
blokkolásgátló
fékrendszer
(Anti-lock
Braking System) [egy olyan aktív biztonsági
eszköz,
amely
megvédi,
illetve
megakadályozza az autó megcsúszását
erőteljes fékezés esetén, továbbá segít a
fékezendő gépjármű egyenesen tartásában. A
rendszer lényege, hogy speciális, a kerekekre
szerelt érzékelőkön keresztül érzékeli a
kerekek blokkolását, és ekkor a másodperc
töredékére kiiktatja a fékezést.]
Absalom (ojciec pokoju a. ‘Ojciec [tzn. Bóg] jest
pokojem’) [(‫ןָרָׁב ְבַא‬, hebr. Avšalom, ur. po
1010 p.n.e. w Hebronie, zm. przed 970
p.n.e. w "Lesie Efraima") – postać
biblijna, trzeci syn izraelskiego króla
Dawida i Maachy. Był bardzo przystojny,
lubił luksusowy strój i długie włosy.
Zbuntował się przeciwko ojcu. Podczas
ucieczki zawisł swoimi długimi włosami w
drzewie i został zabity przez Joaba. Jest
typem człowieka, który zawisł między
niebem a ziemią; wszystko o Bogu
-
Wersja 01 01 2017.
wiedział, ale Mu nigdy serca swojego nie
oddał. W dziejowych planach Boga może
być typem odstępnego Izraela.] – Absalom
(héb. 'az atya békesség, jólét') ABISÁLOM
(Atyám békesség). "Absolon" nevének másik
formája (1Kir 15,2-10) [Dávid 3. fia, akit
Maacha szült (2Sám 3,3). - Féltestvérét,
Amnont, aki megbecstelenítette a húgát,
Támárt, megölette, ezért Dávid elől a
nagyapjához menekült. 3 év elteltével Joáb
elérte, hogy visszatérhessen Jeruzsálembe, s
további 2 év múlva Dávidot is rávette a
megbocsátásra. Így Absalom lett a
trónörökös (a 2. fiúról, Abigail fiáról nics
szó), s a népszerűség hajhászásával siettette a
trónra jutást. Hebronban ki is kiáltatta magát
királynak (15,7-12), majd Achitofel tanácsára
elfoglalta az előle elmenekült Dávid
hátrahagyott háremét (16,20-23; vö. 12,11).
Dávid fáradt és egyébként is kislétszámú
seregét - amint azt Achitofel helyesen látta hirtelen rajtaütéssel könnyen szét lehetett
volna szórni, de Absalom megfogadta Husai
(Dávid barátja) tanácsát, aki az egész
seregnek parancsolt: időt engedett Dávidnak
(17,1-14.23). Dávid a Jordán K-i partján,
ahova Joábbal, Abisájjal és Ittaival menekült,
rendezte seregét, és fölvette a harcot
Absalommal;
tisztjeinek
azonban
megparancsolta, hogy a „fiú”-t kíméljék.
Efraimban ütköztek meg, s a csatában Joáb Dávid parancsa ellenére - megölte
Absalomot, amikor az a hajánál fogva
fönnakadt egy nagy tölgyfán (17,24-18,17).
Mint lázadót (vö. Józs 7,26; 8,29) egy
gödörbe temették az erdőben, s nagy
kőhalmot raktak föléje. A 2Sám 18,18 által
említett emlékkő a Királyok-völgyében (Ter
14,17) állt, két stádiumnyira Jeruzsálemtől; a
Kidron völgyében látható sír a hellén v.
legkésőbb heródesi időből való.
absces (łc. abscessus) [ropień] [(lat.) med. obszar
zapalny zawierający ropę] – (ropień)
kelevény, tályog, kelés
abscysa [dawna, pochodząca z języka łacińskiego
nazwa odciętej] – (mt.) abszcissza;
derékszögű koordináták közül az xkoordináta;
egyváltozós
függvény
ábrázolásakor
a
független
változó
koordinátája
abscysynowy (łc. abscisus ‘oderwany, krótki’)
[chem. kwas a. - terpenoidowy, hormon
roślinny powodujący zastój kiełkowania
nasion, rozwoju pączków, przyspieszenie
dojrzewania i opadania owoców] –
abszcizin- [abszcizinsav: lényegében a
növények stresszhormonja]
absence [apsans] – absence; az öntudat múló
zavara; rövid eszméletvesztés
37
absencja (fr. absence z łc. absentia) [1. zob.
nieobecność; 2. nieobecność, zwł. w
miejscu pracy (usprawiedliwiona a. nie).]
– (nieobecność) absentia, abszencia;
hiányzás, távollét, elmaradás, távolmaradás,
mulasztás
absencja chorobowa – hiányzás betegség miatt
absencja nie usprawiedliowiona – igazolatlan
hiányzás
absencja usprawiedliowiona – igazolt hiányzás
absencyjny, -a, -e – abszenciás; hiányzási, távolléti
absens carens [absens karens] [1. łac., nieobecny
traci, jest poszkodowany; 2. nieobecny
sam sobie szkodzi; nieobecny traci; 3.
nieobecny traci] – absens carens [latin
példabeszéd: aki nincs itt annak idejében,
figyelmen kívül marad]
Absens heres non erit [Nieobecny nie będzie
dziedziczył] – (lat.) Absens heres non erit v.
Absens carens, latin példabeszéd: aki nincs
itt annak idejében, figyelmen kívül marad.
absent (zob. nieobecny) – (lat.) absens, hiányzó,
távollévő; (absentista) a hazán kívül
tartózkodó
absentacja (nieobecność) – (lat.) absentia;
távolmaradás
Absente reo [pod nieobecność oskarżonego] –
(lat.) Absente reo; vádlott távolmaradása
alatt
absenteista [człowiek uchylający się od
wypełniania obowiązków społecznych],
absenteistka – abszentista (birtokától távol
élő)
absenteizm [1. uchylanie się od wypełniania
obowiązków
społecznych,
np.
od
uczestnictwa w wyborach, zebraniach; 2.
stałe
uchylanie
się
od
pełnienia
obowiązków, zwł. społecznych; ekon.
zarządzanie
gospodarką
rolną
za
pośrednictwem dzierżawcy, który płaci
dzierżawne nieobecnemu właścicielowi
gruntu] – abszenteizmus; távolmaradás
Absentem laedit, qui cum ebrito litigat [1. Kto
spiera się z pijanym, jakby kłócił się z
nieobecnym; 2. Jakby z nieobecnym się
spierał, kto z pijanym się kłóci] – (lat.)
Absentem laedit, qui cum ebrito litigat; aki a
részeg emberrel vitázik, mintha senkivel sem
vitázna
Absentem in criminibus damnari non oportet – nie
należy wydawać wyroku skazującego za
przestępstwa wobec osoby nieobecnej (w
procesie). – (lat.) Absentem in criminibus
damnari non oportet; a büntető ítélet nem
hozható meg távollevő személlyel szemben
(a bűnös távollétében)
Absentia longa morti aequiparatur — długa
nieobecność równa się śmierci (ma skutki
-
Wersja 01 01 2017.
śmierci). – (lat.) Absentia longa morti
aequiparatur; a hosszú távollét annyi, mint
halál
absentować – távol tartani
absentować się [być nieobecnym; uchylać się od
czego.] – absentálni; távol maradni
absentyzm – sok hiányzás, gyakori távolmaradás
(munkahelyről), hiányzások, mulasztások;
(absentizmus) a hazán kívüli tartózkodás
absentyzm wyborczy – (pol.) választási
távolmaradás
absit! [1. Niechaj będzie nieobecny; 2. uchowaj,
Boże!] – (lat.) absit!, Isten őrizz! Isten
ments!; távol legyen tőlem, isten mentsen!
Absit dicto invidia! [Niechaj słowo wolne będzie
od
nienawiści
(Nichaj
nie budzi
nienawiści!)] – (lat.) Absit dicto invidia!
Legyen a szó gyűlöletmentes!
Ne a
gyűlöletet diktáljon!
Absit omen! [abs-it omen] [łac., 1. Oby to nie było
złym znakiem, złą wróżbą!, 2. oby nie w
złą godzinę, na psa urok] – (lat.) Absit
omen!, rossz előjel
absmak, abszmak [1. nieprzyjemny smak; 2.
przykre wrażenie] – kellemetlen íz, kínos
érzés
absolucja (łc. absolutio ‘uwolnienie’, 'rozwiązanie')
[1. religiozn. rozgrzeszenie, odpuszczenie
grzechów (w czasie spowiedzi); zdjęcie kar
kośc.; udzielenie odpustu zupełnego
umierającemu; 2. wybaczenie; 3. praw
uwolnienie od oskarżenia] – (lat.) absolutio,
abszolució; (egyház) feloldozás, oldozat (a
gyónásban a bűn terhe alól), bűnbocsánat
(gyónásban); felmentés (kánoni) [a bűnbánat
szentségének egyik lényeges mozzanata,
mellyel a pap feloldozza a bűnöst];
[absolucja czego, absolucja od czego:
felmentés (vmi alól, vmitől)]
absolut (łc. absolutus ‘doskonały, nieograniczony’
od absolvere ‘uwolnić, zakończyć’) [1.
wszystko; 2. filoz. wykorzystywane przez
wielu
filozofów
(m.in.
Platona,
Arystotelesa, Kanta, Hegla) określenie
czegoś nieograniczonego, doskonałego,
niematerialnego
i
niezmiennego,
praprzyczyny;
podstawa
klasycznej
metafizyki; często utożsamiany z Bogiem;
byt absolutny. 3. filoz. to, co istnieje samo
przez się, a nie dzięki jakiejś przyczynie
zewnętrznej.
4.
byt
samoistny,
nieograniczony, wieczny, doskonały;] –
abszolút (latin absolutus 'feltétlen' szóból –
teljes, tökéletes; az absolvere – eloldozni
igéből); (fil.) filozófiai fogalom: minden,
ami legalább valamilyen szempontból
független. [bevégzett, föltétlen, semmitől
sem függő, korlátlan, a relatív ellentéte. Az
abszolútból származik az abszolútum
38
metafizikai fogalma, amely a hegeli
filozófiában mint Abszolút Szellem, mint a
legfőbb világész nyer értelmet.]; abszolútum
absoluta
sententia
expositore
non
indiget [absoluta sententia ekspos-itore non
indiget] [(łc.) doskonale jasne słowa nie
wymagają wyjaśnienia] – (lat.) absoluta
sententia expositore non indiget; pontos
világos
szavak,
nem
igényelnek
magyarázatot
Absolutio ab instantia [(łacińskie), uwolnienie od
kary, rodzaj wyroku stosowany w
procesie inkwizycyjnym w Niemczech w
XVI -XVII w. Wyrok ten opierał się na
ustawodawstwie Constitutio Criminalis
Carolina (1532) oraz na dziele B.
Carpzowa Practica nova (1635) i polegał
na tym, że sąd, nie dysponując
dostatecznymi do skazania dowodami,
uwalniał oskarżonego od kary, lecz ten
pozostawał w "podejrzeniu" i w razie
ujawnienia nowych dowodów można było
kontynuować postępowanie (wyrok ten
nie był więc prawomocny).] – Ab instantia
absolutio; fölmentés a vád alól bizonyítékok
elégtelensége miatt
absolutio generalis = absolucja=[rozgrzeszenie]
generalna) [wymaga szczegółowszego
potraktowania] – (lat.) absolutio generalis;
általános feloldozás [egyházi gyakorlat,
amely szerint a hívők egész csoportja
egyszerre részesül feloldozásban, mégpedig
egyéni gyónás nélkül.]
absolutivum
(gerundium)
[prefiksy
czasownikowe] – absolutivum; határozói
igenév (amit az újlatin nyelvekben a főnévi
igenév egyik formáját jelölő latin szó alapján
gerundium névvel is jelölnek)
absolutivus [gram. absolutyw (przypadek
gramatyczny)] – (lat.) absolutivus
absolutnie – abszolúte; teljesen, tökéletesen,
egészen; feltétlenül, egyáltalán, végképp;
végképpen; föltétlenül, korlátlanul
absolutnie nie – abszolúte nem; egyáltalán nem,
teljességgel nem
absolutnie nie mogę zrozumieć – abszolute nem
értem, egyáltalán nem tudom megérteni
absolutnie niemoźliwe – teljesen lehetetlen
absolutnie niezdolny – teljesen tehetségtelen
absolutnie uczciwy – talpig becsületes
absolutność [1. niezależność od jakichkolwiek
warunków; bezwzględność; 2. dawniej:
samowładność,
niepodleganie
żadnej
władzy] – teljesség; vminek teljes, egész,
abszolút volta
absolutny, -a, -e (łc. absolutus od absolvere)
[1. zupełny;
2. niekwestionowany;
3. istniejący obiektywnie; 4. oparty na
-
Wersja 01 01 2017.
zasadach absolutyzmu lub rządzący
według tych zasad; 5. całkowity, zupełny;
bezwzględny;
samoistny,
niezależny;
samowładny; 6. filoz. byt a. zobacz absolut
(2). 7. mat. geometria a. - teoria oparta na
podanych przez D. Hilberta czterech
pierwszych
grupach
aksjomatów
geometrii (bez postulatu równoległości
Euklidesa). 8. konwergencja a. - całkowite
upodobnienie się. 9. fiz. zero a.
(temperatura a.) - najniższa możliwa
temp. wynosząca -273,15°C (0°K), kiedy
też materia osiąga najmniejszą energię. 10.
monarchia a. zobacz absolutyzm (1). 6.
muz. słuch a. - zdolność rozpoznawania i
odtwarzania bezwzględnej wysokości
dźwięków. 11. językozn. wygłos a. końcowa część wyrazu, po której
następuje pauza] – (lat) abszolút;
(bezwzględny) teljes (lekarz zalecił choremu
absolutny spokój: az orvos teljes nyugatlamt
írt elő a betegnek), egész, feltétlen; korlátlan,
teljhatalmú; tökéletes, mástól nem függő,
független, teljesen önálló, önálló; máshoz
nem viszonyított; önálló, föltétlen, korlátlan
absolutna muzyka (z łąc. absolutus = niezależny)
[określenie muzyki pozbawionej treści
pozamuzycznej, w przyciwieństwie do
muzyki programowej, wyrażającej idee
lub treści literackie albo obrazowe, co
zwykle uwidocznione jest w tytule
utworu.] – (ol) abszolút zene [ellentéte a
«festő», «valamitjelentő» vagy úgynevezett
«programmzené»-nek. Az abszolut zenében
főképen, sőtcsaknem kizárólagosan a tiszta
zenei szépségre van a súly fektetve,
tekintetnélkül arra, hogy a zene mit «fejez
ki». De azért az abszolut zenében is
vanhangulat s érzelemkifejezés, melyek a
hallgató képzelődését irányozhatják;elvileg
azonban ez nem célja az abszolut zenének.
Megfordítva az ú. n.programmzenének (l. o.)
az a főcélja, hogy bizonyos tárgyakat v.
eseményeketzeneileg illusztráljon]
absolutna nieświadomość czegoś – teljes
tudatlanság vmiben
absolutna predestynacja – abszolút predestináció;
eleve elrendeltetettség [a református egyház
elvének középpontjában áll]
absolutna
wartość
danej
liczby
[zob.
bezwzględna wartość danej liczby] –
adott szám abszolut értéke
absolutna większość – abszolút többség
absolutna większość glosów – abszolút
szavazattöbbség
absolutne zero, zero bezwzględne [fiz. zero w
bezwzględnej skali temperatur (skali
Kelvina); 0°K= -273,15°C; przen. człowiek
bezwartościowy.] – abszolút nulla fok
39
[0°K= -273,15°C; az a hőmérséklet,
amelynél a testből nem nyerhető ki
hőenergia. A Kelvin-skálán (abszolút
hőmérsékleti skálán) 0 K, a Celsius-skálán
‒273,15 °C, a Fahrenheit-skálán ‒459,67 °F,
a Rankine-skálán pedig ismét 0 °R. Ezen a
szinten az atomok és molekulák mozgása
megszűnik, csupán a nullponti energia
marad
meg,
a
rácsrezgések
alap
energiaszintje,
melynek
létezése
a
kvantummechanika segítségével érthető
meg.]
absolutny słuch [1. muz. (a. s. bierny) zdolność
rozpoznawania (nazywania) słyszanego
dźwięku (bez porównywania go z innymi,
których wysokość jest znana); (a. s.
czynny) zdolność wyobrażania sobie a.
zaśpiewania
(zagwizdania)
dźwięku
określonej
wysokości.
2.
zdolność
muzyczna, polegająca na rozpoznawaniu
wysokości dźwięków bez konieczności
porównywania z wysokością już znaną.] –
(ak.) abszolút hallás [Abszolút hallásnak
(AH) nevezzük azt a képességet, hogy az
egyén referenciahang segítsége nélkül
azonosít bármely hallott zenei hangot. Ezzel
szembe szokták állítani a relatív hallást,
amely az a képesség, hogy az egyén egy
referenciahang segítségével azonosítja a
hallott hangot.]
absolutorium (łc. absolutorium ‘zwolnienie’; w
pis.
absolutorjum)
[1. akt
organu
przedstawicielskiego
uznający
na
podstawie sprawozdania prawidłowość
działalności
finansowej
organu
wykonawczego; 2. ukończenie studiów
wyższych bez uzyskania dyplomu; 3.
zatwierdzenie sprawozdania z działalności
(finansowej), uznanie jej za prawidłową;
ukończenie
studiów
wyższych
bez
uzyskania dyplomu; 3. ekon. akt
zatwierdzenia sprawozdania z działalności
finansowej i uznanie jej poprawności. 4.
nauk. ukończenie uczelni wyższej bez
egzaminu dyplomowego; 5. zatwierdzenie
sprawozdania z działalności (finansowej),
uznanie jej za prawidłową; ukończenie
studiów
wyższych
bez
uzyskania
dyplomu.] – abszolutórium, (egyetemi v.
főiskolai)
végbizonyítvány
(otrzymał
absolutorium
z
polonystiki:
végbizonyítványt kapott v. abszolvált a
lengyel nyelv- és irodalomból); felmentés
(zgromadzenie uchwaliło udzielić prezesowi
absolutorium: a gyűlés megtagadta az
elnöknek a felmentést)
absolutoryjny, -a, -e – abszolutóriumi
absolutum dominium [absolutum dominium]
(łac.
"nieograniczona
władza")
[1.
określenie używane w Polsce XVI-XVIII
-
Wersja 01 01 2017.
wieku, w którym szlachta piętnowała
dążenia króla do wzmocnienia władzy
monarszej. 2. pełnia władzy monarchy
absolutnego (absolutyzm). W okresie
demokracji szlacheckiej w Polsce (XVIXVIII w.) określenie wszelkich dążeń
króla
do
ograniczenia
swobód
szlacheckich i wzmocnienia władzy
królewskiej. 3. nieskrępowana, absolutna
władza panującego (w Polsce w XVIXVIII w. określenie używane przez
szlachtę, piętnujące dążenie monarchy do
wzmocnienia władzy królewskiej); 4.
absolutna,
nieograniczona
władza
monarchy; 4. (łc.) państwo absolutne,
władza nieograniczona; określenie polskiej
szlachty
(XVI-XVIII
w.),
którym
piętnowano dążenie króla do wzmocnienia
władzy
monarszej;
słowa
Jana
Sierakowskiego (1498-1589) z mowy do
Zygmunta Augusta, wygłoszonej na sejmie
w
Piotrkowie
(1548),
krytykujące
małżeństwo z Barbarą Radziwiłłówną] –
(lat.) absolutum dominium
(abszolút
hatalom)
absolutus [‘doskonały, nieograniczony’; p.p. od
absolvere 'rozwiązywać; uwalniać';] – (lat.)
absolutus, abszolút; 1. (röv.: abs.) teljes,
feltétlen, más anyagot nem tartalmazó; 2.
feltétlen a feltüntetett anyagon kívül egyebet
nem tartalmazó; 3. vízmentes (kémia); 4.
elmondott, elbeszélt, előadott; 5. felmentett,
felszabadított; 6. feloldott, kötetlen, le nem
kötött; 7. feloldott, valami alól felmentett,
valamitől megszabadított (gen, abl); 8.
Feltétlen (ami nem függ semmitől),
kizárólagos, független, mástól nem függő,
mindenek feletti, örök (érték), teljesen
önálló, általános (szótöbbség, magasság),
nem
viszonylagos,
teljes,
tökéletes,
(meg)változhatatlan, való, tiszta (igazság,
szesz), korlátlan, teljes hatalmú, önkényes
(uralom, uralkodó); 9. feltétlen, korlátlan,
nem viszonylagos; 10. teljes, tiszta; 11.
tökéletes, bevégzett, befejezett, elkészített,
kész.
Absolutus sententia iudics praesumitur innocens
[uniewinniony
wyrokiem
sądowym
uważany jest za niewinnego] – (lat.)
Absolutus sententia iudics praesumitur
innocens
absolutystycznie – abszolutisztikusan, abszolutista
módon
absolutyczny, -a, -e [oparty na zasadach] –
abszolút-,
alapszabályokon
nyugvó,
megalapozott
absolutystyczny, -a, -e [oparty na zasadach
absolutyzmu,
samowładztwa,
nieograniczonej władzy] – abszolutista-
40
absolutysta
[zwolennik
absolutyzmu],
absolutystka – abszolutista (ffi/nő)
absolutyw
(łac.
absolutivus)
[przypadek
gramatyczny; w językach ergatywnoabsolutywnych
określa
podmiot
czasownika
nieprzechodniego
oraz
dopełnienie czasownika przechodniego] –
(lat.) absolutivus; (az ergatív nyelvekben a
patiens thematikus szerepű argumentum
esete)
absolutyzacja [traktowanie czegoś jako rzeczy
bezwzględnej,
niezmiennej]
–
abszolutizáció;
vminek
feltétlen
v.
megváltoztathatatlan kezelése
absolutyzować – abszolutizálni
absolutyzowanie – abszolutizálás
absolutyzm (fr. absolutisme z łc. absolutus
‘doskonały, nieograniczony’ od absolvere
‘uwolnić, zakończyć’) [1. skupienie władzy
w ręku panującego; 2. pogląd, według
którego prawda, dobro czy piękno mają
charakter obiektywny; 3. polit. forma
rządów w państwie, w której całość
władzy
skupia
monarcha,
nie
odpowiadając
przed
nikim;
samowładztwo. 4. filoz. pogląd uznający
takie wartości, jak: prawda, dobro i
piękno za absolutne, czyli niezmienne,
niezależne od jakichkolwiek wpływów. 5.
polit. a. oświecony - XVIII w. forma a., w
której władcy opierali się na poglądach
filozofów
oświecenia]
–
(lat.)
abszolutizmus; önkényuralom (az államfő
hatalmának feltétlen érvényesülése az
államelméletben)
[1.
a
rendiség
visszaszorítása után létrejövő egyszemélyi
uralom. Támaszai a hadsereg és a
hivatalnoki kar, akik állami pénzekből tarják
fenn. 2. egyeduralmi államforma, melyben
az uralkodó korlátlanul uralkodik (abszolút
monarchia),
vagy az
államszervezet
valamely eleme tartja kezében a hatalom
javarészét.]
absolutyzm klasyczny (ludwikowski, francuski)
[węższe
znaczenie
absolutyzmu]
–
klasszikus abszolutizmus
absolutyzm
oświecony
–
felvilágosult
abszolutizmus [a felvilágosodás eszméit
magáévá tevő abszolutista államforma]
Absolvi animam meam [Przyniosłem ulgę mej
duszy] – (lat.) Absolvi animam meam;
megtettem kötelességemet
absolwencki, -a, -ie - abszolvált-, abszolvens-;
végzett, végzős
absolwent (niem. Absolvent z łc. absolvens, -ntis
‘kończący’ od absolvere ‘zakończyć’) [1.
osoba, która ukończyła szkołę, uczelnię
lub kurs; 2. nauk. uczeń, który ukończył
szkołę lub uczelnię], absolwentka –
-
Wersja 01 01 2017.
abszolvált, abszolvens; végzett hallgató,
végzős (fiú v. lány)
absolwent prawa – végzett jogász
absolwent wyższej uczelni – egyetemet v. főiskolát
végzett személy
absolwować [przestarzale: 1. rozgrzeszać; 2.
uwalniać od oskarżenia] – abszolválni;
végezni; (átv.) felodozni, megbocsátani;
felmenteni (vád alól), mentesíteni, szabadon
bocsátani
absolwujący medyk – szigorló orvos
absorbancja (łc. absorbere ‘pochłonąć’) [1.
współczynnik absorpcji (pochłaniania)
światła, stosowany w spektrofotometrii do
oznaczania
stężenia
substancji
w
roztworze; 2. fiz. gęstość optyczna;
charakteryzuje absorpcję światła przez
substancję;
daw.
ekstynkcja]
–
abszorbancia [adott hullámhosszon mért „Io”
kezdeti fényintenzitás és az elnyelő közegen
történő áthaladás utáni „I” csökkent
fényintenzitás hányadosának tízes alapú
logaritmusa]
absorbat (łc. absorbere) [1. substancja
pochłaniana w procesie absorpcji; 2. chem.
składnik, który podlega usunięciu w
procesie
absorpcji,
wchłaniany
z
roztworów lub mieszanin przez absorbent]
– abszorbátum
absorbcja [1. (fizyka) pochłanianie fal przez
cząsteczki i atomy; 2. pochłaniać uwagę,
zaprzątać czas; 3. (chemia) rozpuszczanie
jednej
substancji
w
drugiej;
4.
(astronomia) rozpraszanie światła przez
cząsteczki pyłu międzygwiezdnego; 5.
(edukacja) wchłonięcie jakiegoś elementu
wyrazu przez inny] – abszorpció,
abszorpció; fényelnyelés, sugárelnyelés, a
gázok, gőzök, vagy komponenseik elnyelése,
megkötése folyadékban, vagy szilárd
anyagban diffúzió révén
absorbcyjny, -a, -e – abszorbciós
absorbent (łc. absorbens, -ntis ‘pochłaniający’ od
absorbere) [1. substancja pochłaniająca w
procesie absorpcji; 2. chem. ciecz lub ciało
stałe mające zdolność przyswajania
określonej substancji] – abszorbens [1.
elnyelő, felszívó, oldó anyag; 2. Gázok
gőzök, vagy komponenseik homogén
eloszlásban való megkötésére, elnyelésére
(abszorpció) használt folyadék, vagy szilárd
anyag, amelyet általában a művelethez
alkalmasan szerkesztett berendezésben, az
abszorberben helyeznek el.]
absorber (ang. od absorb ‘absorbować’) [1.
urządzenie służące do absorpcji gazu
przez ciecz; 2. chem., tech. aparat do
przeprowadzania procesu absorpcji] –
abszorber [olyan berendezés, amely az
41
abszorpció műveletének kivitelezésére, tehát
gázok,
gőzök,
vagy
komponenseik
folyadékban, esetleg szilárd anyagban
(abszorbens) való elnyelésére szolgál, fizikai
oldás, vagy kémiai reakció révén]
absorber energii [amortyzator, element układu
asekuracyjnego
pochłaniający
część
energii
wytworzonej
w
wyniku
odpadnięcia wspinacza i dzięki temu
ograniczający wartość siły hamującej lot]
– abszorber; energiaelnyelő
absorbować (fr. absorber z łc. absorbere)
[1. zaprzątać
czyjąś
myśl,
uwagę;
2. wiązać chemicznie; 3. chem., fiz.
pochłaniać, wchłaniać; neutralizować. 4.
przen. pochłaniać, zajmować czyjąś
uwagę, czas itp.] – (lat.) abszorbeálni,
elnyelni; (wchłaniać) felszívni, magába
szívni, elnyelni; a molekuláris erők hatására
gázokat v. oldott anyagokat elnyelni;
kizárólag v. teljesen
igénybe venni,
lefoglalni, kimeríteni, lekötni
absorbować kogo/co czym – lekötni vkit/vmit vvel
absorbować kogoś – teljesen leköt vkit
absorbować siły – erejét igénybe venni, lefoglalni
absorbować uwagę – figyelmét lekötni v.
lebilincselni; egész figyelmét lekötni v.
elfoglalni; teljesen igénybe venni
absorbowanie – abszorbeálás; elnyelés
absorpcja (łc. absorptio ‘pochłanianie’ od
absorbere)
[1. wchłanianie substancji
przez inną substancję; 2. pochłanianie
energii
fal
elektromagnetycznych,
promieniowania korpuskularnego lub
drgań sprężystych przez ośrodek, w
którym się one rozchodzą; 3. chem. proces
wchłaniania
gazów
z
roztworu,
mieszaniny przez absorbent; często
składnik do usunięcia (absorbat) i
absorbent wchodzą ze sobą w reakcję
chem. 4. a. atomowa - metoda w analizie
instrumentalnej,
która
wykorzystuje
zdolność pochłaniania przez atomy
pierwiastków
wiązki
fali
charakterystycznej
dla
danego
pierwiastka. 5. fiz. a. promieniowania pochłanianie
energii
fal
(elektromagnetycznych, promieniowania
korpuskularnego, akustycznego) podczas
przechodzenia przez ośrodek materialny i
oddziaływania z nim. 6. astr. rozpraszanie
światła przez pył międzygwiezdny, co
powoduje poczerwienienie światła gwiazd.
7. biol. wchłanianie gazów lub cieczy przez
zewnętrzną
warstwę
organizmu
roślinnego lub zwierzęcego] – (lat.)
abszorpció; elnyelés, felszívás, fölszívódás,
gáznak v. folyadéknak elnyelése szilárd
anyagtól; gáz oldódása
v. elnyelése
-
Wersja 01 01 2017.
folyadékban; (fénytanban) a fénysugarak
teljes v. részleges eltűnése, miközben
vmilyen közegbe lépnek
absorpcja akustyczna – akusztikai abszorpció
absorpcja fiziologiczna – fiziológiai elnyelés
absorpcja gazu – gázelnyelés
absorpcja morfologiczna – morfológiai, alaktani
abszorpció
absorpcja światła – a fény elnyelése, fényelnyelés
absorpcjometria (absorpcja
+
gr.
metreín
‘mierzyć’) [metody badania oparte na
pomiarze
wielkości
pochłaniania
promieniowania
(spektrofotometria,
kolorymetria)] – abszorpciometria
absorpcyjnie – abszorpciósan
absorpcyjny, -a, -e [1. przymiotnik od:
absorpcja; 2. działający na zasadzie
absorpcji, np. chłodziarka absorpcyjna] –
felszívható, abszorpciós, elnyelési
Absque nota [Bez oznaczenia (książka bez daty
wydania i miejsca)] – (lat.) Absque nota;
jelzés v. megjelölés nélkül
Absque suo non est et parva casa lare [I mały
domek ma swego ducha opiekuńczego (J.
Kochanowski)] – Absque suo non est et
parva casa lare (Kochanowski); és a kis
háznak saját védőangyala van
Absque ulla nota (A.u.n.) - Bez żadnego znaku
absta [objawy
głodu
narkotycznego]
–
kábítószeréhség tünetei
abstract [zob. streszczenie] – (ang.) abstract [rövid
kivonat, amely ismerteti egy publikáció
tartalmát a bibliográfiai adatbázisokban]
abstractum
[zob.
streszczenie]
–
(lat.)
absztraktum;
vázlat,
kivonat;
gyógyszerkészítmény
absterget Deus omnem lacrimam ab oculis [i
otrze Bóg z ich oczu wszelką łzę.];
Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis
eorum [I otrze Bóg wszelką łzę z oczu ich.]
(Apokalipsa wg św. Jana.) – Absterget Deus
omnem lacrimam ab oculis eorum; Letöröl
szemükrõl minden könnyet. (Jel.7,17)
abstrahować
(abstrahuje)
(łc.
abstrahere
‘oderwać’) [1. pomijać to, co uważa się za
mniej ważne; 2. tworzyć pojęcia ogólne; 3.
świadomie
pomijać
coś
podczas
wypowiedzi, toku rozumowania. 4. filoz.
uogólniać; wyodrębniać pojęcia ogólne,
cechy lub relacje charakterystyczne] –
(lat.) absztrahálni; elvonatkoztatni, elvonni
abstrahować od czego – elvonatkoztatni vmitől
abstrahowanie – absztrahálás; absztrakció,
elvonatkoztatás
abstrakcja (łc. abstrahere, abstractum ‘oderwać’)
[z łac. abstractio, 1. pogląd lub twierdzenie
oderwane od rzeczywistości; 2. coś
42
niekonkretnego, trudnego do zrozumienia
lub pomysł nie do zrealizowania;
3. pojęcie ogólne, niemające odpowiednika
w żadnym konkretnym przedmiocie; też:
proces tworzenia takich pojęć; 4. dzieło
sztuki stanowiące kompozycję linii,
barwnych plam, brył i płaszczyzn; 4.
pojęcie, pogląd lub teoria całkowicie
oderwane od rzeczywistego stanu rzeczy.
5. filoz. proces lub wytwór abstrahowania]
– absztrakció (a lat. abstraho, 'elvon'
szóból); a létezők elvonatkoztatása (Platon)
(to jest konkret, a nie abstrakcja: ez tény,
nem pedig absztrakció); elvonatkoztatás,
elvonás; a leglényegesebb tulajdonságok
kiemelése és általánosítása; a lényegesnek a
lényegtelentől
való
szétválasztása,
elkülönítése [absztrakció: 1. A köznyelvben:
eltekintés valamitől, valami figyelmen kívül
hagyása. - 2. (fil.) értelmi művelet, mely a
konkrét tárgy tulajdonságaiból kiemel egyet,
s megalkotja a tulajdonság fogalmát; kiemeli
a dolog lényegét, s ennek fogalmát alkotja
meg, v. csak ezzel dolgozik tovább.
Eredménye a fogalmak és a szavak. A
megismerés és a tud. munka kulcsfogalma.]
abstrakcjonista [1. artysta uprawiający sztukę
abstrakcyjną; 2. człowiek skłonny do
operowania
abstrakcjami
w
rozumowaniu],
abstrakcjonistka –
absztrakcionalista; absztrakt művész (ffi/nő)
abstrakcjonistyczny, -a, -e [przymiotnik od:
abstrakcjonizm] – absztrakcionalista
abstrakcjonizm (łc. abstractio ‘oderwanie’) [1.
kierunek w sztuce współczesnej, którego
podstawą jest posługiwanie się formami
plastycznymi tworzonymi przez figury
geometryczne,
kompozycje plam i
płaszczyzn; 2. powstały na pocz. XX w.
kierunek w sztuce (malarstwie, rzeźbie,
grafice),
charakteryzujący
się
odrzuceniem wiernego kopiowania natury
i rzeczywistości na rzecz subiektywnego
ich przedstawienia za pomocą figur, linii,
kolorów
lub
brył;
oparty
na
impresjonizmie, kubizmie i futuryzmie] –
absztrakcionizmus; absztrakt művészet
abstrakcyjnie
–
absztraktul,
absztraktan;
elvonatkoztatva, elvontan
abstrakcyjno-groteskowy, -a, -e – absztraktgroteszk
abstrakcyjno-ogólny, -a, -e – absztrakt-általános
abstrakcyjność
[1.
brak
związku
z
rzeczywistością lub słaby z nią związek; 2.
w filozofii: wynik abstrahowania; 3. w
sztuce: nieprzedstawianie rzeczywistości
postrzegalnej, zgodność z zasadami
abstrakcjonizmu] – absztraktivitás
-
Wersja 01 01 2017.
abstrakcyjność stylu – a stílus absztraktivitása v.
elvonatkoztatása
abstrakcyjny,
-a,
-e
[1. oderwany
od
rzeczywistości;
2. niemożliwy
do
zrealizowania lub zrozumienia; 3. zgodny
z zasadami abstrakcjonizmu; 4. uzyskany
przez abstrahowanie; 5. nierzeczywisty,
fikcyjny. 6. filoz. powstały przez
abstrahowanie] – (lat.) absztrakt; elvont,
elvonatkoztatott; nem szemléletes; gondolati,
elméleti [1. A köznyelvben a csupán
elgondolt, elméleti, szemben az átélt,
bizonyított,
megtapasztalt
valósággal.
Többnyire negatív értelemben használják. 2. (fil.) Filozófiailag az elvonatkoztatással
létrejött fogalom tulajdonsága.]
abstrakcyjna funkcja syntaktyczna – absztrakt
szintetikus funkció
abstrakt
[1. zob.
abstrakcja
w
zn.1.;
2. streszczenie dokumentu lub publikacji
naukowej; 3. (w informatyce) streszczenie
dokumentu;
filoz.
powszechnik,
abstrakcja.] – (lat.) abstract, absztrakt;
elvont, elvonatkoztatott, nem szemléletes;
absztraktum
abstrakt (organy) – játszótraktúra (orgona)
abstraktowy, -a, -e [związany z abstraktem] –
absztrakt
abstraktyzacja – absztraktizáció, absztraktizálás;
elvonatkoztatás
abstynencja (łac. abstinentia ‘wstrzemięźliwość’)
[powstrzymywanie
się
od
czegoś,
zwłaszcza od picia alkoholu] – (lat.)
abstinentia, absztinencia (lat. 'tartózkodás');
vmitől való tartózkodás, önmegtartóztatás
(különösen a szeszes italoktól és más egyéb
élvezetektől); (egyh.) a mértékletesség, a böjt
egyik fajtája, melynek értelmében bizonyos
ételek tilosak. A lat. egyh-ban ma a hústól
való tartózkodás, a nem szigorú böjt.
abstynencja od czego – tartózkodás vmitől
abstynencki, -a, -ie [związany z abstynentem (np.
ruch
abstynencki,
stowarzyszenia
abstynenckie)]
–
absztinenciával
kapcsolatos
abstynencyjny, -a, -e [przymiotnik od:
abstynencja (np. alkoholowy zespół
abstynencyjny, objawy abstynencyjne)] –
absztinens; vmitől tartózkodó
abstynent [mężczyzna powstrzymujący się od
picia
alkoholu;
także:
ktoś
powstrzymujący się od czegoś innego
(zwykle
powszechnie
czynionego
i
przyjemnego)], abstynentka – absztinens,
szeszes itallal nem élő, antialkoholista
(ffi/nő)
absurd (łc. absurdus ‘niedorzeczny’) [1. to, co jest
pozbawione
sensu;
2. wyrażenie
43
wewnętrznie sprzeczne; 3. twierdzenie
niemożliwe lub wewnętrznie sprzeczne;
coś bez sensu] – abszurd, abszurdum:
képtelen, lehetetlen, értelmetlen, esztelen;
(absurdum)
képtelenség,
lehetetlenség;
értelmetlenség,
esztelenség,
ostobaság,
abszurdum
absurdalizacja [czynienie absurdalnym] –
képtelen, lehetetlen tett v. cselekedet;
abszurd viselkedés
absurdalizować [1. pomniejszać znaczenie
czegoś; 2. powodować, że coś staje się
absurdalne]
–
vminek
jelentőségét
csökkenteni
absurdalnie – képtelenül, lehetetlenül
absurdalność – képtelenség, lehetetlenség
absurdalne dowodzenie – képtelen v. lehetetlen
következtetés
absurdalno-groteskowy, -a, -e – abszurd-groteszk
absurdalny, -a, -e (łc. absurdus) [bezsensowny,
nielogiczny; niedorzeczny] – képtelen,
lehetetlen
absurdalny pomysł – lehetetlen gondolat v.
elképzelés
absurdum (łac.) – (lat.) abszurdum; képtelenség,
lehetetlenség értelmetlenség, esztelenség
absurdysta [zwolennik absurdyzmu (poglądu
uznającego rzeczywistość za absurdalną),
a także: artysta akcentujący w swej sztuce
absurdalność
otaczającej
nas
rzeczywistości] – abszurdizmus híve v.
követője; abszurd művész
Absurdystan (film) – Abszurdisztán (Absurdistan)
(német film, 2008; rendező: Veit Helmer)
absurdyzm [pogląd uznający rzeczywistość za
absurdalną oraz kierunek w sztuce
usiłujący tę absurdalność pokazać] –
abszurdizmus
absurdzik [zdrobnienie od słowa: absurd] –
kisebb abszurdum
abur, ebur (kość słoniowa) – (lat.) ebur;
elefántcsont
absyd [zob. apsyda w zn. 1.] – apszis
absyda [zob. apsyda w zn. 1.; z łac. absida i absis.
apsis – sklepienie, zakrzywienie, także z
greckiego, w którym znaczy koliste
zakrzywienie, – nazwa zaołtarzowego
półkolistego sklepionego zakończenia
kościoła w bazylikach greckich i
rzymskich; 2. kościelne pomieszczenie
zamykające prezbiterium lub nawę
3. punkt minimalnej lub maksymalnej
odległości ciał niebieskich względem
siebie; 4. głęboka, półokrągła lub
wieloboczna nisza ołtarzowa, zamykająca
wschodnią część budynku kościelnego] –
apsis, apszis; apszisok; a templom
főhajóhához csatlakozó félkör, ahol a főoltár
-
Wersja 01 01 2017.
van (a templomtér félköralakú vagy
többszögletű lezárása, amely a szentélyt
többnyire magában foglalja)
absydalny, -a, -e – apszidális; félkörívű
absydowy, -a, -e [związany z absydą] – apszisabsynt (fr. absinthe ‘piołun’) [spoż. gorzka wódka
ziołowa na piołunie; piołunówka] – abszint;
ürömmel v. más aromás növény kivonatával
ízesített zöldes színű erős pálinka (előállítása
több országban tilos); lengyel vodka; ürmös
(bor)
absyntol [olejek lotny] – absintol nevű, bódító illóolaj
absyntowy, -a, -e – abszintabsyntowy świat – abszintes világ
abszlus
[(niem.
Abschluss)
‘zamknięcie,
zawarcie, zakończenie’] – (ném.) Abschluss;
bezárás, lezárás; befejezés; (megállapodásé)
megkötés; (ker.) kötés
abszlusować – bezárni, lezárni; befejezni, megkötni
abszmak [niesmak, zniesmaczenie, zwłaszcza
spowodowane
czyimś
zachowaniem;
absmak] – kellemetlen íz, kínos érzés
abszminka [środowiskowo o szmince służącej do
usuwania charakteryzacji] – környezetileg
elszigetelő smink; elmaszkírozás
absznit [odcinki obozu] – tábor körzete v. szakasza
v. részlege
absznyt (oflis) – szűk, ovális felület a deszka v.
palánk oldalán
absztifikant, absztyfikant [1. pot. konkurent,
wielbiciel;
2.
kawaler,
zalotnik]
[Słowniczek języka śląskiego] – (wielbiciel)
hódoló, rajongó, tisztelő; imádó, (starający
się) udvarló; gavallér; szoknyavadász;
széltoló, udvarló, kacérkodó, enyelgő ffi;
(átv.) (konkurent) konkurrens; versenytárs,
vetélytárs
absztyfikować się – tisztelik egymást, rajonganak
egymásért
abszicfajer [1. reg. śl. studniówka, uroczystość,
zabawa;
2.
impreza
pożegnalna]
[Słowniczek języka śląskiego] – diáknapok,
búcsúelőadás; ünnepség
abszyt [1. z niem. Abschied – dawniej: zwolnienie
ze służby; uwolnienie ze służby, zwłaszcza
wojskowej, dane na piśmie, odprawa,
dymisja.
Wyraz
niemiecki
upowszechniony w Polsce za czasów
saskich. 2. reg. śl. wyrok sądowy; kwitek,
świadectwo, dokument; 3. w dawnej
Polsce zwolnienie ze służby wojskowej, z
niemieckiego Abschied, Abschied nehmen.
4. Lud szląski nazywa abszytem wyrok
sądowy. Na Śląsku abszyt oznaczał także
wyrok sądu. W języku potocznym
funkcjonowało natomiast powiedzenie:
dać abszyt, co oznaczało "odprawić kogoś
44
z kwitkiem", również w przypadku starań
o rękę niewiasty.] – bírósági ítélet; nyugta;
igazolás,
igazolvány;
bizonyítvány,
tanúsítvány
abszytować [daw. odprawiać, zwalniać ze służby,
głównie
wojskowej]
–
elbocsátani,
leszerelni (vkit)
abszytować się – leszereleni, eltávozni
abszytowany, -a, -e – leszerelt
abszytowany żołnierz – leszerelt katona, obsitos
abszytowy, -a, -e [przymiotnik od: abszyt] –
leszerelési; obsitabucht [wędzone mięso spożywane przez
żołnierzy w terenie; ok. XVII wieku] –
katonaság által fogyasztott füstölt hús (a
XVII. sz-ban)
abulia (gr. αβουλία, aboulía = brak woli) [1.
osłabienie woli lub jej brak; 2. chorobliwy
brak woli do podejmowania decyzji; 3.
schorzenie psychiczne polegające na
braku woli podejmowania decyzji,
niechęci do tego; wynika z obniżenia
aktywności życiowej] – (gör.-lat.) abulia;
akarathiány, akaratgyengeség; az akarat
hiánya, amint az némely elmebajok
lefolyásában jelentkezik
abuliczny, -a, -e – akarathiányos, akaratgyenge
abulik, abuliczka – akarathiányos, akaratgyenge
(ffi/nő)
Abuna
[miejscowy
tytuł
zwierzchnika
Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego. Od
roku 1959 równoważny z tytułem
patriarchy.] – abuna (arab, etióp 'atyánk')
[1. az arab nyelvben minden klerikus
megszólítása. 2. Az etiópoknál az egyházfőt
megillető megszólítás, akit eredetileg
abbának szólítottak, de ezt az abuna szinte
teljesen kiszorította.]
abundancja [łac.), obfitość, określenie używ.
zwłaszcza w odniesieniu do organizmów
występujących
w
oznaczonym
środowisku]
–
abundancia;
bőség,
bővelkedés [Borítás, denzitás. Populáció
mennyisége élőhelyen (biotóp), illetve
élettársulásban (biocönózis). Kifejezésére
egyedszámban, tömegben, (biomassza) vagy
a populáció által elfoglalt terület, vagy
térfogatarányban megadva a borítás, vagy a
denzitás
használatos.
A
legnagyobb
részarányban jelenlevő faj, vagy fajok
esetében beszélünk ezek dominanciájáról (pl.
tölgyes
ökoszisztéma,
fenyves
ökoszisztéma).]
Abundancja
[imię żeńskie pochodzenia
łacińskiego, żeński odpowiednik imienia
Abundancjusz, od łac. Abundiantus, co
oznacza "bujny, obfity, liczny". Patronem
tego imienia jest św. Abundancjusz, zm. w
-
Wersja 01 01 2017.
Rzymie około 304 roku.] – (latin eredetű
női név)
Abundancjusz [imię męskie pochodzenia
łacińskiego, od łac. Abundiantus, co
oznacza "bujny, obfity, liczny". Patronem
tego imienia jest św. Abundancjusz, zm. w
Rzymie około 304 roku.] – Abundiantus
(latin eredetű férfi név)
abundans cautela non nocet [ab-undans kautela
non nocet] [(łc.) nadmierna ostrożność nie
zaszkodzi] – (lat.) abundans cautela non
nocet; fokozott elővigyázatosság nem árt;
jobb félni, mint megijedni
abuse (z ang. nadużycie) [funkcjonujący w
społeczności
internetowej
termin
określający zachowania sprzeczne z
prawem, dobrymi obyczajami, kulturą i
netykietą. Działania tego typu są zwykle
głośno potępiane i aktywnie zwalczane
przez członków społeczności.] – visszaélés
(idegen szóval: abúzus) [általános, (jogilag
vagy erkölcsileg) elítélő kifejezés arra a
negatív
következményekkel
járó
cselekményre – többnyire folyamatosan
gyakorolt rossz bánásmódra – amikor
valaki önző módon, más kárára visszaél
valamivel, valakit vagy valamit helytelenül
„használ”, azzal helytelenül, többnyire tiltott
módon bánik. Személyekkel kapcsolatban
főleg az, ha valaki beosztásával, hatalmával,
erejével,
kapcsolataival
vagy
egyéb
lehetőségeivel él úgy, hogy ezzel mások
testi-lelki egészségét, jólétét, biztonságát,
jogait vagy életét veszélyezteti. Tárgyakkal
kapcsolatban
a
helytelen,
nem
rendeltetésszerű
használat
számít
visszaélésnek (abúzusnak). Jellegénél fogva
többnyire titokban történik és nem ritkán
bűncselekmény.];
túlzásba
vitel,
mértéktelenség
abuz [ang. abuse] – abuz; visszaélés
Abu Zabi, także Abu Dhabi, Abu Dabi (arab. ‫أب و‬
‫)ظ بي‬
[stolica
i
główne
miasto
Zjednoczonych Emiratów Arabskich, a
także emiratu o tej samej nazwie. Miasto
jest położone na przybrzeżnej wyspie Abu
Zabi w Zatoce Perskiej. Drugie pod
względem ludności miasto kraju.] - AbuDzabi
(arabul
‫أب و‬
‫;ظ بى‬
nyugati
átírásváltozata Abū Z̧aby, régebben magyarul
is Abu Dhabi) [az Egyesült Arab Emírségek,
valamint az azonos nevű társemirátus
fővárosa, egyúttal Dubaj után az ország
második legnépesebb városa (398 695 fő,
1995)]
Abu Zabi [Abu Dhabi - to największy emirat
wchodzący w skład Zjednoczonych
Emiratów Arabskich (członek od roku
1971). Leży na Półwyspie Arabskim i na
45
wyspach w Zatoce Perskiej. Obejmuje
powierzchnię 67,340 km², co stanowi 86%
całego obszaru ZEA. Powierzchnia
przeważnie nizinna i pustynna.] – AbuDzabi (emirátus)
abusus (nadużycie) – (lat.) abusus; visszaélés; 1.
hatalomnak az erkölccsel, ill. a természetes
vagy tételes joggal ellenkező használata. – 2.
Aki az egyházi hatalommal v. tisztséggel,
megbízatással visszaél, mégpedig akár
cselekvéssel, akár mulasztással, büntetendő
cselekményt követ el.
Abusus non est usus, sed corruptela. (Reg. Iur.
Rom) = A visszaélés nem joggyakorlat,
hanem jogsérelem.
abusus non tollit usum [1. łac., nadużycie nie
niweczy prawa do właściwego użycia; 2.
Nadużycie czegoś nie wyklucza prawa
używania (legalnego); 3. nadużycie nie
niweczy prawa do właściwego użycia (np.
nadużycie uprawnienia nie powinno
powodować zakazu korzystania z niego w
ogóle).] – (lat.) abusus non tollit usum; a
visszaélés nem szünteti meg a szokást
abuzabijczyk [mieszkaniec Abu Zabi (miasta);
zabijczyk]; abuzabijka – Abu-Dzabi lakója
(ffi/nő)
Abuzabijczyk [mieszkaniec Abu Zabi (emirat w
Zjednoczonych Emiratach Arabskich)];
Abuzabijka – Abu-Dzabi (emirátus) lakója
(ffi/nő)
abuzabijski, -a, -ie [dotyczący miasta lub
emiratu Abu Zabi; zabijski] – Abu-Dzabi-i
Abwehra [wym. abwera], abwera (niem. Abwehr
‘obrona’)
[1.
organ
wywiadu
i
kontrwywiadu dowództwa niemieckich sił
zbrojnych w latach 1925–1945; 2. hist.
utworzony w 1925 r. organ wywiadu i
kontrwywiadu niemieckiej armii; część
Wehrmachtu; w 1944 r. połączony z
wywiadem SS.] – Abwehr; a német katonai
kémelhárítás neve (különösen a második
világháborúban)
abwilska [zobacz amper] – amper
abwilski [przymiotnik od: Abbeville (miasto we
Francji)]; abewilski – abbeville-i
aby [I 1. spójnik wprowadzający zdanie
podrzędne wskazujące na cel czynności,
np. Wyciągnął rękę, aby zerwać kwiat.;
2. spójnik łączący zdanie nadrzędne
porównujące stopień, w jakim dana cecha
komuś lub czemuś przysługuje, z
zależnym od tej cechy rezultatem
czynności, o którym mowa w zdaniu
podrzędnym, np. Był zbyt dumny, aby
przyjąć pomoc.; 3. spójnik łączący ze
zdaniem nadrzędnym takie zdanie
podrzędne, które komunikuje o zdarzeniu
nieoczekiwanym, np. Deszcz przestał
-
Wersja 01 01 2017.
siąpić, aby po chwili rozpadać się na dobre.;
4. spójnik
wprowadzający
zdanie
podrzędne,
używany
zwykle
po
czasownikach
i
rzeczownikach
wyrażających wolę, sąd, propozycję lub
konieczność, np. Chcę, abyś przyszedł.;
5. pot. «spójnik przyłączający do zdania
dodatkowy składnik, wyrażający życzenie
lub warunek, np. Napisz coś, aby na temat.
― II 1. partykuła wyrażająca życzenie
mówiącego, np. Aby wam się dobrze
działo!; 2. pot. partykuła wyrażająca
wątpliwość mówiącego co do prawdziwości
sądu zawartego w pytaniu, np. Aby nie za
późno na wizytę? ] – 1. hogy, azért hogy,
abból a célból, hogy [uczę się, aby umieć:
tanulok, hogy tudjak ]; 2. bár, bárcsak,
legalább (byleby) [aby tylko prędzej: csak
minél előbb]; vajon (troszczyła się, czy aby
ma dosyć opału na zimę: aggódott, vajon
lesz-e elég tüzelője télire; poszli. Czy aby
wrócą? – elmentek. Vajon visszajönnek-e?);
3. csak még hogy (aby do wiosny – aby
przetwać najgorsze – tavaszig csak kibírjuk a
legnehezebb időszakot); alig-alig (uczy się
aby, aby: alig-alig tanul)
aby nie – nehogy
aby zostać pierwszą uczennicą trzeba uczyć się
pilnie – szorgalmasan kell tanulnia, hogy
első tanuló legyen
abys, abyss (Nitsche P. 1964) – mélység (ném.
Abyss, Abgrund)
abysal, abisal [najgłębsza strefa oceanów i mórz]
– tengerek és óceánok legmélyebb rétege
abysalny, -a, -e (abisalny) – mélységi, abisszikus
abyssus [piekło – (gr. kolasi, łac. abyssus, hebr.
szeol, gehinom)] – abyssus; alvilág, holtak és
démonok birodalma az antik világképben
Abyssus abyssum invocat. [1. Przepaść wzywa
przepaści. 2. Piekło wzywa na pomoc
piekła.] - ˝Abyssus abyssum invocat.˝ (Zsolt
41,8) = A mélység vonzza a mélységet.
abzac [reg. śl. obcas] – [Słowniczek języka
śląskiego] sarok, cipősarok
Ac (symbol aktynu, pierwiastka chemicznego) –
Ac; aktínium vegyjele
ac
(1.
urządzenie
klimatyzacyjne,
air
conditioner; 2. akr; 3. a capite) –
légkondícionáló berendezés; acre (angol és
amerikai területmérték 0,4047 ha)
AC [czytaj: a-ce] skrót od: autocasco
(ubezpieczenie samochodu) – Casco
(autóbiztosítás)
AC (alternating current) [prąd zmienny] – AC
(alternating current) váltakozó áram,
váltóáram
a.C. [‹s.› zobacz ante Christum (II)] – Krisztus
előtt (Kr.e.)
46
a.c. [I ac, ac. a conto; II anno currente] – I . á
conto [számlájára, törlesztésére]; II (lat.)
anno currente; folyó évben (röv. a.c.)
a.c., ac, ac. (a conto) – (ol.) á conto [számlájára,
törlesztésére], későbbi elszámolásra
AC3 - Audio Coding 3 [W układzie Audigy 2
znalazła się odpowiednia "elektronika"
umożliwiająca przetwarzanie dźwięku w
standardzie Dolby Digital Surround EX, a
co za tym idzie - również w starszym
systemie Dolby Digital 5.1 (AC3 - Audio
Coding 3), gdyż oba formaty w taki sam
sposób kodują kanały audio. Format EX
jest rozwinięciem stosowanego na płytach
DVD-Video kodowania sygnału AC3, czyli
sześciokanałowego dźwięku 5.1. ] – AC3
(audio coding 3) [A Dolby által kifejlesztett
veszteséges digitális hangtömörítő eljárás.
Ezt a formátumot a DVD-Video specifikáció
is tartalmazza, az NTSC-s országokban
kiadott DVD-Video lemezeken kötelezően
lennie kell AC3 hangnak. A kódolás
egycsatornástól az 5.1 csatornás surround
hangig lehetséges, és a zenei CD-nél jobb
minőségű lehet. Lásd Dolby Digital.]
AC97 [Audio Codec 97] – AC'97 (röv.: Audio
Codec '97; szintén: MC'97, Modem Codec
'97)
Academia Istropolitana [zob. Universitas
Istropolitana] – Academia Istropolitana;
pozsonyi egyetem
acajou [1. owoc nanercza zachodniego; 2.
drewno drzew z rodzaju Khaya; mahoń
afrykański] – acajou; mahagóni v.
mahagónifa egyik elnevezése
acan [używany dawniej skrót od "waszmość
pan"; asan], acani [używany dawniej
skrót od: waszmość pani; asani] – kegyed
(ffi/nő)
acanek [dawniej uzywany zwrot: waszmość
pani] – kegyed
acani [używany dawniej skrót od: waszmość
pani; asani] – kegyed
acanka [dawniej uzywany zwrot: waszmość
pani] – kegyed
acaństwo – kegyedék
acapite (z łac. od głowy, od początku) [oznacza
miejsce w rękopisie lub druku, gdzie
zaczyna się pierwszy wiersz nowego
ustępu, który bywa zwykle od brzegu
nieco ku środkowi cofnięty. Drukarze
wiersz ten zowią z dawnych czasów
akapitem, a akapite to samo co: od
ustępu.] – (dawno) kezdet, kezdés; első sor
acariasis [1. akaroza; akarioza (choroba
wywołana przez roztocze) 2. narośle
spowodowane przez bardzo drobne
pajęczaki (Acarina), pasożytujące na
-
Wersja 01 01 2017.
roślinach] – acariasis; atkás bőrfertőzés,
atkafertőzés
accelerando [aczelerando] (accel.) [czytaj:
aczczelerando] [1. muz. coraz szybciej; 2.
określenie wykonawcze: przyśpieszając; 3.
fragment
utworu
muzycznego
wykonywanego w taki sposób; 4.
przyśpieszyć;
4.
przyśpieszyć
→
przyspieszając] – muz. accelerando (accel.);
gyorsítva
Accelerated Graphics Port (AGP, czasem
nazywany Advanced Graphics Port) [to
rodzaj zmodyfikowanej magistrali PCI
opracowanej przez firmę Intel. Jest to 32bitowa magistrala PCI zoptymalizowana
do szybkiego przesyłania dużych ilości
danych pomiędzy pamięcią operacyjną a
kartą graficzną.] – AGP (gyorsitott grafikus
kapu) [1. az angol Accelerated Graphics Port
rövidítéséből származik, ami magyarul
gyorsított grafikus portot jelent. A
segítségével lehetőség nyílik arra, hogy a
nagy
képek
megjelenítéséhez
kártya
processzora
a
rendszermemóriát
is
használhassa. 2. Az Intel fejlesztette ki a PCI
buszrendszerhez. Az AGP egy 32 bites
csatornán közvetlen memóriahozzáférést tesz
lehetővé
a
videonak,
66 MHz-es
frekvenciával
–
a
3D
grafikus
megjelenítéshez, főleg a multimédiához és
játokokhoz szánták. Az AGP sávszélessége
266–1070 Mbit/sec, de vagy a CPU-nak kell
rendelkeznie egy AGP foglalattal, vagy az
alaplapra integrálva kell lennie egy AGP
áramkörnek.]
Accelerated Processing Unit [zintegrowany
układ scalony łączący w jednym układzie
krzemowym centralny procesor i procesor
graficzny] – Accelerated Processing Unit
[Az APU (Accelerated Processing Unit)
tulajdonképpen egy CPU és egy GPU
házasságából született chip.]
accentato, accentuato (aczentato, aczentuato)
[czytaj: aczczentato] [wł.] [określenie
wykonawcze: akcentując, z naciskiem] (ol.) accentato; nyomatékkal, hangsúlyosan
accarezzevole [pieszczotliwie] – accarezzevole
(ejtsd: akkareccevole), ol. zenei kifejezés,
mely hízelgőt, kellemest jelent [Ezt a
kifejezést ritkán használják már helyette
lusingando van divatban.]
accentato [czytaj: aczczentato] [określenie
wykonawcze: akcentując, z naciskiem] –
(zene) nyomatékkal, hangsúlyosan
Access Control List, ACL (ang.) [lista kontroli
dostępu. W systemach uniksowych
poprzez rozszerzenie możliwości systemu
plików, umożliwia bardziej rozbudowaną i
dokładną kontrolę dostępu do plików, w
47
porównaniu do standardowych uprawnień
w systemie.] – ACL Access Control List
(jogosultsági, ill. hozzáférés-vezérlési lista)
access provider (AP) - dostawca dostępu
[Internet access provider (też: IAP);
dostawca dostępu do Internetu] access
provider (AP) hozzáférés szolgáltató [olyan
kiszolgálógéppel rendelkező vállalat, mely
az Internet keretében egyértelmű, u.n. DNSszámmal rendelkezik és analóg vagy digitális
(telefon, TV-kabel, stb.) vonalakon keresztül
(pl. telefonszámon) hívható és akár több ezer
előfizetőnek is egyidejű Internet- hozzáférést
biztosít; a kiszolgáló- (szerver-) géppel
rendelkező
szolgáltató
lehet
a
telekommunikációs
infrastruktura
egy
részének tulajdonosa is, minden esetben
azonban
közvetve
vagy
közvetlenül
hozzáférése
van
a
nemzetközi
gerinchálózatokhoz; utóbbiak többnyire
megint más tulajdonosok vagy üzemel- tetők
kezében vannak; a jövőben -a telefontársaságok mellett- kábel-TV társaságok és
más hálózattulajdonosok is lesznek Internet
szolgáltatók, de egy szolgáltató nem
szüségszerűen hálózattulajdonos is egyben]
acces time [czas dostępu] – (ang.) acces time
(elérési idő) [Az az időtartam, ami alatt egy
meghajtó
(CD-ROM,
DVD-ROM,
merevlemez) író/olvasó feje írni/olvasni kezd
az
írandó/olvasandó
médián
egy
meghatározott adatot.]
Accessio cedit principali (łac. przyrost przypada
temu, co główne)
(D. 34.2.19.13) [1.
przyrost przypada temu, co główne; w
prawie rzeczowym rzecz przyłączona do
rzeczy głównej przypada właścicielowi
rzeczy głównej; 2. zasada rzymskiego
prawa rzeczowego oznaczająca, iż rzecz
przyłączona do rzeczy głównej przypada
właścicielowi rzeczy głównej. Znana
również w wersji: accessorium sequitur
principale (łac. rzecz przyłączona idzie za
główną).; 3. Rzecz przyłączona przypada
głównej. 4. Rzecz przyłączona dzieli los
rzeczy głównej.] — (lat.) Accessio cedit
principali!; Járulék követi a fődolog sorsát.
Accessit [Przystał, przyłączył się] – (lat.)
Accessit; megfelelt, társult; tudományos
pályafeladatoknál a második dij
Accessoriurn
naturam
sequi
congruit
principalis. – (lat.) Accessoriurn naturam
sequi congruit principalis. (Reg. Iuris. 42.) =
A járulék a fődolog sorsában osztozik.
Accessorium sequitur principale [inna wersja
sentencji
poprzedniej]
—
(lat.)
Accessorium sequitur principale; Accessio
cedit principali!, Járulék követi a fődolog
sorsát.
-
Wersja 01 01 2017.
acciaccatura [wym. aczcziakkatura] [1. ozdobnik
zmniejszający wartość nuty, przy której
stoi; 2. muz. ozdobnik, przednutka
zmniejszająca wartość nuty, przed którą
stoi; zob. też przednutka krótka w
Wikipedii;
3.
krótka
przednutka
notowana w postaci drobnej nutki jako
ósemka
(rzadziej
szesnastka)
z
przekreśloną ukośnie chorągiewką, nie ma
określonej wartości rytmicznej] – (ol.)
acciaccatura (zenei kifejezés)
Accidentalia negotii (z łac.: podmiotowo istotne
składniki treści czynności prawnej,
klauzule) [1. podmiotowo istotne składniki
treści czynności prawnej; 2. pojęcie z
zakresu prawa cywilnego, oznaczające
kategorię składników treści czynności
prawnej, które nie wpływają na istotę tej
czynności (np. na to, czy daną umowę
uznamy za umowę sprzedaży czy najmu),
jednakże mocą woli stron zostały
podniesione do rangi istotnych.] – (jog)
Accidentalia negotii: magában véve nem
lényeges
Accidit in punkto, quod non seperatur in anna –
Accidit in punkto, quod non seperatur in
anna; Azt, miben annyi sok év nem dönt,
eldöntheti egyperc.
Accinge sicut vir lumbos tuos [Przepasz no
biodra jak mocarz! Będę cię pytał pouczysz Mnie.] (Job. 38.3) – Accinge sicut
vir lumbos tuos [akcinge szikut…lumbosz
tuosz] – ‘Övezd fel, mint férfiú, derekadat’.
Szállóige a latin Bibliából (Jób 38,3) [az Úr
szavai a forgószélből Jóbhoz, aki igaza
tudatában mintegy számadásra hívta Istent az
őt ért csapások miatt. Az Úr e felszólítással,
amely a csatára készülő harcos képét idézi
meg, mintegy ezt mondja: „Készülj a vitára,
mert most én mondom el érveimet!”]
Accipere praestat quam inferre iniuriam [Lepiej
jest doznawać krzywd niż je wyrządzać] –
Accipere praestat quam inferre iniuriam;
jobb átélni a sértést, mint őt megsérteni
Accipiat cineres terra paterna meos! [niechaj
ziemia przyjmie prochy moje!] (Owidiusz)
– Accipiat cineres terra paterna meos!;
fogadja be a Föld a poraimat! (Ovidiusz)
accompagnement – (ol.) accompagnement (zenei
kifejezés)
account (Internet-) (konto) [konto do internetu] –
account (Internet-) - (Internet-) előfizetés,
felhasználási
jog,
bérlet
[(Internet-)
hozzáférési jog, igazolás; a gyakorlatban ez
előfizetést vagy használati jogot jelent egy
Internet szolgáltatónál, meghatározott havi
hozzáférési idővel és tárolótérrel a
szolgáltató gazdagépén; bejelentkezésnél az
azonosítás általában felhaszálói névvel és
jelszóval történik]
48
accurate [dokładny] – (ang.) accurate; pontos,
szabatos
Accusare nemo se debet [akkusare nemo se debet]
[1. Nikt nie ma obowiązku oskarżać
samego siebie. 2. Nikt nie musi oskarżać
siebie samego; nie można nikogo
przymuszać do zeznawania przeciwko
sobie.] – (lat.) Accusare nemo se debet;
senkinek sem kell magát vádolnia
Accusare nemo se debet nisi coram Deo [Nikt nie
musi oskarżać siebie samego – tylko przed
Bogiem] – Accusare nemo se debet nisi
coram Deo; Senki sem köteles önmagát
vádolni – csak Isten előtt.
accusatio (oskarżenie) – (lat.) accusatio; vád,
vádolás
Accusatio suspecti tutoris [1. w prawie
rzymskim, skarga skierowana przeciwko
opiekunowi dziecka lub niedojrzałego, z
powodu złego sprawowania opieki i
nadużywania
zaufania;
2.
skarga
popularna (mógł ją wytoczyć każdy
zainteresowany) odsuwała nieuczyciwego
tutora testamentowego od sprawowania
opieki nad pupilem.] – (lat.) Accusatio
suspecti tutoris [végrendeleti gyámnál –
büntetőkereset – popularis actio – a gyám
letétele a cél]
accusativus [zob. akuzatiwus, akuzatyw] (język
łaciński) (biernik) – (lat.) accusativus;
(biernik) tárgyeset
accusativus cum infinitivo (acc.c.inf., A.C.I.)
[jest to charakterystyczny dla niektórych
języków, zwłaszcza łaciny i greki
klasycznej,
równoważnik
zdania
dopełnieniowego
lub
podmiotowego;
składa
się
on
z
wyrażenia
rzeczownikowego w bierniku
(łac.
accusativus) oraz bezokolicznika (łac.
infinitivus). W łacinie i grece konstrukcja
ta powstała ze składni podwójnego
biernika osoby i rzeczy, np. gr. Διδάσκω
τὴν παρθένον φιλοσοφίαν - "uczę
dziewczynę filozofii" rozwinęło się do
Διδάσκω τὴν παρθένον φιλοσοφεῖν "uczę dziewczynę filozofować".] –
accusativus cum infinitivo; tárgyeset főnévi
igenévvel – mindig egy igétől függ, ezt
nevezzük vezérigének
accusativus podwójny [accusativus duplex podwójny akkusatiwus ] – kettős tárgyeset,
kettős accusativus
accusativus tromtadraticus – (lat., gram)
accusativus tromtadraticus
acedia [beztroska, zniechęcenie] – gondtalanság,
lehangolódás, elkedvetlenedés, kábulat
-
Wersja 01 01 2017.
acefalia (bezgłowość, łac. acephalia z gr.
aképhalos
'bez
głowy')
[1.
niewykształcenie się głowy płodu; 2.
letalna wada wrodzona płodu o
charakterze malformacji, polegająca na
niewykształceniu głowy lub wykształceniu
jej w formie zredukowanej. Jest rzadką
wadą, częściej spotyka się bezmózgowie; 3.
anat. wada rozwojowa płodu, polegająca
na
niewykształceniu
głowy
lub
wykształceniu jej w formie zredukowanej]
– acephalia, a fej hiánya (fejlődési
rendellenesség)
acefaliczny, -a, -e – acephalikus
acenaften [1. organiczny związek chemiczny,
policykliczny węglowodór aromatyczny o
wzorze: C12H10. Jest składnikiem smoły
węglowej;
2.
trójpierścieniowy
węglowodór aromatyczny występujący w
smole węglowej] – (vegyt.) acenaftén
acerola [wiecznie zielony krzew z Ameryki
Środkowej; wiśnia z Barbados, malpigia] acerola v. barbadoszi cseresznye (Malpighia
glabra, cereso, escobillo, health tree, Puerto
Rican cherry) [mintegy öt méter magasra
megnövő, lombhullató fa, amely nagy
mennyiségű, 1-2 cm átmérőjű, piros
gyümölcsöt terem; ezek puhák, lédúsak,
kellemes zamatúak. Az acerola fa vadon nő,
de termesztik is Brazíliában, Dél-Amerika
északi vidékein, Közép-Amerikában és
Jamaikában.]
acetabularia (łc. acetabulum naczynie w formie
kubka) [1. glon morski z gatunku zielenic;
2. bot. dobrze zbudowany, sporych
rozmiarów
(ok.
10
cm
wys.)
jednokomórkowy glon morski należący do
zielenic] – acetabulária; acetabulum [a valódi
zöldmoszatok törzsébe tartozó növény]
acetal [1. ciecz o przyjemnym zapachu,
stosowana w przemyśle farmaceutycznym
i perfumeryjnym; 2. związek chemiczny
powstały wskutek działania alkoholu na
aldehyd; 3. chem. produkt działania
alkoholu na aldehyd; stosowany w
preparatyce organicznej] – acetál [1.
Szerves vegyületek, amelyek általános
szerkezete R2C(OR')2. E triviális névvel
jelölik az aethylidendiaethylatot, tehát azt a
vegyületet, mely úgy vezethető le, hogyaz
aethylalkohol két molekulájában a hidroxilok
hidrogenjeit a 2 vegyértékű aethyliden
gyökkel helyettesítjük:
C2H5.O
C2H4.
C2H5.O
E vegyületetelőször Döbereiner állította elő
borszeszből,
ezt
finoman
elosztott
platinaalkalmazásával oxidálva; később
49
Liebig
állapította
meg
közelítőleg
tapasztalatiképletét, egészen helyesen Stas.
A
vegyület
szerkezetére
vonatkozó
vizsgálatokat Wurtz és Frapelli végezték.
Előállítható a borszeszből oxidációútján
meghatározott
körülmények
figyelembevétele
mellett.
Szintelen,
éterszerűfolyadék, melynek kellemes szaga
és íze van. Fs. = 0,821 fp. = 105° C.
Vízbenalig oldódik, éterrel, alkohollal
minden viszonyban elegyíthető. Erősebb
oxidációkor aldehiddé, majd ecetsavvá
alakul. Az ammoniás ezüstnitrátoldatotnem
redukálja, tehát az aldehidek reakcióját nem
adja. 3. acetálok (kettős éterek). Vegyületek,
amelyek általános szerkezete R2C(OR)2; E
triviális
névvel
jelölikazaethylidendiaethylatot, tehát azt a
vegyületet, mely úgy vezethető le, hogy az
oethylalkohol
két
molekulájában
a
hidroxilok
hidrogenjeit
a
2
vegyértékűaethyliden gyökkel helyettesítjük:
C2H5.O, C2H4; C2H5.O. E vegyületetelőször
Döbereiner állította elő borszeszből]
acetale [1. grupa organicznych związków
chemicznych
o
wzorze
ogólnym
R2CH(OR′)2 (R′ ≠ H) będące tym samym
dieterami dioli geminalnych. Związki te
posiadają dwie grupy eterowe (–OR)
przyłączone do tego samego atomu węgla.
Są cieczami o przyjemnym zapachu.
Otrzymuje się je przez kondensację
aldehydu
lub
ketonu
z dwiema
cząsteczkami alkoholu. W wyniku
przyłączenia do aldehydu lub ketonu
jednej cząsteczki alkoholu powstają
hemiacetale
(półacetale)
o
wzorze
ogólnym: R-CH(OH)(OR')] – acetálok
kettős éterek, félacetál) [Szerves vegyületek,
amelyek általános szerkezete R2C(OR')2.
Alkohol és aldehid közötti reakcióban
jönnek létre, aminek során víz is képződik.
Egy molekula aldehid (RCHO) egy molekula
alkohollal (ROH) reagálva félacetált
(RCH(OH)OR) hoz létre. (Az aldóz
cukrok gyűrűje félacetál.) Egy második
alkoholmolekulával a további reakció során
teljes acetál keletkezik (RCH(OR) 2).
Általában
mindkét
vegyületre
csak
acetálként hivatkoznak. Az acetálok
képződése reverzibilis, savas közegben
aldehiddé hidrolizálhatók. A szintetikus
szerves kémiában gyakran alakítják át az
aldehid csoportokat acetálokká, ezzel védve
meg azokat, amikor a molekulában más
csoportokon hajtanak végre különböző
reakciókat.
Az intramolekuláris (molekulán belüli)
acetál képződése felelős a legtöbb cukor
esetében a gyűrűs szerkezetért.]
-
Wersja 01 01 2017.
acetaldehyd [aldehyd octowy; etanal] –
acetaldehid v. etanal (C2H4O v. CH3CHO)
[gyúlékony, jellegzetes szagú szerves
vegyület. A természetben az érett
gyümölcsökben, a kávéban és a friss
kenyérben fordul elő. A növények
anyagcseréje során keletkezik. Ez az anyag
okozza
a
másnaposságot
(túlzott)
alkoholfogyasztás után.]
acetometr [przyrząd do określania zawartości
kwasu octowego w roztworze] –
acetométer; ecetsav fokainak mérésére
használt műszer
acetamid (łc. acetum + amid - łc. ammoniacum
‘amoniak’ + gr. eídos ‘postać’) [1. chem.
amid kwasu octowego, bezb. związek
krystaliczny, stosowany m.in. jako
rozpuszczalnik, przy produkcji lakierów i
tworzyw sztucznych. 2. ciało krystaliczne,
używane m.in. do produkcji tworzyw
sztucznych] – acetamid E vegyület az
ecetsavbólvezethető le, ebben a hidroxil
gyököt az amidogyökkel (H2N)helyettesítve:
CH3.CO(OH) [ecetsav] CH3.CO(H2N). [acetamid]
Előállíthatóúgy, hogy tömény ecetsavba
száraz ammoniagázt vezetünk, amidőn
ammonium-acetátkeletkezik. A folyadékot
felhevítve az ammonium-acetát vizvesztés
folytán A.-dáalakul:
CH3.COO(H4N)= CH3.CO(H2N) + H2O
ammonium-acetát
acetamid
acetanilid, antyfebryna [organiczny związek
chemiczny pochodna aniliny, dawniej
stosowana jako lek przeciwgorączkowy,
obecnie
głównie
przy
produkcji
barwników] – acetanilid [egy szerves
vegyület, az amidok közé tartozik. Az
anilinból és az ecetsavból vezethető le.
Színtelen, kristályos vegyület. Hideg vízben
rosszul oldódik, de szerves oldószerekben jól
oldódik. Az acetanilid az egyik legrégebben
ismert lázcsillapító szer. Ma már azonban
gyógyszerként nem alkalmazzák, mert a
szervezetben káros hatású vegyületekké
alakul.]
Acetarsol (Acetarsolum, Stowarsol) [1. lek
arsenowy stosowany głównie w leczeniu
rzęsistkowicy i czerwonki pełzakowej; 2.
kwas
3-acetyloamino-4hydroksyfenyloarsenowy
związek
arsenoorganiczny (organiczny związek
arsenu) stosowany jako lek o działaniu
m.in. krętkobójczym, czerwiobójczym.
Obecnie stosowany w lecznictwie bardzo
rzadko (w ginekologii).] – Acetarsol
(Stovarsol)
acetat [chem. octan] – (lat.) acetát; ecetsav sója v.
észtere; ez mint a film alaprétege, az emulzió
hordozója
50
acetator [1. zbiornik ze stali kwasoodpornej; 2.
zbiornik ze stali kwasoodpornej, używany
do produkcji octu z alkoholu etylowego.
Przy produkcji acetatorem wykorzystuje
się nowoczesną metodę fermentacji
wgłębnej, z intensywnym natlenieniem
roztworu.] – (vegyt.) acetátor
acetofenon [(nazwa zwyczajowa) - organiczny
związek chemiczny, należący do grupy
ketonów, jest to keton fenylowo-metylowy,
będący najprostszym przedstawicielem
ketonu
alkilo-aromatycznego]
–
acetofenon
(vagy
fenil-metil-keton)
H3COC6H5 (aromás-alifás keton) [az aromás
ketonok közé tartozik. Összegképlete
C8H8O. A legegyszerűbb alkil-aril-keton.
Színtelen, kellemes szagú folyadék, a
természetben illóolajokban fordul elő. Altató
hatású,
korábban
altatószerként,
hipnotikumként használták (innen a vegyület
hipnon neve). Kellemes illata miatt az
illatszeripar felhasználja. Magas forráspontú
oldószerként is felhasználható. Szintézisek
kiindulási anyaga.]
acetol; hydoksyaceton (kat.: chemia) – (vegyt.)
acetol
acetometr [przyrząd do określania zawartości
kwasu octowego w roztworze] –
acetométer; az ecet ecetsavtartalmának
meghatározására való készülék
acetomierz – ecetmérő, készülék az ecet
erősségének meghatározására
aceton (łc. acetum) [1. lotna ciecz o ostrym
zapachu, mająca szerokie zastosowanie w
przemyśle; 2. (dwumetyloketon, nazwa
systematyczna: propanon) – najprostszy
przedstawiciel grupy ketonów o wzorze
C3H6O (inne zapisy to CO(CH3)2 lub
CH3COCH3). Posiada ostry, jak twierdzą
niektórzy, kojarzący się z owocami
zapach.
Miesza
się
w
każdych
proporcjach z wodą, etanolem, eterami i
innymi ketonami o niskiej masie
cząsteczkowej. 3. chem. propanon,
najprostszy keton alifatyczny; bezb.,
łatwopalna ciecz; b. dobry rozpuszczalnik
wielu substancji org., używany do
produkcji chloroformu i w syntezach
organicznych; 3. lotna ciecz o ostrym
zapachu, mająca szerokie zastosowanie w
przemyśle] – (gör.-lat.) aceton (illékony
gyúlékony folyadék, szerves oldószer) [1.
kellemes illatú, égető ízű, színtelen folyadék;
fontos oldószer; a faszesz alkotórésze (CH3
CO H3); cukorbetegek vérében is fejlődik; 2.
aceton (INN: acetone) a ketonok legkisebb
szénatomszámú
képviselője:
C3H6O,
CH3COCH3. A ketonok jellemzője, hogy egy
láncközi oxocsoportot, ún. ketocsoportot
tartalmaznak. Az acetont Libavius fedezte fel
-
Wersja 01 01 2017.
1595-ben, szerkezetét Dumas és Liebig
határozta meg 1832-ben. Jó tulajdonságai
miatt az élet legkülönfélébb területein
használják:
körömlakklemosó,
ill.
műanyagok készülnek belőle. A vegyipar
általános oldószerként alkalmazza. 3.
illékony gyúlékony folyadék, szerves
oldószersúlyos cukorbetegségben ketontestek
formájában a vizeletben is kimutatható]
acetonemia (aceton + gr. haíma ‘krew’) [1.
gromadzenie
się
we
krwi
ciał
acetonowych; 2. acetonemia, ketoza,
obecność we krwi nadmiernej ilości ciał
ketonowych (gł. acetonu), które powstają
w organizmie przede wszystkim w
procesach spalania tłuszczów. Acetonemia
występuje w niektórych chorobach (np. w
nie uregulowanej cukrzycy) lub w innych
stanach, w których dochodzi do
nadmiernego spalania tłuszczu obecnego w
tkankach (np. w wyniku głodzenia). Duży
nadmiar ciał ketonowych we krwi może
prowadzić do śpiączki ketonemicznej,
będącej stanem zagrożenia życia i
wymagającej
pilnego,
intensywnego
leczenia. 3. med. występowanie acetonu w
moczu w wyniku zaburzeń przemiany
materii z kwasicą, przeważnie w cukrzycy]
– (gör.) acetonaemia, acetonémia; aceton
felszaporodása
a
vérben;
főként
cukorbetegekben fordul elő; cukorbetegség
nélkül
elegendő
víz
(folyadék)
fogyasztásának hiányában
acetonowy, -a, -e – acetonacetonuria (aceton + gr. oúron ‘mocz’) [1.
obecność ciał ketonowych w moczu,
występujący przy acetonemii; 2. med.
występowanie acetonu w moczu w wyniku
zaburzeń przemiany materii z kwasicą,
przeważnie w cukrzycy] – acetonuria
[Veszélyes,
azonnali
orvosi kezelést
(inzulinadást) szükségessé tévő állapot,
melyet
a
vizeletben a ketontestek
megjelenése
jellemez.
15
mmol/l-es
vércukorszint fölött nagyon valószínű az
acetonuria kialakulása.]
acetony
–
acetonok
v.
ketonok
[szénvegyületekcsoportja,
amelyek
mindannyian az őket jellemző 2 vegyértékü
CO gyököt tartalmazzák;a gyök mindkét
vegyértéke
alkohol
gyökökkel
van
egyesülve; ha R positiv 1vegyértékű alkohol
gyököt jelöl úgy az A. általános képlete: R(C0)-R.Keletkeznek az A. akkor, ha II. rendű
alkoholt
oxidálnak:
Többnyire
illófolyadékok, éteres szagúak, vízben alig
oldhatók. Az ammoniás ezüstnitrátoldatot
nem redukálják.]
acetum – (lat.) acetum (az ecet latin neve); (ocet)
ecet
51
acetyl (łc. acetum ‘ocet’) [chem. grupa kwasowa
pochodząca z kwasu octowego; CH3-CO-.]
- acetil- CH3CO-, etanoil- [A kémiában az
ecetsavból származó funkciós csoportot
jelent, hozzáadása egy vegyület nevéhez
általában arra utal, hogy a vegyületben a
hidrogén helyét foglalja el.]
acetylen (łc. acetum + gr. hýle ‘materia’) [chem.
najprostszy węglowodór nienasycony,
eten; bezb., lżejszy od powietrza i
bezwonny
gaz;
ważny
surowiec
przemysłowy, tworzy liczne związki, np.
benzen, kupren; służy do otrzymywania
aldehydu octowego i żywic winylowych;
stosowany do spawania i cięcia metali
(palniki
acetylenowe).]
–
acetilén
[színtelen-szagtalan szénhidrogén; világítóéghegesztő gáz; színtelen, éteres szagú
világítógáz, telítetlen szénhidrogén (C2H2),
Davy fedezte fel (1836). Kalciumkarbidból
állítják elő víz hozzáadásával (CaC2+H2O =
C2H2+CO)]
acetylenek [1. związek chemiczny otrzymywany
z acetylenu; 2. sól acetylenu] –
acetylenek srebra (Ag2C2, wzór strukturalny AgC≡C-Ag) [związek metaloorganiczny,
srebrowa
pochodna
acetylenu]
–
ezüstkarbid; acetilénezüst Ag2C2, H2O.
acetylenek miedzi(I) Cu2C2 (wzór strukturalny:
Cu–C≡C–Cu) – rézkarbid (acetilénréz,
kuproacetilid), Cu2C2
acetylenek miedzi(II) CuC2 – CuC2
acetylenki (acetylen) [chem., technol. wybuchowe
produkty reakcji acetylenu z solami
metali ciężkich] – acetilének
acetylenowa lampa – karbid- v. acetilén-lámpa
acetylenownia – acetiléngyár
acetylenowy, -a, -e [przymiotnik od: acetylen] –
acetilénacetyloaceton [(2,4-pentanodion, C5H8O2) organiczny związek chemiczny z grupy
ketonów, pochodna acetonu, najprostszy
β-diketon (związek posiadający dwie
grupy ketonowe rozdzielone jednym
atomem). W temperaturze pokojowej jest
to bezbarwna ciecz o charakterystycznym,
ostrym zapachu.] – (vegyt.) acetilaceton
acetyloceluloid [inaczej octan celulozowy] –
(vegyt.) acetilcelluloid
acetyloceluloza (acetylen - łc. acetum ‘ocet’ +
celuloza - łc. cellula ‘komórka’) [ 1. chem.,
technol. produkt acetylowania celulozy,
octan celulozy; używana do produkcji
niepalnych błon filmowych i konfekcji; 2.
tworzywo sztuczne, używane m.in. do
wyrobu sztucznego jedwabiu] – (vegyt.)
acetilcellulóz
-
Wersja 01 01 2017.
acetylocholina, ACh (acetyl - łc. acetum + cholina
- gr. cholé ‘żółć’) [1. organiczny związek
chemiczny, ester kwasu octowego i
choliny. 2. substancja przekazująca
impulsy między komórkami nerwowymi;
3.
fizjol.
wydzielany
z
błony
presynaptycznej neurohormon działający
pobudzająco
na
układ
nerwowy
współczulny; rozszerza też naczynia
krwionośne; poziom a. regulowany jest w
organizmie
esterazą
cholinową.]
–
acetilkolin (acetylcholine), röviden ACh
(CH3COOCH2CH2N+(CH3)3) [1. az elsőként
felfedezett neurotranszmitter molekula. Mind
a perifériás mind a központi idegrendszerben
ingerületátvivő anyagként működik, sok
fajban köztük az emberben is. Az acetilkolin
az autonóm ganglionok neurotranszmittere.
2. ingerületátvivő anyag]
acetylokoenzym [aktywny octan] – acetilkoenzim, ecetsav, aktív, aktív-acetát
acetylokoenzym A, acetylo-CoA, kwas octowy
aktywny, octan aktywny, CH3-C(O)-SCoA, tioester kwasu octowego i koenzymu
A,
ważny
związek
metaboliczny.
[Acetylokoenzym A powstaje podczas βoksydacji kwasów tłuszczowych lub
dekarboksylacji
oksydacyjnej
kwasu
pirogronowego.
Jest
przenośnikiem
aktywowanej grupy acetylowej. Bierze
udział w cyklu Krebsa. Ponadto jest
wykorzystywany w organizmach żywych
do syntezy acetylocholiny, cholesterolu,
hormonów steroidowych.] – acetil-koenzim
A (acetil-CoA) molekula (fontos szerepet
játszik az anyagcsere folyamataiban) [Fő
feladata
a
citromsavciklusban
az
acetilcsoport oxidálandó szénatomjának
szállítása az energiatermelés céljából.
Kémiailag a koenzim A tiol és az ecetsav
(acetil-rész) tioésztere.]
acetylooctowy, -a, -e – acetecetacetylosalicylowy, -a, -e (acetyl - łc. acetum +
salicylowy - łc. salix, salicis ‘wierzba’)
[farm. kwas a. - aspiryna, krystaliczny
proszek
stosowany
jako
środek
przeciwbólowy i przeciwgorączkowy,
także o działaniu hamującym agregację
płytek krwi] – acetilszalicilacetylowanie (acetyl – łc. acetum) [1. reakcja
chemiczna polegającą na wprowadzeniu
do cząsteczki związku chemicznego grupy
acetylowej; 2. jest reakcją chemiczną
polegającą na wprowadzeniu do cząsteczki
związku chemicznego grupy acetylowej.
Acetylowanie
jest
szczególnym
(i
najważniejszym) przykładem acylowania,
bowiem pochodne acetylowe są bardzo
rozpowszechnione w przyrodzie i z
52
powodów ekonomicznych używa się
częściej pochodnych acetylowych od
jakichkolwiek
innych.
3.
chem.
wprowadzanie cząsteczki acetylu do
związku org., np. w celu zabezpieczenia go
przed utlenianiem] – acetilezés; ecetsavval,
illetve származékaival végzett kémiai
reakció
ach! [wykrzyknik ujawniający spontaniczną
reakcję mówiącego] – ejnye, ó! Jaj!
ach, jak się cieszę! – ó, hogy örvendek!, jaj de
örülök!
ach, jak mi smutno! – ó, milyen (jaj de) szomorú
vagyok!; ó, hogy sajnálom!
ach, jakie to bolesne! - ó, milyen fájdalmas az!
ach, tak! – hát ez így van!, vagy úgy!
ach, ty nic dobrego – ó, te haszontalan, mihaszna
Achab (ok. 873 – 854 p.n.e.) (stryj) ‘brat ojca’ [1.
syn Amrego, króla Izraela. Ożenił się z
córką sydońskiego króla Etbaala, znaną z
okrucieństw Jezebel - morderczynią
proroków Pańskich. Pod jej wpływem
Achab stał się szerzycielem zgorszenia i
bałwochwalstwa. Znał drogi Pana, który
mu pomagał i wysłuchiwał jego modlitwy,
jednak serce jego więcej lgnęło do jego
niegodziwej żony, która jest typem
fałszywego kościoła. Był siódmym królem
Izraela. 2. siódmy król państwa Izrael;
syn króla Omriego, kontynuował politykę
ojca, dążąc do zjednoczenia kraju.
Pokonał Moabitów i Bar Hadada II króla Aramejczyków, z którym później
zawarł przymierze, prowadząc wojny z
Asyryjczykami.
Utrzymał
pokój
z
królestwem Judy. Sprzymierzył się z
Fenicjanami przez małżeństwo z Jezabel,
córką króla Tyru, Etbaala, która
wprowadziła do Izraela kult Baala i
Asztarte, wskutek czego Achab został
potępiony przez proroka Eliasza.] –
Acháb, Áháb (az atya fivére), Izrael hetedik
királya, 22 évig uralkodott, Kr. e. 873-851-ig
[Omri fia, Acháb — Júda királyának,
Azának 38. esztendejében lett király
Izraelben. Acháb huszonkét évig uralkodott
Izrael fölött Szamariaban. Uralkodása alatt a
Jahve-kultusz háttérbe szorult és feleségének
Jezabelnek a hatására ő maga is imádta
Baált, akinek oltárt is emeltetett. Politikai
szempontból erőskezű uralkodó volt, de
vallási téren csődöt mondott. Jézabel, a
felesége, megkísérelte, hogy megsemmisítse
Izráel egyistenhitét, és hogy a népre pogány
bálványimádást
kényszerítsen.
Aháb
háromszor viselt hadat Benhadád (2) szír
király ellen. A harmadik ütközetben halálos
sebet kapott. Isten Illés prófétát küldte, hogy
fellépjen ellene (1Kir 16,28-22,40). 2. Kólája
-
Wersja 01 01 2017.
(2) fia, hamis próféta a fogságba hurcolt nép
között (Jer 29,21).]
Święty Achacy lub Agacjusz, setnik, ros. Акакий
Каппадокиянин, Византийский, Agatus,
Akacjusz (ur. ? w Kapadocji, zm. ok. 303 w
Konstantynopolu)
[święty
Kościoła
katolickiego i prawosławnego, żołnierz
legionów rzymskich, męczennik.] –
Agathius vagy magyarul Szent Ákos
(Achatius, Acacius) (Kappadókia ?- Bizánci
Birodalom, 303) [ókeresztény vértanú. A
tizennégy segítőszent egyike]
achać [1. pot. zachwycać się czymś w sposób
afektowany; 2. wykrzykiwać "ach",
zachwycać się czymś w sposób nieco
afektowany] – affektálva gyönyörködni v.
csodálni vmit
Achad, Akkad (twierdza) oraz Babel, Erech,
Erek, Chalne, Kalne [1. były krajami
rozpostartymi na równinie Senear
(Szinear) między Eufratem a Tygrysem i
należały
do
monarchii
Nimroda.
Akkadowie wznosili budynki z gliny i
wynaleźli pismo. 2. Biblia Warszawska: A
zaczątkiem jego królestwa był Babilon,
Erech, Akkad i Kalne w kraju Synear. Biblia
Tysiąclecia: On to pierwszy panował w
Babelu, w Erek, w Akkad i w Kalne, w kraju
Szinear; Biblia Gdańska: A początek
królestwa jego był Babel, i Erech, i Achad, i
Chalne w ziemi Senaar.] – 1. Akkád
Birodalom [a sumer területektől északra
helyezkedett el, melynek központja Akkád
város volt, Kis (város) és Babilon közelében,
melyet a sumer királylista szerint Sarrukín
alapított. Az akkádok szinte egyidőben
telepedtek le a Tigris és az Eufrátesz folyók
közti síkságra.]; 2. Akkád (vödör, vizeskorsó;
vár; erődítmény) [Város Észak-Babilóniában
(1Móz 10,10); talán azonos a sumér
"Agade"-val, amelyet I. Sargon, az akkádi
sémita dinasztia megalapítója, Kr. e. 2475ben fővárosává tett.]
Achademia (Akademia) [Leonarda da Vinci w
Vinci
oraz
publikowanie
rocznika
Achademia Leonardi Vinci] – Akadémia
achademski, -a, -ie – akadémiai
Achaik [Biblia Warszawska: A cieszę się z
przybycia Stefana i Fortunata, i Achaika, bo
oni pod waszą nieobecność was zastąpili;
Biblia Tysiąclecia: Raduję się obecnością
Stefanasa, Fortunata i Achaika, gdyż
zastąpili mi obecność waszą. Biblia
Gdańska: A cieszę się z przyjścia Stefana i
Fortunata, i Achaika; bo ci niedostatek wasz
napełnili.] – Akhaikus (akhájabeli férfi,
gyászoló) [Korintusi férfi, aki Pált Efézusban
meglátogatta (1Kor 16,17-19). 1 Kor. 16,17.
Örvendezek pedig a Stefanás, Fortunátus és
53
Akhaikus eljövetelének; mert a bennetek való
fogyatkozást ezek betöltötték.]
Achaj [członek jednego ze starożytnych plemion
greckich; Achajczyk]; Achajka – acháj v.
görög (ffi/nő)
Achaja [1. inna nazwa dla Grecji; 2. Achaja
(Αχαΐα) - kraina historyczna i nomos
(nowogr.: Νομός Αχαΐας) w Grecji
Zachodniej,
w
północnej
części
Peloponezu, ze stolicą w Patras. Graniczy
z nomosami: Koryntia, Arkadia (region
administracyjny Peloponez) i Elida
(Grecja Zachodnia). Powierzchnię 3271
km², zamieszkuje około 331 tys. osób (stan
z 2005).] – Achaia [Achaia, Achaja ’Acaia,
1) főképpen a Peloponnesus északi partja,
mely az ú. n. DwdekapoliV-t foglalta
magában, ilyen értelemben fordul elő
Herodotusnál,
Pausaniasnál
és
Thucydidesnél; parti fekvésénél fogva
nevezték így is: AigialoV és Aigialeia; 2)
Mela és mások hozzászámították Corinthus,
Phlius és Sicyon vidékét is; 3) Livius, Cicero
és Caesar gyakran az egész Peloponnesust
értik alatta; 4) Homerus az egész
Görögországot jelölte e névvel, melyet a
rómaiak is felkaroltak, provincia Achajának
nevezvén egész Görögországot, kivéve
Thessaliát, Acarnaniát és Aetoliát, melyek
Macedonia provinciához számíttattak; 5) így
nevezték Thessalia délkeleti részét is az
acaioi-nak talán legrégibb fészkét, melyet
megkülönböztetésül a peloponnesusitól
’Acaia FJiwtiV-nak is mondtak.]; AKHÁJA
(gyászhely, gyász, fájdalom, szorongás).
[(Bibliában) Római tartomány, amely
magában foglalja Görögország egész déli
részét, északon Macedónia tartománnyal
határos (ApCsel 19,21; Róm 15,26; 2Kor
1,1; 1Tesz 1,7-8). Korintus volt Akhája
fővárosa.]
Achajczyk [członek jednego ze starożytnych
plemion greckich; Achaj] – acháj v. görög
ffi
achajski, -a, -e [przymiotnik od greckiej krainy
historycznej: Achaja] – (lat., gör.) acháj; a
görögök
neve
saját
ókori
nyelvhasználatukban
Achal [Indianie z pogranicza Ekwadoru i Peru,
zwani też Achuale] – Peru és Ecuador
határán élő indiánok
achalazja (n.łc. achalasia z a- + gr. chálais
‘osłabienie’) [1. achalazja przełyku,
choroba polegająca na utrudnieniu
połykania
spowodowanym
przez
patologiczny, trwały skurcz dolnego
zwieracza przełyku; 2. med. zaburzenie
budowy warstwy mięśniowej i w
konsekwencji perystaltyki przełyku, który
-
Wersja 01 01 2017.
w pobliżu zwężenia rozciąga się i poszerza,
powodując
odkładanie
pokarmu
i
zapalenie błony śluzowej] – achalázia [A
nyelőcső rendellenessége, ahol a nyelőcső
kevésbé képes az ételt továbítani a gyomorba
és a simaizomkapu a nyelőcső és a gyomor
között kevésbé képes az ellazulásra. Az étel
nehezen jut a gyomorba.]
achanie – affektáló tetszésnyilvánítás, ahá!-zás
Acharchel [Biblia Warszawska: Koz zaś zrodził
Anuba, Hassobeba i rody Acharchela, syna
Haruma. Biblia Tysiąclecia: Kos był ojcem
Anuba, Sobeby i rodów Acharchela, syna
Haruma. Biblia Gdańska: A Kos spłodził
Anuba, i Hasoboba, i dom Acharchela, syna
Harumy. (1Kron. 4:8)] – Ahárhel (az
erődítmény falai mögött; Ráhel fivére) [Férfi
Júda törzséből (1Krón 4,8).]
achat (agat) (gr. agathos = dobry; niem. Achat)
[to minerał, wielobarwna, wstęgowa
odmiana chalcedonu.] – achát [egy
féldrágakő, különböző kvarcoknak réteges
összetétele, az ipari megmunkálásra a
legkeresettebb kalcedonfajta]; achátok [
mikrokristályos, rostos szerkezetű, csíkos,
sávos
fölépítésű,
átlátszatlan
kvarc
drágakövek. (Valójában a kalcedon-félékhez
tartoznak.) - Kémiai összetételük SiO2.
Elnevezésüket vsz. az ókorban az Achates
(ma Dirillo) nevű szicíliai folyóról kapták. A
leggyakoribbak a szürkéskék árnyalatúak
mellett a vöröses, barnás, kékes árnyalatúak.]
Achan (robiący kłopot) [1. pochodził z plemienia
Judy. Wbrew zakazom od Boga zatrzymał
przeklęte rzeczy w walce o Jerycho, za co
został
ukamienowany.
2.
Izraelita,
przywłaszczył łupy za co zginął] – Ákán
(Achán), Karmi fia, Zabdi unokáját, Zerah
dédunokája [Júda törzséből Jerikó elfoglalása
idején vétkezett az Úr parancsa ellen (Józsue
könyve 07. fejezet)]
Achasbaj [Biblia Warszawska: Elipelet, syn
Achasbaja z Maaka, Eliam, syn Achitofela z
Gilo; Biblia Tysiąclecia: Elifelet, syn
Achasbaja z Bet-Maaka, Eliam, syn
Achitofela z Gilo; Biblia Gdańska: Elifelet,
syn Achasbaja, syna Machatego; Elijam, syn
Achitofela
Gilończyka]
–
Ahásbai
(menedéket keresek Jahvénál, menedék az
Úrban; a Fényességes fivére) [Eliféletnek (3),
Dávid hősének az apja (2Sám 23,34).]
Achasztari [Biblia Warszawska: Naara urodziła
mu Achuzama, Chefera, Temniego i
Achasztariego. Ci byli synami Naary. Biblia
Tysiąclecia: Naara urodziła mu Achuzama,
Chefera, Temniego i Achasztariego. Ci byli
synami Naary. Biblia Gdańska: I urodziła
mu Naara Achusama, i Hefera, i Temana, i
Achastara. Cić są synowie Naary.] – Ahastári
54
(uralomra termett; öszvérhajcsár; hírnök,
futár) [Ashúr és Naára fia (1Krón 4,6).]
Achaz skrócona forma imienia Jehoachaz ‘(oby)
Jehowa uchwycił’ (właściciel) król Judy
(742-727 przed Chrystusem) [Syn i
następca Joatama. Nie kroczył po drogach
Bożych. Swojego syna przeprowadził
przez ogień (spalił na ofiarę pogańskiemu
bożkowi Molochowi). Sam służył innym
bogom. Królowi Asyryjskiemu dał skarby
z świątyni dla pozyskania go przeciw
Izraelowi. Izajasz był współczesnym mu
prorokiem.] – Acház, Áház (héb. Joacház
rövidített változata, ’Jahve megragadta’,
szilárdan megtartják, Ő (az Úr) megragadta;
Ő tartja; megragadó, birtokos), Júda 13.
királya (i.e. 741-725?), Jotam fia (anyja neve
ismeretlen) [1. Acház uralma Júdában (736716). ― Remalja fiának, Pekachnak
tizenhetedik esztendejében Jotam fia, Acház
lett Júda (harmadik) királya. Kr. e. 735-715ig uralkodott; kedvezett Júdában a
bálványimádásnak,
és
Júda
egyik
legistentelenebb királya volt (2Kir 16; 2Krón
28). Acház húszéves volt, amikor király lett
és
tizenhat
esztendeig
uralkodott
Jeruzsálemben.
2.
Acház uralmának
kezdetén jelenik meg Izajás a politikai
aktualitás előterében: amikor Arám, aminek
fővárosa Damaszkusz volt és Izrael, aminek
fővárosa Szamaria, megkísérelték, hogy
Assziria mind fenyegetőbbé váló hatalma
ellen felkeljenek, Acház, Juda királya,
ellenkezőleg a legjobb megoldásnak vélte,
hogy Asszíria királyának védelme alá
helyezkedjenek. Ez büntető hadjáratot
eredményezett két szomszédja részéről, akik
rá
akarták
bírni,
hogy
belépjen
szövetségükbe. Ez a hadjárat nem jár
sikerrel, de Acház folytatja asszírbarát
politikáját. Ezen események után, amik 734
körül zajlottak, a próféta - önként, vagy
kényszer hatására - egy évtizedre
visszavonulni látszik a politikai élettől.
Tehetetlenül kell szemlélnie az asszír
hatalom folyamatos erősödését, ami Izrael
királyságának több tartományában érezteti
hatását és végül pusztulására vezet 722-ben.
Uralkodása alatt működött Izsaiás és mikeás
próféta (2 Kir 16; 2Krón 28)] 3. Jónatán (2)
dédunokája (1Krón 8,34-36)]
Achazjasz1 ‘Jehowa uchwycił’– Ahazia v. Ahazja
(Jahve megtartotta, megragadta; az Úr
birtokolja) [Jórám (5) és Atália (1) fia; a déli
országrész, Júda királya; mindössze egy évig
uralkodott (Kr. e. 843.) (2Krón 22,2). Aháb
házának minden bálványimádó szokását űzte
(2Krón 22,5-20). Teljes neve: "Joáház" (3)]
Achazjasz2 – Ahazja [1. Áháb fia, Izrael hetedik
királya (i.e. 852-851), a Baál-kultusz híve; 2.
-
Wersja 01 01 2017.
Aháb (1) és Jézabel fia; Izráel királya; Kr. e.
851-850-ig uralkodott. Szüleihez hasonlóan ő
is bálványimádó volt (1Kir 22,51-53; 2Kir
1,1-16).]
Achban a. Achobban [Biblia Warszawska: Żona
Abiszura nazywała się Abichail, a urodziła
mu Achbana i Molida. Biblia Tysiąclecia:
Żonie Abiszura, która mu urodziła Achbana i
Molida, było na imię Abichajil; Biblia
Gdańska: A imię żony Abisurowej Abihail,
która mu urodziła Achobbana i Molida.] –
Akbán v. Ahbán (megértő testvér, belátó;
haragos) [Férfi Júda törzséből (1Krón 2,29).
És Abisúr feleségének a neve Abihail; ő
szülte neki Ahbánt és Mólidot.]
Achbor a. Akbor ‘skoczek; skaczący gryzoń’ [1.
Gdy umarł Saul, po nim był królem
Baalchanan, syn Achbora. (1 Moj. 36:38); 2.
(2 Kir. 22.12)] – Akbór v. Achbor (egér) [1.
Edomita király apja (1Móz 36,38-39.; 1Krón
1,49); Saul meghalt, és helyette Baal-Hanan,
Achbor fia kormányzott mint király.
(Teremtés könyve 36. fejezet 38.). 2. Jósiás
(1) király követe (2Kir 22,12.14). A 2Krón
34,20-ban: "Abdon" (4)]
Acher (1Kron. 7:12) – Aher (a második, egy másik,
következő;
aki
mögötte
van,
aki
visszamaradt) [Benjáminita férfi (1Krón
7,12).]
Acheront, Acheron [w mitologii greckiej jedna z
rzek świata podziemnego, przez którą
dusze ludzkie musiały się przeprawić, by
dostać się do krainy zmarłych. Wody rzeki
nieomal stały w miejscu, były zamulone, a
jej brzegi porośnięte trzcinami.] - Az
Akherón (Acheron) folyó [magyarul lehetett
egyrészt a kh = k átírás miatt Akerón: Akeren
(A-keren) folyó eredetileg, másrészt a ch = h
átírás miatt Aherón: Aheren (A-helyen)
folyó. ― Egyes nyelveken ezt Aseronnak
ejtik, ami magyarosan az Aszeren-nek felel
meg (szer = hely). Az A-keren: Atya-körön
folyó az Atya körül van, tehát körbeveszi az
Istent (téridőt).]
Acheronta movebo [Poruszę Acheront (piekło)
(Wergiliusz)] – Acheronta movebo; a poklot
fogom megmozgatni [flectere si nequeo
superos, Acheronta movebo [flektere s-i
nekwe-o superos, acheronta mowebo] (łc.)
jeśli nie nakłonię niebios, poruszę piekło;
Wergiliusz Eneida. = Flectere si nequeo
superos, Acheronta movebo: Vergilius
Aeneiséből vett idézet: Ha az égieket meg
nem
indíthatom,
a
poklot
fogom
megmozgatni.]
Acherontis pabulum [Pokarm dla Acherontu
(piekła; mowa o złej osobie)] – Acherontis
pabulum; Akherón-i táplálék (pokol, a rossz
emberről szólva)
55
acheulski, -a, -ie – acheuli [a fa- vagy
csonteszközzel
finoman
megmunkált
szakócákat illetik ezzel a jelzővel,
függetlenül attól, hogy ezek hol kerültek elő.
Névadója
Saint-Acheul
lelőhely,
a
franciaországi Amiens egyik külvárosa.]
Achiam a. Ahijam [Szamma z Harar, Achiam,
syn Szarara z Araru (2Sam. 23:33)] Ahiám (az anya fivére) [Sákár (1) fia, Dávid
hőse (2Sám 23,33; 1Krón 11,35).]
Achian a. Ahyjan [Biblia Warszawska: Synami
Szemidy byli: Achian, Szekem, Likchi i
Aniam; Biblia Tysiąclecia: Synami Szemidy
byli: Achian, Szekem, Likchi i Aniam;
Biblia Gdańska: A synowie Semidowi byli
Ahyjan, i Sechem, i Likchy, i Anijam] –
Ahián (testvéri(es)) [Férfi Manassé törzséből
(1Krón 7,19).]
Achiezer [na czele stali Achiezer i Joasz, synowie
Szemajasza z Gibea, Jezjel i Pelet,
synowie Azmaweta, Berekiasz i Jehu z
Anatot (1Kr12,3)] – Ahiézer (a segítség
fivére, segítőkész). [1. Dán törzsének
fejedelme a pusztai vándorlás idején (4Móz
1,12; 2,25; 7,66). 2. Benjáminita férfi, aki
Siklágban Dávidhoz csatlakozott (1Krón
12,3). - 1 Kron 12,3. Előljáró vala Ahiézer
és Joás, a Gibeabeli Semáa fiai és Jéziel és
Pélet, Azmávet fiai, Beráka és Jéhu,
Anatótból,]
Achihud ‘brat jest dostojeństwem’– AHIHUD
(fivérem dicsőséges; fivérem titok, rejtély,
titokzatos; az egyesülés testvére; a fivérem
dicséret; a hírnév fivére). [1. Áser törzsének
fejedelme az ígéret földje felosztásakor
(4Móz 34,27). 2. Benjáminita, Ehud (1) fia
(1Krón 8,7).]
Achihud (hebr. ‫ ;דוֲָחן‬oficjalna pisownia w ang.
Ahihud) [moszaw położony w Samorządzie
Regionu Matte Asher, w Dystrykcie
Północnym, w Izraelu.] – Ahihud (telep)
Achijasz ‘Jehowa jest [moim] bratem’ [(1 Królów
11:1-43) 29 I stało się w tymże czasie, iż
Jeroboam wyszedł z Jerozolimy i spotkał
go na drodze prorok Achijasz Szilonita,
a Achijasz był ubrany w nową szatę;
i obaj byli sami na polu. 30 Wówczas
Achijasz chwycił nową szatę, którą miał
na sobie, i porozdzierał ją na dwanaście
kawałków.] – Achija, Ahija (héb. ’Jahve
testvér’; Jahve fivére; az Úr fivére vagy
barátja) [az ÓSz-ben 8 személy neve. 1.
Jérahméel (1) fia és Káleb (2) fivére (1Krón
2,25). 2. Benjámin leszármazottja (1Krón
8,7). 3. Pap Silóban, Saul idejében (1Sám
14,3). 4. Dávid hőse (1Krón 11,36). 5. Lévita
Dávid uralkodása idején (1Krón 26,20). 6.
Salamon írnoka (1Kir 4,3). 7. Silói próféta,
aki megjövendölte I. Jeroboámnak, hogy
-
Wersja 01 01 2017.
király lesz (1Kir 11,29-39), Jeroboám
feleségének pedig, hogy fia meg fog halni
(1Kir 14,1-16). Ahija, a Silóbeli próféta (1
Kir 11,29-30) 29. És történt ebben az idõben,
hogy mikor kiment egyszer Jeroboám
Jeruzsálembõl, találkozék az úton Ahijával, a
Silóbeli prófétával, és rajta új köpönyeg volt,
és csak ketten valának a mezõn együtt. 30. És
megragadván Ahija az új ruhát, a mely azon
volt, hasítá azt tizenkét részre. 8. Baásának,
Izráel királyának apja (1Kir 15,27). 9.
Főember, aki Nehémiással (3) együtt
megpecsételte a szövetséget (Neh 10,26).]
Achikam ‘(mój) brat powstał (do bitwy)’ [Księga
Jeremiasza 26.24 Achikam jednak, syn
Szafana, ochraniał Jeremiasza, by nie
został wydany w ręce ludu na śmierć.] –
Achikám (héb. ’a testvér fölemelkedett’;
fivérem felmagasztaltatott, fivérem felkelt
(fellázadt); a segítség fivére) [Sáfánnak,
Jósiás (1) írnokának a fia (2Kir 22,12; 25,22;
Jer 40,5); Safán fia, Gedalja apja, Jozija
király hivatalnoka (2Kir 22,12; 2Krón
34,20).
Jojakim
király
idejében
megoltalmazta Jeremiást (Jer 26,24). „De
Ahikámnak, a Sáfán fiának keze Jeremiással
lőn, hogy ne adják őt a nép kezébe halálra.”
(Jeremiás könyve 26. 24)]
Achikar (Achikar miał być natomiast wysokim
urzędnikiem królów Sennacheryba i
Asarhaddona (Tb 1,21-22)) – Ahikar,
Achikar, Achiquar (Kr. e. 6. század?) [egy
arámi nyelvű szépirodalmi mű szerzője. Az
egyiptomi zsidó telepesek hagyatékában
került elő az Ahikar-regény legkorábbi
szövege.]
Achilles (gr. Achilleús imię herosa, bohatera Iliady
Homera) [imię męskie pochodzenia
greckiego. Wywodzi się od słowa
oznaczającego "kwiat pustyni". Wśród
patronów — św. Achilles, żołnierz żyjący
w IV wieku] – 1. Achilles (Akhillész,
Akhilleusz); görög mondai hős, Péleusz
király és Thétisz istennő fia. Születésekor
anyja sarkánál fogva a Styxbe mártotta és
ezzel sebezhetetlenné vált, sarka kivételével.
Részt vett a Trója elleni hadjáratban és itt
esett el, Páris nyilától sarkon találva. 2.
(ejtsd: ahilles) régi magyar férfinév. Az
ógörög Akhilleusz (Aχιλλεύς) mitológiai
névből származik, amelynek jelentése: „a
kígyó fia”. A görög név latin formája
Achilles (ejtsd ahillesz), amit a régi
Magyarországon s-sel ejtettek ki, így a név
ebben a formában honosodott meg a
magyarban.
Achilles [przen. czyjaś słaba strona] – (átv.)
vminek gyenge pontja
achillesowa pięta [1. słaby punkt kogoś; pięta
achillesowa; 2. mit. gr. jedyne czułe
56
miejsce na jego ciele, w które został
śmiertelnie trafiony strzałą Apollona lub
Parysa podczas zdobywania Troi.] –
Achilles-sarok [valakinek a legérzékenyebb,
legsebezhetőbb
pontja
(Achilles
=
Akhilleusz görög hősről, aki a monda szerint
egész testében sérthetetlen volt, csak a
sarkán nem)]
achillesowe ścięgno – Achilles v. Achillész-ín
achillesowy, -a, -e – achillesi v. achillészi
Achillesowy, -a, -e – Achillessel v. Achillésszel
kapcsolatos
Achilud [1. Adoram nad pańszczyzną, Jehoszafat,
syn Achiluda, był kanclerzem, (2Sam. 8:16;
20:24); 2. Baana, syn Achiluda (1 Król.
4:12)] - Ahilud (megszületett a fivérem, a
megszületett fivére; nemzett, megszületett
fiútestvér). [1. Jósafát (2) atyja (2Sám 8,16;
20,24). 2. Bahana (1) atyja (1Kir 4,12)]
Achim (Mat. 1.14) – Akim (fivérem ajándék)
[Jézus Krisztus őse (Mt 1,14).]
Achimaas (brat gniewu) [1. Ojciec żony Saula.;
2. Syn kapłana Sadoka. Powiadomił
Dawida (wcześniej niż Chur) o klęsce i
śmierci
Absaloma.;
3.
Urzędnik
Salomona, który ożenił się z Barematą,
córką Salomona. 4. postać biblijna ze
Starego Testamentu, arcykapłan. Syn
Sadoka, arcykapłana. Ryzykował życiem
jako szpieg dla króla Dawida w czasie
rebelii Absaloma. 2 Sm 17,17 nn.; 18.] –
Achimaac, Ahimaac (fivérem a harag, a
harag fivére; a haragos; a hatalom fivére) (az
ÓSz-ben 3 személy neve. [1. Saul
feleségének, Akhinóámnak atyja; Saul (1)
király apósa (1Sám 14,50). 2. Akhimás,
Sádok (1) főpap fia (Salamon hivatalnoka,
aki Dávidot értesítette Absalom bukásáról és
haláláról (2Sám 18,19–30); hírvivője volt
Dávidnak Absolon lázadása idején (2Sám
15,24-27; 17,15-22).; 3. Salamon tiszttartója
(1Kir 4,15)]
Achiman [dźwiernymi byli: Szallum, Akkub,
Talmon, Achiman i ich bracia, a ich
naczelnikiem był Szallum (1 kron. 9:17)] Ahimán (fivérem ajándék, a szerencse fivére,
az ajándék fivére; rokonság, sógorság). [1.
Férfi az anákok (óriások) nemzetségéből
(4Móz 13,23). 2. Lévita ajtónálló a fogság
után (1Krón 9,17)]
Achimelek, Achimelech (brat króla) [1. postać
biblijna z Pierwszej Księgi Samuela. Był
to kapłan z Nob, który pomógł Dawidowi
w czasie jego ucieczki przed królem
Saulem. Dał Dawidowi chleb z ołtarza i
miecz Goliata. Kiedy Saul dowiedział się o
tym,
kazał
zgładzić
Achimeleka,
współpracujących z nim kapłanów oraz
wszystkich ludzi z Nob. 2. był kapłanem w
-
Wersja 01 01 2017.
czasie, gdy arka przymierza była w Nob;
dał chleby pokładne Dawidowi podczas
ucieczki przed Saulem. Zginął na rozkaz
Saula w czasie rzezi kapłanów.] –
Achimelek, Ahimelek (héb. ’a testvér király’,
a fivérem király, a király fivére, a király
rokona) [1. Achitub fia, Saul idejében pap
Nobban. Vsz. azonos Achijával (1Sám 21,1–
10). Mivel Dávid híve volt, Saul az áruló
Doéggel egész családját felkoncoltatta, csak
Ebjatár pap menekült meg (22,6–23; Zsolt
52,2). - Nob: helység Palesztinában. - Saul
király idejében itt volt a szent sátor, itt
őrizték Góliát kardját is. Papja az Éli
nemzetségből való Achimelek, akitől a Saul
elől menekülő Dávid (1Sám 20,29-34)
kenyeret kért, s ő a kitett kenyereket adta
neki, fegyverként pedig Góliát kardját (1Sám
21,2-10). Az edomita Doeg, Saul szolgája ezt
látta és jelentette Saulnak, ezért a kir. vele
ölette meg a papokat (1Sám 21-22) és
Nobban „a férfiakat és nőket, gyermekeket és
csecsemőket, barmokat, szamarakat és
juhokat egyaránt” kardélre hányták. Csak
Achimelek unokája, Ebjatár maradt meg és
menekült Dávidhoz (22,9-23). - Nobot mint
papi várost Emmausztól É-ra föltételezik, az
1967: lerombolt Bet Nuba helyén; 2. Abjátár
fia (2Sám 8,17). 3. Hitteus férfi, Dávid társa
bujdosása idején (1Sám 26,6)]
Achimot (pradop. ‘brat śmierci’) – Ahimot (a halál
fivére; rokonság, sógorság) [Lévita, Elkána
(2) fia (1Krón 6,25).]
Achinadab ‘brat jest chętny (szlachetny;
wspaniałomyślny)’
[Achinadab,
syn
Iddona, w Mahanaim. (1 Krl 4,14)] –
Ahinádáb (fivérem adakozó, nemes, a
nemesek bátyja, a becsületesség, a bőkezűség
fivére) [Iddó fia Mahanáimban, Salamon
tiszttartója (1 Kir 4,14)]
Achinoam (z hebr. brat wdzięku; ‘brat jest
rozkoszą’) [ur. 1040 p.n.e., zm. 1010 p.n.e.,
postać historyczna i biblijna ze Starego
Testamentu, córka Achimaasa, żona
Saula.] – Achinoam (héb. ’a testvér öröm’; a
kedvesség, nyájasság fivére; akinek a fivére
kedvesség; kedves, kellemes, nyájas nő) [2
ósz-i asszony. – 1. Achimaac lánya, Saul
felesége (1Sám 14,50). – 2. Jiszreel lánya,
Dávid egyik felesége (1Sám 25,43; 27,3),
Amnon anyja (2Sám 3,2; 1Krón 3,1). Gátba
(1Sám 27,3), Ciklagba (30,1) és Hebronba
(2Sám 2,2) is követte urát.]
Achio (skrócona forma imienia Achijasz;
prawdopodobnie ‘braciszek’) – brat Uzzy –
szedł przodem. Nie zbliżał się zbytnio do
Arki. (1 Księga Kronik 8,14) – Ahio v.
Achjo
(héb.
’testvérke’;
testvéries,
testvériség; Jahve fivér) [1. Abinadab (1) fia,
Uza testvére. Uzával együtt irányította a
57
szekeret, amelyen a szövetség ládáját Dávid
elvitte Abinadab házából (2Sám 6,1-11;
1Krón 13,7). 2. Benjáminita férfi (1Krón
8,14). 3. Férfi Gibeonból (1Krón 8,31;
9,37).]
Achior [Księga Judyty. Achior przestrzega
Holofernesa.] – Achior (héb. 'a testvér
világosság') [Judit könyvében szereplő asszír
férfi, az ammoniták vezére. - Próbálta
lebeszélni Holoferneszt az izraeliták elleni
háborúról, mert Izrael fiait „Uruk és Istenük
oltalmazza”. Holofernesz kiszolgáltatta a
betiluabelieknek, akik befogadták Achiort.
Miután Judit megölte Holoferneszt, Achior
körülmetélkedett és Izrael fiai közé sorolták.
(Jud 5,5; 6,1; 14,6) - A középkori
tipológiájában a fához kötözött Achior
Krisztus megostorozásának előképe.]
Achira ‘mój brat jest towarzyszem (przyjacielem)’
[z Neftalego - Achira, syn Enana». (Księga
Liczb 1,15)] – Achira (fivérem haragos, a
harag fivére; a gonosz, a baj, a
szerencsétlenség fivére vagy barátja) [A
pusztai vándorlás alatt Naftali törzsének
fejedelme (4Móz 1,15; 2,29; 7,78); Szám 1:
Szám 1.1 Egyiptom földjéről való
kivonulásuk után a második év második
hónapjának első napján így szólt az Úr
Mózeshez a megnyilatkozás sátorában a
Sínai pusztán: Szám 1.2 "Vegyétek mind
számba Izrael fiainak egész közösségét,
nemzetségeik és családjaik rendjében, név
szerint felsorolva az összes férfit, egyenként.
… Szám 1.15 Naftali törzséből Achira, Enan
fia.]
Achiram ‘ojciec jest wysoki (wywyższony)’ [A
synowie Benjaminowi według domów
swych, ci są: Bela, od którego dom
Belitów; Asbel, od którego dom
Asbelitów; Achiram, od którego dom
Achiramitów; Lb 26, 38] – Achiram (héb.
’a fivér fölséges’; fivérem felmagasztalt; a
magasság, a büszkeség fivére) [1. Szám
26.38 Benjamin (1) fiai nemzetségeik
szerint: Belatól a belaiták nemzetsége,
Asbeltől
az
asbeliták
nemzetsége,
Achiramtól az achiramiták nemzetsége
(4Móz 26,38); 2. Achiram: Büblosz királya,
a Kr. e. 13. v. 10. sz.-ban. Feliratos
szarkofágját, melyet P. Montet talált meg
(1923) a bejrúti Nemzeti Múzeumban őrzik.]
achiropita,
achiropita,
acheiropoieta;
acheiropitos (gr. acheiropoíetos niezrobiony
rękami; gr. acheimpoietos, nie uczyniony
ręką ludzką, ros. Nierukotwornyj) [1. obraz
z wizerunkiem twarzy Chrystusa, Marii
lub świętych, któremu przypisywano
cudowne powstanie i nadprzyrodzoną
moc; 2. szt. znany od VI w. typ
przedstawienia
Chrystusa,
rzekomo
-
Wersja 01 01 2017.
nadnaturalnie powstały i mający cudowną
moc; są dwa typy a. zobacz mandylion; 3.
odrębny typ ikonografii Chrystusa,
przedstawiający Jego oblicze na chuście
lub dachówce. Zgodnie z tradycą obraz
tego typu został odbity w cudowny sposób
przez samego Chrystusa dla króla Edessy
Abgara. Gdy posłany przez króla malarz
nie potrafił namalować Chrystusa, sam
Zbawiciel umył twarz i otarł ją chustą, na
której pozostało odbicie Jego oblicza, po
czym wręczył chustę wraz z pismem do
króla. Chusta została w czasie oblężenia
miasta zamurowana w niszy nad bramą
miejską Edessy i wtedy pojawiło się
cudowne odbicie Oblicza Chrystusa na
dachówce. W 944 r. chusta została
przeniesiona
do
Konstantynopola;
zaginęła po zdobyciu i splądrowaniu
miasta przez krzyżowców w 1204 r.
Niektórzy uczeni wiążą acheiropitos z
Edessy
z
całunem
turyńskim.
Chrześcijańska tradycja traktuje obraz
tego typu jako jeden z dowodów
prawdziwości Wcielenia Drugiej Osoby
Trójcy Świętej, a także jako najważniejsze
świadectwo na rzecz kultu ikony. Kopie
ikony acheiropitos stały się bardzo
popularne w sztuce bizantyjskiej i
staroruskiej. Ku czci przeniesienia obrazu
z Edessy do Konstantynopola ustanowiono
jedno ze świąt, obchodzone 16 sierpnia. W
ruskiej
ikonografii
obrazy
typu
acheiropitos są znane od XI-XII w. W
XVII
w.
rozpo
wszechnia
się
przedstawienie „Chusta św. Weroniki",
traktujące
pochodzenie
obrazu
acheiropitos w wariancie znanym na
Zachodzie. Zgodnie z tą wersją oblicze
Chrystusa w cudowny sposób odbiło się na
chuście, którą Weronika otarła Oblicze
cierpiącego Chrystusa, kiedy szedł na
Golgotę.] – „Acheropita” (bizánci gör.
αχειροποίητα) (nem emberi kézzel készített
kép); Krisztus arca
58
Achis z Geth a. Acisz (1 Samuela 29:1-11) – Achis
[1. a filiszteusok királya Gátban, aki a Saul
elől menekülő Dávidnak és családjának,
valamint kíséretének menedéket adott
Ciklagban. Amikor hadba vonult Saul ellen,
arra is felszólította Dávidot, hogy tartson
vele, a filiszteus vezérek azonban tiltakoztak
ellene (1Sám 27,1–12; 28,1–2; 29). Egy
alkalommal magát eszelősnek színlelve már
előbb is kért Dávid tőle menedéket (21,11–
15). – 2. 1Kir 2,39: Simi két rabszolgája
Achishoz menekült, Maacha fiához, Gát
királyához. Hogy ez az Achis azonos-e az
elsővel, nem lehet eldönteni.]
Achisamach a. Achisamak a. Achysamech
[Biblia Warszawska: I oto przydałem mu
Oholiaba, syna Achisamacha, z plemienia
Dan. A serce każdego zręcznego obdarzyłem
umiejętnością wykonania wszystkiego, co ci
rozkazałem. Biblia Tysiąclecia: A dodam
mu Oholiaba, syna Achisamaka z pokolenia
Dana. Napełniłem umysł wszystkich
rękodzielników mądrością, aby mogli
wykonać to, co ci rozkazałem. Biblia
Gdańska: A oto, Ja przydałem mu
Acholijaba, syna Achysamechowego z
pokolenia Dan, a w serce każdego
dowcipnego dałem mądrość, aby zrobili
wszystko com ci przykazał.] - Ahiszámák
(fivérem támaszkodik, a támaszkodás,
segítség fivére; a segítő) [Férfi Dán törzséből
(2Móz 31,6; 35,34).]
Achisz a. Achis a. Akisz [Biblia Warszawska: I
ruszył Dawid tego dnia, uciekając przed
Saulem; i przyszedł do Achisza, króla Gat.
Biblia Tysiąclecia: Powstawszy więc
Dawid, jeszcze tego dnia uciekł przed
Saulem: i udał się do Akisza, króla Gat.
Biblia Gdańska: A tak wstał Dawid, i uciekł
dnia onego przed Saulem, i przyszedł do
Achisa, króla Getskiego.] – Ákis (haragudni,
kígyó-varázsló) [Filiszteus király Gátban,
akihez Dávid elmenekült Saul (1) elől (1Sám
21,10-15).]
Achiszachar [Synami Jediaela byli: Bilchan, a
synami Bilchana Jeusz, Beniamin, Ehud,
Kenaana, Zetan, Tarszisz i Achiszachar (1
Kron. 7:10)] - Ahisahár (a hajnalpír fivére; a
fivérem hajnalpír [reménység]) [Benjámin
(1) leszármazottja (1Krón 7,10).]
Achiszar a. Ahisar [Biblia Warszawska: Achiszar
był postawiony nad dworem, Adoniram, syn
Abdy, był postawiony nad tymi, którzy
odrabiali pańszczyznę. Biblia Tysiąclecia:
Achiszar, zarządca pałacu, i Adoniram, syn
Abdy, przełożony robotników pracujących
przymusowo. Biblia Gdańska: Ahisar zaś
był przełożony nad domem, a Adoniram, syn
Abdy, nad wybranym ludem.] – Ahisár
(fivérem énekel, az énekes fivére; az
-
Wersja 01 01 2017.
igazságosság, a derekasság fivére) [Királyi
tisztviselő (udvarbíró) Salamon palotájában
(1Kir 4,6).]
, achiropita, acheiropoieta Achitofel (brat
głupoty) [1. doradca Dawida. Przyłączył
się do powstania Absaloma. Za jego
namową Absalom wszedł do nałożnic
swojego ojca. Skończył swe życie przez
powieszenie się i dlatego może uchodzić
jako typ Judasza. 2. wiarołomny
przyjaciel, zdradliwy doradca (2 Sm
17,15-23): Doradca króla Dawida, zdradził
go, przyłączając się do sprzysiężenia
Absaloma; 3. Potem rzekł Achitofel do
Absaloma: Pozwól, że wybiorę dwanaście
tysięcy wojowników i wyruszę w pogoń za
Dawidem jeszcze tej nocy, (2 Sam. 17:1)]] –
Achitofel (a bolondság fivére, a fivérem
bolondság; a színlelés fivére) Ahitófel
[Dávid egyik tanácsadója, aki később
Absolon társa lett az összeesküvésben. Mikor
Absolon nem fogadta meg a tanácsát, hogy
azonnal induljon Dávid üldözésére, hazament
és felakasztotta magát (2Sám 17,1-23).]
Achitub ‘mój brat jest dobrocią’ [1. A Achiasz, syn
Achituba, brata Ikaboda, syna Pinechasa,
syna Heliego, kapłana Pańskiego z Sylo,
nosił efod, wojownicy zaś nie wiedzieli, że
Jonatan poszedł (1 Sam. 14:3); 2. Sadok,
syn Achituba, i Achimelek, syn Ebiatara,
byli kapłanami, Seraja był pisarzem (2
Sam. 8:17)] – Ahitób v. Achitub (héb. ’a
testvér jóság’; a fivérem jóságos, a jóság
fivére vagy barátja, jó testvér) [1. Ikábód
fivére és Fineás (2) fia; Éli (1) főpap unokája
(1Sám 14,3). - Pinchász fia, Achija pap apja
(1Sám 14,3; 22,9: Achimelek apja); 2.
Másutt Amarja fia, Cádok főpap apja (1Krón
5,33–34; 6,35–37; 18,16; 2Sám 8,17; Ezd
7,2). - Sádok (1) főpap apja (2Sám 8,17). 3.
Egy másik Sádok nevű férfi apja. Hogy ez az
1Krón 6,11-12-ben említett férfi azonos-e a
(2) alattival, az bizonytalan.]
Achlab [według biblijnej Księgi Sędziów 1:31
miasto kananejskie na terytorium Asera
(Aszera). To izraelskie plemię, gdy
otrzymało tą część Ziemi Obiecanej, nie
wypędziło tamtejszych Kananejczyków,
toteż mieszkali oni tam dalej.] – Akhláb v.
Ahláb (kövér, termékeny hely, a kövérség
testvére) [Helység Áser törzsi birtokán (Bír
1,31).]
Achlaj [1. (1 Kron. 11:41); 2. (1 Księga Kronik
2,31) „Synem Appaima był Jiszi, synem Jiszi
Szeszan, synem Szeszana Achlaj”] – Ahlai (ó,
bárcsak...; ékszerekben gazdag) [1. Dávid
hősének, Zabádnak (7) apja (1Krón 11,41). 2.
Sésán leánya, akit apja az egyik
59
rabszolgájához adott férjhez (1Krón 2,3135)]
achlorhydria (a- + łc. chlorum ‘chlor’ z gr. chlorós
‘zielonkawy’ + hydrogenium ‘wodór’) [med.
brak kwasu solnego (chlorowodoru) w
soku żołądkowym; występuje przy raku
żołądka i niedokrwistości złośliwej] –
(med) achlorhydria (savhiány)
Achmeta a. Ekbatana [1. Ekbatana i pod tą
nazwą występuje kilka razy w większości
przekładów Biblii
(w
hebrajskim
oryginale
występuje
nazwa
Achmeta). Mniej więcej od roku 700
p.n.e. Ekbatana była stolica starożytnej
Medii. Król Persów Cyrus II odebrał ją w
roku 560 p.n.e. królowi Medów
Astyagesowi i zjednoczył pod swym
panowaniem
oba
narody.
W czasach dominacji perskiej Ekbatana
była letnią stolicą imperium i należała do
prowicji Medii. 2. Biblia Warszawska: I
znaleziono w twierdzy Ekbatana, leżącej w
prowincji medyjskiej, pewien zwój, w
którym było napisane: Ku pamięci! Biblia
Tysiąclecia: I znaleziono w Ekbatanie,
twierdzy w prowincji Medii, pewien zwój, w
którym tak było napisane: Zapisek
historyczny; Biblia Gdańska: I znaleziono w
Achmecie na zamku, który jest w ziemi
Medskiej, księgę jednę, a taka była zapisana
w niej pamięć] - Ahméta (lovak helye, lovak
pihenője; lovakban gazdag ország) [A régi
Ekbatána, ma Hamadan, Média fővárosa
(Ezsd 6,2). Lásd még: EKBATÁNA.]
Achoach (1 Księga Kronik 8,4) – Ahóah
(testvéri(es), testvériség) (Belának egyik fia,
1 Kron 8,4) [Béla (4) fia, Benjámin (1)
unokája (1Krón 8,4).]
acholia (a- + cholé ‘żółć’) [1. zmniejszenie się
odpływu
żółci
do
przewodu
pokarmowego; 2. określenie braku
wydzielania żółci do jelita cienkiego; 3.
fizjol. brak wydzielania żółci i zawartych
w niej barwników, co powoduje
nieprawidłowe wchłanianie pokarmów
tłuszczowych oraz odbarwienie stolca] –
(gör.)acholia [, az orvosi tudományban az
epe hiányának jelzésére való kifejezés;
miután teljes epehiány nem fordul elő, az A.
csupán az epe kevesbedését jelenti, és pedig
akár a máj megbetegedése folytán
származott, akár pedig csak az epeutak
eldugulása következtében jut kevesebb epe a
belekbe]
Acholijab, Ocholiab (namiot ojca) [syn
Achysamecha, z pokolenia Dan. Był
mistrzem sztuki zdobniczej, pracował i
doglądał razem z Besaleem przy budowie
przybytku.] – Aholiáb (az atya sátra),
Akhiszamák fia, Dán nemzetségéből [a Szent
-
Wersja 01 01 2017.
Sátor építésekor faragás mestere [2 Móz.
35:34-36; 38:23]
achondroplazja, chondrodystrofia, dwarfizm (a+ gr. chóndros ‘bryłowaty’ + plásis coś
‘uformowanego,
figura’
od
plássein
‘kształtować’)
[genetycznie
uwarunkowana, wrodzona choroba (o
dziedziczeniu
autosomalnym
dominującym)
prowadząca
do
nieprawidłowego
kostnienia
śródchrzęstnego, co powoduje zaburzenie
rozwoju pewnych kości w organizmie i
karłowatość; 3. med. wrodzone zaburzenie
kostnienia śródchrzęstnego powodujące
karłowatość kończyn, powiększenie głowy
i zapadnięcie nosa] – achondroplasia [a
leggyakoribb, autoszomális dominánsan
öröklődő osteochondrodysplasia. Oka a
fibroblastnövekedési
faktor
3-as
receptorának génmutációja. Rhizomeliás
típusú
törpeséget
(120-140
cm-es
végmagasságot) és macrocephaliát okoz, ép
intellektus mellett. A betegség a jellemző
fenotípus és a radiológiai eltérések alapján
újszülöttkorban diagnosztizálható.]
achondryt (a- + gr. chóndros ‘ziarno, bryła’) [1.
geol. meteoryt kamienny (aerolit), który
nie zawiera kulistych skupień krzemowych
w przeciwieństwie do zobacz chondrytu; 2.
meteoryt kamienny] – achondrit [az olyan
meteorkő, melynek alapanyagában a
chondritoktól eltérően, nincsenek apró, olivin
v. bronzitból álló gömbök beágyazva]
Achor, Akor (klątwa; niedola) [według Biblii –
dolina lub nizina na północno-wschodnim
krańcu ziemi plemienia Judy (Joz 15:7).
Nazwa nawiązuje do ukamieniowania na
niej Akana i jego najbliższych, którzy
ukradli i ukryli część łupu ze zdobytego
Jerycha, co było przyczyną ściągnięcia na
naród izraelski nieszczęścia, której
skutkiem była klęska w pierwszym ataku
na Aj (Joz 7:5-26). Utożsamiane z głęboką
doliną blisko Jerycha, z Wadi al-Kelt,
głęboka dolina potoku biegnąca nieopodal
Jerycha. Z Księgi Izajasza 65:10 wynika,
że była szersza i przestronniejsza, dlatego
lokalizuje się ją również z równina AlBukaja (Bik‛at Hurekania), która ciągnie
się południkowo przez Wadi Kumran
(Nachal Kumeran) w pobliżu północnozachodniego brzegu Morza Martwego na
południe od Jerycha. Podczas prac
archeologicznych odkryto tu pozostałości po
dawnych miastach i umocnieniach oraz po
systemie tam. Księdze Ozeasza 2:15-17
Jahwe obiecuje, że "dolinę Achor" uczyni
"bramą nadziei", a w Księdze Izajasza
65:10 przepowiada, że będzie pastwiskiem
dla bydła.] – Áchor, Ákor: völgy a
60
Jeruzsálemtől K-re lévő hegyekben (Józs
15,7; Iz 65,10; Oz 2,17). Vsz. a mai Vádi enNuveim, Jerikótól ÉNy-ra
Achrach [Biblia Warszawska: Beniamin zrodził
jako pierworodnego Belę, jako drugiego
Aszbela, trzeciego Achracha; Biblia
Tysiąclecia: Beniamin był ojcem swego
pierworodnego Beli; drugiego - Aszbela,
trzeciego – Achracha; Biblia Gdańska: A
Benjamin spłodził Belę, pierworodnego
swego, Asbela wtórego, i Abracha
trzeciego.] – Ahráh (egy fivér után, a fivért
követve) [Benjámin (1) fia (1Krón 8,1).]
"Achrach" = Achiram (Lb 26,38) – Achiram
[Szám 26.38]
achrobatyczny, -a, -e (akrobatyczny) –
akrobatikus
achromat (gr. achrómatos ‘bezbarwny’) [1. układ
dwóch soczewek redukujący zjawisko
aberracji chromatycznej; 2. rodzaj
obiektywu
redukującego
aberrację
chromatyczną; 3. układ optyczny (np.
obiektyw), zestaw dwóch soczewek skupiającej i rozpraszającej - zrobionych
z gatunków szkła o różnej dyspersji (np.
szkła
kronowego
i
flintowego)
połączonych razem; 4. fiz. układ soczewek
korygujących; prosty obiektyw znoszący
aberrację sferyczną i chromatyczną;] –
achromat; akromatikus objektívek [Az
optika területén akromatikus objektíveknek
nevezzük azokat az objektíveket, amelyek
korrigálják a színtorzulást. Két szín –
legtöbbször a kék és a vörös – olvad össze.]
achromatop [chory na achromatopsję] – színvak,
színtévesztő
achromatopia – színvakság v. színtévesztés
vizsgálata
achromatopsia,
achromatopsja
[choroba,
specyficzna wada wzroku polegająca na
nierozróżnianiu barw] – achromatopsia,
színvakság, a színérzés teljes hiánya;
színtévesztés
achromatyczność [bezbarwność w rozumieniu
braku dominanty jakiejkolwiek barwy, a
więc coś, co może być białe, szare lub
czarne] – akromatikusság; színtelenség
achromatyczny, -a, -e, akromatyczny (gr.
achrómatos) [1. o układzie optycznym:
niedający rozszczepienia na barwy
widmowe; 2. fiz. bezbarwny; niedający
rozszczepienia barw] – achromaticus,
akromatikus;
színtelen,
színtelenítő,
színtelenített, akromatikus: a fényt színekre
fel nem bontó (prizma, lencse); (zene) az
egymást követő hangokat fél értékkel le nem
szállító, ill. fel nem emelő (hangsor,
szerkesztés)
-
Wersja 01 01 2017.
achromatyna – achromatin; a sejtmag nem festődő
anyaga
achromatyzacja (gr. achrómatos) [1. zmniejszenie
aberracji chromatycznej przez zestawienie
soczewek o odpowiednio dobranych
parametrach; 2. fiz. usuwanie błędów
układów optycznych przez łączenie
odpowiednio
dobranych
soczewek
rozpraszających
i
skupiających;
połączenie
zobacz
aberracji
chromatycznych dla dwóch długości fal] –
színtelenítés (achromatizálás)
achromatyzm (gr. achrómatos) [1. fiz. cecha
układu optycznego, który rozszczepia
wiązkę światła bez wielobarwnej aureoli;
2. zob. achromatopsja] – akromatizmus
(gör. színtelenség) [A jó optikai készülékek
(messzelátó, mikroszkóp, fotografiai lencsék
stb.) ama tulajdonsága, hogy színes szegély
nélkül való képeket adnak.]
achromatyzować – színteleníteni
achronia [poza czasem] – achronia (idő nélkül)
Achsa ‘łańcuszek na nogę; brzękadełko’ (Joz.
15:16) – Aksza (lábperec, lábkarika) [Káleb
(1) leánya, akit unokatestvéréhez, Otniélhez
adtak feleségül. Annak az ígéretnek a
teljesítése, hogy ahhoz a férfihez adják, aki
elfoglalja Kirját-Széfert (Józs 15,16–19; Bír
1,12–15; 1Krón 2,49)]
Achszaf lub Akszaf [według biblijnej Księgi
Jozuego 11:1, 5; 12:7, 20; 19:25 - miasto
Kananejczyków, którego władca walczył
z Izraelitami, a potem zginął w bitwie.
Następnie miasto należało do plemienia
Asera. Biblia Warszawska: A gdy Jabin,
król Chasoru, usłyszał o tym. posłał
wiadomość do Jobaba, króla Madonu, do
króla Szimronu, do króla Achszafu; Biblia
Tysiąclecia:
Jabin,
król
Chasoru,
usłyszawszy o tym, powiadomił Jobaba,
króla Madonu, króla Szimronu, króla
Akszafu; Biblia Gdańska: To gdy usłyszał
Jabin, król Hasor, posłał do Johaba, króla
Madon, i do króla Symron, i do króla
Achsaf.] – Achsaf v. Aksáf (héb. varázslat,
mágikus, feláldozott) [1. (ószövetségi
helység Józsué Könyvében) kánaáni város,
amely egyiptomi szövegekben és az amarnai
levelekben is szerepel. Részt vett É–Kánaán
királyainak Izr. ellenes szövetségében (Józs
11,1). Józsue bevette, (12,20), Áser birtoka
lett (19,25). Vsz. a mai Tell-Keszán. 2. Város
Áser törzsének területén, amelyet Józsué
elfoglalt (Józs 11,1; 12,20; 19,25).]
achtaragdyt, achtarandit [substancja mineralna
zawierająca Ca, Mg, Al, Si i O;
pseudomorfozy tetraedrycznego hibschitu
po wadalicie; nazwa zdyskredytowana] –
Ca, Mg, Al, Si i O tartalmú ásványi anyag
61
achtel [dawniej: 1. nazwa wzięta z niemieckiego,
oznaczała w Polsce ósmą część beczki
piwa, a także okseftu angielskiego; 2.
miara ciał płynnych i sypkich, ósma część
beczki; 3. niewielka beczka] – (dawno) a
söröshordó nyolcadrésze; kis
hordó,
hordócska
achtelka, achtla, achtlik [butelka wódki, 1/8
litra] – [Słowniczek języka śląskiego]
(űrmérték) 1/8 liter
achterdek (ang. poop deck) [1. tylna, rufowa
część pokładu; 2. powierzchnia pokładu
na statku w części rufowej] – tat; a fedélzet
hátsó része, hátsó fedélzet
achterluk [1. otwór w pokładzie na rufie; 2. luk
w rufowej części pokładu] – nyílás v. rés a
hajótest felületén v. a taton
achterpik, afterpik [(Żeglarstwo) 1. hol.
achterpiek 'pomieszczenie pod pokładem
na rufie'; 1. skrajnik rufowy, żegl.
wodoszczelna komora zderzeniowa na
rufie statku; por. forpik; 2. tylna część
statku oddzielona od reszty wodoszczelną
przegrodą; 3. pomieszczenie na rufie; 6.
pomieszczenie pod pokładem na rufie] –
helyiség a hajótesten
achtersztag, aftersztag (hol. achterstag) [1.
achterstag 'jw.'; achter 'tylny, rufowy'; piek
'żegl. skrajnik'; stag 'wanta'. żegl. lina
mocująca maszt, biegnąca od topu do rufy
statku; 2. lina olinowania stałego,
biegnąca od topu lub górnej części masztu
w kierunku rufy, a tam zamocowana na
pokładzie; 3. lina stalowa od topu masztu
do rufy; 4. zapobiega wyginaniu się
masztu do przodu; 5. żegl. stalowa lina
rozciągnięta od górnej części masztu do
rufy, zapobiegająca przechyłowi masztu
do
przodu]
–
Achterstag;
hátsó
árbocmerevítõ "drótkötél"; a vitorlarúd
tetejét és a tatot összekötő kötél
achtor (aktor) – színész, színművész
achtorka (aktorka) – színésznő
achuale język – Achuar-shiwiar;
(alternatív
nyelvmegnevezések:
Achual,
Achuale,
Achuar, Achuara, Jivaro, Maina) [Ecuador,
Peru]
Achumaj [Biblia Warszawska: Reajasz, syn
Szobala, zrodził Jachata, Jachat zaś zrodził
Achumaja i Lahada; taki jest rodowód
Soreatczyków; Biblia Tysiąclecia: Reajasz,
syn Szobala, był ojcem Jachata, a Jachat Achumaja i Lahada. Te są rody Soreatytów;
Biblia Gdańska: A Rejasz, syn Sobalowy
spłodził Jahata, a Jahat spłodził Achuma, i
Laada. Teć są rodzaje Zaratego.] – Ahumái
(a víz fivére vagy barátja; aki víz mellett
lakik) [Júda leszármazottja (1Krón 4,2).]
-
Wersja 01 01 2017.
Achuzam a. Achusam (1 Kron. 4:6) [syn Naary] –
Ahuzám (birtokos, birtok) [Férfi Júda
törzséből (1Krón 4,6).]
Achuzat [jeden z przyjaciół Abimeleka (1 Moj.
26.26)] – Ahuzzát (birtok) [Abimélek (2)
barátja, aki Beérsebánál békeszerződést
kötött Izsákkal (1Móz 26,23-33).]
achwaski, -a, -ie – akhvakhachylia (a- + gr. chylós ‘sok’) [1. (medycyna) zob.
bezsoczność; dawna nazwa achylia, brak
w
soku
żołądkowym
związków
trawiących: pepsyny i kwasu solnego; 2.
niedobór soków trawiennych w soku
żołądkowym;
3.
brak
łaknienia,
upośledzenie i niemożność trawienia; 4.
fizjol. niewydzielanie do soku żołądkowego
soków trawiennych; powoduje anemię i
wrzody żołądka] – gyomornedv kiválasztás
hiánya
Achzaj (skrócona forma imienia Achazjasz
‘Jehowa uchwycił’) [Biblia Warszawska: I
jego bracia, głowy rodzin, w liczbie dwustu
czterdziestu dwóch; i Amaszesaj, syn
Azarela, syna Achzaja, syna Meszillemota,
syna Immera; Biblia Tysiąclecia: i bracia
jego, głowy rodzin: dwieście czterdzieści
dwie osoby; dalej Amasaj - syn Azarela, syna
Achzaja, syna Meszillemota, syna Immera;
Biblia Gdańska: A braci jego przedniejszych
z domów ojcowskich dwieście czterdzieści i
dwa; i Amasesaj, syn Asareli, syna
Achzajowego, syna Mesullemitowego, syna
Immerowego. (Neh 11:13)] – Ahzai
(védelmezőm; Jah (az Úr) megragadta, vagy
szilárdan tartotta) [Pap Nehémiás (3) korában
(Neh 11,13).]
Achzib a. Akzib a. Achzyb [1. Liman (hebr. ‫)לָמא‬
– moszaw położony w samorządzie
regionu Matte Asher, w Dystrykcie
Północnym, w Izraelu. Leży na wybrzeżu
Morza Śródziemnego w Zachodniej
Galilei, w otoczeniu kibuców Gesher
HaZiv i Rosh HaNikra, oraz moszawu
Betzet. – Pierwotnie znajdowała się tutaj
starożytna osada kananejska Achzib.
Biblia wspomina w Księdze Jozuego 19:29
i Księdze Sędziów 1:31, że Achzib zostało
podbite przez Izraelitów i stało się częścią
ziem należących do plemienia Asera.
Badania archeologiczne jednak nie
potwierdzają tego, i wskazują że było to
miasto fenickie. — 2. Biblia Warszawska:
Keila, Achzib, Maresza; miast dziewięć z ich
osiedlami; Biblia Tysiąclecia: Keila, Akzib,
Maresza: dziewięć miast z przyległymi
wioskami. Biblia Gdańska: I Ceila, i
Achzyb, i Maresa, miast dziewięć, i wsi ich.
(Joz. 15:44)] – Achzib, Akzib (héb. ’hely a
csalfa patakmedernél’) [1. kánaáni város a
Földközitenger partján. Asszír szövegekben
Akzibi. Izr. fiai sikertelenül ostromolták (Bír
1,31), mégis Áser törzsi birtokához
számították (Józs 19,29). Virágkorát a Kr. e.
a 10–6. sz.-ban élte, a hellén korszak végén
elpusztították. 1958–64: feltárták. – 2. város
Júdeában (15,44). Gyakran Keszibbel (Ter
38,5) v. Koszebával (1Krón 4,22)
azonosítják. A. Demsky szerint a királyok
korában a kézmővesség központja volt. Mik
1,14: utalás Achzib hőtlenségére. Vsz. a mai
Tell-el-Bedával azonos.]
62
Acid house [to jest podgatunkiem muzyki house.
Powstał w latach 80., kiedy to DJ-e
mieszali muzykę house, popularną
wówczas w Chicago i Nowym Jorku, z
głębokim basem otrzymywanym na
syntezatorze Roland TB-303.] – Acid
house [Az acid egy elektronikus zenei
irányzat.]
acidofilin – acidofilin (antibiotikus anyag)
acidofilny,
-a,
-e
[czytaj:
ac-idofilny]
[1. o organizmach roślinnych lub
zwierzęcych:
żyjący
i
najlepiej
rozwijający się w środowisku kwaśnym;
acydofilny; 2. mleko acidofilne fermentowany napój z mleka krowiego;
mleko acydofilne] – acidofil [Olyan
növények jelzője, amelyek kedvelik a savas
kémhatású (pH) talajt. A lúgos pH-jú talajt
szerető növényeket bazifileknek nevezik.]
acimut = azymut – (arab) azimut, tetőponti szög
ACIRC (Advanced CIRC); Kodowanie CIRC –
ACIRC (Advanced CIRC) [A CIRC kódolás
továbbfejlesztett változata, amelyet az MDknél alkalmaznak.]
aciu! – (felkiáltás)
aciu! – (felkiáltás)
-acja - -áció
-acja - -áció
ACM – Association for Computing Machinery,
[założona w 1947 roku organizacja
grupująca profesjonalistów (i nie tylko)
informatycznych. Posiada około 83 000
członków. Znana ze swoich nagród ACM
A.M. Turing Award. Organizacja zajmuje
się
organizowaniem
corocznych
międzynarodowych
mistrzostw
w
programowaniu zespołowym - ACM
International Collegiate Programming
Contest.] - ACM Assotiation for Computing
Machinery
(Számitási
Eszközök
Szervezete)-New York
acmiola [fabryczna nazwa dźwiękowego stołu
montażowego do produkcji filmu] –
hangkeverőasztal gyári neve
-
Wersja 01 01 2017.
acmiola [fabryczna nazwa dźwiękowego stołu
montażowego do produkcji filmu] –
hangkeverőasztal gyári neve
Acometer molinos de viento [Don Kichot z La
Manchy] – Acometer molinos de viento
[akometer
molinoszde
vjento]
–
‘Szélmalmokkal harcolni’. [Cervantes Don
Quijote című regényéből elhíresült spanyol
kifejezés.]
acpan [skrót od 'waszmość pan'] – kegyelmed
acpan [skrót od 'waszmość pan'] – kegyelmed
acpani
[staropolski
tytuł
grzecznościowy
kierowany do kobiety, skrót zwrotu:
waszmość pani] – kegyed
acpani
[staropolski
tytuł
grzecznościowy
kierowany do kobiety, skrót zwrotu:
waszmość pani] – kegyed
ACPI (ang. Advanced Configuration and Power
Interface,
zaawansowany
interfejs
zarządzania konfiguracją i energią) [1.
Wprawdzie Windows 2000 obsługuje
standard ACPI (Advanced Configuration
Power
Interface),
czyli
standard
zaawansowanego
konfigurowania
zarządzania energią, lecz w wielu
przypadkach nie uznaje go, mimo że ma
do czynienia z odpowiednią płytą główną.
Jedną z przyczyn jest za stara wersja
BIOS-u. W następstwie tego program
instalacyjny
wgrywa
tylko
starszy
standard
APM
(Advanced
Power
Management).
Windows
2000
nie
akceptuje standardu ACPI nawet po
zaktualizowaniu
BIOS-u,
zmuszając
użytkownika do ponownego instalowania
całego systemu. Według informacji
producenta, konfigurowanie funkcji do
zarządzania energią jest możliwe tylko
podczas instalowania systemu Windows. 2.
otwarty standard opracowany przez firmy
Intel, Microsoft i Toshiba, do których
później dołączyły HP oraz Phoenix, po raz
pierwszy ogłoszony w grudniu 1996. ACPI
zwiększa
możliwości
systemów
zarządzania energią oferowane przez
wcześniejsze rozwiązanie APM. Umożliwia
systemowi operacyjnemu kontrolowanie
ilości
energii
dostarczanej
do
poszczególnych
urządzeń
komputera
(napędu CD-ROM, twardego dysku oraz
urządzeń peryferyjnych) i, podobnie jak
APM, umożliwia ich wyłączanie, gdy nie
są używane a konieczne jest oszczędzanie
energii. Najnowsza wersja specyfikacji 4.0 - ogłoszona została 16 czerwca 2009.] –
ACPI (Advanced Configuration and Power
Interface) [1. PC-k és hordozható
számítógépek energiafelvételére vonatkozó
szabvány. Gondoskodik arról, hogy az
63
eszköz csak szükség esetén legyen aktív, és
visszavesz az órajel-frekvenciából, ha nincs
szükség
a
maximális
számítási
teljesítményre.2. Az Intel, a Microsoft és a
Toshiba által kidolgozott specifikáció a
számítógép
és
az
azokba
épített
hardvereszközök
energiaellátásának
szabályozására.
Az
ACPI
az
energiamenedzsment mellett széleskörű
lehetőségeket kínál a wake-up funkciók
megvalósítására is.]
Acrobat Reader [Acrobat Reader 6.0 PL:
Najnowsza wersja Acrobat Reader'a po
polsku.
Pozwala
na
odczytywanie
dokumentów w formacie PDF] – Acrobat
Reader [1. az Adobe cég által több operációs
rendszerre is kifejlesztett freeware program
PDF
állományok
nézegetésére
és
nyomtatására, mely újabban a Webkliensekbe is integrálható. 2. Acrobat Reader
v8.10 (magyar): Az Adobe Reader PDF
adatok on- és offline megnyítására alkalmas
ingyenes szoftver. Kiemelt támogatást nyújt:
a keresés, az PDF űrlapok, a Webrögzítő, a
Javítás és Megjegyzéskezelés terültén. Az
Adobe Reader 8 új szolgáltatása a Start
Meeting gomb, amely megnyitja az Adobe
gazdagépalapú Acrobat Connect szoftver
szolgáltatását: ezzel az Adobe Flash
Playeren keresztül valós idejű online
csoportmunkát biztosít.]
acrylowy, -a, -e – akrilacrylowy, -a, -e; akrylowy – akrilacta (łac.) [akt] – (lat.) acta (a lat. actum szóból)
[1. eredetileg a római hivatalnokoknak az
állam, ill. a császár által hozott törvények
megtartására tett írásos esküje. - 2. a római
császárkorban: a, az uralkodó rendeletei,
törvényei; b, a szenátusi tárgyalások
jegyzőkönyvei (commentarii senatus); c, az
újság
előfutárainak
tekinthető
napi
közlemények (acta diurna). - 3. az egyházi
szóhasználatban: a, acta martyrum; b, a
pápák és zsinatok által kiadott kánonok
gyűjteménye; c, ügyiratok. - 4. mai általános
szóhasználatban: ügyirat.]
ACTA APOSTOLORUM (Dzieje Apostolskie;
Nowy
Testament)
–
ACTA
APOSTOLORUM;
"Az
apostolok
cselekedeteiről írott könyv"
Acta Apostolicae Sedis (łac. Akta Stolicy
Apostolskiej, skrót AAS) [oficjalny organ
prasowy Stolicy Apostolskiej, który
zastąpił wychodzące od 1865 roku Acta
Sanctae Sedis. Powstał 29 września 1908
roku na mocy dekretu papieża Piusa X,
pierwszy numer ukazał się 1 stycznia 1909
roku. Pismo publikuje informacje o
działalności Kościoła, przemówienia i
-
Wersja 01 01 2017.
dokumenty papieskie, ustawy Stolicy
Apostolskiej.] – (lat.) Acta Apostolicae
Sedis [a Szentszék hivatalos közlönye. - Szt
X. Pius p. 1908. IX. 29: rendelte el alapítását,
hogy az Acta Sanctae Sedis utódlapjaként az
egyedül hivatalos közlöny legyen.]
acta est fabula [akta est fabula] [1. Przedstawienie
zakończone! (Oktawian August); 2. Sztuka
jest skończona. (Oktawian August,
Swetoniusz); 3. (łc.) sztuka skończona;
słowa sygnalizujące zakończenie sztuki w
rzymskim teatrze; słowa Oktawiana
Augusta wypowiedziane na łożu śmierci,
przytoczone w zbliżonej postaci przez
Swetoniusza w Żywotach Cezarów. Życie
Oktawiana Augusta.] – (lat.) Acta est fabula
[akta eszt…] – ‘A színjátéknak vége’. [Az
ókori római színházban e latin szavakkal
jelentették be az előadás végét. Suetonius
szerint Augustus császárnak is ezek voltak
utolsó szavai halálos ágyán. Olasz
megfelelője: Finita la commedia.]
Acta est fabula, planolite! [Sztuka skończona,
klaszczcie!] – vége a komédiának,
tapsoljatok!
Acta haec res est [Stało się, przegrałem] – (lat.)
Acta haec res est; megtörtént, vesztettem
Acta martyrum, gesta (łac. protokoły sądowe
męczenników) [sprawozdania z procesu i
egzekucji męczenników chrześcijańskich
w Cesarstwie rzymskim. Miały one
ustalony porządek treści, występowały
jako
listy
między
gminami
chrześcijańskimi lub protokoły sądowe.
Termin ten, początkowo zarezerwowany
dla oficjalnych sądowych sprawozdań, z
czasem zaczął być stosowany dla
wszystkich opisów męczeństw pierwszych
chrześcijan.
Najbardziej
znanymi
przykładami takich dzieł są napisane
przez anonimowych, naocznych świadków
Męczeństwo św. Polikarpa oraz Męczeństwo
świętych Perpetui i Felicyty.] – Acta
martyrum (Vértanúk emlékiratai) [1. a
keresztény
vértanúk
törvényszéki
kihallgatásáról, elítéléséről készített latin
vagy
görög
nyelvű
jegyzőkönyvek
gyűjteménye, feljegyzések a vértanúk
életéről, szenvedéseiről. A Kr. u. 1.
században I. Kelemen pápa hét jegyzőből
álló
testületet
alapított
a vértanúk
peranyagának feljegyzésére, a 3. században
Fabianus pápa hét szubdiakónust rendelt a
munka
elvégzésére.
A
legrégebbi
gyűjtemények Szent Ciprián és Szent
Polikárp mártíromságát örökítik meg. 2. a
keresztényüldözések
korának
irodalmi
műfaja, amely a vértanúk perének hivatalos
jegyzőkönyvei
vagy
a
szemtanúk
beszámolója alapján ismertette a vértanúk
64
szenvedését és halálát. Az Acta martyrum
írása az üldözések kora után is folytatódott, a
vt-kultusz és a teratológia elemeivel
átszőve.]
Acta probant se ipsa [Czyny mówią same za
siebie.] – (lat.) Acta probant se ipsa; tettek
önmagukért beszélnek
acta romanorum pontificum – acta romanorum
pontificum (lat. 'a római pápák ügyiratai');
pápai ügyiratok [1. írásbeli döntések, melyek
révén a pápa az egész Egyházra vonatkozó
kormányzó hatalmát gyakorolja. 2. acta
romanorum pontificumnak nevezhetők az
Apostoli Szentszék hatóságai által kiadott
hittani
vagy egyházfegyelmi
jellegű
okmányok is.]
Acta Sanctae Sedis, Rzym 1865-1908 (zbiór akt
Stolicy Apostolskiej przed rozpoczęciem
serii AAS) – Acta Sanctae Sedis, 1865-1908
[római havi folyóirat. - Pietro Avanzini
alapította a pápai és kúriai törv-ek,
határozatok és döntések közlésére és
magyarázatára. A 6. számától viselte az Acta
Sanctae Sedis címet. Szt X. Pius pápa 1904.
V. 23: a Sztszék hivatalos közlönyévé tette.]
Acta SANCTORUM [akta sanktorum] [(łc.)
Żywoty Świętych] (dzieje (żywoty)
świętych) [największy zbiór legend
religijnych. Powstał on w latach 16431694. Obejmuje on 70 tomów.] – Acta
SANCTORUM (lat. 'a szentek aktái'); A
szentek életéről szóló r. kat. gyűjteményes
mű [Acta SS: a bollandisták hagiográfiai
sorozata, szentekre vonatkozó forrásanyag
magyarázó
jegyzetekkel
és
kritikai
kommentárokkal, naptár szerinti rendben.]
ACTH [‹s.› zobacz adrenokortykotropina] –
adrenokortikotropin (ACTH) [A stresszor
jelenlétét a központi idegrendszer érzékeli és
beindítja az általános adaptációs szindrómát.
A stressz hatására ingerületbe kerül a
hipotalamusz, amely az agyalapi mirigyet
(hipofízist) aktiválja. Ennek hormonja az
adrenokortikotropin (ACTH), mely a
mellékvesében a kortizon elválasztását
serkenti. Az általános adaptációs szindróma
hatására megduzzad a mellékvese, miközben
sorvad a csecsemőmirigy (thymus) és a
nyirokszövet, és számos reakció zajlik le az
ÁAS részjelenségeként.]
Acti labores iucundi [1. Przyjemnie jest mieć
pracę zakończoną, mieć ją za sobą; 2.
Dokonane prace przyjemne.] – Acti
labores iucundi. (Cicero); Munka után édes a
pihenés.
actio [aktio] [1. akcja, czynność; 2. (łc.)
charakterystyczny dla prawa rzym.
środek procesowy przysługujący osobie
pokrzywdzonej,
której
uprawnienia
-
Wersja 01 01 2017.
zostały w jakikolwiek sposób naruszone.]
– (lat.) actio (lat. 'cselekvés'); működés,
tevékenység [1. a római jogban ált. 'jogi
cselekmény',
szűkebb
értelemben
'jogorvoslatot kereső per'. - 2. a filozófiában
cselekvés. - 3. a liturgiában valójában
gratiarum actio ('hálaadás'), a gör.
eucharisztia megfelelője. A szentmisében a
kánon.]
Actio ad exhibendum [w prawie rzymskim,
powództwo o okazanie rzeczy spornej.
Powództwo to przysługiwało byłemu
właścicielowi rzeczy, która poprzez
akcesię stała się częścią składową rzeczy
złożonej, przeciwko właścicielowi tej
rzeczy.] – Actio ad exhibendum; a járulékos
dolog eredeti tulajdonosa ezzel a keresettel
kérhette a dolgok szétválasztását, ha az a
dolgok sérülése nélkül megtehető.
actio ad supplendam legitimam - [1. w prawie
rzymskim, powództwo o uzupełnienie
zachowku. Powództwo to ustanowił
Justynian w ramach reformy prawa
spadkowego; 2. wnosiły osoby, które
dostały w testamencie korzyści jednak
mniejsze od zachowku. Skargą tą
dochodzili uzupełnienia zachowku.] – (lat.)
actio ad supplendam legitimam
Actio adversus nautas caupones stabularios –
Actio adversus nautas caupones stabularios;
Kétszeresre menő poenális actio, melyet az
utas illetve a vendég indíthatott, ha a
hajósgazda, fogadós, vagy béristállótulajdonos által őrzésre át nem vett dolgot a
hajós vagy fogadós rabszolgái, szabad
állapotú alkalmazottai vagy állandó vendégei
lopták el vagy rongálták meg.
Actio aquae pluviae arcendae [1. w prawie
rzymskim, powództwo z powodu zmiany
naturalnego odpływu wody deszczowej.
Jeden ze środków ochrony własności w
stosunkach sąsiedzkich, znany już ustawie
XII tablic; 2. gdy właściciel gruntu wyżej
zmienił (np. przez wzniesienie jakiejś
konstrukcji) naturalny bieg wody, co
mogło spowodować szkody na działce niżej
(np. zalanie pola). Skarga wnoszona
przeciw właścicielowi gruntu na którym
stoi
konstrukcja,
a
nie
przeciw
wnoszącemu konstrukcję.] – Actio aquae
pluviae arcendae; A szomszéd azon
létesítményei ellen, melyek az esővizek
természetes lefolyását befolyásolják ezt az
actiot lehetett indítani. In integrum restitutio,
kártérítés és cautio is követelhető volt.
Actio aquae pluviae arcende – gdy właściciel
gruntu wyżej zmienił (np. przez
wzniesienie jakiejś konstrukcji) naturalny
bieg wody, co mogło spowodować szkody
na działce niżej (np. zalanie pola). Skarga
Actio
65
Actio
Actio
Actio
Actio
wnoszona przeciw właścicielowi gruntu na
którym stoi konstrukcja, a nie przeciw
wnoszącemu konstrukcję.
auctoritatis [1. w prawie rzymskim,
powództwo
przysługujące
nabywcy,
przeciwko zbywcy, z tytułu wad prawnych
rzeczy sprzedanej mancypacyjnie; 2. przy
emptio venditio kupujący mógł skarżyć
nią sprzedawcę (in duplum), gdy ten
sprzedał mu rzecz, którą kupujący
następnie stracił w procesie z tytułu rei
vindicatio na rzecz jej pełnoprawnego
właściciela.] – Actio auctoritatis – a dolog
elperlése; Ez a kereset akkor volt indítható,
ha az eladó nem támogatta a vevőt vagy
segítsége eredménytelen maradt egy
harmadik személy ellen, aki megszerezte a
vevőtől a dolgot. Az eladó a vételár
kétszeresével felelt.
Catholica ["Akcja Katolicka" - "Actio
catholica" czyli "L' Azione Cattolica".] –
(lat.) Actio Catholica (lat. 'katolikus
tevékenység'; magyarul Katolikus Akció) [1.
a hívők közreműködése a papság apostoli
munkájában, a II. vatikáni zsinat (1962-65)
után laikus apostolkodás szervezett és
irányított formában. 2. a rk. egyház híveket
tömörítő egyik szervezete; (lat. 'katolikus
tevékenység'): a hívők közreműködése a
papság apostoli munkájában, a II. vatikáni
zsinat
(1962-65)
után laikus
apostolkodás szervezett
és
irányított
formában [a katolikus egyház kiemelkedően
fontos mozgalma volt az I. világháború és
a második
vatikáni
zsinat közötti
időszakban. XI. Pius pápa (1922–1939)
buzdítására a világ számos országában
létrehozták e mozgalmat azzal a céllal, hogy
a világi híveket jobban bevonják az egyház
életébe
és
munkájába.
Magyarországon az 1930-as
évek elején
a püspöki kar alapította, hivatalosan egészen
az 1990-es rendszerváltásig fennmaradt]
certae creditae pecuniae (Pożyczka
pieniężna) – Actio certae creditae pecuniae;
Pénzkölcsön visszakövetelésére szolgáló
kereset.
commodati contraria – [1. w prawie
rzymskim, powództwo przysługujące
komodatariuszowi przeciw komodantowi
z tytułu niewykonania umowy użyczenia,
należące do powództw in personam; 2.
komodatariusz o zwrot dodatkowych
kosztów] – (lat.) Actio commodati contraria
commodati directa – [1. w prawie
rzymskim, powództwo przysługujące
komodantowi przeciw komodatariuszowi
z tytułu niewykonania umowy użyczenia,
należące do powództw in personam; 2.
-
Wersja 01 01 2017.
Actio
Actio
Actio
Actio
Actio
Actio
komodant o zwrot rzeczy użyczonej] –
(lat.) Actio commodati directa
communi dividundo [1. w prawie
rzymskim, powództwo o podział rzeczy
wspólnej,
przysługująca
współwłaścicielowi przeciwko pozostałym
współwłaścicielom; 2. j/w gdy za zgodną
wolą stron spółka chce się rozwiązać.
Skarga nie infamująca.] – Actio communi
dividundo;
a
tulajdonközösség
megszüntetésére irányuló osztókereset
conducti [1. w prawie rzymskim,
powództwo
z
kontraktu
najmu,
przysługujące
najemcy
(conductor)
przeciw wynajmującemu (locator); 2.
konduktor domagał się od lokatora
wynagrodzenia za szkody, które poniósł
przez wadliwość rzeczy czy też przez
niemożność jej używania; 3. konduktor
domagał się od lokatora wynagrodzenia za
szkody, które poniósł przez wadliwość
rzeczy czy też przez niemożność jej
używania] – Actio conducti; a conductor
jogait ezzel a keresettel érvényesíthette
confessoria [powództwo konfesoryjne, w
prawie rzymskim, skarga służąca ochronie
służebności
(servitutes).
W
prawie
przedjustyniańskim określana była jako
vindicatio servitutis. Od kodyfikacji
justyniańskiej stała się jedynym sposobem
ochrony
wszystkich
służebności
(osobistych i gruntowych).] – Actio
confessoria; az a személy indíthatta, aki azt
állította, hogy őt szolgalmak illetik meg és
ebben a jogosultságában akadályoztatva volt
damni iniurae ex lege Aquilia – [w
przypadku wyrządzenia szkód w cudzym
majątku.
Po
286r.
p.n.e.
Rozdział
pierwszy
–
na
skutek
bezpośredniego działania zabicie cudzego
niewolnika lub zwierzęcia czworonożnego
zaliczanego do pecus (domowe z kategorii
res mancipi). Karą najwyższa wartość
rynkowa rzeczy w ciągu roku od
popełnienia szkody.] – (lat.) Actio damni
iniurae ex lege Aquilia
damnum iniuriae [w prawie rzymskim,
powództwo
przysługujące
poszkodowanemu przeciwko sprawcy
bezprawnego
uszkodzenia
rzeczy
(damnum iniuria datum). Powództwo to
zwano również actio legis Aquiliae, od
ustawy lex Aquilia regulującej m.in.
odpowiedzialność
z
tytułu
deliktu
bezprawnego uszkodzenia cudzej rzeczy.]
– Actio damnum iniuriae
de arboribus succissis – [przysługująca
właścicielowi nieruchomości, któremu
zniszczono rosnące na niej drzewo lub
Actio
Actio
66
Actio
Actio
Actio
Actio
Actio
krzew. 25 asów.] – (lat.) Actio de arboribus
succissis
de dolo (inaczej actio doli) [w prawie
rzymskim,
powództwo
penalne
poszkodowanego przeciwko oszustowi. Jej
twórcą, w roku 66 p.n.e., był wybitny
pretor – Aquilius Gallus.] – Actio de dolo;
megtévesztés (dolus malus) esetén a sértett
indíthatta
ezt
a
simplumra
menő
büntetőkeresetet, de csak akkor, ha más
jogsegély nem állt rendelkezésére
de effusis et deictis – Actio de effusis et
deictis; Az ellen a lakástulajdonos ellen volt
indítható, akinek a lakásából közútra
kidobtak vagy kiöntöttek valamit és, az kárt
okozott. A lakás gazdája az okozott kár
kétszereséért felelt.
de in rem verso [1. w prawie rzymskim,
powództwo odszkodowawcze przeciwko
zwierzchnikowi
rodzinnemu
wzbogaconemu działaniem podległej mu
osoby (niewolnika lub innego alieni iuris);
2. gdy w wyniku czynności niewolnika
powiększył się majątek właściciela,
odpowiadał
on
do
wysokości
przysporzenia. Np. za pożyczke niewolnik
niezbędną żywność itp. 3.] – Actio de in
rem verso; Az ellen a hatalomgyakorló ellen
volt indítható, akinek a hatalma alatt lévő
személy a harmadik személlyel kötött
szerződésből
származó
hasznokat
a
hatalomgyakorló vagyonába befektette. (pl. a
hatalom alatti élelmiszert vásárolt, de nem
fizette ki)
de iureiurando / exceptio iurisiurandi –
[gdy nie dotrzymano umowy o złożenie
dobrowolnej przysięgi w postępowaniu in
iure] – (lat.) Actio de iureiurando / exceptio
iurisiurandi.
de pastu pecoris – Actio de pastu pecoris; a
tilosba belegelő állat gazdája ellen indítható
noxális kereset
de pauperie [1. w prawie rzymskim,
powództwo
przeciw
właścicielowi
zwierzęcia
domowego
z
powodu
wyrządzonej przez nie szkody; 2.
odpowiedzialność za szkody wyrządzone
przez zwierzęta – wywodziła się z ustawy
XII tablic. Właściciel mógł się uwolnić od
wynagrodzenia szkody przez wydanie
zwierzęcia (noxae datio).] – Actio de
pauperie; A négylábú háziállat okozta kár
ellen indított kereset. Kutyákra a lex
Pesolania terjesztette ki ennek az actionak a
hatályát.
de peculio [1. w prawie rzymskim,
powództwo przeciwko zwierzchnikowi
familijnemu ze zobowiązań osób mu
podległych (niewolników, alieni iuris),
-
Wersja 01 01 2017.
Actio
Actio
Actio
Actio
Actio
Actio
wyposażonych w peculium, zaciągniętych
w ramach działalności związanej z
peculim; 2. gdy niewolnikowi wydzielone
peculium właściciel odpowiadał do
wysokości peculium i miał prawo
dedukcji, a później spłacał wierzytelności
według kolejności zgłoszeń.] – Actio de
peculio; a hatalomgyakorló ellen indítható
kereset, aki a hatalma alatti személy
tartozásaiért
annak
peculiuma
(különvagyona) erejéig volt felelős
de pecumia constituta [stosowana przy
nieformalnej umowie o wypełnienie już
istniejącego zobowiązania (constitutum
debiti)] – Actio de pecumia constituta; a
constitutum
(tartozás-elismerés)
határidejének lejárta után a hitelező ezt a
másfélszeresre menő keresetet is indíthatta az
adós ellen
de positis aut suspensis [– kara 10 000
sesterców dla osoby która wywiesiła
przedmiot na okapie dachu nad miejscem,
gdzie zwykle chodzą przechodznie o ile
mogło to spowodować szkodę. Actio
popularis] - actio de positis et suspensis
[nyilvános útra néző épületen helyeznek el
olyan dolgot, mely leeséssel fenyeget, bárki
egy popularis actiot indíthat a háztulajdonos
vagy a bennlakó ellen. Büntetéspénz
megfizetése. Függetlenül attól, hogy a
felfüggesztő hol tartózkodik. Poenalis actio.
Ha a felfüggesztett dolog leesne és kárt
okozna, a kifüggesztő ellen egy actio legis
aquiliae jár.].
de posito et suspenso – Actio de posito et
suspenso; Az ellen a háztulajdonos vagy lakó
ellen volt indítható, akinek házán, lakásán a
közút felé eső részen leeséssel fenyegető
tárgy volt elhelyezve. 10 arany összegű
büntetésre ment, amit a felperes (feljelentő)
kapott. Ha a kár bekövetkezett a kifüggesztő
ellen actio legis Aquiliae is megindítható
volt.
de recepto – [stosowana wobec właścicieli
statków, zajazdów i stajen, którzy
odpowiadali za przedmioty wniesione
przez podróżnych. (odpowiadali za
custodia, a nawet szkody wyrządzone
przez vis maior)] – (lat.) Actio de recepto
de sepulchro violato – Actio de sepulchro
violato; A sírhely megrongálója ellen
indítható kereset, melyet, ha a halott rokona
indított, akkor a bíró belátása szerinti
pénzösszegre, ha idegen indított, akkor 100
aranyra ment.
de tigno iuncto – Actio de tigno iuncto;
Beépítésnél az építőanyag tulajdonosának
duplumra menő keresete az építő ellen.
67
Actio depensi – Actio depensi; A fizető kezes
(sponsor) duplumra menő keresete a főadós
ellen, melyet a lex Publilia vezetett be.
Actio depositi contraria – depozytariusz gdy
poniósł nakłady bądź straty
Actio depositi contraria [1. w prawie rzymskim,
powództwo depozytariusza przeciwko
deponentowi z tytułu kontraktu depozytu;
2. depozytariusz gdy poniósł nakłady bądź
straty.] – Actio depositi contraria; a
letéteményes az őrzés során felmerült
költségek megtérítését ezzel a keresettel
követelhette.
Actio depositi directa – [gdy niezwracano mu
rzeczy, albo gdy szkody wyrządzone przez
depozytariusza] - Actio depositi directa;
letevő keresete; letevő keresete a
letéteményes ellen a dolog visszaadása iránt
Actio doli – [j/w pod wpływem dolus (podstęp)] –
(lat.) Actio doli;
Actio empti [w prawie rzymskim, powództwo z
umowy
kupna-sprzedaży
(emptiovenditio),
przysługujące
kupującemu
(emptor)
przeciwko
sprzedawcy
(venditor).] – Actio empti; A vevő
adásvételből folyó jogait ezzel a keresettel
érvényesíthette. Nemcsak teljesítés, de a
szerződésszegéssel
okozott
károk
megtérítése is követelhető volt.
Actio ex interdicto – Actio ex interdicto; Az
interdictum alapján indítható per.
Actio ex lege Aquilia utilis / actio in factum – [w
prawie
pretorskim
i
klasycznym
umozliwione
rozciągnięcie
odpowiedzialności również na przypadki,
gdy sprawca oddziaływał na uszkodzoną
rzecz jedynie w sposób pośredni lub
przyczynił
się
do
szkody
przez
zaniechanie.] – (lat.) Actio ex lege Aquilia
utilis / actio in factum
Actio ex stipulatu [1. w prawie rzymskim,
zbiorcza nazwa powództw służących
stypulatorowi do dochodzenia - w procesie
formułkowym
przyrzeczonego
świadczenia; 2. od III w. p.n.e. skarga o
zwrot całego posagu przez męża w
przypadku
rozwiązania
małżeństwa.
Udzielana w przypadku uprzedniego
zawarcia stypulacji; 3. wprowadzona
przez Justyniana w miejsce actio rei
uxoriae.] – Actio ex stipulatu; Aa
hozomány,
valamint
a
határozatlan
szolgáltatás
(praesatio
incerta)
visszakövetelésére.
Actio ex stipulatu incertae pecuniae – Actio ex
stipulatu incertae pecuniae; határozatlan
összegű
kötbér-igény
érvényesítésére
szolgáló kereset.
-
Wersja 01 01 2017.
Actio ex testamento [1. w prawie rzymskim,
powództwo legatariusza (zapisobiorcy)
przeciw spadkobiercy o wypłacenie legatu
damnacyjnego; 2. j/w tylko w procesie
formułkowym.] – Actio ex testamento; A
hagyományos ezzel az in personam actioval
követelheti az örököstől a hagyomány
kiadását.
Actio exercitoria [1. w prawie rzymskim,
powództwo przeciwko zwierzchnikowi
familijnemu ze zobowiązań osób mu
podległych (niewolników, alieni iuris),
zaciągniętych w związku prowadzeniem
zarobkowej żeglugi; 2. gdy niewolnik
kapitanem statku właściciel odpowiada do
pełnej wysokości zobowiązania o ile
mieściło się ono w granicach praepositio] –
Actio exercitoria; Ha a hatalomgyakorló a
családgyermeket vagy rabszolgáját nevezte
ki hajóvállalata élére, akkor a hatalomalatti
által
megbízatása
körében
vállalt
kötelezettségeiért az egész tartozás erejéig
felelt, amit ezzel a keresettel lehetett
követelni.
Actio familiae erciscundae – skarga działowa
służąca do podziału spadku między
współdziedzicami
(przy
wspólnocie
majątkowej dziedziców z której później
powstała spółka – societas)
Actio familiae herciscundae, AActio familiae
erciscundae [1. w prawie rzymskim,
powództwo o podział spadku; 2. skarga
działowa służąca do podziału spadku
między współdziedzicami (przy wspólnocie
majątkowej dziedziców z której później
powstała spółka – societas)] – Actio
familiae herciscundae; Az örököstársi
viszony megszüntetésére irányuló kereset.
Actio fiduciae [w prawie rzymskim, powództwo
służące
powierzającemu
rzecz
wierzycielowi przeciwko powiernikowi
(fiducjariuszowi),
z
kontraktu
powierniczego.] – Actio fiduciae; Infamiaval
járó kötelmi kereset, mellyel a zálogadós
perelhetett a dolog kiadása, illetve kártérítés
iránt.
Actio finium regundorum [1. w prawie
rzymskim, powództwo o uregulowanie
granic
między
gruntami
(o
rozgraniczenie); 2. skarga wnoszona gdy
spór o „confinium” ( pas ziemi
graniczących ze sobą gruntów o szerokości
5 stóp, którego połowa należała do
każdego z graniczących właścicieli)] –
Actio finium regundorum; Telkek közti
határvidékek eldöntésére indított kereset,
melyben 3 arbiter járt el.
Actio furti – [1. można skarżyć osobę, która
świadomie
przyjęła
nienależne
68
świadczenie;
2.
skarga
przeciwko
złodziejowi. Wymagany zły zamiar (dolus)
złodzieja, polegający na nieuczciwym
działaniu i mający na celu osiągnięcie
zysku ŕ skarga w prawie klasycznym.] –
(lat.) Actio furti
Actio furti concepti – Actio furti concepti; lopás
esetén, ha a dolgot házkutatás során találják
meg triplumra ment
Actio furti concepti et oblati [1. przeciwko
przechowującemu rzecz skradzioną; 2.
przeciwko
przechowującemu
rzecz
skradzioną.
Na
potrójną
wartość
skradzionej rzeczy]
Actio furti manifesti [w prawie rzymskim,
powództwo
okradzionego
przeciw
sprawcy kradzieży (furtum) jawnej
(pojmanego na gorącym uczynku).] –
Actio furti manifesti; Lopás esetén, ha a
tolvajt tettenérték quadruplumra ment.
Actio furti nec manifesti [w prawie rzymskim,
powództwo
okradzionego
przeciw
sprawcy kradzieży (furtum) niejawnej
(gdy ustalono go w inny sposób niż
schwytanie na gorącym uczynku).] - Actio
furti nec manifesti; A nem tettenért tolvaj
esetében duplumra ment.
Actio furti oblati – Actio furti oblati; Ha a tolvaj a
házkutatást elszenvedő házába becsempészte
a dolgot triplumra ment.
Actio furti prohibiti [1. skierowana przeciwko
osobie utrudniającej; 2. przeciwko osobie,
która utrudnia poszukiwanie skradzionej
rzeczy; 3. przeciwko osobie, która
utrudnia poszukiwanie skradzionej rzeczy
Actio
furti
–
skarga
przeciwko
złodziejowi. Wymagany zły zamiar (dolus)
złodzieja, polegający na nieuczciwym
działaniu i mający na celu osiągnięcie
zysku ŕ skarga w prawie klasycznym.] Actio furti prohibiti; opás esetén, ha a
házkutatásnak
a
tolvaj
ellenszegült
quadruplumra ment
Actio hypothecaria [w prawie rzymskim,
powództwo
wierzyciela,
którego
wierzytelność
była
zabezpieczona
zastawem umownym (zastawnikowi), o
wydanie mu w posiadanie rzeczy będącej
przedmiotem
zastawu.]
–
Actio
hypothecaria; bármilyen zálogszerződés
alapján, a bérbeadó által indítható in rem
kereset
Actio iniuriarium aestimatoria (lub krócej actio
iniuriarium) [w prawie
rzymskim,
powództwo pokrzywdzonego przeciwko
sprawcy zniewagi; 2. w prawie pretorskim
i klasycznym. Odpowiedzialność za iniuria
(zniewaga). Kara sądzona wedle zasad
słuszności i sprawiedliwości.] – Actio
-
Wersja 01 01 2017.
Actio
Actio
Actio
Actio
Actio
iniuriarum; A személyiségében megsértett
személy indíthatta bizonyos pénzösszeget
követelve a tettestől, a marasztalás mértékét
azonban a bíró állapította meg a követelt
összeg keretén belül.
institoria [1. w prawie rzymskim,
powództwo
służące
przeciwko
zwierzchnikowi
familijnemu
ze
zobowiązań
zaciągniętych
przez
podległego jego władzy (niewolnika lub
innej osoby alieni iuris) w ramach
prowadzonej zarobkowej działalności
gospodarczej.
2.
gdy
niewolnik
ustanowiony
kierownikiem
przedsiębiorstwa handlowego właściciel
odpowiada
do
pełnej
wysokości
zobowiązania o ile było ono związane z
praespositio] – Actio institoria; Ha a
családfő a családgyermeket vagy rabszolgáját
ipari illetve kereskedelmi vállalata élére
állította üzletvezetőnek, ezzel a keresettel
lehetett perelni a hatalomalatti által
megbízatása
körében
vállalt
kötelezettségeiért az egész tartozás erejéig.
iudicati [w prawie rzymskim, powództwo
egzekucyjne,
wytaczane
w
celu
przymusowego wykonania wyroku, nie
wykonywanemu
dobrowolnie
przez
zasądzonego dłużnika.] – Actio iudicati; Az
alapper nyertese által indítható kereset, ha az
ítéletben foglaltaknak a marasztalt fél 30
napon belül nem tett eleget.
legis Aquiliae – Actio legis Aquiliae;
Damnum iniuria datum fennállásakor ezzel a
keresettel rabszolga vagy barom megölése
esetén a rabszolga vagy barom 1 évre
visszamenő legnagyobb értékét, megsebzett
rabszolga, barom vagy rongálás esetén pedig
30 napra visszamenő legmagasabb érték
megfizetését lehetett követelni poena (bírság)
címén a tettestől.
legis Laetoriae – Actio legis Laetoriae; A
minor által indítható büntetőkereset az őt
becsapó fél ellen.
libera in causa [działanie wolne w
przyczynie (nie w następstwie, skutkach)]
– (lat.) Actio libera in causa [a büntetőjogi
beszámíthatóság tanában használt latin
műszó. Actio libera forog fenn, midőn valaki
beszámíthatatlan állapotba helyezi magát (pl.
lerészegszik), hogy ezen állapotában hajtsa
végre a beszámítható állapotában elhatározott
bűncselekményt. Az uralkodó felfogás
szerint az ilyen beszámíthatatlan állapotban
végrehajtott
bűncselekmény
feltétlenül
beszámítandó a tettesnek, ha megállapítható
a beszámítható állapot idejére eső
magatartás, cselekményhatározás és az
eredmény közti okozati összefüggés.
Actio
Actio
69
Actio
Actio
Actio
Különös jelentősége van a mulasztási
bűncselekmények beszámításánál.]
libera in causa, sed non in eventu [1.
działanie wolne w przyczynie, ale nie w
następstwie (np. umyślne wprowadzenie
się w stan niepoczytalności w celu
popełnienia przestępstwa, tzw. w prawie
karnym Rauschdelikt). 2. umyślne
wprawienie się w stan niepoczytalności po
to, aby popełnić przestępstwo] — (lat.) Actio
libera in causa, sed non in eventu;
locati [1. w prawie rzymskim, powództwo
z kontraktu najmu (locatio-conductio),
przysługujące wynajmującemu (locator)
przeciwko najemcy (conductor); 2. skarga
przy locatio conductio (najem) lokator
mógł domagać się za jej pomocą oddania
rzeczy najmowanej przez konduktora] –
Actio locati; A locator a bérlővel szembeni
igényeit (bér megfizetése, kártérítés) ezzel a
keresettel érvényesíthette.
mandati contraria [1. w prawie rzymskim,
powództwo
z
kontraktu
zlecenia
(mandatum) przysługująca zleceniobiorcy
(mandatariuszowi)
przeciwko
zleceniodawcy
(mandantowi);
2.
mandtariusz dochodzi zwrot kosztów
zlecenia oraz zwolnienia z zobowiązań
zaciągniętych w związku z wykonywaniem
mandatu] – Actio mandati contraria; Ha a
megbízottnak a megbízás teljesítése során
kiadásai vagy kára merülne fel, ezzel a
keresettel szoríthatja rá a megbízót a
megtérítésre.
mandati directa [1. w prawie rzymskim,
powództwo
z
kontraktu
zlecenia
(mandatum) przysługująca zleceniodawcy
(mandantowi) przeciwko zleceniobiorcy
(mandatariuszowi); 2. mandans dochodzi
od mandatariusza nienależyte wykonanie
lub brak wykonania zlecenia. Skarga
infamująca] – Actio mandati directa; Ha a
megbízott nem tud, vagy nem akar
elszámolni a megbízótól kapott értékekkel,
vagy egy harmadik személytől hozzá befolyt
javakat nem adta ki a megbízónak akkor a
megbízó ezzel a keresettel szoríthatta rá a
megbízottat a teljesítésre; a marasztalás
infámiával jár.
negatoria [1. roszczenie negatoryjne; 2.
skarga negatoryjna (przecząca), w prawie
rzymskim,
powództwo
służące
właścicielowi do ochrony własności
kwirytarnej, przed naruszeniami o
charakterze innym niż pozbawienie
posiadania.
3.
wytaczał
właściciel
kwirytarny, który nie utracił posiadania
rzeczy, ale naruszone było jego spokojne
posiadanie. (np. ktoś twierdził, że
przysługuje mu służebność i naruszał
-
Wersja 01 01 2017.
nasze posiadanie)] – Actio negatoria; A
tulajdonában
háborított
telektulajdonos
indíthatta a háborító ellen, tagadva, hogy
telkén más javára szolgalmi jog állna fenn. A
marasztalás a zavarás megszüntetésére és az
esetlegesen okozott kár megtérítésére megy.
actio negatoria [roszczenie negatoryjne] – (lat.)
actio negatoria; (jog) jogosulatlan
szolgalomgyakorlás
Actio negotiorum gestorum contraria [1. w
prawie rzymskim, powództwo z tytułu
prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia
(negotiorum
gestio),
przysługująca
gestorowi (negotiorum gestor) przeciwko
temu w czyim interesie prowadził sprawy
(dominus negotii). 2. negotiorum gestor
dochodził poniesionych przy prowadzeniu
cudzych spraw kosztów] – Actio
negotiorum gestorum contraria; Negotium
gestum esetén az ügyvivő által indított
kereset, melyben az ügyvitel folytán
keletkezett
költségeinek,
kárainak
megtérítését követelte az ügy urától.
Actio negotiorum gestorum directa [1. w prawie
rzymskim,
powództwo
z
tytułu
prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia
(negotiorum gestio), przysługująca temu w
czyim interesie prowadzono sprawy
(dominus negotii) przeciwko gestorowi
(negotiorum gestor). 2. za pomocą tej
skargi dominus negotii (osoba zastąpiona
w prowadzeniu swych spraw) mógł
kwestionować
użyteczność
działań
zastępcy (negotiorum gestor) i zwolnić się
z zaciągniętych przez niego zobowiązań] –
Actio
negotiorum gestorum directa;
Negotium gestum esetén (megbízás nélküli
ügyvitel) az ügy ura által indított kereset az
ügyvivő ellen, melyben az ügyvivőhöz került
értékeket,
behajtott
összegeket
vagy
kártérítést követelhetett.
Actio noxalis – [służyła do pociągnięcia do
odpowiedzialności noksalnej właściciela
lub pater familiasa za czyny niewolnika/
osoby alieni iuris.] - (lat.) Actio noxalis
Actio Pauliana – Actio Pauliana; A hitelezők által
indított kereset, mely az adóssal összejátszó
szerzővel szemben kártérítésre, a jóhiszemű
ingyenes szerzővel szemben pedig a
gazdagodás kiadására irányult.
Actio pigneraticia [w prawie rzymskim,
powództwo
przysługujące
zastawcy
przeciwko zastawnikowi, wynikające z
kontraktu
zastawniczego
(contractus
pigneraticius).] – Actio pigneraticia
Actio pigneraticia contraria [1. w prawie
rzymskim,
powództwo przysługujące
zastawnikowi
przeciwko
zastawcy,
wynikające z kontraktu zastawniczego
70
(contractus pigneraticius); 2. skarga
zastawnika przeciwko zastawcy] – Actio
pigneraticia contraria; A hitelező által
indított kereset a zálogtárggyal kapcsolatos
kiadásai, beruházásai, kára megtérítése
végett.
Actio pigneraticia directa [skarga zastawcy przy
pignus] – Actio pigneraticia directa; Az adós
által indított kereset, a zálogtárgy kiadása,
vagy a zálogtárgy eladása esetén a követelést
meghaladó vételárfölösleg kiadása iránt.
Actio praescriptis verbis – [skarga o wypełnienie
świadczenia wzajemnego stosowana przy
kontraktach realnych nienazwanych .] –
(lat.) Actio praescriptis verbis
Actio pro socio [1. w prawie rzymskim,
powództwo
służące
dochodzeniu
wzajemnych roszczeń wynikających ze
stosunków pomiędzy wspólnikami w
spółce (societas); 2. do dochdozenia
rozliczeń spółki – wyrok w procesie z tej
skargi powodował zawsze rozwiązanie
spółki oraz pociągał infamię zasądzonego]
– Actio pro socio; A felek a társasági
szerződésből folyó jogaikat ezzel a keresettel
érvényesíthették, marasztalás esetén infámiát
váltott ki.
Actio Publiciana – [skarga do ochrony własności
bonitarnej. Coś w stylu „rei vindicatio”
dla właścicieli bonitarnych..] – (lat.) Actio
Publiciana
Actio quanti minoris [1. w prawie rzymskim,
powództwo
kupującego
przeciw
sprzedawcy o obniżenie ceny z powodu
wad fizycznych rzeczy kupionej; 2. j/w
tyle że skarga o obniżenie ceny (można
wytoczyć w ciągu 12 miesięcy)] – Actio
quanti minoris; Ha az áru kisebb hibában
szenvedett, de a vevő meg akarta tartani,
akkor ezzel a keresettel 1 éven belül a vételár
leszállítására perelhetett.
Actio quod iussu [1. w prawie rzymskim,
powództwo
służące
przeciwko
zwierzchnikowi
familijnemu
ze
zobowiązań
podległej
mu
osoby
(niewolnika bądź osoby alieni iuris),
powstałych w oparciu o udzielone
upoważnienie
(na
polecenie
zwierzchnika). 2. gdy czynności prawne
zawarte przez niewolnika na polecenie
właściciela. Odpowiada on do pełnej
wysokości zobowiązania] – Actio quod
iussu;
Ez a kereset olyan követelések
érvényesítésére volt indítható a családfő
ellen az egész tartozás erejéig, amelyek a
hatalomalattiak a családfő parancsára kötött
szerződéseiből eredtek.
Actio quod metus causa [[1. w prawie rzymskim,
powództwo penalne poszkodowanego
-
Wersja 01 01 2017.
Actio
Actio
Actio
Actio
Actio
przeciwko sprawcy wymuszenia, tj. osoby
stosującej przymus psychiczny (vis
compulsiva). 2. bronił się nią dłużnik,
który zawarł zobowiązanie pod wpływem
metus (groźba)] – Actio quod metus causa;
A megfélemlítő ellen indítható quadruplumra
menő kereset.
rationibus distrahendis – [wytaczał pupil
po dojściu do dojrzałości przeciw
opiekunowi
ustawowemu,
który
rozmyślnie sprzeniewierzył jego majątek.
Była to skarga in duplum (o podwójną
wartość sprzeniewierzonego majątku)] –
(lat.) Actio rationibus distrahendis
recepticia – [przy nieformalnym
oświadczeniu
bankiera,
który
gwarantował pokrycie długu klienta,
stosowana w przypadku nie wywiązania
się bankiera ze zobowiązania] - . Actio
recepticia; az utalványos keresete a bankár
ellen
redhibitoria [1. w prawie rzymskim,
powództwo
kupującego
przeciwko
sprzedawcy
o
zwrot
wzajemnych
świadczeń z powodu wad fizycznych
rzeczy kupionej;. 2. przy epmtio venditio
gdy kupujący kupił rzecz obciążoną wadą
fizyczną to skarga ta powodowała
odstąpienie od umowy (możńa wytoczyć
do 6 miesięcy od zawarcia kontraktu)] –
Actio redhibitoria; A vevő 6 hónapon belül
felonthatta a szerződést, elállhatott tőle, így
az árut visszaadva visszakövetelhette a
vételárat.
rei uxoriae [1. w prawie rzymskim,
powództwo o zwrot posagu (dos)
przysługujące żonie (uxor) po rozwiązaniu
małżeństwa. Powództwo należało do
actiones bonae fidei. Mężowi przysługiwało
prawo retencji, tj. zatrzymania (retentio)
części posagu (nie więcej niż połowę) jeżeli
małżeństwo rozpadło się z winy żony, albo
jeżeli pod władzą męża pozostają dzieci z
tego małżeństwa. 2. II w. p.n.e. w
przypadku braku stypulacji skarga
przeciwko byłemu mężowi. Skarga dobrej
wiary, przy której mąż miał prawo
retencji (ius retentionis) tj. prawo
zatrzymania części majątku gdy rozwód
zawiniony przez żonę (na wychowanie
dzieci itp.) jednak tylko do połowy
wartości posagu. Rzeczy zamienne mąż
może oddawać w 3 ratach. W razie śmierci
męża żona może żądać posagu od jego
spadkobierców.] – Actio rei uxoriae;
Stiplatio hiányában is vissza lehetett
követelni a hozományt ezzel a keresettel.
rerum amotarum (skargę o zwrot
zabranych rzeczy) – Actio rerum amotarum;
A
házastárs
által
ellopott
tárgyak
Actio
Actio
71
Actio
Actio
Actio
Actio
visszakövetelésére szolgáló kereset, mely
nem jár infámiával.
servi corrupti – [wytaczał własciciel
niewolnika przeciwko każdemu kto
gorszył jego niewolnika. Np. namawiając
do ucieczki, gier hazardowych, picia wina
itp. ] – (lat.) Actio servi corrupti; rabszolga
megrontása miatti kereset
Serviana – Actio Serviana; Servius nevű
praetor in rem keresetet adott a bérbeadónak
a bérlő és bárki más ellen is, akinél a
bérleménybe
bevitt
és
lekötött
vagyontárgyak találhatók.
spolii [Przez wprowadzenie instytucji
ochrony posiadania w postaci sądowej
skargi
o
przywrócenie
utraconego
posiadania rzeczy nieruchomej (actio spolii)
prawo kanoniczne dokonało wyłomu w
średniowiecznym myśleniu o prawie
rzeczowym.
Nastąpiło
odróżnienie
własności od posiadania.] – Actio spolii;
Bármely birtokos által egy éven túl is
indítható
ingatlan
és
ingóság
visszaszerzésére irányuló az örökösökre
átszálló kereset. [Az, akit személye ellen
alkalmazott jogtalan erőszakkal fosztottak
meg birtokától, a dolog birtokát a római jog
szerint az u. n. unde vi interdictummal
követelheti vissza, de csak a tettestől;
örökösétől csak ennek gazdagodása erejéig;
harmadik birtokostól éppen nem. A kánoni
jog a birtoktól megfosztottnak a harmadik
rosszhiszemü birtokos ellen is adott kereseti
jogot.]
suppletoria – Actio suppletoria; Ha a
kötelesrészre jogosult hagyatéka nem érte el
a debita portio (kötelesrész) mértékét, akkor
ezzel a keresettel kérhette a neki juttatott
hagyatéki rész kötelesrész mértékére való
kiegészítését.
tributoria [1. w prawie rzymskim,
powództwo
służące
przeciwko
zwierzchnikowi
familijnemu
ze
zobowiązań
zaciągniętych
przez
podległego jego władzy (niewolnika lub
inną osobę alieni iuris) w ramach
prowadzenia peculium obróconego na cele
handlowe. 2. gdy peculium na cele
handlowe. Właściciel nie ma prawa
dedukcji,
dzieli
peculium
między
wierzycieli proporcjonalnie] – Actio
tributoria; A praetor akkor adta meg ezt a
keresetet a hitelezőknek, ha a hatalomalatti
peculiumával vagy annak egy részével a
hatalomgyakorló tudtával, de egyetértése
nélkül folytatott szárazföldi vállalkozást.
tutelae – [po 210 r. P.n.e. skarga z „jakby
kontraktów” za pomocą której pupil i
-
Wersja 01 01 2017.
tutor dochodzili swych wzajemnych
roszczeń.] - (lat.) Actio tutelae
Actio tutelae contraria – [1. w prawie rzymskim,
powództwo opiekuna przeciwko pupilowi
o
zwrot
nakładów
z
tytułu
administrowania majątkiem pupila; 2.
stosował opiekun, gdy poniósł nakłady lub
szkody w związku ze sprawowaną opieką.]
- (lat.) Actio tutelae contraria
Actio tutelae directa Actio tutelae directa [–1.
pupil po zakończeniu opieki dochodził
odszkodowania od byłego opiekuna.
Skarga infamująca; 2. w prawie
rzymskim, powództwo pupila przeciwko
opiekunowi o rozliczenie ze sprawowania
opieki] - (lat.) Actio tutelae directa; actio
tutelae gestae directa (gyámolt a gyám ellen).
Actio tutelae gestae contraria; Actio tutelae
contraria [w prawie rzymskim, powództwo
opiekuna przeciwko pupilowi o zwrot
nakładów z tytułu administrowania
majątkiem pupila] – Actio tutelae gestae
contraria; A gyám ezzel a keresettel kérheti
kiadásai, költségei megtérítését, amelyeket a
gyámság során a gyámolt vagyonára
fordított, valamint a helyette vállalt
kötelezettségek átvételét.
Actio tutelae gestae directa; Actio tutelae directa
[w prawie rzymskim, powództwo pupila
przeciwko opiekunowi o rozliczenie ze
sprawowania opieki.] – Actio tutelae gestae
directa;
A
gyámolt
a
gyámság
megszűnésekor
ezzel
a
keresettel
követelhette az elszámolást és a gyámnál
lévő értékek, dolgok átadását.
Actio venditi [w prawie rzymskim, powództwo
sprzedawcy przeciwko kupującemu z
tytułu
kontraktu
kupna-sprzedaży
(emptio-venditio).] – Actio venditi; Az
adásvételből folyó jogait az eladó ezzel a
keresettel érvényesíthette. Nemcsak a
teljesítés, hanem a szerződésszegéssel
okozott károk megtérítése is követelhető volt.
Actio vi bonorum raptorum [1. w prawie
rzymskim, powództwo poszkodowanego
przeciwko sprawcy rabunku (rapina); 2.
przeciwko temu kto dokonał kradzieży z
użyciem przemocy (rabunek – rapina).
Skarga x4 (in quadruplum) Mogła być
stosowana tylko do roku od popełnienia
przestępstwa. Po roku skarga tylko x1 (in
simplum)] – Actio vi bonorum raptorum; A
csoportosan és fegyveresen elkövetett
rongálás vagy erőszak alkalmazásával
elkövetett
lopás
egy
éven
belül
quadruplumra, 1 éven túl simplumra menő
keresete.
action direct (akcja bezpośrednia) [pojęcie
odnoszące się do działalności politycznej
72
prowadzonej bez pośrednictwa osób
trzecich,
takich
jak
wybrani
przedstawiciele (w ramach systemu
parlamentarnego); jedna z podstawowych
zasad
działalności
anarchosyndykalistycznej
a
także
anarchistycznej w ogóle.] – (ang.) action
direct; közvetlen akció [a politikai
aktivizmus egy formája. Közvetlen akciót
végrehajtani annyit jelent, hogy az ember
saját maga tesz valamit a környezetében
felmerülő problémák elhárítására, ahelyett,
hogy politikusokra vagy bürokratákra várna
hogy „segítsenek”.]; direct action [EU] jog
közvetlen kereset
action painting [wym. akszn pejnting], action-art
(ang.), malarstwo gestu [kierunek w
malarstwie współczesnym kładący nacisk
nie tyle na dzieło, co na proces samego
malowania] – (ang.) action painting;
gesztusfesztészet
Actiones, quas in usu veteres habuerunt, legis
actiones appellabantur, vel ideo, quod
legibus proditae erant, ... vel ideo, quia
ipsarum legum verbis accomodatae erant et
ideo immutabiles proinde atque leges
observabantur»
(Gai. 4.11) – (lat.)
Actiones, quas in usu veteres habuerunt,
legis actiones appellabantur. - Azokat a
kereseteket, melyeket használtak a régiek,
legis actionak nevezték.
Actiones ficticiae [1. skargi oparte na fikcji.
Przyjmowano fikcję, że zostały spełnione
wymogi przewidziane w ius civile. Np.
actio Publiciana; 2. powództwa oparte na
fikcji. W prawie rzymskim była to grupa
powództw opartych na prawie pretorskim
(actiones honorariae), których pretor
udzielał modyfikując jakieś istniejące
powództwo (actio utilis). Modyfikacja
polegała na fikcyjnym założeniu istnienia
jakiegoś elementu, który w rzeczywistości
nie miał miejsca, a był niezbędny dla
danego dochodzenia danego roszczenia.
Pretor polecał w formułce wyznaczonemu
sędziemu traktować sprawę tak, jak
gdyby
fingowany
element
istniał
rzeczywiście (bądź istniejący element nie
istniał)] – Actiones ficticiae [Amennyiben a
felmerült tényállás, egy civiljogi kereset
tényállásához volt hasonló, és attól csak
valamilyen körülmény választotta el,
előfordult, hogy a paetor nem szerkesztett új,
keresetformulát, hanem utasította az
esküdtbírót, kezelje úgy az ügyet, mintha a
megkülönböztető körülmény nem állna fenn.
A praetornak ez az utasítása fiction alapult.]
Actiones heredi et in heredem competunt [skargi
(roszczenia, powództwa) przysługują
zarówno dziedzicowi (z odziedziczonych
-
Wersja 01 01 2017.
wierzytelności), jak i przeciwko niemu (z
odziedziczonych długów).] — (lat.) Actiones
heredi et in heredem competunt;
Actiones transeunt ad heredes et in heredes
[skargi
(roszczenia,
powództwa)
przechodzą na dziedziców i przeciwko
nim, inna wersja sentencji poprzedniej.]
— (lat.) Actiones transeunt ad heredes et in
heredes
Actiones utiles [skargi analogiczne, miały
odniesienie do unormowań istniejących
już w ius civile. Pretor udzielał ich gdy
brakowało wymaganych przez ius civile
przesłanek odpowiedzialności. Np. w
ustawie akwiliańskiej gdy brak było
bezpośredniego działania sprawcy.] –
Actiones utilis [Azok a ficticia actiok,
amelyek
már
meglévő
kereset
továbbfejlesztésének minősültek.]
activitas [posłowie ziemscy, dopóki nie obrali
marszałka sejmowego, nie mogli nic radzić
prawomocnie] – (dawno) aktivitás; nemesek
hozzászólása (a szejm során)
Active Directory, AD [usługa katalogowa
(hierarchiczna baza danych) dla systemów
Windows – Windows Server 2008,
Windows Server 2003 oraz Windows 2000,
będąca implementacją protokołu LDAP.]
– Active Directory [Microsoft Windows
hálózati
rendszerben
hierarchikus
címtárszolgáltatás, a hálózat objektumainak
tárolására, lekérdezésére.]
ActiveX [ActiveX control {rzecz.} = formant
ActiveX {m.} [komp.]] – ActiveX [1. a
Microsoft által a Java nyelv versenytársaként
létrehozott MS Windows-alapú technológia a
HTML-oldalak
látványosabbá
és
mozgalmasabbá
tételére;
mivel
más
operációs rendszer alatt nem működik, ezért
kevésbé elterjedt az Interneten, mint a Java;
2. Az ActiveX a hagyományos Windowsfejlesztési
technológiák
internetes
megjelenési formája. Két fontos fogalom az
ActiveX vezérlő és ActiveX konténer. A
vezérlők főleg a weboldalakról töltődnek le.
A
vezérlőhöz
szükség
van
egy
szoftverkomponensre – konténerre – amely
kezeli azokat. 3. Egy technológia neve,
amely a weboldalak tartalmát, megjelenését
hivatott dinamikusabbá tenni. Ezt a
technológiát a Microsoft fejlszette ki. Az
ActiveX a platformfüggősége (Windows)
miatt nem lett igazán népszerű. Az ActiveX
szoftverében több biztonsági rést is
felfedeztek, amely szintén ártott az
elterjedésének. Ezt a technológiát a
Microsoft a Java Applet konkurenciájának
szánta.
4.
A
Microsoft
interaktív
technológiáinak
gyűjteménye,
olyan
utasításkészlet,
amely
objektumok
használatát vezérli. 5. Microsoft által
kifejlesztett Windows alapú (objekt orientált)
szoftvertechnológia, mely Web-oldalakon a
tartalom
különleges
megjelenítését,
mozgatását teszi lehetővé; a Java nyelv
applet-jeinek a vetélytársa, de a JAVA
szabványosítást nyert, míg AztiveX-et
eredetileg csak a Windows operációs
rendszer támogatta (újabban Mac és UNIX
vúltozata is készül); az ActiveX rendszer
alapvető biztonsági problémával küzd]
73
activum [wym. aeactivum [aktiwum]] [1. gram.
strona czynna, działająca, aktywna; 2. (łc.
activus czynny) językozn. strona czynna w
koniugacji] – (lat.) activum (cselekvő
igenem)
activum nieruchomości – ingatlan aktívuma
Actor sequitur forum rei (C. 3.19.3) [1. powód
idzie za sądem pozwanego, tj. dla powoda
sądem
właściwym
do
wytoczenia
powództwa jest sąd miejsca zamieszkania
pozwanego. 2. Powód udaje się do sądu
pozwanego;
zasada
określająca
właściwość miejscową sądu.] — (lat.) Actor
sequitur forum rei; a felperes az alperes
illetékes bíróságánál perelhet [amennyiben
személyes viszony irányadó az illetékesség
tekintetében, az alperes személye a döntő.
Ezért az illetékességet általában és
rendszerint az alperes rendes lakóhelye vagy
állandó szállása állapítja meg (forum
domicilii).]
Actori incumbit probatio [na powodzie
spoczywa ciężar dowodu] – (lat.) Actori
incumbit probatio (az állító bizonyítani
tartozik)
actrice (aktorka) – (fr.) actrice; színésznő
actualité – (fr.) actualité; aktualitás, újdonság
actum [łac. rzecz zrobiona] – (lat.) actum;
megtörtént
Actum est de nobis [z nami skończone] – (lat.)
Actum est de nobis [ang. it is all over with
us!]; velünk végződő v. véget ért
Actum est de pelle mea [Chodziło o moją skórę]
– (lat.) Actum est de pelle mea; bőrömről
volt szó; engem érintett
Actum ne agas. [Nie rób tego, co już jest
zrobione. (Terencjusz)] – Actum ne agas.
Ne csináld már azt, ami kész! (ne találjuk fel
a spanyolviaszt)
Actum ut supra [Dokonane jak wyżej] - Actum
ut supra; jegyzőkönyvekben használatos
befejezési forma, kelt mint fent
actus [akcja] – actus (a lat. agere, 'cselekszik'
igéből): 1. filozófiai fogalom, ténylegesség. 2. morális fogalom, cselekedet. - 3.
dramaturgiai fogalom: drámai művek
szcenikai része.
-
Wersja 01 01 2017.
actus forensis (akt sądowy, prawniczy) – (lat.)
actus forensis; bírói ítélethozatal, ítélkezés
Actus hominis (działanie człowieka; akt
człowieka) [na oznaczenie tych wszystkich
"uczynnień", jak by powiedział kard.
Karol Wojtyła, w których człowiek "jako
konkretne «ja» nie jest czynny, w którym nie
przeżywa jako «ja» swej sprawczości" Kard. K. Wojtyła, Osoba i czyn, Kraków
1969, 71.] – actus hominis (lat. 'az ember
cselekedete'): 1. a katolikus erkölcstanban az
erkölcsileg nem minősíthető, nem tudatosan
és szabadon történő emberi jelenségek. - 2. a
protestáns értelmezés szerint sajátosan
emberi cselekedet (→actus humanus)
Actus hominis non dignitas iudicentur. [1. Niech
będą sądzone czyny człowieka, a nie jego
godność. 2. Sądzone będą czyny ludzkie,
nie piastowane godności. (Minucjusz)] –
Actus hominis non dignitas iudicentur; az
ember cselekedetei ítéljenek és ne annak
méltósága.
actus humanus (akt ludzki) [czyn świadomy i
wolny] – actus humanus (lat. 'emberi
cselekedet'): 1. a katolikus erkölcstan tárgya,
a tudatosan és szabadon végrehajtott
cselekedet. - 2. a protestáns értelmezés
szerint „erkölcsi cselekedet, amely többékevésbé tudatos állásfoglalást tartalmaz az
erkölcsi normával kapcsolatban”. Ez
valójában tökéletlen belső cselekedet.
Actus legitimi conditionem non recipiunt, neque
diem. – (lat.) Actus legitimi conditionem non
recipiunt, neque diem. (Reg. iuris 50) A jogi
cselekmények sem feltételtől, sem időtől nem
függnek.
actus purus [łac.] [filoz. w tomizmie czysty akt
bez domieszki możności — Bóg] – (lat.)
actus purus; a tiszta, akadályt nem ismerő
cselekvés; tiszta ténylegesség, valóság,
minden potencialitás nélkül. [A ker. fil. Istent
mondja ilyen teljességnek, akiben nincs
semmi képességi lét, semmilyen alakulás,
bontakozás.]
actus purus [aktus purus] [(łc.) filoz. w tomizmie akt czysty, bez domieszki możności - Bóg.]
actus purus (Tiszta megvalósultság) [A
skolasztikában Isten egyik megnevezése,
amely arra utal, hogy Istenben minden
(emberi
értelemmel
megfogalmazott)
tulajdonság tökéletes és maximális, nincs
benne semmi potentia, azaz meg nem
valósult képességiség, ebből adódóan
változhatatlan.]
Acu rem tetigisti [aku rem tetigisti] [1. dotknąłeś
rzeczy igłą; trafiłeś w sedno] – (lat.) Acu
rem tetigisti; fájó pontra tapintottál; érzékeny
pontját érintetted
74
Actus simulatus nullius est momenti [1. czynność
prawna pozorna jest nieważna; 2. pozorna
czynność prawna jest nieważna] – (lat.)
Actus simulatus nullius est momenti; a
színlelt jogi aktus semmis
acutus [tradycyjny grecki akcent] – (lat.) acutus,
az éles hangjel
acydofil (łc. acidus ‘kwaśny’ + gr. phileín ‘lubić’)
[1. biol. organizm, który znajduje
optymalne warunki życia i rozwoju w
środowisku kwaśnym; 2. organizm, który
najkorzystniejsze
warunki
rozwoju
znajduje w glebach lub wodach
kwaśnych] – acidofil szervezet v.
organizmus
acydofilia, acidofilia (łc. acidus + gr. phileín
‘lubić’) [1. biol. dążenie organizmów do
przebywania w miejscu, gdzie jest kwaśna
gleba lub zakwaszona woda; 2. dziesiąty
studyjny album polskiej grupy Acid
Drinkers.
Nagrań
dokonano
w
Laronermma Recording Institute w
Poznaniu. Perkusję nagrano w Deo
Recording Studio w Wiśle, gitary i bas w
Domu Kultury Taklamakan w Opalenicy,
a wokale w Larronerma Recording
Institute w Poznaniu. Wszystko pod
okiem Jacka Chraplaka. Album wydany
został przez Sony Music Entertainment
Polska 13 maja 2002 roku.] – acidofilia;
(növ.)
savkedvelés;
savas
közeg
közelségének kedvelése
acydofilny, -a, -e – acidofil-; olyan növények
jelzője, amelyek kedvelik a savas kémhatású
(pH) talajt; savanyú talajon termő (növény)
savat kedvelő; savra festődő
acydofit (łc. acidus + gr. phytón ‘roślina’) [biol.
roślina lubiąca środowisko kwaśne] –
acidofita; savkedvelő növény
acydofob (łc. acidus + gr. phóbos ‘strach’) [1.
organizm nierozwijający się w siedlisku
zakwaszonym, z reguły acydofobami są
rośliny wapieniolubne; 2. kalcyfit, roślina
wapieniolubna
unikająca
siedlisk
kwaśnych; biol. organizm unikający
środowiska kwaśnego] – olyan növények
jelzője, amelyek nem kedvelik a savas
kémhatású (pH) talajt
acydofobia [biol. unikanie przez organizmy
środowiska kwaśnego, zakwaszonej gleby
lub wody] – acidofóbia; savas közeg
közelségének elkerülése
acydoliza (łc. acidus + gr. lýsis ‘rozwiązanie’) [1.
proces rozkładu estrów pod wpływem
mocnych kwasów beztlenowych; 2. chem.
reakcja polegająca na wyparciu z estru
jednego kwasu drugim] – acidolízis
acydometria (łc. acidus + gr. metreín ‘mierzyć’) [chem.
miareczkowe
oznaczanie
-
Wersja 01 01 2017.
zawartości kwasu w roztworze] –
acidometria; savmérés
acydosis (kwasica) – acidosis; (lat.) savmérgezés
(zatrucie od kwasu)
acydoza [zaburzenie równowagi kwasowozasadowej w organizmie człowieka,
podwyższony
poziom
kwaśnych
elementów
przemiany
materii
lub
zaniżony poziom zasad, stan odwrotny do
zasadowicy; kwasica] – savmérgezés,
acidózis
acydum, acidum (kwas) – acidum; sav (kwas)
acydymetr (kwasomierz) – acidiméter, savmérő
acydymetria [metoda oznaczania zawartości
zasad
w
roztworach
za pomocą
miareczkowania
mianowanymi
roztworami kwasów] – acidimetria; kémiai
elemzés
acyklicznie – aciklikusan
acykliczność – aciklikusság
acykliczny (a- + cykliczny - łc. cyclicus) [1.
niestanowiący
obiegu
zamkniętego;
niemający
budowy
cyklicznej,
niepowtarzający się; 2. niecykliczny] –
aciklikus; nem ciklusos
acyl [organiczny rodnik kwasowy] – acil [a
kémiában a szerves R-CO- funkciós csoport
általános elnevezése]
acylować [wprowadzać grupę acylową do
cząsteczki] – acil csoport előállítása
acylowanie [przyłączanie grup acylowych
(funkcyjnych)
np.
-CH3
do
węglowodorów] – acilálás
acymut (azymut) – azimut
acywilizacyjny, -a, -e – acivilizációs
acz [daw.; zob. aczkolwiek] – (aczkolwiek) noha,
bár, ámbár, jóllehet, úgy-ahogy
aczkolwiek [spójnik łączący zdania lub
wyrażenia o treści przeciwstawnej,
nieoczekiwanej w danym zestawieniu, np.
Uczył się dobrze, aczkolwiek orłem nie był.]
– bár, ámbár, noha, jóllehet
aćpan, aćpani – kegyed
a.D., A.D. – anno Domini (roku Pańskiego) –
A.D.= ANNO DOMINI – Az Úr évében. A
Krisztus születése utáni évek megjelölése. A
keltezés megjelölése
ad [do – słowo rozpoczynające odnośniki do
punktów wymienionych wcześniej w
tekście, np. ad 1] – (lat.) -hoz, -hez, -höz; ra, -re, -ig
ad absurdum (reductio) (łc., dosł. ‘do
niedorzeczności’)
[1.
(doprowadzić
rozumowanie) do niedorzeczności; Do
niedorzeczności
(sprowadzenie);
2.
dowodzenie
doprowadzone
do
niedorzeczności] – (lat.) ad abszurdum; a
75
képtelenségig, a lehetetlenségig vinni;
képtelenségig vinni vmit; következtetések
révén képtelenségre kilyukadni; vmely helyes
elgondolás ésszerűtlen következményekig
történő erőltetése
ad acta [wym. ad akta] (do akt) [1. wyrażenie
biurowe i w mowie potocznej nader często
używane; 2. (złożyć) do akt (spraw,
którymi nie trzeba się już zajmować); 3.
sprawa odłożona do akt (spraw
załatwionych lub takich, którymi nie
trzeba się zajmować); odłożyć na bok,
uznać
za
załatwione;
4. sprawa
załatwiona] – (lat.) ad acta, "az aktákhoz",
vagyis: iratokhoz; irattárba helyezendő; az
elintézett ügyekhez, irattárba (az ügy további
intézkedést nem igényel)
ad amussim [wedle przepisu, reguły] – (lat.) ad
amussim; előírás v. szabály szerint
ad analogiam (kogo/co) – (lat.) ad analogiam;
vminek (na wzór) mintájára, (na przykład)
példájára
ad aperturam libri [1. z otwartej książki; 2. (a.
aperto libro) łac., (wyłożyć treść zaraz) po
otwarciu książki (obcego pisarza, klasyka);
bez przygotowania] – (lat.) ad aperturam libri;
előkészületlenül,
felkészültség
nélkül;
rögtönözve
ad arbitrium [do woli] – (lat.) ad arbitrium; tetszés
szerint; kedvére
ad audiendum verbum – (lat.) ad audiendum
verbum, ‘a szó meghallgatására’; idézés
feljebbvaló
elé „fejmosásra”,
alapos
dorgálásra. vkit feddni, számonkérés végett
maga elé idézni
ad audiendum verbum regis – (lat.) ad
audiendum verbum regis; királyi dorgálásra
idézni
Ad augusta per angusta [łc., dosł. ‘do wielkich
osiągnięć przez wąskie ścieżki’ - hasło
spiskowców w Hernani W. Hugo, Hermani)
[1. Do wzniosłych (osiągnięć) trudną,
ciasną ścieżką, trudną drogą (V. Hugo); 2.
osiąga się tryumf przez zwalczanie
trudności] – Ad augusta per angusta
[…auguszta…anguszta]
–
‘Fenséges
dolgokhoz szűk útakon’. [Latin maxima,
értelme: nagyszerű eredményeket csak
fáradságos úton lehet elérni. Azonos értelmű
latin mondás: Per aspera ad astra.]
ad baculum [do kija (jako agrumentu uciec się)]
– (lat.) ad baculum; argumentum ad baculum
(latinul: [bunkós]botra hivatkozó érvelés) v.
erőre hivatkozó érvelés]
ad bestias! [damnatio, datio ad bestias] – ad
bestias (lat. 'a vadállatokhoz')!, vadállatok
elé! [damnatio, datio ad bestias: A
halálbüntetés végrehajtásának egyik módja
az ókori Rómában, mely szerint az elítéltet
-
Wersja 01 01 2017.
arénában vadállatok elé dobták. - Így
büntették a gyilkosokat, a lázadókat, a
gyújtogatókat, néha a hadifoglyokat és
gyakran a keresztényeket. Tertullianus, Szt
Ciprián és Euszébiosz följegyezte, hogy a
nép többször így követelőzött: Christiani ad
leonem! ('Oroszlán elé a keresztényekkel!'). Így haltak meg pl. 107: Antiochiai Szt Ignác,
177: a lyoni vértanúk. A vértanúakták
szerint a vadállatok többször csodaképpen
nem bántották a keresztényeket (Szt
Perpetua és Felicitas).]
ad calendas Graecas [znaczy po polsku: do
kalend greckich; na czas nieokreślony.
(Oktawian August)] – (lat.) ad calendas
Graecas; a görög kalendák napján, azaz: soha
napján (mivel a görög naptárban nincsenek
kalendák, mint a rómaiban)
Ad captandam benevolentiam [Dla pozyskania
życzliwości] – (lat.) Ad captandam
benevolentiam;
a
jóakarat
elnyerése
érdekében (mondott szavak, tett, cselekedet)
Ad captandum vulgus [Dla zdobycia poklasku
tłumu] – (lat.) Ad captandum vulgus; a
tömeg tetszésének elnyerése céljából
ad casum [stosownie do danego przypadku] - ad
casum; adott estnek megfelelően
ad causam (z łac. causa, przyczyna, powód)
[wyrażenie używane w dawnem prawie
polskiem przy śledztwie. Ad causam
accedere znaczyło przystąpić do sprawy, t.
j. do badania świadków i słuchania
zeznań.] – (lat.) ad causam; perbeni [ad
causam accedere: jogi úton; a joghoz
folyamodni]
Ad coenam Agni providi; Ad regias Agni dapes
(hymn nieszporny) – Ad coenam Agni
providi; Ad regias Agni dapes (lat. 'a
Bárány királyi lakomájához') [húsvéti
himnusz. - Szerzője ismeretlen, a 6. sz. e.
keletkezett. Első sora eredetileg: Ad coenam
Agni providi volt, szövegét VIII. Orbán
idején a humanizmus elvei szerint
megigazították. A kk-ban több mint tíz
dallamát ismerték. A LH-ban a húsvéti vesp.
himnusza]
Ad consummationem saeculi. [do skończenia
świata. (Ewangelia św. Mateusza)] – (lat.)
Ad consummationem saeculi (a világ
végezetéig) (Máté evangéliuma) [1. Ecce ego
vobiscum sum omnibus diebus usque ad
consummationem saeculi; 2. „Az is
Krisztus szövetsége, hogy nemcsak az
apostolok éltéig, nemcsak egy vagy két
esztendeig, hanem omnibus diebus, usque ad
consummationem saeculi; minden napokon,
szinte világ végéig, véle marad az
eklézsiával.” (Pázmány Péter)]
ad coram (z łac. coram, do obecności, przed
oczyma, w przytomności, osobiście)
[wyrażenie używane w dawnem prawie
polskiem, oznaczające, że sprawa ma być
w czyjejś obecności roztrząsaną, wobec
kogoś] – (dawno) előtte, jelenlétében,
szemelőtt; személyesen
ad corpus [kościół lub bazylika „ad corpus",] –
ad corpus (lat. 'a testnél') [egy szent sírja
(teste) fölé v. közelébe emelt bazilika
régészeti megjelölése.]
76
ad decretum – (lat.) ad decretum; határozat szerint
ad deliberandum [(łc.) 1. do rozważenia; do
namysłu; 2. do rozważenia, do zbadania,
do namysłu, do rozpatrzenia; 3. do
namysłu, rozważenia] – (lat.) ad
deliberandum; tanácskozásra, döntésre hívni
(zawołać na naradę)
.ad depositum [wym. ad depoz-itum] [do
przechowania, na przechowanie] – (lat.) ad
depositum; megőrzésre átadni (oddać na
przechowanie)
AD&D – Advanced Dungeons and Dragons
[Dungeons & Dragons, w skrócie D&D lub
DnD
(ang.
Lochy
i
Smoki)
–
najpopularniejsza
i
uważana
za
prekursora gatunku fabularna gra
fantasy zaprojektowana przez Gary'ego
Gygaxa i Dave'a Arnesona, po raz
pierwszy opublikowana w 1974 przez
Tactical Studies Rules (TSR). Aktualnie
grę wydaje Wizards of the Coast,
przedsiębiorstwo zależne od Hasbro.
Wywodzi się ona z miniaturowych gier
figurkowych, jako wariant gry Chainmail
zawierającej
zbliżony
system
gry.
Publikacja D&D jest szeroko uznawana za
początek nowoczesnych gier RPG i, co
więcej, całego przemysłu role-playing.
Gracze D&D tworzą swoje postaci biorące
udział w wyimaginowanych przygodach w
scenerii fantasy. ] – (ang.) Dungeons and
Dragons (rövidítve: DnD vagy D&D) [egy
asztali szerepjáték, amit először 1974-ben
adott ki a TSR (Tactical Studies Rules inc.);
tulajdonosa Ernest Gary Gygax (†2008),
Dave Arensonnal karöltve egyben tervezője
is volt a játéknak. Manapság a Wizards of
the Coast, a Hasbro egyik leányvállalata adja
ki a játékot.]
Ad eundem gradum [do tego samego stopnia] –
(lat.) Ad eundem gradum; a saját fokozatáig
ad eventum [1. (łacińskie), w prawie cywilnym
rygor dla wywołania określonych skutków
prawnych. Zasada (regulowana w prawie
pol. w art. 73 § 2 kodeksu cywilnego)
oznaczająca, że czynność dokonana bez
wymaganej formy nie wywołuje skutków,
jakie konkretna norma wiąże z taką
-
Wersja 01 01 2017.
formą, chociaż w pozostałym zakresie
czynność ta jest ważna; 2. forma czynności
prawnej zastrzeżona dla wywołania
określonych skutków prawnych] – (lat.) ad
eventum
ad exemplum [na przykład, dla przykładu] –
(lat.) ad exemplum; (na przykład) például,
példa szerint; szemléltetésként
ad extra [na zewnątrz] – ad extra; kinn, kint, künn;
(czego) (vmin) kívül
ad extremum [ad ekstremum] [(łc.).1. na koniec,
wreszcie; 2.
na koniec, wreszcie,
ostatecznie, na ostatek; 3. do końca; do
ostateczności] – (lat.) ad extremum; a
végletekig (hajszolni valakit vagy valamit)
(aż do ostateczności) végletekig (hajtani
(vkit/vmit))
ad feliciora tempora [do lepszych czasów] – (lat.)
ad feliciora tempora; jobb időkre
ad finem [do końca] – ad finem; végig
ad fontes (łacińskie do źródeł) [hasło powrotu do
początków wiedzy i sztuki, szczególnie
popularne w epoce renesansu, kiedy to
odnosiło się do antycznej Grecji i Rzymu]
– (lat.) ad fontes (= vissza a forráshoz)
ad futuram memoriam – (lat.) ad futuram
memoriam; az utókor emlékezetére
ad futuram rei memoriam [ad futuram re-i
memori-am] [(łc.) (sentencja łacińska) na
przyszłą rzeczy pamiątkę] – ad futuram rei
memoriam; a jövendő dolgok emlékezetére
ad generalia (z łac. generaliter, ogólnie)
[wyrażenie w procesie, prowadzonym
podług
dawnego
prawa
polskiego
(używane do r. 1876), a oznaczające
wstępne badanie świadka lub podsądnego,
co
do
jegopochodzenia,
nazwiska,
wyznania i t. d., poczem przystępowano do
badania ad causam.] – (lat.) ad generalia;
általában, általánosságban; általánosan
ad gustum [do smaku] – (lat.) ad gustum; izlés
szerint
ad hoc [wym. ad hok] (łc., dosł. ‘do tego’) [1. bez
przygotowania; 2. "do tego", dla tej
konkretnej sytuacji; 3. doraźnie; 4. w tym
wypadku; 5. doraźnie; bez wcześniejszego
przygotowania] – (lat.) ad hoc; "ehhez",
"erre",
vagyis:
alkalmi,
ideiglenes;
pillanatnyi, egyszeri; ideiglenes jellegű,
átmeneti, rögtönzött (pl. ad hoc bizottság)
ad hominem [argumentum ad hominem (łac.
argument
dostosowany
do
danego
człowieka)] – (lat.) ad hominem, emberhez;
az érintett, szóban forgó személyre
vonatkoztatva,
személyiségéhez szabva
(érvel, viselkedik)
Ad honorem tuum Christe (lat. 'Krisztus,
tiszteletedre') [szekvencia Keresztelő Szt
77
Jánosról. - Szerzője vsz. Szentviktori Ádám.
A 15-18. sz: Keresztelő Szt János
születésének v. vértanúságának ünnepén
énekelték.]
Ad honores [dla zaszczytu, dla uczczenia] – (lat.)
Ad honores; tiszteletbeli (nem fizetésért
betöltött állás, tisztség)
Ad hunc locum [do tego miejsca] – (lat.) Ad hunc
locum; ehhez a helyhez
Ad idem [do tego samego] - (lac.) Ad idem;
magához
ad ignorantiam – ad ignorantiam; bizonyítás
kényszerének áthárítása
Ad imaginem quippe Dei factus est homo [Na
obraz bowiem Boży stworzony jest
człowiek. (Księga Rodzaju.)] – Ad
imaginem quippe Dei factus est homo; az
Isten képmására teremtett ember. (Genesis)
[“Megteremtette Isten az embert a maga
képmására, Isten képmására teremtette,
férfivá és nővé teremtette őket.” 1 Móz 1,27]
Ad impossibilia nemo obligatur [Nikt nie jest
obowiązany do rzeczy niemożliwych] (lat.) Ad impossibilia nemo obligatur v. nulla
obligatio; lehetetlenre senki sem kötelezhető
Ad impossibilia nemo tenetur obligatur. [do
rzeczy niemożliwych nikt nie jest
zobowiązany.] – (lat.) Ad impossibilia nemo
tenetur obligatur; lehetetlen dolgokra senki
sem kötelezhető
ad inferos – (lat.) ad inferos; alvilágba, a pokolba
ad infinitum [do nieskończoności] – (lat.) ad
infinitum; (do bezkresu)a végtelenségig, vég
nélkül
ad infinitum [do nieskończoności, bez końca] –
(lat.) ad infinitum; (do bezkresu) a
végtelenségig, vég nélkül
Ad initium [do początku, na początku] – Ad
initium; elején, kezdetben, eleinte, először,
az elején, kezdetén
Ad inquirendum [do zbadania] – (lat.) Ad
inquirendum;
vizsgálathoz,
kivizsgálás
céljából
Ad intende [z sercem, dosadnie] - (lat.) Ad
intende; szívből; erőteljesen, érthetően,
meggyőzően, találóan, határozottan
ad interim [wym. ad interim] [1. tymczasowo; 2.
tymczasowy, np. chargé d'affaires ad
interim; 3. tymczasowy, chwilowy; 4.
ważny, funkcjonujący tymczasowo] – ad
interim; ideiglenesen
ad intra [do wewnątrz, do wnętrza] – ad intra;
befelé, belsőleg
ad intra [do wewnątrz, do wnętrza] – ad intra;
befelé, belsőleg
ad Kalendas Graecas (soluturos) - [ad kalendas
grekas (soluturos)] (łc., dosł. ‘na greckie
-
Wersja 01 01 2017.
kalendy ‹będzie zapłacone›’; greckie kalendy
nie istniały) [wym. ad kalendas grekas]
(Oktawian August) [łac. '(dosł. na greckie
kalendy) nigdy', gdyż gr. kalendy nie
istniały; wg Swetoniusza (Boski August,
87), wyrażenia tego używał cesarz August
― 1. (odłożyć coś) do terminu, który nigdy
nie nastąpi; 2. nigdy; na święty nigdy
(odłożyć coś); 3. na greckie kalendy
(których Grecy nie mieli); na czas
nieokreślony; 4. odłożyć na czas
nieokreślony, nigdy; przytoczone - jako
słowa rzymskiego cesarza Oktawiana
Augusta - przez Swetoniusza w Żywotach
Cezarów. Życie Oktawiana Augusta.] – ad
Kalendas Graecas […grékasz kalendasz]; ad
calendas (vagy kalendas) Graecas: ‘a görög
Kalendae-kor’; szent sohanapján, sohasem
[A görög naptárban nem szerepelt a
Kalendae mint a hónap első napjának
megnevezése. Suetonius szerint a fiatal
Octavianus
(Augustus),
amikor
megkérdezték, mikor kívánja megfizetni
tetemes adósságait, azt felelte: ad Kalendas
Graecas solituri (‘a görög kalendaen
esedékesek’)]
ad leones [ad leones] (łc., dosł. ‘lwom’) [lwom na
pożarcie; okrzyk widzów rzymskiego
cyrku,
wznoszony
pod
adresem
pokonanych zawodników, także pod
adresem chrześcijan w pierwszych
wiekach n.e.] – ad leones; oroszlántól
ad libitum [wym. ad libitum] (ad lib.) (łac. - wg
upodobania) = od upodobania [1. bez
ograniczeń; do woli; według uznania;
dowolnie; 2. określenie w partyturze
pozwalające wykonawcy utworu na
dowolność; 3. termin podawany w
partyturze
utworu
muzycznego.
Dopuszcza
całkowitą
swobodę
w
wykonaniu rytmu (rzadziej melodii)
danego fragmentu. Zwykle jest dodatkowo
opisany
innymi
określeniami
wykonawczymi
np:
accelerando,
rallentando, ritenuto, con grazia, con
amore, agidato itp.; 4. muz. wykonawcze
określenie pozwalające na swobodne
odchylenie w tempie, wyłączenie z
orkiestry partii pewnego instrumentu lub
wybór instrumentu ze wskazanych,
pominięcie przy wykonaniu fragmentu
utworu] – (lat.) ad libitum; tetszés szerint;
korlátlanul, szabadon [a liturgiában használt
megjelölés,
ha
egy
szöveg
vagy
szertartásrész nem kötelező, hanem a papra
van bízva elmondása, elvégzése v.
elhagyása.]
ad libitum; a piacere [od upodobania] – (zene) ad
libitum; a piacere; tetszés szerint
limina apostolorum (łac. "u progu
Apostołów") [to termin w Kościele
katolickim, który oznacza pielgrzymkę do
grobów św. Piotra i Pawła w Rzymie] – ad
limina apostolorum; a főpásztorok szabályos
időközönkénti kötelező látogatása az
apostolok küszöbénél, vagyis Szent Péter és
Szent Pál apostol sírjánál Rómában, hogy ott
egyházmegyéjükért
imádkozzanak
és
találkozzanak a Szentatyával
ad maiora natus (natys) sum [ad majora natus
sum] [(łc.) do wyższych rzeczy jestem
urodzony; słowa św. Stanisława Kostki
(1550-1568)] - ad maiora natus sum [a
lengyel Szent Szaniszló mondja: "Ad maiora
natus sum! - nagyobb dolgokra születtem"]
Ad maiorem Dei gloriam (A.M.D.G.) [ad
majorem de-i glori- -am] (Na większą
chwałę Boga) [1. Ku większej chwale
Bożej; dla większej chwały Bożej (Ignacy
Loyola) [1. ad maiorem Dei gloriam; Ad
ad majorem Dei gloriam: wyrażenie
łacińskie, znaczące: „na większą chwałę
boską,”
którem
zakończali
nieraz
autorowie swoje dzieła, lub pobożni ludzie
rozpoczynali swoje prace; 2. łacińska
dewiza Towarzystwa
Jezusowego
znacząca na większą chwałę Bożą. Od
momentu powstania zakonu stanowi
jezuickie
hasło
programowe,
charakteryzujące ducha i styl życia
zakonu. Znaczenie formuły bliskie jest
pojęciu magis (łac. bardziej,
więcej)
będącego
jednym
z
kluczowych
pojęćduchowości ignacjańskiej. 3. (łc.) na
większą chwałę Bożą; dewiza twórcy
zakonu jezuitów św. Ignacego Loyoli
(1491-1556),
spopularyzowana
przez
kanony i dekrety ekumeniczne Soboru
Trydenckiego (1545-1563).] – (lat.) ad
maiorem Dei gloriam, omnia ad maiorem
Dei gloriam, A.M.D.G. (lat. 'mindent Isten
nagyobb dicsőségére') [1. a tridenti zsinat
(1542-1560) kánonjaiban és határozataiban
gyakran előforduló latin kifejezés; rövidítése
A.M.D.G. Bővült formájában a jezsuita rend
jelmondata lett: Omnia ad maiorem Dei
gloriam; 2. a Jézus Társasága (jezsuiták)
jelmondata. Rövidítése a latin kezdőbetűk
összeolvasásával AMDG.
Magyar
változata Mindent
Isten
Nagyobb
Dicsőségére formában ismert. A jelmodat
magyar rövidítése MIND.]
ad manum [pod ręką; gotowe] – Ad manum; kéz
alatt; készen
ad manus proprias [ad manus propri-as] [(łc.) do
rąk własnych] – (lat.) ad manus proprias;
saját kezeihez
ad
78
-
Wersja 01 01 2017.
ad marginem [ad marginem] [(łc.) na marginesie]
– (lat.) ad marginem; könyvekben a szerző
oly megjegyzései melyek a szöveghez
tartoznak ugyan, azonban (*) csillag, szám,
betü vagy más jegy alatt a lap oldalán külön
közöltetnek
Ad maximam Dei gloriam [dla największej
chwały Bożej] – Ad maiorem Dei gloriam;
'Isten nagyobb dicsőségére'
Ad maximam Poloniae gloriam [Dla największej
chwały Polski] - 'Lengyelország nagyobb
dicsőségére'
Ad meliora tempora [do lepszych czasów; do
szczęśliwszych czasów; obyśmy się spotkali
w lepszych czasach] – (lat.) Ad meliora
tempora; jobb v. szerencsésebb időkre
ad melius inquirendum [ad meli-us inkwirendum]
[(łc.) po dokładniejszym zbadaniu] – (lat.)
ad melius
inquirendum;
alaposabb
kivizsgálás után
ad misericordiam [do łaski] – (lat.) ad
misericordiam;
kegyelemre,
irgalomra;
szívességre, jóindulatra
ad modum [na sposób] – (lat.) ad modum;
modorra
ad multos annos (łc., dosł. ‘wielu lat’) [1.
(sentencja łacińska; życzenie) wielu lat
życia; 2. wiele lat!; Sto lat!] – ad multos
annos!; (lat. 'hosszú évekig!') sokáig éljen!
[1. jó egészséget és hosszú életet kívánó
akklamáció a bizánci szertartásban. – 2.
Eredetileg a püspök-sztelés szertartásának
része. A szentelés végeztével a szentelő
püspök az evangéliumi oldalon állt, a szentelt
3 térdhajtással közeledett feléje, s közben
egyre magasabb hangon énekelte: ad multos
annos.]
ad nauseam [do mdłości; do obrzydzenia] – (lat.)
ad nauseam; rosszullétig
ad notam [do wiadomości] – (lat.) ad notam;
előjegyzésbe (veendő)
ad nutum [na skinienie] – (lat.) ad nutum (a lat.
nutus, 'parancs, tetszés' szóból); intésre,
bólintásra; (egyh.) kinevezést minősítő
egyházjogi
szakkifejezés,
melynek
értelmében a kinevezés az elöljáró belátása
szerint visszavonható
ad oculos [ad okulos] [1. (łc.) przez oczy (np.
pokazując coś komuś); 2. naocznie] – ad
oculos; szemmel látható, nyilvánvaló,
kézzelfogható
ad operam [do dzieła] – (lat.) ad operam; tetthez,
műhöz, alkotáshoz
ad ostentationem [na pokaz] – (lat.)
ad
ostentationem;
fitogtatva,
hencegve;
bemutatóra
79
ad patres (z łac. do ojców) [(udać się) znaczy
odejść do ojców, t. j. umrzeć] – (lat.) ad
patres (lat.); az atyákhoz (menni), meghalni
ad perpetuam rei memoriam [ad perpetuam re-i
memori-am] [wyrażenie łacińskie: na
wieczną rzeczy pamiątkę (papież Klemens
XIV), często przez Polaków używane] –
(lac.) ad perpetuam rei memoriam; örök
emlékezetül
ad personam (łc., dosł. ‘do osoby’) [1. rzecz dana,
powiedziana konkretnej osobie. Zob.
argumentum ad personam; 2. ze względu
na osobę] – ad personam = személyeskedés,
rossz, erkölcstelen érvelés
ad pias causas lub legatum ad pias causas
[wyrażenie łacińskie, oznaczające zapis,
zwykle testamentowy, na cele religijne,
dobroczynne lub naukowe] – (lat.) ad pias
causas;
szent
célokra,
kegyeletes
alapítványokra
ad pios usus – (lat.) ad pios usus; jótékony célra
Ad poenitendum properat qui cito iudicat (Publ.
Syrus) – Ad poenitendum properat qui cito
iudicat […penitendum…kvi… judikat] –
‘Hamar megbánja, ki elsietve ítél’; Az
elhamarkodott ítéletet hamar megbánja az
ember. [Latin szállóige Publilius Syrus
Szentenciáiból (32).]
ad pompam [dla popisu] – (lat.) ad pompam;
bemutatóra [commodatum ad pompam et
ostentationem: elhasználható dolognak a
rendeltetésszerűtől eltérő használatra való
átengedése; pl. a pénzérméké a pénzváltó
ablakába történő elhelyezésére]
ad populum – ad populum érvelés; népnek szóló
érvelés
Ad preces nostras Deitatis aures [Następujący tuż
potem hymn Żal duszę ściska nawiązuje
treściowo do staropolskiego przekładu
hymnu Aures ad nostras Deitatis preces.] Ad preces nostras Deitatis aures (lat.
'Istenünk, halld meg, lehajolva hozzánk')
[éjszakai himnusz. - A 10. sz: Fro-ban
készült, szerzője ismeretlen.]
ad probationem [1. (łacińskie), skutek (rygor)
zachowania określonej formy czynności
prawnej
dla
celów
dowodowych.
Czynność dokonana bez zachowania
określonej formy prowadzi do przeszkód
w postępowaniu dowodowym, gdyż strony
w zasadzie nie mogą się powoływać na
fakt dokonania czynności prawnej
opierając się na dowodzie z przesłuchania
świadków lub stron; 2. forma czynności
prawnej
zastrzeżona
dla
celów
dowodowych] – (lat.) ad probationem;
igazoló eljárás
Ad quas res aptissimi erimus, in iis potissimum
elaborabimus [Najwięcej dokonamy w
-
Wersja 01 01 2017.
tym, do czego będziemy najbardziej
uzdolnieni] – (lat.) Ad quas res aptissimi
erimus, in iis potissimum elaborabimus;
abban végzünk a legtöbbet, amihez a legtöbb
tehetségünk van
Ad rastros seriores redit [Trzeba się zająć serio
robotą (Terencjusz)] – Ad rastros seriores
redit; sorozatos munkát kell végeznünk,
állandóan dolgozni kell
ad rationem meam [na mój rachunek] – (lat.) ad
rationem meam, a számlámra
ad referendum – (lat.) ad referendum;
jelentéstételre (na referat)
ad rem [1. wyrażenie kończące dygresję; 2. do
rzeczy, znaczy w języku prawniczym to
samo, co ad causam; wybadawszy bowiem
generalia nie należące do rzeczy, ale tylko
do osoby, przystępowano w dalszym ciągu
ad rem t. j. do rzeczy, do sprawy; 3. do
rzeczy; (wrócić) do właściwego tematu, do
sprawy] – (lat.) ad rem; a dologra, a tárgyra;
térjünk a tárgyra!
ad saccum ire [pójść z torbami] – (lat.) Ad
saccum ire; zsákkal menni
ad sanctos [W pustej łukowej przestrzeni,
wznoszącej
się
nad
sarkofagiem
męczennika, znajdowały się niekiedy
loculi, w których chowano zwyczajnych
wiernych, pragnących być jak najbliżej
ciała świętych: ad sanctos, ad martyres.] –
ad sanctos (lat. 'a szentek mellé'), retro
sanctos (lat. 'a szentek mögé') [az ősegyház
temetkezésével kapcsolatos megjelölés. - 1.
vértanú-sír közelében szerzett sírhely. - 2.
vértanú-sír közelében kiépített járat a
katakombákban]
Ad scamnum asinorum [na oślą ławkę] - Ad
scamnum asinorum; szamárra padot
ad solemnitatem [1. forma czynności prawnej
zastrzeżona pod rygorem nieważności; 2.
(łacińskie), skutek (rygor) niezachowania
określonej, szczególnej formy czynności
prawnej, powodujący jej nieważność, np.
dla
ważności
umowy
sprzedaży
nieruchomości potrzebna jest forma aktu
notarialnego,
której
niezachowanie
powoduje nieważność umowy. Wyjątkowo
niezachowanie formy ad solemnitatem
może nie skutkować rygorem nieważności,
jeżeli czynność prawna może być
konwalidowana, tzn. może uzyskać moc
prawną na skutek nowych okoliczności.] –
(lat.) ad solemnitatem
ad speciem – (lat.) ad speciem; külsőleg, alakilag
ad summam, ad summeum – (lat.) ad summam,
egészben véve; ad summum, legjobban,
leginkább
80
ad summum [do szczytu] – (lat.) ad summum; a
csúcshoz
ad tempus – (lat.) ad tempus; idiglenesen
ad tempus vitae – ad tempus vitae; élethossziglan,
halálig
Ad turpia nemo obligatur. [Nikt nie jest
zmuszony do rzeczy haniebnych.] – (lat.)
Ad turpia nemo obligatur; gaztettre senkit
sem lehet kötelezni
Ad unguem factus [do paznokcia; dokładnie;
szczegółowo wykonany] – Ad unguem
factus; pontosan; részletesen, aprólékosan,
behatóan, pontosan kész v. elkészült;
körmeszakadtáig
ad unum omnes [wszyscy co do jednego; bez
wyjątku, co do jednego] – ad unum omnes;
egytől egyig, valamennyien
ad usum (łc., dosł. ‘na użytek’) [1. łac. do użytku;
2. według zwyczaju; 3. na użytek czegoś,
do (czyjegoś) użytku] – ad usum;
használatra, felhasználásra
Ad usum Delphini [czytaj: ad usum delfini] (łc.,
dosł. ‘na użytek Delfina’) [1. Na użytek
Delfina; Publikacja okrojona do użytku
młodzieży przez cenzurę; 2. napis na
ocenzurowanej książce, przeznaczonej dla
dzieci; 3. hist. wydania klasyków
łacińskich specjalnie cenzurowane dla
syna Ludwika XIV. 4. przen. publikacje
przeznaczone dla konkretnego grona
czytelników, zwł. dla młodzieży] – Ad
usum Delphini […úzum delfini] – ‘A
trónörökös használatára’. [1. A latin
kifejezés a klasszikus római szerzőknek arra
a sorozat-kiadására utal, amelyet Pierre
Daniel Huet páter rendezett sajtó alá 1674 és
1730 között XIV. Lajos utasítására fia, a
dauphin, azaz a trónörökös számára; ezekből
a szövegekből gondosan kigyomláltak
minden „szeméremsértő” részletet. Innen a
kifejezés átvitt értelme; ma erkölcsi, politikai
vagy ideológiai szempontok alapján purgált,
megcsonkított klasszikus szövegek kiadására
használjuk. Szörényi László 1989-ben adta
közre Kis magyar delfinológia című
szellemes tanulmányát, amelyben az
állampárti idők könyvkiadói gyakorlatából
mutatta ki a klasszikus magyar irodalmi
szövegek csonkításait. – 2. ad usum Delphini
(lat. a trónörökös használatára) [annak
kifejezése,
hogy
klasszikus
szerzők
műveinek nyomtatott kiadása szövegéből
különféle, főként erkölcsi indokok alapján
kihagynak bizonyos részeket. A kifejezés
eredete: XIV. Lajos megbízásából a
trónörökös (franc.: dauphin, lat.: delphinus)
számára a görög és latin szerzők műveiből
olyan kiadványt készíttetett Bossuet és Huet,
amelyeket "megtisztítottak" az erkölcsi
-
Wersja 01 01 2017.
szempontból kifogásolható, illetve a kir.-i
méltóságot sértő részektől. Az Ad usum
Delphini
megjegyzést
az
iskolákban
használatos tkv.-ek címlapján is feltüntették a
XVII. sz. második felében s a XVIII. sz.-ban.
(Pl. a nagyszombati Egyetemi Nyomdában
1757-ben megjelent Martialis-kötet élén:
"Jussu christianissimi regis in usum
serenissimi Delphini" vagyis "készült a
legkeresztényibb király parancsára a
legfölségesebb
trónörökös
számára").];
műalkotásokból az ifjúság számára készített
átdolgozás,
amelyből
az
erkölcsileg
helyteleníthető részleteket elhagyták; az
ifjúság számára
Ad usum externum (Ad us. ext.) [Do użytku
zewnętrznego] – Ad usum externum;
külsőleg; külső használatra
Ad usum internum (Ad us. int.) [Do użtyku
wewnętrznego] – Ad usum internum; 1)
Belső, bizalmas használatra 2) Belsőleg,
belső kezelésre
ad usum proprium [do własnego użytku] – ad
usum proprium; magáncélra
Ad utrumque paratus [przygotowany na jedno i
drugie; przygotowany na wszystko] – (lat.)
Ad utrumque paratus; mindenre v. egyremásra kész
Ad valorem [według wartości, rzeczywistej ceny]
– Ad valorem; érték v. értéke szerint
Ad venerem quicumque voles attingere suam, si
modo duraris, praemia digna feres
[Ktokolwiek zechce dotknąć przedmiotu
swej miłości, jeżeli tylko wytrwa, otrzma
należną nagrodę (Owidiusz)] – (lat.) Ad
venerem quicumque voles attingere suam, si
modo duraris, praemia digna feres (Ovidiusz)
Ad verbum [1. dosłownie; 2. słowo w słowo] –
(lat.) De verbo ad verbum; szó szerint, szóról
szóra; betűszerint
Ad virtutem via ardua est. [Stroma jest droga do
cnoty.] – (lat.) Ad virtutem via ardua est.
Meredek az út az erényekhez.
Ad vitam aeternam [na zawsze] – (lat.) Ad vitam
aeternam; örökre [Misereatur tui omnipotens
Deus, et dimissis peccatis tuis, perducat te ad
vitam aeternam. = Irgalmazzon neked a
mindenható Isten és bocsássa meg vétkeidet
és vezéreljen az örök életre.]
Ad vitam aut culpam [Do życia albo do
najbliższej udowodnionej winy] – (lat.) Ad
vitam aut culpam; életre vagy a legközelebbi
vétekre v. bűnre
Ad vivum [Do życia; Na podobieństwo życia] –
(lat.) ad vivum; élőre, élőként
ad vocem [ad wocem] [1. łac. do (tego) głosu, w
tej sprawie - wyrażenie używane jako
prośba o udzielenie w głosu w dyskusji
81
poza kolejnością, w celu odniesienia się
bezpośrednio do słów dopiero co
wypowiedzianych przez dyskutanta (np.
dla sprostowania); 2. w nawiązaniu do; 3.
łac., co się tyczy; ; stosownie, właściwie; w
sprawie.; 4. Do słowa; Przychodzi mi na
myśl] – (lat.) ad vocem; szónál
(megjegyzendő)
ad walorem, ad valorem – (lat.) ad valorem; érték
szerint, (według wartości)
Ada [1. imię żeńskie; pochodzenia semickiego.
W języku hebrajskim znaczy: upiększać
się, stroić się. Imię Ada jest wymieniane w
Biblii w pierwszej księdze Starego
Testamentu gdzie jest jedną z żon
Lemecha i matką Jubala; 2. zdrobnienie
od imion żeńskich: Adrianna, Adelajda] –
1. Ada [héber→német eredetű női név,
jelentése: felékesített, szép, nemes. 2 ósz-i
asszony. – 1. Lámech egyik felesége, Jabal
és Jubal anyja (Ter 4,19–21.23). – 2. A
hettita Elon lánya, Ézsau egyik felesége.
Elifáz anyja (36,2–4.10). A 26,34: Elon
leánya nem Ada, hanem Bászmát.]; 2.
Adrianna, Adelajda (beceneve)
adagietto [określenie wykonawcze: dość wolno;
tempo nieco szybsze niż adagio] –
adagietto [csak vonósokra és hárfára íródott
zenemű]
adagio, adadżjo, adadżio (wł. adagio) [oznacza
powoli; 1. utwór muzyczny lub jego część
w tym tempie; 2. wolno; 3. muz. powoli;
wolne tempo muzyki; czasem tytuł całości
lub utworu w powolnym tempie; wolno;
ilość jednostek metrycznych na minutę
(BPM): 66 – 76; 4. Jest to jedno z określeń
tempa powolnego; adagio molto – bardzo
powoli; adagio sostenuto - powoli,
powściągliwie; adagietto - nieco szybciej
niż adagio; adigissimo – bardzo powoli.
5. Termin ten oznacza również tytuł
utworu lub jego części utrzymanej
w powolnym
tempie,
przeważnie
o charakterze poważnym i nastrojowym.]
– (zene) adagio, lassú, besőséges hangulatú
zenemű v. nagyobb zenemű ilyen tétele;
lassan, igen lassan, nyugodtan, kényelmesen
(adandó elő)
adagiologia
–
adagiologia;
példabeszédgyűjtemény
adagissimo – (határozószó) adagissimo; nagyon
lassan
adagium – adagium; példabeszéd, közmondás
Adajasz ‘Jehowa przystroił [tego, który nosi to
imię]’ [1. Dziadek króla Jozjasza; 2.
Lewita; 3. Beniaminita; 4. Kapłan, syn
Jerochama; 5. Ojciec jednego z setników,
który pomógł Jojadzie w osadzeniu na
tronie Joasza; 6. Potomek Bigwaja; 7.
-
Wersja 01 01 2017.
Potomek rodu Binnuja; 8. Potomek z rodu
Judy.] – Adaiás
Adalbert
[imię
męskie
pochodzenia
germańskiego. Wywodzi się od słów
oznaczających adal (ród szlachecki) i
beraht (jasny, błyszczący), oznaczało
"pochodzącego ze szlachetnego rodu".
Występuje w wielu odmianach, np.:
Albert,
Olbracht.
Jego
żeńskim
odpowiednikiem jest Adalberta.] –
Adalbert
[germán
eredetű
férfinév.
Elemeinek jelentése: nemes + fényes, híres.
A középkorban a magyar Béla névvel
azonosították mesterségesen. Női változata:
Adalberta. Rövidített változata Albert.]
adalina [1. (chemia) karbomal; 2. (medycyna)
środek uspakajający i łagodnie nasenny;
3. (medycyna) lek uspokajający i nasenny,
karbromal] – nyugató v. altató (szer)
Adam (czerwona ziemia; ‘ziemski człowiek;
ludzkość; rodzaj ludzki’; od rdzenia
oznaczającego: ‘czerwony’) [1. imię męskie
pochodzenia semickiego. W języku
hebrajskim ‫ ַאודא‬adom oznacza czerwony,
od koloru ziemi z której Adam był
ulepiony. W językach ałtajskich słowo
adam oznacza "człowiek". Według religii
abrahamicznych Adam był pierwszym
mężczyzną, stworzonym na "obraz i
podobieństwo" Boga. 2. według Biblii:
pierwszy człowiek, ojciec ludzkości. Jego
imię pojawia się po raz pierwszy w I Ks.
Moj.
podczas
nadawania
nazw
zwierzętom, co jest początkiem mowy
ziemskiej. Adam był zupełnie innym
stworzeniem od wszystkich poprzednich,
był stworzony na podobieństwo Boga,
rządził i uprawiał ziemię (posiadał
zdolności twórcze, choć inne od Bożych).
Został natchnięty tchnieniem Bożym
(Duchem Boga). Jest typem pierwszego
naturalnego człowieka odwracającego się
od Boga. Adam poznał dobro i zło. Jest
naturalnym przodkiem rodzaju ludzkiego,
syna Bożego. Przez pierwszego człowieka
Adama przyszła śmierć a przez Chrystusa
życie wieczne.] – Ádám [bibliai férfinév (1
Móz
4,25-5,5),
az
első
emberpár
férfitagjának neve. A név héber eredetű, az
eredeti jelentése: atyám. A héber és az arab
nyelvben az adam szó egyben „embert”,
„földből valót” és „vörös színűt” is jelent
(héber: ‫םדי ה‬, arab: ‫)مدآ‬. A héber név
valószínűleg a sumer Adapa névre is
visszavezethető. ― Az első ember. Isten a
saját képére teremtette (1Móz 1,27), az Éden
kertjébe helyezte és úrrá tette az egész
állatvilág fölött. Mivel azonban feleségével
együtt engedetlenek voltak Isten parancsa
iránt, kiűzettek az Éden kertjéből. Pál annak
82
az egy embernek mondja őt, aki által a bűn
és a halál a világba jött (Róm 5,12-21).] (w
stroju Adama, w stroju adamowym:
ádámkosztünben, pucéran); (miasto) (vörös,
készített). - Város a Jordán völgyében,
amelynek közvetlen közelében az izráeliták
beléptek az ígéret földjére (Józs 3,16).
Adam (hebr ‫[ )עריכת אדם‬według Biblii – miasto
leżące nieopodal Sartan. Utożsamia się je
z Tall ad-Damija (Tel Damija) (Damia) w
Jordanii przy granicy z Izraelem
(Zachodni Brzeg Jordanu), leżącym po
wschodniej stronie rzeki Jordan, ok. 1 km
na południe od miejsca, gdzie do Jordanu
wpada Jabbok, czyli ok. 28 km na
północny wschód od Jerycha. W pobliżu
znajduje się Most Damia (Damija),
nazywany również Mostem Adama. Nazwa
miasta być może pochodzi od barwy
napływowej
gliny,
powszechnie
występującej w tych okolicach. Biblia
podaje, że gdy Izraelici przekraczali
Jordan w drodze do Ziemi Obiecanej,
wody rzeki zatrzymały się koło Adamu.
Dolina rzeki wyraźnie się zwęża od
miejsca położonego na północ od Tall adDamija. W roku 1267 na skutek osunięcia
się skarpy rzeka w tym miejscu została
zasypana i nastąpiło zatrzymanie biegu
wody na jakieś 16 godzin. Latem 1927 r.,
trzęsienie ziemi wywołało ponowne
osunięcie się ziemi, co całkowicie
zatamowało Jordan, przez 21 i pół
godziny.] - ÁDÁM II. (vörös, készített). Város a Jordán völgyében, amelynek
közvetlen közelében az izráeliták beléptek az
ígéret földjére (Józs 3,16).
Adamaszek (nazwisko) – Adamaszek (lengyel
név)
adamaszek (naz. Damaszek m. w Syrii) [1.
tkanina o wzorze z jednej strony
matowym na błyszczącym tle, z drugiej
błyszczącym na matowym tle; 2.
dwustronna tkanina o błyszczącym
wzorze na matowym tle; 3. tkanina
dwustronna, najczęściej jedwabna, zwykle
jednobarwna, z wzorem matowym na
błyszczącym
tle
(lub
odwrotnie),
uzyskiwanym przez odpowiednie dobranie
splotów tkackich; 3. jedwabna, lniana lub
bawełniana jednobarwna tkanina o
atłasowym splocie i charakterystycznym
wzorze z jednej strony matowym, a z
drugiej
błyszczącym;
4.
tkanina
jedwabna, wzorzysta, której nazwa
wywodzi się od miejsca wyrobu –
Damaszku. Na lśniącym tle o atłasowym
splocie, często w kolorze szkarłatnym lub
białym, tkane były duże matowe wzory z
kwiatów, owoców, liści itp. Używano go na
-
Wersja 01 01 2017.
suknie uroczyste, ornaty, kapy, zasłony i
obicia mebli. W Polsce znany od XV
wieku. 5. tkanina sprowadzana do Europy
pierwotnie z Damaszku; na atłasowym tle
miała tkane duże wzory jednobarwne,
przedstawiające liście, kwiaty, owoce,
zwierzęta, a nawet całe krajobrazy z
ludźmi. Używana na suknie, pokrycie
mebli, zasłony. 6. bawełniana, czasami
lniana, ścisła, połyskująca tkanina,
produkowana z cienkiej przędzy. Tkana
technologią
żakardową
o
splocie
atłasowym; zmienne sploty osnowowe i
wątkowe tworzą szeroką gamę wzorów.
Wykorzystywana w produkcji pościeli. 6.
tkanina
żakardowa
z
jedwabiu
naturalnego, sztucznego lub innych
włókien, jednobarwna. Używana na suknie,
kostiumy, płaszcze.] – (textil) damaszt; [1.
sajátos szövésmintájú, fényes felületű nehéz
vászonfajta; damaszk; sajátos szövésmintájú,
fényes felületű nehéz vászonfajta; mintás
len-, gyapjú- v. selyemszövet-, ágynemű,
bútörszövetek
és
kárpitok
anyaga
(Damaszkusz városáról); 2. Pamutból, néha
lenből, finom fonalakból készült szoros
beállítású, fényes, jacquard-mintás szövet.
Alapkötése atlaszkötés. A minta szerint hol
lánc-, hol vetülékoldalú atlaszkötés alakítja
ki a nagy méretű mintát. Ágyneműanyag.
3. Atlaszkötésű mintás kelme, melyet
először
Damaszkuszban
szőttek.
Használhatjuk függönynek, drapériának és
néha akarónak vagy bútorszövetnek is.
Különféle
válasszunk
nehezítést
a
felhasználás szerint. Fordítsuk ki, ha matt
oldala illik a berendezéshez. Alkalmas
függönynek olyan helyen, ahol mind a két
oldal látható. Mintás szövésű kelme; nevét
attól a finom, mintás anyagtól örökölte,
amelyet
Damaszkuszban
szőttek
a
középkorban. A valódi damaszt eredetileg
selyemből készült, de az elnevezést egyre
inkább a jellegzetes mintára használták,
függetlenül attól, hogy a kelmét milyen
szálból szőtték. A szimpla damaszt egyféle
láncfonalból és egyféle vetülékfonalból
készül, ezért egy vagy két színben szőhetik.
A dupla damaszthoz több vetülékfonalat
használnak. A damaszt jacquard-szövőgépen
készül. A szatén- vagy selyemfényű minta
úgy keletkezik, hogy a két kötéspont közötti
szabad fonaldarabok kettő-hét, néha kilenc
vetülékfonal fölött haladnak át. A kelme
alapját vászonkötéssel szövik, a lánc- és a
vetülékfonal egymásra merőleges, emiatt az
anyag itt nem csillog, mint a selyemfényű
részeken. A damasztot a Damaszkuszon
átvonuló keresztesek hozták el Európába a
XI. században. A damasztvászon szövése a
83
lentermelő országokban terjedt el - például
Franciaországban a XIII. század közepe
táján. A flamand Kortrijk városa a XV.
században, a németalföldi Haarlem a XVII.
és
XVIII.
században
híres
volt
asztalterítőiről. III. Vilmos a XVII. század
végén honosította meg a damasztszövést
Írországban. A régi damaszt 45-65 cm széles
volt; ekkora távolságon tudták kézzel
átvezetni a vetülékfonalat húzó vetélőt a
láncfonalak között a kelme egyik szélétől a
másikig. A szövőgépekről akár 125 cm-es
vagy még szélesebb anyag is lekerülhet. Az
első gépek 1835 körül jelentek meg. 4.
mintás szövésű kelme; nevét attól a finom,
mintás
anyagtól
örökölte,
amelyet
Damaszkuszban szőttek a középkorban. A
valódi damaszt eredetileg selyemből készült,
de az elnevezést egyre inkább a jellegzetes
mintára használták, függetlenül attól, hogy a
kelmét milyen szálból szőtték. A damasztot a
Damaszkuszon átvonuló keresztesek hozták
el Európába a XI. században. A
damasztvászon szövése a lentermelő
országokban
terjedt
el
–
például
Franciaországban a XIII. század közepe
táján. A flamand Kortrijk városa a XV.
században, a németalföldi Haarlem a XVII.
és
XVIII.
században
híres
volt
asztalterítőiről. III. Vilmos a XVII. század
végén honosította meg a damasztszövést
Írországban. A régi damaszt 45-65 cm széles
volt; ekkora távolságon tudták kézzel
átvezetni a vetülékfonalat húzó vetélőt a
láncfonalak között a kelme egyik szélétől a
másikig. A szövőgépekről akár 125 cm-es
vagy még szélesebb anyag is lekerülhet. 5.
Ábrás szövet atlaszkötéssel. Jellemzője,
hogy az ábrák határvonala nem folytonos
görbe, hanem lépcsőzetes. A legrégibb
damasztszövetek (Drap de Damas) keletről,
de főleg Damaszkuszból kerültek Európába,
anyaguk selyem volt. Készítésüket az
olaszok és a franciák már a XVI. században
megtanulták. Az olaszok a XVII. században
már lenfonalból is készítettek ilyen ábrás
szövetet, ma pedig gyapjúból is készül
damaszt.
A
selyemdamasztot
bútorszövetként, kárpitok és drapériák
készítésére használják. A lendamaszból
asztalterítők, a gyapjúdamasztból főként
bútorszövetek és függönyök készülnek. 6.
Hűs fogású, sima felületű, szövéssel
mintázott anyag. Szinén és fonákján a
rendszerint dús, lendületes virágminta
egymás tükörképeként ismétlődik meg,
ennek
megfelelően
mindkét
oldala
hasznosítható. Eredendően selyemből, ma
lenből és pamutból is szövik. A szatén- vagy
selyemfényű minta úgy keletkezik, hogy a
-
Wersja 01 01 2017.
két kötéspont közötti szabad fonaldarabok
kettő-hét, néha kilenc vetülékfonal fölött
haladnak át. A kelme alapját vászonkötéssel
szövik, a lánc- és a vetülékfonal egymásra
merőleges, emiatt az anyag itt nem csillog,
mint a selyemfényű részeken.]
adamaszek promieniowy [tkanina adamaszkowa
z pionowymi
paskami
różnorodnie
ułożonymi, tkana atłasowym splotem.] –
Damassé rayé [Atlaszkötésű, hosszirányban
csíkozott damassé szövet; csíkbeosztása
különböző lehet.]
adamaszkowy, -a, -e – damasztból való, damasztadamaszkowy obrus – damasztabrosz
adamawa-ubangi, -ia, -ie – kelet-adamawa (nyelv)
adamellit (inaczej granit monzonitowy) (naz.
Adamello masyw górski we Włoszech) [1.
miner.
magmowa
skała
granitowa,
odmiana granitu; granit manzonitowy. 2.
magmowa skała głębinowa, kwaśna, jedna
z odmian granitu. Skład: biotyt,
hornblenda, kwarc, plagioklaz, skaleń
potasowy, rzadziej też piroksen. 3. granit
monzonitowy, magmowa skała głębinowa,
odmiana granitu. Składa się głównie z
kwarcu, plagioklazu, skalenia potasowego,
biotytu, hornblendy, rzadziej piroksenu.
Tworzy rozległe masywy lub drobne
intruzje. W Polsce występuje w masywach
granitowych na Dolnym Śląsku (m.in.
Karkonosze, Strzelin i Strzegom).] –
monzonitis kőzetcsoport, gránit fajta [az
olaszországi Adamello masszívum nevéből]
adamia (roślina) – adamia [Wallich (növ.), a
Hydrangeae (l.Hortenziafélék) családjának
nepali és jávai cserjéi; üvegházban
kedvelik,szobában is szépen tenyészik]
Adamiak (nazwisko) – Adamiak (lengyel
vezetéknév)
adamici (naz. Adam imię biblijne) [religiozn.
chrześc. sekta, która na przeł. II i III w.
84
głosiła powrót do rajskiej czystości,
nieskalania grzechem] – adamiták [2-3. sz.
szekták tagjai. Rajongó szekta, amely a
paradicsomi
állapotokat
akarta
megvalósítani. Vagyon- és nőközösséget
hirdettek, és paradicsomi tökéletességük
(Ádámra utal a nevük) jeleként kultikus
összejöveteleiken ruhátlanul vettek részt. A
13. sz: a katarokat, majd a táboritákat, az
anabaptistákat, a cseh testvéreket és más
szektákat is vádoltak hasonlók]
adamita [(religie) członek sekty gnostyków w II i
III w. w Afryce Północnej; też: niektórych
późniejszych sekt w XIII–XIX w.; 2 wśród
gnostyków. ] – adamita (középkori eretnek
szekta tagja)
adamitik [Pewien szwedzki filolog w XVII wieku
twierdził, że Pan Bóg mówił po szwedzku,
Adam po duńsku, a wąż-kusiciel po
francusku. Wcześniej uważano, że Adam
mówił po hebrajsku, a w XX wieku
pewien Węgier A. Velics utrzymywał, że
nasz praojciec posługiwał się językiem
węgierskim. Dlatego wymyślił on język
międzynarodowy, który nazwał adamitik,
dla którego jako podstawę przyjął właśnie
język węgierski. Jan Wielgoś] – adamitik
adamitik język – adamitik nyelv (magyar nyelvre
alapozott mesterséges nyelv)
adamowy, -a, -e [nagi] – ádám-; meztelenadamowe jabłko – ádámcsutka
Adamowy [przymiotnik dzierżawczy - należący
do Adama lub z nim związany] – ÁdámAdamów [Gmina Adamów w powiecie
łukowskim; Gmina Adamów w pow.
Zamojskim; 32 miejscowości w Polsce] –
Adamów (gyakori lengyel földrajzi név)
Adamówka [2 miejscowości w Polsce:
Adamówka - wieś w woj. lubelskim, w
pow.
krasnostawskim,
w
gminie
Żółkiewka; Adamówka - wieś w woj.
podkarpackim, w pow. przeworskim, w
gminie Adamówka; Inne: Adamówka polana w Gorcach] – Adamówka (gyakori
lengyel földrajzi név)
Adampol [Polonezköy (pol. Adampol) – polska
wioska w Turcji; dzielnica domów
jednorodzinnych
w
Świdniku;
3
miejscowości w Polsce: Adampol – wieś w
woj. lubelskim, w pow. włodawskim, w
gminie Wyryki; Adampol – wieś w woj.
mazowieckim, w pow. węgrowskim, w
gminie Korytnica; Adampol – wieś w woj.
mazowieckim, w pow. wołomińskim, w
gminie Jadów] – Adampol (gyakori lengyel
földrajzi név)
adampolanin
[mieszkaniec
Adampolu];
adampolanka – Adampol lakója, adampoli
lakos (ffi/nő)
-
Wersja 01 01 2017.
adampolski, -a, -ie – adampol-i
adamsyt (naz. R. Adams amer. chemik) [1. bojowy
środek trujący; 2. gaz bojowy, chlorek
fenarsazyny; 3. chem., wojsk. org. gaz
bojowy na bazie arsenu] – adamsit; a bőrt
és a légutakat megtámadó harcigáz (az
amerikai feltaláló, R. Adams nevéről)
adamsytowy, -a, -e – adamsitadansonia (w pis. adansonja) [Baobab, palczara
(Adansonia L.) – złożony z ośmiu
gatunków
rodzaj
potężnych,
długowiecznych
drzew
liściastych,
znanych także pod nazwą "małpie drzewo
chlebowe". Najbardziej znany jest baobab
afrykański (A. digitata).] – Majomkenyérfa,
baobab (Adansonia digitata L.)
adapt [jedna z 15 inicjatyw Komisji Europejskiej
na lata 1994-99, dt. przemian i
przeobrażeń gospodarczych w dziedzinie
zatrudnienia
(pomoc
dla
przekwalifikowujących się pracowników),
inicjatywa
nie
kontynuowana
po
zredukowaniu liczby inicjatyw do 4 na
mocy porozumień Agendy 2000] - Európai
Bizottság egyik iniciatívája (1994-99)
ADAPT 2009 [to jest jedynym oficjalnym
obozem adaptacyjnym dla studentów 1
roku studiów na UEP.] - ADAPT 2009
adaptabilność [zdolność komórek, tkanek i
narządów do reagowania na zmiany
warunków środowiska] – adaptabilitás;
alkalmazkodóképesség;
alkalmazkodó
képesség a genetikai diverzitás, tehát a fajon
belüli változatosság tekintetében
adaptabilny, -a, -e – alkalmazkodóképes
adaptacja (ś.łc. adaptatio ‘dostosowanie’ od łc.
adaptare ‘przystosować’) [1. zmiana
zachowania,
dostosowanie
się
do
otaczających
warunków
w
celu
optymalnego funkcjonowania. 2. biol.
dziedziczne
przystosowywanie
się
organizmów
do
otaczającego
je
środowiska (np. a. wzroku do widzenia w
ciemności) m.in. przez ewolucję i dobór
naturalny. 3. med. następujące zaraz po
zakażeniu
dostosowywanie
się
organizmów
infekcyjnych
(bakterie,
wirusy) do warunków panujących w
organizmie. 4. lit. przeróbka utworu ze
zmianą jego gatunku
literackiego;
transpozycja. 5. film. przetworzenie
utworu literackiego lub scenicznego na
dzieło filmowe. 6. społ. przystosowanie
jednostki lub grupy ludzi do warunków
społecznych lub zawodowych. 7. psychol.
wewnętrzne
zmiany
w
osobowości
powstałe w wyniku zaistnienia nowych
warunków, np. kalectwa. 8. tech.
przystosowanie budynku lub jego części w
85
celu nowego, odmiennego wykorzystania;
takie
dostosowanie
parametrów
i
struktury urządzenia automatycznego do
warunków otoczenia, które zapewnią mu
optymalne
funkcjonowanie;
9.
przystosowanie się organizmu żywego do
życia w nowych dla niego, trwale
zmienionych warunkach bytowych lub
zewnętrznego stresu; 10. przystosowanie
czegoś do innego użytku niż było
przeznaczone; 11. przystosowanie utworu
literackiego do wystawienia na scenie lub
do sfilmowania; też: utwór literacki w ten
sposób przystosowany; 12. przystosowanie
organizmów do warunków środowiska;
13. zmniejszenie odczuwania określonych
bodźców] – (lat.) adaptáció, alkalmazkodás;
feldolgozás, (przystosowanie) alkalmazás;
adaptálás,
átalakítás,
hozzáidomítás,
hozzáidomulás,
átdolgozás;
(med)
hozzászokás
adaptacja budynku do nowych potrzeb – az
épület átalakítása az új szükségleteknek
megfelelően
adaptacja do środowiska – környezethez való
alkalmazkodás
adaptacja dźwiękowa – hangi alkalmazkodás;
hangalkalmazkodás
adaptacja filmowa – filmváltozat
adaptacja językowa – nyelvi alkalmazkodás
adaptacja na film – filmrevitel; filmváltozat
adaptacja sceniczna – színpadra v. színre
alkalmazás; színrevitel
adaptacyjne sterowanie [patrz. sterowanie
adaptacyjne] – adaptációs vezérlés
adaptacyjność – adaptálás
adaptacyjny, -a, -e [przymiotnik od: adaptacja];
adaptatywny, -a, -e – adaptációs
adaptator (łc. adaptare ‘przystosować’) [1. osoba
dokonująca adaptacji, najczęściej artysta
(reżyser, pisarz), który adaptuje utwór
literacki; 2. osoba dokonująca przeróbki
dzieła literackiego lub filmowego; także
ktoś dokonujący przebudowy jakiegoś
obiektu],
adaptatorka
–
adaptáló,
feldolgozó, felhasználó (ffi/nő)
adaptatorski, -a, -ie – adaptálói
adaptatywny, -a, -e – adaptatív
adapter (ang. adapter) [1. urządzenie w
gramofonie, służące do odczytywania
dźwięku
zapisanego
na
płycie
gramofonowej; także sam gramofon; 2.
tech. wtyczka elektryczna, która pozwala
umieścić kilka wejść w jednym gniazdku.
3. pot. zobacz gramofon elektryczny] –
adapter; ; átlakító berendezés, lemezjátszó;
(akusztika) hangszedő [a hanglemez
barázdáinak
hullámosságát
-
Wersja 01 01 2017.
elektromechanikai úton hangfrekvenciás
feszültséggé átalakító eszköz]
adapter akustyczny – hangszedő fej, hangdoboz,
hangszóródoboz
adapter dynamiczny – dinamikus hangszedő
adapter
elektromagnetyczny
o
kotwicy
zrównoważonej
–
kiegyenlített
(szimmetrikus) hangszedő
adapter elektrooptyczny – fényhangszedő
adapter elektrostatyczny (pojemnościowy) –
kapacitív hangszedő
adapter gramofonowy [element odczytujący i
przetwarzający
zapis
z
płyty
gramofonowej; składa się z igły oraz
przetwornika magnetoelektrycznego] – a
gramofon hangszedője
adapter magnetoelektryczny – elektrodinamikus
hangszedő
adapter o zmiennej indukcyjności – változó
induktivitású hangszedő
adapter prędkościowy – sebességfelvevő, érzékelő
felvevő
adapter stereofoniczny [Samodzielne wykonanie
stereofonicznej główki adapterowej nie
jest możliwe, aczkolwiek wydawać by się
mogło, że przy pewnych zdolnościach i
zamiłowaniu do mechaniki precyzyjnej
można by się o to pokusić.] – sztereó
hangszedő
adapter sierci – hálózati adapter
adapterowy, -a, -e – adapterAdaptive Differential PCM [sposób cyfrowego
zapisu dźwięku z kompresją] – ADPCM
(Adaptive Differential PCM) [1. Olyan
eljárás, amely során a digitális audioadatokat
tömörítik, így kevesebb helyet foglalnak el a
tárolásnál, viszont a lejátszás előtt egy
ADPCM-dekóder segítségével ismét vissza
kell alakítani a tömörített adatokat az eredeti
PCM-adatokká. A mintavételi frekvencia
csökkentésével
több
szabad
helyet
nyerhetünk a tárolómédiumon, pl. egy CD-n.
Az ADPCM-hangokat mindenekelőtt a CDROM/XA-szabványban
használják.
Az
ADPCM tömörítés
lényege:
a
mintavételezett jelek kvantált értéke helyett
csak az N-1-edik és az N-edik mintavétel
különbségét rögzítik. Ez kisebb, mint az N.
mintavétel abszolút értéke, ezért 4 bitet
tartanak fenn a hang kódolására. 2. (Adaptive
Differential [Delta] Pulse Code Modulation,
adaptív
(alkalmazkodó)
különbségi
impulzuskód moduláció) Audiókódolási
eljárás, mely a különböző mintavételezési
sebességnek,
mintabitek
számának,
algoritmusnak és áramkörnek köszönhetően
20 órányi C szintű mono hanganyagot
tárolhat egyetlen CD lemezen. Azért nevezik
86
különbségi kódolásnak, mert csak a két
egymás utáni mintavételezés közötti
különbséget kódolja (általában 4 biten).]
adaptometr (łc. adaptare ‘przystosowywać’ + gr.
metreín ‘mierzyć’) [1. przyrząd do badania
zdolności przystosowania się wzroku do
ciemności; 2. med. przyrząd do oznaczania
najmniejszej dawki świetlnej, która
wywołuje w oku wrażenie światła] –
adaptométer [a szemnek a sötéthez való
alkalmazkodóképességét vizsgáló módszer]
adaptować (adaptuje) [(łc. adaptare) 1.
dokonywać (dokonać) adaptacji (np.
Wobec braku środków na założenie galerii
w centrum miasta, zaczęli adaptować
opuszczone hale na przedmieściach.
Adaptował
powieść
na
potrzeby
telewizji.);
2.
adaptować
się
przystosowywać
się
do
nowych
warunków] – adaptálni; alkalmassá tenni,
átalakítani, hozzá illeszteni, átdolgozni;
(technika) valamilyen gépet, készüléket
eredeti rendeltetésétől eltérően más célra is
alkalmassá tenni
adaptować co do czego – átalakítani vmit vmit v.
vmilyen célra
adaptować (usynowić) dziecko – gyermekké
fogadni, örökbe fogadni, adoptálni
adaptować się [przystosować się do nowych
warunków
(np.
Rośliny
szybko
adaptowały się do surowego klimatu.)] –
alkalmassá válni, átalakulni, illeszkedni
adaptowanie – adaptálás; alkalmassá tétel,
átalakítás, hozzá illesztés, átdolgozás;
(technika) valamilyen gép, készülék eredeti
rendeltetésétől eltérően más célra is
alkalmassá tétele
adaptowanie się – alkalmassá válás, átalakulás,
illeszkedés
adaptowany, -a, -e – adaptált; átalakított,
átdolgozott
Adar (miesiąc: luty-marzec; wydarzenie / święto:
Purim; czytanie Księgi Estery) – Adar [a 12.
hónap az izr. és az asszír-babilóniai
naptárban (Eszt 3,7.13; 8,12; 1Mak 7,43;
2Mak 15,36).]
Adare (Áth Dara) [wieś w Irlandii w hrabstwie
Limerick. Położona 12 km na południowy
zachód od Limerick.] – Áth Dara (ír
település)
Adasa [(1 Księga Machabejska 7) 40 Juda zaś
rozłożył się obozem w Adasa razem z trzema
tysiącami żołnierzy i modlił się słowami:
41 «Gdy bluźnili posłowie króla, wtedy anioł
stanął i zabił spomiędzy nich sto
osiemdziesiąt pięć tysięcy. 42 Tak samo
zetrzyj to wojsko dzisiaj przed nami! Niech
poznają ci, którzy pozostaną, jak strasznie
-
Wersja 01 01 2017.
zbluźnił on przeciwko Twojej świątyni; osądź
go tak, jak jego złość na to zasługuje».] –
Adaza [város Benjamin földjén. Kr. e. 161:
Makkabeus Júdás Adaza mellett verte meg
Nikanort és seregét (1Mak 7,40–45). 2Mak
14,16: Desszau. Ma Hirbet Adasze.]
Adaś – Ádámka, az Ádám beceneve
adaś [potocznie o adidasach] – (átv.) adidas
Adaukt [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od łac. Adauctus –
pomnożony] – Adaukt (latin eredetű
férfinév; (lat.) Adauctus = megsokasított)
Adaukt i Feliks, również Feliks i Adaukt (zm. ok.
287 lub 303 w Rzymie) [męczennicy za
czasów Dioklecjana i Maksymiana, święci
Kościoła katolickiego. Według zapisu
papieża
Damazego
męczenników
pochowano na Coemeterium Commodillae
przy drodze rzymskiej Via Ostiensis. W
1904 roku odkryto w tym miejscu bazylikę
i płytę nagrobną z inskrypcją Damazego.
Prawdopodobnie Adaukt i Feliks byli
rodzonymi braćmi.] – Szent Félix és
Adauctus [keresztény vértanúk, 303-ban
haltak meg]
Adbeel [Biblia Warszawska: A te są imiona synów
Ismaela, według których nazwane są ich
rody: Pierworodnym Ismaela był Nebajot, po
nim Kedar, Adbeel, Miwsam; Biblia
Tysiąclecia: Oto imiona synów Izmaela,
imiona pochodzących od nich potomków:
Nebajot, pierworodny syn Izmaela, Kedar,
Adbeel, Mibsam; Biblia Gdańska: I te są
imiona synów Ismaelowych w nazwiskach
ich, według rodzajów ich: pierworodny
Ismaelów, Nebajot; po nim Kedar, i Abdeel, i
Mabsan] – Adbeél (sóvárgás Isten után, Isten
csodája; Isten ujja). [Izmáel fia (1Móz 25,13;
1Krón 1,29)]
ADC
(ang.
Analogue-Digital
Converter).
Jednostka przetwarzająca dane analogowe
na cyfrowe. – ADC, Analogue/Digital
Converter, analóg/digitális átalakító
adcult [edkalt]
(‹s.›
ang.
advertising
‘reklamowanie’ od advertise ‘reklamować’ +
culture ‘kultura’) [kultura reklamy] – (ang.)
adcult; reklámkultúra
adcytacja (z łac) [w dawnych sądach znaczy
przypozwanie
do
sądu
osób,
niepowołanych przez powoda, których
wpływanie do sprawy uznane zostało
przez sąd za potrzebne] – adcitatio (lat.),
harmadik személynek valamelyik fél részéről
való belevonása a perbe, perbehívás, v.
elődmegnevezés útján
Addan [„A cić są, którzy wyszli z Telmelachu i z
Telcharsa: Cherub, Addan, i Immer: ale nie
mogli okazać domu ojców swoich i nasienia
swego, jeźli z Izraela byli.” (Neh 7,61)] –
Addán (uralom, alap; erős) [Város
Babilóniában (Ezsd 2,59; Neh 7,61).]
Addar [(1 Księga Kronik) „Synami Beli byli:
Addar, Gera, ojciec Ehuda, Abiszua,
Naaman i Achoach”] – Addár (szérű)
[Benjámin (1) unokája (1Krón 8,3).; (1
Krón. 8,3-4): Belának fiai voltak: Adár, Géra
és Abihúd, Abisua, Naamán, Ahóah.]
87
Addar [według biblijnej Księgi Jozuego 15:3 –
miejscowość położona przy południowej
granicy Judy w poblizu Kadesz-Barnea.
Biblical Archaeology utożsamia go z Ajn
al-Kudajrat, gdzie bije stałe źródło.
Położone jest ok. 9 km na północny
zachód od Ajn Kadajs w północnowschodnim Egipcie na półwyspie Synaj
przy granicy z Izraelem w muhafazie
Synaj Północny, w okolicy egipskiego
miasta Al-Kusajma.] – Adár [Józsué 15,3 A
Júda fiai nemzetségének sors által való része
pedig az ő családjaik szerint ez vala: … És
halad délre az Akrabbim hágónak, majd
átmegy Czin felé, és felmegy délről KádesBarneának, átmegy Hesronnak, felmegy
Adárnak és kerül Karka felé]
addenda (łc. addere ‘dodać’) [1. dodatkowe
informacje uzupełniające jakiś tekst; 2. lit.
załącznik do dzieła; różnego typu
uzupełnienia] – addenda, függelék, pótlás
(adekwatny)
Addi [Chrzest i rodowód Jezusa (Ewangelia
Łukasza 3:28)] – Addi (ékszer, öregkor)
[József (9) őse (Lk 3,28).]
addictio annorum [w dawnem prawie polskiem:
usamowolnienie, uznanie małoletniego za
pełnoletniego; w prawie pruskiem venia
aetatis] – (lat.) addictio annorum;
nagykorúsítás; (usamowolnienie) önállósítás,
függetlenítés
Addis Abeda (Addis Ababa, po amharsku,
"Nowy Kwiat") [to największe miasto i
stolica Etiopii. Położone jest w centrum
kraju, na wysokości ok. 2400 m n.p.m. na
Wyżynie
Abisyńskiej,
u
podnóża
wygasłego wulkanu Entoto.] – AddiszAbeda [Etiópia külön államnak számító
fővárosa, az Afrikai Unió székhelye]
additamentum
(załącznik,
dodatek)
–
additamentum (lat.), függelék, melléklet
address book, "książka adresowa" – (ang.)
address book [e-mail kliensek egyik
funkciója,
mellyel
leggyakoribb
levelezőpartnereink elektronikus postacímeit
tarthatjuk
nyilván
egy-egy
könnyen
megjegyezhető és beírható becenév alatt ]
Address Resolution Protocol (ARP); protokół
rozstrzygania adresów [1. protokół
-
Wersja 01 01 2017.
sieciowy
umożliwiający
konwersję
logicznych adresów warstwy sieciowej na
fizyczne adresy warstwy łącza danych.
Protokół ten nie ogranicza się tylko do
konwersji adresów IP na adres MAC
stosowany w sieciach Ethernet, lecz jest
także wykorzystywany do odpytywania o
adresy fizyczne stosowane w technologiach
Token ring czy FDDI. Zdefiniowany jest w
RFC 826 i jest określany jako standard
internetowy STD 37. Protokół ARP
opisuje
także
zachowanie
systemu
operacyjnego, który zarządza tzw. tablicą
ARP. Znajdują się w niej pary: adres
warstwy sieciowej i przypisany do niego
adres fizyczny. Zapobiega to wysyłaniu
zapytania ARP przy próbie wysłania
każdego pakietu do hosta znajdującego się
w tej samej sieci. Protokół ARP nie jest
niezbędny
do
działania
sieci
komputerowych, może zostać zastąpiony
przez statyczne wpisy w tablicy ARP,
przyporządkowujące adresom warstwy
sieciowej adresy fizyczne na stałe. 2.
Protokół tłumaczenia adresu - protokół
zmieniający adresy IP na adresy fizyczne
w sieci. Jest jednym z wielu składników
zestawu protokołów TCP/IP i odgrywa
główną rolę w procesie, w wyniku którego
pakiet
danych
zaadresowany
do
konkretnego komputera w Internecie trafi
do właściwego adresata.] – ARP (Address
Resolution Protocol, azaz címfeloldási
protokoll v. címleképezési protokoll) [1. az
informatikában a számítógépes hálózatokon
használatos módszer arra, hogy egy
berendezés
hozzájusson
egy
másik
berendezés hardware-címéhez, ha annak csak
az IP-címe ismeretes. Az IPv4 és az Ethernet
széles körű elterjedtsége miatt általában IPcímek és Ethernet-címek közötti fordításra
használják,
de
ATM
vagy
FDDI
hálózatokban is működőképes. 2. Minden
számítógépnek a hálózaton van egy táblázata,
amelyben felsorolja, hogy milyen Ethernet
cím milyen Internet címnek felel meg. Ennek
a táblázatnak a karbantartását a rendszer egy
protokoll, az ARP segítségével végzi. 3.
Minden számítógépnek a hálózaton van egy
táblázata, amelyben felsorolja, hogy milyen
Ethernet cím milyen Internet címnek felel
meg. Ennek a táblázatnak a karbantartását a
rendszer egy protokoll, az ARP segítségével
végzi. 4. Olyan, TCP/IP hálózatokban
használt protokoll, amely a helyi hálózaton
szórásos
adatforgalom
segítségével
azonosítja a logikailag hozzárendelt IPcímekhez tartozó fizikai eszköz vagy
adathordozó
hozzáférésvezérlési
réteg
címét.]
88
addukcja (łc. adducere ‘przyprowadzić’) [1. ruch
kończyny polegający na zbliżeniu jej do
osi ciała; 2. med. ruch kończyny ku
środkowej osi ciała] – (lat.) addukció;
közelítés
addukcyjny, -a, -e [przymiotnik od: addukcja] –
közelítő, közelítési
adduktor (łc. adductor od łc. adducere ) [1. nazwa
anatomiczna
każdego
mięśnia
zbliżającego
kończynę
do
linii
pośrodkowej ciała lub jego części; 2. anat.
mięsień przywodzący kończynę do osi
ciała] – adduktor izmok; közelítőizmok;
azok az izmok, amelyek a test függelékeit a
test középvonaláhozhuzzák, v. egyik
testrészt húzzák a másikhoz (p. a
hüvelykujjat a mutatóújjhoz)
addycja (łc. additio ‘dodawanie’) [1. chem.
reakcja przyłączania; charakterystyczna
dla
cząsteczek
z
wiązaniami
wielokrotnymi, polega na wysyceniu
wiązań przez dołączenie atomu lub grupy
funkcyjnej; daje jeden produkt; 2.
reakcja łączenia się dwóch cząsteczek
substancji w jedną bez wydzielania
produktów ubocznych] – (lat.) addicio;
(dodawanie) hozzáadás, összeadás
addycjonalny, -a, -e – addicionálisaddycyjny, -a, -e [1. przymiotnik od: addycja; 2.
językozn. formacja a. - wyraz złożony,
którego znaczenie wynika z połączenia
znaczeń elementów składowych (formacje
addytywne)] – addíciós
addytywność [1. w fizyce cecha niektórych
wielkości
fizycznych
(nazywanych
wielkościami addytywnymi). 2. własność
funkcji matematycznych polegająca, na
zachowywaniu dodawania w zbiorze
wartości, 3. funkcji o wartościach
rzeczywistych określonych na ciałach
zbiorów] – additivitás
addytywny, -a, -e (ś.łc. additivus ‘dający się
połączyć’ od łc. addere, additum ‘dodawać,
dołączać’) [1. nauk. wielkość a. - fiz., chem.
i mat. dana, której wartość jest równa
sumie poszczególnych elementów. 2. fiz. a.
mieszanie barw - wywoływanie wrażenia
istnienia jakiejś barwy poprzez działanie
na oko falami o różnych długościach] –
(lat.) additív; hozzáadott, hozzáadandó,
összegző, összetevő
Adeat invito ne quis discedere amore [Nie śmiej
odchodzić, gdy spotka cie odmowa
miłości] – (lat.) Adeat invito ne quis
discedere amore; ne nevess, ha nem tudod,
hogy hol lesz a szeretetet visszautasítva
adekwatnie – adekvát módon, egyenértékűen
adekwatność
–
teljesség,
megfelelőség,
egyenértékűség; szöveghűség
-
Wersja 01 01 2017.
adekwatność opisu językowego – nyelvi leírás
szöveghűsége v. megfelelősége
adekwatny, -a, -e (łac. adaequatus ‘zrównany’) [1.
odpowiedni; 2. równy wymaganiom,
odpowiedni, poprawny; 3. filoz. a.
poznanie - zgodne z rzeczywistością] –
(lat.) adaequat, adekvát; hozzámért, teljes,
megfelelő, pontos, egyenlő értékű, teljesen
megfelelő (odpowiedni); szöveghű, adekvát
fordítás
Adela [Pochodzenie: germańskie. Znaczenie
imienia: od słowa "adal" - "szlachetny";
skrócona forma imienia Adelajda] – Adél
[német erdetű női név. Eredetileg az Adelkezdetű nevek
(Adelgund,
Adelheid)
rövidülése, jelentése: nemes. Maga az Adél a
francia Adèle-ből került át hozzánk. Rokon
nevek: Adélia, Adelina.]
Adelajda
[imię
żeńskie
pochodzenia
germańskiego. Składa się z elementów adal
"ród, ród szlachetny" i heit "osoba, stan,
rodzaj" i oznaczać mogło osobę
wywodzącą się ze szlachetnego rodu. Inne
formy imienia: Adela, Adelina. Por. także
Adelinda.] – Adelaida [női név a német
eredetű Adelheid névből ered, pontosabban
ez utóbbi idegen nyelvi változatainak
latinosítása. Rokon név: Alida.]; Etelka
Adelka – Adélka, Adél beceneve
Adelka, Ada – Adélka, az Adelaida beceneve
Aden (miasta w Jemenie) – Aden [Jemen - az
egykori Dél-Jemen fővárosa]
adenauerowski, -a, -ie [Konrad Hermann Josef
Adenauer (ur. 5 stycznia 1876 w Kolonii,
zm. 19 kwietnia 1967 w Rhöndorf k. Bonn)
– polityk niemiecki i działacz partii
chrześcijańsko-demokratycznej, kanclerz
RFN. Z zawodu prawnik.] – Adenauer-i
[Konrad Adenauer (teljes nevén: Konrad
Hermann Josef Adenauer) (Köln, 1876.
január 5. – Bad Honnef, 1967. április 19.):
német politikus, a Német Szövetségi
Köztársaság (Nyugat-Németország) első
kancellárja.]
adenauerowski
program
integracyjny
–
Adenauer-i integrációs program [1949
novemberében Adenauer kifejtette Acheson
amerikai külügyminiszternek: eltökélte, hogy
az NSZK-t Nyugat-Európába integrálja, s
tudja, hogy e lépés meg fogja előzni az
egyesítést.]
adenina (gr. adén ‘gruczoł’) [1. składnik kwasów
nukleinowych i nukleotydów, stosowany w
lecznictwie i biochemii; 2. biochem. zasada
purynowa, która wchodzi w skład kwasów
nukleinowych] – adenin (5-amino-purin);
C5H5N5
[purinbázis,
egyike
a
nukleinsavakban
található
szerves
bázisoknak]
89
-
adeninowy, -a, -e – adeninadenka [mieszkanka Adenu - miasta w Jemenie]
– adeni lakos (nő)
adenologia (nauka o gruczołach) – adenologia [a
mirigyekről szóló tan]
adenoma [gruczolak (łac. adenoma)] – (lat.)
adenoma, adenóma; mirigydaganat
adenopatia [1. chorobowe powiększenie lub
obrzęk węzłów chłonnych wskutek
infekcji lub na tle nowotworowym; 2.
pojęcie oznaczające nieprawidłowość
węzłów chłonnych, a zwłaszcza ich
zapalenie lub powiększenie. Dosłownie
termin ten oznacza chorobę gruczołów i
choć węzły chłonne nie są gruczołami, to
zwyczajowo pojęcie to ogranicza się do
zmiany lub choroby węzła chłonnego.] –
adenopátia;
láztalan,
fájdalommentes,
krónikus
nyirokcsomó-gyulladás;
mirigybetegség
adenotom [przyrząd służący do usunięcia
(ścięcia) tzw. trzeciego migdałka (migdałka
gardłowego) podczas zabiegu adenotomii.]
– gyűrűskés (adenotom)
adenotomia (gr. adén + tomé ‘cięcie’) [1. med.
zabieg usunięcia całości lub części tkanki
gruczołowej, np. migdałka gardłowego lub
części żołądka; 2. chirurgiczne usunięcie
migdałka gardłowego] – adenotomia;
orrmandula v. orrgaratmandula-műtét
adenowirus (gr. adén + wirus - łc. virus ‘trucizna’)
[1. med. jeden z wirusów odkrytych na
gruczołowej
tkance
migdałków
i
powodujących zapalenie gardła, spojówek
oraz zapalenie płuc; 2. wirus występujący
w wielu odmianach] – adenovírus [A
heveny kötőhártya-gyulladás (conjunctivitis)
fertőzéses és nem fertőzéses eredetű lehet. A
fertőzéses eredetű járványos conjunctivitisek
(conjunctivitis
epidemica)
kórokozói
vírusok, ezen belül elsősorban az
adenovírusok különböző típusai.]
Adenowirusy (łac. Adenoviridae) - rodzina
wirusów:
 Rodzina: Adenoviridae (Adenowirusy)
o Rodzaj: Mastadenovirus (Adenowirusy
ssaków)
 Human adenovirus
adenowirus A
adenowirus B
adenowirus C
adenowirus D
adenowirus E
adenowirus F
A (HAdV-A), ludzki
B (HAdV-B), ludzki
C (HAdV-C), ludzki
D (HAdV-D), ludzki
E (HAdV-E), ludzki
F (HAdV-F), ludzki
Wersja 01 01 2017.
o
Rodzaj: Aviadenovirus (Adenowirusy
ptaków)
adenozyna (ATC: C 01 EB 10) (gr. adén) [1.
nukleozyd
zbudowany
z
adeniny
połączonej
z
pierwszym
węglem
pierścienia rybozy wiązaniem β-N9glikozydowym;
2.
biochem.,
fizjol.
nukleozyd powstały z adeniny i D-rybozy,
pochodna ATP; wydzielana podczas
niewydolności serca, rozszerza naczynia] –
adenozin;
nukleozid,
amely
ribózra
kapcsolódó purinbázisból áll, C10H13N5O4
adenozyno-5'-trifosforan (ATP) [organiczny
związek chemiczny, nukleotyd adeninowy
zbudowany z grupy trójfosforanowej
przyłączonej w pozycji 5' cząsteczki
adenozyny, tworząc bezwodnik kwasu
fosforowego. Odgrywa on ważną rolę w
biologii komórki, jako wielofunkcyjny
koenzym i molekularna jednostka w
wewnątrzkomórkowym
transporcie
energii.] – adenozin-5'-trifoszfát (ATP) [1.
egy többfunkciós nukleotid, amely a sejten
belüli energiaátvitel legkisebb „molekuláris
pénzegysége;
2.
nagyenergiájú
foszfátkötéseket tartalmazó energiaraktározó
molekula]
Adeo familiariter est hominibus omnia sibi
ignoscere, nihil aliis remittere [Jest rzeczą
ludzką po przyjacielsku nawzajem
wszystko
sobie
wybaczać,
nie
pozostawiając nic innym w tej sprawie
(Velleius Paterculus)] – (lat.)
Adeo
familiariter est hominibus omnia sibi
ignoscere, nihil aliis remittere (Velleius
Paterculus) [a kölcsönös baráti megbocsátás
után semmi más nem marad vissza ebben az
ügyben
(teljes
és
feltétel
nélküli
megbocsátás)]
adept (łc. adeptus disciplinam ten, który posiadł
wiedzę od adipisci ‘osiągać’) [1. człowiek
kształcący się w jakiejś dziedzinie, 2.
osoba, która zdobywa pełną wiedzę w
jakiejś dziedzinie, uczeń, praktykant. 3.
filoz. zwolennik nurtu filoz., doktryny. 4.
religiozn. wyznawca religii, jej odłamu lub
sekty.], adeptka – adeptus; beavatott,
tanítvány, vminek a híve, követője; valamely
vallás, tan, szekta stb. titkaiba beavatott
személy; különösen az alkímia titkaiba
beavatott személy
adeńczyk [mieszkaniec Adenu - miasta w
Jemenie] – aden-i lakos
adeński, -a, -ie – aden-i
adept (łc. adeptus disciplinam ten, który posiadł
wiedzę od adipisci ‘osiągać’) [1. człowiek
kształcący się w jakiejś dziedzinie; 2.
zwolennik doktryny, szkoły filozoficznej,
idei; 3. osoba, która posiadła wiedzę
90
tajemną; 4. osoba, która zdobywa pełną
wiedzę w jakiejś dziedzinie, uczeń,
praktykant. 5. filoz. zwolennik nurtu
filoz., doktryny. 6. religiozn. wyznawca
religii, jej odłamu lub sekty], adeptka –
vminek a híve
adept nauki – a tudomány híve
adept sztuki – a művészet híve
adermina [1. zob. pirydoksyna; 2. związek
chemiczny
z
grupy
związków
heterocyklicznych, pochodna pirydyny;
pirydoksyna; pirydoksal] – (piridoxin,
adermin) B6-vitamin (vízben oldódó
vitamin)
adessivus
[przypadek
w
językach
aglutynacyjnych i fleksyjnych oznaczający
przebywanie desygnatu na powierzchni
pewnego określonego obiektu. Występuje
w językach ugrofińskich, zwłaszcza
węgierskim i fińskim.] – (gram) adessivus
(pl. embernél)
Adeste Fideles (łac. Przybądźcie wierni)
[średniowieczny hymn katolicki na okres
Bożego
Narodzenia
nieznanego
autorstwa. — Jedyną pewną informacją o
pochodzeniu pieśni jest imię i nazwisko
kopisty, który zapisał tekst i melodię
popularnej pieśni irlandzkiej - sir John
Francis Wade (1711-1786). Autor ten
sporządził kopię hymnu między 17431744 dla katolickiego chóru w Douai na
północy Francji (region Nord-Pas-deCalais). W XVIII w. w miasteczku
chronili
się
prześladowani
przez
protestantów na Wyspach Brytyjskich
katolicy.
—
Hymn
ten
został
przetłumaczony na wiele języków i jest
jedną z najpopularniejszych i najbardziej
znanych kolęd świata. Najczęściej obok
oryginalnej wykonywana jest wersja
angielska O come all ye faithful. — Za
autora muzyki do tej kolędy uważa się
Johna Francisa Wade, lecz spotykane są
także zdania, że jej autorem mógł być
John Reading lub jego syn, a nawet
Haendel czy portugalski kompozytor
Marcos Antonio da Fonesca. Faktem jest,
że w latach powstania tej kolędy na
świecie spotykało się wiele podobnych
tematów
muzycznych.
Najstarszy
zachowany rękopis Johna Francisa
Wade'a zawiera zarówno nuty jak i tekst.
Został on opublikowany w 1760. —
Pochodzenie oryginalnego XIII-wiecznego
tekstu przypisywano wielu autorom, np.
św. Bonawenturze czy królowi Portugalii
Janowi IV. Uważa się, że John Francis
Wade spisał i dostosował znany wcześniej
-
Wersja 01 01 2017.
tekst i skomponował do niego muzykę. v
Tekst kolędy liczył w oryginale 4 zwrotki,
dopiero potem ich liczbę zwiększono do 8.
W użyciu jest wiele wersji tekstu
łacińskiego różniących się zarówno liczbą
zwrotek, jak i pewnymi fragmentami
tekstu. Poniżej podany jest tekst uważany
za oryginalny oraz jego polska wersja.] –
Adeste fideles (lat. 'Jöjjetek, hívek')
[karácsonyi ének. - A 17. sz: Íro-ban
keletkezett. Alaptalanul Szt Bonaventurának
is tulajdonították. Első versszakát a fr.
forradalom után angliai száműzetéséből
hazatérő Borderies apát hozta magával
Franciaországba, s 3 újabb szakaszt költött
hozzá. Amikor Versailles püspöke lett,
egyházmegyéjében a vesperásba építette be.
Innen terjedt el Eu-szerte. Dallama egy
portugál tengerészdalé.]
Oryginalny tekst łaciński
1. Adeste Fideles laeti triumphantes,
Veníte, veníte in Bethlehem.
Natum vidéte, Regem Angelorum:
Veníte adoremus, Veníte adoremus
Veníte adoremus Dóminum
2. Deum de Deo, lumen de lúmine,
gestant puellae viscera
Deum verum, genitum non factum:
3. Cantet nunc Io chorus Angelórum
cantet nunc aula caelestium,
Gloria in excelsis Deo:
4. Ergo qui natus, die hodierna
Jesu, tibi sit glória
Patris aeterni Verbum caro factum:
Przekład z łaciny na polski –
Gotfryd V. Gray
1. O przybywajcie wierni wesoło i z tryumfem,
O przybywajcie tutaj, do Betlejem.
Przyjdźcie zobaczyć Anielskiego Króla:
Padnijmy na kolana, padnijmy na kolana,
Padnijmy na kolana – to Chrystus Pan.
2. To Bóg jest z Boga, światłość ze światłości,
Z matki dziewicy zrodzony tu.
Bóg to prawdziwy na świat dzisiaj przyszedł:
3. Śpiewajcie teraz Panu wy anielskie chóry,
Śpiewajcie świętej Marii i Panu wraz.
Chwała na niebie Panu Najwyższemu:
4. Ten, kto się narodził dnia dzisiejszego,
Jezu, nasz ojcze wieczna chwała ci.
A słowo ciałem stało się dzisiaj:
91
Adesto Christe cordibus (hymn) – Adesto Christe
cordibus (lat. 'Szívünkben, Krisztus, légy
jelen') [himnusz a Megváltóhoz. - A kk.
hagyomány Szt Beda Venerabilisnak
tulajdonította. A BR-ban a nagyböjti idő, a
LH-ban a pénteki matutinum himnusza.]
Adesto rerum conditor (hymn) – Adesto rerum
conditor (lat. 'Teremtő Úr, ma légy velünk')
[hajnali himnusz. - A 9. sz: már ismerték.
Szerzője ismeretlen.]
ADH [‹s.›
zobacz
wazopresyna;
zob.
antydiuretyna] – antidiuretikus hormon
(ADH,
adiuretin,
régi
elnevezés:
vazopresszin)
adherencja (łc. adhaerere ‘przylgnąć’) [1.
solidaryzowanie się z kimś; 2. popieranie,
stawanie po czyjejś stronie] – adherencia;
tartozék, járulék, kiséret, kör, függelék;
összefogás, közösségvállalás, a szolidaritás
megteremtése (vkivel)
adherent [zwolennik, stronnik, poplecznik],
adherentka
–
(stronnik)
barátja
vminek/vkinek
adhezja (łc. adhaerere) [1. chem., fiz. łączenie się
powierzchni dwóch ciał lub przyleganie
jednej powierzchni do drugiej. 2.
przystąpienie do czegoś; 3. zjawisko
łączenia się powierzchniowych warstw
dwóch różnych ciał zetkniętych ze sobą] –
adhézió, tapadás; a testek érintkezési
felületén fellépő erők, amelyek az érintkező
tárgyakat egymáshoz tapasztják; (orvosi)
összenövés; tapadás szilárd v. folyékony
testek
részecskéinek
(molekuláinak)
ellenállása az őket szétválasztani akaró
erővel szemben, főleg két különböző test
molekuláinál.
adhezyjny, -a, -e – adhéziós [postępowanie a. –
adhéziós eljárás]
Adhibe
rationem
difficultatibus.
[w
trudnościach odwołuj się do rozumu.
(Seneka)] – Adhibe rationem difficultatibus;
a nehézségekben fellebbezz az észhez
(értelemhez) [a nehézségekben fordulj az
értelemhez; gondolkozz!] (Seneca)
adhortacja [łac. adhortatio 'jw.' od adhortari
'napominać, zachęcać'; 1. dokument
papieski o charakterze duszpasterskim; 2.
przest. upomnienie, zachęta] – (lat.)
adhortáció; intés, intelem; vallásos buzdítás,
bíztatás, felszólítás
adhortacyjnie – adhortative; intő, buzdító módon
adhortatio
apostolica
[łac.
adhortacja
apostolska] - adhortatio apostolica (lat.
-
Wersja 01 01 2017.
'apostoli
intelem,
buzdítás')
[pápai
megnyilatkozás, amely az egész Egyháznak
szól erkölcsi kérdésekről (pl. a keresztény
családról)]
adiabata (gr. adiábatos ‘opuszczony’) [1. fiz.
wykres
procesu
termodynamicznego
(przemiany adiabatycznej) w momencie,
gdy układ jest w równowadze i nie
wymienia ciepła z otoczeniem; 2. linia na
wykresie
termodynamicznym
przedstawiająca proces przebiegający bez
wymiany ciepła z otoczeniem] – adiabata;
gázok hőcsere nélküli térfogat- és
nyomásváltozásai közötti összefüggés, ill. az
azt kifejező matematikai egyenlet v. görbe
adiabatycznie – adiabatikusan
adiabatyczny, -a, -e [1. gr. adiábatos 'nie do
przebycia'; zob. a-; diábatos 'do przebycia' od
diabaínein,fiz. odbywający się bez wymiany
ciepła z otoczeniem; 2. fiz. proces
zachodzący bez wymiany ciepła z
otoczeniem] – (gör.) adiabatikus [szó
szerint: átmehetetlen. Rankine vezette be a
hőelméletbe,
s
a
testek
olyan
állapotváltozását jelölik vele, melynél
hőátmenetel nem történik, se a testbe be, se a
testből ki. Clausiust követve, az ilyen
állapotváltozást izentropikusnak is nevezik.]
adiabetyczny, -a, -e (niediabetyczny) –
adiabetikus; hőkicserélődés nélküli [Reakcje
adiabetyczne:
hőkicserélődés
nélküli
reakciók]
adiafora (gr. adiáphora lm.) [1. (z gr. adiaphoros
– „obojętny”) – w filozofii terminem tym
określa się kwestię, sprawę lub rzecz
moralnie obojętną. Natomiast w religii
adiafora
to
obrządek,
zwyczaj,
ceremoniał, który jest dopuszczalny, ale
nie nakazany. 2. to, co jest moralnie
obojętne; 3. obojętność wobec świata
zewnętrznego; 4. filoz. sprawy o
charakterze obojętnym,
które pod
względem moralnym można różnorako
interpretować] – (gör.) adiaphoron,
adiafora; erkölcsi megítélés szempontjából
közömbös dolog; közömbös dolgok v.
cselekedetek az erkölcstanban, azaz olyanok,
melyek se nem jók, se nem rosszak, nem
szépek s nem is rútak
adiaforyczny, -a, -e – közömbös, közönyös,
részvétlen, szenvtelen, egykedvű
adiagnostyczny, -a, -e – adiagnosztikus
adiantyt [kopalna paproć nasienna, występująca
w karbonie, z niej między innymi pokłady
węgla kamiennego] – megkövült páfrány;
páfránykövület
adiantyty (gr. adíanton gat. paproci) [bot. kopalne
paprocie z rodzaju Adiantites znane z
odcisków liści; jedno z tworzyw węgla
92
kamiennego] – megkövült páfrányok;
páfránykövületek
adiaterma (adiabata) – adiabata; gázok hőcsere
nélküli térfogat- és nyomásváltozásai közötti
összefüggés, ill. az azt kifejező matematikai
egyenlet v. görbe
adiatermiczny, -a, -e – adiatermikus
Adidas AG [niemiecka firma produkująca
obuwie i odzież sportową, założona w 1924
przez braci Dasslerów jako Bracia Dassler
OHG. Nazwa pochodzi od zdrobnienia
imienia (Adi) i trzech pierwszych liter
nazwiska (Das) założyciela firmy Adolfa
Dasslera. Zdanie all day I dream about
sport (cały dzień marzę o sporcie), które
jest niekiedy uważane za właściwe
pochodzenie nazwy, powstało później.] –
Adidas AG [Az Adidas (esetleg adidas)
német sportszergyártó cégcsoport, amelyhez
az Adidas mellett a Reebok és a Taylormade
márka tartozik. A cég székhelye alapítása óta
a
németországi
Herzogenaurach.
A
vállalkozás 1989 óta részvénytársasági
formában működik, a tőzsdére 1995-ben
vezették be. 2006 májusa óta a cég hivatalos
neve Adidas AG.]
adidas [but sportowy na grubej gumowej
podeszwie] – adidas (sportcipő)
adidasowy, -a, -e – adidasadidasy
[1.
potocznie
buty
sportowe,
niekoniecznie firmy Adidas; 2. potoczna
nazwa używana w Polsce na określenie
butów sportowych, produkowanych z
elastycznych materiałów sztucznych bądź
skóry, wiązanych lub zapinanych na
rzepy, z grubą najczęściej gumową,
profilowaną podeszwą. Określenia tego
nie stosuje się w odniesieniu do obuwia
sportowego tekstylnego np. trampek czy
tenisówek. Nazwa wywodzi się od
pierwszej popularnej w Polsce firmy
produkującej obuwie sportowe.] – Adidas;
edzőcipő
-
Wersja 01 01 2017.
adideacja (łc. ad ‘do’ + gr. idéa ‘wyobrażenie’) [1.
zmiana znaczenia wyrazu wskutek
skojarzenia go z innym wyrazem o
podobnej formie; 2. gra słów polegająca
na zmianie brzmienia wyrazu w taki
sposób, aby kojarzył się z innym wyrazem
i otrzymywał przez to nieco odmienne
znaczenie i zabarwienie emocjonalne,
zwykle humorystyczne, np. terroretyk,
złudzenie apteczne. 3. określenie znaczenia
przez podobieństwo z innym] – szójáték
fajta
adiectivum (językozn. przymiotnik) – (lat.)
adiectivum; melléknév
adiektywizacja (łc. adiectivum ‘przymiotnik’) [1.
przekształcenie się innych części mowy w
przymiotniki; 2. językozn. przekształcanie
się różnych form wyrazowych w
przymiotniki] – melléknév képzés
adiektywny, -a, -e – melléknévi
Adiel ‘ozdobą jest Bóg’ [1. Meszobab, Jamlek,
Josza, syn Amazjasza, Joel, Jehu, syn
Joszibiasza, syna Serajasza, syna Asjela,
Elioenaj, Jaakoba, Jeszochajasz, Asajasz,
Adiel, Jesimiel, Benajasz, Ziza, syn Szifiego,
syna Allona, syna Jedajasza, syna Szimriego,
syna Szemajasza. Ci wymienieni tu imiennie
byli naczelnikami swoich rodów. Rodziny
ich rozszerzyły się bardzo. Poszli więc aż do
wąwozu Gedor, aż do wschodniej strony
doliny, szukając pastwiska dla swych trzód. I
znaleźli pastwisko obfite i dobre, okolicę
obszerną, spokojną i bezpieczną, albowiem
już przedtem mieszkali tam Chamici. (1 Ks.
Kronik 4:34-40, Biblia Tysiąclecia); — 2.
Azariasz, syn Chilkiasza, syna Meszullama,
syna Sadoka, syna Merajota, syn Achituba,
zwierzchnik domu Bożego. Adajasz, syn
Jerochama, syna Paszchura, syna Malkiasza;
Masaj, syn Adiela, syna Jachzery, syna
Meszullama, syna Meszillemita, syna
Immera. Braci ich, naczelników swoich
rodów, było tysiąc siedmiuset sześćdziesięciu
dzielnych
wojowników,
zatrudnionych
obsługą domu Bożego. Z lewitów: Szemajasz,
syn Chaszszuba, syna Azrikama, syna
Chaszabiasza,
z
synów
Merariego.
Bakbakar, Cheresz, Galal, Mattaniasz, syn
Miki, syna Zikriego, syna Asafa. Obadiasz,
syn Szemajasza, syna Galala, syna Jedutuna,
i Berekiasz, syn Asy, syna Elkany, który
mieszkał
w
zagrodach
Netofatytów.
Odźwierni: Szallum, Akkub, Talmon,
Achiman i ich bracia. Szallum był
przełożonym. (1 Ks. Kronik 9:11-17, Biblia
Tysiąclecia)] – Adiel (ékességem vagy
ékszerem az Isten) [1. Főember Simeon (2)
törzsében (1Krón 4,36). 2. Pap (1Krón 9,12).
3. Azmávet (3) apja (1Krón 27,25)]
93
Adirael ("wspaniałość Boga") [w niebie
zajmował wysokie miejsce (archanioł?),
obecnie służy Belzebubowi, księciu
Piekła.] – Adirael („Isten gyönyörűsége”)
[bukott angyal]
adieu [czytaj: adjé] [fr. bądź zdrów; żegnaj; do
widzenia] – (fr.) adieu; Isten vele!
Adin ‘oddający się rozkoszom’ [1. Z synów
Adina czterystu pięćdziesięciu czterech
(Ezdr. 2:15); z synów Adina: Ebed, syn
Jonatana, a z nim pięćdziesięciu mężczyzn
(Ezdr. 8:6); 2. (Neh. 10:17)] – Adin (lágy,
kedves, finom; ékszer) [1. Nemzetségfő,
akinek leszármazottai részben Zorobábellel,
részben Ezsdrással visszatértek a babilóniai
fogságból (Ezsd 2,15; 8,6). 2. Főember, aki
Nehémiással (3) együtt megpecsételte a
szövetséget (Neh 10,16).]
adinol (gr.: αδινός, adinós - szczelny, zebrany do
kupy) [1. skała metamorficzna składająca
się głównie z albitu i kwarcu; 2. geol. skała
metamorficzna wytworzona ze skał
ilastych pod wpływem magmy, zawiera gł.
albit i kwarc] – adinol; 1) tömött albit; 2)
(Kő) albitosodott kontaktmetamorf pelites
kőzet
Aditaim [(Joz. 15:36) „…Szaaraim, Aditaim,
Gedera, Gederotaim, miast czternaście z ich
osiedlami.”] – Aditaim (kettős ékesség, két
út; kettős bejárat) [Város Júdában (Józs
15,36).]
adiu [czytaj: adju] [tylko w żartobliwych
kontekstach: przepadło, skończyło się, nic
z tego nie będzie (z frazeologizmu "adiu
Fruziu")] – (átv.) kész, vége!, elveszett,
befejeződött; semmi sem lesz belőle
adiudykacja (w pis. adjudykacja; łc. adiudicare
‘przyznać’)
[1. przyznanie
prawa
własności; 2. przysądzenie nieruchomości
na licytacji sądowej najwięcej dającemu;
3. praw. przysądzanie prawa własności,
np.
do
wygranej
w
przetargu
nieruchomości, do części dzielonego
wspólnego majątku; część formuły
procesowej z upoważnieniem sędziego do
przysądzenia; 4. prawn. decyzja sąd.
przyznająca
prawo
własności]
–
tulajdonjog megítélése; árverés során a
legtöbbet ígérőnek a birtok megítélése
adiudykacyjny A+ (w pis. adjudykacyjny) – a
tulajdonjog megítélésiadiudicatio [późn.łac. adiudicatio 'jw.' od
adiudicare 'przysądzać'] – (lat.) adiudicatio;
azon rendes formulaalkatrész, amelyben a
prétor felhatalmazta a bírót, hogy a
felosztandó vagyonból a feleket egyenként
illető részeket jelölje ki, és részükre ítélje
oda (adiudicare, azaz odaítélni).
-
Wersja 01 01 2017.
adiunkt (ad.) [łac. adiunctus p.p. od adiungere ,
adiunctum
‘dołączać’,
'zaprzęgać;
przyłączyć, przydać'; 1. stanowisko na
wyższej uczelni lub w instytucie
naukowym, na które powołuje się osoby ze
stopniem naukowym doktora; też: osoba
zajmująca
to
stanowisko;
2. tytuł
zawodowy dyplomowanego pracownika
dokumentacji i informacji naukowej oraz
bibliotekarstwa; też: pracownik mający
ten
tytuł;
3.
najwyższy
stopień
pomocniczego pracownika naukowego
(wyższy
od
starszego
asystenta),
posiadającego już tytuł doktora; tytuł
służbowy w niektórych zawodach (jak
bibliotekarstwo); 4. tytuł służbowy w
niektórych zawodach; 5. stanowisko
służbowe pracownika naukowego szkoły
wyższej lub instytutu nauk. z tytułem
doktora pracownik zatrudniony na tym
stanowisku] – adjunktus, egyeti v. főiskolai
oktatói rang, (első) tanársegéd; gyakornok;
kórházban a vezető főorvos első helyettese
(adj.)
adiunkt przy katedrze – tanszéki adjunktus
adiunktka – adjunktusnő
adiunktowa – (dawno) a tanársegéd v. adjunktus
felesége
adiunktura [1. stanowisko, funkcja lub tytuł
adiunkta; 2. stanowisko adiunkta] –
adjunktúra; adjunktusi cím; adjunktusi állás;
magántanárság
adiunktywny, -a, -e – adjunktívadiunktywny składnik – (mt) adjunktív összetevő
[ A   A  B  =A; A   A  B  =A]
adiuretyna, adiuretin [Lek jest syntetycznie
otrzymaną substancją, która w organizmie
ludzkim bierze udział w procesach
regulujących wydalanie moczu oraz
kurczenie się naczyń krwionośnych. Lek
ten silniej od substancji naturalnej hamuje
wydalanie moczu przez nerki, a znacznie
słabiej działa na naczynia krwionośne.] –
audiuretin
[1.
Adiuretin
(=ADH,
vasopressin); antidiuretkus hormon (ADH,
adiuretin, régi elnevezés: vazopresszin)
feladata, hogy a vesében fokozza a
vízvisszatartást,
és
így
segítsen
a
szervezetnek a megfelelő mennyiségű víz
megtartásában. Hatására kevesebb víz
választódik ki a vizelettel, azaz a vizelet
koncentrálódik, a fajsúlya megnő. 2. A
szintetikus ADH analóg hazánkban Adiuretin
néven, orrcseppként van forgalomban.]
adiustacja (adiustować) [1. poligr. przygotowanie
tekstu
do
druku
pod
względem
merytorycznym,
ortograficznym,
stylistycznym
i
technicznym;
2.
94
przygotowanie tekstu do druku] – stiláris
v. nyelvi lektorálás; (nyomda) jusztírozás
adiustacyjny, -a, -e – nyelvi lektorálási
adiustator [osoba dokonująca adiustacji,
przygotowania
tekstu
do
druku],
adiustatorka – szerelő, felszerelő, igazító;
(nyomda) jusztírozó, összeállító (ffi/nő)
adiustować (w pis. adjustować) (niem. adiustieren
z łc. ad ‘do’ + iustus ‘słuszny’) [1.
dokonywać adiustacji (przygotowywać
tekst do druku); 2. poligr. dokonywać
adiustacji tekstu] – adjusztálni, felszerelni;
megigazítani, átalakítani, alakra szabni
(ruhát); kicsínosítani, kikészíteni (árut,
ruhanemű); lektorálni, szöveget nyomtatásra
előkészíteni
adiustowanie – lektorálás
adiutancki, -a, -ie (w pis. adjutancki) [związany z
adiutantem (np. służba adiutancka)] –
segédtiszti, szárnysegédi, adjutánsi
adiutancik [zdrobnienie od: adiutant] – kis
szárnysegéd
adiutanctwo, adiutantostwo – segédtiszti,
szárnysegédi, adjutánsi tisztség
adiutant (w pis. adjutant; łac. adiutare "pomagać") [1. wojsk. oficer przydzielony
do dyspozycji oficera wyższego rangą lub
wykonujący obowiązki sztabowe; 2.
zobacz asystent; 3. adiutant naczelnego
wodza; 4. oficer przydzielony do
dyspozycji wyższego dowódcy], adiutancik
– a fővezér szárnysegéde v. adjutánsa;
adjutáns; segédtiszt, szárnysegéd; hadsegéd
adiutant ordynansowy [żołnierz pomocniczy
asystujący
najwyższym
oficerom
(zazwyczaj generałom oraz dowódcom
jednostek wojskowych). Jest w osobistej
dyspozycji swego przełożonego. Wykonuje
ogólne prace kancelaryjno-biurowe i
organizacyjne zapewniające rytmiczność
działalności służbowej dowódcy, a także
zlecenia osobistego przełożonego, oraz
kieruje pracą innych pracowników
adiutantury (kancelarii dowódcy).] –
adjutáns; segédtiszt, szárnysegéd
adiutant przyboczny [1. oficer przydzielony do
osoby będącej głową państwa; 2.
fligeladiutant (z niem. Flügeladjutant,
Flügel - "skrzydło") pełni podobną
funkcję
przy
głowach
państw:
prezydentach, królach, cesarzach] –
államfő mellé beosztott tiszt
adiutantka – női segédtiszt, szárnysegéd
adiutantować – szárnysegédi tisztséget ellátni
adiutantowanie – szárnysegédi tisztség ellátása
adiutantura – segédtiszti iroda
adiutor – (lat.) adjutor; segítő, kisegítő
-
Wersja 01 01 2017.
adiutum [zasiłek, płaca dawana aplikantom] –
adjutum; gyakornoknak adott díj v. fizetés
adiuwant, adjuvant, adjuwant (łc. adiuvans, -ntis
‘pomagający’ od adiuvare ‘pomagać’) [1.
substancja stosowana w szczepionkach,
wzmagająca działanie antygenu; 2.
dodatkowy; 3. lek wspomagający działanie
(innego
leku);
adjuwant
(immunologiczny); 4. biochem. substancja
wspomagająca antygen w uzyskaniu
odpowiedniej reakcji immunologicznej
organizmu] – kiegészítő anyag
adjuwant
immunologiczny
[adjuwant
immunologiczny, substancja wykazująca
zdolność
wzmagania
odpowiedzi
immunologicznej w stosunku do różnych
antygenów; pobudza funkcje makrofagów
prowadzące do pobudzenia limfocytów;
następuje
wzrost
komórkowej
i
humoralnej odpowiedzi immunologicznej.]
– immunrendszer v. immunrendszert erősítő
szer
adiuwanty (z łacińskiego adiuvare - pomagać),
[substancje pomocnicze (wspomagacze)
znajdujące się w środkach ochrony roślin
obok substancji aktywnej lub dodawane
do cieczy roboczej, poprawiające ich
skuteczność biol. przez modyfikację
właściwości fiz. Funkcję adiuwantów
spełniają środki powierzchniowo czynne
(surfaktanty) oraz oleje roślinne czy
mineralne z dodatkiem emulgatora.
Mechanizm działania Adiuwantów zależy
od jego właściwości fizykochemicznych i
dawki, od rodzaju herbicydu oraz od fazy
rozwojowej rośliny uprawnej i chwastów.]
– adjuváns; segítő, erősítő
adjudicata [po polsku; pamiętne sądowe,
przysądy, przysędy, opłaty od dekretu dla
sądu, czyli do skrzynki i dla pisarza.
Nazywano je także luitami od słowa luere –
płacić.] – (dawno) bírósági munka díja;
bírósági illeték
adjudykacja [przysądzenie na własność rzeczy
ruchomej, a zwłaszcza nieruchomej temu,
który na licytacyi publicznej postąpił cenę
najwyższą. Po wprowadzeniu kodeksu
Napoleona r. 1807, wyrok, takie
przysądzenie
stanowiący,
zwał
się
adjudykacyjnym.] – (lat.) adjudikáció;
általában a bíróságnak odaítélésreszóló
határozata
[Különösen:
a
perbíróság
határozata, amely a peres jogotmegállapítja s
ennek tárgyát az ezt követelő félnek
megítéli.]
adjutant [oficer przy boku wyższego dla
roznoszenia jego rozkazów. Urząd ten w
dawnem wojsku polskiem po raz pierwszy
napotykamy dopiero za czasów Stanisława
95
Augusta.] – (lat.) adjutáns; segédtiszt,
hadsegéd; magas rangú parancsnokok mellé
vezényelt tiszt, akit a harc- és gyakorlótéren
parancsok, jelentések továbbításával bíznak
meg
Adlaj [ojciec Szafata; „Nad bydłem pasącym się w
Szaronie Szitrai z Szarony, nad bydłem w
dolinach Szafat, syn Adlaja” (1Ks. Kron.
27,29)] – Adlai (Jahve igazságossága, az
Igaz) [Sáfát (3) apja (1Krón 27,29).]
adlatus (przyniesiony) – (lat.) adlatus (hozott)
adleryzm (naz. A. Adler, psychiatra i psycholog
austr., 1870-1937) [psych. 1. kierunek w
psychoanalizie, według którego motorem
działania człowieka jest dążenie do
sukcesu; 2. kierunek w psychoanalizie
traktujący społeczną aktywność człowieka
jako formę kompensacji kompleksu
niższości powstałego w dzieciństwie na
skutek słabości dziecka wobec dorosłych i
otaczającego
je
świata,
uznający
niemożność takiej kompensacji
za
prowadzącą do nerwicy; 3. kierunek
psychoanalityczny oparty na dążeniu do
mocy jako kompensacji kompleksu
niższości; wychowanie polega w nim na
uświadomieniu jednostce wartości społ. i
poczucia
wspólnoty]
–
individuálpszichológia (adlerizmus)
Adma (ziemia) [według biblijnej Księgi Rodzaju
10:19 i 14:1-3, 8-11 jedno z pięciu miast na
nizinie Siddim,
zamieszkane przez
Kananejczyków. Została pokonana wraz z
jej królem Szinabem, przez czterech
królów ze wschodu. Natomiast z Księgi
Powtórzonego Prawa 29:13 wynika, iż
Adma została doszczętnie zniszczona
razem z pobliskimi miastami, takimi jak:
Sodoma, Gomora i Ceboim. W Księdze
Ozeasza 11:8 powołano się na to miasto
jako na ostrzegawczy przykład.] – Adma
v. Admá (héb. ’vörös hely’) [1. kánaánita
város, az Ötvároshoz tartozott (Ter 10,19).
Királya, Sineáb részt vett az Amráfel és
szövetségesei elleni harcban (14,2.8). MTörv
29,22: és Oz 11,8: Szodomával együtt
pusztult el. - Város amely Sodomával és
Gomorával együtt elpusztult (1Móz 14,2.8;
19,24-28; 5Móz 29,23); 2. A kánaániták
határa Szidontól Gerar irányában Gázáig
terjedt; Szodoma, Gomorra, Adma és
Cebojim irányában pedig egészen Lesáig.
(Ter 10.19)]
Admata z pers. ‘niezwyciężony’ [„Z nich zaś
najbliższymi mu byli: Karszena, Szetar,
Admata, Tarszysz, Mares, Marsena i
Memuchan, tych siedmiu książąt perskich i
medyjskich, mających stały dostęp do króla i
zajmujących
pierwsze
stanowiska
w
królestwie.” (Est 1:14)] – Admata (meg nem
-
Wersja 01 01 2017.
fékezett, le nem győzött; a föld férfia;
vörhenyes) [Perzsia és Média egyik
fejedelme (Eszt 1,14). „Legközelebb voltak
pedig hozzá: Karséna, Sétár, Admata, Társis,
Méres, Marséna, Mémukán, Perzsiának és
Médiának hét fejedelme, akik láták a király
orcáját, és elől ülének az országban:”]
admin [środ. osoba administrująca zasobami
sieci komputerowej] – számítógépes hálózat
készletekkel adminisztráló személy
administracja (adm, admin.) [łac. administratio
'obsługa; zarządzanie' od administrare
'obsługiwać;
spełniać,
wykonywać;
kierować'; 1. zarząd; zarządzanie czymś;
2. zespół zarządzający czymś; 3. urzędy i
organy państwowe lub samorządowe w
zakresie władzy wykonawczej; 4. rząd,
zwłaszcza amerykański; 5. ogół czynności
zawiadywania, zarządzania; ogół organów
zajmujących się zarządzaniem; zarząd,
personel kierowniczy; (a. państwowa)
wykonawcze władze państwowe; czynności
przez nie wykonywane;
6.
polit.
wykonawcza
funkcja
państwa
lub
samorządu terytorialnego. 7. system
urzędów odpowiedzialnych za zarządzanie
w państwie] – (lat.) adminisztráció:
igazgatás (zarząd), ügyintézés, ügyvitel,
ügykezelés;
közigazgatás
(közig.)
(zarządzanie
krajem);
adminisztrálás;
ügykezelőség, adminisztráció, gondnokság
administracja bazy danych – DBA Data Base
Administration (adatbázis felügyelés)
administracja cywilna – polgári közigazgatás
Administracja Domów Mieszkalnych (ADM);
Administracja Domów Miejskich „ADM”
Sp. z o.o. – Ingatlankezelő Vállalat (IKV)
administracja domu – házkezelőség
administracja domu składała się aź z 10 osób – a
házgondnoki teendőket 10 ember végezte; a
házgondnoki teendők elvégzésére 10 személy
kellett
administracja
finansowa
–
pénzügyi
adminisztráció
administracja
gospodarcza
–
gazdasági
adminisztráció
administracja kolejowa – (vasúti) üzletvezetőség
administracja państwowa – államigazgatás
administracja podatkowa – adókezelőség
administracja przedsiębiorstwa – vállalati
vezetés, igazgatóság
administracja publiczna – közigazgatás
administracja woskowa – katonai közigazgatás
administracja zakładowa – üzemi ügyvitel
administracyjnie – adminisztratív úton
administracyjny,
-a,
-e
(adm,
admin.)
[przymiotnik
od:
administracja]
–
96
adminisztrációs; adminisztratív; igazgatási,
ügyviteli,
ügykezelési;
közigazgatási
(közig.); az adminisztrációval kapcsolatos,
az adminisztrációt érintő
administracyjno-biurowy
(np.
pracownik,
budynek) – közigazgatási-irodai
administracyjno-ekonomiczny – közigazgatási és
közgazdasági
administracyjno-finansowy
–
közigazgatási,
pénzügyi
administracyjno-gospodarczy – közigazdaságigazdasági
administracyjno-handlowy – közigazdaságikereskedelmi
administracyjno-kancelaryjny – közigazdaságiirodai
administracyjno-nakazowy
–
(katonai)
közigazgatási parancsnoksági
administracyjno-policyjny – közigazdasági és
rendészeti
administracyjno-polityczny – közigazdasági és
politikai
administracyjno-prawny – közigazdasági-jogi
administracyjno-wojskowy – közigazdaságikatonai
administracyjno-zarządzający – közigazdasági és
igazgatási
administracyjo [administracja] – [Słowniczek
języka śląskiego] adminisztáció
administrator [(łc.) 1. zarządca; osoba lub
instytucja
zarządzająca
czymś;
2.
mężczyzna, który administruje, zarządza
czymś; zarządca] – (lat.) adminisztrátor;
ügyintéző,
gondnok,
intéző;
kezelő,
ügykezelő;
ügyvezető,
vagyonkezelő,
jószágkormányzó, tisztviselő; ideiglenes
megbizatású
helyettes
vezető;
(inf.)
híradminisztrátor; (egyh.) adminisztrátor (lat.
'kormányzó'): 1. egyházmegyét a pápa
nevében kormányzó megbízott, apostoli
adminisztrátor. - 2. plébániát megüresedés
vagy a plébános akadályoztatása idején
kormányzó pap, plébániai kormányzó.
administrator apostolski [urząd kościelny,
występujący w prawie kanonicznym
Kościoła katolickiego. Administratorem
apostolskim jest duchowny (prezbiter lub
biskup), któremu papież powierzył zarząd
(często tymczasowy) nad diecezją lub inną
administraturą kościelną, nie mianując go
równocześnie biskupem ordynariuszem.
Urzędu tego nie należy mylić z
administratorem diecezjalnym, który ma
podobne zadania i uprawnienia, lecz jest
powoływany
bez
udziału
Stolicy
Apostolskiej.] – apostoli adminisztrátor,
apostoli
kormányzó
[az
apostoli
-
Wersja 01 01 2017.
adminisztratúrát a pápa nevében kormányzó
főpap]
administrator bazy danych (ang. database
administrator, DBA) [to osoba, która jest
odpowiedzialna za środowiskowy aspekt
bazy
danych.]
–
DBA
DataBase
Administraror (adatbázis adminisztrátor, ill.
felügyelő)
administrator bezpieczeństwa informacji (ABI)
[1. termin prawniczy, który w prawie
polskim został zdefiniowany w ustawie z
dnia 29 sierpnia 1997 roku o ochronie
danych osobowych. Oznacza osobę
nadzorująca
z
upoważnienia
administratora
danych
osobowych
przestrzeganie
stosowania
środków
technicznych
i
organizacyjnych
zapewniających ochronę przetwarzanych
danych osobowych w sposób odpowiedni
do zagrożeń oraz kategorii danych
objętych
ochroną.
Wyznaczenie
administratora bezpieczeństwa informacji
jest
fakultatywne.
W
przypadku
niepowołania ABI, czynności jemu
przypisane
wykonuje
administrator
danych osobowych. 2. osoba wyznaczona
przez administratora danych osobowych,
odpowiedzialna za bezpieczeństwo danych
osobowych
przetwarzanych
we
wskazanych systemach informatycznych]
– (ang.) Information Security Administrator;
személyes adatok biztonságáért felelős
személy
administrator blokowy – tömbmegbízott
administrator domu – házgondnok, házkezelő;
házmegbízott
administrator dyecezyi – (dawno) egyházmegyei,
egyházkerületi gondnok
administrator dyecezyi wilenskiej – (dawno)
vilnói egyházmegye gondnoka
administrator katedry – tanszéki adminisztrátor
administrator parafii – egyházközség gondnoka
administrator sieci internetowej – internetes
hálózat adminisztrátora
administrator zuppae [Adm. salinarius, zupparius
(r. 1370), supparius, dawny tytuł
urzędnika górniczego, przełożonego nad
kopalniami na gruncie królewskim (ob.
Żupnik)] – (dawno) a zsupánság gondoka;
bányagondnok,
bányászati
hivatalnok,
tisztviselő
administratorka [kobieta, która administruje,
zarządza czymś] – ügyintézőnő
administratorski, -a, -ie [przymiotnik od:
administrator] – adminisztrátori, gondnoki
administratorstwo
[zarządzanie,
administrowanie czymś] – gondnokság,
ügykezelőség, intézőség
97
administratura [przestarzałe określenie na
urząd administratora] – adminisztratúra
(kormányzóság)
administratywista [specjalista w zakresie prawa
administracyjnego]
–
adminisztratív
dolgozó, az ügyviteli jog területén jártas
munkavállaló
administromania – túlzott adminisztrálási
kényszer;
beteges
vonzalom
az
adminisztráció iránt
administrować (łc. administrare) [zarządzać,
nadzorować; zarządzać czymś] – (lat.)
adminisztrálni; (czym) igazgatni, (ügyet)
intézni, kezelni vmit, gondját viselni
administrowanie – kezelés, igazgatás, intézés,
adminisztrálás
admiracja (łc. admiratio od admirari ‘podziwiać’)
[daw. podziw, uwielbienie] – csodálat,
bámulat, elragadtatás (uwielbienie)
admiracyjny, -a, -e [przymiotnik od: admiracja]
– bámulatos, csodálatos
admiralicja (ś.łc. admiralis ‘dowódca floty’)
[1. władze naczelne marynarki wojennej;
2. korpus
admirałów;
3.
wojsk.
ministerstwo marynarki wojennej, np. w
Anglii, Francji] – tengernagyi hivatal v. kar,
admiralitás; haditengerészeti minisztérium
admiralicyjny, -a, -e – az admiralitásra tartozó
admiralski, -a, -ie – tengernagyi
admiralski okręt – vezérhajó, zászlóshajó
admiralstwo [tytuł, godność admirała] –
tengernagyi rang
admirał
admirał, amirał (fr. amiral z ar. amir ‘pan,
dowódca’) [1. od imiesłowu arabskiego
amir, rozkazujący, dowodzący, którego
dopełnieniem jest rzeczownik bachr,
morze, po arabsku więc amir - al - bachr
znaczy dowódca na morzu; 2. najwyższy
stopień w marynarce wojennej; też: oficer
mający ten stopień; wojsk. wysoki stopień
w marynarce, równy generałowi broni w
armii lądowej; 3. zool. przedstawiciel
należącej
do
motyli
rodziny
rusałkowatych (Nymphalidae), rusałka
admirał (Pyrameis atalanta); motyl o
-
Wersja 01 01 2017.
skrzydłach czarnych z czerwonymi i
białymi pasami] – admirális, tengernagy
(nagyobb tengeri haderők parancsnoka. Neve
a spanyol-mór, amir-albahr, „parancsnok a
tengeren” szóból származik. Az elnevezés
már 1142-ben használatos); (áll.) (Rusałka
admirał - motyl) Admirálislepke
admirałostwo [admirał z małżonką] – tengernagy
és felesége, a tengernagyék
admirałowa – tengernagyné, a tengernagy felesége
admirałowy, -a, -e – admirálisadmirować się (s.v. admirować) [przestarzałe:
podziwiać, uwielbiać kogoś lub coś] –
csodálni, megcsodálni, bámulni, megbámulni
vkit/vmit; csodálkozni vkin/vmin; isteníteni,
bálványozni, imádni, dicsőíteni; nagyon
szeretni vkit/vmit; rajongani vkiért/vmiért
admirowanie się – csodálat, csodálkozás
admirator [wielbiciel], admiratorka – csodáló,
bámuló, imádó, udvarló (adorator)
admirować [przestarzałe: podziwiać, uwielbiać
kogoś lub coś] – csodálkozni vkin/vmin;
bámulni v. csodálni vkit/vmit
admirowanie – csodálkozás, csodálás
admisja
[dawniej:
względy
u
kogoś,
dopuszczenie, dostęp] – (lat.) admissio;
megengedés, engedély, fölvétel
admitancja (łc. admittere ‘dopuścić’) [1. wielkość
fizyczna
charakteryzująca
zjawisko
przewodności elektrycznej pozornej; 2. fiz.
przewodność pozorna, której jednostką
jest zobacz simens]
– admittancia;
villamosságban a váltóáram látszólagos
ellenállásának a reciprok értéke
admitancja akustyczna – akusztikai admittancia;
akusztikai mozgékonyság (admittancia)
admitancja ściany – faladmitancia
admitancja, przewodność zepolona – komplex
admittancia
admitować – admittálni; megengedni (pozwałać)
admitowany, -a, -e – admittált; megengedett,
engedélyezett
Admoneri bonus gaudet. [Dobry człowiek z
radością
przyjmuje
napomnienia.
(Seneka)] – Admoneri bonus gaudet; a jó
(okos)
ember
örömmel
fogadja
a
figyelmeztetéseket. (Seneka)
admonicja [przestarz. pouczenie, napomnienie,
nagana, reprymenda] – intelem, intés,
feddés, megrovás, dorgálás, korholás (dać
mu porządną admonicję: megfedni v.
megszidni; megmosni a fejét)
Adna (imie w biblii) ‘rozkosz’ [1. (Ezdr. 10.30) „A
z synów Pachat-Moaba: Adna, Kelal,
Benajasz, Maasejasz, Mattaniasz, Besaleel,
Binnuj, Manasses”; 2. W rodzinie Charima Adna, w rodzinie Merajota Chelkaj (Neh
98
12:15); 3. „Z Manassesytów przystali do
Dawida jeszcze wtedy, gdy chodził on z
Filistyńczykami na wojnę przeciwko Saulowi
- lecz nie dopomógł im, gdyż po naradzie
odprawili
go
książęta
filistyńscy,
powiadając: Za cenę naszych głów gotów on
przystać do swojego władcy Saula” (1 Ks.
Kron. 12:20); 4. „A oto ich spis według ich
rodów: W Judzie dowódcami nad tysiącami
wojowników byli: Adna, dowódca trzystu
tysięcy dzielnych wojowników” (2 Ks. Kron.
17:14)] – ADNA (gyönyörűség, kedvesség;
öröm Istenben; lágyság, finomság) [1. PahatMoáb fia (Ezsd 10,30). 2. Papi elöljáró
Jójada (3) főpap idejében (Neh 12,15). 3.
Férfi Manassé törzséből, aki Siklágnál
csatlakozott Dávidhoz (1Krón 12,20). 4.
Jósafát (4) hadseregének egyik vezére
(2Krón 17,14)]
adnominalis – (gram) adnominális
adnominalność – főnévvel való kapcsolatosság
adnominalny, -a, -e (łc. ad ‘do, przy’ + nomen
(substantivum) ‘rzeczownik’) [1. łączący się
z rzeczownikiem; 2. językozn. występujący
przy rzeczowniku] – főnévvel kapcsolatos
adnominalny określnik – (nyelvt.) főnévvel
kapcsolatos határozószó
adnotacja, annotacja (łc. adnotatio (annotatio) od
annotare ‘zapisać, zanotować’) [łac. 1.
adnotatio; krótka informacja, dopisek, 2.
uwaga, notatka; przypis] – annotacja;
jegyzetekkel v. magyarázatokkal való ellátás;
kijegyzés, kijegyzetelés; (notatka) jegyzet,
megjegyzés (dopisek, przypisek); rövid, pár
soros ismertetés, tartalmi kivonat
adnotacja książce – adnotáció; könyvre írt
feljegyzés
adnotator, annotator – annotátor; jegyzetelő,
szövegmagyarázó
adnotować [pisać notatki, przypisy, dodatkowe
uwagi] – (lat.) ad notam vesz, annotálni;
följegyezni,
megjegyezni,
előjegyezni,
elkönyvelni,
előjegyzésbe
venni;
jegyzetekkel ellátni, kivonatolni
adnotowanie – följegyzés, megjegyzés, előjegyzés
ADO (ang. ActiveX Data Object) [to interfejs
wysokiego poziomu umożliwiający dostęp
do baz danych poprzez OLE DB.] – ADO
(ang. ActiveX Data Object) [1. Az ADO a
Microsoft magasszintű adatbázis-elérési
felülete, amelyet az OLE DB (Object
Linking
and
Embedding)
adatbázishozzáférési
megoldásának segítségével
valósítottak meg. A kapcsolódási felület az
ADO (Active Data Object). Az ADO a
Microsoft Universal Data Access (UDA)
programja, mely gyors, nyelv-független
elérést biztosít. Relációs és nem relá-ciós
adatbázisokat,
elektronikus
-
Wersja 01 01 2017.
levelezőrendszereket, fájlrendszereket és
különféle egyéni üzleti objektumok elérését
biztosítja. 2. Adatbázis programok és
adatbázis elérést biztosító objektumok
csatolója.]
Adobe Reader [Adobe Reader (wcześniej Adobe
Acrobat Reader) jest to w pełni darmowy i
wieloplatformowy program, który jest
przeznaczony do czytania plików w
formacie PDF (Portable Document
Format). Stworzyła go firma Adobe
Systems – pioniera w dziedzinie
nowoczesnych technologii informacyjnych.
Podstawową zaletą plików w formacie
PDF to ich niewątpliwie mały rozmiar –
nawet duże dokumenty z wieloma
zdjęciami zapisywane do PDFa (tzw.
konwertowanie do PDFa) zajmują
stosunkowo niewiele miejsca na dysku –
dużo mniej od oryginału. Pliki takie
można tworzyć bezpośrednio w programie
Adobe Acrobat, ale także istnieje
możliwość zapisywania do PDFa z innych
programów np. Open Office, który jest
dostępny do pobrania w serwisie
Webnology.pl za darmo. Redakcja
Webnology.pl poleca zapisywanie do
formatu PDF ważnych dokumentów
przeznaczonych do wysłania drogą
mailową, ponieważ nie ma możliwości ich
bezpośredniej edycji i zmiany. Ponadto
dokumenty takie jak list motywacyjny lub
CV wyglądają korzystniej, gdy są
przekonwertowane do PDFa.] – Adobe
Reader [Az Adobe cég terméke, mely a pdf
formátumú dokumentumok megtekintésére
és nyomtatására szolgál. Régeben Adobe
Acrobat Reader nevet is használták.]
ADOdb (Active Data Objects DataBase Obiektowa Baza Danych) [to interfejs
pozwalający na komunikację z bazą
danych. Pozwala on na komunikację
pomiędzy skryptem napisanym w języku
PHP
a
praktycznie
dowolną
z
popularnych baz danych: MySQL,
PostgreSQL, Oracle, Interbase, Microsoft
SQL Server, Access, FoxPro, Sybase,
ODBC i ADO. ADOdb Program nie łączy
się bezpośrednio z bazą danych, lecz
właśnie z ADODB, a interfejs komunikuje
się z bazą danych we właściwy dla niej
sposób. Dzięki temu oprogramowanie
można przenosić na różne serwery baz
danych bez zmian w kodzie.] – ADOdb,
Active Data Object data base; ADODB =
egységesített adatbázis-elérési réteg
adolescencja (łc. adolescentia od adolescere
‘wzrastać’) [1. młodość, wiek młodzieńczy;
2. dojrzewanie - okres życia między
dzieciństwem, a dorosłością; 3. med.,
99
psychol.
okres
młodzieńczy
rozpoczynający
się
dojrzewaniem
płciowym, a kończący osiągnięciem
fizjologicznej
i
psychologicznej
dojrzałości] – adoleszcencia; ifjúkor,
kamaszkor, serdülőkor
adolescent
[dorastający
chłopiec
lub
dziewczyna] – serdülő, kamasz (fiú v. lány)
adoleskaria (łc. adolescere ‘dorastać, wzmacniać
się’) [1. zool. stadium w rozwoju motylicy
wątrobowej (Fasciola hepatica), kiedy
cerkarie w wodzie tworzą osłonę
przetrwalnikową; zobacz metacerkaria; 2.
stadium w rozwoju motylicy wątrobowej,
kiedy cerkarie w wodzie tworzą osłonę
przetrwalnikową] – (lat.) adolescaria;
megerősödés, megszilárdulás
Adolf [imię męskie pochodzenia germańskiego.
Jedno z najstarszych imion niemieckich.
Wywodzi się od słów: adal – "szlachetny"
oraz wolf – "wilk". W Polsce imię to
spotykane jest od XII-XIII w. Inne
określenia: Adulf, Odolf.] – Adolf [férfinév
a germán Adolf név átvétele. Elemeinek
jelentése: nemes és farkas (adel + wolf). Az
Adolf férfinév női párja az Adolfa]
Adon, Adonai (Adon Jahwe) — Pan Bóg (król
kananejski) – Adon [kánaáni király
Askelonban (v. Gázában), aki egy papiruszra
írt levélben Egyiptom (meg nem nevezett)
királyától segítséget kért Bábel (szintén
névtelenül említett) királya (vsz. II.
Nebukadnezár) seregének közeledtekor. A
levelet (9 sor, ebbıl 5 töredékes) Kr. e. 605 k.
írták és az egyiptomi Szakkarában találták
meg; elıször A. Dupont-Sommer adta közre.
Azért fontos, mert az arám nyelvre mint
nemzetközi diplomáciai nyelvre, valamint –
a Lachisban felszínre került osztrakonokhoz
hasonlóan – az akkori Palesztinára
vonatkozó
ismereteinket
gyarapítja.
papiruszok.]
Adoni-Bezek (pan z Bezek) [król kananejski,
żyjący ok. 1200 r. przed Chrystusem .
Kazał odciąć kciuki u rąk i duże palce u
nóg siedemdziesięciu królom.] – AdoniBezek (héb. ’Bezek ura’) [kánaánita király,
akit Júda törzsének tagjai győztek le a
honfoglaláskor és megcsonkították (Bír 1,5–
7: a LXX-ban)]
Adoni-Cedek ‘[mój] pan jest prawością’ [król
Jerozolimy, widzi w tym zagrożenie dla
siebie i reszty królestw Kanaanu.] –
Adoni-Cedek (héb. ’az Úr igazsága’)
[Jeruzsálem kánaáni királya, aki Józs 10
szerint szövetségeseivel ostromolta Gibeont,
amiért meghódolt Józsue előtt. Józsue
azonban legyőzte őt, és Makkedáig üldözte.
Ott elővezettette a barlangból, ahova
-
Wersja 01 01 2017.
menekült, és felakasztatta. ALXX-ban –
föltehetıen a Bír 1,4–7 alapján – AdoniBezekként szerepel. (Józs 10,3; Bír 1,5)]
Adonaj [pojawiają się dwie podstawowe formy
tego określenia Boga: Adon i Adonaj.
Adonaj, hebr. mój wielki pan, to tytuł i
imię Boga] – (héber) Adonai v. Adonaj v.
Adonáj (héb. Úr, uram = Úr, Úristen,
fenségek (héber)); Úr, Isten egyik neve a
héber Bibliában; Isten megszólítása a zsidó
vallásban (Ószövetség) [Ezt a nevet olvasták
a Jahve (JHWH) szó helyett. 1100 körül a
JHWH mássalhangzók alá az Adonáj
magánhangzóit pontozták (l. még Jehova).]
Adoniasz (Jehowa mój Pan; ‘Panem jest Jehowa’)
[syn Dawida i Hagity. Tuż przed śmiercią
ojca (jako najstarszy wtedy żyjący syn)
pretendent do tronu został stracony przez
Salomona za pożądanie Szunamitki
Abiszag. Adoniasz chciał pojąć ją za
żonę.] – Adónia v. Adonija (héb. ’Jahve az
Úr’; uram Jahve; akinek az ura Jahve) [3
személy neve az ÓSz-ben. 1. Dávid fia, aki
hiába kísérelte meg az uralmat magához
ragadni (1Kir 1,5-2,25). – Dávid negyedik
fia, akinek anyja Haggit volt. Dávid halála
után Adonija Abiságot, az elhunyt király
feleségét kérte magának feleségül. Salamon
megölette (1 kir 1,1-2,25); 2. Lévita Jósafát
(4) idejében (2Krón 17,8). 3. Zsidó férfi a
fogság után (Neh 10,16)]
Adonibezek [W Bezek napotkali Adonibezeka,
walczyli z nim i pobili Kananejczyków i
Peryzyjczyków. (Sędz. 1:5)] – Adonibézek
(Bézek ura, a villám ura) [Bézek (1) királya,
akit elfogtak és megcsonkítottak (Bír 1,5-7)]
adoniczny, -a, -e; adonijski, -a, -ie (gr. adoníos
‘adonisowy’) -– adoniszi
adonidyna [lek nasercowy, który występuje w
miłku wiosennym] – tavaszi héricsből
előállított szívgyógyszer
adonijski, -a, -ie [wiersz adonijski - wiersz w
poezji antycznej używany w inwokacjach
do Adonisa; wiersz adoniczny] – adonisziadonik [w poezji antycznej: wiersz używany
pierwotnie w inwokacjach do Adonisa] –
adoniszi sor (rövid, öt szótagos sor:
időmértékes képlete - - uu)
Adonikam ‘[mój] pan powstał [by pomóc]’ [Z
synów
Adonikama
sześciuset
sześćdziesięciu sześciu (Ezdr. 2:13)] –
Adónikám (az én Uram felkel, az Úr megáll;
az ellenség Ura) [Őse az egyik családnak,
amely Zorobábellel együtt tért vissza a
babiloni fogságból (Ezsd 2,13).]
Adoniram ‘[mój] pan jest wysoki [wywyższony]’
[syn Abdy, przełożony robotników
pracujących przymusowo (1 Król. 4:6)] -
100
Adonirám, Abda fia, a robotfelügyelő (1
Kir. 4:6; 5:14)
Adonis (naz. gr. donis z hebr. adon ‘pan’) (w gr.
Άδωνης lub Άδωνις) [1. mit. gr. syn Myrry,
piękny kochanek Afrodyty i Persefony
śmiertelnie raniony przez dzika. 2. postać
z mitologii greckiej, piękny młodzieniec,
ulubieniec
Afrodyty,
zrodzony
z
kazirodczego związku Myrry i jej ojca
Tejasa (w innych źródłach Myrry i
Kinyrasa).] – Adónisz; a termékenység
föníciai istene a görög mitológiában, az ifjú
Afrodité szerelmese, akit nyáron egy vadkan
megöl, de aki az alvilágból visszatér
A görög mondában szépsége általhíressé vált ifjű.
Regéje ez. Smyrna beleszeretett saját apjába, kit
el isámított. Kinyras, az apa azonban tizenkét nap
multán fölismerte leányát süldözőbe vette. A
menekülő leányt az istenek mirrhafává
változtatták, s e fánakfelrepedezett héjából
született Adonis. A felnövekedettpásztor ifjúba,
kit Arés kedvelt, Aphrodité is beleszeret, mire
Aresz az ifjategy vadászaton vadkan alakjában
halálosan megsebesíti. A haldokló Adonisvéréből
az
anemóné
virág
sarjadzik
elő.
A
vigasztalhatatlan Aphroditéesedezésére Zeus
megengedte, hogy Adonis az évnek kétharmadát
a felvilágonkedvesénél tölthesse. Tisztelete
eredetileg
a
feniciai
partvidéken
és
Ciprusszigetén, majd egész Görögországban,
Macedóniában
és
Egyiptomban
elterjedt.Ünnepeinek neve Adónia volt, melyeket
évenkint
egyszer
tartottak
meg.
Egynapiörömünnep után A. faragott képét
jajveszékelő
nők,
gyászének
és
fuvolaszókiséretében
a
tengerbe
szokták
bocsátani.
Adonis [bot. roślina z rodziny jaskrowatych
(Ranunculaceae), m.in. miłek wiosenny (A.
vernalis) - roślina lecznicza, z której
otrzymuje się glikozydy nasercowe] –
Adónisz
ünnepéhez
virágedényekben
gyorsannövő, de gyorsan el is hervadó
növényeket ültettek (képoi Adónidos) a
tavasz koraitovatünésének jelképezéséül
adonis [1. piękny, zadbany mężczyzna
nadskakujący kobietom; 2. pot. piękny
młodzieniec, wielbiciel] – adónisz, férfi
szépség
Adonis vernalis (Miłek wiosenny) – Tavaszi hérics
(Adonis vernalis L.)
Adoni-Sedek a. Adonisedek [Biblia Warszawska:
A gdy, Adoni-Sedek król Jeruzalemu,
usłyszał, że Jozue zajął Aj i zniszczył je jako
obłożone klątwą - bo jak uczynił z Jerychem
i jego królem, tak uczynił też z Aj i jego
królem - i że mieszkańcy Gibeonu zawarli
pokój z Izraelem, i przebywali wśród nich;
Biblia Tysiąclecia: Gdy Adonisedek, król
Jerozolimy, usłyszał, że Jozue zdobył Aj i
obłożył je klątwą na zniszczenie, postępując
tak samo z Aj i jego królem, jak postąpił z
-
Wersja 01 01 2017.
Jerychem i jego królem, oraz że mieszkańcy
Gibeonu zawarli pokój z Izraelitami i
zamieszkali pośród nich; Biblia Gdańska: A
gdy usłyszał Adonisedek, król Jerozolimski,
iż wziął Jozue Haj, i zburzył je, (bo jako
uczynił Jerychowi i królowi jego, tak uczynił
Hajowi i królowi jego,) a iż uczynili pokój
obywatele Gabaon z Izraelem, i mieszkają w
pośrodku ich] – Adonisédek (az igazságosság
Ura, Uram az igazságosság) [Emoreus férfi,
Jeruzsálem királya; Józsué a Gibeon melletti
csatában négy másik királlyal együtt legyőzte
őt és megölte (Józs 10,1-27).]
adopcja (łc. adoptio przybranie dziecka za swoje)
[przysposobienie, usynowienie – forma
przyjęcia do rodziny osoby obcej,
stwarzająca
stosunek
podobny
do
pokrewieństwa.
Przybranie
dziecka
(często w wieku dziecięcym) za swoje.];
adoptacja, adoptowanie [1. akt prawny
polegający na uznaniu cudzego dziecka za
własne; usynowienie, uprawnienie cudzego
dziecka lub przysposobienie za swoje;
2. przyjęcie obcego prawa za obowiązujące
prawo
krajowe;
3.
(usynowienie,
przybranie synostwa) - córka faraona
adoptowała Mojżesza. Estera została
adoptowana
przez
Mordochaja.
Usynowionym przez Boga był także naród
izraelski. Wykupienie, narodzenie z Ducha
Świętego
jest
także
adopcją.
4.
przysposobienie; usynowienie; 5. praw.
uzyskana
przez
orzeczenie
sądu
opiekuńczego
opieka
nad
niespokrewnionym
dzieckiem,
które
zamierza się wychować jak własne] – (lat.)
adopció
(lat.
adoptio);
adoptáció;
örökbefogadás, adoptálás
adopcjanizm [zróżnicowany zespół poglądów
teologicznych głoszących, że Jezus był
tylko adoptowanym, a nie naturalnym
Synem
Bożym,
zbliżony
do
monarchianizmu, przez Kościół katolicki
uznany za herezję. Po raz pierwszy
wystąpił u ebionitów, następnie w teologii
antiocheńskiej (np. u Pawła z Samosaty),
w VIII-wiecznej Hiszpanii i na XIIwiecznym Zachodzie. W kolejnych
wiekach pojawiły się jedynie poglądy
wykazujące pewne podobieństwa do
adopcjanizmu. ― Rozumienie Chrystusa
u adpocjanistów jest zróżnicowane –
niektórzy widzieli go jako obdarzonego
szczególną mocą i napełnionego Duchem
Świętym proroka, inni uznawali go za
ubóstwionego człowieka, na wzór greckorzymskiej apoteozy. Dlatego tez wyróżnia
się adopcjanizm ścisły i poglądy zbliżone
do adopcjanizmu. Adopcjanizm ścisły
rozumie Jezusa jako człowieka, który
101
został usynowiony przez Boga i podlega
mu.
Pogląd
taki,
bliski
monarchianizmowi, stoi w sprzeczności z
katolickim nauczaniem trynitarnym –
wyklucza bowiem synostwo Jezusa
wewnątrz Trójcy Świętej. ― Druga
odmiana adopcjanizmu nie stoi w
sprzeczności z katolicką doktryną o
Trójcy Świętej i uznaje w Chrystusie
jednonarodzonego, współistotnego Ojcu
Syna Bożego. Odmawia ona jednak
synostwa
naturalnego
Chrystusowi
wcielonemu. Ze względu na występowanie
w nim dwóch natur, boskiej i ludzkiej
uznaje, że można mówić o Chrystusie
jedynie jako o synu przybranym.] –
adopcianizmus (a lat. adoptio, 'fiúvá fogadás'
szóból) [1. az a felfogás, amely szerint az
Atya Jézust csak megkeresztelésekor fogadta
fiává = a 2-3. sz: keletkezett eretnekség,
amely tagadja Krisztus igazi szentháromsági
istenfiúságát, s csak valamilyen fogadott
fiúságot ismer el; 2. ez a gyűjtőneve a
kereszténység
mindazon irányzatainak,
amelyek elsősorban azért, hogy a tiszta
monoteizmust
megőrizzék,
Jézus
Krisztusban csak olyan embert látnak, aki
különleges módon birtokolja Isten Lelkét és
akit Isten a fiává fogadott („adoptált”). ―
Tehát Jézus emberként született, és Istennek
való bűntelen odaadása által vált Krisztussá,
miután bizonyította szentségét. ― Fő
képviselői:
zsidókeresztények
az
1.
században, Szamoszatai Pál a 3. században
és Toledói Elipandus, valamint Urgeli Félix
a 8. században.]
adopcjanizm
monarchianistyczny
–
„monarchianista adopcianizmus”
adopcyjny, -a, -e [przymiotnik od: adopcja] –
adoptációs; örökbefogadási
Adoptio naturam imitatur (łac. przysposobienie
(adopcja) naśladuje naturę) [1. adopcja
(przysposobienie) naśladuje naturę, tzn. że
stosunki
między
adoptującymi
a
adoptowanymi
powinny
być
ukształtowane
na
podobieństwo
stosunków między naturalnymi rodzicami
i dziećmi. 2. zasada rzymskiego prawa
familijnego oznaczająca, iż stosunki
między
przysposabiającymi
a
przysposobionymi
powinny
być
ukształtowane na wzór stosunków między
naturalnymi rodzicami i dziećmi. 3.
Adopcja imituje naturę; poprzez adopcję
dziecko powinno nabyć takie same prawa,
jak rodzone dziecko adoptujących] – (lat.)
Adoptio naturam imitatur; az örökbefogadás
követi a természetet (az adoptálás a
természetes családi kapcsolathoz hasonló; az
adoptálás által az adoptált gyerek
-
Wersja 01 01 2017.
ugyanolyan jogokkal rendelkezik, mint a
saját gyerek)
adoptować (łc. adoptare) [1. dokonać a.
dokonywać (dokonać) adopcji; 2. uznać
wobec prawa cudze dziecko za własne;
3 zaopiekować się; 4. praw. uzyskać opiekę
nad dzieckiem w wyniku adopcji] –
adoptálni; örökbe fogadni, gyermekké
fogadni; nemessé v. lovaggá fogani; nemesi
v. lovagi rangra emelni
adoptować kogo – örökbe fogadni vkit
adoptowane dziecko – örökbefogadott v. adoptált
gyermek
adoptowanie – adoptálás, örökbefogadás
adoptowany, -a, -e – örökbefogadott; adoptált
adoptowany syn – örökbefogadott v. adoptált fiú
ador – ador v. adoreum; (növ.) tenkely [Plinius
szerint a rómaiak legrégibb gabonája]
adoracja, adorowanie (łc. adoratio ‘uwielbienie’
od
adorare
‘wielbić
modłami’)
[1. okazywanie komuś podziwu lub czci;
2. ceremonia oddawania czci Bogu lub
przedmiotom kultu religijnego; 3. cześć,
uwielbienie, zachwyt; Kośc. rz.kat. latria;
ceremonia oddawania czci boskiej; 4.
czczenie, wielbienie, np. kochanej kobiety;
5. religiozn. oddawanie czci Bogu, jego
wizerunkowi i innym przedmiotom kultu]
– 1. (lat.) adoratio, adoráció (a lat. ad os,
'szájhoz'-ból,
gör.
proszkünészisz);
bálványozás, imádat, tisztelet, hódolat,
imádás (Skolasztikus fokozatai: Latreia,
Hyperdulia, Dulia.); 2. adoráció = imádás
(latin) - Isten imádása, magasztalása,
hálaadás. Általában rövid, imával töltött idő,
többnyire az Oltáriszentség jelenlétében;
(egyh.) istentiszteletet kifejező szertartás és
testmozdulat. - 1. a perzsák leborultak,
megcsókolták a földet, az istenség lábát és
kezét. - 2. a görög-római kultúrkörben egy
istenszobor v. sír üdvözlése. Alapformája:
rendszerint fedett fejjel az összefogott
hüvelyk- és mutatóujjat a szájhoz emelték és
csókot dobtak. A másik kézzel megérintették
a tárgyat. K-i hatásra a császárok adorációja:
lábhoz borulás a térd átölelésével (vö.
Magdolna adorációja: Mt 28,9). - 3. képtípus,
melyen a Bold. Szűz Mária imádva térdel a
jászolban fekvő Kisded előtt.
102
adoracja
Najświętszego
Sakramentu
–
szentségkitétel, szentségimádás
adoracyjny, -a, -e – adorációs
Adoraim (Rechabeam zamieszkał w Jeruzalemie i
przebudował niektóre miasta w Judzie w
twierdze) – Adoráim (két domb, kettős
tisztesség, dicsőséges domb) [Erődítmény
Júdában (2Krón 11,9).]
Adoram [Biblia Warszawska: Adoram nad
pańszczyzną, Jehoszafat, syn Achiluda, był
kanclerzem; Biblia Tysiąclecia: Adoram
został przełożonym robotników pracujących
przymusowo, Jozafat, syn Achiluda, został
pełnomocnikiem; Biblia Gdańska: Adoram
był poborcą, a Jozafat, syn Ahiluda,
kanclerzem] – Adorám, Adonirám, Hadorám
(héb. ’az Úr magasztos’) [Abda fia, a
robotmunkák felügyelője Dávid (2Sám
20,24; 2Krón 10,18) és Salamon (1Kir 4,6;
5,28) uralma alatt. A szichemi győlésen
Rechabeám követe, Izr. elszakadó fiai
megkövezték (12,18).] – Adónirám (a
magasság Ura, Uram felemeltetett, fenséges; magas tisztség) [Dávid, Salamon
és Roboám magasrangú tisztviselője.
"Adórám"-nak is nevezik (2Sám 20,24; 1Kir
4,6; 12,18; 2Krón 10,18).]
adorant [1. (sztuka) w malarstwie: klęcząca
postać; 2. (religie) postać klęcząca u stóp
Jezusa lub Marii; 3. (religie) postać w
postawie modlitewnej klęcząca u stóp
Chrystusa lub Marii; 4. (sztuka)
klęcząca postać w sztuce 5. w malarstwie i
rzeźbie: postać ze złożonymi rękami
klęcząca u stóp Chrystusa lub Marii] –
adoráns; Krisztus v. Mária lábánál térdeplő,
hozzájuk imádkozó alak
adorator [mężczyzna zabiegający o względy
kobiety], adoratorka [kobieta starająca się
o czyjeś względy; wielbicielka] – udvarló,
imádó; hódolója, tisztelője, imádója vkinek;
csodáló
adoratorka – udvarló, imádó, hódoló nő
Adorna Sion thalamum [2 lutego w brewiarzu
pojawia się na chwilę Abelard – to on
napisał hymn Adorna, Sion, thalamum,
którego fragment znajduje się w jutrzni] Adorna Sion thalamum (lat. 'Sion, díszítsd a
nászszobát') [himnusz Gyergyaszentelő
Boldogasszony ünnepére. - Szerzője
Abaelard, a Le Paraclet-ktor szerzeteseinek
írta. A BR-ba nem vették be, a LH-ban a
laudes himnusza.]
adornować [upiększać, dekorować, zdobić] –
adornálni; ékesíteni
Adoro te devote [Hymn: św. Tomasz z Akwinu
(1225-1274)] – Adoro te devote (lat. 'imádlak
áhítattal')
[Aquinói
Szt
Tamásnak
-
Wersja 01 01 2017.
tulajdonított
verses
imádság
az
Oltáriszentség tiszteletére.]
adorować [1. starać się o czyjeś względy,
zachwycać się kimś 2. oddawać cześć
Bogu] – hódolni, udvarolni vkinek; tisztelni,
bálványozni, imádni vkit
adorowanie – hódolás, udvarlás, tisztelt,
bálványozás, imádat
adra – (ásványi, növényi) ér
adramatycznie – adramatikusan
adramatyczny, -a, -e – adramatikus
Adramelech (chlubny król) i Anamelech
(strapienie
króla)
[byli
bogami
Sefarwaitów. Palili oni swoich synów w
ogniu.] – Adramélek (erős király) és
Anamélek
(felhő-király)
[a
szefárvárimbeliek
bálvány
istene.
Tiszteletére tűzzel égették meg gyermekeiket
(2Kir 17,31).]
Adramelech, Adar-malik (król ognia) [1. bóstwo
w mitologii asyryjskiej i samaryjskiej,
przypominające Baala; identyfikowane z
Molochem. Centrum kultu Adramelecha
znajdowało się w mieście Sepharvaim.
Ofiarowano mu dzieci wrzucane do ognia.
Wzmiankowany w Biblii (2 Ks. Król.,
17.31). W dobie chrześcijaństwa uznany za
demona. W Raju utraconym Johna
Miltona upadły anioł, stącony przez Uriela
i Rafaela. W tradycji okultystycznej,
Prezydent Demonicznego Senatu lub
Kanclerz Piekieł. Przedstawiany z głową i
torsem człowieka, a resztą ciała muła lub
pawia. 2. anioł chóru tronów, zwykle
towarzyszący
Asmadajowi.
W
demonografii, Adramelech jest ósmym z
dziesięciu arcydemonów; jest także
wielkim kanclerzem piekła i kawalerem
Orderu Muchy, ustanowionego, jak głosi
legenda, przez Belzebuba. Wezwany,
Adramelech ukazuje się pod postacią muła
lub pawia (zob. De Plancy, Słownik wiedzy
tajemnej, s. 10, 58). W The Historty of
Magic Seligmanna demon ten jest
przedstawiony jako koń. W Drugiej
Księdze Królewskiej (17, 31) Adramelek
(Adramelech) jest bogiem Sefarwaitów z
Samaru, któremu składano ofiary z dzieci.
Adramelech
bywał
utożsamiany
z
babilońskim
Anu
i
Molochem
Ammonitów. W Raju utraconym Milton
nazywa
Adramelecha
"idolem
Asyryjczyków" (imię to pochodzi z
mitologii asyryjskiej); w tym samym
poemacie Adramelech jest upadłym
aniołem, pokonanym w walce przez Uriela
i Rafaela (VI, 460-463). W Mesjadzie
Klopstcka
Adramelech
jest
"nieprzyjacielem
Boga,
bardziej
103
podstępnym, pysznym i złośliwym niźli
sam
Szatan,
diabłem
straszliwiej
wyklętym i większym hipokrytą". Zob.
ilustrację w: Schaff, A Dictionary of the
Bible, s. 26, gdzie Adramelech jest
przedstawiony pod postacią skrzydlatego,
brodatego lwa. Na ilustracji w Słowniku
wiedzy tajemnej De Plancy'ego (s. 10)
demon ten został ukazany jako muł z
ogonem pawia.] – (démon) Adramelech,
Adramelek [1. Adar isten neve. Ezt a istent a
sefárvaimbeliek
hozták
magukkal
Asszíriából (2Kir 17,31). 2. Eredetileg Isten
trónusa mellett álló angyal, most a Tűz
Királya és Belzebúb rendjének, a Légy
Rendjének a főpapja. Páva vagy öszvér
alakjában jelenik meg. Ő a képmutatás
patrónusa. 3. az avviták Nibchaszt és
Tartakot
csináltak
maguknak,
a
Szefarvajimból valók pedig elégették
gyermekeiket
Adrameleknek
és
Anameleknek, Szefarvajim isteneinek a
tiszteletére, tűzben (2Kir. 17,31)]
Adramelech [zabił swojego ojca Sancheryba,
króla asyryjskiego] – Adramelech [megöli
saját apját, Sénahérib v. Sancherib - Sinakhi-irha - asszír királyt (Kr. e. 705-681)
(2Kir 19,37; Ézs 37,38)]
adramyteński-, -a, -ie [Dz 27, 2 - z portu
Adramytion w Myzji. "Arystarch" - ten sam
co w Dz 19,29 i Dz 20,4; Kol 4,10; Flm 24.]
– Adramittium- i
Adramytion w Myzji [Biblia Warszawska:
Wsiedliśmy więc na statek adramyteński,
który miał płynąć do portów azjatyckich, i
wyruszyliśmy w drogę w towarzystwie
Arystarcha, Macedończyka z Tesaloniki;
Biblia Tysiąclecia: Wsiedliśmy na okręt
adramyteński, płynący do portów Azji, i
odpłynęliśmy. Był też z nami Arystarch,
Macedończyk z Tesaloniki. Biblia Gdańska:
Tedy wsiadłszy w okręt Adramiteński, mając
płynąć podle krain Azyi, puścili się od
brzegu, a był z nami Arystarchus,
Macedończyk z Tesaloniki (Dzieje 27:2)] –
Adramittium [Kisázsiai kikötőváros Misia
tartományban, az "Ázsia" nevű római
tartomány északi részében (ApCsel 27,2).]
adrenalina (łc. ad ‘do, przy’ + renes ‘nerki’) [1.
hormon rdzenia nadnerczy, w zwiększonej
ilości
wydzielany
w
sytuacjach
stresowych; 2. fizjol. hormon wydzielany
przez rdzeń nadnerczy; powoduje
podniesienie poziomu cukru we krwi,
wzrost ciśnienia skurczowego krwi oraz
zahamowanie skurczów mięśni gładkich,
m.in. mięśni dróg oddechowych] –
adrenalin
(a véreloszlást
szabályozó
mellékvesevelő-hormon); mellékvesekéreg
kiválasztotta, mesterségesen (vegyileg) is
-
Wersja 01 01 2017.
előállított
hormon
[kristályos
bázis,
vérzéscsillapító, vérbe fecskendezve a
szívműködést fokozza]
adrenalinowy, -a, -e – adrealinadrenergiczny, -a, -e (łc. ad + renes) [1. w
fizjologii: działający dzięki adrenalinie lub
noradrenalinie] – adrenergikus
adrenergiczny
układ
[fizjol.
część
autonomicznego układu nerwowego, w
której rolę przekaźnika pełni adrenalina
(epinefryna)
lub
noradrenalina
(norepinefryna), uwalniana w synapsach
adrenergicznych
na
zakończeniach
zazwojowych włókien współczulnych;
zalicza się do niego również rdzeń
nadnerczy; u.a. podwyższa tętnicze
ciśnienie krwi, rozszerza oskrzela i
źrenice.] – adrenergikus receptorok
Adreniat Reqnum Tuum [Przyjdź Królestwo
twoje.] – (lat.) Adreniat Reqnum Tuum;
Jöjjön el a Te királyságod (országod)! [Jöjjön
el a te országod, legyen meg a te akaratod. –
Adveniat regnum tuum: Fiat voluntas tua,
sicut in caelo et in terra.]
adrenokortykotropina,
hormon
adrenokortykotropowy, kortykotropina,
ACTH (łc. ad + renes + kortykotropina cortex ‘kora’ + gr. trópos ‘zwrot, kierunek’)
[1. hormon przedniego płata przysadki
mózgowej uwalniany pod wpływem CRHkortykoliberyny
(neurohormony
podwzgórza). Pod względem chemicznym
jest to polipeptyd zbudowany z 39
aminokwasów. 2. fizjol. zobacz ACTH,
kortykotropina; hormon wytwarzany
przez przedni płat przysadki mózgowej,
pobudza korę nadnerczy do wydzielania
hormonów; wpływa na przemianę cukrów,
białek i równowagę elektrolityczną;
stosowany jako lek przeciwreumatyczny,
przeciwalergiczny i przeciwzapalny] –
adrenokortikotrop
hormon,
szintetikus
mellékvese
glukokortikoid
(prednizon,
metilprednizolon,
bétametazon,
dexametazon)
[Az
ACTH
egy
fehérjetermészetű hormon, amit az állatok
agyalapi mirigyeiből vonnak ki; szintetikus
analógok is elérhetők.]
adres (fr. adresse) [1. określenie miejsca
zamieszkania; 2. ciąg znaków kierujący na
czyjąś stronę w sieci komputerowej; 3.
dokładnie
określone
miejsce
przechowywania danych w pamięci
elektronicznej; 4. miejsce zamieszkania
lub pobytu; miejsce siedziby firmy,
instytucji. 5. infor. zbiór symboli (znaków,
bitów), który umożliwia dotarcie do jednej
z wielu przestrzeni adresowych; a. pamięci
określa dostęp do komórki pamięci, a.
104
sieciowy określa komputer w sieci, a.
internetowy
(poczty
elektronicznej)
umożliwia identyfikację użytkownika
Internetu] – adressz; cím, lakcím (lakásé),
címzés [na mój adres: címemre; pod czyim
adresem: vkire vonatkoztatva; to jest pod
twoim adresem: ez neked szól]; felirat,
(közös) köszönőirat, üdvözlő irat; (inf.)
address, cím [1. Az Interneten belül a
számítógépeket, illetve a számítógépes
erőforrásokat azonosító cím. A kapcsolódó
gazdagépek millióinak egyedi IP címe, az
Internet felhasználóinak pedig egyedi email
címe van, amely lehetőséget ad arra, hogy a
levelesládákba
elektronikus
üzenetet
lehessen küldeni. Az ilyen címeket a
tartományi névrendszernek megfelelően
használhatjuk. Lásd még: e-mail-cím,
Internet-cím.
2.
hálózatba
kötött
számítógépek hívószáma vagy betűkódja, ill.
a felhasználók elektronikus postafiókjának
címe; 3. hálózatba kötött számítógépek
hívószáma vagy betûkódja, illetve a
felhasználók elektronikus postafiókjának
azonosítója]
adres bibliograficzny, wydawniczy [informacja o
wydawcy, miejscu i czasie wydania
utworu] – kiadói címke
adres błędny – téves cím
adres dziękczynny – köszönőirat
adres elektroniczny [to termin prawniczy,
którego definicja zawarta jest w ustawie
dnia 18 lipca 2002 roku o "świadczeniu
usług drogą elektroniczną" (Dz. U. z 2002
r. Nr 144, poz. 1204). Adres elektroniczny
to
oznaczenie
systemu
teleinformatycznego
umożliwiające
porozumiewanie się za pomocą środków
komunikacji
elektronicznej,
w
szczególności poczty elektronicznej.] – ecím; elektronikus cím: [email protected]
adres ethernetowy (z angielskiego Ethernet
address) [48-bitowy adres sieci Ethernet,
odnoszący się do określonego interfejsu
sieciowego albo oznaczający rozgłaszanie
(same jedynki) lub rozsyłanie (nie we
wszystkich sieciach Ethernet)] – Ethernetcím
adres internetowy, elektroniczny [zob. adres w
zn 3.] – internetes cím; Internet-cím [Az
Internetre
kapcsolt
számítógépek
felhasználóit azonosító cím, amelynek
szinonímája az e-mail-cím. Általában annak
a számítógépnek, felhasználónak a címe,
amely/aki az Interneten megtalálható.]
adres IP [1. liczba nadawana interfejsowi
sieciowemu,
grupie
interfejsów
(broadcast, multicast), bądź całej sieci
komputerowej opartej na protokole IP,
-
Wersja 01 01 2017.
służąca identyfikacji elementów warstwy
trzeciej modelu OSI – w obrębie sieci oraz
poza nią (tzw. adres publiczny). 2. w
obecnym standardzie IPv4 jest to 32
bitowa liczba (od 0 do 4294967295)
wykorzystywana
do
adresowania
urządzeń sieciowych. Najpopularniejszy
zapis to zapis dziesiętny 168.1.255.3
przedstawiający cztery liczby oddzielone
kropkami, tak wygląda zapis binarny
10101000 00000001 11111111 00000011. W
tym standardzie adresy są podzielone na
klasy, w każdej z trzech pierwszych klas
wydzielono adresy prywatne które mogą
być wykorzystywane do adresowania sieci
wewnętrznych co pozwala przedłużyć
żywotność kończącej się puli wolnych
adresów w tym standardzie] – IP-cím
(Internet Protocol-cím) [1. egy egyedi
hálózati azonosító, amelyet az Internet
Protocol
segítségével
kommunikáló
számítógépek
egymás
azonosítására
használnak. 2. Olyan azonosító adat,
amellyel az Internetbe kötött számítógépek,
úgynevezett gazdagépek (host) bármelyikét
egyértelműen azonosítani lehet. Ez az
azonosító négy számból áll, amelyeket
egymástól pont választ el (például
198.128.252.4). A felhasználó normális
esetben nem látja ezt a számnégyest: ehelyett
a gazdagép nevét használja, mivel az
emberek könnyebben megjegyzik a neveket,
mint a számokat (lásd telefonszám). Az
egyes számítógépek aztán az IP-cimek és a
nevek közti megfeleltetést egy adatbázis
segítségével végzik el. Ez azért is jó, mert
így egy számítógép a hálózaton belül
fizikailag
szabadon
mozgatható
(ha
szükséges) anélkül, hogy az állandó
számváltozást a felhasználónak nyomon
kellene követni. 3. Internet Protokoll cím, 32
bites
bináris
szám
(IPv4),
amely
egyértelműen azonosítja az internetre
kapcsolódó számítógépeket. A jövőben 128
bitre térnek át (IPv6).]; IP address [az
Internet hálózathoz kapcsolt gépek egyedi
azonosítója; a jelenlegi IPv4 szabvány szerint
négy, pontokkal elválasztott decimális
számból áll (ezek értéke 0 és 255 között
lehet); mivel az IP címek az Internet gyors
növekedése miatt fogytán vannak, ezért
szükségessé
válik
a
címtartomány
kiterjesztése]; IPv6 [nemzetközi bevezetés
alatt levő új internet protokoll, mely a
jelenlegi
IPv4-et
fogja
felváltani,
kiküszöbölve annak több problémáját,
melyek az időközben megnövekedett igények
miatt keletkeztek; fontosabb újdonságai: 32
bites helyett 128 bites IP címek,
nagyságrenddel gyorsabb átvitel lehetősége,
105
nagyobb
adatbiztonság,
garantált
sávszélesség multimédia alkalmazásokhoz ]
adres jubileuszowy – üdvözlő felirat
adres nieczytalny – olvashatatlan cím
adres nieprawiedłowy – rossz cím
adres pocztowy – levelezési cím
adres poczty elektronicznej, (ang.) electronic mail
address [adres poczty elektronicznej,
umożliwiający przesyłanie wiadomości
internetowych poprzez sieć komputerową,
w
tym
Internet.
Adres
poczty
elektronicznej składa się z identyfikatora
użytkownika, znaku @ oraz pełnej nazwy
domenowej serwera poczty elektronicznej,
np. adres "[email protected]"
odpowiada
kontu
użytkownika
"jan.kowalski", założonemu na serwerze
"wsb.poznan.pl".
Adres
poczty
elektronicznej
może
składać
się
maksymalnie z 255 znaków.] – e-mail-cím
[Az elektronikus levelezésnél használt cím,
amely egy, a hálózatba (Internetre) kapcsolt
számítógépen lévő felhasználót azonosít. Az
Internetre
kapcsolódó
számítógépek
mindegyike egy egyedi, mindenki mástól
megkülönböztethető, négy számból álló,
úgynevezett IP címet kap (pl.: 157.181.6.1),
amely bizonyos szintû hierarchiát tükröz.
Ennek a numerikus IP címnek általában
megfelel egy szintén hierarchikusan
felépített név is (mivel az emberek inkább
megjegyzik a neveket, mint a számokat; a
fenti
példában:
ktud.elte.hu).
Egy
többfelhasználós számítógépen minden
egyes
felhasználónak
külön
neve
(azonosítója, amivel bejelentkezik) van, ezért
az egyes felhasználókat az Interneten az
azonosítójukból és annak a gépnek az IP
címéből álló teljes cím határozza meg,
amelynek használói. Az azonosítót és a gép
IP címét a @ (kiejtése: kukac, esetleg
majomfarok vagy bejgli) jel választja el
egymástól. A fenti példánál maradva:
azonosító@ktud.elte.hu.]
adres powitalny – hódoló felirat
adres prywatny – otthoni cím
adres służbowy – munkahelyi cím
adres telegraficzny – távirati cím; táviratcím;
sürgönycím
adres tymczasowy – ideiglenes lakcím; ideiglenes
lakhelye
adres zamieszkania – lakcím
adres zwrotny [adres, pod który ma być
zwrócona
przesyłka
niedoręczona
adresatowi] – válaszcím
adresa [adres] – [Słowniczek języka śląskiego]
adressz; cím, lakcím
-
Wersja 01 01 2017.
adresacja [w informatyce: przydzielanie adresu
IP] – IP cím adás v. juttatás
adresant (adres) [1. osoba wysyłająca list;
nadawca; 2. nadawca przesyłki lub
informacji], adresantka – feladó, címző
(ffi/nő)
adresarka [maszyna do drukowania adresów] –
címleírógép
adresat [odbiorca; 1. osoba, do której jest
adresowany list, przesyłka itp.; 2. grupa
osób, określone środowisko, do którego
kierowana
jest
wypowiedź,
utwór
literacki, filmowy itp.; 3. ten, do którego
coś się kieruje; odbiorca przesyłki lub
informacji.], adresatka – címzett (ffi/nő)
adresat nieznany – a címzett ismeretlen
adresatywny – adresszatív-; udvariassági formula
[czasownik
adresatywny;
forma
adresatywna; predykat adresatywny;
zwrot adresatywny]
adresik [zdrobnienie od: adres] – címecske
adresograf [urządzenie do drukowania adresów;
adresarka] – címleírógép; címnyomtató
berendezés
adresografia [1. metoda drukowania adresów na
przesyłkach; 2. dział przedsiębiorstwa
zajmujący się gromadzeniem danych na
temat osób i instytucji] – címnyomtatási
eljárás; vállalati adatgyűjtő osztály
adresomania [mania składania adresów (pism
zbiorowych wystosowanych do władz lub
osób wybitnych, zajmujących wysokie
stanowisko)] – cím mánia; címhalmozási
kényszer
adresować (adresuje) [1. umieszczać adres na
przesyłce; 2. kierować, stosować lub
odnosić coś do kogoś]; adressować –
adresszálni; címezni, megcímezni; szavait
intézi vkihez v. adresszálja vkinek
adresować co do kogo – címezni vmit vkinek
adresować coś – megcímezni vmit
adresować do kogo przemowę – beszédet intéz
vkihez
adresować list, kopertę, paczkę – levelet, borítékot,
csomagot címezni v. megcímezni
adresować się (s.v. adresować) – címzi magát
adresowanie – címzés, megcímzés; adresszálás
adresowanie względne (z angielskiego relative
addressing)
[adresowanie
względem
aktualnej wartości licznika rozkazów,
stosowane
w
rozkazach
skoków,
pozwalające zaoszczędzić etykiet w
asemblerze przy skokach na odległość
kilku rozkazów] – (ang. relative addressing)
relatív címzés
adresowo – címre vonatkozóan
106
adresowy, -a, -e [związany z adresem, dotyczący
adresu] – cím-, címre vonatkozó, címekre
vonatkozó
adria [tkanina wełniana ze skośnymi prążkami]
–
adria
szövet;
haránt
csíkozású
gyapjúszövet [Közepes súlyú, puha fogású
gyapjúszövet, jellemzői a finom átlós,
enyhén nemezelt
bordák.
Levezetett
atlaszkötésben készül, átlós ripsz hatású,
férfiöltönyök, valamint női ruhák és
kosztümök készítésére használják. Egyes
valódiselyem-szöveteket is neveznek így. Az
elnevezés az adria kötésből ered.]
adria (splot) [1. pochodny splotu atłasowego
stworzony przez wzmacnianie kilku
wiążących punktów w podstawie splotu
atłasowego. Jego struktura jest podobna
do rypsu ustawionego pod kątem. Głównie
wykorzystywany
w
wełnianych
dzianinach. 2. O średniej masie wełniany
materiał, który jest miękki w dotyku,
rozpoznawalny przez delikatne, ustawione
pod kątem przestrzenie, jest lekko
spilśniony. Tkany pochodnymi splotu
atłasowego: a., granit albo ustawiony pod
kątem ryps, jest używany na garnitury i
damskie kostiumy wizytowe i sukienki.
Czasami wykonany jako materiał z
naturalnego jedwabiu. Nazwa wywodzi się
od a. splot.] – 1. adria kötés [Néhány
további
kötésponttal
megerősített
atlaszkötés. Szerkezete hasonlít az átlós
ripszkötésre.
Főleg
gyapjúszöveteknél
használatos.]; 2. adria szövet [Közepes
súlyú, puha fogású gyapjúszövet, jellemzői a
finom átlós, enyhén nemezelt bordák.
Levezetett atlaszkötésben készül, átlós ripsz
hatású, férfiöltönyök, valamint női ruhák és
kosztümök készítésére használják. Egyes
valódiselyem-szöveteket is neveznek így. Az
elnevezés az adria kötésből ered.]
Adrian [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od imienia cesarza Hadriana,
łac. "Hadrianus", czyli "pochodzący z
Hadrii"
lub
"z
regionu
morza
Adriatyckiego".] – Adrián [latin eredetű
férfinév, a Hadrianus névből származik.
Jelentése: (a Velence tartományban levő)
Hadria városából való, azaz: hadriai.
Korábbi alakváltozatának felel meg az
Adorján név. Női párja: Adriána.]; Adorján
ADRIAN, ADRIENNE, ADRYAN [luźny,
niewcięty, opadający swobodnie w
szerokich z tyłu fałdach strój kobiecy.
Modny na zachodzie w pierwszej ćwierci
XVIII wieku.] – bő, zárt, szabadon eső,
hátul redőzött női viselet nyugaton, a XVIII.
sz. első negyedében
Adriana – Adriána [női név a latin eredetű Adrián
férfinév női párja], Adrienn
-
Wersja 01 01 2017.
Adrianna, Adriana [imię żeńskie; żeński
odpowiednik imienia Adrian. Jest to
łacińskie imię żeńskie pochodzące od
męskiego Hadrian lub Adrian, to znaczy
należący do miasta Hadrii w Picenum
(Włochy).] – Adrianna
Adrianek – az Adrián beceneve
adrianopolski, -a, -ie – adrianápolyiAdrianopolski traktat [1. traktat kończący
zwycięską dla Rosji wojnę z Turcją (18281829), zawarty 1829 w Adrianopolu
(obecnie Edirne); 2. Pokój adrianopolski w
1713 roku – traktat pokojowy, zawarty 24
czerwca 1713 w Adrianopolu pomiędzy
Carstwem
Rosyjskim
a
Imperium
Osmańskim.] – adrianápolyi béke (1829
szept. 14.)
adrianowy, -a, -e – adriánAdrianowy kapelusz – Adrián kalap
adriatycki [przymiotnik od: Adriatyk] – adriai
[Morze Adriatyckie = Adriatyk: Adriaitenger]
Adriatyk [Morze Adriatyckie; morze u
południowych wybrzeży Europy] – Adria
v. Adriai-tenger
Adriatyk [Biblia Warszawska: A gdy nas unosiło
po Adriatyku już czternastą noc, około
północy zdawało się żeglarzom, że się ku
nim zbliżą jakiś ląd; Biblia Tysiąclecia:
Kiedy zapadła czternasta noc, a nas rzucało
po Adriatyku, zdawało się około północy
żeglarzom, że zbliżają się do jakiegoś lądu;
Biblia Gdańska: A gdy przyszła noc
czternasta, a myśmy się błąkali po morzu
Adryjatyckiem, około północy zdało się
żeglarzom, iż się im okazywała niektóra
kraina.] – (földr.) ADRIA (vagy Adriaitenger) (népességben gazdag) [A Földközitenger egyik része, melynek határa nyugaton
Itália, Szicília és Málta, keleten pedig
Dalmácia, Macedónia és Akhája volt
(ApCsel 27,27).]
adrymina – adrimin
adscriptici [przypisańcy] – (hist.) szabad paraszt
ADS (ang. Alternative Data Stream) – ADS
(Alternative Data Stream = Alternatív
adatfolyam) [1. NTFS fájlrendszerben olyan
adatfolyam,
ahol
egy
néven
több
állományrész tárolása történik meg. Speciális
programmal kezelhető az ADS. 2. Az
alternatív adatfolyamok (ADS) lehetővé
teszik egy fájl csatolását több adatfolyamhoz.
Például a szöveg.txt nevű fájl tartalmazhat
egy ADS-t szöveg.txt:titok.txt néven
(fájlnév:ads formátumban), amit csak az
ADS név ismeretében vagy speciális
fájlkezelő programokkal lehet elérni. Az
alternatív adatfolyamok nem fedezhetőek fel
107
a fájl méretének vizsgálatával, de elvesznek
az eredeti fájl törlésével, illetve mikor a fájlt
ADS-t nem támogató meghajtóra másolják
(például egy FAT partícióra, floppy lemezre,
hálózati megosztásra). Bár az ADS hasznos
szolgáltatás, észrevétlenül csökkentheti a
szabad területet.]
ADS (Active Directory Service) - (Usługa
aktywnych katalogów) [Jest zaawansowaną
usługą katalogową wbudowaną w wersję
5.0 systemu Windows NT, której
zadaniem jest ułatwienie skalowania
Internetu. Wszystkie zasoby przyłączone
do sieci są rejestrowane w katalogu
centralnym jako "obiekty". Taki sposób
centralizowania ułatwia znacznie dostęp
do większości zasobów i zarządzanie
nimi.] – ADS (Active Directory Service)
adscriptus glebae [przypisany do ziemi] – (lat.)
glebae adscriptus; röghöz kötött
ADSL, Asymmetric Digital Subscriber Line
(ang.
asymetryczna
cyfrowa
linia
abonencka) [1. to technika umożliwiająca
asymetryczny
dostęp
do
sieci
teleinformatycznych a w tym do Internetu
i będąca odmianą DSL. Asymetria polega
tutaj na tym, iż przesyłanie danych do
użytkownika (z Internetu) jest szybsze od
odwrotnego transferu. Technologia ta
stworzona
została
z
myślą
o
użytkownikach częściej odbierających
dane (np. ze stron internetowych) niż
wysyłających dane (np. posiadających
serwer internetowy). 2. Technologia
cyfrowej linii telefonicznej, pozwalająca
na połączenie z Internetem. Nazywa się
„asymetryczną”, gdyż połączenie „tam”
odbywa się z szybkością 64 Kb/s, a
„stamtąd” do 6 Mb/s.] – ADSL
(Asymmetric Digital Subscriber Line –
vagyis „aszimmetrikus digitális előfizetői
vonal”) [1. egy kommunikációs technológia,
ami a hagyományos modemeknél gyorsabb
digitális adatátvitelt tesz lehetővé a csavart
rézérpárú telefonkábelen.
Az ADSL
jellemzője a DSL megoldásokon belül, hogy
a letöltési és a feltöltési sávszélesség aránya
nem
egyenlő
(vagyis
a
vonal
aszimmetrikus),
amely
az
otthoni
felhasználóknak
kedvezve
a
letöltés
sebességét helyezi előnybe a feltöltéssel
szemben, általában 8:1 arányban. 2.
Nagysebességű
digitális
adatátviteli
technológia hagyományos vagy ISDN
telefonvonalon, 384-1500 kbit/s letöltési és
64-384 kbit/s feltöltési sebességgel. 3.
hagyományos telefonhálózatok gyorsítására
alkalmas u.n. "DSL" technológiák egyike; az
ADSL-nél a jel maximális sebessége az
előfizetők irányába és visszirányba eltérő és
-
Wersja 01 01 2017.
az előfizető lakóhelyének az elosztóhoz
viszonyított távolságá- tól is függ (pl. 1,5...6
Mbps-ig / 640 kbps-ig); a technológia
aránylag költséges, mert úgy a központi, mint
az előfizetői oldalon műszaki beavatkozást
igényel;
esetenkint
lehetséges
fenti
kapacitásnak csak egy részét bérelni; jelentős
árcsökkenés a rendszerek, majd a modemek
szabványosításától várható; egyik ilyen
szabvány- javaslat az Universal ADSL, mely
az elosztó és az ügyfél között 1,5Mbps/512
Kbps sebességet szabványosít, míg egy
másik
2Mbps/640Kbps-t; az
ADSLtechnológia
bevezetése
európaszerete
folyamatban
van;
Svédország
egész
telefonháló- zatát ADSL-re állítja át; magyar
nagyvárosokban t.k. a "TVNET" szolgáltató
kínál ADSL hozzáférést; ugyanakkor
helyenkint az olcsóbb DSL-technológia a
DSL-Lite bevezetése is várható]
adsorbat (ang. adsorbate od adorb ‘adsorbować’)
[1. substancja ulegająca zagęszczeniu w
procesie adsorpcji; 2. fiz., chem. gaz lub
ciecz, która w procesie adsorpcji gromadzi
się na adsorbencie] – adszorbátum
adsorbcja [(fizyka) powierzchniowe zagęszczanie
się substancji na granicy dwu faz (np.
stałej i gazowej)] – adszorbció (elnyelődés)
[gáz, gőz vagy folyadékok megkötődése egy
szilárd felületen]
adsorbent (ang. od adorb) [1. substancja, na
której powierzchni zachodzi adsorpcja; 2.
fiz., chem. ciecz lub ciało stałe, na której
powierzchni gromadzi się adsorbat w
procesie adsorpcji] – adszorbens [Többnyire
nagy fajlagos felületű szilárd anyag, amely
gázelegyekből, folyadékelegyekből, vagy
oldatokból egyes komponenseket (pl.
levegőszennyező
vagy
vízszennyező
anyagokat) adszorpció révén, a felületén
koncentrálni, felhalmozni képes.]
adsorber (ang. od adorb) [1. urządzenie służące
do oddzielania składników z mieszaniny
gazowej lub ciekłej; 2. fiz., chem. aparat do
przeprowadzania adsorpcji, wypełniony
adsorbentem, przez który przepuszcza się
określony gaz lub ciecz] – adszorber [1.
Berendezés az adszorpció, és a deszorpció
kivitelezésére, amelyben a gázelegy, vagy
folyadékelegy,
vagy
oldat
egyes
komponenseit megkötő, nagy fajlagos
felületű szilárd anyagot helyeznek el
(adszorbens). 2. adszorpciós készülék;
adszorbenst tartalmazó, henger alakú torony
v. tartály.]
adsorbować (ang. absorb) [wiązać cząstki cieczy
lub gazu; dokonywać adsorpcji; 2. fiz.,
chem. przeprowadzać proces adsorpcji] –
(lat.) adszorbeálni;
szilárd anyag
108
cseppfolyós v. gáznemű anyagot a felületén
leköt
adsorbowanie - adszorbeálás;
szilárd anyag
cseppfolyós v. gáznemű anyagot a felületen
való lekötődése
adsorpcja (ang.
adsorption
wg absorption
‘absorpcja’ od adsorb) [1. fiz., chem.
zjawisko, które zachodzi na granicy
dwóch substancji, gdy adsorbat gromadzi
się na adsorbencie; rodzaj a. zależy od sił,
jakie działają pomiędzy cząsteczkami
adsorbatu i adsorbenta: a. chemiczna gdy w warstwie powierzchniowej tworzą
się wiązania chem., a. fizyczna - gdy
oddziaływanie powodowane jest siłami
międzycząsteczkowymi z zachowaniem
odrębności
substancji;
proces
a.
przeprowadza się w adsorberach; a. ma
zastosowanie w procesach oczyszczania i
rozdzielania mieszanin oraz stanowi
podstawę zobacz chromatografii; 2.
wiązanie cząsteczek cieczy lub gazu przez
ciało stałe] – (lat.) adszorpció; felszívódás,
gázoknak v. oldott anyagoknak a szilárd
anyag felületén történő megkötése
adsorpcyjny, -a, -e – adszorpciós
adstrat [językozn. język, który w wyniku
bilingwizmu
(dwujęzyczności)
danej
społeczności zaopatruje drugi język w
wiele zapożyczeń strukturalnych, czyli
kalek językowych] – adsztrátum (eredete a
latin adstratum, az ad- ’mellette-’ és a
stratum ’réteg’ szavakból; más források
szerint az a(d)sternere ’kiterít’ szenvedő
melléknévi igeneve) [a nyelvészetben
használatos szakkifejezés, amely két
szomszédos nép nyelvének egymásra
gyakorolt hatását, illetőleg nyelvcsere során
az eredeti nyelv nyomait jelenti a felvett
nyelvben.]
adstrat językowy – (gram) nyelvi adsztrátum
adstringentia (środki ściągające) – adstringentia
(lat., összehúzó szerek) [olyan orvosi szerek,
melyek az emberi test szöveteinek nagyobb
tömöttséget,
összefüggést,
szívósságot
kölcsönöznek]
adstryngencja [1. miara skłonności garbnika do
wiązania się z białkiem skóry. Są to
właściwości ściągające, charakterystyczne
dla garbników roślinnych. Inaczej
powinowactwo chemiczne garbnika do
skóry. 2. (technika) w garbarstwie właściwość
ściągania
skóry
charakterystyczna
dla
garbników
roślinnych] – (lat.) asztringencia; a bor
csersavtartalma miatt érzett összehúzó hatás
a szájban
adsum [jestem obecny; (1.1) być w jakimś
miejscu, przebywać gdzieś (w domyśle:
-
Wersja 01 01 2017.
tutaj); (1.2) przychodzić, przybywać na
wezwanie; (1.3) przychodzić z pomocą,
być pomocnym] – (lat.) adsum; „Imhol
vagyok!” [1. latinban adsum: jelen vagyok;
de idővel más jelentése is lett: segítségére
vagyok neki; s akkor már: adsum alicui;
magyarban a jelen vagyok kifejezésének ez a
jelentésfejlődése nem állott be, azért nem
lehet mondani: jelen vagyok valakinek; 2.
Adsum! Kész vagyok!]
ADT Abstrakcyjny typ danych (ang. Abstract
data type - ADT) [jest to tworzenie i
opisywanie w formalny sposób typów
danych tak, że opisywane są jedynie
własności
danych
i
operacji
wykonywanych na nich (a nie przez
reprezentację danych i implementację
operacji).] – (ang.) ADT, Abstract Data
Type; absztarkt addatípus
adular [minerał
z grupy krzemianów,
przezroczysta i bezbarwna odmiana
skalenia potasowego. Należy do minerałów
rzadkich. Nazwa pochodzi od gór Adula w
Alpach (okolice Przełęczy Św. Gotharda w
Szwajcarii).] – (ásv.) adular; holdkő; a
szilikátok
osztályából
[az
ortoklaszföldpátnak
legtisztább
faja;
káliumaluminium-szilikát drágakő. - Átlátszó v.
áttetsző kristályként fordul elő. Az első
példányt egy pap, P. Pini találta a Szt
Gotthárd-hegység (Svájc) Adula nevű
hegyén (innen a név).]
adulatio [pochlebstwo] – (lat.) adulatio; hízelgés
Adulatio vitiorum altrix [Pochlebstwo żywicielką
wad.] – (lat.) Adulatio vitiorum altrix; baj
hízelegni az eltartónak
Adulationi foedum crimen servitutis, malignitati
falsa
species
libertatis
inest
[W
pochlebstwie tkwi zbrodnicza cecha
niewoli, w złośliwości fałszywy pozór
wolności (Tacyt)] – (lat.) Adulationi foedum
crimen servitutis, malignitati falsa species
libertatis inest. (Hízelgésben élni a rabság
bűnös vonása, rosszakaratban a szabadság
hamis látszata.) (Tacitus)
adulator [dawniej pochlebca] – talpnyaló, hízelgő
Adulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas
sera est ad discendum [młodość jest czasem
nauki, ale żaden wiek nie jest zbyt późny
do podjęcia nauki.] – (lat.) Adulescentia est
tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad
discendum; az ifjúság a tanulás ideje, de
idősebb korban sem késő a tanulni; jó pap is
holtig tanul
Adullam [miasto biblijne położone w Szefeli w
górach Judei nad doliną Wadi as-Sur (Joz
15:35). Znane głównie z Jaskini Adullam,
gdzie ukrywał się król Dawid (2Sm 23:13).
W mieście mieszkał Chira Adullamita,
109
towarzyszem Judy (Rdz 38:1, 2, 12, 20).
Potem zostło zdobyte przez wojska
Jozuego i zostało przydzielone plemieniu
Judy (Joz 11:1-15; 12:15; 15:33-35). Za
czasów Dawida było wojskową bazą
wypadową do bitew z Filistynami (2Sm
5:17, 18; 1Kn 11:15-19; 12:16). Miasto
należało
do 15
warownych
miast
odbudowanych przez Roboama (2Kn 11:512; Neh 11:30).] – Adullam (a nép
igazságossága; visszalépés, menekülés;
pihenőhely) [1. kanaanita város a Juda törzs
területén fekvő sikságon, a Juda hegy
aljában, Jeruzsálem és a mai Bet Dzsibrin
közt. Az A.-barlangban időzött Dávid
hosszabb ideig (1. Sam. 22. 1.) Saul üldözése
elől keresvén menedéket. 2. Júda északi,
dombos vidékének egyik városa; Dávid a
város melletti számos barlang egyikében
rejtőzött el (1Sám 22,1).]
adulterium
[dawniej:
cudzołóstwo,
czyli
stosunek płciowy z cudzą żoną lub
cudzym mężem] – (lat.) adulterium;
házasságtörés
adulteryn – házasságtörő
Adummim [Następnie granica ta wznosi się od
doliny Achor ku Debirowi, skręca na
północ do Gilgal, które leży naprzeciwko
wzniesienia Adummim na południe od
rzeki; dalej granica przechodzi wzdłuż
wód En-Szemesz, a kończy się w EnRogel. (Joz. 15:7)] – Adummim (magaslat a
vörös földön; a vörösök, vörös emelkedő)
[Hágó a Jeruzsálemből Jerikóba vezető úton
(Józs 15,7; 18,17).]
A-dur – (zene) A-dúr
adut, as – adu, adut; döntő elv, visszavágás; a
többit ütő kártya
Advanced Systems Format (ASF; dawniej
Advanced Streaming Format) [kontener
multimedialny stworzony przez firmę
Microsoft
na
potrzeby
platformy
Windows
Media.
Format
ASF
wykorzystywany jest najczęściej do
przechowywania
strumieni
danych
zakodowanych za pomocą Windows
Media Audio (WMA) i/lub Windows
Media Video (WMV). ASF jest objęty
patentem i według obowiązującej licencji
nie jest możliwa konwersja plików ASF do
innego formatu. Dodatkowo w związku z
restrykcjami patentowymi, użytkownicy
innych systemów operacyjnych niż
Windows nie mogą odtwarzać tych
plików.] – 'ASF ('Advanced Streaming
Format,
megközelítő
fordításban
Előrehaladott v. Fejlett Folyam Formátum)
[1. A Microsoft által kifejlesztett audió és
videó formátum az interneten történő
-
Wersja 01 01 2017.
sugárzásra.
2.
a
Microsoft
által
szabadalmazott digitális audio/digitális videó
csomagoló (konténer), amit különösen a
média folyamok továbbítására szántak.
(Később átnevezték Advanced Systems
Format-ra, ami Fejlett Rendszer Formátumot
jelent). Az ASF része a Windows Média
keretrendszernek. Az ASF formátum csupán
az az audio/videó tartalom struktúráját
határozza meg, de azt nem, hogy az
audio/videó folyamok hogyan vannak
kódolva. Alapjában véve ez azt jelenti, hogy
tulajdonképpen szinte bármilyen kodekkel
kódolt audio/videó információ szerepelhet
ASF formátumú fájlokban. Ez hasonló
funkció, mint amit a QuickTime formátum,
vagy az Ogg formátum valósít meg. Az ASF
formátum sorosított objektumokra épül,
amelyek lényegében ún. GUID jelzővel
azonosított byte-sorozatok.]
Advanced Transfer Cache, ATC [Zastosowanie
ulepszonej podręcznej pamięci cache
(Advanced Transfer Cache) zwiększyło
wydajność procesora.] – (ang.) advanced
transfer cache [A Coppermine kódnevű
Pentium III processzorokban alkalmazott,
256 Kbyte Advanced Transfer Cache
másodszintű (L2) memória, a processzor
sebességével működő cache, amely 256 bites
összeköttetésben áll a processzor magjával,
szemben a Katmai 64 bitjével. Ezzel elérték,
hogy minden második órajelütemben
32 byte-nyi adatot képes átvinni. Csökkent a
másodlagos gyorsítótár késleltetése is,
méghozzá
a
Katmainál
alkalmazott
egynegyedére.]
Adware [rodzaj (i typ) licencji oprogramowania.
Adware
jest
oprogramowaniem
rozpowszechnianym za darmo, ale
zawierającym
funkcję
wyświetlającą
reklamy.] – Adware-ek (reklámprogramok)
[1. Olyan – nagyrészt kéretlen – hirdetéseket
közvetítenek a felhasználónak, amelyek más
programok felületén vagy önálló ablakokban
jelennek meg. Azokat a programokat is
adware-eknek nevezik, amelyek szabadon
használhatók, ha elviseljük, hogy közben
hirdetéseket kell nézegetnünk, ezért az előző
mondatban
említett
típust
megkülönböztetésül
szokás
még
parazitaprogramnak, illetve webes kötődés
esetén parasiteware-nek is nevezni, mivel
úgy függ az őt „éltető” programtól vagy
webhelytől, ahogyan a biológiai élősdiek a
gazdaszervezettől. 2. Reklámprogramnak
(angolul: adware) nevezzük az olyan,
interneten terjedő számítógépes programok
összességét, amelyek célja, hogy egy
terméket, számítógépes programot, annak
készítőjét vagy egy céget reklámozzanak.]
110
Adveniat regnum Tuum [Przyjdź Królestwo
Twoje. (Prośba z modlitwy Pańskiej)] –
(lat.) Adveniat regnum Tuum; Jöjjön el a te
országod! (Miatyánk)
adverbium, adwerbium [przysłówek] – (lat.)
adverbium; határozó
Adversae res admonent religionem [przeciwności
uczą pobożności] – (lat.) Adversae res
admonent religionem; - "A nyomor imára
tanít."
Adversas res liviores facit amicitia partiens
communicansque
[Przyjaźń
przez
współczucie
i
współudział
łagodzi
nieszczęście] – (lat.) Adversas res liviores
facit amicitia partiens communicansque; a
barátság az együttérzés és a támogtás által
enyhíti a szerencsétlenséget
Adversis rerum immersabilis undis [Nie tonie
pomimo przeciwnych losów (Horacy)] –
(lat.) Adversis rerum immersabilis undis; az
ellenkező sorsa ellenére sem merül el
(Horatius)
Adversus
stimulum
calcitrare
[przeciw
kosturowi wierzgać; Głową muru nie
przebijesz] – (lat.) Adversus stimulum
calcitrare;
a
fenyítés
ellenére
engedetlenkedni; nem menj fejjel a falnak!
advertising [ang. reklama (z łac. reclamo, recla)]
– reklám
Advocata Nostra (Orędowniczka nasza) – nasza
Obrończyni, nasza Adwokatka (Matka
Pana, do której wołamy: "Advocata
nostra"!)
Advocata
Nostra
(lat.
'szószólónk, ügyvédnőnk'); a Boldogságos
Szűz Mária megszólítása.
Advocatorum error litigatoribus non noceat [Błąd
adwokatów niech nie szkodzi stronom] –
(lat.) Advocatorum error litigatoribus non
noceat, az ügyvédek hibája ne az ügyfelet
károsítsa.
advocatus [łac. obrońca sprawy; adwokat] –
advocatus (lat. 'szószóló', egy ügy védője) [a
római jogban kezdetben az a magánember,
aki egy peres felet tanácsával támogatott, v.
a törvény előtt ügyét megjelenésével
előmozdította. Díjazás nélküli kitüntető
szerep volt. A nyilvános védő a patronus
volt, később a 2 szerep összeolvadt és
fizetett hivatallá vált.]; ügyvéd
advocatus Dei (adwokat Boga) [w Kościele
katolickim: duchowny, który podczas pro
cesu beatyfikacyjnego lub
kanonizacyjnego ma za zadanie przedstawić cechy świadczące o tym, że dana osoba powinna być błogosławionym lub
kanonizowanym] – (lat.) advocatus Dei (lat.
'Isten ügyvédje'); a szentté avatandó személy
érdemeit felsoroló Isten ügyvédje; Isten
-
Wersja 01 01 2017.
képviselője, aki a szentté avatandó védelmét
látja el
advocatus diaboli [adwokatus di-aboli] - (łc., dosł.
‘adwokat
diabła’)
[1.
w
Kościele
katolickim: duchowny, który podczas
procesu
beatyfikacyjnego
lub
kanonizacyjnego
ma
za
adanie
przedstawić cechy świadczące o tym, że da
na osoba niepowinna być błogosławionym
lub kanonizowanym; 2. Przecistawiający
się ogólnemu zdaniu: Atakujący słuszną
sprawę; 3. hist. duchowny, który w
procesie
beatyfikacyjnym
lub
kanonizacyjnym wysuwa z urzędu wnioski
przeciwko uznaniu danej osoby za świętą
lub błogosławioną; funkcja ta została
ustanowiona przez papieża Leona X
(1513-1521). 4. przen. obrońca sprawy złej,
niewłaściwej; obrońca niesłusznej lub złej
sprawy] – (lat.) advocatus diaboli (lat. 'az
ördög ügyvédje'); ördög ügyvédje; a szentté
avatandó személy hibáit sorolja fel hivatalból
[1. Latin kifejezés; a katolikus egyház
szenttéavatási eljárásában azt a kijelölt
egyházjogi tudóst jelenti, akinek hivatala
minden olyan mozzanatot felhozni, amely
ellene szólhat a szóban forgó személy szentté
nyilvánításának. Vele szemben áll az
advocatus Dei (‘Isten ügyvédje’), aki cáfolni
igyekszik az advocatus diaboli érveit, és
bizonyítani a kanonizálandó életszentségét.
A per formájában zajló eljárás csak akkor
eredményes, ha az utóbbi „ügyvédnek”
sikerül álláspontját megvédenie. Tágabb
értelemben azt nevezzük ördög ügyvédjének,
aki valamely ügy kapcsán ellenvetéseket
hangoztat ugyan, de nem azért, mert az ügyet
alapjában ellenzi, hanem azért, hogy azok
cáfolatával
nagyobb
bizonyossághoz
lehessen jutni. 2. a boldoggá és szentté
avatási perek egyik ügyvédjének népies neve.
- Valójában a promotor fidei, kinek az a
feladata, hogy az eljárás alapossága
érdekében minden lehetséges ellenvetést
fölhozzon a boldoggá v. sztté avatás ellen.
Vele szemben áll az advocatus Dei, 'Isten
ügyvédje', aki a kérelmezőt képviseli és elő
akarja mozdítani az ügyet.]
advocatus ecclesiae (adwokat kościoła) – (lat.)
advocatus ecclesiae; az egyház képviselője
peres vagy vitás ügyekben a világi hatóság
előtt.
Advocatus non accusat; Adwokat nie oskarża. –
(lat.) Advocatus non accusat; Az ügyvéd
nem vádol.
Advocatus, sed non latro [Adwokat, ale nie
rozbójnik] – (lat.) Advocatus, sed non latro;
ügyvéd, de nem lator v. zsivány
adw. (adwokat) – ügyvéd
111
adwajta, adwaita (sanskr. advaita ‘niedualizm lub
monizm’) [1. koncepcja indyjskiej filozofii
niedualistycznej; 2. filoz. koncepcja
monistycznej filozofii ind. wywodząca się
z wedanty, wg której dusza indywidualna
tworzy
nierozerwalną
całość
z
Brahmanem (jedyny byt rzeczywisty), a
świat widzialny jest tylko jego odbiciem] –
adviata
adwekcja (łc. advectio ‘dowóz’) [1. napływ
przemieszczających się poziomo mas
powietrza atmosferycznego nad określone
obszary, będący jedną z przyczyn zmian
pogody; 2. meteorol. napływ masy
powietrza nad teren, poziomy ruch
atmosfery] – (lat.) advekció; (meteorológia)
a légtömegek vízszintes mozgása (és ezzel a
hideg- és meleghullámok továbbítása)
adwekcyjny, -a, -e – advektív; advekciós
adwena [przybysz, przybłęda] – advena (lat.
'jövevény, idegen'); jövevény, bevándorló,
vándor, csavargó; az országba betérő
idegenek neve a középkori Magyarországon.
adwent (łc. adventus ‘nadejście’) [1. z łac.
adventus, przyjście, czyli Narodzenie
Chrystusa, nazywany był niegdyś po
polsku czterdziestnicą, ponieważ dawniej
trwał, jak post wielki, dni 40, a zaczynał
się na drugi dzień po św. Marcinie; 2. w
liturgii rzymskokatolickiej: okres czterech
tygodni poprzedzających święto Bożego
Narodzenia; 3. pierwszy adwent czyli
pierwsze przzyjście Chrystusa, miało
miejsce, gdy przyszedł Jezus Chrystus w
ciele, narodzony z Ducha Świętego, w
Betlejem po to, by wg Bożego planu
objawić Bożą naturę. Drugi adwent, czyli
powtórne przyjście Pana, nastąpi, gdy On,
po pochwyceniu Kościoła w obłokach i po
objawieniu antychrysta; 4. religiozn. w
religii katolickiej okres czterech tygodni
przed Bożym Narodzeniem. 5. powtórne
przyjście Zbawiciela.] – (lat.) (a lat.
adventus, 'eljövetel' szóból) adventus,
advent;
Krisztus-várás,
eljövetel;
a
karácsonyt megelőző négy hét [Az egyházi
esztendőnek a karácsonyt megelőző része,
amely Krisztus eljövetelére készít elő.]
adwentowy, -a, -e – adventadwentysta [członek jednej z chrześcijańskich
wspólnot religijnych głoszących rychły
koniec świata i powtórne nadejście
Chrystusa]; adwentystka – adventista
(ffi/nő); Krisztus második eljövetelét váró
keresztény szekta tagja [William Miller
amerikai farmer (1849) által 1831-ben
alapított szekta, amelynek tagjai állandóan
várják a világ megsemmisülését, mely után
Jézus alapítja 100 éves uralmát]
-
Wersja 01 01 2017.
adwentystyczny, -a, -e – adventistaAdwentyści (ang. Adventists z łc. adventus) [1.
Kościół Adwentystów Dnia Siódmego,
Adwentyści; 2. religiozn. protestancka
grupa
wyznaniowa
oczekująca
na
powtórne przyjście (adwent) Jezusa] –
adventisták [1. Szekta, amely tanításának
középpontjába Krisztus közelinek vélt
eljövetelét állítja. 2. az USA-ban a 19. sz:
keletkezett protestáns, eszkatologikus szekta.
- William Miller, aki eredetileg farmer volt, s
1833-tól baptista prédikátor, a Dán 8,14
alapján 1843, majd 1844. III. 21-re, végül a
Mt 25,1-6 alapján X. 22-re hirdette meg
Krisztus 2. eljövetelét.]
adwentyzm (łac. adventus – ‘przyjście’) [nurt
wyznań chrześcijańskich obejmujący Kośc
ioły protestanckie wywodzące się lub
nawiązujące
do
amerykańskiego
przebudzeniaeschatologicznomesjanistycznego w łonieewangelicznego
chrześcijaństwa, któremu przewodził
baptystyczny pastor William
Miller.
Cechą
wyróżniającą
doktrynę
adwentystyczną
spośród
reszty
protestantyzmu
jest
akcentowanie
zbliżającego
się powtórnego
przyjścia Jezusa Chrystusa na Ziemię,
które zakończy historię obecnego świata.
Wyznawcy adwentyzmu toadwentyści.] adventizmus, adventisták (hetednapos) a
szombatnapot megtartó, Krisztus közeli
visszajövetelét váró szabadegyház, amely a
19. sz. közepén alakult az USA-ban
adwerbalność – igéhez kapcsolás
adwerbalny, -a, -e (łc. ad ‘do, przy’ + verbum
‘słowo, czasownik’) [1. łączący się z
czasownikiem;
2.
językozn.
przyczasownikowy] – (gram) igével
kapcsolatos, igéhez kapcsolódó
adwerbalny określnik – (nyelvt.) igéhez
kapcsolódó határozószó
adwerbializacja
[przekształcenie
się
w
przysłówki innych części mowy] – (gram)
adverbializáció
adwerbialny, -a, -e (łc. adverbium ‘przysłówek’)
[językozn. przysłówkowy, o znaczeniu
przysłówka] – adverbiális (= határozói)
adwerbium [(łc.) zob. adverbium; językozn.
przysłówek] – (lat.) adverbium; határozó
adwersant
[przeciwnik],
adwersarka
[przestarzałe: przeciwniczka] – ellenfél
(ffi/nő)
adwersarz (łc. adversarius ‘przeciwny’) [1.
przeciwnik, zwłaszcza w dyskusji lub
sporze; 2. przeciwnik w dyskusji, osoba
wrogo nastawiona] – ellenfél (przeciwnik)
adwokacić – ügyvédeskedni
112
adwokacik [zdrobnienie od adwokat] –
zugügyvéd, ügyvédecske
adwokacina [pot. marny adwokat] – zugügyvéd,
gyenge ügyvéd, ügyvédecske; prókátor
adwokacja – ügyvédeskedés
adwokacki, -a, -ie [przymiotnik od: adwokat] –
ügyvédi- [Izba Adwokacka: ügyvédi
kamara; zespół
adwokacki:
ügyvédi
munkaközösség; po adwokacku: ügyvéd
módjára]
adwokactwo – ügyvédeskedés, ügyvédi szakma
adwokat (łac. advocatus od advocare - wzywać na
pomoc) [1. upoważniony do bronienia
spraw. W ordynacyi Trybunału z r. 1726
zwany Patronem. W r. 1768 nazwano
obrońców przy Trybunale Mecenasami; 2.
prawnik zajmujący się udzielaniem porad
prawnych i obroną oskarżonego; 3. osoba
występująca w obronie kogoś lub czegoś;
4. prawnik udzielający porad prawnych i
prowadzący sprawy klientów w sądzie; 4.
praw. osoba zawodowo zajmująca się
reprezentowaniem klientów przed sądem,
prowadzeniem spraw i doradztwem
prawnym. 5. pot. osoba stająca w obronie
kogoś innego. 6. spoż. gęsty likier jajeczny]
– (lat.) advokatus, (ném.) advokat; ügyvéd,
védőügyvéd; ügyész; védő, szóló; vkinek az
álláspontját, véleményét támadó, cáfolni
igyekvő személy
adwokat papieski (advocatus camerae) – a pápa
ügyvédje
adwokat przysięgły – ügyész
advokatka – ügyvédnő
adwokatowa [żona adwokata] – ügyvédné; az
ügyvéd felesége
adwokatować [1. w znaczeniu potocznym: być
adwokatem; 2. przenośnie: bronić kogoś,
adwokatować komuś] – ügyvédeskedni
adwokatować komu – védeni vkit; védelembe
venni vkit
adwokatowanie – ügyvédeskedés
adwokatowski, -a, -e – ügyvédiadwokatura [1. zajęcie adwokata; 2. ogół
adwokatów; palestra; 3. praw. zawód,
stanowisko adwokata; ogół adwokatów i
aplikantów
adwokackich]
–
(lat.)
advokatura; ügyvédség, ügyvédi kar
adwynt [adwent] – [Słowniczek języka śląskiego]
advent
Adygeja (czasem określana także jako Adygea;
oficj. Republika Adygei, ros. Республика
Адыгея, Riespublika Adygieja, adyg.
Адыгэ Республик, Adygè Respublik)
[autonomiczna republika wchodząca w
skład Federacji Rosyjskiej, leżąca na
południu jej europejskiej części.] Adigeföld (hivatalosan Adige Köztársaság,
-
Wersja 01 01 2017.
oroszul Республика Адыге, adige nyelven
Адыгэ Республик, másnéven Adigeja)
[autonóm köztársaság Oroszország déli
részén, az északnyugati Kaukázusban,
fővárosa Majkop.]
Adygejczyk
[1. członek rdzennego ludu
zachodniego Kaukazu; 2. mieszkaniec
Adygei]; Adygejka – Adigeföld-i; nyugatkaukázusi népcsoport tagja (ffi/nő)
adygejski, -a, -e – (földr.) adigeföld-i
adygejski język – (földr.) adigeföld-i nyelv
adygijski, -a, -ie – cserkeszadygijskie (czerkieskie) języki – cserkesz nyelv
adynamia (gr. adynamía ‘bezsilność’) [1. znaczne
zmniejszenie się lub utrata sił fizycznych;
2. med. brak siły spowodowany starością,
chorobą lub głodem] – fizikai erőveszteség
v. jelentősebb csökkenése
adynamiczny, -a, -e – adinamikus
adynata (gr. adýnata ‘rzeczy niemożliwe’ lm. r.n.
od adýnatos ‘niewykonalny, niemożliwy’)
[1. występujące w utworach fabularnych
motywy nonsenowne, groteskowe, rzeczy
niemożliwe, kłócące się ze zdrowym
rozsądkiem (np. baron Münchhausen
wyciągający się sam za włosy z bagna).
Adynata
występują
najczęściej
w
opowieściach
humorystycznych,
literaturze
ludowej
i
literaturze
sowizdrzalskiej; 2. lit. absurdalne motywy
w literaturze fabularnej przedstawiające
zdarzenia, przeżycia i sytuacje niemożliwe
i racjonalnie niewytłumaczalne.] –
groteszk, lehetetlen, nevetséges mesebeli
dolog
adyton Z+ (stgr. Άδυτον, ádyton; "niedostępny")
[1. miejsce w sanktuarium greckim
dostępne tylko kapłanom lub osobom
wybranym; 2. w antycznej Grecji
najskrytsze sanktuarium z relikwiami, do
którego dostęp mieli tylko kapłani; 3.
"miejsce święte świętych", ukryta część
starożytnego sanktuarium, świątyni, gaju
świętego lub groty, do której dostęp mieli
wyłącznie kapłani i osoby wybrane.
Przechowywano w nim świętości. Zwykle
mieściło też kultowy posąg bóstwa, a
czasami było miejscem wyroczni. Adyton
zazwyczaj mieścił się w tylnej części naosu.
— W niektórych świątyniach Apollina
adyton był wydzieloną częścią celli z
posągiem bóstwa, często o obniżonej
podłodze (jak w Bassai) i zawierający
obiekty sakralne. Rzadziej był kryptą
podświątynną mieszczącą wyrocznię (jak
w Klaras). — W najsłynniejszej światyni
Apollina w Delfach w adytonie znajdował
się omfalos, złoty posąg bóstwa, święty
laur, grobowiec Dionizosa i ustawiony nad
113
wieszczą szczeliną trójnóg, na którym
zasiadała Pytia.] – Adüton (görögül
Αδυτον, latinul: sacrarium) [1. jelentése:
legszentségesebb hely, legbelső szentély. Az
adüton a nyilvános szertartás ellentéte – a
szentélyen belüli misztérium; 2. szent hely,
ahová laikus nem léphet be. - 1. A gör.
kultúrkörben a templom, főként az
istenszobor helye, a cella; jóshelyeken az a
hely, ahonnan a szózat kihangzott. - 2. a
bizánci liturgiában a tempolom szentélye.]
adziamski, perski [Adżem u Arabów oznacza
Persję. Od rzeczownika arabskiego Adżem
zowie się tam każdy cudzoziemiec,
niemówiący po arabsku, jaku nas niemiec,
czyli niemy, t. j. niemówiący po polsku] –
(dawno) perzsa
adźiwa [1. (religie) w dźinizmie, element
nieożywiony; 2. (religie) przeciwieństwo
zasady ożywionej duszy] – szellem
adżami – (arab) adzsami
Adżar
[mieszkaniec Adżarii (autonomicznej
republiki w Gruzji)] Z+, Adżarka Z+ –
adzsariai (ffi/nő)
Adżaria, Adżarska Republika Autonomiczna [to
republika autonomiczna w Gruzji nad
Morzem Czarnym.] – Adzsariai Autonóm
Köztársaság
adżarski, -a, -ie [przymiotnik od: Adżaria
(nazwa krainy)] Z+ – adzsariaiaedicula [zob. edykuł] – (lat.) aedikula (a lat.
aedes, 'ház, templom' szóból); házacska; az
ókori Rómában a templomon belüli
timpanonnal lezárt kagylós félfülke [1.
kisméretű szentély. - 2. oszlopokkal
körülfogott, timpanonnal lezárt, fülke alakú
síremlék.]
aedilis curulis (w Rzymie) [rzymskie krzesło
kurulne] – az ókori Rómában és a
birodalomban
a
gabonaellátást,
a
köztulajdont, a piacot, az árakat, a
közbiztonságot,
a
fürdőket
és
a
közerkölcsöket ellenőrző városi tisztviselő.
Számuk eredetileg 2, utóbb 4, majd Julius
Caesar korától 6 volt.
Aegidius Colonna Romanus, pol. Edigiusz
Rzymianin, Idzi Rzymianin, łac. Ægidius
Romanus, wł. Egidio Colonna (ur. ok. 1243
w Rzymie, zm. 22 grudnia 1316 w
Awinionie) [augustianin, uczeń św.
Tomasza z Akwinu, arcybiskup Bourges,
profesor
Uniwersytetu
Paryskiego,
nauczyciel króla Francji Filipa IV
Pięknego, autor dwóch ważnych dzieł: De
Ecclesiastica Potestate i De Regimine
Principum (rodzaj poradnika dla książąt).
Wystąpił przeciwko awerroistom.] –
Aegidius Romanus, OSAE (1243. v. 1247.Avignon, 1316. dec. 22.) [rendfőnök, érsek,
-
Wersja 01 01 2017.
hittudós. - 1269-72: Aquinói Szt Tamás
tanítványa volt. 1285-91: magiszter a párizsi
egy-en, 1292: rendfőnök, 1295: Bourges érse. Heinrich von Gent ellenfele volt.]
aegikranion [wym. egikranion] [1. starożytny
element dekoracyjny w kształcie głowy
kozy lub barana; 2. w starożytności
element dekoracji w formie płaskorzeźby
na metopach fryzów w postaci czaszki
(rzadziej głowy) kozła lub barana w ujęciu
frontalnym. Motyw stosowany jako
element ozdobny antycznych ołtarzy
poświęconych bóstwom opiekujących się
rolnictwem.
Został
przejęty
przez
ornamentykę nowożytną, popularny w
meblarstwie XVIII w.] – régi bárány v.
kecske fejű díszítőelem
Aegrescit medendo [Czuje się gorzej w skutek
użytych leków] – (lat.) Aegrescit medendo;
a gyógyszerek használatától keserű érzése
van
Aegri somnia [Sny chorego; Rojenia] – (lat.)
Aegri somnia; lázálom; álmok, ábrándok,
képzetek
Aegroto dum anima est, spes est a. spes esse
dicitur [1. dopóki chory oddycha, jest
nadzieja; mówi się, że dla chorego, póki
jest życie, póty jest nadzieja; 2. Dopóki
chory oddycha, jest nadzieja] – (lat.)
Aegroto dum anima est, spes est; Amíg a
beteg lélegzik, van remény. (Cicero)
aekonomiczny,
-a,
-e (ekonomiczny)
–
ökonomikus
ael [AL (Armii Ludowej)] - a Népi Hadsereg (AL)
rövidítése
aelowiec [członek AL (Armii Ludowej); alowiec;
AL-owiec] – a Népi Hadsereg (AL) tagja
aelowski, -a, -ie [odnoszący się do Armii
Ludowej; AL-owski; alowski] – Népi
Hadsereg- (AL-)
aeolipila [wydrążona kula obracająca się
wskutek reakcji pary wypływającej z jej
wnętrza wygiętymi obwodowo rurkami;
pierwowzór turbiny parowej reakcyjnej;
bania Herona, turbina Herona, aeolipile] eolipila (aeolipila, Aeolus labdája) [a
legrégibb gőzgép, melyet a kiáramló
gőzsugár visszaható ereje hajt. Alexandriai
Heron irta le, körülbelől Kr. e. 120. Az
eolipila csúcsos csapokon forgó üres
fémgolyó a forgótengelyre merőleges
sugarak mentén két v. több, a végén zárt
csövecske van hozzáforrasztva. A csövek
oldalt, a tengelyre merőleges irányban meg
vannak furva, ugy hogy a furások mind egy
irány felé forduljanak. A golyó forgásba jön,
ha a beléje öntött viz a lámpa lángján felforr.
A viz ugyanis nagy feszítő erejü gőzzé
alakulván át, a gőz a csövek oldalnyilásán
114
kiráamlik, s visszaható erejével, reakciójával
a golyót gyors forgásba hozza. A forgást
előidéző fizikai elv tehát ugyanaz, mint a
Segner-féle keréknél, a turbináknál, a
röppentyüknél, stb. más eféle szerkezetnél. A
vizszintes tengelyü forgás fogaskerekek vagy
másnemü erőátvitel utján tetszőleges
irányuvá tehető s igy bármilen gép hajtására
felhasználható lenne. Ámde a gőz erejének
ilynemü kihasználása éppen nem gyakorlati,
minthogy az eolipila a gőzben rejlő
energiának csak igen kis részét értékesítheti.
Ugyanis a kiáramló gőzsugár eleven erejét a
gép csak akkor venné át teljesen, ha ellentett
irányban egyenlő sebességgel forogna, azaz
ha a csövekből kilépő gőz sebessége nulla
volna; a valóságban pedig a kiáramló gőznek
még jelentékeny a sebessége. A gőz feszítő
erejében rejlő munkaképesség ebben a
szerkezetben
meg
egyáltalán
nem
érvényesül.]
aeolipile [(gr.) tech., staroż. rodzaj prostej
turbiny parowej, wynaleziony przez
Harona z Aleksandrii w I wieku n.e.;
bania Herona, turbina Herona, aeolipila]
– eolipilák
Aepositi directa actio – Aepositi directa actio; A
deponens (letétbe helyező) dolgát ezzel a
keresettel követelhette vissza.
Aeqo animo, Aequanimiter [Spokojnie] – (lat.)
Aeqo animo; nyugodtan, csendesen,
békésen;
rendületlenül,
nagy
lelki
nyugalommal
Aequam memento rebus in arduis servare
mentem [ekwam memento rebus in ardu-is
serware mentem] [(łac.) 1. i w nieszczęściu
zachowuj spokój umysłu; 2. Pomnij
zachować umysł niezachwiany pośród
złych przygód (Horacy); 3. pamiętaj o
zachowaniu
równowagi w trudnej
sytuacji; cytat z Pieśni Horacego, znany w
tłumaczeniu Jana Kochanowskiego w
formie:
Stateczny
umysł
pamiętaj
zachować.; 4. Pamiętaj, by zachować w
nieszczęściu spokój ducha Źródło: Carm.
II, 3] – (lat.) Aequam memento rebus in
arduis servare mentem; Nehéz időkben is
őrizd meg tiszta gondolataitad. – Balsors ha
sújt rád, lelki nyugalmadat őrizd. (Horatius)
Aequam memento rebus in arduis servare mentem
non secus in bonis [pamiętaj zachować
spokój umysłu tak w nieszczęściu jak i w
powodzeniu (Horacy)] – (lat.) Aequam
memento rebus in arduis servare mentem
non secus in bonis; a balsorsban, mind pedig
a
sikerekben
egyaránt
őrizd
meg
nyugalmadat; légy mindig higgadt (Horatius)
Aequam servare mentem (łac.); Zachowywać
równowagę duchową. Źródło: Pieśni II, 3 -
-
Wersja 01 01 2017.
Aequam servare mentem; Őrizd meg a lelki
egyensúlyodat. (Horatius)
Aequat omnes cinis ; impares nascimur, pares
morimur. [Wszystkich zrównuje proch;
rodzimy się nierówni, równi umieramy.
(Seneka)] – Aequat omnes cinis: impares
nascimur, pares moriamur [ékvat omnesz
cinisz imparesz naszcimur paresz…] –
‘Mindenkit egyenlővé tesz a hamu:
különbözőnek
születünk,
egyenlőkként
halunk meg’. [Latin szállóige Seneca
Erkölcsi levelek című művéből (91.16).]
Aequitas de iure multum remittit. – (lat.)
Aequitas de iure multum remittit. (Reg. Iur.)
= A méltányosság a jogban sokat enged.
Aequitas praefertur rigori. – (lat.) Aequitas
praefertur rigori. (Reg. Iur.) = A
méltányosság előbbre való, mint a szigor.
Aequitas sequitur legem [1. sprawiedliwość idzie
za prawem; 2. słuszność idzie za prawem.]
– (lat.) Aequitas sequitur legem; az
igazságosság együtt jár a joggal; a
méltányosság jogszerű
aequativus [względem czegoś, w porównaniu z
czymś] – (lat.) aequativus, ekvatívusz
(egyenlő fok: hasonló); (czego) (vmire)
vonatkozólag; (vmit) illetően
aequiprobabilizmus (łac.); ekwiprobabilizm (łac.
aequus – równy; probabĭlis – wiarygodny,
prawdopodobny) – (lat.) aequiprobabilizmus;
józan középút keresése [ha egyformán
bizonyítható vélemények ütköznek, szabad
követni a szabadság mellett szólót,
amennyiben a kétség a törvény léte körül
merült fel; ha meglévő törvény hatályossága
körüli a kétely, a törvényt kell követni.
Liguori Szt Alfonz isk-jának megoldása.]
Aequo pulsat pede [Śmierć puka jednako (do
drzwi bogatych i biednych) (Horacy)] –
(lat.) Aequo pulsat pede; a halál számára
mindenki egyforma (a szegény és a gazdag
egyaránt meghal)
Aequum est peccatis veniam poscentem reddere
rursus [Słusznie jest wybaczać winy
proszącemu o przebaczenie (Horacy)] –
(lat.) Aequum est peccatis veniam poscentem
reddere rursus (méltányos megbocsátani
bűnbánó vétkeit) (Horatius)
aera ab incarnatione Domini ["Pańskiego stania
się człowiekiem" (Anni ab incarnatione
Domini - A. D.).] – aera ab incarnatione
Domini [A keresztény éra, az Aera ab
Incarnatione Domini Krisztus születése
évével kezdődik, melyet Dionysius Exiguus
OSB a római éra 754. évére számított.
Elsőként Cassiodorus és Sevillai Szt Izidor
használta.]
aera martyrum [era świadków a. era
męczenników] – aera martyrum [A
115
keresztényüldözés emlékére a pogány
eredetű éra Aera Martyrum néven vált
népszerűvé a keresztények lakta K-en. Az
1980-as években D-Afrika, Egyiptom, Izr.,
Jordánia, Libanon, Szudán és Uganda kopt
ker-ei használták.]
aeracja (fr. aération z łc. aer ‘powietrze’ z gr. aér)
[1.
tech.
naturalna
wentylacja
pomieszczeń przez wiatr i siły grawitacji.
2. napowietrzanie] – aeráció; levegőztetés
aerarium (łac. skarbiec) [1. pojęcie oznaczające
w starożytnym Rzymie skarbiec; 2. Skarb
publiczny w starożytnym Rzymie] – (lat.)
aerarium; államkincstár; az ókori római
államkincstár neve. Ide folytak be a
különböző adók, illetve innen fedezték a
rendszeres kiadásokat.
aeral (łc. aer + aluminium) [1. chem., technol. stop
aluminium z miedzią, manganem i
magnezem, wykorzystywany w przemyśle
lotniczym i samochodowym; 2. stop
aluminium z miedzią, manganem i
magnezem] – aeral (réz, mangán és
magnézium ötvözet)
aerator (łc. aer) [1. narzędzie ogrodnicze do
spulchniania gleby; 2. urządzenie do
nasycania wody powietrzem; 3. tech.
ręczne narzędzie do spulchniania gleby] –
talajporhanyító gép, kultivátor, aerator
aerenchyma (gr. aér + énchymos ‘soczysty’) [1.
tkanka miękiszowa u roślin wodnych i
bagiennych, umożliwiająca im unoszenie
się w wodzie 2. bot. miękisz powietrzny,
który w roślinach pełni funkcję tkanki
przewietrzającej; zbudowany z sieci
połączonych przestworów magazynuje
niezbędne do fotosynetezy i oddychania
gazy (dwutlenek węgla i tlen)] –
aerenchyma; átszellőztető alapszövet [A
sejtközötti járatokban gazdag átszellőztető
alapszövet (aerenchyma) a vízi és a mocsári
növények víz alá merült szerveire jellemző.]
aeria [369 Aëria (1893 AE) - planetoida z grupy
pasa głównego asteroid okrążająca Słońce
w ciągu 4 lat i 115 dni w średniej
odległości 2,65 j.a. Została odkryta 4 lipca
1893 roku w Marsylii przez Alphonse
Borrelly'ego. Nazwa planetoidy pochodzi
od powietrza (łac. aër), jednego z czterech
żywiołów.: A 369 Aeria (ideiglenes
jelöléssel 1893 AE) a Naprendszer
kisbolygóövében
található
aszteroida.
Alphonse Louis Nicolas Borrelly fedezte fel
1893. július 4-én]
Aeris alieni comes miseria. [Towarzyszką długu
jest nędza.] – (lat.) Aeris alieni comes
miseria; az adósság társa a nyomorúság
aero- (gr. aér, aéros ‘powietrze’) [1. pierwszy
człon wyrazów złożonych wskazujący na
-
Wersja 01 01 2017.
ich związek znaczeniowy z powietrzem,
ruchem w powietrzu, lotnictwem; 2.
językozn.
pierwszy
człon
wyrazów
złożonych określający powiązanie z
powietrzem] – (gör.) aero-, légAERO – Authentic, Energetic, Reflective and
Open [Windows Aero - interfejs graficzny
i standardowa kompozycja pulpitu
systemu operacyjnego Windows Vista oraz
Windows 7, wydanego przez firmę
Microsoft w listopadzie 2006 roku.] –
Windows Aero [a Windows Vista, és
opcionálisan a Windows Server 2008
grafikus felülete, amit 2006 novemberében
adott ki a Microsoft. A neve egy angol
betűszóból származik: Authentic (eredeti),
Energetic (erőteljes), Reflective (tükröződő)
és Open (nyitott). Áttekinthetőség, tisztaság,
új áttűnések, animációk, élő ikonok és
előnézeti képek jellemzik az új generációs
felületet, ami alaposan igénybe veszi a
hardvert is. Alkalmazásához javasolt egy
jobb teljesítményű videokártya, például
NVIDIA Geforce FX vagy ATI Radeon 9500
128 MB videomemóriával.]
aeroakustyka (aero- + akustyka - gr. akoustikós
związany ze słuchem, dźwiękiem) [1. nauka
badająca
właściwości
dźwięku
wytwarzanego przez obiekty poruszające
się w powietrzu; 2. tech. nauka zajmująca
się wytwarzaniem (oraz ich wpływem na
otoczenie) dźwięków podczas przepływu
gazów, zwł. przy silnikach odrzutowych. 3.
wojsk. wykorzystywana w I i II wojnie
światowej jako metoda namierzania
samolotów po odgłosach silników.] –
aeroakusztika
aerob (aero- + gr. bión, bióntos ‘żyjący’ od bioún
‘żyć’) [1. zob. aerobiont; organizm,
najczęściej drobnoustrój, mogący żyć i
rozwijać się jedynie w obecności tlenu
atmosferycznego; aerobiont, tlenowiec,
oksybiont; 2. biol. organizm potrzebujący
do życia i rozwoju obecności tlenu] – (gör.)
aerob; oxigénigényes, levegőt kívánó
aerobiont (tlenowiec) – aerobionta, aerob szervezet
aerobic, aerobik (ang. aerobics z gr. aér, aéros powietrze + bíos - życie) [1. to system
treningu
opartego
na
intensywnej
wymianie
tlenowej;
2.
ćwiczenia
poprawiające
kondycję
tak,
żeby
organizm mógł pobierać większą ilość
tlenu] – aerobic [egy dinamikus, ritmikus
sporttevékenység]; tánctorna; élénk ritmusú
zenére végzett testedzés
aerobiologia (aero- + biologia - gr. bíos + lógos
‘nauka’) [biol. dział biologii zajmujący się
badaniem
mikroorganizmów
pozaziemskich i ich wpływu na człowieka]
116
– aerobiológia (a görög ἀήρ , aer, " levegő ";
βίος , bios, " az élet ", és -λογία , -Logia ) [a
biológia egyik ága]
aerobiont – aerobionta; aerob szervezet
aerobioza, oksybioza (z gr. aḗr (powietrze), bíos
(życie) [1. życie w atmosferze zawierającej
tlen; 2. proces zachodzący w organizmie z
udziałem tlenu pochodzącego z atmosfery;
3. oksybioza; życie w środowisku
zawierającym tlen; 4. procesy życiowe
(biochemiczne) zachodzące w środowisku
zawierającym tlen] – aerobiozis; az életnek
az a formája, amely oxigén jelenlétéhez
kötődik
aerobowy, -a, -e – aeróbaerobowy [Coś co pierwotnie było testem na
wytrzymałość dla astronautów i pilotów i
stworzyło połączenie tańca, gimnastyki i
ćwiczeń do muzyki disco zainspirowało
kreatorów odzieży sportowej. Jest to
odzież dopasowana, typu bieliźnianego,
ceniona szczególnie za elastyczność,
sprężystość i łatwość w poruszaniu się. W
latach 80 tego typu odzież była głównie
wykorzystywana
podczas
treningów
fizycznych.] – aerobik [Eredetileg űrhajósok
és pilóták számára kidolgozott állóképességjavító testgyakorlat, amely később tánc és
tornagyakorlatok keveréke lett, amit
diszkózene kísért és jellegzetes sportruházat
kifejlesztéséhez vezetett. Ezt szorosan a
testre simuló, nagyon rugalmas, nyúlékony,
nagy mozgásszabadságot nyújtó kötött
kelméből készítik. Az 1980-as években főleg
testgyakorláshoz használták.]
aerobus (fr. aéroplane ‘samolot’ + autobus) [1.
kilkusetosobowy samolot pasażerski lub
śmigłowiec wykorzystywany do przewozu
dużej liczby pasażerów lub znacznego
ładunku na małych odległościach; 2. tech.
statek
powietrzny,
śmigłowiec
do
przewożenia osób lub samolot zabierający
-
Wersja 01 01 2017.
kilkuset pasażerów] – aerobus; társas
repülőgép
aeroby – aerob baktériumok
aerobik
[ćwiczenia
gimnastyczno-taneczne
wykonywane
w
rytm
muzyki
dyskotekowej, np. w celu pobudzenia
pracy układu krążenia i oddychania,
poprawy kondycji albo ogólnej sprawności
fizycznej; aerobic] – aerobik
aerobus (fr. aéroplane ‘samolot’ + autobus) [tech.
statek
powietrzny,
śmigłowiec
do
przewożenia osób lub samolot zabierający
kilkuset pasażerów] – aerobus, légibusz
aerocasco [wym. aerokasko] [ubezpieczenie
samolotu na wypadek rozbicia] –
repülőjegy-biztosítás [légi katasztrófa miatt
bekövetkezett baleseti halál esetén a biztosító
a kötvényben rögzített összeget fizeti]
aerochemia – (gr.) aerokémia; a légi háborúban
használt anyagok (robbanó-, gyújtó-,
mérgezőszerek) előállításával foglalkozó
vegyészet
aerodrom (fr. aéroplane ‘samolot’ + gr. drómos
‘bieg; tor biegowy’) [tech. lotnisko] –
repülőtér
aerodyna (aero- + gr. dýnamis ‘siła, wpływ’) [1.
tech. daw. statek powietrzny; statek
powietrzny utrzymujący się w powietrzu
dzięki sile nośnej, powstającej przez
dynamiczne oddziaływanie powietrza na
nieruchome lub ruchome płaty nośne; 2.
statek powietrzny, który unosi się dzięki
pokonaniu
siły
ciężkości
przez
oddziaływanie powietrza na płaty nośne,
np. helikopter (a. z napędem własnym),
szybowiec (a. bez napędu własnego)] –
aerodyne, léghajó, légi jármű
aerodynamiczny, -a, -e [odnoszący się do
aerodynamiki, służący do badań z zakresu
aerodynamiki
(np.
konstrukcja
aerodynamiczna, tunel aerodynamiczny)]
– aerodinamikus, aerodinamikai
aerodynamiczny kształt [opływowy, o jak
najmniejszym oporze powietrza w czasie
ruchu] – aerodinamikus forma v. alak
aerodynamik
[specjalista
w
zakresie
aerodynamiki] – aerodinamika művelője
(tudós, mérnök, kutató)
aerodynamika (n.łc. aërodynamica (scientia) z
aero- + dynamika - fr. dynamique z gr.
dynamikós ‘mający siłę, silny’) [1. dział
aeromechaniki zajmujący się wzajemnym
oddziaływaniem ciał stałych i otaczających
je gazów, znajdujących się w ruchu
względnym; 2. nauka o wzajemnym
oddziaływaniu ciał stałych i gazów
znajdujących się w ruchu względnym; ―
3. fiz. dział mechaniki płynów badający
117
ruchy gazów, w tym także ruch ciał
stałych w ośrodku gazowym; a.
doświadczalna bada siły działające na
ciało opływane przez gaz. aerodynamiczny
1. fiz. a. tunel - miejsce zapewniające
symulację
rzeczywistych
procesów
atmosferycznych. 2. a. kształt - opływowy,
o jak najmniejszym oporze powietrza w
czasie
ruchu.]
–
aerodinamika;
légmozgástan, a fizikának a lég- és gáznemű
testek mozgásával, áramlásával és a bennük
mozgó testekkel szembeni viselkedésükkel
foglalkozó ága; a gáznemű testek mozgási
viszonyaival foglalkozó tudomány; a gázok
mechanikájának azon része, mely a levegő,
illetve más gázok mozgásának, áramlásának
törvényszerűségeivel
foglalkozik.
A
repüléstan (aeronautika) egyik legfontosabb
tudományága
aerodrom [daw. lotnisko] – (gör.) aerodrom,
repülőgépek gyakorló- és versenytere;
repülőtér (aeroport)
aerodyspersja – aerodiszperzió
aerodyspersyjny, -a, -e – aerodiszperziós
aeroelastyczność (deformacja strukturalnie
elastycznego ciała w wyniku działania
siły) – aeroelasztikusság
aeroelastyczny, -a, -e – aeroelasztikus
aeroembolizm (aero- + gr. embolé ‘wdarcie się’)
[1. zob. choroba dekompresyjna; 2. fizjol.
wytwarzanie w organizmie pęcherzyków
azotowych (wypierających tlen) w krwi
podczas stanu obniżonego ciśnienia; zwł.
podczas dekompresji] – aeroembolizmus;
keszonbetegség (más néven dekompressziós
betegség) [a légembólia egyik típusa, amely
akkor következik be, ha a nagyobb nyomású
térben ténykedő ember túl hamar ér kisebb
nyomású helyre. Következményei halálosak
is lehetnek.]
aeroenergetyka (aero- + energetyka - gr.
energetikós
związany
z
energią,
działaniem), energetyka wiatrowa [1. dział
energetyki zajmujący się przetwarzaniem
energii wiatru w energię mechaniczną; 2.
dział
energetyki
zajmujący
się
przetwarzaniem energii wiatrów za
pomocą
silników
wiatrowych
w
elektrowniach lub siłowniach wiatrowych;
3. fiz. zajmuje się zagadnieniem
przetwarzania siły wiatru na prąd w
elektrowniach lub siłowniach wiatrowych]
– aeroenergetika; szélenergia felhasználása
aerofagia (aero- + gr. phageín ‘jeść’) [1. łykanie
nadmiernej ilości powietrza podczas
jedzenia; 2. med. nawykowe połykanie
powietrza, szczególnie podczas jedzenia,
powodujące
wzdęcie
brzucha]
–
-
Wersja 01 01 2017.
aerophagia, aerofágia; étkezés közben
bizonyos mennyiségű levegő nyelése
aerofiltr (aero- + filtr - łc. filtrum ‘filc’) [1. filtr
powietrzny służący do oczyszczania
ścieków; 2. tech. sztucznie napowietrzane
urządzenie do oczyszczania ścieków] –
aerofilter; légszűrő, levegőszűrő
aerofobia (aero- + fobia - gr. phóbos ‘strach’) [1.
chorobliwy lęk przed powietrzem; 2.
psych. chorobliwy lęk przed powietrzem,
np. wiatrem] – (gör.) aerofóbia; beteges
légiszony, a repüléstől való félelem
aerofon [instrument dęty] – hangtölcsér; A rezgő
levegő által megszólaló, zömében fúvós
hangszerek összefoglaló elnevezése
aerofony (aero- + gr. phoné ‘głos’) [1. muz. grupa
instrumentów,
w
których
źródłem
dźwięku są drgania słupa powietrza; 2.
rodzaj instrumentu muzycznego] – aerofón
hangszerek
aerofor (aero- + gr. phoreín ‘nieść’) [1. urządzenie
doprowadzające powietrze nurkom do
oddychania pod wodą; 2. tech. urządzenie
umożliwiające oddychanie pod wodą,
doprowadzające powietrze] – aerofor; a
búvár légzőkészüléke
aerofoto [fotografia przedstawiająca rozległą
panoramę widzianą z lotu ptaka, zdjęcie
lotnicze] – aerofotó; légifotó
aerofotografia (aero- + fotografia - gr. phos,
photós ‘światło’ i gráphein ‘pisać’) [1.
fotografowanie powierzchni Ziemi lub
chmur z samolotu; 2. tech. zdjęcie
zrobione znad ziemi (np. z samolotu),
zdjęcie lotnicze] – légi fényképezés,
légifelvétel; ortofotó
aerofotograficzny, -a, -e [przymiotnik od:
aerofotografia]
–
aerofotográfiai;
légifényképészeti
aerofotogrametria [1. sporządzanie map i
planów geodezyjnych na podstawie zdjęć
lotniczych; 2. dział geodezji zajmujący się
sporządzaniem map i planów na
podstawie
zdjęć
lotniczych]
–
aerofotogrammetria, légi fotogrammetria;
terepről légi úton készült fényképfelvételek
alapján végzett térképezés
aerofotogrametryczny,
-a,
-e
aerofotogrammetriai
aerogeofizyczny, -a, -e – aerogeofizikai;
légigeofizikai
aerogeofizyka
–
aerogeofizika;
légi
geofizika
aerograf [przyrząd do rozpylania farb za
pomocą sprężonego powietrza] – aerográf;
festékszóró
eszköz
sűrített
levegő
segítségével
aerografia (aero- + gr. gráphein ‘pisać’)
[1. technika
retuszowania
zdjęć
fotograficznych za pomocą aerografu;
2. technika malowania lub zdobienia
przedmiotów za pomocą aerografu; 3.
tech. technika retuszu polegająca na
rozpylaniu
roztworu barwnika na
wybrany
fragment
fotogramu.
4.
rozpylanie farby na ceramikę w celach
zdobniczych] – aerográfia
118
aerograficzny, -a, -e [przymiotnik od:
aerografia] – aerográfiai
aerogram [cienka, składana kartka z klejem
(gumą arabską) na marginesach służąca
do pisania listów przeznaczonych do
wysłania pocztą lotniczą] – (gör.)
aerogramm; légiposta-küldemény (przesyłka
pocztowa lotniczy)
aerokinetyczny, -a, -e – aerokinetikai
aerokinetyka [fiz. dział fizyki traktujący o ruchu
gazów] – aerokinetika
aeroklub (aero- + klub - ang. club)
[1.
organizacja
zrzeszająca
amatorów
uprawiania lotnictwa sportowego: pilotów
szybowcowych,
balonowych,
samolotowych,
śmigłowcowych
i
lotniowych, skoczków spadochronowych,
modelarzy lotniczych oraz sympatyków
lotnictwa; 2. organizacja zrzeszająca ludzi
zajmujących się sportami powietrznymi,
np. piloci szybowcowi, skoczkowie
spadochronowi
itp.]
–
aeroklub;
repülőegyesület
aeroklubowy, -a, -e – aeroklub-; repülőegyesületi
aerolit (aero- + gr. líthos ‘kamień’) [1. meteoryt
kamienny; 2. miner. złożone gł. z
krzemianów, magnezu i żelaza meteoryty
kamienne. Zob. chondryt; achondryt] –
(gör.)
aerolith
[levegő-kő];
meteor,
meteorkő, aerolit
aerolitowy, -a, -e – aerolit-; meteoraerolog [specjalista w zakresie aerologii] –
aerológus
aerologia (aero- + gr. lógos ‘słowo, nauka’) [1.
nauka badająca i opisująca zjawiska
zachodzące w atmosferze do wysokości
około 30 km; 2. meteorol. zajmuje się
badaniem atmosfery wolnej (niemającej
-
Wersja 01 01 2017.
styku z gruntem)] – (gör.) aerológia;
magaslégkör-tan, a magasabb légrétegek (a
légkör felső rétegeinek) vizsgálatával
foglalkozó tudományág
aerologiczny, -a, -e – aerológiai
aeromagnetometria (aero- + gr. magnétes
‘magnet.’ + metreín ‘mierzyć’) [geol.
metoda poszukiwawcza złóż, polegająca
na wykorzystaniu sondy magnetycznej
umieszczonej na sztucznym satelicie lub
samolocie] – (gör.) aeromagnetometria
aeromagnetometriczny,
-a,
-e
–
(gör.)
aeromagnetometrikus
aeromechanika (n.łc. aëromechanica z aero- +
mechanika - gr. mechaniké) [1. nauka o
równowadze i ruchu ośrodków gazowych
oraz znajdujących się w nich ciał stałych;
2. fiz. nauka o równowadze i ruchu gazów
oraz znajdujących się w nich ciał stałych]
– (gör.) aeromechanika; a levegő és a gázok
(légnemű
testek)
mozgásával
és
egyensúlyviszonyaival
foglalkozó
tudományág (aerosztatika, aerodinamika)
aerometr [przyrząd do mierzenia gęstości
powietrza; gazomierz] – légsúlymérő,
légsűrűségmérő, aerométer (gazomierz)
aerometro (aero- + metro - fr. métro) [1. szybka
kolej napowietrzna; 2. tech. szybka kolej
napowietrzna]
–
aerometro;
gyors
függővasút
aeromobil [latający samochód] – aeromobil;
repülő autó
aeronauta [dawniej: pilot lub pasażer statku
powietrznego] – aeronauta; repülő, léghajós
aeronautyczny, -a, -e – léghajózó, léghajózási
aeronautyka (n.łc. aëronautica (ars) z aero- + gr.
nautiké ‘sztuka żeglarska’) [1. daw.
lotnictwo; 2. tech. powietrzny przewóz
ludzi i towarów samolotami lub
śmigłowcami. Zob. aerobus] – (gör.)
aeronautika; léghajózás, léghajózástan; a
repüléssel és a léghajózással foglalkozó
tudományág
aeronawigacja
[nawigacja
lotnicza]
–
aeronavigáció; légi navigáció
aeronawigacyjny, -a, -e – aeronavigációs; légi
navigációs
119
aeronef [statek powietrzny] – repülő; léghajó
aeronomia (aero- + gr. nómos ‘prawo’) [1. h
warstw atmosfery ziemskiej; 2. meteorol.
dziedzina zajmująca się badaniem stanu i
właściwości wyższych warstw atmosfery]
– aeronómia; a felső légkör fizikai és kémiai
folyamataival foglalkozó tudomány
aeronomiczny, -a, -e [przymiotnik od:
aeronomia] – aeronómiai
aeropiktura, aeropittura (aero- + łc. pictura
‘malarstwo’) [1. kierunek w malarstwie
XX w., stworzony przez włoskich
futurystów,
którego
teoretyczną
podbudową był wydany 1929 Manifest
aeropiktury. Aeropiktura była silnie
związana
z
rozwojem
lotnictwa,
umożliwiającego spojrzenie na świat z lotu
ptaka.
Obrazy
przedstawiały
abstrakcyjne i syntetyczne układy figur
geometrycznych, wyobrażające elementy
pejzażu widziane z samolotu. Szczyt
rozwoju aeropiktury przypada na
początek lat 30. XX w. (1931
zorganizowano w Rzymie pierwszą
wystawę). Głównymi twórcami byli: G.
Dottori, E. Colombo i G. Sansone; 2.
kierunek
w
malarstwie,
odmiana
futuryzmu wykorzystująca perspektywę z
lotu ptaka.] – aeropittúra [Olasz futurista
képzőművészeti ábrázolásmód. Célja a
repülő személy lelkiállapotának, a térérzés és
a repülés érzetének együttes kifejezése]
aeroplan (fr. aéroplane) [tech. 1. samolot 2.
przestarzale samolot] – repülő, repülőgép,
aeroplan
aeroplankton (aero- + plankton - gr. planktós
‘błąkający się’) [1. zobacz anemoplankton;
2. mikroorganizmy zwierzęce i roślinne
unoszące się biernie w powietrzu] –
aeroplankton; (gör. aer – levegő; planktos –
bolyongó) [mikroorganizmusok, amelyeket a
mozgó légtömegek sodornak, szállítanak
magukkal]
aeroplanktonowy, -a, -e – aeroplanktonaeroplan [daw. samolot] – repülő
aeroplanowy, -a, -e – repülőaeroponiczny, -a, -e – aeroponikus
aeroponika [1.
uprawa
roślin
metodą
umieszczania korzeni w mieszaninach
gazów; 2. system produkcji roślinnej bez
zastosowania środowiska stałego (uprawa
ziemna) lub ciekłego (hydroponika)] –
aeroponika [Az aeroponikus termesztésben a
szabadon levő, levegőnek kitett gyökerek
folyamatosan vagy rendszeresen részesülnek
köd- vagy permetképzésen keresztüli
tápfolyadék-ellátásban. Egyik jelentősége,
hogy gravitáció nélküli környezetben
-
Wersja 01 01 2017.
könnyebben kezelhető a tápanyag köd és
permet formában, mint folyadék formában.]
aeroport [przestarzale: port lotniczy, lotnisko] –
légi kikötő, repülőtér
aerosanie [1. pojazd na płozach wyposażony w
silnik ze śmigłem; 2. to pojazd na płozach
wyposażony w silnik ze śmigłem (zwykle
pchającym), rodzaj sań napędzanych,
podobnie jak skuter śnieżny przez silnik
spalinowy, służący do poruszania się po
terenie pokrytym śniegiem lub lodem.
Prędkość tego pojazdu w zależności od
konstrukcji wynosi od 25 do 140 km/h.
Rozpowszechnione w czasie wojny
radziecko-fińskiej 1939-1940 i II wojny
światowej
na
wyposażeniu
Armii
Czerwonej. Polska nazwa wywodzi się z
ros. aэросани, mającego podkreślić
"powietrzny" napęd sań] – légcsavarral
hajtott szán
aerosanitarny, -a, -e – légimentő
aerosiew [wysiewanie nasion lub rozsypywanie
nawozów z samolotu] – légi vetés
aeroskop (aero- + gr. skopeín ‘patrzeć’) [1.
pierwsza ręczna kamera zdjęciowa; 2.
tech.
prototyp
ręcznej
kamery
skonstruowany w 1910 r. przez K.
Pruszyńskiego, wyposażony w zobacz
żyroskop; używany na frontach I wojny
światowej.]
–
(gör.)
aeroszkóp,
levegővizsgáló
készülék,
a
levegő
portartalmának
vizsgálatára.
A
megvizsgálandó levegőt szőllőcukor és
glicerin keverékével bevont üveglapnak
fuvatják neki (Pouchet, 1868) vagy
szűrőpapiroson;
(foto)
első
kézi
felvevőkamera
aeroślizg [statek powietrzny poruszający się
nisko nad powierzchnią lądu lub wody;
poduszkowiec] – légpárnás hajó
aerosol [aerozol; 1. układ koloidowy powstały na
skutek rozproszenia ciał stałych bądź
cieczy w ośrodku gazowym 2. metalowy
pojemnik z farbą, dezodorantem lub inną
substancją, która może być rozpylana] –
aeroszol;
kolloid
diszperz
rendszer,
amelyben szilád v. folyékony anyag (por,
vízcseppek) gázban (levegőben) oszlik;
belélegeztetve
beadott
gyógyszer;
gyógyszerfelhő
aerosolować – aeroszolozni
aerosolowanie – aeroszolozás; ködösítés
aerosolowy, -a, -e – aeroszol-; aeroszolos
aerosprężyście
[przymiotnik
od:
aerosprężystość] – aeroelasztikus
aerosprężystość [dział mechaniki, którego
przedmiotem są zjawiska wynikające z
wzajemnego
oddziaływania
sił
aerodynamicznych, sił bezwładności i
120
reakcji sprężystych opływanego ciała;
aeroelastyczność] – aeroelasztikusság
aerosprężysty, -a, -e [przymiotnik od:
aerosprężystość] – aeroelasztikus
aerostat (aero- + gr. statós ‘stojący’) [1. każdy
statek
powietrzny
latający
dzięki
wypełnieniu gazem lżejszym od powietrza
(np. sterowiec, balon), 2. statek
powietrzny, unoszący się w powietrzu
dzięki sile wyporu opisanej przez prawo
Archimedesa. Do aerostatów zalicza się
balony i sterowce. 3. tech. statek
wypełniony gazem lżejszym od powietrza,
z napędem własnym (sterowiec) lub bez
własnego napędu (balon)] – (gör.)
aerosztat; léghajó, léggömb
aerostata – léghajós
aerostatycznie – aerosztatikusan
aerostatyczny, -a, -e – aerosztatikus
aerostatyka (aero- + statyka - gr. statiké ‘w
równowadze’) [1. nauka badająca prawa
równowagi gazów i zanurzonych w nich
nieruchomych lub wolno poruszających
się ciał stałych; 2. fiz. dział mechaniki
zajmujący się równowagą gazów, w tym
powietrza i znajdujących się w nim ciał
stałych.] – (gör.) aerosztatika; a gázok
egyensúlyviszonyaival
és
a
nyugvó
gázoknak a bennük levő testekre gyakorolt
hatásával foglalkozó tudományág; a légnemű
testek nyugalmi helyzetével foglalkozó
tudományág
aerotechnika
[nauka
latania]
–
(gör.)
aerotechnika; az aeromechanika (dinamika)
elvei szerint működő repülőgépek, léghajók
előállításának elmélete és technológiája;
repüléstan, léghajózástan
aeroterapeutycznie – légzőkúraszerűen
aeroterapeutyczny, -a, -e [przymiotnik od:
aeroterapia] –
(gör.)
aeroterápia-;
aeroterápiás
aeroterapia (aero- + gr. therapeía ‘leczenie’) [1.
leczenie pewnych chorób za pomocą
powietrza atmosferycznego o różnym
ciśnieniu, wilgoci, temperaturze itp.; 2.
med. metoda leczenia wykorzystująca
specyfikę powietrza atmosf. jakiegoś
regionu, miejsca] – (gör.) aeroterápia;
légzőkúra, lélegeztetéssel való gyógyítás
aerotermiczny, -a, -e – aerotermikus
aerotermika – aerotermika
aerotermochemia (aero- + gr. thermós ‘ciepły,
gorący’ + chemia - gr. chemeía) [fiz. nauka
badająca zjawiska, które zachodzą w
atmosferze
przy
prędkościach
ponaddźwiękowych; stosowana m.in. w
lotnictwie, gdyż temperatura samolotu
przy przekraczaniu granicy dźwięku jest
b. wysoka, co może prowadzić do reakcji
-
Wersja 01 01 2017.
chem. i obniżenia jego sprawności.] –
(gör.) aerotermokémia [Az áramló levegőben
elégetett tüzelőanyaggal és a hőenergia
felszabadulásával kapcsolatos tudományág.
A gázturbinás és a torlósugár-hajtóművek
fejlesztésében
nagy
a
jelentősége.
Legfontosabb eredménye a szuperszonikus és
hiperszonikus
égés
körülményeinek
tisztázása.]
aerotermodynamiczny,
-a,
-e
–
aerotermodinamikai
aerotermodynamika [gr.
dział mechaniki
płynów badający zachowanie się gazów w
pobliżu powierzchni ciał opływanych
przez
te
gazy
z
prędkościami
naddźwiękowymi
oraz
wzajemne
oddziaływanie
termiczne
z
uwzględnieniem
zmian
fizycznochemicznych (reakcji chemicznej, ablacji
itp.).] – (gör.) aerotermodinamika
aerotriangulacja
[metoda
wyznaczania
współrzędnych punktów w terenie za
pomocą pomiaru kątów na zdjęciach
lotniczych]
–
aerotrianguláció;
légi
háromszögelés (geodéziai eljárás)
aerotriangulacyjnie – légi háromszögelés útján
aerotriangulacyjny, -a, -e - légi háromszögelési
aerotropizm (aero- + tropizm - gr. trópos ‘zwrot,
kierunek’) [1. ruch organizmu wywołany
oddziaływaniem prądów powietrza (np.
wygięcie pnia); 2. biol. reagowanie
organizmów
na
obecność
tlenu
atmosferycznego] – (gör.) aerotropizmus; a
növények mozgása az oxigént tartalmazó
közegek irányába
aerotycznie – aerotikusan
aerotyczność – vminek aerotikus volta
aerotyczny, -a, -e – aerotikus
aerowinda – sűrített levegővel működő lift v.
emelődaru
aerozol (aero- + łc. solutio ‘roztwór’) [1. zawiesina
powstająca w wyniku rozproszenia ciała
stałego albo cieczy w ośrodku gazowym;
2. pojemnik zawierający substancję ciekłą,
która jest rozpylana na zewnątrz w postaci
mgły; 3. odmiana gazozolu, układ
koloidalny,
w
którym
ośrodkiem
rozpraszającym
jest
powietrze,
a
cząstkami koloidalnymi są substancje
ciekłe
lub
stałe.
Aerozole
są
najpowszechniejszą odmianą gazozoli.
Aerozole dzieli się na mgły (cząstki ciekłe)
i dymy (cząstki stałe). 4. pot. ciecz pod
ciśnieniem,
w
opakowaniu
z
rozpryskiwaczem; 5. chem., fiz. układ
koloidalny powstały przez rozproszenie
cieczy w gazie] – (gör.-lat.) aeroszolok
[egyszerű részecskék vagy folyadékcseppek
az áramló levegőben, a diszperz részecskék
121
mérettartománya
általában
10 nm-től
500 nm-ig terjed]
aerozoloterapia (aerozol + terapia - gr. therapeía
‘leczenie’) [med. metoda leczenia układu
oddechowego
przez
wdychanie
zmieszanych z parą wodną leczniczych
substancji lotnych] – (gör.) aeroszolterápia;
inhalációs kezelés [Spray vagy por formában
lévő
gyógyszer
szájon
át
történő
belélegzése. Így a gyógyszer a tüdőn
keresztül szívódik fel.]
aerozolować – aeroszolozni
aerozolowanie [(aerozol) - tech., chem. metoda
efektywnego wykorzystania środków
ochrony roślin przez rozpylenie ich w
postaci drobnych kropli] – aeroszolozás;
ködösítés [orv. növ. A hatóanyagot igen
finom eloszlásban juttatjuk ki.]
aerozolowo – aeroszolosan
aerozolowy, -a, -e – aeroszolAes alienum [dług] – (lat.) Aes alienum, adósság
Aes triplex [Spiż; serce ze spiżu (Horacy)] – (lat.)
Aes triplex; acél szívvel; vas akarattal [„Illi
robur et aes triplex circa pectus erat,” – acél
erővel és vas akarattal (Horatius)]
AES (ang. Advanced Encryption Standard)
[symetryczny szyfr blokowy przyjęty
przez NIST jako standard FIPS-197 w
wyniku konkursu ogłoszonego w roku
1997, który wygrał algorytm nazywany
roboczo Rijndael. Twórcami szyfru są
Vincent Rijmen i Joan Daemen.] – AES
(Advanced
Encryption
Standard)
[Titkosítási, rejtjelezési szabvány, 256 bites
kulcs használatával.]
Aestati hiems [tytuł wiersza Mihálya Babitsa];
Aestati hiems [észtáti hiemsz] – ‘Nyárra tél
(jön)’. [Latin szólás; Babits egyik korai
szonettjének címe.]
aestetyczny, -a, -e (estetyczny) – esztétikus,
esztétikai
Aeszma [w mitologii perskiej jeden z siedmiu
demonów.] – Aesma Daeva [Perzsa démon.
A név ''Őrület''-et jelent. A harag, bosszú és
kéjvágy démona. Szereti a háborut és a
harcot.]
Aetas dulcissima adulescentia est. [Najmilszm
okresem życia jest młodość. (Pliniusz
Młodszy)] – (lat.) Aetas dulcissima
adulescentia est.;
az élet legkedvesebb
korszaka az ifjúság. (Ifjabb Plinius)
aetas discretionis (rozum) – (lat.) aetas
discretionis; értelem használata, discretio
Aetas semper aportat aliquid novi. (łac.) – Aetas
semper aportat aliquid novi. [Minden
korszak hoz valami újat.]
Aetate alia aliud factum convenit (od Plautusa) –
Aetate alia aliud factum convenit
-
Wersja 01 01 2017.
[étáte…faktum konvenit] – ‘Más-más korhoz
más-más tennivaló illik’. [Latin szállóige
Plautus A kalmár című művéből (984).]
Aetatis (Aet., Aetat.) [aetas, dpn. aetatis 'wiek';
wieku] – (lat.) Aetatis; korAetatis suae [wieku, lat] – (lat.) Aetatis suae; kor,
életkor
Aeterna Christi munera [Wyznanie wiary w
Trójcę i motyw równości Osób wyst êpuje
również
w
przedostatniej
zwrotce
dedykowanego
męczennikom
hymnu
Aeterna Christi munera. W ich śmierci
objawia się Ojciec, Syn i Duch Święty.] –
Aeterna Christi munera (lat. 'Krisztus örök
kegyelmeit') [Szt Ambrus himnusza a vértanú
apostolok tiszteletére]
Aeterna coeli gloria – Aeterna coeli gloria (lat.
'Mennynek örök dicsősége') [5 szakaszos,
alfabetikus himnusz. - Szerzője Szt Ágostont
utánzó, ismeretlen ókori költő. A pénteki
laudes himnusza.]
Aeterna imago Altissimi – Aeterna imago
Altissimi (lat. 'A Magasságbeli örök
képmása') [himnusz Krisztus királyhoz. Krisztus király ünnepének bevezetése (1925)
után Vittorio Genovesi SJ írta XI. Pius Quas
primas enciklikájának gondolataiból.]
Aeterna lux divinitas – Aeterna lux divinitas (lat.
'Istenség, örök égi fény') [himnusz a
Szentháromsághoz. - Szerzője ismeretlen.
1100 u. készült, vsz. a Szentháromság
ünnepére.]
W hymnie dziennym z oficjum czytań na
poniedziałek I i III tygodnia, czytamy (lub
śpiewamy):
Aeterna lux, divinitas,
in unitate Trinitas,
te confitemur debiles,
te deprecamur supplices.
Aeterne lucis conditor – Aeterne lucis conditor
(lat. 'Fény örök alkotója') [hajnali himnusz. Szerzője ismeretlen. Az 5-6. sz: D-Fro-ban
készült.]
Aeterne rerum conditor - Wieczysty rzeczy
Stworzycielu (Ambroży) – Aeterne rerum
conditor (lat. 'Mindeneknek örök Teremtője')
[Szt
Ambrus
hajnali
himnusza.
Alapgondolatai a Ter 1 magyarázatából
valók. Szt Ágoston néhány szakaszát idézi.]
Aeterne rex altissime [Po Jutrzni i Chwalbie
przyszedłczas na Nieszpory. Hymnem
Nieszporów wielkanocnych jest pieśń
Æterne Rex altissime.] – Aeterne rex
altissime (lat. 'Nagyságos örök király') [8
szakaszos himnusz a mennybemenetelről. Szerzője ismeretlen. Legkorábban az 5. sz:
keletkezett.]
Aeterni Patris [encyklika papieża Leona XIII
opublikowana 4 sierpnia 1879. Aeterni
122
Patris to pierwsza encyklika papieska
poświęcona w całości filozofii. Nawoływała
do
powrotu
do
tomizmu
jako
najdoskonalszego systemu filozoficznego
dla katolika.] – Aeterni Patris (lat. 'Az örök
Atyának'), 1879. aug. 4.: XIII. Leó pápa
enciklikája a skolasztikus bölcseletről.
Aeternum vale [Pożegnanie na zawsze] – (lat.)
Aeternum vale; örök búcsú v. búcsúztatás
aetyl (s.v. etyl) – etil
aetyologia, aetiologia; etyologia – (gör.)
aetiologia; valaminek az okáról szóló tan
afa [małpa, @] [Słowniczek języka śląskiego] @
afagia [chorobliwa niemożność połykania] –
afágia [aphagia]; evési képtelenség
Afarsadchajczycy [Biblia Gdańska: To uczynili
natenczas Rechum kanclerz, i Symsaj pisarz,
i inni towarzysze ich, Dynajczycy, i
Afarsadchajczycy,
Tarpelajczycy,
Afarsajczycy, Arkiewajczycy, Babilończycy,
Susanchajczycy,
Dehawejczycy
i
Elmajczycy; (Ezdr. 4:9)] – afársatakeusok
[Talán az afarsakeusokkal azonosak.
Samária lakói, akik tiltakoztak a templom
újjáépítése ellen; és megkísérelték a munkát
megakadályozni (Ezsd 4,9).]
Afarsechajczycy [Biblia Gdańska: Tenci jest
przepis listu, który posłał do króla Daryjusza
Tattenaj, starosta za rzeką, i Setarbozenaj, i
towarzysze jego Afarsechajczycy, którzy byli
za rzeką, do króla Daryjusza. (Ezrd. 5:6)] –
afarsakeusok
(alacsonyabb
rangú
parancsnok;
turbán-viselő)
[Néptörzs,
amelyet
Izráelnek
Samáriából
való
elhurcolása után telepítettek be oda. Dárius
királynál tiltakozást jelentettek be a
jeruzsálemi templom újjáépítése ellen (Ezsd
5,6; 6,6).]
afatyk – beszédzavarra foglalkozó tudós
afatyczny, -a, -e – afáziás, beszédzavaros
afazja (łc. aphasia z gr. αφασία, aphasía
‘milczenie’- niemota)
[1. zaburzenie
funkcji językowych powstałe w wyniku
uszkodzenia mózgu. 2. ograniczenie lub
utrata zdolności mówienia lub rozumienia
mowy; 3. med. zaburzenie mowy
wywołane
uszkodzeniem
odpowiedzialnego za nią korowego
ośrodka w mózgu, przy zachowaniu
sprawności nerwów i organów aparatu
artykulacyjnego; m.in. a. słuchowa] –
(gör.-lat.) afázia [aphasia]; beszédzavar; a
beszélőképesség elvesztése [1. képtelenség a
gondolatok kifejezésére szóban v. írásban;
képtelenség mások beszédének megértésére;
2. A beszéd vagy a beszédmegértés
képességének részleges sérülése vagy teljes
hiánya.]
-
Wersja 01 01 2017.
afazja słuchowa [utrata zdolności rozumienia
słyszanych słów] – (gör.-lat.) afázia [A
beszéd vagy a beszédmegértés képességének
részleges sérülése vagy teljes hiánya.]
Afek (hebr.: ‫[ )ןפק‬kibuc położony w samorządzie
regionu Matte Asher, w Dystrykcie
Północnym, w Izraelu. Leży w zachodniej
części Zachodniej Galilei, w pobliżu
Morza Śródziemnego. Członek Ruchu
Kibuców (HaTenoa'a HaKibbutzit).] – 1.
Afék (erődítmény, vár; patakmeder). [1.
Város Bejrúttól északkeletre (Józs 13,4). 2.
Áser törzsi birtokának egyik városa (Józs
19,30); a Bír 1,31 "Afik"-nak nevezi. 3.
Város Sáron síkságán (Józs 12,18). 4. Város
Jezréel (5) síkságán (1Sám 4,1; 29,1)]; 2.
Afek (Matte Asher régióban fekvő kibuc,
Izrael északi Járásában)
Afek (Joz. 19:30) – Afik (erődítmény, vár) [Áser
törzsi birtokának egyik városa (Józs 19,30)]
Afeka (Joz. 15:53) - Aféka erődítmény, vár) [Város
Júdában (Józs 15,53)]
afekcja1 [(1.1) daw. afekt, skłonność ku komu lub
czemu;
(1.2)
daw.
rozdrażnienie,
nadpobudliwość]– megbetegedés, affectio;
érzékenység, érzékenykedés, gyöngédség
afekcja2 [(1.1) daw. afekt, skłonność ku komu lub
czemu;
(1.2)
daw.
rozdrażnienie,
nadpobudliwość]
–
(lat.)
affekció;
meghatottság, megilletődés; (med.) hatás,
beteg állapot, hajlam
afekt, affekt (łc. affectus ‘uczucie, pożądanie’) [1.
psych. stan b. silnej emocji z nadmiernym
pobudzeniem, z zawężeniem świadomości
działania. 2. praw. stan, w którym sprawca
nie mógł ocenić naganności swojego
postępowania. 3. daw. uczucie do kogoś,
miłość; 4. silne podniecenie, wzburzenie; 5.
z łac. affectus, poruszenie umysłu; silne
podniecenie, wzburzenie; 6. dawniej:
uczucie, miłość] - (lat.) affectus; szenvedély,
indulat, erős érzelmi meghatározottság;
érzés; szerelem, vonzalom; (lat.) affekció;
meghatottság, megilletődés; (med.) hatás,
beteg állapot, hajlam
afektacja (łc. affectatio od afficere ‘nabawić kogoś
czegoś;
pobudzić’)
[1.
przesada,
nienaturalność, zwłaszcza w wyrażaniu
uczuć; 2. niepohamowane dążenie do
czegoś lub przesadne objawy uczuć] –
(lat.) affektálás, affektáció; affektáltság,
affektálás;
tettetés,
modorosság,
mesterkéltség,
kényeskedés;
mesterkélt
viselkedés,
szenvelgés,
finnyáskodás,
színlelés; fanyalgás
afektacja w ruchach – affektált mozdulatok
afektacja w ubiorze – modorosság az
öltözködésben, piperkőcség
123
afektować się – affektálni, mesterkélten viselkedni,
kényeskedni,
finnyáskodni;
tettetni,
színlelni,
szenvelegni,
tetszelegni,
nyegléskedni
afektowany, -a, -e [nienaturalny, wyrażany w
przesadny sposób; mający skłonności do
takiego wyrażania (np. afektowany sposób
mówienia)] – affektáló, modoros; tettetett,
mesterkélt, modoros, képmutató, affektált
afektywanie, afektywność – affektivitás; érzelmi
telítettség, érzelmi képesség, érzékenység
afektywny, -a, -e [związany z afektem,
emocjonalny] – affektív; érzelmi, indulati;
érzelmileg színezett; érzékeny, külső
hatásokra fogékony; érzelemmel kapcsolatos
[Többnyire más elnevezésekkel együtt fordul
elő pl. érzelmi állapot (az erőteljes
izgatottság
értelmében),
a
dolgok
megélésének érzelmi hangulata (a megélés,
ill. a megismerés érzelmi töltetű elemeinek
kihangsúlyozódása), érzelmi asszociáció (a
képzeteket egy őket kölcsönösen egymáshoz
rendelő
érzelem
összekapcsolja).
Szaknyelvben az érzelmi helyett az
emocionális használatos]
afelium [1. zobacz aphelium; 2. punkt orbity
okołosłonecznej najbardziej od słońca
oddalony; aphelium] – (gör.) afélium;
naptávolság;
a
bolygók,
üstökösök
ellipszispontjának az a pontja, amely a
naptól a legtávolabb van
afemia (a- + gr. phéme ‘głos, mowa’ od phánai
‘mówić’) [med. utrata zdolności mówienia]
– (gör.) afémia; a beszédkészség hiánya
afera (fr. affaire ‘sprawa, rzecz’) [1. ogólnie znane
wydarzenie, awantura; 2. nieuczciwe
przedsięwzięcie] – (fr.) affaire, affér; ügy,
ügylet, eset, baj, kellemetlenség; kellemetlen
ügy, nézeteltérés, botrány, szóváltás;
összeütközés; lovagias ügy
afera gospodarcza – gazdasági botrány
afereza (gr. aphaíresis ‘usunięcie’) [językozn.
zanik samogłoski w pierwszej zgłosce
wyrazu, jeśli poprzedni kończy się
samogłoską] – (gör.) aferézis; (lat.
aphaeresis, gör. aphaereszisz) [1. a szó
elején valamely hangnak elhagyása, pl. jó
éjszakát helyett jó" ccakát, jó" ccakát, hiába
helyett jába.; 2. A klasszikus retorika
detrakciós hangalakzata; a szó elején
elhagyott hang, szótag; Élénkíti a szöveget
azáltal, hogy eltér a megszokottól,
kizökkenti az olvasót, a hallgatót. Gyakoribb
az élőszóhoz közelibb műfajokban, mint az
írásos művekben. Pl. Horatius leveleiben
fele annyi fordul elő, mint szatíráiban.
Alkalmazzák prozódiai okok miatt: aki
helyett ki, illetve és helyett s. Pl. Hass,
alkoss, gyarapíts: s a haza fényre derűl!]
-
Wersja 01 01 2017.
aferzysta [mężczyzna szukający zysku w
przedsięwzięciach nieuczciwych, zwykle
niezgodnych z prawem], aferzystka –
üzérkedő, nyerészkedő, feketéző (ffi/nő)
afferens, entis [zob. doprowadzający] – afferens;
odafelé vagy befelé vezető képlet (pl. ér vagy
ideg)
affettuoso (wym. affetuozo) [1. serdecznie, z
uczuciem; 2. czule, tkliwie, namiętnie] –
(zene) affettuoso, affettuso; érzelmesen
Afflavit Deus et dissipati sunt [hiszpańska
armada] – Afflavit Deus et dissipati sunt;
Rájuk fújt az Isten és szétszóródtak. (Ter
11,7) (Szélvészt küldött az isten, és a hajók
szétszórattak. – I. Erzsébet által kiadott
emlékérem felirata 1588, a spanyol Armada
pusztulásának tiszteletére.)
Afflictatio facit religiosos [Utrapienia czynią
ludzi religijnymi] – (lat.) Afflictatio facit
religiosos; a szenvedés teszi az embereket
vallásossá
affrettando
[określenie
wykonawcze:
przyspieszając] – (zene) affrettando;
nekiiramodva, sietve
Afganistan, Islamska Republika Afganistanu
[(dari ‫اف غان س تان‬, trl. Afghānestān, trb.
Afghanestan; ‫اف غان س تان ا س المی جمهوری‬,
trl. Dawlat-e Eslāmī-ye Afghānestān, trb.
Daulat-e Eslami-je Afghanestan; paszto
‫اف غان س تان‬,
trl.
Afghānistān,
trb.
Afghanistan; ‫جمهوری تد اف غان س تان ا س المي‬,
trl. Də Afghānistān Islāmī Dawlat, trb. Dy
Afghanestan Eslami Daulat) – śródlądowe
państwo położone w Azji Środkowej.] –
Afganisztán [(hivatalos nevén Afgán Iszlám
Köztársaság) (pastu nyelven ‫اف غان س تان‬
‫ا سالمی‬
luászrep
,‫جمهوری ت‬
‫ا سالمي‬
zÁ
(‫اف غان س تان‬sia
szívében
fekvő,
szárazfölddel
határolt
ország.
Egyes
besorolások szerint Közép-, más besorolások
szerint
Dél-Ázsiában,
egy
harmadik
rendszerezés szerint pedig a NyugatÁzsiában van.]
Afgańczyk, Afgan [obywatel Afganistanu],
Afganka – afgán (ffi/nő)
afgański, -a, -ie [przymiotnik od: Afganistan;
afganistański;
przymiotnik
od:
Afganowie] – afgán, afganisztáni
Afiach a. Afijach [Biblia Warszawska: Był pewien
mąż z plemienia Beniamina, któremu na imię
było Kisz, syn Abiela, syna Serora, syna
Bechorata, syna Afiacha, Beniaminity, mąż
dzielny.] – Afiáh (küzdő, ziháló; felüdített;
felfújt; elnyomott) [Saul király őse (1Sám
9,1).]
afiks (łc. affixus ‘przyczepiony’ od affingere,
affixum
‘przyczepić’)
[1.
cząstka
słowotwórcza wyrazu występująca przed
rdzeniem, po rdzeniu lub wewnątrz
124
rdzenia; 2. językozn. dodana do wyrazu
cząstka słowotwórcza zobacz infiks,
zobacz prefiks lub zobacz sufiks; 3.
morfem dodawany w procesie derywacji ((-)
słowotwórstwo) do morfemu leksykalnego.
Może to być: przedrostek (prefiks), czyli
morfem umieszczany przed morfemem
leksykalnym (np. nad-zwyczajny, odnotować, pra-dziadek); przyrostek (sufiks),
czyli morfem występujący po morfemie
leksykalnym,
dodawany
do
niego
bezpośrednio (np. ogrzew-acz, starsz-ak);
interfiks (wrostek), czyli afiks umieszczany
między morfemami leksykalnymi, zwykle
łączący dwa człony w złożeniach (np. czysto-pis, pas-i-brzuch); postfiks, czyli człon
występujący po morfemie leksykalnym, od
którego jest oddzielony końcówkami
fleksyjnymi (np. się w konstrukcjach
czasownikowych, jak uczyć się, cieszyć się).]
– képző
afiks (fleksyjny i słowotwórczy) – toldalék
afiks (słowotwórczy) – képző
afiks nominalny – főnévképző
afiks – jel
afiks dzierżawczy – birtokjel
afiks osobowo-dzierżawczy – birtokos személyjel
afiks syntaktyczny – rag
afiksacja [1. tworzenie wyrazów pochodnych lub
form fleksyjnych przez dodawanie
afiksów do wyrazów podstawowych; 2.
tworzenie wyrazów pochodnych przez
dodawanie
afiksów
do
wyrazów
podstawowych; 3. językozn. tworzenie
nowych wyrazów poprzez afiksy] – (lat.)
affixáció; toldalékolás
Toldalékok osztályozása:
1. prefixum
- a tő előtt áll a toldalék
- a magyarban egy ilyen van: a felső- és
túlzófok (leg-, legesleg-)
- az igekötő prefixumszerű, de viszonyszó
2. szuffixum:
a tő után áll a toldalék
 a magyarban ez jellemző
3. infixum:
- a toldalék beékelődik a tőbe
- a magyarban nincs ilyen
4. circumfixum:
- a tő ékelődik a toldalékba
 a magyarban nincs ilyen
- a melléknév felsőfoka (leg-…-bb) azért nem
circumfixum, mert a leg- önállóan is kifejezheti a
felsőfokot (legalsó, legbelső)
hagyományosan háromféle toldalékot
különböztetünk meg: képző, jel, rag
- a merev elhatárolás lehetetlen:
képzőszerű jel: pl. középfokjel (-bb)
 képzőszerű rag: -szor/-szer/-ször; -lag/-leg
jelszerű képző: -hat/-het; -ni
- ragszerű képző: hatáozói igenév képzője (-va/-
-
Wersja 01 01 2017.
ve)
- toldalékok sorrendje: KJR (képző, jel, rag)
- de vannak kivételek, pl.:
jel megelőzi a képzőt (JK)
-bb (középfokjel): kis+ebb+ít, nagy+obb+odik
A fiatal keletkezésű -beli képzőt megelőzheti:
általános többesjel: századokbeli
- birtokos személyjel: korombeli
rag megelőzi a képzőt (RK)
nyolc+szor+os, het+enként+i
afiliacja (łc. affiliatio ‘przyłączenie się’) [1.
przyjęcie jakiejś osoby lub organizacji do
działającego już stowarzyszenia; przyjęcie
do rodziny; 2. najczęściej w lm.
powiązanie, kontakt przez pośrednie
związki; 3. przynależność zakonnika do
klasztoru lub przyjęcie do prowincji
zakonnej zakonnika z innej prowincji tego
samego Zakonu; 4. psychol. potrzeba społ.
akceptacji, nawiązywania kontaktów. 5.
przyjęcie do swojego grona; powiązanie] –
(lat.) affiliáció (gyermekké fogadás);
befogadás,
felvétel;
(kereskedelem)
érdekkörbe vonás, magához csatolás; (egyh.)
a szerzetes adott kolostorhoz való tartozása,
vagy ugyanazon rend egyik szerzetesi
provinciájából a másikba való átvétele
afinacja (fr. affiner ‘oczyszczać’) [1. oczyszczanie
substancji z domieszek; 2. chem., technol.
oczyszczanie z domieszek (zanieczyszczeń),
np. a. cukru] – (fr.) affináció, affinálás;
finomítás
afirmacja
(łc.
affirmatio)
[1.
aprobata,
potwierdzenie,
uznanie
czegoś;
2.
potwierdzenie,
aprobata,
popieranie
czegoś] – (lat.) affirmáció; jóváhagyás,
megerősítés, helyeslés (potwierzenie); igenlő
vélemény, állítás; bizonyítás, tanúsítás
afirmatywa [daw. «znak poparcia w głosowaniu]
– megerősítő vélemény, igenlő hozzászólás
afirmować [odnosić się do czegoś z uznaniem,
wyrażać aprobatę] – igazolni, helyeselni;
hangsúlyozni, leszögezni
afisz (fr. affiche) [1. wyraz wzięty z francuskiego
affiche, dostał się do Polski w w. XVIII,
kiedy coraz częściej zaczęli kraj nawiedzać
rozmaici koncertanci, aktorzy i hecarze; 2.
plakat powiadamiający o imprezie
publicznej lub akcji; 3. ogłoszenie, zwykle
drukowane, umieszczane w miejscach
widocznych, powiadamiające o imprezie
publicznej
lub
mające
charakter
reklamowy; plakat; 4. ogłoszenie w formie
plakatu rozmieszczanego na tablicach,
słupach
itp.;
5.
rodzaj
wyrobu
poligraficznego zaliczany do akcydensów
informacyjnych.
Druk
jednostronny,
raczej dużego formatu, o charakterze
informacyjnym, propagandowym lub
reklamowym, służący do umieszczania w
stałych,
publicznych
miejscach
125
(rozklejany, umieszczany w witrynach).] –
falragasz, plakát, (kiragasztott) hirdetmény;
hirdetés
afisz kinowy – moziplakát, filmplakát
afisz teatralny – színlap, színházi plakát
afiszer – plakátragasztó
afiszer do cyrku – cirkuszi plakátragasztó
afiszować [1. rozgłaszać, ostentacyjnie ukazywać
coś; 2. afiszować się - obnosić się z czymś
przesadnie, zwracać powszechną uwagę
na swoje cechy, koneksje itp.] –
kiplakatírozni; nyiltan elárulni, leplezetlenül
bevallani v. megvallani
afiszować wielkie sympatie – leplezetlenül
bevallani a nagy rokonszenvet
afiszować się [ostentacyjnie ujawniać coś] –
feltűnően
viselkedni,
feltűnősködni,
közfeltűnést kelteni; produkálja magát;
felvágni, nagyzolni, parádézni, fitogtatni;
kérkedni; feszíteni; hivalkodni vmivel;
páváskodni
afiszować się czym – dicsekedni, felvágni vmivel
afiszuje się zeswymi pogłądami – nyilvánosan
magára vonja a figyelmet elveivel;
közfelháborodást v. kínos feltűnést kelt
elveinek hangoztatásával
afiszowanie – plakatírozás, kiplakatírozás;
kihírdetés, kifüggesztés, hírkeltés
afiszowanie się – kérkedés, dicsekvés, hivalkodás;
felvágás
afiszowy, -a, -e [związany z afiszem] – plakát-,
plakátszerű
afium – (gör.) áfium; ópium, mákony
aflaston (gr. áphlaston zakrzywiona część rufy z
ozdobami) [mors. ozdoba, najczęściej w
postaci
figurki,
umieszczona
na
zwieńczeniu wydłużonego dzioba statku] –
(gör.) figurehead; orrszobor
aflaston
aflatoksyna (A. flavus + toksyna łc. toxicum
‘trucizna’)
[biochem.
czynnik
kancerogenny wytwarzany przez pleśnie z
rodzaju Aspergillus (np. A. flavus) w długo
przechowywanej żywności.] – (lat.)
aflatoxin
aflatoksyny [rodzaj mykotoksyn. Są wytwarzane
przez grzyby z rodzaju Aspergillus,
głównie A. flavus (kropidlak żółty) i A.
-
Wersja 01 01 2017.
parasiticus. Grzyby te występują na
fistaszkach (orzechach ziemnych), zbożu,
migdałach
w
wilgotnych
rejonach
tropikalnych. W sprzyjających warunkach
(wysoka temperatura oraz wilgotność)
porastają
także
inne
produkty
żywnościowe, np. chleb.] – (lat.) aflatoxinok
[a természetben előforduló, rágcsálókra és
emberekre egyaránt veszélyes rákkeltő
(karcinogén) mikotoxinok (gombamérgek),
amelyeket
penészgombák
termelnek
(Aspergillus
flavus
és
Aspergillus
parasiticus).]
afodos (gr. áphodos ‘odejście’) [1. teatr. w
antycznej Grecji odejście chóru po
zakończeniu dramatu; 2. w starożytnym
teatrze greckim: zejście chóru ze sceny po
zakończeniu dramatu] – (ókori görög
színházban) kivonulás; exodosz
afonia (gr. aphónia) [med. utrata głosu; bezgłos] –
(gör.) afónia (aphonia); hangtalanság
(suttogva beszélés); hangadási képtelenség
afoniczny (afonia) [niewydający lub niemogący
wydać głosu, bezdźwięczny] – afónikus;
hangtalan
aforystyczny, -a, -e (gr. aphoristikós) [1. mający
cechy aforyzmu: zwięzły, błyskotliwy,
ujmujący sedno sprawy (np. aforystyczny
wstęp); 2. w formie aforyzmu, zwięzły w
treści] – szaggatott, elmés, szikrázó, velős,
aforisztikus, aforizmaszerű
aforyzm (łc. aphorismus z gr. aphorismós) [1.
maksyma,
sentencja;
2.
zwięzłe
sformułowanie przekazujące ogólną myśl
o
charakterze
filozoficznym,
psychologicznym
czy
moralnym;
sentencja] – (gör.-lat.) aforizma, velős
mondás; valamely általános gondolatot,
megállapítást
kifejező
tömör,
velős,
szellemes mondás; gondolattöredék
aforyzmowy, -a, -e – aorizmaafotyczny (a- + phós, phótos ‘światło’) [geogr.
strefa a. zob. abisal.] – afotikus;
mélytengeri; mélyvízi
AFP ‹s.› [zobacz alfa-fetoproteina] – AFP; AlphaFetal Protein (AFP, α-fetoprotein; alpha-1fetoprotein v. alpha-fetoglobulin) [Maga az
AFP szócska egy rövidítés, az alfafetoprotein
kifejezés
összetevőinek
kezdőbetűiből állították össze. Ez az alfafetoprotein egy
fehérje,
aminek
a
mennyiségét vizsgálják az anya vérében.
Általában ugyanis ez a fehérje a magzati
vérben jelentős mennyiségben megtalálható,
viszont az anyai keringésbe nem kerül be,
vagy
csak
nagyon
jelentéktelen
mennyiségben. Ezt a fehérjét a magzat mája
termeli, a tudósok még nem igazán tudják a
pontos szerepét, pusztán jelenlétéből tudnak
126
statisztikák
alapján
következtetéseket
levonni.]
Afra z Augsburga (zm. ok. 304 na wyspie na
rzece Lech, prawdopodobnie w pobliżu
dzisiejszego
miasta
Friedberg)
[męczennica chrześcijańska, żyjąca na
terenie
dzisiejszej
Bawarii,
święta
Kościoła katolickiego.] – Augsburgi Afra
(Diocletianus császár keresztényüldözése
idején 304-ben itt végezték ki Szent Afra
vértanút.)
Św. Afra – Afra, Szt: 1. (†137 k.) [vértanú. Julián
bresciai gr. neje, Linus p. keresztelte meg.
Lefejezték.]
afrikaans (afrik. Afrikaans ‘afrykański’ z hol.
Afrikaansch)
[językozn.
południowoafrykańska odmiana języka
holenderskiego, język Burów uznany za
jeden z urzędowych w Republice
Południowej Afryki.] – afrikaans nyelv
(vagy régebbi nevén a búr illetve fokföldi
holland nyelv) [a germán nyelvek nyugati
ágába tartozó, a hollandból önállósodott
nyelv, amely a 17–18. században DélAfrikába kivándorolt németalföldi parasztok,
a búrok (boer – paraszt) holland
nyelvjárásaiból, valamint a velük együtt
érkező francia, német és fríz telepesek,
illetve az afrikai bennszülöttek nyelveinek
elemeivel keveredve alakult ki.]
afro (ang.) [fryzura, noszona najczęściej przez
Murzynów, uformowana z nastroszonych,
skręconych włosów] – afro (hajviselet)
afro (hajviselet)
Afroazja – Afroázsia; Afrika és Ázsia öszefoglaló
elnevezése
afroazjatycki, -a, -ie [1. geogr. obejmujący
Afrykę
i
Azję,
dotyczący
tych
kontynentów; 2. językozn. języki a.
(chamito-semickie)] – afroázsiai; (języki
afroazjatycki) sémi-hámi, afroázsiai nyelvek
afrodyzjak (gr. aphrodisiakós ‘miłosny’ od
aphrodísia ‘przyjemności seksualne’ od
Aphrodíte Afrodyta, gr. bogini miłości)
-
Wersja 01 01 2017.
[fizjol. coś, co wywołuje bodziec
prowadzący do podniecenia seksualnego,
np. substancja chem., sytuacja, czyjś
widok.] – (gör.) afrodiziákus [pl. Az
afrodiziákus illóolajok nemcsak romantikus
hangulatot teremtenek, hanem nagyon jók
arra is, hogy felébresszék a szexuális vágyat
vagy növeljék az intenzitását.]
afrodyzje (gr. aphrodísia) [w antycznej Grecji
święta ku czci Afrodyty] – (gör.)afrodízia;
túlhajtott nemi ösztön, mely többféle kóros
elmeállapotnak kifolyása
afront [ubliżenie komuś, zniewaga] – (fr.) affront;
sértés, sérelem, bántalom, megbántás; szidás,
támadás, szégyen
Afrodyta (Afrodite) (gr. Ἀφροδίτη Aphrodite) [w
mitologii greckiej bogini piękna, kwiatów,
miłości, pożądania i płodności. W mitologii
rzymskiej odpowiedniczką Afrodyty była
Wenus.] – (gör.) Afrodité [görög eredetű női
név. A görög mitológiában a szépség és a
szerelem istennője.]
afrodyzjaki [substancje, co do których panuje
opinia, że powodują one zwiększony popęd
płciowy lub potencję. Zwykle działają
bezpośrednio
lub
pośrednio
na
przewodnictwo
dopaminergiczne
lub
modyfikują poziom hormonów płciowych.
Często są to zwykłe pokarmy i napoje.
Uważa się, że działanie takie ma szampan,
kawa z dodatkiem imbiru, cynamonu i
koziego mleka, owoce morza, morele
zmiksowane z mleczkiem pszczelim.
Jednym z najsilniejszych afrodyzjaków
jest johimbina.] – afrodiziákum [olyan
anyag, amely a hiedelmek szerint élénkíti a
nemi vágyat és a nemi aktivitást. Afroditéről,
a görög istennőről nevezték el mindazokat a
szereket, amelyektől a szexuális vágy
felkeltését, vagy visszaadását főleg a férfiak
remélik.]
afront (fr. affront z affronto od affrontare ‘stanąć
przeciwko,
napaść’)
[niegrzeczne
zachowanie wobec kogoś, rozmyślnie
zrobiona komuś przykrość] – (fr.) affront;
sértés,
sérelem,
inzultus;
[<affronter
'szembeállít, szembeszáll'<; (késő lat)
affrontare, tkp. ad-frontare: ad- 'hozzá,
szembe'| frons, frontis 'homlok']
 Afront – łódzka grupa hip-hopowa w skład
której wchodzi dwóch raperów – Janek i Kasina
Afryka [drugi pod względem wielkości
kontynent na Ziemi] – Afrika [a Föld
második legnagyobb és második legnépesebb
kontinense]
Afryka
Wschodnia
[umowny
region
geograficzny w Afryce obejmujący tereny
na wschód od Nilu i Wielkiego Rowu
Afrykańskiego, w tym wyspy na Oceanie
Indyjskim, tradycyjnie zaliczane do
Afryki.] – Kelet-Afrika [az afrikai kontinens
legkeletibb régiója, amelynek földrajzi vagy
geopolitikai
alapon
számos
eltérő
lehatárolása létezik]
127
Kelet-Afrika
afryka [środowiskowo: bieda, głód, ubóstwo] –
ínség, (ubóstwo) szegénység, nyomor,
nyomorúság
afrykanista
[specjalista
w
dziedzinie
afrykanistyki (nauki o językach i
kulturach afrykańskich)] – afrikanista;
Afrika-kutató, Afrika-szakértő
afrykanistyka [nauka zajmująca się badaniem
języków, historii i kultury ludów Afryki] –
afrikanisztika; Afrika-kutatás
afrykańczyk [mieszkaniec Afryki; Afrykanin
(częściej)] – afrikai
Afrykański, Afrykanin; Afrykanka – afrikai
(ffi/nő)
afrykański, -a, -ie [przymiotnik od: Afryka] –
afrikaiafrykaner (hol. Afrikaner Holender mieszkający w
Afryce; Afrykanin) [1. Afrykaner zobacz
Bur; 2. biały mieszkaniec Afryki] –
afrikáner; búr (afrikánerek: más néven
búrok, a dél-afrikai holland telepesek
leszármazottai)
afrykanistyka (niem. Afikanistik od afrikanisch
‘afrykański’ z łc. Africanus) [1. nauka
badająca kulturę, języki i literaturę
krajów kontynentu afrykańskiego. 2.
wydział filologiczny na uczelni wyższej
zajmujący się studiami nad kulturą i
literaturą ludów afrykańskich.] – (ném.)
afrikanisztika; Afrika-kutatás
-
Wersja 01 01 2017.
afrykanista;
specjalista
w
dziedzinie
afrykanistyki (nauki o językach i kulturach
afrykańskich) – afrinakista; Afrika-kutató,
Afrika-szakértő
afrykata (łc. affricare, affricatum ‘przycierać’)
[językozn. spółgłoska zwarto-szczelinowa] –
(ang.) affricate; affrikáta (lat., tkp. horzsolt
hang)
[gram.
1.
azok
a
kettős
mássalhangzók, melyek zárhangból s vele
rokon réshangból állanak. Ilyen pl. a magyarc = tsz, cs = cs, ds = d zs; továbbá a német p
f.; 2. egy zárhang (pl. k, t, p) és megfelelő
réshang (pl. f, tz), egyszótagos kapcsolata. A
magyarban pl. affrikáták a c, et, dz, dzs, ty,
gy-vel jelölt hangok ]
afryt (ar. ifrit) [mit. występujący w mit. arabskiej
diabelski demon] – (ar.) ifritek [1. a tűz
elemi síkjának dzsinnjei. Bíborvörös
felsőteste emberszerű, míg alsóteste egyfajta
mágikus tűzködbe burkolózik, s így lebeg 45 arasznyival a talaj felett. 2. A dzsinnek
"gonosz változatai", sokan csak "tűzz
dzsinneknek" nevezik őket. Hogy miért, azt
senki se tudja. Az ifritek jó varázslók, és bár
nem teljesítik a 3 kívánságodat, erős
ellenfelek. A tűzpajzsuknak hála aki
megérintő őket, súlyos égési sérüléseket
kaphat. Viszont a vízre NAGYON érzékeny
(még a többi démonhoz képest is)]
afta [(zwykle w liczbie mnogiej) małe, bolesne
owrzodzenie
powstające
na
błonie
śluzowej jamy ustnej; zapalenie aftowe] –
(gör.) afta; szájfekély apró gennyes pattanás
a nyálkahártyán
aftartodoketyzm
(gr.
“niezniszczalność,
mniemanie, przypuszczenie, pozór”). [1.
Jedna z popularnych herezji z dziejów
Kościoła. Jest to pomysł że natura ludzka
Jezusa została wchłonięta przez naturę
boską, co spowodowało że ciało nie ulegało
zepsuciu ani cierpieniom.. Wg nich Jezus
jadł i spał tylko na pokaz a cierpienie
udawał. 2. Powstała w VI wieku herezja
monofizycka, założona przez Juliana z
Halikarnasu. Głosiła ona, że od momentu
wcielenia natura ludzka Jezusa została
wchłonięta przez naturę boską, co
spowodowało, że ciało Chrystusa było
niezniszczalne i nieśmiertelne, Jezus
jednak przyjął dobrowolnie cierpienia dla
naszego dobra. Wg aftartodoketów Jezus
jadł i spał tylko na pokaz, a cierpienie
udawał. W roku 564 cesarz Justynian
wydał specjalny edykt, w którym popierał
doktrynę głoszoną przez aftartodoketów.
Inne nazwy sekty to julianiści lub
fantazjaści. W samej sekcie doszło do
rozłamu: jedni głosili, że ciało Chrystusa
zostało stworzone, inni natomiast - że nie.]
– aftartodoketizmus (a gör. aftartosz,
128
'romolhatatlan'
és
dokein,
'látszani'
szavakból) [a 6. sz. első felében a
halikarnasszoszi Julianosz által alapított
szekta tanítása, mely szerint Krisztusban az
isteni és az emberi természet a valóságban
nem különbözik, hanem csak a név szerinti
megjelölésben (monofizitizmus). - Követőit
Gajanus
alexandriai
ellenpátr-ról
gajanitáknak is nevezik.]
afty (gr. áphthai) [med. niewielkich rozmiarów,
bolesne owrzodzenie jamy ustnej, zwł. u
niemowląt; zapalenie aftowe] – (gör.) afta;
szájfekély apró gennyes pattanás a
nyálkahártyán
aftyzacja [1. wet. sztuczne zakażenie wszystkich
zwierząt w gospodarstwie zarazkiem
pryszczycy, w celu skrócenia okresu
kwarantanny;
2.
zabieg
obecnie
niestosowany, polegający na sztucznym
zakażaniu zwierząt domowych zarazkiem
pryszczycy,
celem
wywołania
równoczesnego
zachorowania
całego
stada,
co
przyczyniało
się
do
przyspieszenia przebiegu epizootii i samej
choroby. Aftyzacje przeprowadzano pod
nadzorem władz weterynaryjnych] –
védőoltás (köröm- és szájfájás ellen)
ag. (agencja) – ügynökség
Ag ‹s.› (łc. argentum) [srebro, pierwiastek chem.
o l. atom. 47, znany od starożytności,
biały, miękki i kowalny metal o b. dobrym
przewodnictwie cieplnym i elektrycznym;
używany do pokrywania powierzchni
metalicznych oraz luster, produkcji
monet, biżuterii, w technice i fotografii.] –
Ag (argentum); ezüst (INN: silver) [egy
kémiai elem a periódusos rendszerben, jele
Ag (latin: argentum), rendszáma 47,
nyelvújításkori neve ezüstany]
aga (tur.) [1. tytuł grzecznościowy w krajach
muzułmańskich; pan 2. stopień oficerski
w sułtańskiej Turcji; także: oficer noszący
ten tytuł; 3. u Turków i Tatarów znaczy w
ogólności to samo, co po polsku pan; w
mowie zaś o wojskowych, jest tytułem
naczelnego dowódcy janczarów; 4. to tytuł
używany w wojsku tureckim oznaczający
dowódcę lub przywódcę janczarów,
naczelnika policyjnego, a w Egipcie
dowódcę oddziałów tureckich. Mianem
agi określano także wyższego urzędnika.
Obecnie jest to tytuł grzecznościowy i
oznacza on dosłownie pana; 5. społ. w
niektórych krajach muzułmańskich po
imieniu w znaczeniu pan; 6. wojsk. stopień
oficerski w sułtańskiej Turcji; 7. zool. gat.
trujących żab, pochodzący z Ameryki
Płd.] – (mongol-török) aga [tatár eredetű
török szó az aka-ból (mongol aha, mandzsu
age 'báty', megszólításban »úr«, agu, szintén
-
Wersja 01 01 2017.
megszólításban »mester,
úr«).
Eredeti
jelentése báty volt, majd idősebb személyt és
általában urat jelentett. A másodosztályú
udvari tisztviselők és az alacsonyabb rangú
török tisztek címe volt]; (régen) magas török
tiszti rang [különböző katonai egységek élén
álló vezetők és egyes udvari tisztségek
betöltőinek címe]; ― janicsár aga (törökül
jenicseri agaszi) török katonai rang,
rendszerint a bejler-bejjel egyenrangú, a
fővárosi rendőrség főnöke [ezen kívül
agának nevezték még a gyalogos aszabok,
illetve a zsoldos lovasok nagyobb
egységeinek vezetőit és a várparancsnokokat
is. A szultáni udvar vezetői tiszségviselői
közül a hárem és a szeráj vezetőjét is így
hívták];
(ma) az iparosok, parasztok
megszólítása török nyelvterületen; ― zool.
Aga varangy (Bufo marinus) [Az aga
varangy a varangyfélék családjánák egy
képviselője, ugyanakkor 15-20 cm-es
testhosszával a legangyobb békák közé is
tartozik, hisz súlya a 1,5-2kg-ot is elérheti.
Eredetileg Közép-és Dél-Amerikában honos,
azonban mára már sokfelé betelepítették,
többek között Ausztráliába is, ahol
mérhetetlen falánkságával és szaporaságával
rengeteg kárt okoz.]
Bufo marinus - Puerto Vallarta, Jalisco; © Petr Myska
Aga – (bec.) Ági
Agabos, Agabus [postać biblijna z Nowego
Testamentu. Prorok chrześcijański z
Jerozolimy,
który
przepowiedział
Kościołowi w Antiochii, że nadchodzi
wielki głód. Później ostrzegł Pawła, że jeśli
uda się on do Jerozolimy, zostanie
uwięziony. Pojawia się w Dz 11, 27-30; 21,
7-14. Zaliczany do grona Siedemdziesięciu
dwóch wysłańców Jezusa Chrystusa] –
Agabus (a szeretett, szenvedélyes szerelem)
[Jeruzsálemben élő próféta, aki világméretű
éhinséget hirdetett meg (ApCsel 11,27-30),
Pálnak
pedig
megjövendölte,
hogy
Jeruzsálemben elfogják (ApCsel 21,10-11).]
agac [akacja] – [Słowniczek języka śląskiego] akác
agacowy [akacjowy] – [Słowniczek języka
śląskiego] akácAgag (płomienisty) [1. Agag (XI w. p.n.e.) - król
Amalekitów. 2. tytuł króla Amalekitów,
wrogów Izraela, których Saul nie wytępił.
129
Opiekun Estery nie chciał oddać pokłonu
Hamanowi, który był Amalekitą.] – Agág
(égni; heves, harcias, tüzes; magas;
fejedelem, hatalmas, óriás lángoló, égő,
tüzes; lángszínű) [Izrael ellenségeinek, az
Amalekita király (4Móz 24,7) neve akit Saul
elpusztított ― Agag földje ismeretlen. A
8,12 szerint Ámán idegen a perzsa vértől. Az
Agag név az 1Sám 15,7-9-ből való az
amalekita király neve, akit Saul győzött le. A
szöveg talán a Mardokeus-Ámán ellentétet
akarja ezzel hangsúlyozni, mint ahogy Saul
és Agag között volt. A 3,5 szerint Ámán
gyűlölete Mardokeus ellen személyes jellegű
volt. 2. Amálek egy másik királya, akit Saul
király megkímélt, holott meg kellett volna
ölnie (1Sám 15,7-9). Sámuel darabokra
vágta (1Sám 15,32-33)]
Agagiejczyk [potomek Agaga] (Ester 3:1) –
Agágbeli (Agági) [Hámán mellékneve (Eszt
3,1.10; 8,5).]
against all risks – (ang.) against all risks; minden
kockázat esetére
agalmatolit (gr. ágalma, agálmatos ‘ozdoba’ +
líthos ‘kamień’) [miner. zbita odmiana
pirofilitu, z której od czasów staroż.
wyrabiane były małe figurki (przede
wszystkim w Chinach); pagodyt] – (gör.)
agalmatolit [(ásv.), kínai szalonnás kő,
szürkés, sárgás, zöldes v. vereses, zsíros
tapintatú és fényességű, aszalonnakőhöz
hasonló ásvány. Tartalmaz kovasavat,
timföldet, káliumoxidot ésvizet. Puha ásvány
(keménysége
2-2,5),
melyből
apró
szobrocskákat és mástárgyakat faragnak.
Neve is megmunkálására vonatkozik;
görögül agalma:szobrocska, lithos: kő.]
agameta (a- + gameta - n.łc. z gr.) [zool.
jednojądrowy
zarodek
służący
do
rozmnażania bezpłciowego u otwornic] –
(gör.) agaméta; ivartalanul szaporodó
élőlény sejtje
agamia
(gr.
agamía)
1.
[niemożność
rozmnażania; 2. społ. bezżeństwo, celibat]
– (gör.) agámia; biol. ivartalan szaporodás;
nőtlenség, cölibátus [az →exogámia és
→endogámia nélküli házasság, amely
lehetővé teszi, hogy az egyén szabadon
választhatja meg társas kapcsolódásait, s
főként házassági-rokonsági hovátartozását]
agammaglobulinemia (a- + gamma-globulina +
gr. haíma ‘krew’) [med. zaburzenie układu
odpornościowego polegające na braku lub
niedoborze przeciwciał (immunoglobulin)]
– (gör.) agammaglobulinémia [Az X-hez
kötött agammaglobulinémia (Bruton-féle
agammaglobulinémia) az X-kromoszóma
rendellenessége miatt kialakult, öröklött
immunhiányos betegség, amelyre B-
-
Wersja 01 01 2017.
limfocita hiány vagy csökkenés, és a nagyon
alacsony antitestszint jellemző. Az X-hez
kötött agammaglobulinémia csak fiúkban
fordul
elő.
―
(Bruton-típusú)
agammaglobulinémia,
melyet
az
immunglobulinok és az érett B-sejtek hiánya
jellemez]
agamogonia (gr. ágamos ‘bezżenny’ + gónos
‘płodzenie’)
[bezpłciowa
część
rozmnażania
otwornic]
–
(gör.)
agamogonia; ivartalan szaporodás
agamont (gr. ágamos) [zool. bezpłciowe pokolenie
w rozmnażaniu otwornic] – biol. agamont
(Rotaliella heterokaryotica nemzedékváltó
szaporodása)
agamospermia (gr. ágamos + spérma ‘nasienie’)
[1. bot. forma rozmnażania bezpłciowego
roślin
z
wykształceniem
nasion
(charakterystyczne dla płciowego), które
jednak nie powstały w wyniku mejozy i
zapłodnienia. Zob. apomiksja; 2. jeden z
dwóch głównych rodzajów apomiksji.
Proces
rozmnażania
wegetatywnego
stwierdzony
u
niektórych
roślin
kwiatowych, polegający na rozmnażaniu
za pomocą nasion, w których zarodek
powstaje bez zapładniania komórki
jajowej (partenogeneza) lub z innej
komórki
woreczka
zalążkowego
(apogamia).] – (gör.) agamospermia; növ.
(aszexuális magképzés)
Agamus pingui Minerva [Działajmy w sposób
nieuczony, po prostu (Cycero)] – (lat.)
Agamus pingui
Minerva; tudatlanul,
egyszerűen cselekedjünk (Cicero)
agamy (indiań.)
[zool.
Agamidae,
nieduże
jaszczurki tropik. występujące na stepach
i pustyniach Afryki, Azji i Australii; w
przypadku zagrożenia rozkładają duży
płat skórny umieszczony za głową] – zool.
– Agámafélék
Agamowate,
agamy
(Agamidae)
[rodzina
jaszczurek.
Obejmuje
ponad
350
gatunków klasyfikowanych w około 50
rodzajach. Mają dobrze rozwinięte
kończyny i długi ogon. Charakterystyczną
ich cechą, gdy są podniecone, jest kiwanie
głową tak jak legwany, przez co zresztą
nazywane są legwanami Starego Świata.]
– Agámafélék [Az agámafélék (Agamidae) a
hüllők (Reptilia) osztályába a pikkelyes
hüllők (Squamata) rendjébe és a gyíkok
(Sauria) alrendjébe tartozó család. 2
alcsalád, 52 nem és 385 faj tartozik a
családba.]
Telepes agáma (Agama agama)
130
agapa. * uczta miłości [1. zobacz agape; 2. w
czasach pierwszych chrześcijan był to
wspólny posiłek, braterska uczta, która
pierwotnie była połączona z Eucharystią.
Ze względów pietystycznych z czasem
nabyła
samodzielnego
charakteru.
Obecnie jest to przeważnie spotkanie
towarzyskie bądź uczta po wspólnej mszy
świętej,
służące
umocnieniu
więzi
pomiędzy członkami wspólnoty wiernych.
Pochodzi od słowa agape, oznaczającego
miłość (między braćmi), oraz nazwy
wspólnego posiłku, spożywanego przez
przez członków gminy. Zwyczaj ten
zanikł
około
VII
wieku.
Rozpowszechniona
wśród
różnego
rodzaju wspólnot chrześcijańskich, np. w
kościołach
ewangelikalnych,
Drodze
Neokatechumenalnej oraz Ruchu ŚwiatłoŻycie. Agapa ma na celu stworzenie
jedności wśród członków wspólnoty,
poprzez okazywanie radości wynikającej
z daru przyjętego sakramentu. Aby
ubogacić to spotkanie i uczynić je
bardziej uroczystym, szykuje się smaczne
potrawy, aby w czasie ich spożywania
(tak jak w wieczerniku Jezus z
apostołami)
bracia
namacalnie
dostrzegali jedność i miłość w swojej
wspólnocie. Jest to także znak: bracia
dzielą się chlebem, a na tym też polega
Eucharystia.] – (gör.)
agapé (a gör.
agapaó, 'szeret, nagyrabecsül' szóból) [1. az
agapaó – szeretek görög eredetű szóból,
jelentése: szeretet, vendégség. AGAPÉ =
szeretet,
szeretetvendégség.
–
A
szeretetvendégséget követte rendszerint az
Úrvacsora (1Kor 11,20-34). Az első
keresztények közös étkezéseit jelenti,
melyeket az egyházközséget (gyülekezetet)
összekötő szeretet kinyilvánítására és
megélésére
tartottak,
s
az
úrvacsora/eucharisztia vételével fejeződtek
be (vagy kezdődtek). Az utolsó vacsora
mintájára, Jézus krisztus halálának emlékére
és eljövetelére készülve fogyasztottak (1 Kor
11; 17-34). Magyar szóhaszbálatban
előfordul „szeretetvendégség” formában is.
A szó átvitt értelmű jelentése a háromfajta
-
Wersja 01 01 2017.
szeretet (erósz, filia, agapé) közül a
legmagasabb rendű. 2. Szeretetlakoma; az
ősegyházban a miseáldozat, a kenyértörés
utáni közös étkezés, megvendégelés neve
volt.
3.
Manapság
általában
szeretetvendégség értelemben használják.]
Agapant (Agapanthus L'Hér.) [rodzaj roślin z
rodziny czosnkowatych. Pochodzi ze
stepów
kraju
przylądkowego.]
Szerelemvirág: Agapanthus
agar (pies: Chart) – agár
agar-agar
[1.
galaretowata
substancja
uzyskiwana z krasnorostów morskich,
stosowana jako pożywka do hodowli
drobnoustrojów
lub
w
przemyśle
spożywczym i farmaceutycznym jako
substytut żelatyny; 2. wodorosty będące
składnikiem pożywki o tej samej nazwie] agaragar [tengeri vörösmoszatokból nyert
sűrítő- és zselésítő élelmiszer-adalékanyag
(E406).]
Agar, Hagar (ucieczka) (hebr. ֵ‫ יֲגי‬, arab. ;‫هاجر‬
Hajar) [1. służąca Abrahama, która
urodziła mu syna Izmaela. 2. Egipcjanka,
służąca
Saraj,
która
porodziła
Abrahamowi Ismaela. Agar jest typem
Starego
Zakonu
narzucającego
poddaństwo;
jest
przeciwieństwem
niebiańskiego, wolnego Jeruzalem.] –
Hágár (héberül ֵ‫ יֲגי‬Hagar, tibériai kiejtéssel
Hāḡār, jelentése idegen, bujdosó, menekülés,
kivándorlás, vándorlás; a vándor; szép;
arabul ‫ رجاه‬Hádzsár) [Sára egyiptomi
szolgálóleánya,
aki
Ábrahámnak,
terméketlen felesége helyett, fiat szült (1Móz
16); később Sára és Ábrahám elűzte (1Móz
21,1-2). Története jelképes kiábrázolása a
törvény és az evangélium közti különbségnek
(Gal 4,21-5,1). Izmael édesanyja, Az arabok
tőle származtatjék magukat és Ábrahám
törvényes feleségének tekintik.]
Agares (Agreas, Aguares) [1. niegdyś anioł
należący do chóru cnót, obecnie książę
piekła, dowodzący 31 legionami złych
duchów. Ukazuje się pod postacią starca
siedzącego okrakiem na krokodylu, z
krogulcem na ręce. Uczy wszystkich
języków i potrafi wywołać trzęsienie ziemi
(zob. De Plancy, Słownik wiedzy tajemnej,
s. 10-11). Reprodukcję pieczęci Agaresa
zob. w: Waite, The Book of Black Magic
and of Pacts, s. 166. Według legendy
Agares był jednym z 72 duchów, które
król Salomon uwięził w mosiężnym
naczyniu i wrzucił do jeziora (według
innej wersji tej legendy wygnał go do
"dolnego Egiptu"). 2. w tradycji
okultystycznej, demon, upadły anioł,
książę
piekła
(znajduje
się
pod
zwierzchnictwem wschodu). Znany jest
również pod imionami Agreas i Aguares.
Włada 31 legionami duchów. W
Lemegetonie
i
Pseudomonarchii
Daemonum jest drugim duchem. Przed
upadkiem przynależał do drugiego kręgu,
chóru mocy (chóru cnót). Uważany jest za
demona odwagi. Rządzi wszystkimi
duchami ziemskimi.] – Agares (Augares)
[démon, bukott angyal]
131
Agares według Słownika wiedzy tajemnej Collina de
Plancy, 1863.
agat [minerał, odmiana chalcedonu] – agát,
achát; kvarcféleség (a kalcedon tarkán
rétegzett változata), féldrágakő; Achates
szicíliai folyótól
Agatka, Aga – az Agáta beceneve
Agata [żeńskie imię greckie, wywodzące się od
słowa agathé, w Polsce znane od XII
wieku. Oznacza "dobra". Za męską formę
uznaje się imię Agaton.] – Agáta [női név
görög eredetű. Jelentése: a jó.]; Ágota
Agata Sycylijska, również: Święta Agata, Agata z
Katanii (z Sycylii), (cs.) Muczenica Agafija,
Sicilijskaja (ur. 235, zm. 5 lutego 251)
[dziewica, męczennica chrześcijańska,
święta
Kościoła
katolickiego
i
prawosławnego.] – Szent Agáta [nemesi
születésű, szépséges szicíliai lány volt, aki
253-ban vértanú halált halt Cataniában.
Azóta ô Szicília égi pártfogója, aki a
hagyomány szerint többször megvédte a
környéket tűzvészektôl és az Etna
pusztításától.]
Agathosma betulina [krzew] – Illatosruta; illatos
ruta (Agathosma betulina) [kis termetű délafrikai cserje Agathosma betulina]
agatowy, -a, -e [związany z agatem] - achatból
való, achátAgaty Świętej sól [Jest zwyczaj w Polsce
poświęcania chleba i wody w dniu św.
Agaty. Forma tego poświęcania znajduje
się w Rytuale piotrkowskim, w dziale
benedykcyi. Odbywa się ono we mszy o
św. Agacie, na końcu kanonu, w tem
miejscu, gdzie niegdyś po słowach: largitor
admitte poświęcano przy ołtarzu owoce.] –
(dawno) Szent Ágota sója [Ágota (+250) a
-
Wersja 01 01 2017.
keresztény ókor leghíresebb szentjei közé
tartozik. Vincéhez és Balázshoz hasonlóan az
ő élete és halála felől is csak a számos
változatban ránk maradt,
legendásan
fölékesített szenvedéstörténet tájékoztat.
Tűzvész és földrengés ellen hívják oltalmul
(a lávafolyam megállítása miatt). Hasonló
okból ő az ércöntők, a kohászok és a
bányászok védőszentje.]
agawa [1. roślina ozdobna z rodziny
agawowatych, pochodząca z Meksyku i
Ameryki Południowej, kwitnąca tylko raz,
uprawiana ze względu na liście; 2. rodzaj
roślin z rodziny agawowatych. Liczy
ponad 100 gatunków, rosnących dziko od
południowych części USA do północnych
rejonów Ameryki Południowej.] – (gör.)
agavé (tęża), forró égövön honos, vastag
levelű, évtizedekig élő igen ritkán virágzó
növény; nedvéből erjesztett ital, rostjaiból
kötél és szövedék készül [az Amaryllisfélékhez tartozó, egyszer gyümölcsöző,
többnyári növénynemzetség. - 1-2 m hosszú,
20 cm-t is elérő szélességű, vastag húsos
levelei rózsa módra csoportosulnak. Sok
esztendő után a közepéből 1-12 m magas
egyetlen virágszál sarjad, tetején ágasbogas
virágzattal, melyben akár 4000 harang alakú,
mézelő virág is lehet.]
Agawa amerykańska (Agave americana L.)
Agawa amerykańska (Agave americana L.)
[gatunek roślin zielnych należących do
rodziny
agawowatych.
Pochodzi
z
południowo-wschodniego i północnego
Meksyku, jest uprawiana i zdziczała w
krajach o cieplejszym klimacie (w Afryce,
Australii, Nowej Zelandii, Makaronezji i
w Europie nad Morzem Śródziemnym). W
klimacie umiarkowanym uprawiana jako
roślina doniczkowa.] – amerikai agávé
(Agave americana L.)
agawa stuletnia – százéves agávé
agazo, koniuszy [tak zwany jest w dokumentach
dozorca koni w kopalniach wielickich] –
(dawno) főlovászmester
agażant, angażant [1. z franc. engageante,
mankietka
długa
białogłowska
z
forbotami; 2. długie mankiety z koronek,
zazwyczaj w trzech rzędach, modne od
połowy XVII wieku. Tworzyły całość z
żabotem koronkowym lub koronkami i
wstążkami wpinanymi we włosy.] –
(dawno) hosszú, csipkés mandzsetta fajta
-
Wersja 01 01 2017.
agencja marketingowa – marketing-ügynökség
Agencja Marketingowa (A3 DESIGN) [dla
małych i średnich firm] - (A3 DESIGN)
Marketing-ügynökség (kis- és közepes cégek
számára)
agencja nieruchomości – ingatlanügynökség
agencja ochroniarska – vagyonvédelmi ügynökség
agencja ogłoszeniowa – hirdetési ügynökség
agencja pośrednictwa – közvetítő ügynökség
agencja prasowa – hírszolgálat, hírügynökség,
sajtóügynökség
132
Fashions of 1861 show linen or cotton engageantes worn
under pagoda sleeves
Age
[Za nim idzie Szamma, syn Agea,
Hararejczyk. Pewnego razu Filistyńczycy
ściągnęli do Chaja, gdzie była działka pola
obsiana
soczewicą.
Gdy
wojsko
pierzchnęło przed Filistyńczykami, (2Sam.
23:11)] – Age (menekülő) [Sammának (4),
Dávid hősének az apja (2Sám 23,11)]
agencja, ajencja [1. firma wykonująca różne
usługi;
2. instytucja zajmująca się
zbieraniem informacji dla prasy, radia
lub
telewizji;
3. «przedstawicielstwo
jakiegoś przedsiębiorstwa, urzędu lub
państwa] – agentúra; ügynökség, képviselet,
kirendeltség,
iroda [Polska Agencja
Prasowa: Lengyel Sajtóügynökség (LTI)];
képviselet, kirendeltség
o Agencja Mienia Wojskowego,
o Agencja Rezerw Materiałowych,
o Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych
agencja bankowa – bankügynökség
agencja celna – vámügynökség
agencja handłowa – kereskedelmi ügynökség,
képviselet
agencja informacyjna – hírügynökség
Agencja Informacyjna Reuters [jedna z
najbardziej znanych na świecie agencji
prasowych] – Reuters v. cégnevén Reuters
Group plc (a londoni tőzsdén RTR, a
Nasdaqon RTRSY) [londoni székhelyű
világhírügynökség, amelyet legtöbben a
médiának készülő híreiről ismernek]
agencja reklamowa – reklámügynökség
Agencja Skarbu Państwa – Állami
Vagyonügynökség (ÁVÜ)
agencja telegraficzna – távirati iroda,
hírügynökség
agencja transportowa – szállítmányozási
ügynökség
agencja ubezpieczeniowa – biztosítási ügynökség
Agencja Żydowska na rzecz Izraela (hebr. ‫ֲסוכנות‬
‫ָשֵןל לןֵץ ֲֲָודָת‬, Ha-Sochnut ha-Jehudit
le-Erec Israel; ang. Jewish Agency for
Israel) [nazywana w skrócie Sochnut lub
JAFI
żydowska
organizacja
syjonistyczna działająca na całym świecie
na rzecz rozwoju gospodarczego Izraela i
zwiększenia
zdolności
absorpcyjnej
Żydów z Diaspory w Ziemi Izraela. Jest
organem
wykonawczym
Światowej
Organizacji Syjonistycznej.] - (ang.)
Jewish Agency; az első világháború után
Palesztinában alakult cionista szervezet az
önálló zsidó állam létrehozására
agencje – ügynökségek
A közösségi ügynökségek olyan európai közjogi
szervek, melyek nem tartoznak a közösségi
intézményekhez (a Tanácshoz, a Parlamenthez,
a Bizottsághoz stb.), és önálló jogi
személyiséggel rendelkeznek. A közösségi
ügynökségeket másodlagos jogszabály révén
hozzák létre konkrét technikai, tudományos,
illetve irányítási feladatok végrehajtása
céljából.
Ezen ügynökségek közé jelenleg az alábbiak
tartoznak:
 Az Európai Élelmiszer-biztonsági Hatóság
(EFSA)
 Az
Európai
Globális
Navigációs
Műholdrendszer Ellenőrzési Hatósága (GSA)
 Az Európai Unió Alapjogi Ügynöksége
(FRA)
 Az




133















Európai
Unió
Szerveinek
Fordítóközpontja (CdT)
Belső
Piaci
Harmonizációs
Hivatal
(védjegyek és formatervezési minták)
(OHIM)
Energiaszabályozók
Együttműködési
Ügynöksége (tervezési fázisban) (ACER)
Európai
Alapítvány
az
Életés
Munkakörülmények
Javításáért
(EUROFOUND)
Európai
Betegségmegelőzési
és
Járványvédelmi Központ (ECDC)
Európai Gyógyszerügynökség (EMA)
Európai Hálózat- és Információbiztonsági
Ügynökség (ENISA)
Európai
határőrizeti
ügynökség
(FRONTEX)
Európai Képzési Alapítvány (ETF)
Európai
Környezetvédelmi
Ügynökség
(EEA)
Európai
Munkahelyi
Biztonsági
és
Egészségvédelmi Ügynökség (EU-OSHA)
Európai
Repülésbiztonsági
Ügynökség
(EASA)
Európai Szakképzés-fejlesztési Központ
(Cedefop)
Európai
Tengerbiztonsági
Ügynökség
(EMSA)
Európai Vasúti Ügynökség – a biztonságos
és
a
kölcsönösen
átjárható
vasúti
hálózatokért (ERA)
Európai Vegyianyag-ügynökség (ECHA)
Kábítószer és Kábítószer-függőség Európai
Megfi gyelőközpontja (EMCDDA)
Közösségi Halászati Ellenőrző Hivatal
(CFCA)
Közösségi Növényfajta-hivatal (CPVO)
Nemek Közötti Egyenlőség Európai Intézete
(EIGE)
Agencje Lokalne [to struktury podlegające
europejskiemu prawu publicznemu, różne
od Instytucji europejskich i posiadające
własną osobowość prawną. Służą do
realizacji
wyspecjalizowanych
zadań
technicznych,
naukowych
i
administracyjnych.] – Helyi Ügynökségek
Agencje ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i
Bezpieczeństwa
[Obecnie
agencje
Wspólnej
Polityki
Zagranicznej
i
Bezpieczeństwa CFSP to Europejska
Agencja Obrony, Europejski Instytut,
Instytut UE ds. Studiów Bezpieczeństwa
oraz
Centrum
Satelitarne
Unii
Europejskiej.]
–
Közös
Külés
Biztonságpolitika Ügynökségek [Ezeket az
ügynökségeket
meglehetősen
speciális
technikai, tudományos és irányítási feladatok
végrehajtása céljából hozták létre az Európai
Unió
közös
biztonságés
védelempolitikájának keretében.]
-
Wersja 01 01 2017.
Agencje ds. współpracy policji i wymiaru
sprawiedliwości
[Agencje
te
to:
Europejska Jednostka ds. Współpracy
Sądowej
(EUROJUST),
Europejskie
Kolegium Policyjne (CEPOL) i Europejski
Urząd Policji (EUROPOL).] – A
büntetőügyekben folytatott rendőrségi és
igazságügyi együttműködési ügynökségek
[Az ügynökségek e csoportja azért jött
létre, hogy segítse az EU-tagállamok
együttműködését a szervezett nemzetközi
bűnözés elleni küzdelem terén.]
Ezen ügynökségek közé jelenleg az alábbiak
tartoznak:
 Az
Európai
Unió
Igazságügyi
Együttműködési Egysége (EUROJUST)
 Európai Rendőrakadémia (CEPOL)
 Európai Rendőrségi Hivatal (EUROPOL)
agencyjny, -a, -e – ügynökségi, képviseleti
agenda
[1. filia
urzędu
lub
instytucji;
2. terminarz; 3. ustalony plan jakiegoś
spotkania; 4. daw. chrześcijańska księga
liturgiczna; 4. tablica do pisania; notatnik]
– (lat.) agenda = teendő (latin),
szertartáskönyv a keresztény egyháznál;
istentiszteleti rendtartás; előjegyzési könyv,
előjegyzési napló; feljegyzés, jegyzet;
elintézni, elvégezni való dolgok [liturgikus
cselekmények és könyvek. - 1. 390: a
karthagói zsin-on agendának mondták a
szentmisét. Később a halottakért végzendő
imádságok
összessége
az
agenda
mortuorum. - 2. Szertartások szövegét
tartalmazó könyv, amelyből a 18. sz:
fejlődött ki a rituále. - 3. A prot. egyh-ban a
templomban
végzendő
szolgálatok
kézikönyve.]
Agendo nemo causam suam facit deteriorem
[poprzez
wystąpienie
ze
skargą
(powództwem) nikt nie pogarsza swojej
sprawy] – (lat.) Agendo nemo causam suam
facit deteriorem; a kereset utáni kilépésével
senki sem ronthatja saját ügyeit
agendy [dawne polskie, Agenda (z łac. agere,
działać), inaczej zwana Sacramentarium,
Pastorale, Liber Officiorum, Ordinarium,
Mannuale, Sacerdotale, a w późniejszych
wiekach i dzisiaj powszechnie zwana
Rytuałem (od ritus, obrząd), jestto księga
liturgiczna, przepisująca formy obrzędów,
modlitwy przy udzielaniu Sakramentów i
wogóle porządek wszelkich czynności
kapłana.]
–
(dawno)
agendák;
szertartáskönyvek, előjegyzési könyvek
agens [1. czynnik kierujący; 2. wykonawca
czynności wskazanej czasownikiem] –
agens; (nauk) ható erő, tényező
agent [1. przedstawiciel jakiejś firmy; 2. osoba
zatrudniona przez artystę lub pisarza,
134
zajmująca
się
jego
kontraktami;
3. pracownik
wywiadu;
4. tajny
pracownik policji lub służb specjalnych;
5. w parapsychologii: osoba przekazująca
myśli w eksperymentach telepatycznych]
– (lat.) agens, ágens; ügynök, közvetítő,
képviselő,
megbízott;
(régen)
kém,
felforgató; rendőrügynök, nyomozó; (nauk)
ható erő, tényező; (med.) hatóerő, hatóanyag,
tényező; változásokat előidéző dolog (anyag,
hatóanyag, erő)
agent (intelligent-) (intelligent agent) – agent
(intelligent-)
(intelligent
agent)
nyomozóprogram, keresőrobot, 'ügynök'
[önműködően kereső és összehasonlító
robotok az Internet rendkívül sikeres
alkalmazásai; az egyszerű szavakra kereső
robotok mellett megjelentek a hírkereső,
szoftvert, vírust, zenét, képeket kereső
'ügynökök' is, de vannak már árakat
összehasonlító robotok is, mint pl. a Junglee]
agent asekuracyjny – biztosítási ügynök
agent aukcyjny – árverési ügynök
agent bankowy – bankügynök
agent eksportowy – exportügynök
agent giełdowy – tőzsdeügynök
agent handlowy – kereskedelmi ügynök
(képviselő, megbízott)
agent importowy – importügynök
agent komisowy – bizományi megbízott
agent końsularny – konzuli megbízott
agent matrymonialny – házasságközvetítő
agent obcego wywiadu – idegen kémszolgálat
ügynöke
agent ogłoszeniowy – hirdetési ügynök
agent pełnomocny – teljhatalmú megbízott
agent provocateur – (fr.) agent provocateur, azsan
provokatőr; beugrató titkos rendőrkém
agent reklamowy – hirdetési ügynök
agent przedaży – értékesítési ügynök
agent reklamy – reklámügynök
agent stały – állandó képviselő
agent systemu katalogowego (proces aplikacji
katalogowej w systemie OSI) – (kat.:
informatyka) DSA (Directory System Agent)
[X.500-as e-mail cím-nyilvántartásoknál
használt szoftver, mely egy adott szervezet
vagy szervezeti egység adatait kezeli és
szolgáltatja]
agent towarowy – áruügynök
agent ubezpieczeniowy [Osoba fizyczna, prawna
lub podmiot gospodarczy niemający
osobowości prawnej, która przez zakład
ubezpieczeń została upoważniona do
stałego zawierania umów ubezpieczenia
imieniu i na rzecz tego zakładu lub do
pośredniczenia przy zawieraniu umów.
-
Wersja 01 01 2017.
Działalność agencyjna wykonywana jest
na podstawie zezwolenia na prowadzenie
działalności w zakresie ubezpieczeń. Takie
zezwolenie
posiada
agent
ubezpieczeniowy, który jako osoba
fizyczna
prowadzi
jednoosobową
działalność gospodarczą. Jeżeli agentem
ubezpieczeniowym jest osoba prawna lub
spółka nie posiadająca osobowości
prawnej (np. spółka cywilna), wówczas
działalność agencyjną może wykonywać
wyłącznie przy pomocy osób fizycznych
posiadających
zezwolenia
Komisji
Nadzoru
Ubezpieczeń
i
Funduszy
Emerytalnych. Agent w przeciwieństwie
do brokera działa w imieniu i na rzecz
zakładu ubezpieczeń.] – biztosítási ügynök
agent wywiadu – kémszolgálat ügynöke, kém
agent provocateur – beugrató titkos rendőrkém
Agent WEB – (ang.) Web-agent - Web-ügynök
agentka – ügynöknő
Agentka (ang. tytuł Spy) [amerykański film akcji
z elementami komedii z 2015 roku.
Reżyserią i scenariuszem obrazu zajął się
Paul Feig, a w rolach głównych wystąpili
Melissa McCarthy, Jason Statham, Rose
Byrne, Miranda Hart, Bobby Cannavale,
Allison Janney oraz Jude Law.] – A kém
(eredeti cím: Spy) [egy 2015-ös amerikai
akció-vígjáték, melyet Paul Feig írt és
rendezett. A film főszereplői Melissa
McCarthy, Jason Statham, Rose Byrne,
Miranda Hart, Bobby Cannavale, Allison
Janney és Jude Law. A filmet az Amerikai
Egyesült Államokban 2015. június 5-én
mutatta be a 20th Century Fox.
Magyarországon egy nappal hamarabb került
bemutatásra
magyar
szinkronnal,
az
InterCom Zrt. jóvoltából.]
135
agentura [grupa szpiegów i dywersantów na
usługach obcego państwa lub wrogiej
organizacji],
agencja
–
agentúra;
ügynökség, kirendeltség; kémszervezet,
kémügynökség
agentura bankowa – bankügynökség
agentura celna – vámügynökség
agentura handłowa – kereskedelmi ügynökség
agentura obcego wywiadu – idegen ország v.
országok
kémszolgálata;
külföldi
kémszolgálat
ager publicus [(po łacinie ziemia publiczna) były
to w starożytnym Rzymie publiczne
grunty, którymi zarządzało państwo] –
ager publicus [a Római Köztársaság és a
Római Birodalom köztulajdonban levő
földjeinek neve; közföldek, amelyeket a
patríciusok közösen birtokolnak az ókori
Rómában]
Agere non valenti non currit praescriptio
[przedawnienie nie biegnie względem tego,
kto jest niezdolny do dochodzenia swych
roszczeń przed sądem] – (lat.) Agere non
valenti non currit praescriptio; nem indul az
elévülés azokkal szemben, akik nem tudnak
perelni
Agere, quod agas, considerate decet [rozważnie
wypada czynić, co czynisz (Cycyero)] –
(lat.) Agere, quod agas, considerate decet;
megfontoltan illik cselekedni azt, amit
csinálsz (Cicero)
Aggeusz ‘świąteczny; [urodzony w] święto’ [imię
męskie, po hebrajsku Chaggáj (świąteczny
lub urodzony w święto). Nosił je jeden z
proroków mniejszych w Biblii.] – Aggeus
(héber eredetű férfinév, jelentése: ünnepen
született)
Aggeusz (świąteczny) [1. jeden z proroków
powygnaniowych.
Namawiał
do
odbudowy świątyni jerozolimskiej. Działał
w Jerozolimie w czasach królowania
Dariusza I (ok. r. 521-486 przed
Chrystusem). 2. po hebrajsku Chaggáj
(Jego imię znaczy: Świąteczny lub
Urodzony w święto); (łac.) Dominicus, (gr.)
Kyriakos – jest dziesiątym z tzw. proroków
mniejszych, a pierwszym z trzech
działających po powrocie z niewoli
babilońskiej. Autor Księgi Aggeusza.
Działał w Jerozolimie około 520 r. przed
Chrystusem. Wspólnie z Zachariaszem
zachęcał Żydów do odbudowy świątyni
Jahwe. Nawoływał do wiary, a niedolę
ludu przypisywał karze Bożej. Księga
Aggeusza nie wnosi informacji o samym
autorze. W Martyrologium Rzymskim
wymieniany jest razem z Ozeaszem, a jego
wspomnienie obchodzone jest 4 lipca.] –
Aggeus (héb. Haggaj = 'ünnepen született')
-
Wersja 01 01 2017.
[1. a babiloni fogság után működő
kispróféták egyike. Izráel prófétája Kr. e. 520
körül; életéről keveset tudunk; Zakariás (17)
próféta és Darius Hystapes kortársa.
Könyvének felosztása: 1. elhívás és bátorítás
a templom építésére (1); 2. a messiási
reménység (2). Aggeus könyve valószínűleg
i.e. 520 után keletkezett. — 2. Kr. e. 520 után
a Templom újjáépítésére buzdított Zakariás
prófétával együtt (Ezd 5,1; 6,14). A
hagyomány szerint a Kidron völgyében
temették el. - Ikgr. Attrib-ai: deszka v.
erszény, utalásul a tp-építésre (Admonti
Gebhard-biblia, 12. sz. közepe). Életének
jelenetei az amiens-i székesegyház Ny-i
homlokzatán (13. sz.) láthatók.]
aggiornamento [wym. adżdżo...] [odroczenie,
odłożenie
na
inny
termin;
zaktualizowanie,
uwspółcześnienie,
modernizcja; polityka unowocześniania a.
udoskonalania doktryn i instytucji
Kościoła rz.kat., przyjęta jako jeden z
celów 2. soboru watykańskiego 1962-65] –
aggiornamento (ol. 'a mai naphoz igazodás')
[az Egyház II. Vatikáni Zsinaton elindított
megújulásának XXIII. János pápától eredő
megjelölése.]
agio [wym. ażjo], ażio [nadwyżka kursu dewiz
lub papierów wartościowych ponad ich
wartość nominalną] – (ol.) agio, ázsió,
felpénz, felár; az a százalékokban
meghatározott értéktöbblet, amellyel a
pénznemek és értékpapírok névértékükön
felül bírnak
agitacja [oddziaływanie na opinię w celu
jednania zwolenników dla jakiejś sprawy,
idei, poglądu] – agitáció (agitatio); a napi
politika
megértését
elősegítő,
annak
támogatására mozgósító szóbeli és írásbeli
tevékenység; meggyőzés, rábeszélés; (régen)
bujtogatás,
izgatás,
lázítás;
(med.)
nyugtalanság, fokozott mozgástörekvés
agitacja masowa – tömegagitáció, propaganda;
tömegmeggyőzés
agitacja partyjna – pártagitáció
agitacja polityczna – politikai agitáció
agitacja przed wyborcza – választást megelőző
agitáció
agitacja społeczeństwa – népnevelés
agitacyjno propagandowy – agitprop
agitacyjny, -a, -e – agitációs
Agitamus... quae natura boni summumque quid
eius [Rozważamy, co jest istota dobra i
jego szczytem (Horacy)] - Agitamus... quae
natura boni summumque quid eius;
Fontoljuk meg, mi is a jó és az ő tetőfokának
lényege (Horatius)
136
agitato ["adżitato"] [burzliwie, gwałtownie] –
(zene) agitato; izgatottan
agitator [łac. agitator 'poganiacz' od agitare
'poganiać; poruszać; rozmyślać' f. częst.
od agere, ― zjednywanie zwolenników dla
jakiejś sprawy], agitatorka – agitátor;
propagandista,
népnevelő,
agitációval
foglalkozó, politikai felvilágosítást végző
személy; (régen) izgató, bujtogató
agitator polityczny – népnevelő, politikai agitátor
agitator wyborczy – kortes
agitatorski, -a, -ie [dotyczący agitacji lub
agitatora (np. działalność agitatorska);
agitacyjny] – népnevelői, agitátori
agitatorstwo, agitowanie – agitálás
agitka [pot. ulotka, broszura lub przemówienie o
treści agitacyjnej] – röpcédula, röplap,
agitáló beszéd
agitować [zjednywać zwolenników dla jakiejś
sprawy, idei; propagować jakąś ideę] –
agitálni; agitációt folytatni, meggyőzni,
rábeszélni, unszolni; (régen) izgatni,
bujtogatni; (kohászat) por alakú ércet
folyékony oldószerrel keverni
agitować (przed wyborami a. w czesie wyborów) –
korteskedni (korteskedik)
agitować kogo na co – agitálni v. megagitálni vkit
vmire
agitować za kim/czym – vki/vmi érdekében agitálni
agitowanie a. agitacja społeczeństwa –
népnevelés
aglomeracja [1. nagromadzenie, skupienie
czegoś; to, co zostało skupione; skupisko;
2. w urbanistyce: skupienie ludności i
zabudowy na stosunkowo niewielkim
terenie;
działanie
dążące
do
zurbanizowania jakiegoś obszaru; 3. w
hutnictwie: spiekanie rud; 3. oznacza
część
terytorium,
którego
granice
wyznacza Państwo Członkowskie, o liczbie
mieszkańców powyżej 100 tys. i gęstości
zaludnienia powodującej, że Państwo
Członkowskie uznaje je za obszar
zurbanizowany]
–
agglomeráció;
felhalmozódás, halmozódás; vonzáskörzet
aglomeracja miejska (z łac. agglomeratio –
nagromadzenie) [jednostka morfologiczna
tworząca spójny zespół wzajemnie
powiązanych
jednostek
osadniczych,
powstały
w
wyniku
koncentracji
zabudowy
i
zagospodarowania]
–
agglomeráció [olyan egy vagy többközpontú
urbanizált településrendszer, amelyben a
központot és a közvetlen vonzáskörzetébe
tartozó településeket szoros kulturális,
gazdasági, kommunális és szolgáltatási
kapcsolatok jellemzik.]
aglomeracja portowa – kikötői agglomeráció
-
Wersja 01 01 2017.
aglomeracja przemysłowa – ipari agglomeráció
aglomerat [1. książkowo: zlepek, skupisko
czegoś; 2. produkt powstały na skutek
aglomeracji; 3. grubookruchowa skała
piroklastyczna] – (geológia) vulkáni
eredetű, durvább szemcséjű törmelékes
kőzet;
halmaz,
konglomerátum;
agglomerátum; tömörítvény
aglomerować – (lat.) agglomerálni; felhalmozni,
összegyűjteni; ércet dúsítani
aglomerowanie – agglomerálás; (kohászat) por
alakú v. aprószemű érceknek és melléktermékeknek darabossá tétele tűzi úton
aglomerownia [hutn. spiekalnia, piec do
spiekania rudy] – tömörítő, agglomeráló
aglutynacja [1. zjawisko polegające na skupianiu
i zlepianiu się rozproszonych w płynnym
środowisku komórek lub organizmów; 2.
językoznawstwo: zjawisko morfologiczne
polegające na dołączaniu afiksów do
rdzenia wyrazu w celu utworzenia
określonej formy gramatycznej, przy
czym każdy afiks ma tylko jedną funkcję
gramatyczną (np. w "jestem" końcówka em wskazuje na 1. osobę); 3. zjawisko
morfologiczne, polegające na tworzeniu
form wyrazowych przez dołączanie do
tematu jednofunkcyjnych morfemów
gramatycznych]
–
agglutináció;
összeragadás, összetapadás, hozzátapadás;
(orvostudomány)
vörös
vérsejtecskék
felhalmozódása,
fertőző
baktériumok
tapadása; (nyelvtudomány) toldalékolás; a
szavak ragozásának és a szóalkotásnak az a
módja, hogy ragokat, illetőleg képzőket
teszünk a szó változatlanul maradó tövéhez
[Az agglutináció (toldalékolás) a szavak
tövéhez, illetve alapalakjához illesztett
képzők, jelek és ragok, közös néven
toldalékok segítségével történik. Ezek
lehetnek a szó végén (suffixum), a szó elején
(prefixum), vagy a szó belsejében (infixum)
is. Egy szó általában sok morfémát
(szóelemet) tartalmaz, és a szavak között
kevés a rendhagyó: például a japánban csak 2
rendhagyó ige van.]; (biol.) bacilusoknak a
vérsavóban való kicsapódása és pelyhekké
való összetapadása
aglutynacyjny, -a, -e [związany z aglutynacją: a)
biologiczną (np. testy aglutynacyjne); b)
językową (np. język aglutynacyjny)] –
agglutinációs; agglutináló v. ragozó nyelvek
(finn-ugor és török-tatár nyelvek)
agnat [krewny w linii męskiej] – agnátus
Agnieszka, Agneszka [po łacinie Agnes, pochodzi
od greckiego słowa hagn czyli czysta,
nieskalana. Poprzez różne skojarzenia
imię to łączy się z ideą początku,
zaczynania, w zupełnem spolszczeniu imię
137
niewieście: Jahna, Jagna, Jaga, Jagusia,
Jagula. Jest pospolite przysłowie: dobra
Agnieszka – kto z nią nie mieszka] –
Ágnes [görög eredetű női név. Jelentése:
„szűzies, tiszta, szemérmes”.] (ojciec
Agnieszki: Agnieszka édesapja)
Agnieszka Rzymianka lub Agnia (w tradycji
prawosławnej), cs. Muczenica Agnija diewa
(ur. ok. 291 w Rzymie, zm. ok. 304 lub 305
tamże)
[dziewica
i
męczennica
chrześcijańska,
święta
Kościoła
katolickiego
oraz
prawosławnego,
umęczona za panowania Dioklecjana w
wieku około 12 lat (wiek ustalony na
podstawie badania czaszki w 1903) w
nieznanych okolicznościach.] – Szent
Ágnes (291 körül – 304 körül) [szűz és
vértanú, akit a római katolikus egyház és a
görög katolikus egyház szentként tisztel.
Tisztelete elterjedt az anglikán egyházban és
a keleti ortodoxiában is, valamint az
amerikai evangélikus egyházban. Egyike
annak a hét nőnek, akiket kiiktattak a szent
szüzek sorából, nem említve őket név szerint
a misekánonban. Ő a szüzesség, kertészek, a
leányok, jegyespárok, a nemi erőszak
áldozatainak és a szüzeknek a védőszentje.
— Ismert még Római Szent Ágnesként és
Szent Inez néven. Ünnepnapja január 21.,
illetve január 28., amikor a születésnapjára
emlékeznek. De ez utóbbit XXIII. János
pápa törölte 1960-ban. Templomok százai
viselik Szent Ágnes nevét, többek között a
két legismertebb templom (Sant'Agnese
fuori le mura, Sant'Agnese in Agone) és egy
anglikán
katedrális
Kiotóban.
A
művészetben
báránnyal
ábrázolják,
minthogy neve hasonlít a latin agnus szóhoz,
amelynek jelentése "bárány". Az "Ágnes"
név valójában a görög nőnemű "hagnē"
(ἁγνή) melléknévből ered, amely "szűzieset,
tisztát, szentet" jelent.]
Agnieszka telefonuje do domu – Agnieszka haza
telefonál
Agnieszka wraca z hiszpanii – agnieszka
Spanyolországból érkezik vissza
Agnieszka, Jagusia, Agnisia – Ágnes, Ági
Agnosco veteris vestigia flammae [Poznaję ślady
dawnego płomienia (miłości) (Wergiliusz)]
– Agnosco veteris vestigia flammae
[agnoszkó veterisz vesztigia flammé…] –
‘Érzem a régi tüzet felcsapni szivemből’
(Lakatos István fordítása). [E szavakkal
vallja meg Dido Vergilius Aeneisében
(IV.23) nővérének, hogy Aeneas iránt olyan
szerelemre lobbant, amit hajdan első férje
iránt érzett.]
agnostycyzm [pogląd filozoficzny negujący
całkowicie lub częściowo możliwość
-
Wersja 01 01 2017.
poznania bytu] – (gör.) agnoszticizmus, az
objektív világ megismerésének lehetőségét
tagadó idealista tan; az érzéki tapasztaláson
túleső
dolgokat
megismerhetetlennek
nyilvánító bölcsészeti irány [Olyan nézet,
amely szerint Istent és a dolgokat nem
ismerhetjük meg lényegük szerint. Általában
mindenféle biztos ismeret megszerzésének
lehetőségében való kételkedés.]
agnostycyzm
powszechny
–
általános
agnoszticizmus
agnostyk
[zwolennik
agnostycyzmu];
agnostyczka – (gör.) agnosztikus (ffi/nő); az
agnoszticizmus híve, az agnoszticizmussal
kapcsolatos, rá jellemző
agnozja
(gr.
αγνωσια
nieświadomość,
nieznajomość)
[1.
w
medycynie:
patologiczny
brak
rozpoznawania
bodźców; 2. to stan zaburzonej zdolności
rozpoznania
znanych
elementów
otoczenia, przy braku zaburzenia części
odbiorczej na skutek uszkodzenia płatów
ciemieniowych
w
mózgu.
Termin
wprowadzony przez Sigmunda Freuda w
1891 roku.] – agnózia (görög eredetű szó,
jelentése: „tudás nélküli, ismeret nélküli”) [1.
az észlelési rendszer zavara: általában
modalitás-specifikus felismerési nehézséget
jelent. Tárgyak, szimbólumok, hangok és
egyéb érzetek felismerési zavara jól működő
szenzoros funkciók mellett. Az elnevezést
először Sigmund Freud használta az 1891-es,
afáziáról
szóló
neuropszichológiai
munkájában. 2. Az agykéreg sérülésébõl
eredõ észlelési zavar, amelyben az egyén
nehezen ismer fel ismerõs tárgyakat, vagy
rosszul helyezi el azokat a térben, habár
látásélessége
normális.
Az
727d36h
agnóziában szenvedõ emberek észlelnek
ugyan, de képtelenek a nekik bemutatott
információt megérteni.]
Agnus Dei [czytaj: agnus deji] [łac. Baranek
Boży - symbol Chrystusa oraz pierwsze
słowa modlitwy mszalnej] – (lat.) Agnus
Dei; Isten Báránya; Jézus Krisztus
elnevezése (Jn 1,29); [1. az áldozás előtti
háromrészes könyörgés; 2. Jézust így nevezte
Keresztelő Szent János; Jn 1, 29; 3.
egyházzenei művek áldozás előtti tételének
neve; 4. Jézus ókeresztény eredetű
szimbolikus ábrázolása az oltárokon,
szentélyek falképein, román kori kapuzatok
feletti reliefeken (bárányalak kereszttel, feje
körül glóriával); a mise és az úrvacsora
egyik része]
agnusek [1. z łac. Agnus Dei – Baranek Boży.
Medaljonik z wosku białego z odciskiem
wypukłym na jednej stronie Baranka
Bożego, a na drugiej – św. Jana
Chrzciciela,
poświęcony
osobnym
138
ceremoniałem
przez
papieża.
2.
łacińskiego "baranek". Ozdoba w tej
formie zawieszona na łańcuszku na szyi.
Agnuski ze złota, nieraz z drogimi
kamieniami nosiły dawne Polki3. daw.
medalionik z białego wosku z wypukłym
odciskiem Baranka Bożego na jednej
stronie, a na drugiej – Jana Chrzciciela,
poświęcony osobnym ceremoniałem przez
papieża; zob. też agnusek w Encyklopedii
staropolskiej; 4. gw. wielkanocny baranek
wykonany z cukru, wyszyty lub
namalowany] – Agnus Dei v. Isten Báránya
(medál)
agogika (z gr. agoge = prowadzenie, ruch) [jest
to termin oznaczający tempo i to, co jest
w utworze z tempem związane; został
wprowadzony
do
muzyki
przez
niemieckiego teoretyka, H. Riemanna
w 1884 roku.] – (gör.) agogika [A zenei
előadásmód olyan jelzésrendszere, amelynek
segítségével a gyakorlatban is visszaadhatók
a zenemű finom tempó-, ritmus- és
hangsúlyingadozásai. Ezzel szemben pl.
Johann Sebastian Bach műveiben alig
használt előadási jelzéseket. Ezért is
történhetett meg, hogy a romantika idején
kiadott Bach- műveket romantikus ízlésnek
megfelelő agogika meghamisították. Ma az
előadóművészet gondosan ügyel arra, hogy
az agogikát stílusosan alkalmazza. Az
agogikailag leggondosabban kidolgozott
zeneművek Bartók Béla keze alól kerültek
ki.]
agōn [gr. zebranie; stadion; zawody sport] –
agón (görög); vita, versengés (ókori görög
színjátszás); (gör. verseny) a régigörögök
kétféle küzdelmet értettek e néven; az
egyikben a testi ügyesség, amásikban a zenei
képzettség, költészet és tánc volt próbára
téve
agonalny, -a, -e [przymiotnik od: agonia (np. stan
agonalny, drgawki agonalne)] – agonizáló
agonia [1. stan poprzedzający zgon; ; konanie;
2. chylenie się ku upadkowi, dogorywanie,
koniec (np. agonia komunizmu)] – agónia;
-
Wersja 01 01 2017.
haláltusa,
haldoklás;
halálküzdelem;
végvonaglás
agonista {rzeczownik} [czynnik współdziałający
lub o podobnym działaniu] – agonista [A
farmakológiában agonistának nevezzük
azokat az anyagokat, amelyek valamely
receptorhoz kötődnek, és azon biológiai
válaszreakciót idéznek elő. Az agonisták
valamely endogén ligand (hormon vagy
neurotranszmitter) hatását utánozzák azzal,
hogy ugyanazon receptorhoz kötődnek.]
agonistyczny, -a, -e (gr. agonistikós ‘dotyczący
zawodów’ od agón ‘zawody’) [1. zool.
zachowanie a. – popędowe zachowanie
zwierzęcia
podczas
konfrontacji
z
osobnikiem spoza gat. lub tego samego
gat. (w przypadku naruszenia terytorium,
bezpośredniego ataku), objawiające się
np. akinezją, wściekłością, uległością itp.;
2. związany z walką lub rywalizacją;
3. med., chem. współdziałający lub mający
działanie podobne; 4. w medycynie, o
substancji, organizmie: wzmacniający
działanie innej substancji, organizmu; 5.
w zoologii: zachowanie agonistyczne każde
instynktowne
zachowanie
zwierzęcia w konfrontacji z innym
zwierzęciem] – agonista [1. azonos hatású –
pl. valamely anyag hatásával azonos hatású
(többnyire kívülről bevitt) molekula, azonos
működésű izom; 2. A farmakológiában
agonistának nevezzük azokat az anyagokat,
amelyek valamely receptorhoz kötődnek, és
azon biológiai válaszreakciót idéznek elő. Az
agonisták valamely endogén ligand (hormon
vagy neurotranszmitter) hatását utánozzák
azzal,
hogy
ugyanazon
receptorhoz
kötődnek.]
agora [1. zgromadzenie obywateli w miastachpaństwach starożytnej Grecji; 2. centralny
plac stanowiący miejsce obrad takiego
zgromadzenia;
3. miejsce,
gdzie
rozstrzygane są ważne sprawy] – agora;
népgyűlés, gyülekezet; piac, piactér, vásártér
agorafobia [1. lęk przed otwartą przestrzenią; 2.
chorobliwy
lęk
przed
otwartą
przestrzenią] – agorafóbia (agoraphobia);
tériszony [1. Félelem az egyedülléttõl vagy
olyan nyilvános helyen való tartózkodástól,
ahonnan nehéz menekülni, vagy nincs
segítség a pánik miatt tehetetlenné váló
egyén számára; 2. Olyan helyzetek,
helyszínek -- pl. nagy nyitott tereken
megnyilvánuló szorongás --kerülésében
nyilvánul meg, amelyek az érintett számára
szükséghelyzetben tehetetlenség, kiúttalanság
érzésével, ill. számos kellemetlen és
szégyenteljes következménnyel jár. Az ilyen
elvárások következtében aztán az érintettek
nem csupán az ilyen helyeket, helyzeteket
139
kerülik, hanem általában az egyedüllétet, a
tömeget, a tág tereket, hidakon való átkelést
és az utazást. Nők körében gyakoribb,
többnyire a 20-30. életévekben jelentkezik]
AGP, Accelerated Graphics Port (czasem
nazywany Advanced Graphics Port) [to
rodzaj zmodyfikowanej magistrali PCI
opracowanej przez firmę Intel. Jest to 32bitowa magistrala PCI zoptymalizowana
do szybkiego przesyłania dużych ilości
danych pomiędzy pamięcią operacyjną a
kartą graficzną.] – AGP (az angol
Accelerated Graphics Port rövidítéséből
származik, ami magyarul gyorsított grafikus
portot jelent) [1. A segítségével lehetőség
nyílik arra, hogy a nagy képek
megjelenítéséhez kártya processzora a
rendszermemóriát is használhassa. 2. Az
alaplap
rendszersínjével
közvetlen
összeköttetésben álló gyorsított, 32 bites
grafikus kapu. Sebessége 0.512 - 1.1 GB/s.]
agrafa [I 1. rodzaj ozdobnej zapinki, 2. archit.
motyw dekoracyjny w kształcie ozdobnej
klamry; II słowa Chrystusa znajdujące się
w pismach apokryficznych] – (gör.)
agrapha, agrafa (az agraphon = iratlan, le
nem írt görög szóból); I. brostű; II. íratlanok,
(tsz.) agrafhon [1. Jézus Krisztus azon
állítólagos cselekedetei, szavai v. mondásai,
amelyeet nem jegyeztek fel a kánoni
evangéliumok, hanem a hagyomány őrzött
meg és később foglaltak írásba. 2. Jézus
olyan szavai, amelyek nem találhatók a négy
kánonbeli
evangéliumban.
Megkülönböztetünk valódi, biblikus és nem
valódi, apokrif agraphákat. Valódiak
Jézusnak az ÚSZ-i levelekben feljegyzett
kijelentései. Az ezeken felül Jézus szavainak
tartott kijelentések legnagyobb része
nyilvánvalóan hamis. Ilyeneket találunk
korai keresztyén szerzőknél, papíruszokban
és apokrif evangéliumokban.]
agrafka [1. metalowa zapinka zrobiona z
wygiętego, sprężystego drutu, z jednej
strony ostro zakończona, posiadająca
zaczep; 2. Oryginalna nazwa zapięcia;
służy do połączenia indywidualnych części
odzieży. Użycie tego wyrażenia było
później wykorzystywane w odniesieniu do
biżuterii w odzieży.] – biztosítótű, dajkatű,
kapcsostű;
díszcsat
[Eredetileg
egy
rögzítőelem neve, amit a ruházat egyes
részeinek összekapcsolására használtak.
Jelentése később más, a ruhát díszítő elemek
elnevezésére is kiterjedt.]
-
Wersja 01 01 2017.
agramatyzm
[błędne
budowanie
zdań,
niezdolność tworzenia prawidłowych form
gramatycznych, naturalna u dzieci, zaś u
dorosłych będąca objawem zaburzeń
neurologicznych]
–
agrammatizmus,
diszgrammatizmus; a központi idegrendszer
zavara, mely a nyelvtanilag helytelen
beszédben nyílvánul meg
agrar- – agrár-; mezőgazdasági, földművelési
agrariusz [członek stronnictwa politycznego w
Niemczech w XIX w., popierającego
interesy wielkich posiadaczy ziemskich] –
földbirtokos, agrárius
agrarno-przemysłowy, -a, -e – agráripari
agrarny, -a, -e – mezőgazdasági, agráragrarować – (rég.) agrárkodni; földet művelni
agraryzacja [proces polegający na traceniu przez
mniejsze miasta polskie w XVII i na
początku XVIII w. charakteru ośrodków
handlowo-rzemieślniczych
i
przekształcania się w osady typu
wiejskiego] – agrarizálódás
agraryzacja miast [w Rzeczypospolitej po
okresie wojen XVII w. proces utraty przez
mniejsze
miasta
charakteru
rzemieślniczo-handlowego na rzecz zajęć
rolniczych] – a kézműves-kereskedő
városok átalakítása mezőgazdasági jelleggel
agraryzm [doktryna społeczna głosząca, iż
podstawą gospodarki jest rolnictwo, a
chłopi są podstawową warstwą społeczną;
ruch społeczno-polityczny oparty na tej
doktrynie] – agrárizmus
Agrat bat Machlat [żeński anioł nierządu, jedna
z trzech pomocnic Samaela (oprócz Lilith
i Naamy). "Talmud" ostrzega: "Nikt nie
powinien samotnie wychodzić w nocy,
szczególnie w środę i w sobotę, ponieważ
Agrat córka Machlat przebywa na
zewnątrz z osiemnastoma miriadami
aniołów zniszczenia, z których każdy
oddzielne ma zezwolenie na to, by czynić
zło".] – Agrat bat Mahlat (női démon)
agregat [pot. o osoba sprytnej, zaskakującej
zachowaniem i pomysłami; agent, aparat]
–
agregát;
gépcsoport,
halmozódás
(skupienie)
agregat uprawowy [maszyna rolnicza służąca do
kompleksowego
rozdrabniania
i
spulchniania roli. Najczęściej jest ona
połączeniem
takich
maszyn
jak:
kultywator, brona i glebogryzarka.
Wykorzystując zalety i funkcje tych
maszyn, jest w ten sposób maszyną
uniwersalną] – földművelő gépek
agregator – (lat.) aggregátor; áramfejlesztő
gépcsoport
140
agregatum, aggregatum (zob. agregat) – (lat.)
aggregátum; halmaz; össze nem tartozó
részecskék keveréke; egymással érintkező,
de szerves kapcsolatban nem levő elemek
halmaza; kristályok v. kristályos szerkezetű
szemcsék csoportos megjelenése, halmaza;
atomok,
ionok,
molekulák
halmaza
függetlenül a közöttük levő viszonyoktól
agresja (łac. aggresio – napaść) [1. napastliwe
zachowanie,
szukanie
możliwości
wyładowania się, okazania swej złości; 2.
napaść jednego państwa na inne; 3. to w
psychologii
określenie
zachowania
ukierunkowanego na zewnątrz lub do
wewnątrz,
mającego
na
celu
spowodowanie szkody fizycznej lub
psychicznej.] – agresszió (a latin agressio
szóból, jelentése: támadás) [1. Másik
személy (fizikai vagy lelki) megsértését
célzó viselkedés; 2. minden olyan
viselkedésforma, amelynek célja másnak
sérelmet vagy kárt okozni. (a fajtárs
eltávolítására irányuló magatartás); támadás,
megtámadás, kihívás; valamely ország
leigázását
célzó
fegyveres
támadás,
belügyeibe való erőszakos beaatkozás;
támadó háború]; megtámadás
Wyróżniana jest m.in.:
 agresja wroga – agresja, która ma na celu
zranienie lub zadanie bólu. – ellenséges
agresszió
 agresja instrumentalna – agresja służąca
innemu celowi niż zranienie lub zadanie
bólu, np. zastraszenie, usunięcie konkurencji
itp. – instrumentális agresszió; amikor az illető
az agresszióval valamit el akar érni, pl.
fenyegetőzés, követelőzés (pl. egy utcai
támadás során)
 agresja prospołeczna – chroniąca interesy
społeczne, obrona – a társadalmi jólétet
szolgáló agresszió
 agresja indukowana – powstająca w efekcie
psychomanipulacji – indukált agresszió
 agresja odroczona – halasztó agresszió
 autoagresja – agresja skierowana na własną
osobę – autóagresszió (önmaga elleni)
agresja ekonomiczna – gazdasági kihívás
agresja faszystowska – fasiszta agresszió
agresor [ktoś atakujący, napastnik (często:
państwo napadające na inne)] – támadó,
agresszor; (jogtalanul) támadó fél; hódítani
akaró (ország); az agreszió elkövetője
agresor faszystowski – fasiszta agresszor
agrest (Ribes uva-crispa) [1. Porzeczka agrest
(Ribes uva-crispa L.); 2. krzew z rodziny
skalnicowatych, którego owoce są jadalne]
– egres, piszke, pöszméte, köszméte [Az
egres (Ribes uva-crispa) a kőtörőfű-virágúak
(Saxifragales) rendjébe és a ribiszkefélék
(Grossulariaceae) családjába tartozó faj.
-
Wersja 01 01 2017.
Egyéb nevei: vadegres, brüszke, piszke,
pöszméte, köszméte.]
agrestowy, -a, -e [związany z agrestem,
dotyczący agrestu] – egres-, egresből való
agresyjnie, agresywnie – támadóan, támadólag,
agresszíven
agresywne zachowanie się – kihívó viselkedés
agresywne zamiary – támadó szándék
agresywność [bycie agresywnym] – agresszivitás;
kihívó viselkedés, modor; kötekedés,
erőszakos magatartás
agresywny, -a, -e [1. zachowujący się wrogo,
napastliwie; 2. pełen agresji; 3. stosujący
przemoc; 4. pełen ekspresji, dynamiki; 5. o
kolorze: jaskrawy, ostry; 6. bardzo
aktywny chemicznie] – agresszív; támadó,
hódító (politika), kihívó, kötekedő, sértő,
ellenséges, erőszakos
agresywna reklama – agresszív v. erőszakos
reklám
agresywny artykuł w gazecie – támadó újságcikk
agrobiologia [dziedzina biologii zajmująca się
teoretycznymi
podstawami
nauk
rolniczych z zakresu uprawy roślin i
hodowli zwierząt] – (gör.) agrobiológia;
mezőgazdasági élettan; a mezőgazdasági
növények
életjelenségeivel,
növénytermesztéssel és az állattenyésztés
kérdéseivel foglalkozó tudomány
agrobiznes [zespolone ze sobą działania
człowieka mające na celu wytwarzanie
finalnych produktów żywnościowych,
począwszy od pozyskania surowców
pierwotnych, a na gotowej żywności na
stole konsumenta skończywszy] – (ang.)
agribusiness,
agrokultúra,
földművelés,
mezőgazdaság
agrochemia [nauka obejmująca zagadnienia
zastosowania chemii w rolnictwie; chemia
rolna, chemia rolnicza]
– agrokémia;
mezőgazdasági vegytan
agrogeolog – agrogeológus
agrogeologia [nauka badająca typy gleb i
procesy ich powstawania] – agrogeológia
(mezőgazdasági
földtan);
a
talajok
termőképességét
befolyásoló
földtani
tényezőkkel foglalkozó tudományág
agrogeologiczny, -a, -e – agrogeológiai
agroklimatologia [dział klimatologii zajmujący
się badaniem wpływu klimatu na rośliny
uprawne;
klimatologia
rolnicza]
–
agroklimatológia
[az
éghajlatnak
a
mezőgazdaság i termelésre gyakorolt
hatásával foglalkozik]
agrometeorologia [dział meteorologii badający
wpływ warunków atmosferycznych na
uprawę roślin; meteorologia rolnicza] –
agrometeorológia;
mezőgazdasági
141
éghajlattan; az éghajlati elemeknek a talaj,
talajélet, növények, állatok életjelenségeire
gyakorolt hatását kutatja
agronom [osoba specjalizująca się w agronomii]
– agronómus, gazdász; mezőgazdász,
okleveles
mezőgazda;
tudományos
képzettségű gazda
agronomia [wiedza o rolnictwie, zarządzaniu
gospodarstwem wiejskim oraz hodowli
roślin i zwierząt] – (gör.) agronómia;
mezőgazdaságtan, mezőgazdasági üzemtan;
a mezőgazdaság tudománya; gazdászat
agronomiczny, -a, -e [związany z agronomią,
agronomem lub agronomką (np. instytut
agronomiczny, literatura agronomiczna)]
– mezőgazdasági
agrotechnika [1. całość zabiegów technicznych
stosowanych w rolnictwie mających na
celu zwiększenie plonów; 2. grupa
dyscyplin naukowych związanych z
uprawą
roślin]
–
agrotechnika;
mezőgazdasági
növényfajták
termesztésének, a jobb hozamok elérésének
elmélete és gyakorlata
agroturystyka [wypoczynek w gospodarstwach
wiejskich, organizowany dla mieszkańców
miast]
–
falusi
turizmus,
falusi
vendégfogadás
[a
szabadidőnek
a
megismerés szándékától motivált, rekreációs
vagy rehabilitációs célú eltöltése falusi
környezetben, a turizmus egy sajátos
formája. A falusi turizmust a falusi
vendéglátás szolgáltatásai teszik lehetővé. A
falusi turizmust tágabb értelemben a falusi
vendéglátást is magában foglaló komplex
fogalomként is használják.]
agroturystyczny, -a, -e – falusi turistaagroturysta, agroturystka – falvakat járó turista,
természetjáró, kiránduló (ffi/nő); falusi
környezetbe látogató, utazgatómszemély; az
agroturizmus szolgáltatásait igénylő és
igénybevevő személy
Agrypa (polujący na konie) [wnuk Heroda
Wielkiego, zwany także Herod Agrypa I.
Zabił Jakuba, brata Jana i doczekał się
bardzo marnego końca.] - I. Heródes
Agrippa (Nagy Heródes unokája, Alexander
fia, Heródiás testvére) [Kr. u. 41-44 között
majdnem akkora terület felett uralkodott,
mint nagyapja Nagy Heródes. Rómától
megkapta a királyi címet. Gátlástalan
kalandor és hellénista uralkodó volt.
Igyekezett kedvében járni a zsidóknak és
éppen ezért üldözte a kibontakozó
keresztény vallás első képviselőit, követőit.]
Agrypa II [syn Agrypy I. Paweł się przed nim
bronił ok. 62 r.] – II. Heródes Agrippa
(+ Kr. u. 100-ban) [Rómában nevelkedett,
apja halálakor is ott volt. Később megkapta a
-
Wersja 01 01 2017.
királyi címet és a jogot, hogy felügyeljen a
jeruzsálemi templomra és kinevezze a
főpapot. Mindvégig a rómaiak pártján volt.
Halálával a dinasztia palesztinai ága kihalt.]
Agrypa Postumus (Marcus Vipsanius Agrippa
Postumus) (ur. 12 p.n.e.; zm. 14 n.e.) [syn
Marka Agrypy i Julii, córki Augusta.
Urodzony po śmierci ojca, stąd przydomek
"Postumus" czyli "Pogrobowiec". W 12
p.n.e. po śmierci ojca, Marka Agrypy,
August adoptował dwóch starszych braci
Postumusa: Gajusza Juliusza Cezara i
Lucjusza Juliusza Cezara widząc w nich
swoich dziedziców.] – Marcus Vipsanius
Agrippa Postumus, (Kr. e. 12 – Kr. u. 14)
[másnéven
Agrippa
Postumus
vagy
Postumus Agrippa Augustus római császár
unokája, Marcus Vipsanius Agrippa és Julia
Caesaris ötödik, atyjának halála után született
gyermeke volt.]
Agrypa, Agryppa, Marek Wipsaniusz Agrypa,
Marcus Vipsanius Agrippa (około 63-12
p.n.e.) [wódz rzymski, przyjaciel i zięć
Oktawiana Augusta. Konsul w latach: 37,
28 i 27 p.n.e.] – Marcus Vipsanius Agrippa
(Kr. e. 63 – Kr. e. 12) [római államférfi és
hadvezér, Octavianus, a későbbi Augustus
császár jó barátja, veje és örököse, Tiberius
apósa, Caligula nagyapja volt. A császár
korai hadi sikereit – így a Marcus Antonius
és VII. Kleopátra ellen kivívott actiumi
győzelmet is – főként neki köszönhette.]
Agunia, Aga – az Ágnes beceneve
Agur (zbieracz) [syn Jake z Massa.
Przypuszczano, że było to symboliczne
imię
Salomona,
co
nie
jest
prawdopodobne, bo imię jego ojca jest
podane w tej samej księdze, gdzie Salomon
opisany jest jako syn Dawida.] – Agur
(gyűjtő, az összegyűjtött; egy gyülekezet
tagja; napszámos; aprópénz) [A Péld 30.
szerzője.]
Agur (hebr.: ֲ‫[ )עגו‬moszaw położony w
samorządzie regionu Mateh Yehuda, w
Dystrykcie Jerozolimy, w Izraelu. Leży w
górach Judei.] – Agur (Júdeai-hegységben
fekszik)
ah!, ach! – ah!, persze!, ó!
aha!
[pot.
wykrzyknik
wyrażający
potwierdzenie,
zrozumienie,
przypomnienie, ironię itp.] – aha!, persze!
aha już wiem – aha! már tudom, már emlékszem
Ahaswerus [wielkim królem perskim był, lubił
kobiety i dzbankami wino pił. Biblia
Warszawska: W pierwszym roku Dariusza,
syna Ahaszwerosza z rodu medyjskiego,
który został królem państwa chaldejskiego,
Biblia Tysiąclecia: W pierwszym roku
Dariusza z rodu Medów, syna Artakserksesa,
142
sprawującego władzę nad królestwem
chaldejskim; Biblia Gdańska: Roku
pierwszego Daryjusza, syna Aswerusowego,
z nasienia Medów, który był postanowiony
królem na królestwem Chaldejskiem] –
Ahasvérus (Asvérus) (a birodalom szeme,
nagykirály, oroszlánkirály, nagyfejedelem;
nagyhatalmú) (Achasvéros v. Xerxész) [1.
perzsa király (Eszt 1,1), aki Xerxésszel (i.e.
486-465) szoktak azonosítani (Ezd 4,6); 2. A
méd Dárius atyja (Dán 9,1). 2. Perzsa király,
akit Eszter könyve említ. Sok minden szól
amellett, hogy ő volt Xerxes, aki Kr. e. 486465-ig uralkodott. Az Ezsd 4,6-ban
előforduló Ahasvérus név nagy valószínűség
szerint szintén Xerxest jelöli, bár egyesek
Kambysessel,
Círus
fiával
tartják
azonosnak.]
Ahawa [według Biblii rzeka (lub kanał) oraz
region (lub miasto) w Babilonii, skąd
Ezdrasz zabrał część powracających z
wygnania Żydów i ogłosił post przed
wyruszeniem do Jerozolimy (Ezd 8:15, 21,
31). — Biblia Warszawska: Zgromadziłem
ich tedy nad rzeką, która wpada do Ahawy, a
gdy tam obozowaliśmy przez trzy dni,
stwierdziłem, że byli tam tylko świeccy i
kapłani, lecz z Lewitów nie znalazłem
nikogo. Biblia Tysiąclecia: I zebrałem ich
nad rzeką płynącą ku Ahawa. I gdy tam
przez trzy dni obozowaliśmy, stwierdziłem
obecność tylko ludu i kapłanów, lecz nie
znalazłem tam żadnego lewity. Biblia
Gdańska: A tak zgromadziłem ich do rzeki,
która wpada do Achawy, i leżeliśmy tam
obozem przez trzy dni: potem przeglądałem
lud i kapłanów, a z synów Lewiego nie
znalazłem tam żadnego.] – Aháva (folyam)
[Helység és folyó Babilóniában (Ezsd
8,15.21). – Összegyűjtöttem őket a folyó
mellett, amely Ahava felé folyik, és ott
táboroztunk három napig. Szemügyre vettem
a népet és a papokat, de nem találtam Lévi
fiai közül egyetlen egyet sem. (Ezdrás
próféta Könyve 8:15)]
Ahi a. Ahy (1. 1 Kron. 5:15; 2. 1 Kron. 7:34) - Ahi
(fivérem Jahve, testvéries) [1. Családfő Gád
törzsében (1Krón 5,15). 2. Férfi Áser
törzséből (1Krón 7,34)]
ahistoryczny, -a, -e [taki, który nie uwzględnia
uwarunkowań i czynników historycznych
(np. ahistoryczny charakter analiz,
ahistoryczne spojrzenie)] – történelmietlen
Ahola (własny namiot), Aholiba (mój namiot jest
w niej) [obydwie nazwy są symboliczne,
użyte w Księdze Ezechiela. Pierwsza
oznacza Samarię, a druga Jeruzalem.
Obydwie zachowywały się jak nierządnice
(duchowe).] – «Ahola [Ezekiel Könyvében:
(własny namiot: saját sátor), Aholiba (mój
-
Wersja 01 01 2017.
namiot jest w niej: sátram az övében)» Ez
23,4: Ohola jelentése: az ő sátra. Célzás a
törvénytelen istentiszteletre, amelyet I.
Jerobeám vezetett be. - Oholiba jelentése: az
én sátram benne van. Az Úr törvényes sátra
(szentélye) benne van. Szent Jeromos
magyarázata ez. Azonban olyan szokásokra
történik célzás, amelyeket már nem
ismerünk, s ezért ez a magyarázat nem
biztos. Gondolhatunk a magaslatokon
felállított sátrakra is (16,10).
ahumanistyczny, -a, -e [obcy humanizmowi,
niewykazujący zainteresowania sprawami
człowieka] – emberietlen, antihumánus
Aida [opera w 4 aktach z librettem napisanym
przez Antonia Ghislanzoniego oraz
muzyką Giuseppe Verdiego.] – Aida
[Giuseppe Verdi négyfelvonásos operája.
Szövegét Auguste Mariette régész története
alapján Antonio Ghislanzoni írta. 1871.
december 24-én mutatták be a Kairói
operaházban.]
Aida płótno [1. Wzór w wypukłą sieć wgłębień
(materiał
z
wklęsłościami)
jest
wykorzystywany
na obrusy.
Wzór
tworzony
jest
poprzez
wzajemne
połączenie splotu po obu stronach. 2.
Nazwa dla gazejskiego splotu, który jest
popularnie
używany
do
cienkich,
porowatych
i
lekkich
tkanin
wykorzystywanych do bluzek i koszul. 3.
Surowa
bawełnianatkanina
wykorzystywana
jako
materiał
podstawowy
do
wyrobów
ręcznie
haftowanych. Tkana splotem pochodnym
od splotu płóciennego. W każdej
naprzemian czwartej nici osnowy i wątku
o różnej grubości jest mała przestrzeń
dająca wrażenie tkaniny o splocie
gazowym . Dla wzmocnienia splotu
tkanina jest obrabiana specialnym
środkiem wzmacnającym.] – Aida [1.
Lyukacsos szerkezetű szövet, amelyet
edényalátét céljára használnak az asztal
védelmére. Mintázatát a szövet szín- és
fonákoldalának összekapcsolódása adja. 2.
Finom, könnyű, lyukacsos ing- és
blúzanyagként
használatos
gézszövet
népszerű elnevezése. 3. Merev pamutszövet,
amit
kézi
hímzés
alapszöveteként
használnak. Módosított vászonkötésben
készül: minden negyedik, különböző
vastagságú lánc- és vetülékfonal után egy kis
hézag van, ezért olyan, mint a gézszövet.
Hogy erősebb legyen, egy speciális
keményítő kikészítést kap.]
AIDS [I aids: [czytaj: ejts, możliwe też: ajts]
zespół nabytego upośledzenia odporności,
choroba zakaźna wywoływana przez wirus
HIV; II AIDS [czytaj: ejts, możliwe też:
143
ajts] (skrót od: ang. Acquired Immune
Deficiency Syndrome) zespół nabytego
upośledzenia
odporności,
choroba
zakaźna wywoływana przez wirus HIV;
aids] – AIDS; szerzett immunhiányos
tünetegyüttes
AIFF (z ang. Audio Interchange File Format) [to
format plików dźwiękowych oparty na
IFF (Electronic Arts Interchange File
Format) współstworzony przez firmę
Apple. Dane audio zapisane są jako
nieskompresowany PCM w Big endian.
Format jest wykorzystywany głównie
przez Apple na komputerach Macintosh
oraz przez firmę SGI.] – AIFF (Audio
Interchange File Format) [Hang kicserélésére
szolgáló
objektumorientált
állományformátum.
Hangadatok
számítógépek közötti átvitelére szolgál. A
leggyakrabban használt
hangállományformátum, az állományok kiterjesztése
AIF(F).]
Ain [1. Biblia Warszawska: Następnie granica ta
zejdzie od Szefam do Rybla na wschód od
źródła i potem granica ta schodzić będzie w
dół, i dotknie brzegu morza Kinneret od
strony wschodniej; Biblia Tysiąclecia: Od
Szefam pójdzie granica w kierunku Haribla
na wschód od Ain. Potem ujdzie dalej przez
góry na wschód od jeziora Kinneret. Biblia
Gdańska: A pójdzie ta granica od Sefama aż
do Reblat, od wschodu miasta Ain; i uda się
ta granica i dojdzie do brzegu morza Cyneret
na wschód słońca. (4 Moj. 34:11) — 2.
Biblia Warszawska: Lebaot, Szilchim, AinRimmon; razem dwadzieścia dziewięć miast
z ich osiedlami; Biblia Tysiąclecia: Lebaot,
Szilchim, En-Rimmon. Wszystkich miast
dwadzieścia dziewięć z przyległymi
wioskami. Biblia Gdańska: I Lebaot, i
Selim, Ain, i Remmon; wszystkich miast
dwadzieścia i dziewięć, i wsi ich.] – Ain
(forrás, szem). [1. Határhelység az ígéret
földje keleti határán (4Móz 34,11). 2.
Helység Júda déli részén (Józs 15,32)]
Ain Fekska – Ain Fekska [Oázis a Holt-tenger
nyugati partján, Kirbet Qumrantól délre.
1947 nyarán itt talált egy beduin egy
barlangban hét ősi héber irattekercset bőrből,
köztük az idáig ismert legrégibb Ézsaiáskéziratot.]
Ain Karem, także Ain Karim, En Kerem (hebr.
‫ ָָא כ‬mynlow w ,‫ عين كارم‬.bara ,‫ֵה‬
tłumaczeniu źródło winnicy) [dzielnica
południowo-zachodniej
Jerozolimy,
usytuowana w odległości ok. 8 km od
najstarszej jej części – Starego Miasta.] –
Ain Karem - Héber kifejezés, jelentése:
"Engedi szőlőhegyei" (Én 1,14).– Keresztelő
Szent János kegyhely [A kegyhely
-
Wersja 01 01 2017.
emlékezik
születéséről]
meg
Keresztelő
János
aion [występujące w Nowym Testamencie słowo
„świat” przetłumaczone jest z greckiego
słowa „aion”, oznaczającego „okres czasu”
lub „wiek” ] – (gör.) aeon, aión; az időnek
egy bizonyos szakasza, világkorszak, világ,
korszak, időtartam, hosszú idő
Aión panta pherei (łac.) – Aión panta pherei; ‘Az
idő mindent meghoz’. [Ógörög közmondás.]
air mail [czytaj: ermejl] [instytucja lub dział
poczty zajmujące się dostarczaniem
przesyłek drogą lotniczą; air-mail, poczta
lotnicza] – (ang.) air mail; légiposta (poczta
lotnicza)
ais [podwyższony o pół tonu dźwięk a] – (zene)
aisz; az A-hangnak egy fél hanggal való
felemeléséből származó hang
Ait, aio; negat, nego [Mówi "tak" i ja mówię
"tak", mówi "nie" i ja mówię "nie"] – Ait,
aio; negat, nego (azt mondja „igen”, én is azt
mondom „igen”, azt mondja „nem”, én is azt
mondom „nem”)
aitiologia (przyczyna) [(polega na postawieniu
przez mówcę pytania i samemu udzieleniu
na nie odpowiedzi, np. Zobaczyłeś
żebraka? Daj mu jałmużnę).] – aetiologia
(gör. aitiologia), az okokról, tudniillik a
dolgok és jelenségek, okairól szóló tanítás
[aetiologia-mondák,
melyek
valamely
fennálló intézmény, szertartás, ünnep,
szokás, természeti tárgy, tünemény, vagy az
előbbi
valamelytulajdonságának
okát,
eredetét, számazását magyarázzák úgy, hogy
azt bizonyos ősi, isten által befolyásolt v.
végrehajtott eseményre, cselekményre vezeti
vissza]
AIX (ang. Advanced Interactive eXecutive) [to
odmiana systemu Unix tworzona przez
firmę IBM na podstawie zarówno SysV
jak i BSD. Rodzimą platformą systemu
AIX była seria RS/6000 bazująca na
procesorach IBM POWER. Obecnie
dostępna jest bardzo szeroka gama
systemów serwerowych wyposażonych w
procesory Power, mogących działać pod
kontrolą AIX. O ile cały czas dostępna jest
możliwość
natywnej
instalacji
(bezpośrednio na serwerze), to jednak jest
144
ona stosowana stosunkowo rzadko, a
preferowane są raczej środowiska
zwirtualizowane,
wykorzystujące
hipervisora PowerVM. W przypadku
dużych maszyn (np. p590) jest to
rozwiązanie domyślne. Od lipca 2007
dostępna jest wersja 6.1. Minimalnym
wymaganiem sprzętowym dla wersji 6 jest
procesor Power4+ lub nowszy. Oznacza
to, że system pracuje na procesorach
POWER4,
PowerPC970,
POWER5,
POWER6 oraz POWER7. AIX jest
przeznaczony przede wszystkim dla
dużego klienta korporacyjnego. Ma
stanowić platformę bazową dla systemów
baz danych (głównie DB2, Informix oraz
Oracle) lub serwerów aplikacji (np. Web
Sphere czy SAP ABAP). Dzięki takim
komponentom
jak
HACMP
oraz
PowerVM, AIX może zapewnić bardzo
wysoki poziom niezawodności oraz
elastyczności opartych o niego środowisk
informatycznych.] – AIX [1. az IBM Unix
alapú operációs rendszere. Kizárólag RISC
(PowerPC) processzoros verzióban adják ki.
Az utolsó Intel processzorra készült verzió
az 1992-ben kiadott 1.2 volt. 2. UNIX
operációs rendszer IBM számítógépeken
megvalósított változata.]
aj! [wykrzyknik wyrażający zaskoczenie, ból
itp.] – jaj!, juj!
aj będzie licho! – hej, de rossz lesz! bajok lesznek!
baj lesz!
aj, boli! – jaj, fáj!
aj, co tu ludzi – hű, de sok ember van itt!
Aj, Haj (ruina) [1. miasto królestwa Kanaan.
Zostało zdobyte podstępem przez Jozuego.
Tam Achan popełnił grzech. Dzisiejsze EtTell blisko Betelu; 2. miasto biblijne,
początkowe
było
we
władaniu
Kananejczyków, potem zdobyte przez
Izraelitów jako drugie w trakcie podboju
Ziemi Obiecanej w czasie ich końca
wędrówki z Egiptu. Leżało blisko BetAwen, na wschód od Betel, na północ od
niego rozciągała się szeroka dolina.
Utożsamia się je z Chirbat at-Tall
(Chorbat et-Tel), 2,3 km na południowy
wschód od Betel (obecne Bajtin; Beitin),
ok. 19 km na północ od Jerozolimy (ok. 5
km na północny wschód od Ramallah,
koło Deir Dibwan).] – Ai (HÁI) (kőhalom;
romok) [Város Bételtől (1) keletre, ahol
Ábrahám,
az
ígéret
földjére
való
megérkezése után először ütötte fel sátrát
(1Móz 12,8). Ezenkívül a második város,
amelyet
Józsué,
Kánaán
földjének
elfoglalása során Izráel népével bevett (Józs
7-8). Neh 11,31-ben: "Aja"; Ézs 10,28-ban:
"Ajját". Honfoglaláskori romváros (Józsue
-
Wersja 01 01 2017.
7,2-8,29). 1933-35 között Judit MaequetKause ásatásokat végzett Ai-ban (ma: elTell=a rom)]; Aja (héja) ["Ai" város egyik
neve (Neh 11,31)]; Ajját [Ai város neve
nőnemű alakban (Ézs 10,28)]
Aja ‘kania czarna’ [A oto synowie Sybeona: Aja i
Ana; to jest ten Ana, który znalazł gorące
źródła na puszczy, gdy pasł osły Sybeona,
ojca swego. (1 Moj. 36:24);] – Aja (héja)
[Hóreus férfi (1Móz 36,24; 1Krón 1,40).]
ajatollah (od arab. – ajat Allah – cudowny znak
Boga, w arabskim ‫ هللا آی ة‬, w perskim ‫آی ت‬
‫) هللا‬
[1. tytuł
naukowy,
nadawany
wybitnym uczonym szyickim; 2. szyicki
przywódca religijny; 3. wysoki tytuł
znawcy teologii i prawa w szyizmie
imamickim. Tytuł ten wprowadzono pod
koniec XIX wieku i do dziś nie wszyscy
imamici uznają jego istnienie.] – (ar.)
ajatollah (eredetileg arabul: ájatu l-Láh, azaz
„Isten jele”, perzsás kiejtéssel ájat ol-Láh);
síita muzulmánok tiszteletbeli címe Iránban
népi konszenzus alapján; a legmagasabb
rangú főpapok címe a síita muzulmán
egyházi hierarchiában.
AJAX (ang. Asynchronous JavaScript and XML,
[asynchroniczny JavaScript i XML) –
technologia
tworzenia
aplikacji
internetowych, w której interakcja
użytkownika z serwerem odbywa się bez
przeładowywania całego dokumentu, w
sposób asynchroniczny. Ma to umożliwiać
bardziej
dynamiczną
interakcję
z
użytkownikiem niż w tradycyjnym
modelu, w którym każde żądanie nowych
danych wiąże się z przesłaniem całej
strony HTML.] – AJAX (Asynchronous
JavaScript + XML) [1. Szabványalapú
megjelenítő réteg (XHTML és CSS),
dinamikus felhasználói felület, aszinkron
adatátvitel a böngésző és szerver között az
XMLHttpRequest objektummal, adatcsere
XML és XSLT alapokon, intenzív JavaScript
használat. 2. interaktív webalkalmazások
létrehozására
szolgáló
webfejlesztési
technika. A weblap kis mennyiségű adatot
cserél a szerverrel a háttérben, így a lapot
nem kell újratölteni minden egyes
alkalommal, amikor a felhasználó módosít
valamit. Ez növeli a honlap interaktivitását,
sebességét és használhatóságát.]
ajencja [prowadzenie wydzierżawionej placówki
handlowej lub usługowej], agencja –
ügynökség, képviselet, kirendeltség
ajent [1. osoba użytkująca placówkę handlową,
gastronomiczną,
usługową
wydzierżawioną od jakiejś instytucji; 2.
przestarz.: agent, pośrednik], agent –
ügynök
145
ajentura [inaczej agentura, biuro pośrednictwa,
przedstawicielstwo], agentura - ügynökség,
kirendeltség; kémszervezet, kémügynökség
ajer [1. przestarzale: tatarak; 2. tak na Litwie
zowią tatarak, z greckiego i łacińskiego
aira, acorus. Muchliński twierdzi, że
nazwa ta wzięta od Turków, ponieważ
tatarak po turecku agir, czego jednak za
pewnik przyjąć niemożna.] – (gör.) ájer
(levegő); [tatarek] (növ.) kálmos
ajerkoniak [likier sporządzony ze spirytusu,
żółtek, cukru i wanilii] – tojáslikőr
Ajja [1. A Saul miał ongiś nałożnicę imieniem
Rispa, córkę Ajji. (2 Sam. 3:7);2.
Beniaminici zaś zamieszkali Gebę,
Michmas, Ajję i Betel oraz ich okoliczne
sioła (Nehem. 11:31)] – Aja (héja) [1.
Rizpának, Saul (1) ágyasának apja (2Sám
3,7; 21,8.10-11). 2. "Ai" város egyik neve
(Neh 11,31)]
Ajjalon [1. miasto (Joz. 19:42); 2. A gdy umarł
Elon Zebulonita, został pochowany w
Ajjalon w ziemi Zebulon (Sędz. 12:12)] –
Ajjálon (szarvasliget; vadban gazdag vidék)
[1. Város Dán törzsének birtokán (Józs
19,42). 2. Helység Zebulon birtokán, ahol
Elon (3) bírót eltemették (Bír 12,12)]
Ajjat [Biblia Warszawska: Wyruszył z Rimmon,
uderza na Ajjat, przechodzi przez Migron, w
Michmas zostawia swój tabor. Biblia
Tysiąclecia: Wróg niesie zagładę od strony
Rimmon, przybywa od Ajjat, przechodzi
przez Migron, w Mikmas zostawia swój
tabor. Biblia Gdańska: Przyciągnie do Ajat,
przejdzie przez Migron, w Machmas złoży
oręż swój.] – Ajját [Ai város neve nőnemű
alakban (Ézs 10,28).]
ajlauf [reg. śl. lane ciasto, lane kluski] –
[Słowniczek języka śląskiego] tésztafajta
ajmer [wiadro] – [Słowniczek języka śląskiego]
vödör, veder; kanna, csöbör, cseber
ajnfachowy (Górny Śląsk), ańfachowy (ziemia
lubliniecka) [byle jaki, zwykły] –
[Słowniczek języka śląskiego] egyszerű,
közönséges, rendes, megszokott, szokásos,
szokott, általános
ajnfart [<niem. Einfahrt> brama wjazdowa] –
[Słowniczek języka śląskiego] bejárati kapu;
bejárat
ajnlasfarba [farba podkładowa] – [Słowniczek
języka śląskiego] alapszín
ajnlauf (ajlauf (ziemia lubliniecka)) – lane kluski
(danie) (niem. der Einlauf); ańlauf –
[Słowniczek języka śląskiego] tésztafajta
ajntopf [1. obiad jednodaniowy, pierwsze danie;
2. jednogarnkowa potrawa, najczęściej w
postaci wieloskładnikowej zupy] –
-
Wersja 01 01 2017.
[Słowniczek języka śląskiego] egyfogásos
ebéd
ajntryt [bilet wstępu] – [Słowniczek języka
śląskiego] belépőjegy
Ajschylos, Aischylos z Eleusis, Eschyl (gr.
Αἰσχύλος), (ur. 525 p.n.e. w Eleusis, zm.
456 p.n.e.) [jeden z najwybitniejszych
(obok Sofoklesa i Eurypidesa) tragików
ateńskich, powszechnie uważany za
rzeczywistego twórcę tragedii greckiej wprowadził na scenę drugiego aktora,
przyczynił się do rozwoju dialogu i akcji
scenicznej,
ograniczył
rolę
chóru,
wprowadził do tragedii akcję dziejącą się
poza sceną.] – Aiszkhülosz (Aischylos)
(Eleuszisz, Kr. e. 525 – Gela, Szicília, Kr. e.
456) [görög tragédiaköltő]
ajtiologia [1. etiologia; 2. wyjaśnianie w formie
mitów lub legend przyczyn powstania
tradycji, obrzędów itp.] – (gör.) aitiologia
(gör. aitiologia); az okok tana; (orvosi)
kóroktan; etiológia (más néven aetiológia,
aitiológia)
ajtiologiczny, -a, -e – etiológiai
ajuści, ajuścik, ajuściż, ajści – persze, hogyne,
természetesen
ajzynbaniok [kolejarz] – [Słowniczek języka
śląskiego] vasutas
ajzynblat [brzeszczot; brzeszczot do metalu] –
[Słowniczek języka śląskiego] penge (kés,
kard)
ajzynzyjga [piłka do metalu] – [Słowniczek języka
śląskiego] fémfűrész
A.K. (Armia Krajowa) – Honi Hadsereg
AK-owski, -a, -e; akowski, -a, -ie – AK-s
AK-owiec, akowiec – AK-tagja
akacja1 (Acacia Mill.) [1. rodzaj drzew i
krzewów
należący
do
rodziny
mimozowatych; 2. kolczaste drzewo lub
krzew rosnące w Afryce i Australii; 3. zob.
robinia;
4. wolnomularski
symbol
nieśmiertelności i dążenia do doskonałości,
5. (nazywana w Biblii: „drzewem Sytym")
służyła do wielu celów] – I. akác, akácfa
(Acacia Mill.) [akácia (Acacia) a kétszikűek
(Magnoliopsida) osztályába a hüvelyesek
(Fabales) rendjébe a pillangósvirágúak
(Fabaceae) családjába és a mimózafélék
(Mimosaceae)
alcsaládjába
tartozó
nemzetség.]; akác (Robinia pseudoacacia L.)
— II. Akáciák „(sittimfák)” (Acacia spp.;
Acacia seyal, Acacia tortilis, shittah vagy
shittim) [Pillangósvirágú fafaj, virága igen
tetszetős, nagy, szép lilás-pirosas pirosas
pamacsa zöld lombozattal kontrasztos.
Magyar bibliafordításban tévesen: akácok.
(Az akác észak-amerikai faj, nem élhetett a
Szentföldön!) Finom faanyagából készültek a
szent sátor és az áldozati-illatosító oltár,
tartozékai (2 Móz 25., 26., 27., 30., 35., 36.,
37. és 38. fejezet). A kőtáblák ládáját is
akáciából faragták (5 Móz 10,3), sőt hárfa is
készült belőle (Mik 6,5).] — III. Földrajzi
fogalomként is említi a Biblia: mint
helységnév (4 Móz 25,1; Józs 2,1 és 3,1),
mint táj, a Sittim völgye (Joel 3,18).
146
o Acacia auriculiformis (Auri) – Acacia
auriculiformis (Akácia)
o Acacia constricta [działanie i zastosowanie
zbliżone do akacji Farnesa] – Akácia (Acacia
constricta)
o Acacia fumosa [gatunek akacji z rodziny
mimozowatych. Występuje we wschodniej
Afryce - Etiopii i Somalii.] – Acacia fumosa
o Acacia greggii [działanie i zastosowanie
zbliżone do akacji Farnesa] – Akácia (Acacia
greggii)
o Acacia harpophylla [gatunek rośliny z
rodziny mimozowatych lub – w systemach
niewyróżniających
tej
rodziny
–
bobowatych. Endemit roślinnego państwa
australijskiego.] – Acacia harpophylla
o Acacia longifolia – Acacia longifolia (Füzéres
akácia)
o Acacia paradoxa – Acacia paradoxa (Akácia)
o Acacia pravissima – Acacia pravissima
(Akácia)
o Acacia verticillata – Acacia verticillata
(Akácia)
o Akacja (Acacia nilotica) – Egyiptomi akácia,
Acacia nilotica (Akácia);
o Akacja arabska (Acacia arabica, syn.:
Mimosa arabica) - działanie i zastosowanie
zbliżone do akacji senegalskiej.
o akacja australijska (Acacia melanoxylon) Acacia melanoxylon (Akácia)
o Akacja czarna (Acacia decurrens) – Acacia
decurrens (Akácia)
o Akacja Farnesa (Acacia farnesiana, syn:
Mimosa farnesiana) [to okazały krzew,
mogący osiągać wysokość 4 - 6 metrów.
Liście ma podwójnie pierzaste, zbudowane z
małych listków. Kwiaty ma żółte, o zapachu
przypominającym woń fiołków.] – Akácia
(Acacia farnesiana)
o Akacja katechu (Acacia catechu, syn.:
Mimosa catechu) [to drzewo osiągające
wysokość 25 metrów. Liście ma podwójnie
pierzaste, zbudowane z małych listków,
długie na 7–15 cm. Kwitnie na bladożółto.
Owocem jest strąk.] – Katechu akácia (Acacia
catechu)
o Akacja senegalska (Acacia senegal) - to
niezbyt duże afrykańskie drzewo, osiągające
wysokość maksymalnie do 5 metrów.
Posiada bardzo charakterystyczną, o
parasolowatym kształcie, koronę. Jej
podwójnie pierzaste liście zbudowane z
niewielkich listków, podobne są do liści
innych akacji. Kwitnie na biało, drobne
kwiatki skupione są w podługowate
-
Wersja 01 01 2017.
kwiatostany. Po przekwitnięciu wiążą się z
nich owoce - strąki. – Arabmézgafa;
Arabmézga ~ akáciamézga ~ Gumiarábikum
(Acacia senegal L.) [I. e. 2. évezred óta
ismerték
az egyiptomiak,
akik festékek és papiruszok kötőanyagául
használták. A legjobb minőségű gumiarábikum
két arabmézgafa (Acacia senegal, A. seyal)
szagtalan, nyálkás, gumiszerű váladéka. Kézzel
gyűjtik össze a kiválasztódott és a napon
megszilárdult, kb. 5 centiméteres átmérőjű
gumigömböket. A gumiarábikum kémiailag
a pektinekkel rokon anyag, száraztömegének
95%-a poliszaharid. Afrika őslakói kunyhóik
tetejét teszik víztaszítóvá gumiarábikumbevonattal, gyógyszerként alkalmazzák, de
főznek is vele.]
o Akacja srebrzysta (Acacia dealbata Link)
[gatunek drzewa z rodziny mimozowatych] –
Ezüst akácia (Acacia dealbata)
akacja2 [1. okręt typu "Akacja" 2. w
starożytnym
Rzymie:
jednolub
dwumasztowy okręt z ożaglowaniem
rejowym] – (dawno) egy- v. kétárbócos hajó
vitorlázattal
akacjowy, -a, -e – akác-, akácból készült
akacyjka – kis akácfa
akademia (a., ak.) [od imienia gr. bohatera mit.
Akademosa; w nazwanym jego imieniem
gaju, przed bramami Aten, filozof gr.
Plato w r. 387 p.n.e. założył najstarszą
ateńską
szkołę
filoz.
(Akadēmeia).
Akademię rozwiązał cesarz Justynian w r.
529
n.e.
―
1. wyższa
uczelnia;
2. instytucja
skupiająca
wybitnych
uczonych lub artystów; 3. oficjalna
uroczystość zorganizowana z okazji
jakiegoś święta; 4. nazwa niektórych
wyższych uczelni; instytucja, towarzystwo
zrzeszające
najwybitniejszych
przedstawicieli nauki a. sztuki; uroczyste
zebranie dla uczczenia jakiejś osoby a.
rocznicy] – tudományok, művészetek
művelésére hivatott intézet [legelőször
platon iskoláját nevezték így Akadéosz
kertjéről];
(wyższa
szkoła)
főiskola,
akadémia; (instytucja) Académia, Akadémia;
147
[Polska
Akademia
Nauk:
Lengyel
Tudományos Akadémia]; (uroczystość)
díszgyűlés, ünnepély, ülés [uroczysta
akademia: ünnepi díszgyűlés]; tudományos
társaság, magasabb fokú tanfolyam,
előadássorozat; egyetem (egy.)
akademia ekonomiczna – közgazdasági egyetem
Akademia Ekonomiczna im. Karola Marksa –
Marx
Károly
Közgazdaságtudományi
Egyetem
(MKKE)
[Az
intézmény
jogelődjének tekinthető a Királyi Magyar
Tudományegyetem 1920-ban felállított
Közgazdaságtudományi Kara, amely az
egyetem szervezetétől független, önálló
szervezetben működött. Az 1948. évi LVII.
törvénnyel
hozták
létre
önálló
universitasként
a
Magyar
Közgazdaságtudományi Egyetemet, ami
1953-ban Marx Károly nevét vette fel.
Többszöri átszervezés után 1990-től a
Budapesti Közgazdaságtudományi Egyetem
nevet viselte. A 2000-es felsőoktatási
integráció során egybeolvasztották az
Államigazgatási Főiskolával, így a neve
Budapesti
Közgazdaságtudományi
és
Államigazgatási Egyetem lett. 2003-ban a
korábban a gödöllői Szent
István
Egyetemhez csatlakoztatott budai karok (a
korábbi Kertészeti és Élelmiszeripari
Egyetem) is csatlakoztak az egyetemhez, ezt
követően vette fel a Budapesti Corvinus
Egyetem nevet.]
Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu –
Wrocław-i Közgazdaságtudományi Egyetem
akademia górnicza – bányászati főiskola
akademia handlowa – kereskedelmi akadémia;
kereskedelmi főiskola
Akademia Kalwińska im. Gáspára Károliego –
Károli Gáspár Református Egyetem (KRE)
[A Magyarországi Református Egyház
Zsinata 1993-ban döntött egy több karral
rendelkező egyetem megalapításáról.]
akademia lekarska – orvostudományi egyetem v.
társaság
Akademia
Lubrańskiego
(Collegium
Lubranscianum) w Poznaniu [1. szkoła
wyższa założona w 1518 przez biskupa
poznańskiego Jana Lubrańskiego; 2. (Jak
czytamy u Zygmunta Glogera) Jan
Lubrański, biskup poznański, przejęty
potrzebą
założenia
wyższej
szkoły
naukowej dla młodzieży wielkopolskiej,
celem lepszego przysposobienia jej do
usług publicznych, fundował w r. 1519
przy katedrze poznańskiej szkołę zwaną
kolegjum Lubrańskiego, zapisując na jej
utrzymanie dobra swoje Stawiszyn pod
Kaliszem. Fundację tę potwierdził kr.
Zygmunt I w r. 1520. Lubrański szkołę
-
Wersja 01 01 2017.
swoją uczynił filją czyli kolonją akademii
krakowskiej, która obowiązana była
opatrywać ją w rektora i profesorów i stąd
nazywana była szkołą akademicką a nawet
akademją, tak jak i inne w Polsce podobne
filje, nawet znacznie mniejszego znaczenia
(np. szkoła w Białej radziwiłłowskiej).
Zasłużony fundator nie miał pociechy
oglądania swego instytutu w stanie
kwitnącym, bo nawet gmach szkolny nie
był za jego życia skończony. Wkrótce
jednak po jego śmierci (która nastąpiła w
r. 1520) szkoła rozwinęła się znakomicie,
pod rektorami Bedermanem i Grzegorzem
z Szamotuł, dosięgnąwszy najwyższego
szczytu swej pomyślności. W tym czasie
byli jej uczniami sławni później: Józef
Struś, Klemens Janicki i wielu innych. Od
założenia r. 1573 w Poznaniu szkół
jezuickich popieranych gorliwie przez
biskupa Adama Konarskiego datuje się
upadek kolegjum Lubrańskiego, w którym
to stanie przetrwało ono aż do r. 1780.] –
Lubrański Akademia [Jan Lubrański poznani
püspök által 1518-ban alapított főiskola; A
Lubrański akadémiát, a második lengyel
egyetemet (valójában nem teljes egyetem,
mert a tudományokat tanuló hallgatóknak
Krakkóba
kellett
menni)
1519-ben
alapították.]
Założenie Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, obraz
Jana Matejki
akademia medyczna – orvostudományi egyetem
Akademia Medyczna im. Semmelweisa –
Semmelweis Orvostudományi Egyetem
(SOTE)
Akademia Medyczna im. Marcinkowskiego w
Poznaniu – Poznan-i Marcinkowski
Orvostudományi Egyetem
Akademia Medyczna w Łodzi – Łodz-i
Orvostudományi Egyetem
Akademia Medyczna w Debreczynie – Debreceni
Orvostudományi Egyetem (DOTE)
akademia
muzyczna
–
zeneakadémia;
zeneművészeti főiskola
148
Akademia Nauk – Tudományos Akadémia
akademia rolnicza – agrártudományi egyetem
Akademia Rolnicza w Gödöllő – Gödöllői
Agrártudományi Egyetem
Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego
w Poznaniu – Poznani August Cieszkowski
Akademia Rolnicza im. Hugona Kołłątaja w
Krakowie – Krakkói Hugon Kołłątaj
Akademia Szlacheckiego Korpusu Kadetów
[szkoła państwowa założona 15 marca
1765 w Warszawie przez króla Stanisława
Augusta Poniatowskiego, utrzymywana
przez skarb państwa. Mieściła się w
Pałacu Kazimierzowskim. Zamknięta w
grudniu 1794, po upadku insurekcji
kościuszkowskiej.]
–
(hist.)
Varsói
Tisztiiskola; Katonai Akadémia
Akademia Smorgońska (smorgoński akademik,
gagatek smorgoński) [1.
żartobliwe
określenie sławnego w Europie ośrodka, w
kturym Cyganie tresowali niedźwiedzie.
Znajdował się on w miejscowości
Smorgonie w powiecie oszmiańskim, na
terenie dzisiejszej Białorusi. Założony
(prawdopodobnie) pżez księcia Radziwiłła
w XVI, lub XVII wieku, zlikwidowany
podczas powstania listopadowego (18301831). Wg innyh źrudeł, "niedźwiedzią
akademię",
założył
magnacki
rud
Zenowiczuw. 2. (u Zygmunta Glogera) O 5
mil od Oszmiany, na trakcie do Mińska, w
woj. Wileńskiem, powiecie Oszmiańskim
leżało miasteczko Smorgonie, dziedzictwo
w wieku XVI możnej niegdyś na Litwie
rodziny Zenowiczów. Mieszczanie tutejsi
słynęli szczególniejszym przemysłem,
polegającym
na
hodowli
młodych
niedźwiedzi, obuczaniu ich sztuk i
oprowadzaniu potem po całej niemal
Europie. Stąd stała się sławną w Polsce:
„Smorgońska akademja”, „smorgoński
akademik”, „gagatek smorgoński” i t. p.]
– (gúny) szmorgonyi akadémia (a litván
Szmorgonyban medvéket idomítottak, erre
utal a példa)
akademia sztuk pięknych – képzőművészeti
főiskola, képzőművészeti akadémia
Akademia Sztuk Plastycznych – (dawno)
Képzőművészeti Főiskola
Akademia Sztuk Pięknych imienia Władysława
Strzemińskiego w Łodzi; Akademia Sztuk
Pięknych (ASP) w Łodzi – Łódz-i
Władysław Strzemiński Képzőművészeti
Főiskola
Akademia Sztuk Pięknych w Poznaniu – Poznani Képzőművészeti Főiskola
-
Wersja 01 01 2017.
Akademia Teatralna i Filmowa [ang. The
Academy of Drama and Film in Budapest]
– Színház- és Filmművészeti Egyetem
Akademia Teologii Ewangelickiej – Evangéliskus
Teológiai Akadémia (ETA)
Akademia Teologii Kalwiśkiej w Debreczynie –
Debreceni Református Teológiai Akadémia
(DRTA)
Akademia Umiejętności [polska instytucja
naukowa utworzona w 1872 r. w
Krakowie]
–
(dawno)
Tudományos
Akadémia
akademia wosjkowa – katonai akadémia v.
főiskola
Akademia Wychowania Fizycznego (AWF) –
Testnevelési Főiskola (TF) v. egyetem
Akademia
Wychowania
Fizycznego
we
Wrocławiu – Wrocław-i Testnevelési
Főiskola
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa
Piłsudskiego w Warszawie – Varsói Józef
Piłsudski Testnevelési Egyetem
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im.
Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku –
Gdański Jędrzej Śniadecki Testnevelési és
Sport Egyetem
akademia żałobna – gyászünnepség
akademicki, -a, -ie (ak., akad.) [odnoszący się do
akademii; teoretyczny; jałowy (spór); w
sztuce - szablonowy, poprawny] – 1.
főiskolai, egyetemi (egy.), akadémiai [rok
akademicki: egyetemi tanév; podręcznik
akademicki: egyetemi tankönyv] 2. diák[dom akademicki: diákotthon, diákszálló] 3.
akadémiai, akadémikus, elméleti, elvont (po
akademicku: akadémikus módon, elvontan)
Akademickie Igrzyska Świata – (dawn.) Főiskolai
Világbajnokság
Akademickie Mistrzostwa Świata [te należą obok
Uniwersjad do największych imprez
międzynarodowych organizowanych przez
FISU.] – Főiskolai Világbajnokság
Akademicki Związek Sportowy (AZZ) –
Egyetemi és Főiskolai Sportszövetség
akademickość – egyetemiség
akademiczka – az akadémia női tagja; (dawno)
diáklány
akademicznie – akadémikusan
akademik [1. członek akademii – instytucji
skupiającej uczonych lub artystów;
2. przedstawiciel akademizmu – kierunku
w sztuce; 3. pot. dom akademicki; 4. daw.
słuchacz wyższej uczelni; 5. członek
akademii (nauk., lit. itd.); student; pop.
dom akademicki, bursa studentów] – 1.
(dom studencki) kollégium, diákotthon [dom
akademicki:
diákszálló]
2.
(członek
akademii) akadémiai tag, akadémikus;
149
(student) egyetemi v. főiskolai v. akadémiai
hallgató, akadémista, diák
akademizm [1. kierunek w sztuce polegający na
stosowaniu reguł estetyki antycznej;
2. bezkrytyczne naśladowanie klasycznych
wzorów w literaturze i sztuce; 3. kierunek
w sztuce naśladujący wzory klasyczne,
poprawny, tradycyjny, konwencjonalny] –
akadémikus irányzat, akadémizmus; az
élettől, az alkotó szenvedélytől eltávolodott,
merev, hideg, főleg formai tökélyre törekvő
képzőművészeti irányzat
Akademja
Krakowska;
I.
Uniwersytet
Jagielloński (historyczne nazwy: łac.
Studium Generale, Akademia Krakowska,
Szkoła Główna Koronna, Szkoła Główna
Krakowska, Uniwersytet Krakowski); II.
Krakowska Akademia im. Andrzeja
Frycza
Modrzewskiego;
Krakowska
Szkola Wyzsza im. Andrzeja Frycza
Modrzewskiego – (dawno) Krakkói
Akadémia; I. Krakkói Jagelló Egyetem; II.
Krakkói Andrzej Frycz Modrzewski
Főiskola
Akademja Wileńska [Uniwersytet Wileński (lit.
Vilniaus
universitetas),
państwowy
uniwersytet w Wilnie, założony w 1579
przez Stefana Batorego jako Akademia i
Uniwersytet Wileński, w latach 1919–1939
Uniwersytet Stefana Batorego;] – (dawno)
Vilnói (Vilniusi) Egyetem
Akademja Zamojska (w Zamościu) – (dawno)
Zamojski Akadémia (egykor Zamość-ban)
Akademos [w mitologii greckiej heros attycki,
który wskazał Dioskurom miejsce, gdzie
Tezeusz więził ich siostrę Helenę.
Ateńczycy poświęcili mu piękny gaj nad
rzeką Kefisos. Grób Akademosa, otoczony
świętym gajem platanowym nad rzeką
Kefisos, znajdował się na Keramejkos,
sześć stadionów od Aten. Od imienia
herosa pochodzi słowo "akademia" - w
gaju, w którym znajduje się grób herosa,
znajdowała się Akademia Platońska.] –
Akadémosz [görög mitológiai alak, attikai
hős. A kutatások szerint azonos volt vele
Echemusz, aki Marathonnal jött együtt
Arcadiából Attikába. Egyes elméletek szerint
arkádiai Airóposznak, megint mások szerint
Kolónosznak a fia volt. A hagyomány
szerint, amikor Heléna Thészeusz foglya
volt, és a Dioszkuroszok testvérüket
keresték, Akadémosz volt az, aki elmondta,
hogy hol rejtegeti Thészeusz Helénát. Ezért
az ikrek bizalmukba fogadták, ennek révén a
lacedaemóniak körében is nagy becsben állt.
Valahányszor a lacedaemóniak megtámadták
Attikát, Akadémosz földjeit sértetlenül
hagyták. Akadémosz sírja Athén külterületén
állt, s a körülötte elterülő szent ligetben
-
Wersja 01 01 2017.
működött Platón filozófiai iskolája, amelyet
ezért neveztek Akadémiának (Hekademeia).]
Akan a. Achan ‘sprowadzający klątwę’ [postać
biblijna Starego Testamentu. Występuje w
Księdze
Jozuego
w
rozdziale
7.
Wymieniany jest także w 1 Krn 2,7 i nosi
tam imię Akor. Akan według relacji
biblijnej był synem Karmiego, wnukiem
Zabdiego i prawnukiem Zeracha z
pokolenia Judy. Po zdobyciu przez
Izraelitów
Jerycha
Akan
naruszył
nałożoną na miasto klątwę cheremu, która
nakazywała zniszczyć całe miasto, a drogie
metale przetopić dla Jahwe. Akan jednak
zabrał dla siebie łupy: złoto, srebro i
piękny płaszcz. Z tego powodu Izraelici
ponieśli klęskę przy próbie zdobycia
miasta Aj. Jozue jako zwierzchnik
Izraelitów zarządził losowanie, w którym
Jahwe miał wskazać na winnego. Akan
przyznał
się
do
winy,
został
ukamienowany i spalony wraz z dziećmi i
całym dobytkiem (zgodnie z zasadą
odpowiedzialności zbiorowej), po czym
usypano na nich stos kamieni. Miejsce to
według Joz 7,26 zostało nazwane doliną
Akor (dosł. dolina nieszczęścia, patrz
etiologie biblijne).] – Kármi fia: Ákán
(szerencsétlenség,
megszomorító;
békétlenséget,
nehézséget
okozó,
összezavaró) [1. Izráelnek megrontója, mivel
lopott a zsákmányból; 2. Izráelita férfi, aki
elvett magának a Jerikóban zsákmányolt, és
teljesen az Úrnak szentelt kincsekből. Emiatt
szenvedtek vereséget az izráeliták Ai
városánál. Amikor Ákán bűnét sorsvetés
útján kiderítették, egész családjával együtt
megkövezték (Józs 7,1-26); az 1Krón 2,7ben:
"Ákár".];
Ákár
(megszomorító,
szerencsétlen, szomorúság, baj) ["Ákán"
neve az 1Krón 2,7-ben.]
akanie [wymawianie nieakcentowanego o jako
samogłoski zbliżonej do a, występujące w
języku rosyjskim i białoruskim] – (nyelv)
a-zás, a-s kiejtés (a hangsúlytalan o a-nak
ejtése)
akant (Acanthus L.) , z gr. = ákanthos) [1. rodzaj
bylin lub krzewów należących do rodziny
akantowatych
(Acanthaceae);
roślina
ozdobna o dużych, głęboko wciętych
liściach; 2. motyw dekoracyjny w formie
stylizowanych liści, gałązek i kwiatów tej
rośliny] – medvetalpfű, tüskevirág; (görög)
akantusz, a Földközi-tenger mellékén honos
növény; akantuszlevél; a korinthoszi
oszlopfők akantuszlevelekkel díszítettek;
növény (a görög építészetben gyakran
használt díszítés)
150
Akant miękki (Acanthus mollis) – Hosszúlevelű
akantusz;
Nyugati
medveköröm,
Medveköröm (Acanthus mollis)
akantowy, -a, -e – akantuszakapit [1. ustęp tekstu zaczynający się od
nowego wiersza; 2. początkowy wiersz
nowego ustępu] – új sor bekezdéssel
(szakasz)
akaroza [acarinosis; acaridiasis; acariasis] –
acariasis; atkafertőzés
akaroza
skórna
(acarodermatitis)
–
acarodermatitis; bőrgyulladás, vagy kiütés,
amelyet atka okozott (gör: akari, atka +
derma-,(dermat) bőr)
akatolicki, -a, -ie [przymiotnik od: akatolik] –
akatolikus; nem katolikus
akatolik [członek wyznania niekatolickiego] –
(lat.) acatholicus, akatolikus; nem katolikus
ffi; nem katolikus vallású keresztény [A
hazai egyháztörténet folyamán a r. kat.
részről gyakran így nevezték a reformáció
híveit és a görög keletieket.]
akatyst (akatist, z gr. akathistos, od a "nie" +
kathiden "siedzieć"; śpiew, podczas którego
się nie siedzi) [1. rodzaj hymnu
liturgicznego, typowego dla Kościołów
Wschodu, zwłaszcza posługujących się
językiem greckim, przede wszystkim dla
Cerkwi prawosławnej. Akatyst składa się
z mniejszych form poezji liturgicznej ikosów i kondakionów (zazwyczaj 13
kondakionów i 12 ikosów). Treścią hymnu
jest pochwała Jezusa Chrystusa, Matki
Boskiej
lub
świętych,
zwłaszcza
męczenników. Akatysty są
zawsze
śpiewane na stojąco. Niekiedy stanowią
zasadniczą
część
szczególnych
nabożeństw,
co
dotyczy
zwłaszcza
najbardziej znanego Akatystu ku czci
Bogurodzicy. Zbiorem akatystów jest
akafistnik.
2.
rodzaj
nabożeństwa
odprawianego
ku
czci
Chrystusa,
Bogurodzicy i świętych, składającego się z
24 części (12 kontakionów i 12 ikosów),
zgodnie z liczbą liter alfabetu greckiego,
od których kolejno zaczyna się każda
część pierwszego akatystu, poświęconego
Bogurodzicy.] – Akathistos-himnusz [A
keleti egyház örök készletéhez tartozik egyik
leghatalmasabb darabja, az Akathistoshimnusz (vsz. 7. század). A 4-8. század a
teremtés nagy kora, a 15. századig terjedő
időszak már epigon-jellegű. Zeneileg annyit
tudunk róluk, hogy az első nagy
versköltészetet
egyszerű
melódiaköltés
kísérte (syntonion melos, konciz dallam), a
későbbit koloratúra-ének (argon melos,
afféle nonchalance -dallam). Utóbbi újabb
keleti hatások következménye. Erre az újabb
-
Wersja 01 01 2017.
fejlődési mozzanatra csak a modern
tudományos vizsgálat világított rá, a
bizánciak maguk már említett antikizáló
törekvéseikben az Antik G.-elmélethez
kötötték magukat.]
akcedować – (przyczynić) okozni, előidézni;
hozzájárulni
akcedować się – hozzájárulni (przyczyniać się)
akceleracja [1. skrócenie czasu trwania zjawisk,
procesów itp.; 2. przyśpieszony rozwój
dzieci w kolejnych pokoleniach; 3. szybsze
wykształcenie się jakiegoś narządu w
okresie
rozwoju
embrionalnego]
–
akceleráció; gyorsulás
akceleracyjn, -a, -e – akcelerációs
akcelerator [1. urządzenie do przyśpieszania
naładowanych
elektrycznie
cząstek;
2. pedał gazu] – akcelerátor; gyorsító,
gyorsító berendezés v. anyag; gázpedál;
(informatika) accelerátor [Processzoros gyors
videó
kártya
grafikus
(Windows)
alkalmazásokhoz.]
Akcelerator atomowy [to urządzenie, w którym
przyspiesza się cząstki (głównie atomy)
tak, aby miały one prędkość bliską
prędkości światła. Odbywa się to w polu
elektrycznym
i/lub
magnetycznym.
Najbardziej znanym akceleratorem jest
Wielki Zderzacz Hadronów (LHC)
znajdujący się pod Genewą. Akcelerator
atomowy nazywany jest akceleratorem
cząstek naładowanych. Jest to urządzenie
do nadawania cząstkom naładowanym
(elektronom, protonom, cząstkom alfa i
innym) wielkich energii. Zależnie od
sposobu przyspieszenia cząstek dzielą się
na cykliczne (m.in. cyklotron, betatron,
synchroton, synchrocyklotron) i liniowe
(np. akcelerator Van de Graffa).
Akceleratory
stanowią
jedno
z
podstawowych narzędzi badawczych w
fizyce jądrowej. Wykorzystywane są także
w medycynie, radiobiologii i w przemyśle.]
– atomgyorsító
akcent [łac. accentus (tł. gr. prosōidía, zob.
prozodia) 'nacisk; akcent'; zob. ad-; centus od
cantus p.p. od canere ― 1. wyróżnienie
sylaby w wyrazie lub jednego z wyrazów w
zdaniu
za
pomocą
artykulacji,
zaakcentowania, intonacji; także: znak
graficzny służący temu wyróżnieniu; 2.
potocznie
o
sposobie
wymawiania
wyrazów; 3. w muzyce: wyróżnienie
dźwięku lub akordu; także: znak
oznaczający to wyróżnienie; 4. przenośnie:
wyróżniający
się,
charakterystyczny
element
czegoś;
5.
uwydatnienie,
wzmocnienie, wyróżnienie sylaby w
wyrazie a. w zestroju akcentowym (a.
151
wyrazu w zdaniu) za pomocą przycisku,
intonacji a. iloczasu; por. prozodia; muz.
wyróżnienie
jednego
z
dźwięków
przebiegu
melodii,
zazw.
przez
wzmocnienie dynamiczne; znak nad (a.
pod) literą, nutą oznaczający akcent;
sposób mówienia, wymowa; szczegół,
element wyróżniający, charakteryzujący
co; ekspresja, intonacja, podkreślenie.] –
(accent) akcentus: 1. hangsúly, nyomaték
(przycisk);
2.
beszédmód,
kiejtés,
hanghordozás, kiejtésbeli sajátosság (dobry
akcent węgierski: jó magyar kiejtés); 3.
ékezet (betűn); 4. súly, fontosság; 5.
színezet, hang, beállítottság; 6. (valamely
egésznek egy elemét fejezi ki, vminek a
hangsúlyozására) [ten żeleniec jest pięknym
akcentem urbanistycznym: ez a zöldterület
szépíti a várost; esztétikai eleme a
vrosépítészetnek]; 7. hangsúlyos szótag
akcent cudzoziemski – akcentus; idegenes v.
idegenszerű kiejtés, idegen kiejtés
akcent dynamiczny, przyciskowy, ekspiracyjny,
ekspiratoryjny,
ekspiratoryczny
[wyróżnienie sylaby lub zdania przez
nasilenie głosu] – dinamikus, nyomatékos,
exspiratórikus hangsúly
akcent ekspiracyjny – kilégzési v. expiratorius v.
expirációs hangsúly
akcent główny – fő hangsúly
akcent gramatyczny – nyelvtani hangsúly
akcent ironii – gúnyos él; ironikus hang
akcent inicjalny (akcent padający na sylabę
początkową) – (na pierwszą sylabę) szóeleji
hangsúly
akcent jest na pierwszą sylabę – a hangsúly az
első szótagon van
akcent jest na przedostatnią a. paroksytetyczną
sylabę – a hangsúly az utolsó előtti szótagon
van
akcent logiczny, zdaniowy [akcent wyróżniający
wyraz w zdaniu] – értelmi hangsúly, logikai
hangsúly
akcent nieruchomy – állandó hangsúly
akcent oksytoniczny – éles hangsúly (a görög
nyelvtanban a szó utolsó tagján)
akcent pada na pierwszą sylabę – a hangsúly az
első szótagra esik; a hangsúly az első
szótagon van
akcent pada na przedostatnią a. paroksytetyczną
sylabę – a hangsúly az utolsó előtti szótagra
esik
akcent poboczny [akcent słabszy od akcentu
głównego, padający na sylabę inną niż
główna sylaba akcentowana] – mellékes
hangsúly; mellékhangsúly
akcent dynamiczny, przyciskowy, ekspiracyjny,
ekspiratoryjny,
ekspiratoryczny
-
Wersja 01 01 2017.
[wyróżnienie sylaby lub zdania przez
nasilenie głosu] – nyomatékos v. hangsúlyos
akcentus; exspiratórikus v. kilégzési akcentus
akcent ruchomy – változó hangsúly, mozgó
hangsúly
akcent stały, nieruchomy [akcent padający
zawsze na tę samą sylabę wyrazu] –
állandó hangsúly
akcent
toniczny,
akcent
muzykalny
–
hangakcentus, zenei hangsúly
akcent wydechowy – kilégzési hangsúly
akcent wygłosowy – szóvégi v. szótagvégi
hangsúly
akcent
wyrazowy
–
mondatrészhangsúly;
szóhangsúly
akcent zdaniowy – mondathangsúly
akcentacja [zob. akcentuacja] – akcentáció;
kiejtésmód, a hangsúlyozás módja
akcentacyjny, -a, -e – akcentációakcentować [1. wyróżniać głoskę w sylabie,
sylabę w wyrazie lub wyraz w zdaniu za
pomocą nasilenia głosu; 2. nadawać
wypowiedzi jakiś odcień; 3. kłaść na coś
nacisk; 4. wyróżniać jakiś dźwięk lub
akord w utworze muzycznym] –
hangsúlyozni, kihangsúlyozni, kiemelni;
hangsúllyal ejteni ki; nyomatékot adni,
aláhúzni; ékezni
akcentować coś – hangsúlyozni vmit
akcentować drugą sylabę w wyrazie – a kifejezés
második szótagját hangsúlyozza
akcentować swoje przekonania – hangsúlyozza a
saját meggyőződését
akcentowana nuta – (zene) hangsúlyozott v.
nyomatékos hang
akcentowanie – hangsúlyozás, kiemelés
akcentowanie (uwydatnienie) przesadne –
túlhangsúlyozás
akcentowany, -a, -e – hangsúlyos, hangsúlyozott;
nyomatékos
akcentuacja [1. system akcentowy właściwy
danemu
językowi;
2. oznaczanie
akcentów]
–
(nyelvtan)
akcentáció;
kiejtésmód,
a
hangsúlyozás
módja;
hangsúlyozás
akcentuacyjnie – akcentációsan; hangsúlyozottan
akcentuacyjny, -a, -e – akcentációs; hangsúlyozott
akcenty polityczne w danej powieści – a szóban
forgó regény politikai színezete v. tendenciái
akcept [1. zobowiązanie się do uiszczenia na
zlecenie sumy wymienionej na wekslu lub
czeku; 2. daw.; zob. akceptacja w zn. 1.; 3.
ekon. zobowiązanie się do zapłaty
określonej sumy pieniędzy (por. czek;
weksel).] – (fr.) akcept; váltó, elfogadvány
akcept bankowy – banki elfogadás
152
akcept bezwarunkowy – feltétel nélküli elfogadás
akcept milczący – hallgatólagos elfogadás
akcept weksla – váltó-elfogadás
akceptacja [1. aprobata; 2. formalna zgoda na
coś; 3. pogodzenie się z czymś, czego nie
można zmienić; 4. uznanie czyichś cech,
czyjegoś postępowania za zgodne z
oczekiwaniami; 5. zob. akcept w zn. 1.; 6.
akcept; zgoda, zatwierdzenie, aprobata,
przyjęcie, uznanie czego] – acceptatio,
akceptálás, elfogadás (váltónál); akceptáció;
elfogadás, (magáénak) elismerés (przyjęcie)
helyeslés, jóváhagyás, beleegyezés vmibe,
vminek az elfogadása [przedstawić do
akceptacji: jóváhagyásra felterjeszteni]
akceptacja dąrowizny – az ajándék elfogadása
akceptacja weksla – a váltó elfogadása
akceptacja wyroku – megnyugvás az ítéletben
akceptant [osoba przyjmująca na siebie
zobowiązanie zapłacenia posiadaczowi
weksla wymienionej na nim sumy] –
elfogadó
akceptant weksla – váltó elfogadó
akceptor [w półprzewodniku: atom domieszki
lub
defekt
sieci
krystalicznej,
wychwytujący
elektron
z
pasma
walencyjnego] – (lat.) akceptor; elektromos
töltést felvevő félvezető; elektronfelvevő;
elektronokat befogadó atom; protonokat
befogadó vegyi anyag
akceptować + Ac. (akceptuję, -esz) [zgadzać się z
czymś, wyrażać zgodę] – akceptálni,
akcipiálni; elfogadni, helyeselni, jóváhagyni,
elismerni (przyjmować, uznąć); befogadni
vhová; szerződtetni
akceptować coś – elfogadni vmit
akceptować czyje zdanie – helyesli v. elfogadja
vkinek a véleményét
akceptować projekt – elfogadja a tervet
akceptować weksel [zobowiązywać się, podpisem
na wekslu, do uiszczenia na zlecenie
określonej w nim sumy] – a váltót
elfogadni
akceptowany, -a, -e – akceptábilis; elfogadható
akceptujący, -a, -e – akceptáns; elfogadó
akces [1. gotowość do udziału w czymś; 2. z łac.
accessio, przystąpienie do czego, tak np.
akces króla Stanisława Augusta do
konfederacyi targowickiej] – accesio;
csatlakozás,
hozzájárulás
(nemzetközi
jogban
Accesio-szerződés,
amellyel
valamely hatalom más hatalmak közt
létrejött
szerződéséhez
hozzájárul);
közeledés, csatlakozás vmihez
akcesoria [1. narzędzie lub inny drobny
przedmiot potrzebny do wykonywania
jakiejś czynności, jakiegoś rzemiosła; 2.
-
Wersja 01 01 2017.
(text) część odzieży która jest w zgodzie z
obecną modą ale także z wyrazem
osobistego
smaku;
noszona
jako
uzupełnienie ubrania tworząc harmonijną
całość. Najważniejsze akcesoria obejmują
kapelusz, czapkę, szal oraz apaszkę,
rękawiczki, skarpetki i pończochy, itp. 3.
Dodatki akcentujące, aktualizujące modny
wizerunek – buty, torebki, kapelusze,
szale, biżuteria. Kiedyś artystyczne,
ponadsezonowe,
wykonywane
przez
artystów-rzemieślników.
Jako
dzieła
sztuki
jubilerskiej,
kaletniczej,
modniarskiej były przekazywane z
pokolenia na pokolenie. Dziś i markowe, i
anonimowe są powielane w tysiącach
egzemplarzy. Najdobitniejsza ilustracja
tezy, że w modzie nastała epoka
nadmiaru.] – szerelék, kellék, kellékek;
felszerelés, tartozék, tartozékok, járulék,
jérulékok; (text) ruházati kiegészítő [A
ruházat része, azzal harmonikus egységet
alkot, és - akárcsak a ruházat - a mindenkori
divat befolyása alatt áll, de egyúttal a
személy egyedi ízlését is tükrözi. A
leggyakrabban
előforduló
ruházati
kiegészítők: a kalap, a sapka, a sál, a kendő,
a kesztyű, a zokni, a harisnya stb.]
akcesoria ochronne – védőfelszerelés
akcesoria samochodowe – autótartozékok
akcesoria teatralne – színházi kellékek
akcesorjum, akcesorium [1. w dawnem prawie
polskiem, była to wszelka wstępna
formalność w rozpoczynającym się
procesie; 2. zwykle w liczbie mnogiej:
niepodstawowe, ale ważne dodatki do
czegoś, dodatkowe składniki wyposażenia;
3. narzędzie lub inny drobny przedmiot
potrzebny do wykonywania jakiejś
czynności, jakiegoś rzemiosła] – (lat.)
accessorium; járulék, melléklet
akcja [z łac. accio, czyn; 1. działanie, szczególnie
zorganizowane, zmierzające do osiągnięcia
jakiegoś celu; 2. typ fabuły w dziele
literackim i filmowym; 3. działanie
bojowe, walka; 4. papier wartościowy,
dokument udziałowy w spółce akcyjnej; 5.
153
w prawie rzymskiem oznaczała wszystkie
procedury prawne] – (lat.) actia, actio,
actus; akció; (actio, aktus) cselekvés,
megvalósítás, tett, tevékenység; történés;
(teatr) színészi cselekvés (ókori görög
színház), cselekmény [(irodalmi) akcja
dramatyczna: drámai cselekmény], (actia)
részvény [wypuszczać akcje: részvényeket
kibocsát], történés, mozgalom, kampány;
kezdeményezés; művelet, bírósági eljárás;
(jog) per, kereset; erőhatás, akció; (wojsko)
művelet, tevékenység, cselekmény; kísérlet,
kezdeményezés, szándék, folyamat
akcja bankowa – bankrézvény
akcja charytatywna – jótékonysági v. karitatív
akció
akcja cywilna – polgári per
akcja „H” (hodowli) – állattenyésztési akció
akcja i reakcja – hatás és ellenhatás
akcja imienna – névre szóló részvény
akcja kredytowa – hitelrészvény
akcja na okaziciela – bemutatóra szóló részvény
akcja na rzecz czego – mozgalom v. akció vmely
célra v. vmi érdekében
akcja notowana na giełdzie – tőzsdén jegyzett
részvény
akcja „O” (oszczedności) – takarékossági akció
akcja obronna – védelmi akció
akcja parcelacyjno-osadnicza – parcellázási és
telepítési akció
akcja partyzancka – partizántevékenység
akcja pomocy – segélyakció
akcja powieści – a regény cselekménye
akcja pracownicza – dolgozói részvény
akcja preferencyjna – elsőbbségi részvény
akcja propagandowa – propaganda-részvény
akcja protestacyjna – tiltakozó akció
akcja przedwyborcza – választási hadjárat;
kampány
akcja ratunkowa – mentőakció
akcja reklamowa – reklám-részvény
akcja rozgrywa się gdzieś – a történet játszódik
vhol
akcja rozgrywa się w XIX wieku; akcja rozwija
się w XIX wieku – a cselekmény a XIX.
században játszódik v. történik
akcja
sabotażowa
–
szabotázs
akció;
szabotázscselekmény
akcja siewna – vetési kampány; a vetés művelete, a
vetési időszak
akcja serca [bicie serca] – szívverés
akcja szkoleniowa – iskoláztatási v. beiskolázási
kampány
akcja terrorystyczna – terrorcselekmény
akcja toczy się – a cselekmény … játszódik
-
Wersja 01 01 2017.
akcja toczy się w XIX wieku – a cselekmény a
XIX. században játszódik v. történik
akcja uprzywilejowana – elsőbbségi részvény
akcja utworu toczy się w Afryce – a mű
cselekménye Afrkában játszódik
akcja w kampanii reklamowej – reklámkampányakció
akcja wczasów – (munkás) üdültetési akció
akcja werbunkowa – toborzó akció v. mozgalom
akcja wysiedleńcza – kitelepítési akció
akcja wywiadowcza – hírszerzés, járőrtevékenység
akcja za czym – mozgalom v. akció vmely célra v.
vmi érdekében
akcja zaczepna – támadó tevékenység
akcja założycielska – alapítási részvény;
törzsrészvény
akcja zbiórkowa – gyűjtési akció
akcja zbrojna – fegyveres akció
akcja
zwalczania
analfabetyzmu
–
az
írástudatlanság v. analfabétizmus elleni akció
akcja źniwna – aratási kampány
akcja żółwia – (teknősbéka-akció) passzív
ellenállás a Hitleri megszállás idején
Lengyelországban
akcja żniwna – aratási kampány
akcje ida w górę – a részvények emelkednek
akcje poszły w górę – a részvények felszöknek
akcje spadają – a részvények esnek
akcje założycielskie – alapítási részvények
akcje zwyżkują – a részvények emelkednek
akcjonariusz [posiadacz akcji spółki akcyjnej],
akcjonariuszka
–
részvényes,
részvénytulajdonos
akcjoradius (ang. scope; zakres działania) –
akciórádiusz; az út, amelyet egy jármű
hajtóanyag-felvétel nélkül megtehet; hatókör
akcydencja1 [przestarzale: coś przypadkowego
lub dodatkowego; akcydens] – (lat.)
accidentia; akcidencia; az esetleges, a
véletlenszerű,
a
nem
lényeges
a
jelenségekben;
(dawno)
esetleges
mellékjövedelem,
jutalék;
a
mezőgazdáságban az osztaléknak egy neme;
(nyomd.) azok a kisebb, alkalmi munkák,
melyeket jobbára hatóságok, kereskedők,
iparosok rendelnek meg, s melyeknek tárgyai
értékpapírok, részvények, számlák, üzleti
árjegyzékek,
névjegyek,
körlevelek,
táblázatok, hírdetmények stb. a könyveken és
hitlapokon kivül.
akcydencyjny, -a, -e – (lat.) akcidens, akcidentális;
esetleges, véletlen; mellékes, járulékos
akcydencja2 [dodatkowa opłata przy cleniu
przywożonych towarów] – vámpótdíj
154
akcydens [1. od słowa łacińskiego accido,
znaczącego: przychodzić, upadać do nóg
czyich, błagać; 2. druk okolicznościowy;
3. przypadkowa, nieistotna cecha rzeczy,
w przeciwieństwie do atrybutu] – accidens;
akcidens (a lat. accedere, 'hozzájárul'
szóból); járulék, a skolasztikában a
lényeghez járuló tulajdonság; filozófiai
kategória a járulék, a lényeghez nem tartozó
tulajdonság jelölésére;
akcydensowy, -a, -e – akcidens
akcydentalny, -a, -e [przypadkowy, przygodny,
okolicznościowy] – akcidentális
akcyjny, -a, -e – részvény- [towarzystwo akcyjne:
részvénytársaság]
akcyza [1. z łac. accidere, ustanawiać, obcinać,
narzynać, karbować, wzięła początek
nazwa znanego w całej Europie podatku,
pobieranego czyli odcinanego przez
państwo lub miasto od przedmiotów
wewnątrz kraju wyprodukowanych i
spożytych; 2. podatek nakładany przez
państwo na niektóre towary] – (lat.)
accisa: adónem; accise, akciza; fogyasztási
adó, útvám, útivám [1. Kezdetben a hadiadó
sajátos válfaja. A pátens alapján 1672-től
kivetett accisát csak a sz. kir. városok
polgárai fizették, s eredetileg Mo-on
állomásozó haderő fönntartására fordították.
2. Fölfogható a fogyasztási adó előképének
is, tekintve, hogy az accisát a városba vitt,
csapszékekben eladott bor, sör, pálinka,
továbbá a mészárszékekben levágott állatok
húsa után kellett fizetni. (A szeszes italok
akója után 9-30 krajcárt, a hús mázsája után
30 krajcárt szedtek.)]; (urz.) jövedéki hivatal,
adóhivatal
akcyza od tytoniu – dohányjövedék
akcyzowy, -a, -e – jövedéki, adóAkeldama, Akieldama, Hakeldamach (pole
krwi) [1. Dzieje Apostolskie, 19: „I było to
jawne wszystkim mieszkającym w
Jeruzalemie, tak iż nazwano onę rolę
własnym ich językiem Akieldama, to jest
rola krwi.” 2. pole kupione za pieniądze
otrzymane od Judasza za zdradę Pana
Jezusa. (Słowo aramejskie)] – Aceldama
[Akeldama] Vérmező [a hagyomány szerint
itt esett össze az áruló Iskarioti Júdás és vére
szinezte meg a talajt Jeruzsálemben
(Ap.Csel. 1,19); Az a földdarab, amelyet
Júdás
Jézus
tartózkodási
helyének
elárulásáért
kapott
pénzén
vettek
(ApCsel1,18-19). A földdarab azért nyerte
ezt a nevet, mert vérdíjon vásárolták, és mert
itt ért Júdás élete gyászos véget (Mt 27,7)]
Akindżi (Akindżajowie) [nieregularna jazda
turecka uzbrojona w łuki i szable
występująca do XVIII wieku.] – akindzsi
-
Wersja 01 01 2017.
(törökül akıncı) [könnyűlovas katona volt az
oszmán hadseregben. Fő feladatuk az
ellenséges területen a rablás, gyújtogatás,
pusztítás és ezzel együtt a lakosság
megfélemlítése volt.]
Akka (hebr. ‫עכו‬, Akko; arab. ‫ع كا‬, Akka; w językach
zachodnioeuropejskich na ogół zwane Akra,
fr. Saint-Jean-d'Acre) [miasto portowe w
Izraelu,
położone
w
Dystrykcie
Północnym. Leży na niskim cyplu przy
północnym krańcu Zatoki Hajfy nad
Morzem Śródziemnym w Zachodniej
Galilei, w otoczeniu miejscowości JudeideMakr i Kafr Yasif, kibuców Ein
HaMifratz, Beit HaEmek i Shomrat oraz
moszawu
Bustan
HaGalil.
Zespół
zabytków Akki jest od 2001 umieszczony
na
liście
światowego
dziedzictwa
UNESCO. Według danych z 2008 miasto
liczy 46 100 mieszkańców (29 miejsce w
kraju), a jego powierzchnia wynosi 13,5
km² (43 miejsce w kraju).] – Akko vagy
Akkó, Akkon [az ókorban Ptolemaisz
(ezenkívül ismertebb nevei még: Akers,
Acre, Accho, Acco, Hacco illetve St. Jean
d’Acre), görögül Ἄκη, héberül ‫‘ ָכו‬Akkô,
arabul ‫ ا كّا‬ʿAkkā, évezredes város
Galileában, a mai Izrael északi területén. Az
óváros a haifai öböl északi részén, egy
félszigeten található és egy helyenként 150
méter széles erődítmény védi. A szárazföld
felől mára már teljesen körbeveszi az új
város. Míg az új városban többségében zsidó
a lakosság, az óvárosban szinte kizárólag
izraeli arabok laknak és még ma is az egyik
legorientálisabb hangulatú város Izraelben.]
Akko a. Acho [1. Biblia Warszawska: Aszer nie
wypędził mieszkańców Akko i mieszkańców
Sydon, Achlab, Achzib, Chelba, Afik i
Rechob. Biblia Tysiąclecia: Aser nie
wypędził mieszkańców Akko ani Sydonu,
ani Achlab, ani Akzib, ani Chelba, ani Afik,
ani Rechob. Biblia Gdańska: Aser też nie
wypędził mieszkających w Acho, i
mieszkających w Sydonie, i w Ahalab, i w
Achsyb, i w Helba, i w Afek, i w Rohob. 2.
Ptolemaida (Dzieje 21:7)] - Akkó (görbület,
hajlat; összenyomott; napsütötte homok)
[Kikötőváros Palesztinában. A Bír 1,31
említi; ApCsel 21,7 Ptolemaisnak nevezi,
amely Tírusztól mintegy 43 km-nyire délre
és a Kármel hegyétől 13 km-nyire északra
feküdt.]
Akkub prawdop. ‘chwytający za piętę; ten, kto
wypiera’ [1. Synem Elioenajasza (1 Kron.
3:24); 2. 1Kron. 9:17; 3. Nehem. 8:7; 4.
Ezdr. 2:45] - Akkub (csalárd) [1. Eljohénai
(7) fia (1Krón 3,24). 2. Ajtónálló lévita
(1Krón 9,17). 3. Lévita, aki a törvényt
magyarázza (Neh 8,7). 4. Nétineus
155
(templomszolga)
családfő,
akinek
leszármazottai Zorobábellel tértek vissza a
fogságból (Ezsd 2,45)]
aklamacja [1. z łac. okrzyk, hasło uwielbienia,
pochwały,
zezwolenia,
zgody;
2.
jednogłośne uznanie czegoś] – (lat.)
acclamatio, akklamáció, felkiáltás; hangos
tetszésnyilvánítás, éljenzés, közfelkiáltás,
üdvözlés, felhívás; (egyh.) akklamáció =
felkiáltás (latin) [rövid, egy-két szavas
fohász]
aklamacyjny, -a, -e – egyhangúlag elfogadott
aklimatyzacja [1. przystosowywanie się do nowej
sytuacji; 2. proces przystosowywania się
organizmów do warunków odmiennego
środowiska] – akklimatizáció: meghonosítás
(állat,
növény),
meghonosodás;
aklimatizálódás,
aklimatizálás;
alkalmazkodás
aklimatyzacja emigrantów – az emigránsok
beilleszkedése
az
új
környezetbe;
meghonosodása
aklimatyzacja
roślin
–
a
növények
aklimatizálódása
aklimatyzacyjny, -a, -e – meghonosító,
aklimatizálódó
aklimatyzacyjny ogród [teren, na którym
prowadzi się prace hodowlane, mające na
celu przystosowanie roślin pochodzących
z różnych stref klimatycznych do
miejscowych
warunków.
Rośliny
zaaklimatyzowane w trakcie wieloletnich
często
doświadczeń
są
następnie
rozmnażane w szkółkach hodowlanych.] –
aklimatizációs v. meghonosítással foglalkozó
növénykert
aklimatyzować [1. przystosowywać (rzadziej
przystosować) organizm do panujących
warunków; 2. aklimatyzować się - o
organizmie lub przenośnie o kimś:
przyzwyczajać się (rzadziej przyzwyczaić
się),
przystosowywać
się
(rzadziej
przystosować
się)
do
panujących
warunków] – akklimatizálni; (növényt)
meghonosítani, hozzászoktatni
aklimatyzować rośliny – meghonosítani a
növényeket
aklimatyzować zwierzęta – meghonosítani az
állatokat
aklimatyzować
się
–
akklimatizálódni;
alkalmazkodni, meghonosodni, idomulni;
éghajlathoz v. új környezethez hozzászokni
aklimatyzowanie – meghonosítás, aklimatizálás
aklimatyzowanie się – éghajlathoz való
hozzászokás, aklimatizálódás
akolita, akolit [z grec. acolutheo, posługuję,
towarzyszę; 1. osoba będąca czyimś
pomocnikiem lub poplecznikiem; 2. osoba
-
Wersja 01 01 2017.
ustanowiona przez biskupa do pomocy
kapłanowi podczas mszy] – (lat.) akolitus;
vkinek híve, támogatója, állandó kísérője;
(egyház) acoluti (gyertyavivők); akolitus,
oltárszolga (a gör. akolutheó, 'kísér, szolgál'
szóból, lat. acolythus): szolgálati fokozat a
latin egyházban, Keleten csak az örmények
ismerik. [1. A II. Vatikáni Zsinatig (1962-65)
a kisebb rendek között a 4., a legmagasabb
fokozat volt. Valószínűleg már a 2. sz.
végére kialakult Rómában. 250 k. a város
minden kerületében 6-6 akolitus szolgált a
diákonus mellett. Karthagóban ceroferarius,
'gyertyavivő'-nek hívták. A liturgiába a
diákonus segítője, egyébként a pap, ill. a
püspök kíséretének tagja. A legutóbbi
időkben az akolitus viszi a gyertyát az ünn.
sztmisében, s átadja a bort és a vizet a
felajánláskor. Állandó szolgálat (230 k.,
lektor), amely avatással kapható meg,
állandó jellegű és csak férfiak viselhetik. A
diákonussztelés előtt 6 hónapig gyakorolni
kell; 2. papi rend, egyházi rend, szolgálat (ez
a helyesebb), avatás és megbízás alapján
áldoztatást és kisebb liturgikus feladatokat
látnak el; 3. az asszisztenciában a
gyertyavivő szolgálatot is jelenti.]
akomodacja [1. przystosowanie się układu
optycznego oka do wyraźnego widzenia z
różnych odległości, 2. przystosowanie
sposobów katechizacji, form liturgii i
struktur Kościoła do warunków życia i
mentalności ludności, objętej działalnością
misyjną]
–
(lat.)
akkomodáció,
alkalmazkodás,
(przystosowanie);
alkalmazkodás
(a
megváltozott
viszonyokhoz); alkalmazkodó képesség
akomodacja oka – a szem alkalmazkodása
(különböző távolságokhoz)
akomodacyjny, -a, -e – alkalmazkodási,
illeszkedési
akomodować [1. w fizjologii: przystosować,
przystosowywać układ optyczny oka do
wyraźnego widzenia z danej odległości; 2.
w psychologii: udoskonalić, doskonalić
naturę poznawczą pod wpływem nowych
doświadczeń; 3 w językoznawstwie:
zmienić, zmieniać brzmienie głoski w
wyniku wymowy razem z głoskami ją
otaczającymi (np. "w" w "ławka"
wymawiane jako "f")] – hozzáalkalmazni,
hozzá illeszteni, akkomodálni; (dawno)
megfelelni (vki/vmi)
akomodować się – alkalmazkodni; illeszkedni,
beleilleszkedni; beletalálja magát; bele- v.
megszokni
akomodowanie
się
–
alkalmazkodás
(przystosowanie się)
156
akompaniament
[1. partia
instrumentalna
utworu towarzysząca i podporządkowana
partii głównej; 2. towarzyszenie na
instrumencie soliście albo zespołowi;
3. dźwięki towarzyszące czemuś] –
accompagnement; (zene) kíséret; (przy
akompaniamencie huku armat: ágyudörgés
közepette); kísérőzene
akompaniament fortepianowy; akompaniament
na fortepianie – zongorakíséret
akompaniament muzyczny – zenekíséret
akompaniament orkiestry – zenekari kíséret
akompaniamentować – accompagnírozni; éneket
v. hangszert kísérni
akompaniamentować będzie przy fortepianie…
– zongorán kísér…
akompaniator [instrumentalista akompaniujący
soliście lub zespołowi], akompaniatorka –
(zene) kísérő (ffi/nő)
akompaniować
[wykonywać,
towarzyszącą
głównej partii melodycznej, partię
instrumentalną]
–+
R.
kísérni,
hangszerkísérettel játszani v. énekelni
akompaniować komu do czego – hangszerrel v.
énekkel kísérni vkit vmiben
akompaniować komu na fortepianie – zongorán
kísérni vkit
akompaniować komuś na instrumencie –
hangszeren kísérni vkit
akompaniowanie – kísérés, kíséret
akord [z łac. accordium, wyrażenie w grze, kiedy,
dla wątpliwości wygranej lub przegranej,
gracze
godzą
się
o
płatkę
―
1. współbrzmienie co najmniej trzech
różnych dźwięków; 2. wyróżniający się
element czegoś; 3. system płacy, w którym
wysokość wynagrodzenia zależy od ilości
wyprodukowanego
towaru
lub
od
wykonanej normy; 4. system płacy, w
którym (w najprostszej wersji) jest ona
uzależniona od wykonanych sztuk a nie od
ilości przepracowanego czasu] – (fr.)
akkord, hangzat; legalább három különböző
magasságú
hangnak
egyidejű
megszólaltatása (rendszerint három v. négy
egyidejűleg hangzó hang, amelyeknek
magasságviszonya bizonyos szabályoknak
felel meg); harmónia, egyetértés, kapcsolat,
összhang; (praca) akkord (darabbér),
szakmány
akord alterowany (chromatyczny) – kromatikus
akkord
akord dominantowy – domináns akkord
akord doskonały – hármas hangzat
akord konsonansowy – konszonáns akkord
akord majorowy – dúrhangzat, dúr-akkord
-
Wersja 01 01 2017.
akord miłości i szczęścia – a szerelem és a
boldogság harmóniája
akord minorowy – moll-akkord
akord toniczny – alapösszhang (tonika-akkord)
akordeon [instrument muzyczny, harmonia
ręczna] – akkordeon; tangóharmonika,
harmónika, dzsesszharmónika
akordeonista, akordeonistka – harmonikás,
akkordeonos (ffi/nő)
akordeonowy,
-a,
-e
–
akkordeon-;
tangóharmonikaakordowiec [osoba pracująca na akord] –
akkordon dolgozó személy
akordowy, -a, -e [1. związany z akordem (w
znaczeniu systemu płacy), np. akordowi
robotnicy; 2. związany z akordem (w
znaczeniu współbrzmienia dźwięków), np.
akordowy akompaniament] – akkord-,
akkordmunka
akowiec, AK-owiec [członek AK (Armii
Krajowej)] – a Honi Hadsereg katonája
AK-owski – AK-s; Honi Hadseregakr [w krajach anglosaskich jednostka
powierzchni gruntów równa 4047 m²] –
acre (angol és amerikai területmérték 0,4047
ha)
akredytacja
[1. uprawnienie
udzielone
przedstawicielowi dyplomatycznemu lub
prasowemu do pełnienia funkcji przy
obcym
rządzie
lub
organizacji
międzynarodowej; 2. zgoda udzielona
dziennikarzowi
na
przekazywanie
korespondencji z imprez publicznych] –
(fr.) akkreditálás, akkreditáció
akredytować [1. udzielić (udzielać) akredytacji
(oficjalne upoważnić dyplomatę lub
dziennikarza do pełnienia funkcji w
danym miejscu); 2. w szkolnictwie
wyższym:
dokonać
(dokonywać)
akredytacji (sprawdzić poziom nauczania
danej jednostki i wydać na tej podstawie
oficjalny dokument, upoważniający tę
jednostkę do nauczania)] – (fr.) 1.
akkreditálni,
megerősíteni,
megbízni,
meghatalmazni
(diplomácia);
2.
(kereskedelem) meghitelezni, hitelt nyújtani,
megakkreditálni, hitelt nyitni vkinek
akredytować kogoś – akkreditálni vkit
akredytować posła – követet akkreditálni
akredytowanie [uwierzytelnienie, udzielenie
przedstawicielowi dypl. pełnomocnictwa
do pełnienia funkcji] – akkreditálás
akredytowany, -a, -e – akkreditált, hiteles,
bejegyzett,
elismert,
meghatalmazott,
megbízott, meghitelezett egyén
akredytywa [fr. accréditif, ekon. otwarcie przez
bank kredytu na określoną sumę i na
157
określonych
warunakach;
dokument
wydany przez bank, zlecający oddziałowi
a. innemu bankowi wypłatę określonej
sumy okazicielowi] – accreditív, akkreditív,
hitellevél
utazók
pénzellátására,
meghitelezés;
megbízólevél,
felhatalmazólevél
akredytywa bankowa – bankhitellevél
akredytywa cyrkulacja – körhitellevél
akredytywa dokumentowa – okmányos akkreditív
akredytywa nieodwołalna – visszavonhatatlan
akkreditív
akredytywa niepodzielna – oszthatatlan akkreditív
akredytywa niepodwierdzona – nem igazolt
akkreditív
akredytywa odwołalna – visszavonható akkreditív
akredytywa okrężna – körhitellevél
akredytywa otwarta – biankó akkreditív
akredytywa pieniężna – pénzakkreditív
akredytywa płatna za dokumentami – okmányos
meghitelezés
akredytywa podróżnica – utazási akkreditív
akredytywa podzielna – megosztható akkreditív
akredytywa potwierdzona – igazolt akkreditív
akredytywa prosta – egyszerű akkreditív
akredytywa przenośna – átruházható akkreditív
akredytywa rembursowa – rembours akkreditív
akredytywa rewolwingowa – feltöltődő, rulírozó
akkreditív
akredytywa towarowa – áruakkreditív
akribia, akrybia [gr. akríbeia 'dokładność;
oszczędność; doskonałość' od akribēs
'ścisły;
pasujący;
zwięzły';
1.
skrupulatność, pedanteria, ścisłość, zwł.
jako cecha zawodowa filologa; 2.
sumienność w wykonaniu, zwłaszcza w
odniesieniu do prac filologicznych] – (lat.)
akribia; a legapróbb részletekre is kiterjedő
pontosság
akrobaci linowi – kötéltáncosok
akrobacja [1. wymagające ogromnej sprawności,
często
niebezpieczne
ćwiczenie
gimnastyczne; 2. zob. akrobatyka] –
akrobatika, erőművész-mutatvány
akrobacja lotnicza, akrobacja powietrzna
[ewolucje wykonywane przez szybowiec
lub samolot] – légtorna, akrobatamutatvány
akrobacja lotnicza, powietrzna [ewolucje
wykonywane
przez
szybowiec
lub
samolot] – műrepülés, akrobatikus repülés,
légi akrobatika
akrobacyjny, -a, -e – akrobatikus
akrobata [1. artysta cyrkowy; 2. wykonawca
akrobacji], akrobatka – akrobata; cirkuszi
artista, erőművész, kötéltáncos, légtornász
(cirkusz)
-
Wersja 01 01 2017.
akrobatka – női akrobata
akrobatyczny, -a, -e – akrobatikus, akrobata-; az
akrobatikával kapcsolatos, rá jellemző; nagy
ügyességet kívánó és egyben nagy kckázatot
jelentő; nyaktörő
akrobatyka [1. dziedzina sportu lub sztuki
cyrkowej polegająca na wykonywaniu
trudnych
ćwiczeń
gimnastycznych;
2. wyjątkowa zręczność w postępowaniu
związanym z ryzykiem] – akrobatika,
erőművészet, lég- v. műtorna; különlegesen
magas fokú testi erőt és ügyességet igénylő
cirkuszi,
tornav.
táncmutatványok;
szokatlan erőfeszítést, ügyességet kívánó v.
különlegesen veszélyes teljesítmény, eljárás
akromatyczny, -a, -e – akromatikus; folyamatosan
előadó tanítási mód; a fényt színekre fel nem
bontó, összetett színt fel nem bontó (prizma,
lencse) (achromatyczny)
akromatin – (gör.) akromatin; a sejtmag nem
festődő része; a sejtmagnak a kromoszómára
jellemző, színező anyagokkal nem festhető
része
akronim [1. skrótowiec; 2. wyraz utworzony
sztucznie z pierwszych liter kilku
wyrazów] – (lat.) abbreviatura, (zene)
betűszó, rövidítés
akronimiczny, -a, -e – betűszavas
akropol, akropolis [w starożytnej Grecji: część
miasta położona na wzgórzu] – akropolisz;
felső, magasabban fekvő városrész; görög
városok
fellegvára
vagy
várrészlete;
kiváltképpen
Athén
magas,
sziklás
előhegysége, az ókori Athén fellegvára
Akropol ateński (gr. akropolis - górne miasto) [to
położone w Atenach wapienne wzgórze o
wysokości względnej 95 m.] – athéni
Akropolisz; athéni fellegvár, három oldalról
meredek sziklák ill. fal vette körül, a
negyedik oldalon vezetett fel az oszlopokkal
gazdagon díszített márványlépcső [1.
Görögországban található, az ókorból
származó épületegyüttes. Görögország szerte
számos hasonló együttes található, de méretei
és kivitelezése miatt az athéni Akropolisz
kitüntetett helyet foglal el közöttük. Ott
voltak a város kincseskamrái és a legszebb
templomok. 2. Felső, magasabban fekvő
városrész; görög városok fellegvára vagy
várrészlete; kiváltképpen Athén magas,
sziklás előhegysége, Ott voltak a város
kincseskamrái és a legszebb templomok.]
akrostych, akrostychon (gr. akróstichís od ákros zewnętrzny, szczytowy, końcowy i stíchos wiersz) [1. z grec. akron, szczyt, brzeg i
stichos, porządek, wiersz; 2. utwór
wierszowany, w którym początkowe litery
lub słowa wersów albo zwrotek tworzą
wyraz bądź zdanie; 3. utwór wierszowany,
158
w którym niektóre z kolumn liter, sylab
lub wyrazów dają dodatkowo całe wyrazy,
frazy lub zdania. Kolumny takie mogą być
czytane w dół, w górę, lub naprzemiennie.
Najczęściej takie kolumny są tworzone
przez pierwsze lub ostatnie litery
kolejnych wersów, lub też mogą być
określane poprzez tzw. średniówkę, czyli
inne
elementy
podziału
wewnątrzwierszowego. Akrostychy można
również tworzyć innymi metodami, np.
wykorzystując
te
same
elementy
kolejnych zwrotek. Odmianą akrostychu
jest abecedariusz, w którym kolejne wersy
zaczynają się kolejnymi literami alfabetu.]
– (gör.) akrosztichon; [1. Az akrosztichon
(névrejtés) görög eredetű szó. Az ákros
(=rendkívüli) és a stíchos (=vers) szavak
összekapcsolásával
jött
létre.
Olyan
költemény, melyben a versszakok (esetleg a
sorok) kezdőbetűi összeolvasva egy nevet
vagy valami mondást adnak ki (többnyire a
szerző nevét). Ha a sorok utolsó betűit
alkalmazza így az író, akkor telesztichont,
ha a középmetszetnél lévő betűket, akkor
mezosztichont kap. 2. olyan vers, amelyben
a versszakok
v.
sorok kezdőbetűi
összeolvasva egy nevet v. mondást adnak.
Művészi irodalmi forma, amelynél a versek
vagy versszakok első betűi vagy egy szót
képeznek,
vagy
ABC-sorrendben
következnek egymásután. Kimagasló példa
erre a 119. Zsoltár, amelynek 22 egymást
követő szakasza, melyek mindegyike 8-8
azonos kezdőbetűjű versből áll, ezek pedig a
héber ABC-t adják ki. A bibliafordításokban
ez a művészi forma természetesen nem
tartható meg.]
 Pierwotnie, w czasach greckich i rzymskich,
akrostychy były wykorzystywane do pisania
imienia autora lub adresata danego utworu.
Stąd tradycja przeszła także do literatury
średniowiecznej.
Obecnie
akrostychy
wykorzystywane są np. w łamigłówkach oraz
publikacjach reklamowych.
 Akrostychy były wykorzystywane w Biblii
hebrajskiej, m.in. w Lamentacjach Jeremiasza i
Księdze Psalmów. Szczególnym gatunkiem
utworów opartych na akrostychu jest psalm
alfabetyczny.
 Jednym
z
historycznych
przykładów
akrostychu jest grecka nazwa znaku
rozpoznawczego chrześcijan (czyli ryby):
ichthys. Zawiera ona pierwsze litery słów
oznaczających: Jezus Chrystus, Syn Boży,
Zbawiciel – w transkrypcji z greki: Iesus
Christos Theou Yios Soter.
 Innym przykładem akrostychu jest hymn
Holandii.
 Az ógörög irodalomban Diogenész Laertiosz
volt neves akrosztichoníró, de már a szibillai
jóslatok is tartalmaztak hasonló elemeket. A
-
Wersja 01 01 2017.
középkori dalosversenyeken feladat volt ennek
a verselési technikának a használata. A
leghosszabb ismert akrosztichon szerzője, a 15.
századi Johannes Rothe saját életét mesélte el a
Thüringiai krónika 773 versszakát kezdő
betúkben.
 Magyarországon ez a verselői játék különösen a
16.-18. században volt divatban. Míg Tinódi
Lantos Sebestyén saját nevét, addig Balassi
Bálint a szeretett hölgy nevét rejtette el ily
módon.
akroterion
a.
akroterium
(naszczytnik)
[terakotowa, marmurowa lub brązowa
dekoracja, która wieńczyła szczyt i boczne
narożniki (frontonu) w klasycznych
budowlach greckich i rzymskich. Mógł
mieć formę stylizowanej palmety, woluty,
liści akantu, trójnogów, figury lub grup
figur. Akroterionami wieńczono także
obiekty małej architektury, m.in. stele.] –
(gör.)
akroterion
[görög templomok
oromfalának csúcsán és sarkain alkalmazott
díszítés]
akryl
[tworzywo
sztuczne,
bezbarwna,
przezroczysta masa plastyczna] – akril
[Mesterséges úton, benzinből állítják elő,
Gyakran keverik drágább, szálas anyagokkal,
hogy ne legyen olyan drága. nem tartós
szövet, de jól használható tartós berakáshoz,
plisszéhez]
aksamit, axamit (gr. hexámiton – złożony z
sześciu nici) [Aksamity znane są w Europie
od czasów, w których Rzymianie podbili
część Azyi i stamtąd, a mianowicie z Indyj
zaczęli je sprowadzać. ― 1. miękka tkanina
z
krótkim,
strzyżonym
włosem;
2. gładkość, miękkość lub głębia koloru; 3.
z
greckiego
pochodzący
wyraz,
sześciodrótowy
czyli
sześcioniciany,
oznacza materyą jedwabną miąższystą,
bywa gładki, rysowany, drukowany,
strzyżony i niestrzyżony”. (Ł. Gołębiowski,
Ubiory w Polszcze, Warszawa 1830, s. 117)
Tkanina zbudowana z dwóch warstw
osnów lub wątków (spodniej i wierzchniej
puszystej); otrzymywana z przędzy
jedwabnej,
bawełnianej,
rzadziej
wełnianej lub z dwóch surowców; mogła
być gładka lub wzorzysta z krótką
włókienną okrywą. Wzory otrzymywano
przez drukowanie, wytłaczanie lub
prasowanie wierzchniej okrywy. 4.
tkanina bawełniana lub jedwabna o co
najmniej dwóch warstwach osnowy.
159
Dodatkowe nici osnowy mają kształt
wyciągniętych pętelek. Można je albo
pozostawić w tym kształcie i wtedy mamy
do czynienia z aksamitem pętelkowym,
albo rozciąć - wówczas powstaje aksamit
strzyżony. Aksamit może być gładki lub
wzorzysty. Wywodzi się z Indii; w Europie
produkowany od XII wieku; 5. Gładka
lub wzorzysta tkanina o dwu warstwach
osnów – aksamit osnowowy; lub wątków –
wątkowy, od spodu gładka, z wierzchu „z
włosem”. Aksamitna okrywa powstaje po
wyciągnięciu i wystrzyżeniu pętelek
drugiej osnowy. Z jedwabiu naturalnego
lub sztucznego – welur, z wełny, bawełny
– welwet, prążkowany – sztruks. Aksamit,
wyrabiany we Włoszech już w XII wieku,
był
długo
tkaniną
ceremonialną,
przypisaną dostojnikom. Był także
synonimem delikatnego, pieszczotliwego
dotyku.
Dlatego
„aksamitnymi
rewolucjami” nazywa się bezkrwawe
przewroty i zmiany ustroju.] – bársony
(pamut-velour, velvet) [1. Bolyhos szövet,
amely külön álló alapszövetből és az
alapszövettel kapcsolatban levő bolyképző
fonalrendszerből áll (poilfonalak). A
bolyképző fonalrendszer lánc- v. vetülékként
kezelhető s ehez képest lánc-bársonyt vagy
vetülék-bársonyt különböztetnek meg. A
lánc-bársonyt a feldolgozott anyag mivolta
szerint selyem- v. gyapjú bársonynak, a
vetülék-bársonyt
pamut-(manchester-)
bársonynak mondják. A szövőgépen
egyszerre két teljesen külön álló alapszövet
készül,
amelyeket
a
bolyképző
láncfonalrendszerrel kötnek össze. Az így
összekötött két szövetet mozgó kés elé
vezetik, amely az összekötő láncfonalat
szétmetszi s így egyszerre két elkülönített B.
szövetet nyernek. 2. Bolyhos szövésű
textília. A száltakarót alkothatják a lánc-vagy
a vetülékfonalak, 3 mm-es-es mélységben.
Eredetileg 100% - os selyem, a legtöbb
pamut, viszkóza vagy más mesterséges úton
előállított anyagból készül. Óvatosan kell
kezelnünk, Amikor varrjuk, különben az
anyag „elszaladhat”. Vasaljuk bársony
tűpárnán. Tisztíttassuk óvatosan. Mindig jó
minőségű bársonyt vásároljunk, Dús
bolyhokkal, amely nem kopik ki könnyedén.
3. Speciális szövet maximum 2 mm-es
szálmagassággal a tükörben, amelyet
száliránnyal ellentétesen dolgoznak fel; 4.
Bolyhos szövet, amelynél a bolyhokat az
alapszövetbe beleszőtt fonalak alkotják.
Selyemből vagy gyapjúból készül. Az
erősebb alapszövettel bíró gyapjúbársonyt
utrechti bársonynak is neveznek, a hosszú
-
Wersja 01 01 2017.
bolyhokkal rendelkező láncbársony neve
plüss.]
aksamit
aksamit, welwet (1) [miękka, lekka bawełniana
lub
jedwabna tkanina o gęstym
błyszczącym, krótkim runie tworzonym
albo przez cięcie, blisko ułożonych
wątkowych (= w. wątkowy), lub cięcia
osnowowych nici (= w. osnowowy). Runa
jest często rafinowane za pomocą
specjalnego wykończenia.] – bársony [1.
Közepes súlyú, puha pamut- vagy
selyemszövet,
sűrű,
rövid,
fényes
száltakaróval, amelyet vagy a lánc-, vagy a
vetülékfonalak
felvágásával
készítenek
(eszerint különböztetnek meg lánc- ill.
vetülékbársonyt). A száltakaró nemesítésére
esetleg még külön kikészítést is alkalmaznak.
2. Egyik irányból matt, másikból tompa
fényű, sűrűn bolyhozott felületű, testes
fogású anyag. Jellegzetessége a kelme
felületéből kiemelkedő, egyenlő magasságúra
nyírt száltakaró. Mintáit nem csak szövéssel,
hanem
maratással
is
készítik.A
3
milliméteres vagy ennél alacsonyabb
száltakaró magasságú szöveteket bársonynak,
az ennél magasabb száltakarójukat, pedig
plüssnek nevezzük. A szakma - a
szövéstechnika alapján - vetülék és lánc
bársonyt - ezen belül: kettős és kord bársonyt
- különböztet meg, attól függően, hogy a
szövésnél és kikészítésnél milyen az anyaga
a láncfonalnak, illetőleg a szövésnél hol
vágják el a hurkokat, a kikészítés során
hogyan történik a bolyhozás, nyírás, gőzölés.
A finom bordázatú bársonyt mikro kordnak,
a közepes bordájú erős kordot manchester
vagy genova kordnak, a széles bordázatút
trenker kordnak, a különböző bordázatú
bársonyt fancy kordnak nevezik. 3. Speciális
szövet 2 mm magas selymes tapintású
felülettel, ami száliránnyal ellentétben van
eldolgozva. A bársony mindig is a divatvilág
legnemesebb anyaga volt.]
160
aksamit, welwet
aksamit, welwet (2) [pluszowy materiał o
obciętym runie. Nazwa pochodzi od
włoskiego słowa "velluto" (= delikatne i
wełniane w dotyku).] – velúrszőnyeg [Plüss
eljárással készült szövött szőnyeg, felvágott
hurkokkal.]
Ford – velúr szőnyeg
aksamit, welwet (3) [miękka, średnio-lekka
tkanina z krótkim, grubym runem
tworzona
poprzez
obcinanie
nici
wątkowych. Jej podstawowy splot to splot
płócienny lub skośny; runo jest tworzone
splotem atłasowym o duzym stopniu nie
umocowanego przeplotu. Po obcięciu runo
jest czesane, przystrzyżone i wygładzone.
Aksamit jest jednym ze sztucznych
welurów.
Stosowany
do damskich
płaszczy i sukni na specjalne okazje.] Velvet-bársony [Vetülékbársony, amely két
lánc- és két vetülékfonal-rendszerből készül
és a száltakarót a vetülékfonalakból képezik.
Az alapkötés vászon- vagy sávolykötés, a
szálfelületet atlaszkötésben alakítják ki,
amelynek
nagyobb
vetülékirányú
fonallebegéseit lehet felvágni. A felületet
ezután nyírják, kefélik és perzselik. Így
bársonyszerű szövetet nyernek, amit női
ruhák és kabátok, dekorációs anyagok
készítésére használnak.]
-
Wersja 01 01 2017.
aksamit bawełniany podłużnie prążkowanyManchester [od średniej do ciężkiej
okrywy bawełniany materiał, z pionowymi
paskami (tej samej lub różnej szerokości i
długości pasków) na reliefowej okrywie;
jest nieco szorstki w dotyku. Produkowany
z lekko skręconej przędzy w osnowie, i
pojedynczej, czasami nieco szorstkiej
przędzy w wątku; stosuje się technikę
splotu z jednej osnowy i dwóch wątków,
z których jeden jest później podstrzyżony,
poddawany
starzeniu,
podnoszony,
czesany i cięty formując okrywę o
reliefowej powierzchni. Lewa strona jest
usztywniona dla wzmocnienia. Stosowany
na odzież roboczą, sportową i dziecięcą.
Nazwa pochodzi od miasta Manchester,
znanego z dobrze rozwiniętego przemysłu
włókienniczego. Zobacz także sztruks.] Manchester [Közepes súlyú vagy nehéz,
meglehetősen durva fogású pamut típusú
szövet, egyforma szélességű, kiemelkedő és
felbolyhozott
hosszanti
csíkokkal.
Láncfonala finom cérna, kettős vetülékfonala
durvább egyágú fonal. A vetülékfonalak
egyikét felvágják, így gőzölés, appretálás,
kefélés után kiemelkedő bolyhréteget alkot a
szövet felületén. Ezeket a szálakat a
fonákoldalon appretálással rögzítik. Munka-,
sport- és gyermekruhák alapanyaga. Az
elnevezést az angliai Manchester városáról
kapta, ahol először készítettek ilyen
szövetet.]
aksamit jedwabny [miękka, o średniej masie
jedwabna tkanina z lekką okrywą na
powierzchni, tworzoną poprzez jedwabny
wątek i najczęściej bawełnianą osnowę.
Wykorzystywana na damskie sukienki i
płaszcze
na
specjalne
okazje.]
selyembársony [Közepesen nehéz, puha
selyem típusú szövet, finom bolyhos
felülettel, ami a selyem lánc- és a
(rendszerint)
pamut
vetülékfonalnak
köszönhető. Női alkalmi ruhák és kabátok
készítésére használják.]
aksamit prążkowany – kordbársony
aksamit wzorzysty – mintás v. mintázott bársony
aksamit bawełniany
161
aksamitka [1. wąska wstążka z aksamitu;
2. roślina ozdobna o kulistych, barwnych
kwiatach; 3. zob. krowiak aksamitny; 4.
cieniutka, najczęściej czarna tasiemka z
delikatnego aksamitu. Noszona jako
opaska na szyję lub rzadziej jako wstążka
do włosów. Popularne w drugiej połowie
XIX wieku. Podkreśla kształt długiej,
zgrabnej szyi i świetnie kontrastuje z białą
cerą. 5. opaska na szyję, zazwyczaj z
czarnego aksamitu. Noszona była w
okresach odsłoniętych ramion i głębokich
dekoltów, a zwłaszcza w secesji, gdy
modna była długa i wygięta linia szyi.
Aksamitka
mogła
być
zdobiona
brylantami, ale bywała też całkowicie
gładka, zawieszano na niej często złoty
krzyżyk i w takiej formie była uznanym
elementem polskiej styczniowej żałoby
narodowej. Aksamitki noszono także we
włosach lub jako przybranie sukni.] –
(wstążka) bársonyszalag; (növ.) bársonyos
mécsvirág, (növ.) büdöske v. bársonyvirág
(Tagetes) [a fészkesek családjába tartozó
csövesvirágúak alcsalád (Asteroideae) egyik
nemzetsége mintegy húsz fajjal.]; (grzyb.)
Bársonyostönkű
cölöpgomba
(Paxillus
atrotomentosus)
Aksamitka
(Tagetes L.)
[rodzaj
roślin
jednorocznych należący do rodziny
astrowatych. Występuje w stanie dzikim
w Ameryce Południowej, głównie w
gorących i ciepłych obszarach Meksyku.
Liczy ok. 50 gatunków. W Polsce nie
występuje w środowisku naturalnym,
niektóre gatunki są natomiast uprawiane
jako rośliny ozdobne.] – büdöske v.
bársonyvirág
(Tagetes)
[a
fészkesek
családjába tartozó csövesvirágúak alcsalád
(Asteroideae) egyik nemzetsége mintegy
húsz
fajjal.
Népi
nevei
borsola,
bársonyvirág, büdös rózsa – ez utóbbi erős
szagára utal.]
Aksamitka rozpierzchła (Tagetes patula L.)
[gatunek rośliny z rodziny astrowatych.
Inne jej nazwy zwyczajowe: aksamitek
rozpierzchły, aksamitek drobnokwiatowy,
szarańcza aksamitek, afrykanki, tagetes
rozpierzchły. Swoje pochodzenie wywodzi
z Meksyku i Nikaragui, skąd gatunek ten
został rozpowszechniony jako ozdobna
roślina ogrodowa.] – alacsony büdöske v.
Kisvirágú bársonyvirág (Tagetes patula L.
1753)
-
Wersja 01 01 2017.
Aksamitka wzniesiona (Tagetes erecta L.)
[gatunek rośliny z rodziny astrowatych.
Inne jej nazwy: aksamitek wzniesiony,
szarańcza
wzniesiona,
szarańcza
wielkokwiatowa,
tagetes
wzniesiony.
Pochodzi z Ameryki Środkowej i
północnych
obszarów
Ameryki
Południowej. W wielu krajach świata jest
uprawiana
jako
ozdobna
roślina
ogrodowa.] – Nagyvirágú bársonyvirág
(Tagetes erecta)
aksamitka z medalionem – bársony nakék
medállal
aksamitna dżokejka – bársony zsokésapka
aksamitna kurtka – (rövid) bársonykabát,
bársonyzeke
aksamitna
rewolucja
[zmiana
systemu
politycznego w sposób pokojowy, w
wyniku porozumienia głównych sił
politycznych] – bársonyos forradalom
[(csehül sametová revoluce, szlovákul nežná
revolúcia) kifejezést annak a folyamatnak a
leírására
használják,
melynek
során
Csehszlovákiában a hatalmat a Kommunista
Párt viszonylag békés keretek között átadta
az emberjogi mozgalomnak]
aksamitne oczy – bársonyos szem, bársonyos
tekintet; meleg, barna szem
aksamitne ręce – puha kéz, bársonyos kéz, finom
v. gyengéd kéz
aksamitny, -a, -e [1. zrobiony z aksamitu;
2. przypominający aksamit miękkością,
gładkością;
3. łagodny,
delikatny,
przyjemny]
–
bársonyos,
bársony-,
bársonyból készült; bársonyos, kellemes,
selymes, kedves, lágy
aksamitny głoś – kellemes, bársonyos hang
akselbant, akselbanty (niem. Achsel – "ramię",
Band – "taśma"), sznur galowy [1. pleciony
162
sznur noszony na ramieniu przy
mundurze oficerskim lub galowym; 2.
plecione sznury jedwabne lub wełniane,
srebrne lub złote, służące za odznakę
niektórych stopni lub broni w mundurze
wojskowym.
Przytwierdzone
bywają
jednym końcem na ramieniu, a drugi
koniec opatrzony zwykle, grubymi,
metalowymi iglicami, przeciąga się za
guziki munduru na piersiach. Ozdoba ta
wywodzi się podobno od sznurów do
krępowania
jeńców,
które
jazda
francuska i polska pancerna nosiła w XVI
wieku na ramieniu. W mundurze
pierwszej połowy XIX wieku iglice
akselbantów były to nieraz ołówki, służące
do szybkiego zapiywania rozkazów. Takie
akselbanty nosili adiutanci. 3. ozdobny
pleciony sznur naramienny, będący
częścią stroju, głównie wojskowego.
Noszone przy mundurze galowym jako
odznaka początkowo członków straży
przybocznej
i
świty
(najwcześniej
spotykane we Francji – od XVII wieku),
następnie używane przez generałów,
oficerów sztabu generalnego, adiutantów i
żandarmerię. Z czasem pojawiły się we
wszystkich armiach europejskich..] –
vállrojt
aksialny, -a, -e – (lat.) axiális; tengelyirányú,
tengelyhez tartozó
aksjologia (gr. αξιοs - godny, cenny + λογοs nauka) [1. W węższym znaczeniu —
szczegółowa teoria wartości, wchodząca w
skład
poszczególnych
dyscyplin
naukowych; dziedzina rozważań nad
wartościami określonego rodzaju, np.
moralnymi, estetycznymi, poznawczymi,
ekonomicznymi,
religijnymi.
2. W
szerokim znaczeniu — ogólna teoria
wartości,
nauka
o
wartościach,
wieloaspektowe rozważania teoretyczne
dotyczące pojęcia wartości, wywodzące się
z etycznych koncepcji dobra.] – (gör.)
axiologia, értéktan [Az értékekről szóló
tanítás.]
aksjomat [(postulat, pewnik; gr. αξιωμα aksíoma
– godność, pewność, oczywistość) – jedno
z
podstawowych
pojęć
logiki
matematycznej] – (gör.) axioma v. axióma;
alapigazság, alaptétel, sarkigazság; (pewnik);
olyan egyszerű tétel, melyet bizonyítani
lehet, de éppen egyszerűsége miatt, nem is
szorul bizonyításra; tovább nem igazolható,
de igazolásra nem is szoruló tétel [Olyan
alaptétel, amely nem szorul bizonyításra,
mert önmagában is érthető, elfogadható.]
akson
[wypustka
komórki
nerwowej,
przewodząca bodźce od komórki na
zewnątrz] – (gör.) axon; idegnyúlvány [az
-
Wersja 01 01 2017.
idegsejt nyúlványa, mely az integrált jelet
vezeti a szinapszis irányába, egyneuronból
egy axon ered, ami elágazhat]
akson, neuryt, włókno osiowe (nerwowe)
[wypustka neuronu, zwykle długa (od
kilku mikrometrów do ponad 1 m), przez
którą przewodzone są i przekazywane
dalszym komórkom impulsy nerwowe.
Pęczek tysięcy aksonów tworzy nerw.
Akson otoczony jest osłonką mielinową,
czyli rdzenną i osłonką Schwanna (osłonki
nerwowe). Włókna nerwów obwodowych
różnią się od włókien znajdujących się w
ośrodkowym
układzie
nerwowym
obecnością osłonki Schwanna. Na tej
podstawie rozróżnia się w nerwach włókna
mielinowe
(rdzenne)
i
włókna
bezmielinowe (bezrdzenne).] – axon; neurit;
idegnyúlvány; idegsejt fonal alakú nyúlványa
aksonometria [dział geometrii zajmujący się
sposobami
przedstawiania
figur
przestrzennych na płaszczyźnie za pomocą
rzutowania
równoległego]
–
(gör.)
axonometria; párhuzamos – perspektívikusan
nem rövidülő vonalakkal való-, mégis
plasztikusnak ható térábrázolás; három
képsíkon megadott vetületből a negyedik
képsíkon való vetület megszerkesztése
szemléletesebb képek előállítására
aksonometryczny, -a, -e – akszonometrikus
akt [Po łacinie actus znaczy ruch, giest, czyn,
uczynek; acta znaczą: dzieje, czyny,
sprawy; actio – poruszenie, obrót. ―
1. czyn,
działanie
będące
urzeczywistnieniem jakiegoś zamysłu lub
spełnieniem jakiejś powinności albo
przejawem czegoś; 2. czynność lub proces
o charakterze psychicznym; 3. oficjalna
uroczystość podkreślająca doniosłość
jakiegoś
wydarzenia;
4. dokument
urzędowy lub prawny; 5. część utworu
dramatycznego
lub
przedstawienia
teatralnego;
6. obraz,
rzeźba
lub
fotografia przedstawiające nagą postać;
7. w
metafizyce
klasycznej:
urzeczywistnienie możliwości tkwiących w
materii przez nadanie jej formy; w
fenomenologii:
zdarzenie
świadomościowe; 8. czynność, czyn;
przejaw (np. rozpaczy); dokument
urzędowy, prawny, notarialny; część
utworu scenicznego; nagie ciało ludzkie
jako temat w malarstwie a. rzeźbie; (w
l.mn. akta) - zbiór ksiąg zawierających
dokumenty,
zbiór
dokumentów
(archiwalnych,
notarialnych,
personalnych, stanu cywilnego itd.)] – 1.
(czyn) aktus; tett, tény, cselekmény, eljárás,
aktus, cselekedet; ünnepség, ünnepély,
szertartás (a keresztény irodalomban
apostolok, mártírok, szentek cselekedetei,
életrajza v. legendái), szertartás; nyilvános
vita, disszertáció megvédése; 2. (część
sztuki) felvonás (odsłona), kép [sztuka w
trzech aktach: háromfelvonásos színdarab],
3. (dokument) irat, ügyirat (üi.), (akt, akty)
akta, jegyzőkönyv, okmány, okirat; 4. akt,
meztelen
emberi testet
ábrázoló
képzőművészeti alkotás; (foto) aktfotó
163
Weiblicher Akt (deutsch um 1880).
akt abdykacyjny – lemondási nyilatkozat
akt agresywny – agresszív cselekmény
akt darowizny – adománylevél; adományozási
okirat
akt donacyjny – adománylevél
akt erekcyjny – alapítási okirat
akt hipoteczny – telekkönyvi ügyirat
akt inkorporacyjny – ünnepélyes becikkelyezés,
becikkelyezési v. beiktatási aktus
akt konfederacji – szövetségi okmány
akt konstytutywny[jest to akt prawny, który
tworzy nowe prawa i obowiązki adresata,
do którego jest skierowany] – konstitutív
okirat
akt koronacyjny – koronázási szertartás
akt kupna – adásvételi okirat
akt kupna-sprzedaży – adásvételi okirat
akt likwidacji – felszámolási okirat
akt lokacji miasta – a város alapító okirata
akt łaski – megkegyelmezés, kegyelmi tény
akt miłosierdzia – irgalmasság cselekedete
akt mowy (od łac. actus – czyn, ang. speech act)
[wypowiedzenie
skierowane
przez
nadawcę do odbiorcy, którego celem jest
przekazanie komunikatu za pomocą
systemu
znaków
językowych]
–
beszédaktus [a beszédaktus-elmélet szerint a
nyelvhasználat nem egyszerűen a cselekvés
irányítója, hanem maga a cselekvés is]
akt najmu – bérbevevési aktus v. cselekmény
akt nielegalny – törvénytelen ügyirat
akt notarialny [dokument sporządzony przez
notariusza, stwierdzający, że jakaś
-
Wersja 01 01 2017.
czynność prawna została dokonana] –
közjegyzői okirat
akt oskarżenia [pismo wnoszone do sądu przez
oskarżyciela z żądaniem wszczęcia sprawy
przeciwko oskarżonemu] – vádirat [a
bíróság előtti vádemelésre szolgáló, ügyész
által készített irat]
akt pierwszy, scena trzecia – első felvonás,
harmadik jelenet
akt płciowy [zespolenie się dwóch osobników
odmiennej
płci,
umożliwiające
zapłodnienie komórek jajowych przez
plemniki] – nemi aktus
akt prawny – jogi okirat; jogszabály
akt prawny, prawodawczy, normatywny [akt
organu państwa ustanawiający normy
ogólne,
np.
ustawa,
dekret,
rozporządzenie] – jogi,
törvényhozó;
alkotmányozó, normatív, irányadó, szabályt
adó, szabályozó okirat
akt publiczny – nyilvános ünnepség, ünnepélyes
tanév megnyitás
akt ślubny – házasságlevél
akt śluba – házasságkötés, házasságkötési
szertartás
akt ślubu – házasságlevél, házasságkötés
akt śmierci – halotti bizonyítvány
akt terrorystyczny – terrorcselekmény
akt umowy – szerződés-okirat
akt urodzenia – születési bizonyítvány
akt uroczysty [Taką nazwę nosiła uroczystość,
zakończająca rok szkolny, podczas której
oddawano uczniom nagrody, pochwały i
cenzury.] – (dawno) évzáró (tanév végén)
[akt uroczysty zakończenia kursu rocznego
w gimnazyum; akt uroczysty zakończenia
roku 1836/7 w szkole]
akt weselny – lakodalmi ünnepség
akt woli – az akarat folyamata
akt wyobrażni – a képzelet aktusa
akt założycielski [jednostronna czynność prawna
sporządzona w formie aktu notarialnego,
zawierającego
oświadczenie
woli
założyciela
spółki
z
ograniczoną
odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej] –
alapító v. létesítő okirat
akt zejścia – halotti bizonyítvány
akt zgonu – halotti levél, halotti bizonyítvány
(akt, świadectwo) zgonu – halálozási anyakönyvi
kivonat, halotti levél
akta [zbiór dokumentów lub zbiór ksiąg
zawierających zapisy urzędowe] – irattartó;
akta: okmány, okirat; ügyirat, irat
akta gwarancyjne – jótállási-, garancia-okirat
akta miejskie – városi oklevéltár v. okiratok
akta notorialne – közjegyzői okiratok
164
akta procesu – perakták
akta sąndowe – bírósági iratok, bírósági ügyiratok
akta sprawy sądowej – perakták
akta stanu cywilnego [1. trzy są epoki w życiu
człowieka: urodzenie, małżeństwo i
śmierć, które stają się źródłem licznych
jego stosunków względem rodziny,
społeczeństwa i prawnych następstw; 2.
akta, księgi, w których wpisuje się dane
dotyczące narodzin, zawarcia związków
małżeńskich i zgonów] – anyakönyv
akta śledcze – a nyomozás iratai
akta ziemskie, grodzkie [księgi sądowe
prowadzone w Polsce od XIV w. przez
sądy ziemskie lub grodzkie] – földkönyv
Aktindia chińska (Actinidia chinensis) – Kivi
(Actinidia chinensis)
aktor [1. artysta grający rolę w teatrze lub w
filmie; 2. uczestnik jakichś wydarzeń; 3.
osoba, która udaje, stwarza pozory
czegoś; 4. aktor (lub gracz) — osoba
(ewentualnie grupa lub instytucja)
prowadząca
istotną
działalność
gospodarczą, społeczną i/lub polityczną na
szczeblu lokalnym bądź regionalnym.] –
színész, művész, színművész, filmszínész;
színjátszó;
komédiás;
aktor
(jestem
aktorem); szereplő, játékos
aktor bez określonego emploi – meghatározatlan
szerepkörű színész
aktor charakterystyczny – karakterszínész
aktor filmowy – filmszínész; moziszínész
aktor komiczny [zob. komik w zn. 1.], aktorka
komiczna – komikus színész v. színésznő;
vígjátéki színész (ffi/nő)
aktor nie zjawił się na planie – a színész nem
jelent meg a forgatáson
aktor pantomimiczny – pantomimszínész
aktor podkładający głos – szinkronszínész
aktor rewiowy – revüszínész
aktor teatralny – színművész
aktor wędrowny – vándorszínész
aktoreczka [zdrobnienie od: aktorka] –
színésznőcske
aktorka [1. kobieta grająca rolę na scenie
teatralnej, w filmie, w słuchowiskach
radiowych
i
przedstawieniach
telewizyjnych; 2. uczestniczka jakiegoś
wydarzenia] – színésznő, színművésznő;
színjátszónő (jestem aktorką)
aktorka filmowa – filmszínésznő; moziszínésznő
aktorka podkładająca głos – szinkronszínésznő
aktorka teatralna – színművésznő
aktorski, -a, -ie – színészi
aktorstwo – színészet, színészkedés; komédiázás
-
Wersja 01 01 2017.
aktorzy jeszcze nie przebrani – a színészek még
nem öltöztek át
aktorzyna [pot. lekcew. z politowaniem lub
lekceważeniem o aktorze, zwłaszcza
kiepskim] – ripacs
aktoryca – rossz színésznő, ripacs
aktowy, -a, -e – aktaszerű, akta-, aktszerű, aktaktówka [1. płaska teczka bez rączki; 2. zob.
jednoaktówka; 3. teczka, dyplomatka prostokątna, sztywna torba, zwykle ze
skóry lub z materiału imitującego skórę.
Dziś
używana
najczęściej
przez
prawników
i
biznesmenów
do
przenoszenia
ważnych
dokumentów.
Często zamykana na zamek szyfrowy lub
kluczyk. 4. prostokątna, sztywna torba,
zwykle ze skóry lub z materiału
imitującego skórę. Używana najczęściej
przez prawników i biznesmenów do
przenoszenia
ważnych
dokumentów.
Często zamykana na zamek szyfrowy lub
klucz.] – aktatáska; (teatr) egyfelvonásos
(színmű)
aktualizacja [1. dostosowywanie czegoś do
obecnego
stanu
wiedzy,
do
obowiązujących przepisów; 2. (sztuka)
uwspółcześnienie; 3. (Prawo i polityka)
dopasowanie do dziś; 4. (filozofia)
działanie aktu istnienia w obrębie istoty
danego bytu; 5. (filozofia) przejście od
stanu potencjalnego do istnienia realnego;
6. (filozofia) przejście od subsystencji do
egzystencji] – aktualizáció, aktualizálás,
időszerűsítés,
az
adott
időpontra
vonatkoztatás; korszerűsítés
aktualizować
[czynić
coś
aktualnym,
odpowiadającym nowym realiom (np.
"Wczoraj urzędnicy zaczęli aktualizować
mapę powiatu umieszczoną na stronie
internetowej.)]
–
időszarűvé
tenni,
aktualizálni, időszarűsíteni, korszerűsíteni; az
adott időpontban hatóvá, működővé tenni;
felidézni (szót)
aktualizować dane – adatot aktualizálni
aktualizować się – aktualizálódni, napi érdekűvé
válni
165
aktualizuje się sam bez problemu – probléma
mentesen v. hibátlanul aktualizálja magát
aktualnie – időszerűen, éppen így, aktuálisan
aktualności [najświeższe wydarzenia omawiane
w prasie, radiu i telewizji] – aktualitások,
események
aktualności dnia – a nap (aktuális) eseményei
aktualność
–
aktualitás;
időszerűség,
alkalomszerűség;
aktualitások,
aktuális
hírek, aktuális ügyek; napi érdekek, napi
érdekesség
aktualność
zagadnienie
–
a
probléma
időszerűsége, időszerű volta
aktualny, -a, -e [1. obowiązujący w danej chwili;
2. dotyczący
teraźniejszości;
3. filoz.
istniejący lub działający realnie] –
aktuális, alkalomszerű, időszerű; napirenden
lévő, megoldásra váró; sürgős, szükséges;
esedékes; korszerű
aktualna moda [wyrażenie współczesnego stylu
życia, które tak długo jak jest to możliwe
wpływa na wymagania dotyczące funkcji,
praktyczności i komfortu; jest estetycznie
zrównoważone. Tworzone z tkanin lub
które są łatwe do utrzymania i mają
wysoką jakoś użytkową.] - aktuális divat
[Az adott időszakban érvényes divatirány,
ami kiterjed az egész életmódra, ezen belül a
ruházat
körében
annak
funkciójára,
célszerűségére,
kényelmére,
esztétikai
megjelenésére. Hatással van az alkalmazott
anyagokra,
kelmetípusokra,
színekre,
mintázatokra, szabásformákra, kellékekre,
kiegészítőkre stb.]
aktualne
rozczłonkowanie
[aktualne
rozczłonkowanie
zdania,
stylistyczne
środki gramatyczne] – aktuális tagolás
aktualny kurs – érvényes árfolyam
aktuariusz [pracownik firmy ubezpieczeniowej]
– biztosítási matematikus; biztosítási cég
munkatársa
aktuariuszka [forma żeńska od: aktuariusz] –
biztosítási cég munkatársnője
akty dywersji – dicerziós cselekmények
aktyn
[promieniotwórczy
pierwiastek
chemiczny]
–
aktinium (Ac); kis
mennyiségben az uránércekben található
radioaktív elem
aktyniczny, -a, -e [aktyniczne światło o zakresie
długości fal (barw) odpowiadających
barwoczułości materiału fotograficznego i
powodujące dzięki temu naświetlenie] –
aktinikus;
rádioaktív,
sugárhatású;
ibolyántúli
sugarakra
érzékeny,
sugárérzékeny
aktynoterapia [zob. światłolecznictwo] – (gör.)
aktinoterápia;
sugárkezelés;
(napfény,
-
Wersja 01 01 2017.
röntgen-, rádium- stb.) sugarakkal való
gyógykezelés
aktyntasza, aktentasza [<niem. Aktentasche>: 1.
aktówka; 2. = teczka na akta] –
[Słowniczek języka śląskiego] aktatáska
aktyw [grupa najczynniejszych działaczy
organizacji polit. a. społ., aktywistów.] –
aktíva; valamilyen társadalmi szervezet
legtevékenyebb tagjai
aktyw kulturalny – (dawno) kultúraktíva
aktyw partyjny a. partii – pártaktíva
aktyw robotniczy – munkaaktíva
aktyw spółdzielczy – szövetkezeti aktíva
aktywa [1. kontrolowane przez jednostkę zasoby
majątkowe o wiarygodnie określonej
wartości, powstałe w wyniku przeszłych
zdarzeń, które spowodują w przyszłości
wpływ
do
jednostki
korzyści
ekonomicznych; 2. wartość urządzeń,
towarów (i zobowiązań względem)
przedsiębiorstwa;
stan
czynny,
księgowany po lewej str. bilansu] – aktíva,
eszköz, (kereskedelem) cselekvő vagyon;
könyvelési szempontból mindazon dolgok
összessége, amely felett a tulajdonos
szabadon rendelkezik, tekintet nélkül arra,
hogy azok valamely időpontban birtokában
vannak-e vagy sem.
aktywa bankowe – bankaktíva
aktywa bilansowe – mérlegaktíva
aktywa czyste – tiszta aktíva
aktywa i posywa – vagyon és teher (könyvelésben),
aktíva és passzíva
aktywista, aktywistka [członek organizacji,
partii itp. mocno zaangażowany w jej
działalność] – aktivista; aktív tag,
pártmunkás,
irányító
tisztségviselő,
funkcionárius; az aktíva tagja
aktywista partti – pártmunkás, aktíva, pártaktíva
aktywista społeczny, aktywista związkowy –
társadalmi, szakszervezeti aktíva
aktywista zetempowski – (hist.) a Lengyel Ifjúsági
Szövetség aktivistája
aktywistyczny, -a, -e – aktivista
aktywizacja [wzmożenie, ożywienie działalności]
–
aktivizálás,
élénkítés,
mozgósítás,
ösztönzés; vmilyen célra való mozgosítás;
ténylegesítés
aktywizacja gospodarcza – gazdasági élénkítés
aktywizacja rolnictwa, przemysłu, handlu – a
földművelés, ipar, kereskedelem élénkítése,
tervszerű fellenídtése
aktywizacyjny, -a, -e – aktivizálási, ösztönzési
aktywizm [1. czynna postawa wobec życia; 2. w
okresie I wojny światowej: kierunek
postulujący związanie polityki polskiej z
Niemcami i Austro-Węgrami] – (lat.)
166
aktivizmus;
társadalmi,
irodalmi
és
művészeti irányzat, amely szerint a
megismerés és a tudomány csak eszköz a
szociális fejlődés előmozdítására; a művészet
hatékony társadalmi szerepét vállaló
művészeti irányzat; az élet és a gondolkodás
egyetlen célját a cselekvésben látó irányzat
aktywizować [czynić coś aktywnym; także:
pobudzać do działania] – aktivizálni
aktywizować się [stawać się aktywnym] –
aktivizálódik, aktivizálja magát
aktywna redukcja hałasu (ANR; ang. Active
Noise Reduction) [elektroniczna metoda
tłumienia hałasu] – (ang.) active noise
control (ANC), aktív zajellenőrzés; active
noise reduction (ANR) or antinoise); aktív
zajcsökkentés
aktywne metody [patrz. metody aktywne] – aktív
módszerek v. eljárások
aktywność [bycie aktywnym] – tevékenység,
aktivitás; fokozott tevékenység; ható-,
cselekvőképesség; (élővilág) a szervezet
képessége, amellyel a külső ingerekre reagál
aktywność gospodarcza – gazdasági aktivitás
aktywność społeczna – társadalmi aktivitás
aktywny, -a, -e [czynny, energiczny; działający;
chem. zdolny do reakcji chem.] – aktív;
cselekvő, tevékeny; dolgos, munkás, serény;
működő, tényleges szolgálatot ellátó;
nyereséges, haszont feltüntető; (fizika,
vegyészet) ható, más anyagokkal könnyen
reakcióba lépő; erősen kötő; (nyelv) cselekvő
ige
aktywna dzialalność – aktív tevékenység
aktywna znajomość języka (obcego) – aktív
nyelvtudás, nyelvismeret
aktywny organizacji – szervezet aktív tagja
aktywny wypoczynek, czynny wypoczynek
[wypoczynek połączony z uprawianiem
sportów] – aktív pihenés
aktywować [1. w chemii i fizyce: wzmagać
działanie jakiegoś procesu, mechanizmu,
organizmu;
2.
w telekomunikacji:
przyłączać telefon (zwłaszcza komórkowy)
do odpowiedniej sieci, rozpoczynając i
gwarantując jego działanie] – aktiválni,
aktivizálni, aktívvá tenni vmit; cselekvésre
indítani, ösztönözni vkit
aktywowanie – aktiválás
aktywowany, -a, -e – vmilyen tevékenységre
serkentett, mozgosított, aktivizált; aktivizált
aktywowany węgiel – aktívszén
akumetr – hallásmérő
akumetria – akumetria; hallásmérés
akumetryczny, -a, -e – akumetriás
akumulacja [1. gromadzenie się czegoś w
jednym miejscu; 2. przeznaczenie części
-
Wersja 01 01 2017.
dochodu narodowego na inwestycje oraz
na
zwiększenie
zasobu
środków
obrotowych
i
rezerw;
3. proces
gromadzenia się osadów na powierzchni
lądów lub na dnie basenów wodnych,
prowadzący do powstania skał osadowych;
4. nagromadzenie
określeń
synonimicznych i środków stylistycznych
w celu nadania większej ekspresji
opisywanym scenom, uwydatnienia jakiejś
cechy itp.] – akkumuláció: (akkumulálás)
felhalmozás, (akkumulálódás) lerakódás,
felhalmozódás; összegyűjtés, tárolás
akumulacja finansowa – pénzfelhalmozás
akumulacja kapitalistyczna – tőkés felhalmozás
akumulacja
kapitału
–
tőkefelhalmozás,
tőkefelhalmozódás, a tőke akkumulációja
akumulacja pieniężna – pénzfelhalmozás
akumulacja pierwotna – eredeti (tőke)felhalmozás
akumulacja ponadplanowa – terven felüli
felhalmozás
akumulacja produkcyjna – termelési akkumuláció
akumulacja realizowana – realizált felhalmozás
akumulacja
towarów
–
árhalmozás,
árufelhalmozás
akumulacja wewnętrzna – belső felhalmozás
akumulacja zapasów – készletek felhalmozása
akumulator [1. urządzenie do magazynowania
energii elektrycznej, mechanicznej lub
cieplnej; 2. rejestr zawierający wyniki
działań arytmetycznych i logicznych,
wykonywanych
przez
procesor]
–
accumulator, akkumulátor, tároló; készülék,
amely energiát gyűjt és tárol, pl. galvánelem
villamos energiájának
vegyi energia
formájában való tárolása
akumulator elektryczny – akkumulátor
akumulator
hidrauliczny
–
hidraulikus
akkumulátor, tároló
akumulator
mechaniczny
–
mechanikus
akkumulátor
akumulator nie trzyma napięcia – az akkumulátor
nem tartja a feszültséget
akumulator
wyczerpał
się;
akumulator
rozładował się – az akkumulátor lemerült
akumulatornia – akkumulátorház, gyűjtőterem,
műhely
akumulować [gromadzić, zbierać] – (lat.)
(gromadzić)
accumulálni,
akkumulálni;
halmozni,
felhalmozni,
gyűjteni,
összegyűjteni; tárolni
akumulować się [być akumulowanym] –
akkumulálódni, felhalmozódni
akumulowanie – akkumuláció, akkumulálás;
halmozás, felhalmozás, gyűjtés, tárolás
akupedia – hallásoktatás
167
akupresura [metoda leczenia polegająca na
uciskaniu i masowaniu określonych
punktów
ciała]
–
akupresszúra
[akupunktúrás pontok puszta kézzel való
nyomása. Ide tartozik még ugyanezen
pontok elektromos- vagy lézeres készülék
segítségével való stimulálása is.]
akupunktura [metoda leczenia, polegająca na
nakłuwaniu igłami ściśle określonych
punktów ciała] – akupunktúra; gyógyítás
tűszúrásokkal (kínaiaknál)
akupunkturowy, -a, -e – akupunktúrás
akupunkturysta – vkit akupunktúrával kezelő
személy
akupunkturzysta, akupunkturzystka
[osoba
fachowo
stosująca
wobec
kogoś
akupunkturę] – vkit akupunktúrával kezelő
(ffi/nő)
akurat [I 1. partykuła podkreślająca, że jest
dokładnie tak, jak to komunikuje wyraz,
do którego się ona odnosi, np. Jest akurat
pięć jabłek dla nas pięciorga.; 2. partykuła
wyróżniająca, ze względu na daną cechę,
wskazany w kontekście obiekt i
przeciwstawiająca go innym obiektom,
które nie mają tej cechy, np. Te akurat
banderole są oryginalne; II przysłówek
komunikujący, że zdarzenie odbywa się w
danej chwili lub bezpośrednio przed nią;
III wykrzyknik zaprzeczający temu, co
ktoś
powiedział]
–
teljesen
úgy,
hajszálpontosan,
éppen,
éppenséggel,
pontosan, pont (on akurat przyszedł –
éppen akkor jött meg, pont akkor érkezett
oda); még mit nem!, hogyisne!, hogyne!,
majd éppen!, volna hozzá szíve [daj mi pare
złotych! – Akurat, żebyś je zaraz przepił!:
adj néhány zlotyt! – Hogyne, hogy mindjárt
eligyad!]
akurat przed operą jest postój taksówek – pont
az opera előtt van egy taxiállomás
akurat ósma – éppen nyolc (óra van)
akurat taki duży – éppen akkora
akuratna robota – pontos, gondos munka
akuratnie – pontosan, akurátusan
akuratnie płacić – pontosan fizetni
akuratność – szabatoság, pontosság, akurátosság
akuratny, -a, -e [daw. punktualny, dokładny,
porządny] – (lat.) akkurátus; körülményesen
pontos, gondos; aprólékos, szőrszálhasogató;
szabatos, rendes; aggályoskodó
akuratny, -a, -e [dokładny] – [Słowniczek języka
śląskiego] akkurátus; pontos, (staranny)
alapos, szabatos, aprólékos
akuratny człowiek – pontos, pedáns, akkurátus
ember
akuzatiwus, accusativus, akuzatyw [biernik] –
accusativus, tárgyeset
-
Wersja 01 01 2017.
akustyczność – hallhatóság, jó akusztikájú volta
vminek
akustyczność sali muzycznej – a zeneterem
akusztikája
akustyczny, -a, -e [1. dotyczący dźwięku jako
zjawiska fizycznego; 2. mający dobrą
akustykę; 3. odnoszący się do instrumentu
zaopatrzonego w naturalny rezonator i do
muzyki
wykonywanej
na
takim
instrumencie; 4. nieizolujący od hałasów;
5. dotyczący dźwięku; zapewniający
odpowiednie rozchodzenie się dźwięku
(np. akustyczne wnętrze sali koncertowej);
6. nieizolujący hałasów (akustyczne
mieszkanie w bloku); 7. dźwiękowy,
głosowy; posiadający dobrą akustykę, nie
powodujący zakłóceń i zniekształceń
dźwięków]
–
hangtani,
akusztikai,
akusztikus; a hallással kapcsolatos, hallásbeli
akustyczna
impedancja
falowa
–
hangtérimpedencia
akustyczna impedancja jednostkowa – fajlagos
akusztikai impedencia
akustyczna impedancja promieniowania –
hangsugárzási impedencia
akustyczna
izolacyjność
(przegrody)
–
hanggátlási tényező
akustyczna komora bezechowa – süketszoba,
visszhangmentes szoba [olyan felületekkel
határolz zátz tér, amelynek felületei teljesen
elnyelik a hangot]
akustyczna linia opóźniająca – hangkésleltető
művonal
akustyczna moc mowy – beszédteljesítmény
akustyczna moc wyjściowa – akusztikai
kimenőteljesítmény
akustyczna oporność rzeczywista – akusztikai
ellenállás
akustyczna oporność urojona – akusztikai
reaktancia
akustyczna oporność zespolona – akusztikai
impedencia
akustyczna płyta rezonansowa – hangszekrény,
rezonátorszekrény
akustyczna podatność jednostkowa – fajlagos
akusztikai mozgékonyság (tömeg)
akustyczna
przesuwność
jednostkowa
–
akusztikai fázisállandó (fázisszög)
akustyczna przewodność zespolona – akusztikai
mozgékonyság (admittancia); akusztikai
admittancia
akustyczna rezystancja falowa – hangtérellenállás
akustyczna rezystancja promieniowania hangsugárzási impedencia
akustyczna tamowność jednostkowa, stała
propagacji
(fali
akustycznej)
–
hangterjedési állandó
168
akustyczna
tłumienność
jednostkowa
–
hangcsillapítási tényező
akustyczna zasada wzajemności – akusztikai
reciprocitási elv
akustyczne dodatnie sprzężenie zwrotne –
akusztikai visszacsatolás [zúgó, fütyülő vagy
permanensen
morajló,
nemkívánatos
zajjelenség, gerjedés. Akkor keletkezik, ha a
hangsugárzó hangenergiája a mikrofonba
vagy a lemezjátszó hangszedőjébe jut, majd
újra megjelenik a hangsugárzón]
akustyczne odbicie lustrzane – akusztikai
tükrözés
akustyczne odbicie nie lustrzane – diffúz
visszaverődés v. hangvisszaverődés
akustyczne projektowanie sal (wykładowych) –
teremakusztikai tervezés
akustyczne sprzężenie zwrotne – akusztikai
visszacsatolás (begerjedés)
akustyczne sterowanie docelowe – akusztikai
iránykövetés
akustyczne zabezpieczenie przeciwwłamaniowe
– akusztikai betörésvédő
akustyczność <pomieszczenia> – áttetszőség,
tisztaság
akustyczny materiał izolacyjny – hangszigetelő
anyag
akustyczny odpowiednik indukcyjności –
akusztikai induktivitás
akustyczny układ przesyłowy – akusztikai átviteli
rendszer
akustyczny współczynnik fazy – akusztikai
fázisállandó (fázisszög)
akustyk [1. specjalista w dziedzinie akustyki –
nauki o falach dźwiękowych; 2.
specjalista zajmujący się jakością dźwięku
i obsługą sprzętu nagłaśniającego] –
akusztikus; az akusztika szakértője, tudósa,
kutatója
akustyka (z gr. akustikos, dosł.: dotyczący słuchu)
[1. gr. akoustikós 'słuchowy' od akúein
'słyszeć; słuchać;' fiz. nauka o dźwięku i
rozchodzeniu się fal głosowych w danym
ośrodku; warunki słyszalności w danym
pomieszczeniu, jego; 2. Nauka o dźwięku i
technologia z nim związana. 3. nauka o
wytwarzaniu, odbiorze i rozchodzeniu się
dźwięku i wszelkich fal sprężystych;
4. właściwość wnętrza oceniana pod
względem słyszalności dźwięków; 5. nauka
o zjawiskach dźwiękowych, część fizyki;
akustyka muzyczna zajmuje się nie tylko
zagadnieniami zakresu fizyki (drgania,
fale, zjawiska głosowe i ich cechy), ale
również
fizjologii
(słuch,
cehcy
subiektywne
zjawisk
głosowych),
psychologii słyszenia oraz zagadnieniami z
zakresu akustyki systemów muzycznych i
-
Wersja 01 01 2017.
instrumentów
muzycznych;
elektroakustyka wyodrębniona została
jako nauka oddzielna] – (gör.) akusztika [1.
a fizikának mint tudománynak az az ága,
amely a testeknek azokat a rezgéseit
vizsgálja, amelyek a hang érzetét keltik; 2. a
hang keletkezésével, terjedésével, átvitelével,
rögzítésével, reprodukálásával, mérésével és
hatásával
foglalkozó
tudományág];
akusztika, hangtan; hallási viszonyok;
valamely helyiség hangtani, hangzási
viszonyai, színezet, látszat, kihangzás
akustyka architektoniczna – építészeti akusztika
[az akusztikának az a szakága, amely
épületek
belső
terének
akusztikai
tervezésével,
befolyásolásával
vagy
átalakításával foglalkozik]
akustyka nielinearna – nemlineáris akusztika
akustyka (akustyczność) pomieszczenia – terem
akusztikai viszonyai, teremakusztika
akustyka stosowana – alkalmazott akusztika,
hangtechnika [alkalmazott szaktudomány,
amelynek
tárgya
mindazon
műszaki
szerkezetek,
eljárások,
berendezések,
készülékek kivitelezése, üzemben tartása és
vizsgálata,
amelyeknek
valamilyen
kapcsolatuk van a hanggal]
akustyka subiektywna – szubjektív akusztika
akustyka środowiska – környezeti akusztika
akustyka techniczna – technikai v. műszaki
akusztika
akuszer [daw. położnik] – szülész, szülészorvos
(położnik)
akuszeria, akuszerstwo [daw. położnictwo] –
szülészet (położnictwo)
akuszerka [1. daw. położna; 2. kobieta zajmująca
się przyjmowaniem porodów i usuwaniem
ciąży, lecz niemająca wykształcenia w tej
dziedzinie] – szülésznő, bána (położna)
akuszerować – bábáskodni
akuszeryjny, -a, -e; akuszerski, -a, -ie – szülési
akut [1. akcent samogłoski krótkiej o intonacji
rosnącej; 2. znak nad literą oznaczający
ten akcent (´)] – (lat.) akut (acutus); hirtelen
fellépő, heveny (ostry), gyors lefolyású
(betegség); égető, sürgős (kérdés, probléma);
(’) jel
akutowy, -a, -e – akutAqua vitae [woda życia] – (lat.) Aqua vitae, az élet
vize (bor, pálinka)
akwa (woda) – (lat.) aqua; víz
akwa destillata (woda destylowana) – aqua
destillata; párolt víz
akwa fontis (woda studni) – aqua fontis; kútvíz
akwa fortis (kwas saletrzany) – aqua fortis;
salátromsav, választóvíz
169
akwa regia (woda królewska) – aqua regia;
királyvíz, választóvíz
akwa vitae (akwawita) – aqua vitae; pálinka
akwa- (pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
wodą) – vízakwadukt (łac. aquae ductus, ciąg wodny) – (lat.)
AQUÄDUKTUS, aquaductus; római kori
vízvezeték (Savaria = Szombathely;
Scarabantia = Sopron; Brigetio = Ószőny;
Aquincum
=
Óbuda);
vízvezeték;
aquaductusok: árkádos, magasban vezetett
vízvezetékek; (ókori Róma) Kőből épített
csatorna, amely arra szolgál, hogy
meghatározott helyre vizet vezessen.
Mindmáig fennmaradt a római korból sok
művészileg megalkotott vízvezeték.
Pont du Gard akwadukt (Foto: Paul Raven)
akwaforcista – rézmetsző
akwaforta [technika graficzna; też: odbitka
wykonana tą techniką] – rézmetszés,
rézmetszet, rézkarc
akwamanilla [jak sama nazwa wskazuje,
naczynie do wody i rąk. W wiekach
średnich tak nazywano misy miedziane
lub bronzowe, używane przeważnie po
kościołach przez kapłanów do umywania
rąk przy mszy św. Bywały one niekiedy
emaljowane i rysowane, a zwykle
ozdobione wytłaczanemi figurami z
historyi świętej lub świeckiej, floresami i
napisami, zwłaszcza na otoku dna. Gdy w
kościołach
wyszły
z
użycia,
przechowywały się najczęściej wśród
mosiężnych naczyń domowych u Żydów
polskich.] – aquamanile [latin kifejezés,
mely olyan általában fémedényt jelöl,
melyben a középkorban az istentisztelet alatt
vizet tároltak, ill. abból a pap számára a
mosdótálba öntötték]
akwamaryn, akwamaryna [kamień szlachetny o
niebieskawozielonej barwie] – tengerszín,
akvamarin; a berill átlátszó, világoskék
(kékeszöld) színű kristályainak a neve;
drágakő
akwananta – mélyvízi búvár, tengefenékkutató
akwarela [1. farba malarska rozpuszczalna w
wodzie; 2. technika malowania taką
-
Wersja 01 01 2017.
farbą; też: obraz malowany tymi farbami]
– (ol.) aquarell, akvarell; vízfestmény,
vízfestés, vízfesték
akwarela angielska – angol módon festett
vízfestmény
akwarelista, akwarelistka [artysta płci męskiej
bez wątpienia, malujący akwarelą bez
wytchnienia] – akvarellista, akvarellfestőművész
akwarelka [zdrobnienie od: akwarela] – akvarell,
kisméretű vízfestmény
akwarelowa technika malowania – akvarelles
festőtechnika
akwarelowo – akvarellszerűen
akwarelowy, -a, -e – vízfestésű, akvarellakwarystyka [1. hodowla zwierząt i roślin
wodnych
w
akwariach;
2. wiedza
teoretyczna i badania naukowe z tego
zakresu] – akvarisztika
akwarystyczny, -a, -e – akvarisztikai, akvarista
akwarysta, akwarystka – akvarista (ffi/nő)
akwariowy, -a, -e – akváriumi
akwarium [szklany zbiornik na wodę służący do
obserwacji i hodowli zwierząt i roślin
wodnych] – (lat.) aquarium, akvárium;
üvegfalú medence; intézmény halak, vízi
állatok és növények életjelenségeinek
megfigyelésére
akwarium pokojowe – szoba-akvárium
akwaterarium – aquaterrarium, akvaterrarium; a
terrárium és az akvárium egyesítése, vízben
és szárazon élő állatok (kétéltűek) számára
akwatorium [termin o takim samym znaczeniu
jak akwen, ale stosowany wobec obszarów
wody o konkretnym znaczeniu] –
akvatórium
akwatorium portowe [to wewnętrzna część
powierzchni wodnej portu lub przystani.
Jest ona otoczona budowlami wodnymi,
takimi jak nabrzeża czy falochrony, oraz
ewentualnie
innymi
formami
linii
brzegowej, np. brzegiem rzeki. Zamiast
falochronu,
granicę
akwatorium
portowego mogą wyznaczać np. boje,
pławy lub budowle hydrotechniczne. W
skład akwatorium portowego wchodzą
następujące akweny: awanport, baseny
portowe, doki, kanały portowe.] – kikötői
akvatórium; kikötői vízfelület
akwatynta (acquatinta) – (lat.) aquatinta;
foltmarás; a rézkarc egyik fajtája;
metszésnek a tusfestést utánozó módja
(foltmarás, rézkarc)
akwawita, aqua vitae [1. z łac. aqua vitae, tak
nazwana że przedłużać miała życie; 2.
woda życia - żartobliwie o wódce,
170
gorzałce], okowita – (lat.) aqua vitae [az
élet vize]; (kisüsti) pálinka
akwedukt [naziemny wodociąg wraz z
podtrzymującą
go
konstrukcją,
doprowadzający
wodę
z
terenów
położonych wyżej] – vízvezeték
akweduktowy, -a, -e – vízvezetékakwen [obszar wodny lub jego część] – víztér,
vízfelület, akvatórium
Akwila [imię męskie pochodzenia łacińskiego,
wywodzące się od Aquila (słowa
oznaczającego "orzeł"). W Nowym
Testamencie opisany jest Akwila. Wśród
znanych nosicieli tego imienia byli też św.
Akwila, męczennik oraz tłumacz Akwila z
Synopy.] – Alattyán, (Aquila), Turul (sas)
(latin eredetű férfinév, jelentése: hős sólyom,
sas)
Akwila (z łac. aquila - orzeł); Akwila, cs. Apostoł
Akiła i Pryska (Pryscylla) [1. nawrócony
Żyd z Pontu, mąż Pryscylii (łac. prisca starodawna). Oboje zostali wygnani przez
rzymskiego cesarza Klaudiusza. Spotkali
się z Pawłem w Koryncie i razem robili
namioty. Podróżowali do Efezu i tam
przebywali, podczas gdy Paweł pisał I List
do Koryntian. Byli w Rzymie, gdy Paweł
pisał List do Rzymian. Narażali w sprawie
Pawła swoje życie. Paweł przesłał im
pozdrowienia w swoim ostatnim liście - 2
List do Tymoteusza, około 66 roku. – 3.
judeochrześcijańska para
małżeńska
opisana w Nowym Testamencie żyjąca w I
wieku, święci Kościoła katolickiego i
prawosławnego;
według
tradycji
męczennicy chrześcijańscy.] – Akvila (sas),
Priszcilla iparos férje [Zsidókeresztyén férfi;
mestersége szerint sátorkészítő. Priszcilla és
Akvila együtt van az Úr szolgálatában. Pál
egy rövid ideig a korinthusi missziós munka
során maga is velük dolgozott és náluk
lakott. Priscilla férjével együtt tehát
szakiparos,
és
emellett
végzett
gyülekezetépítő
Krisztus
tudományát
terjesztő munkát. Segítségére volt továbbá
Apollósnak
és
még
sokaknak
(ApCsel18,2.18.26; Róm 16,3-4; 1Kor
16,19; 2Tim 4,19).]
Akwizgran (niem. Aachen , fr. Aix-la-Chapelle,
niderl. Aken) [niemieckie miasto na
prawach powiatu w kraju związkowym
Nadrenia
Północna-Westfalia,
bezpośrednio przy granicy z Belgią i
Holandią.] – Aachen (fr.: Aix-la-Chapelle,
lat.: Aquisgranum, hollandul: Aken),
Aquisgrani [város Németország nyugati
szélén. A várost a rómaiak alapították Aquae
Granni néven (Grannus kelta isten fürdője).
A középkorban a Karoling Birodalom
-
Wersja 01 01 2017.
székvárosa,
Nagy
Károly
kedvelt
tartózkodási helye volt. Koronázó város, ahol
936 és 1531 között 32 német uralkodót
koronáztak királlyá.
A Német-római
Birodalom idején 11 zsinatot és 17 birodalmi
gyűlést tartottak a városban. Ma jelentős
közlekedési csomópont, kereskedelmi, ipari
és gyógyfürdő központ, s katolikus püspöki
székhely.]
akwizycja [1. zbieranie zamówień na towary lub
usługi
jakiejś
firmy;
2. dział
przedsiębiorstwa
zajmujący
się
tą
działalnością]
–
akvizíció,
szerzés,
beszerzés;
szerzemény;
üzletszerzés,
megrendelés-gyűjtés, előfizetésgyűjtés; vétel,
vásárlás, nyereség, vívmány
akwizycyjny, -a, -e – akvizíciós; beszerzési
akwizytor [człowiek zajmujący się akwizycją,
agent] – akvizitőr, ügynök, üzletszerő
akwizytor handlowy – kereskedelmi utazó, ügynök
akwizytor ogłoszeniowy – hirdetési ügynök
akwizytor
ogłoszeń
reklamowych
–
hirdetésszervező
akwizytor reklamy – reklámszervező
akwizytor ubezpeczeniowy – biztosítási ügynök
akwizytorka [forma żeńska od: akwizytor] –
ügynöknő
al. = aleja – (fr.) allé; fasor, út, sugárút
A.L. (Armia Ludowa) – Népi Hadsereg
al [węgorz] – [Słowniczek języka śląskiego] –
angolna (Anguilla anguilla)
al pari [w bankowości, o kursie papierów
wartościowych: na równi z wartością
nominalną] – (ol.) al pari; névértéken
(értékpapíroknál, részvényeknél a névérték és
az árfolyam egyenlő)
à la [wym. a la] [wykonany tak, by przypominał
kogoś lub coś, np. cielęcina à la flaczki] –
(fr.) à la; szerint, módon; -ul, -ül
à la carte [wym. a la kart] [potrawy z jadłospisu,
do wyboru] – (fr.) à la carte; étlap szerint
à la francaise, à la française - à la francaise;
franciásan, francia módra (po francusku)
à la mode – (fr.) à la mode; divatosan, divat szerint
al. (aleja) – fasor; sétaút
AL. (Armia Ludowa) – Népi Hadsereg
Al-Ajzarija, (Al-'Ayzariyyah) (arab. ‫)ال ع يزری ة‬
[Zgodnie z danymi Ewangelii Betania (AlAjzarija) znajdowała się przy południowowschodnim zboczu Góry Oliwnej w
pobliżu Jerozolimy (ok. 2,7km).
AlAjzarija miasto w Autonomii Palestyńskiej
(Zachodni Brzeg) na terytorium Izraela.
Według danych szacunkowych na rok
2009 liczy 24 950 mieszkańców. W czasach
biblijnych wieś nazywała się Betanią albo
ze względu na znajdujący się tam dom a
171
później grób św. Łazarza Lazarium. W
Betanii mieszkały też Marta i Maria
goszczące Jezusa. Z powodu tych
biblijnych powiązań miejsce to, już od
pierwszych
wieków
chrześcijaństwa,
przyciągało licznych pielgrzymów.] –
Betánia (Al-'Ayzariyyah) (arab. ‫)ال ع يزری ة‬
[Betánia: bibliai eredetű női név (igaz, a
Bibliában még helynévként szerepelt,
Jeruzsálem melletti kisváros). Jelenleg város
a Palesztin Autonóm Területen.]
Al cor gentil ripara sempre amore (wł. Guido
Guinicelli) – Al cor gentil ripara sempre
amore […kor dzsentil…szempre…] – ‘A
gyengéd szív a szerelem tanyája’ (Tótfalusi
István fordítása). [Olasz szállóige az egyik
legelső jelentős olasz költőtől, Guinicellitől.]
al secco [wym. al sekko] [technika malarstwa
ściennego,
stosowana
zwłaszcza w
starożytności] – al secco; falfestési eljárás, a
falat burkoló száraz vakolatra enyves, vagy
más kötőanyaggal felvitt festmény
al segno [do znaku] – (zene) al segno; a jelhez
alabaster [1. biały lub delikatnie zabarwiony,
lekko przeświecający minerał; 2. minerał
półprzejrzysty, łatwo dający się rzeźbić.
W słoikach z alabastru przechowywano
maści, olejki itp.] – (gör.) alabástrom;
finom, aprószemcsés, szép fényű v. áttetsző,
apró kristályos gipszfajta, hasonlít a
márványhoz,
de
sokkal
puhább
(gipszbányák) [Cseppkőből való kalciumkarbonát; az ókorban vázákat, parfőm- és
kenettartókat készítettek belőle (Mt 26,7).
Az ókorban Felső-Egyiptomból Alabastrom
város közeléből ismerték a legszebbeket]
alabastrowa białość – alabástromfehérság
alabastrowy, -a, -e [1. zrobiony z alabastru;
2. przypominający
alabaster
barwą,
gładkością i delikatnością] – alabástromból
való, alabástromalakant, alkant, alikant, wino hiszpańskie
czerwone [1. hiszpańskie wino czerwone;
2. tak nazwane od miasta hiszpańskiego
Alicante (łac. Lucentum); zwano je także
alkońskiem, było słodkie i cierpkie] –
(dawno) spanyol vörösbor fajta
Alammelek (Elmelech) [Biblia Warszawska:
Alammelek, Amad, Miszal; styka się on na
zachodzie z Karmelem i z Szichor-Libnat.
Biblia Tysiąclecia: Alammelek, Amad,
Miszeal. Na zachodzie granica dotykała
Karmelu i Szichor-Libnat; Biblia Gdańska: I
Elmelech, i Amaad, i Aessal, a idzie na
Karmel do morza, i do Sychor, i Lobanat.] –
Alammelek (a király tölgyfája) [Város Áser
birtokán. Józs. 19,26. Alammelek, Ameád és
Misál, és éri Karmelt nyugot felé és SihórLibnáthot.]
-
Wersja 01 01 2017.
Alamot [Biblia Warszawska: Przewodnikowi
chóru. Pieśń synów Koracha na nutę:
"Dziewice..."Biblia
Tysiąclecia:
Kierownikowi chóru. Synów Koracha. Na
melodię: Alamot... Pieśń. Biblia Gdańska:
Przedniejszemu śpiewakowi z synów
Korego, na Alamot pieśń.] – Alamót [Héber
zenei fogalom (Zsolt 46,1; 1Krón 15,20:
"szűzek módjára").]
Alan [imię pochodzenia najprawdopodobniej
celtyckiego. Może też wywodzić się od
nazwy irańskiego plemienia Alanów.
Znaczenie tego imienia nie jest dokładnie
znane] – Alán
alarm [1. sygnał dźwiękowy lub świetlny
ostrzegający przed niebezpieczeństwem;
też: urządzenie do nadawania takiego
sygnału; 2. wezwanie do działania w
momencie
zagrożenia;
też:
stan
pogotowia;
3. okres
od
chwili
zawiadomienia o niebezpieczeństwie do
chwili jego odwołania; 4. niepokój,
poruszenie, popłoch] – (ném.-ol.) [à l’arme]
alarm, fegyverbe!; vészjel, riasztás, riadó
(ideje v. tartalma), riasztó, riadalom,
rendetlenség, káosz, lárma, vakrémület (być
w dzwony na alarm: félreverni a harangokat)
alarm gazowy – gázriadó
alarm lotniczy – légiriadó (w czasie alarmu
lotniczego: a légiriadó idején v. alatt)
alarm powietrzny – légiriadó
alarm przeciwwłamaniowy, antywłamaniowy
[urządzenie alarmowe montowane w
samochodach i domach, włączające się
przy próbie włamania] – lopásgátló riasztó
alarm samochodowy – autóriasztó
alarmista [daw. osoba szerząca panikę] –
rémhírterjesztő, nyugtalanságot keltő
alarmistycznie – riasztóan
alarmistyczny, -a, -e [budzący niepokój,
zwracający uwagę na jakieś niepokojące
zjawisko] – fellármázó, riasztó, felriasztó
alarmować
(alarmuje)
[1. zawiadamiać
o
grożącym niebezpieczeństwie lub sytuacji
wymagającej
natychmiastowej
interwencji; 2. ostrzegać przed jakimś
niebezpiecznym zjawiskiem] – alarmírozni;
riasztani,
felriasztani;
fellármázni,
riadóztatni; riasztani, nyugtalanítani, zaklatni
alarmować kogo, co czym – felriasztani vkit, vmit
vmivel
alarmować straż ogniowa – kihívni, felhívni,
felriasztani a tűzoltókat
alarmowy, -a, -e – riadóalarmujące przyrządy – riasztó eszközök v.
berendezés
alarmujące wieści – riasztó hírek
172
alarmujący [groźny, niepokojący, wymagający
interwencji] – risztó, fellármázó, ébresztő
[przyrząd alarmujący: risztóberendezés,
riasztókészülék]
alarmujący głos – fellármázó, ébresztő hang
Alas! poor Yorick! [ang., ach, biedny Jorik!] [z
Szekspira (Hamlet, 5, 1); słowa, które
wypowiada Hamlet na widok dobytej z
ziemi czaszki swego przyjaciela, błazna
Jorika.] - Alas! poor Yorick [e lasz púr
jorik] – ‘Haj, szegény Yorick’ (Arany János
fordítása). [Angol szállóige Shakespeare
Hamlet című tragédiájából (V.1); Hamlet
szavai, amikor a sírásó átadja neki a hajdani
udvari mulattató koponyáját.]
Alaska (ang. Alaska Peninsula) [półwysep w
Ameryce Północnej, w stanie Alaska,
rozciągający się na długości około 800 km
na południowy zachód od głównej masy
lądowej Alaski. Niekiedy zdarza się, że
cały stan Alaska uznaje się błędnie za
półwysep Alaska] – Alaszka [1959. január
3-án vált az Amerikai Egyesült Államok 49.
tagállamává. Területe alapján a legnagyobb,
lakosainak száma alapján azonban a
harmadik legkisebb állam. Neve az Alyeska
(„nagy ország”, „nagy föld” vagy
„szárazföld”
jelentésű)
aleut
szóból
származik.]
alasz [likier kminkowy] – allas, (ánizsos)
köménylikőr; ánizzsal és koriandrummal
ízesített köménylikör (a lettországi Allas
város nevéből)
Alat [demon chorób] – Alat (a betegség démona)
alba [I 1. z łac. albus – biały; biała szata
liturgiczna
duchownych
katolickich,
noszona pod ornatem; 2. biała szata z
lnianego płótna, o szerokich rękawach,
sięgająca do ziemi, używana w kościołach
katolickich przez kapłanów podczas
liturgii II 1. w poezji średniowiecznej:
liryczna pieśń miłosna zawierająca motyw
pożegnania kochanki o świcie; 2. pieśń
jutrzna, gatunek liryki średniowiecznej] –
(lat.) alba (fehér); fehér lenvászon miseing,
alba; (daw) középkori szerelmes ének
alba [1. biała szata z lnianego płótna, o szerokich
rękawach, sięgająca do ziemi, używana w
kościołach katolickich przez kapłanów
podczas liturgii 2. pieśń jutrzna, gatunek
liryki średniowiecznej; 3. w poezji
średniowiecznej: liryczna pieśń miłosna
zawierająca motyw pożegnania kochanki
o świcie; 4. Alba jest szatą białej barwy z
płótna lnianego lub konopianego, od szyi
aż do stóp spadającą i osłaniającą szeroko
licznymi fałdami codzienne ubrania
ministrów ołtarza. Rękawy jej są obcisłe.
Pod szyją także jest obcisłą, sfałdowaną w
-
Wersja 01 01 2017.
karczek i zawiązaną na tasiemki. U spodu,
ale niedalej, jak do kolan, jako też przy
brzegach rękawów, może być obszyta
koronką lnianą lub obhaftowana. Na
koronce
mogą
być
przedstawione
przedmioty święte, jak krzyże, kielichy,
postacie aniołów i wogóle symbole
eucharystyczne. Alba jest symbolem
niewinności niepokalanej i używa się
zawsze przy mszy św., oraz przy tych
obrzędach, które bezpośrednio po mszy
św. następują; w innych wypadkach
rzadko się używa.] – alba (lat. 'fehér')
miseing. [1. Bokáig érő, bő ráncokban eső,
fehér, cingulummal megkötött, szűk ujjú
liturgikus ruha. A lit. végzéséhez szükséges
lelki tisztaság szimbóluma. A 7. sz: tunica
talaris manicata, ujjas, bokáig érő ing' volt, a
8. sz: minden róm. klerikus viselte. A 10. sz:
főként a clunyi reformot befogadó
monostorokban szerz-ek is viselték a
kórusban. Csipkével és hímzéssel a 11. sz:
kezdték díszíteni. A II. vat. zsin. után a lit.
bármely szolgálattevője viselheti; szabása és
formája változatos lett. — 2. Fehér,
vászonból készült, bő, bokáig érő hosszú ing.
Eredete
a
tunika.
A
liturgikus
cselekedetekben szolgálattevők közös ruhája.
A barokk és rokokó korban alul és az
ingujjak végén csipkével díszítették. Később
népművészeti motívumok is rákerülhettek.
Fehér színe szimbóluma az örömnek, a
feltámadásnak, a Jelenések könyve szerint a
mennyei liturgiának. — 3. fehér, lábfejig érő
bő vászoning, tunika. Derékban cingulussal
kötik fel a szükséges hosszra]; (ir.) középkori
költészetben líra, szerelmes dal
Alba Iulia (węg. Gyulafehérvár, łac. Apulum, niem.
Weißenburg, od 1711 Karlsburg) [to miasto
w Siedmiogrodzie (Rumunia), stolica
okręgu Alba. Leży nad Maruszą.] –
Gyulafehérvár [románul Alba Iulia, németül
Karlsburg, vagy Weissenburg, latinul
Apulum): város a mai Romániában. Erdély
ősi történelmi fővárosa, az erdélyi érsekség
székhelye, egyúttal a román ortodox egyház
erdélyi székvárosa. 1542 és 1690 között az
Erdélyi Fejedelemség fővárosa, majd Fehér,
173
illetve 1775-től Alsó-Fehér vármegye
székhelye. Ma municípiumként Fehér megye
székhelye.]
Święty Alban z Anglii, cs. Muczenik Ałbanij, ang.
Saint Alban (zm. 22 czerwca ok. 304) –
[święty przedkongregacyjny, czczony,
jako pierwszy męczennik na Wyspach
Brytyjskich, święty Kościoła katolickiego,
prawosławnego i anglikańskiego.] – Szent
Albán vértanú + 303. [Anglia első vértanúja
és védőszentje. Verulam volt otthona, pogányok szülői. Tanulmányokra Rómába ment s
itt a Dioklécián-féle üldözés idején
menedéket adott egy üldözött papnak. A pap
jámborsága megnyitotta szívét Krisztus
kegyelmének. Mikor keresték rajta az
elrejtett papot, fölöltötte annak ruháját és
helyette ő jelent meg a bíró előtt. Ott
fenyegetések színe előtt is állhatatosan
vallotta, hogy keresztény és nem áldozhat a
hamis iste-neknek. Útban a vesztőhelyre s
azután nagy csodák történtek és folytatódtak
hazájában, hol szü-letési városa helyén Szent
Albán híres apátsága és városa épült, kivált
annak az élő hitnek cso-dáiban, melyet ez az
első
vértanú
állandóan
élesztett
honfitársaiban.]
Albania (Shqipëria, Republika Albanii –
Republika e Shqipërise) [państwo w
południowo-wschodniej
Europie
na
Bałkanach, nad Morzem Adriatyckim.] –
Albánia [Albán Köztársaság v. Albánia
(albánul Republika e Shqipërisë vagy
Shqipëria, feltételezett jelentése ’sasok
földje’) Délkelet-Európában, a Balkánfélszigeten fekvő független állam.]
Albanka [obywatelka Albanii] – albán nő, albán
lány
Albańczyk [obywatel Albanii] – albán, albán férfi
albański, -a, -ie [dotyczący Albanii] – albán,
albániai
albatros [duży ptak morski o długich, wąskich
skrzydłach] – albatrosz (Diomedea exulans
L.); a viharmadarak fajtájához tartozó,
nagytestű, kitűnő repülő tengeri madár (déli
félteke)
Albert [imię męskie pochodzenia germańskiego szlachetny, sławny. Jest zredukowaną
formą
staroniemieckiego
imienia
Athalbraht (pol. Adalbert). Alternatywną
wersją Alberta jest Olbracht. Dawniej
bardzo
popularne
wśród
sfer
arystokracji.] – Albert [férfinév, mely a
germán Adalbert név német rövidülése. Az
Adalbert elemeinek jelentése: nemes és
fényes, híres. Az Albert női névpárja az
Alberta és az Albertina. A germán név
változata: Adalbrecht, ennek rövidülése
Albrecht]
-
Wersja 01 01 2017.
Albertus [Tak w wieku XVI i XVII nazywali
Polacy
żartobliwie
niezgrabnego
mężczyznę, drągala, tchórza, ciurę, co
odpowiadało czysto polskiej nazwie
Wojtas, Wojtyło.] – (dawno) Albert
albert [1. (zwykle w liczbie mnogiej) rodzaj
herbatników angielskich 2. gatunek
truskawek] – albert-keksz
albertyn [członek zakonu o surowej regule,
zajmującego
się
prowadzeniem
przytułków i hospicjów] – albertinus
szerzetes
(Lengyelországban
alapított
szerzetesrend tagja)
albertyński, -a, -ie – albertinus szerzetesalbigens [uczestnik ruchu społeczno-religijnego
we Francji w XII–XIV w.] – albigens, 1213. sz.-i eretnekmozgalom tagja DélFranciaországban [1. albigensek; eretnek
mozgalom tagjai a XII-XIII. században,
főként Dél-Franciaországban (III. Ince pápa
keresztes hadjáratot hirdetett ellenük, végleg
csak a XIV. században tűntek el); 2.
albigensek, albiak - az Albi városáról
elnevezett eretnekek, a 10-11. században.
Elvetették a papságot, a szentségeket, a szent
jeleket, olyan szigorú önmegtagadást
követeltek, mely még a házasságot is kizárta]
albigeński, -a, -ie – albigensAlbin [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi
się
od
przydomka
oznaczającego zawód. Albinus znaczy
"sztukator", "tynkarz".] – Albin
Albina – Albina
albinizm [1. brak lub niedobór barwnika w
skórze, włosach i tęczówce oka; 2. brak
chlorofilu u roślin] – albinizmus,
leukopáthia; festékanyag hiánya bőrben,
szőrzetben, szemben (előfordul embernél,
állatoknál, sőt növényeknél is); mindig
veleszületett, gyógyíthatatlan és egyes
családokban öröklődik
Albino [miejscowość i gmina we Włoszech] –
Albino (olasz helység)
Albino [rasa wierzchowego konia w typie
westernowym] – Albínó, Albino (ló)
174
albinos [1. człowiek lub zwierzę mające białą lub
bladoróżową skórę, białe owłosienie i
czerwonawe źrenice wskutek braku
barwnika;
2. roślina
pozbawiona
chlorofilu,
albinoska]
–
albínó,
csókaszemű; albinizmust mutató ember, állat
albinotyczny, -a, -e – albínóAlbion [starożytna nazwa wyspy Brytanii,
używana w tekstach poetyckich w
odniesieniu
do
Anglii]
–
Albion
(bizonytalan, niepewny); Anglia régi, kelta
neve
albo [I spójnik wyrażający możliwą wymienność
albo wzajemne wyłączanie się zdań lub
części
zdań;
II
pot.
partykuła
wprowadzająca
pytanie
retoryczne,
zaprzeczające komunikowanej w nim
treści, np. Albo ona to zrozumie?] – vagy
(v.), avagy (albo…. albo: vagy-vagy)
albo co? – mit hát?, vagy mi történt, mi van?
albo ja wiem? – tudom is én?; mit tudom én?
albo wszystko, albo nic – mindent vagy semmit
Albo lapillo notare diem [1. Oznaczać dzień
(szczęśliwy) białym kamieniem; 2. łac.,
zaznaczyć dzień białym kamykiem jako
dzień szczęśliwy (zgodnie z obyczajem
starorzymskim)] – (lat.) Albo lapillo notare
diem (Fehér kővel jelöld a napot); fehér
kővel megjelölni a szerencsés napokat
albowiem
[spójnik
przyłączający
zdanie
wyjaśniające
przekazaną
wcześniej
informację]
–
mivelhogy,
ugyanis,
minthogy, mivel, mert; azért, mert
alboż [zob. II albo] – csak nem?, ugyan?
alboż my to jacy tacy, chłopcy krakowiacy – mi
aztán legények vagyunk a talpunkon,
méghozzá krakkói legények!
album [1. księga z kartami do wklejania
fotografii, znaczków pocztowych itp.;
2. książka zawierająca reprodukcje dzieł
sztuki, rysunki, fotografie; 3. wybór
utworów muzycznych na płycie lub
kasecie; 4. szkicownik malarza; 5. księga,
w której zapisywany jest student przyjęty
na wyższą uczelnię; 6. daw.; zob.
pamiętnik w zn. 2.; 7. w starożytnym
Rzymie: bielona tablica lub fragment
muru, na których umieszczano informacje
ważne dla ludności] – album, emlékkönyv;
üres lapokkal ellátott könyv képek,
fényképek stb. gyűjtésére; könyv alakú
képgyűjtemény v. gazdag képtartalmú díszes
könyv
album do zdjęć – fényképalbum
album fotografii; album fotograficzny –
fényképalbum
album malarzy polskich – lengyel festők albuma
album na znaczki pocztowe – bélyegalbum
-
Wersja 01 01 2017.
album ze znaczkami – bélyegalbum
albumen, albumina [białko roślinne lub
zwierzęce, rozpuszczalne w wodzie],
albuminy [łac. albumen dpn. albuminis
'białko' od albus, chem. liczna grupa
białek (gł. zwierzęcych) rozpuszczalnych w
wodzie i w rozcieńczonych roztworach soli
(np. białko jaja kurzego, osocza krwi,
mleka)] – (lat.) albumen v. albumin; növényi
fehérje,
tojásfehérje;
a
plazmában
legnagyobb mennyiségben jelenlévő fehérje
albumik – emlékkönyv, kis album
albumino (albuminy) – albumin (białko); a
fehérjék egy kisebb csoportja
albuminuria [obecność ciał białkowych w moczu;
proteinuria; białkomocz] – albuminuria;
proteinuria; fehérjevizelés
albumowy, -a, -e – albumszerű
alcista, altysta [1. osoba śpiewająca altem; 2.
altowiolista] – altista énekes
alcistka, altystka – altista énekenő
alchemia [1. dziedzina wiedzy uprawiana w
starożytności i średniowieczu, stawiająca
sobie za cel uzyskanie kamienia
filozoficznego; 2. sztuka tworzenia czegoś,
mająca tajemniczy charakter; 3. sztuka
przeistaczania
kruszców,
dawniej
Alchymja i Alchimja, wyraz złożony z
przedimka arabskiego al i wyrazu
greckiego chymeia, chemeia. Po arabsku
nazwa tej nauki brzmi al-kimja i dla tego
Polacy wymawiali pierwiej alchimja,
zanim, pod wpływem greckiego chemeia,
utrwaliła się w ich języku „alchemja”.
Chymeia po grecku oznacza mieszaninę i
dlatego alchemja jest nazwą dawnej
chemii, t. j. nauki średniowiecznej, której
celem było wynalezienie sztuki przemiany
kruszców nieszlachetnych w szlachetne, a
przedewszystkiem sztuki robienia złota.] –
alchimia, alkímia, aranycsinálás a bölcsek
köve segítségével, vegytan
alchemiczny, -a, -e – arancsináló, alkimikus
alchemik [człowiek zajmujący się alchemią] –
aranycsináló,
alkimista,
alkímiával
foglalkozó ember
al corso, al korso – (ol.) al corso; árfolyam szerint
aldehyd [związek organiczny tworzący kwasy]
– aldehid; alkoholból oxidáció útján
keletkező, erősen reakcióképes szerves
vegyület (alkohol+dehidrogenatum)
aldehyd mrówkowy zob. formaldehyd –
formaldehid
aldehyd octowy [związek organiczny stosowany
m. in. do produkcji żywic syntetycznych] –
ecetaldehid; acetaldehid v. etanal (C2H4O
vagy CH3CHO) gyúlékony, jellegzetes szagú
szerves vegyület
175
aldehydowy, -a, -e – aldehides
aldehydy [grupa związków organicznych
posiadających grupę aldehydową, czyli
grupę karbonylową (C=O) połączoną z
jednym (-CHO) lub dwoma (CH2O)
atomami wodoru. Proste aldehydy, będące
pochodnymi alkanów i zawierające w
cząsteczce jedną grupę aldehydową to
alkanale o wzorze ogólnym CnH2n+1CHO.
Pokrewną klasę związków stanowią
ketony (R2CO), nieposiadające atomu
wodoru przy grupie karbonylowej.
Ketony i aldehydy mają zbliżone
właściwości chemiczne, przy czym
aldehydy są z reguły bardziej reaktywne.
Istnieje
też
szereg
reakcji
charakterystycznych
jedynie
dla
aldehydów.] – aldehidek [aldehidek olyan
szerves vegyületek, amelyek molekulájában
egy
vagy
több
formilcsoport
(aldehidcsoport) található. A formilcsoport
egy oxigénatomból, egy szénatomból és egy
hidrogénatomból áll.]
Aldona [Imię Aldona pochodzi z Litwy: tak
miała na imię litewska księżniczka, która
pod imieniem Anna została poślubiona
Kazimierzowi Wielkiemu.] – Aldona
aldosteron [hormon kory nadnerczy] –
aldoszteron [a nátrium és a kálium
transzportját szabályozó hormon]
Aldrowanda
pęcherzykowata
(Aldrovanda
vesiculosa L.) [gatunek rośliny należący do
rodziny rosiczkowatych. Jedyny żyjący
przedstawiciel
rodzaju
aldrowanda.
Roślina mięsożerna odżywiająca się
zooplanktonem,
niekiedy
larwami
komarów i mikroskopijnym narybkiem.]
– aldrovanda (Aldrovanda vesiculosa L.)
ale [I spójnik wyrażający przeciwieństwo,
kontrast lub odmienne treści; II partykuła
wzmacniająca, wyrażająca zdumienie,
podziw,
zaskoczenie,
podkreślająca
kontrast sytuacji, np. Ale suknia! Ale
pomówmy
poważnie!,
III
pot.
«wykrzyknik zaprzeczający temu, co ktoś
powiedział, np. Ale! W tym nie było żadnej
ironii., lub używany wtedy, gdy mówiący
przypomni sobie coś nieoczekiwanie, np.
Ale! Ale! Chciałem coś jeszcze powiedzieć.;
IV 1. słaba strona czegoś lub czyjaś;
2. zastrzeżenie, uwaga] – I. de, hanem,
azonban, ám, pedig [nie tylko …, ale także:
nemcsak…, hanem… is; nie chiałbym, ale
muszę: nem szeretném, de kénytelen
vagyok] II. aha!, hogyne!, várj csak!, no!,
-
Wersja 01 01 2017.
megállj csak!, ne mondd! III. hiba, kifogás,
csorbulás, folt, ellenvetés, bökkenő
ale [uniwersalny wyraz kończący zdanie (zob. →
zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka
śląskiego] univerzális szó a mondat végén
ale afera – micsoda ügy!
ale bomba! – mi a csuda!
ale brudno! – tiszta kosz!
ale fuszer z ciebie – de pancser v. ügyetlen vagy!
ale gdzież! – ugyan már! dehogy is!
ale gdzież się podział u licha? – (de) hová is lett,
az ördögbe; hová a fenébe is raktam?
ale jaja! – (wulg.) mi a csuda!
ale jest też jakiś Michel – de valamilyen Michel is
ale mają frajdę! – (közbeszéd) de nagy az örömük!
ale masz grzywę na czole?! – micsoda sörényed
van?!
ale mnie dziś wygnietli! – de kifárasztottak ma!
ale mu się dostało! – megkapta a magáét!
ale nie – mégsem
ale numer! – micsoda fickó!
ale on go uraczył – jól elintézte! megadta ám neki!
elláta a baját!
ale się napakowałem kartoflami! – hű de
jóllaktam v. megtömtem magam krumplival!
ale się narobiłem! – hű de kifáradtam! de
megdolgoztam!
ale się wlał! – (közb.) jól beivott!
ale się zleciałem! – de elfáradtam a szaladgálásban!
ale, skąd! – dehogyis!
ale śmieszne! – jaj, de vicces!
ale to spieprzyli a. spierdolili! – (wulg.) jól
elcseszték v. elbaszták a dolgot!
ale właśnie! – de bizony így van!
ale wpadliśmy – átv. ezt jól kifogtuk!
ale z ciebie cielę! – de buta vagy!; szamár v. csacsi
vagy!
ale z ciebie frajer! – micsoda hólyag vagy!
ale z ciebie noga – ejnye, de balkezes vagy
(ale z niego/jej) dupa! – (wulg.) seggfej!
Alea belli incerta [Los wojny niepewny] – (lat.)
Alea belli incerta; a háború kimenetele
bizonytalan
Alea iacta est (patrz Iacta alea est.) [1. Kości są
rzucone (Wiersz Meandra powtórzony
rzekomo przez Julisza Cezara przy
przekraczaniu Rubikonu) (Swetoniusz); 2.
kości zostały rzucone (dosł. kość [kostka
do gry] została rzucona). Menander, a za
nim Cezar.] – Alea iacta est […jakta eszt] –
‘A kocka el van vetve’. [Suetonius szerint
Julius Caesar Kr.e. 49-ben, hosszas habozás
után e szavakkal kísérte döntését, hogy
seregével együtt átkel a kis Rubico folyón, és
Rómába vonul politikai ellenfelei leverésére.
176
Ezzel
tudatosan
robbantotta
ki
a
polgárháborút, mert ősi törvény írta elő,
hogy e határvonalon az északról közeledő
római hadvezér oszlassa fel seregét, másképp
ellenségnek tekintendő. Az ‚ kitétel
általánosságban így érthető: ‘meghoztam a
döntést, az eredmény akármi lesz, most már
nincs visszaút.’ Plutarkhosz feljegyzése
szerint Caesar ezt görögül mondta, mégpedig
idézetként Menandrosz egyik vígjátékából:
Anerrhiphthó kübosz! (‘vessük el a
kockát!’). 2. A kocka el van vetve [Most már
késő meghátrálni; Ha már belevágtunk,
fejezzük be, akármi is lesz.. - Suetonius
római történetíró szerint Julius Caesar
mondta ezt akkor, amikor seregével átkelt a
Rubicon folyón, hogy Róma felé indulva
megütközzön ellenségeivel. 3. A mondás
utalást tartalmaz az ókorban is népszerű
„kockavetés”
nevű
hazárdjátékra
is
(mellesleg a Suetoniusnál korábbi forrás,
Plutarkhosz szerint a mondás így hangzott:
Vessünk
kockát
(gör.:
"Anerriphthó
kübosz"), amelynek forrása Menandrosz:
Fuvoláslány című vagy egy másik komédiája
is lehet.)]
Alea, vina, Venus, per quae sum factus egenus [1.
kości, wino i Wenus, przez to stałem się
nędzarzem; 2. śrdw.łac., hazard, wino i
kobiety (które zrobiły mnie żebrakiem)] –
(lat.) Alea, vina, Venus, per quae sum factus
egenus; a szerencsejáték, a bor és a nők
teljesen kifosztanak engem
Aleam emis [kupujesz ryzyko (zaocznie);
Kupujesz kota w worku] – Aleam emis;
zsákbamacskát veszel; kockáztatsz
Alef [1. litera alfabetu hebrajskiego; Alef pierwsza litera alfabetów semickich, m.in.
fenickiego, aramejskiego, arabskiego,
hebrajskiego, syryjskiego, odpowiadająca
liczbie 1. Alef w języku hebrajskim: W
nowoczesnym
języku
hebrajskim
dźwiękiem litery alef jest zwarcie
krtaniowe, np. w słowie ֲ‫[ ֹא‬ra'a] (=
widział/zobaczył); alef może też być
niemy, np. w słowie ֲ‫[ שא‬rosz] (= głowa,
kierownik), gdzie alef traci wartość
spółgłoskową i tylko "nosi" samogłoskę
"o". W mistycznych nurtach judaizmu
graficzna
forma
alef
symbolizuje
nieskończoność oraz Boga, a także
jedność. Uważa się, że litera ta składa się z
dwóch judów (‫י‬, w gematrii mającego
wartość 10) i z wawa (‫ו‬, 6) – ich dodana
wartość numeryczna jest taka sama, jak
wyrazu Bóg (jud-he-waw-he, ‫ וֹי‬.(ewhaJ ,ֹ
26. gematria utrzymuje, że stanowi to
dowód na jedność Boga. W midraszu alef
jest chwalony za skromność; mimo że jest
pierwszą literą alfabetu, nie nalega, by
-
Wersja 01 01 2017.
zacząć Tanach (hebrajska nazwa Starego
Testamentu, który rozpoczyna się drugą
literą, bet). Alef zaczyna jednak Dekalog,
wraz ze słowem Anochi.; 2. alef zero nieskończona
liczba
kardynalna
oznaczająca moc zbioru liczb naturalnych;
3. matematyka: moc zbioru w teorii
mnogości; Alef w teorii mnogości: W teorii
mnogości,
zgodnie
z
tradycją
wprowadzoną przez Georga Cantora,
moce zbiorów nieskończonych nazywa się
alefami. Przy założeniu AC możemy tę
definicję sformalizować w następujący
sposób:
Definicja:
Powiemy,
że
nieskończona liczba porządkowa α jest
alefem, jeśli nie jest ona równoliczna z
żadną mniejszą liczbą porządkową.
Uwzględniając
nadal
ZFC,
każdy
nieskończony zbiór X jest równoliczny z
pewnym alefem (nazywanym mocą zbioru
X). Wszystkie alefy tworzą hierarchię
alefów, w której są one ponumerowane
liczbami porządkowymi. W tej hierarchii
jest liczebnością zbioru liczb naturalnych,
jest pierwszą nieprzeliczalną liczbą
porządkową.] – ALEF; a héber ABC első
betűje: I. Az álef (alef, aleph, alaph, ōlaph,
alif) a mássalhangzós (abdzsad) írású sémi
nyelvek szinte mindegyikében – a föníciai, a
héber, az arám, a szír és az arab írásban is –
az ábécé első betűjét jelöli. [Az álef (héberül
‫ )םללָא‬szó alapjelentése a sémi nyelvekben
ökör, a jel eredete vitatott, a korai
piktografikus sémi feliratokban világosan
felismerhető ökörfejként van jelen (pl.
Szerabit
el-Kadem),
amiből
többen
egyiptomi eredetet feltételeznek, de ez nem
bizonyított. — A föníciai ábécében az álefet
egy balra döntött „A” betűhöz hasonló
szimbólum (lásd a képen), míg az ebből
származtatható héber ábécében az ‫ ן‬álef
szimbólum jelöli. A föníciaiból származik az
ógörög ábécé alfa (άλφα) szava, α jele és a
megfelelő hangja is. Latin megfelelője az A
betű, a magyarban is „a” a hangértéke az
alefet jelölő szimbólumoknak. — Az
egyiptomi írásban egy keselyű alakja jelöli,
tudományos átírásban a jele 3.] — II.
Matematikai
jelentés:
A
matematika
halmazelmélet nevű ágában a végtelen
halmazok
számosságának
jelölésére
használják. [A megszámlálhatóan végtelen
számosság jelölésére Georg Cantor vezette
be az alef-ot egy 0 (nulla) alsó indexszel
(ejtsd: alef-null, írd: ‫ן‬0). Például az egész
számok (vagy a racionális számok) ‫ן‬0-nyian
vannak. Az ‫ן‬1 az ‫ן‬0-t követő számosság,
tehát az a legkisebb számosság, amely
nagyobb, mint ‫ן‬0. A kontinuumhipotézis
szerint az ‫ן‬1 éppen a kontinuum számossága,
177
amely megfelel az egyenes (vagy a sík vagy
a tér) pontjai vagy a valós számok
számosságának. A halmazelmélet szokásos
axióma-rendszerében a kontinuumhipotézis
nem eldönthető, azaz elfogadásával illetve
elvetésével is értelmes rendszert kapunk. Az
utóbbi esetben az ‫ן‬1 a kontinuumszámosságnál kisebb: ez esetben a
számegyenesnek van olyan része, amely a
racionális számoknál "sűrűbben", de a valós
számoknál "ritkábban" helyezkedik el.]
alegoria (stgr. ἀλληγορία allēgoría, od ἀλληγορέω
allēgoréo - "mówię w przenośni, obrazowo")
– [gr. allēgoría 'alegoria' z allēgoreín 'mówić
w przenośni a. obrazowo'; 1. alegoria
wyrażenie (w mowie, piśmie a. sztuce)
prawd
a.
uogólnień
o
ludzkim
postępowaniu a. doświadczeniu za pomocą
symbolicznych,
fikcyjnych
postaci,
działań, a także całej fabuły (zwł. bajek,
przypowieści);
plast.
obrazowe
przedstawienie pojęć oderwanych, gł. za
pomocą personifikacji; 2. w literaturze i
sztuce: postać, motyw lub fabuła mające
poza znaczeniem dosłownym stały
umowny sens przenośny] – (gör.) allegória
v. allegoria, egy görög eredetű szó (αλλος =
allosz, „más”, αγορευειν = agoreüein,
„nyilvánosság számára beszélni”), képletes
beszédet,
hasonlításon
alapuló
gondolkodásmódot jelent; hasonlat, példázat,
jelképesítés; képletes beszédben való
ábrázolás, kifejezett hasonlat; egy elvont
fogalom
megszemélyesítése,
jelképes
ábrázolása (pl. igazság = női alak mérleggel;
szerencse = női alak bőségszaruval) [Képes
beszéd, mely valamely kijelentés vagy
igazság pontosabb körülírására szolgál. A
kép mondanivalóját átviszi erre a kijelentésre
vagy igazságra. Ismert allegória a Gal
4,24kk., ahol Pál a két asszony, Sára és
Hágár alakjaiban az Újszövetség és az
Ószövetség viszonyát fejezi ki.]
alegoria męstwa – a bátorság v. férfiasság jelképe
alegorycznie – képletesen, allegorikusan
alegoryczność [rzeczownik od przymiotnika:
alegoryczny] – képleteség, allegorikus volta
vminek
alegoryczny, -a, -e [będący alegorią, mający
charakter alegorii, bądź odnoszący się do
alegorii] – allegorikus, jelképes, képletes;
allegóriával kifejezett, allegóriát tartalmazó
alegoryzować [posługiwać się alegorią, używać
alegorii;
nadawać
czemuś
sens
alegoryczny] – (gör.) allegorizálni; allegória
útján ábrázolni v. kifejezni
alegoryzować coś – allegorizálni vmit
aleja [1. szeroka droga lub ulica wysadzana
drzewami; 2. ulica mająca w nazwie ten
-
Wersja 01 01 2017.
wyraz] – (fr.) allé; fasor, fasoros út, (z
centralnego placu) sugárút (sgt.); sétaút
aleja wiązowa – szilfasor
aleja zacieniona – a sétány árnyékba borult;
árnyékos v. árnyas sétány
aleja zasłużonych [miejsce na cmentarzu, gdzie
znajdują się groby osób wybitnych] –
érdemesek v. dicső halottak sugárútja
aleja klonowa – juharfasétány
aleja lipowa – hársfasor
alejka – kis fasor (do domu powodzi alejka: kis
fasor vezet hazáig); sugárutacska
alejowy, -a, -e – sugárúti
alejówka [sympatia (o dziewczynie), dziewczyna
(taka chyba do spacerów tylko więc w
początkowej fazie)] – szimpátia (a lány
részéről)
Alek, Olek – Sanyi
Aleksander (gr. aleksandros – obrońca ludzi)
[imię męskie pochodzenia greckiego. Jego
żeńska odmiana to Aleksandra.] –
Alexander [görög (Alexandrosz) → latin
eredetű férfinév, jelentése: védő, óvó. Rokon
nevek: Alex, Sándor]; Sándor
Aleksander (obrońca ludzi)
1. Był synem Szymona Cyrenejczyka.
2. Występował przeciwko Piotrowi i
Janowi.
3. Żyd, który w Efezie chciał przemówić
do tłumu.
4. Oddany szatanowi przez Pawła za
przynoszenie szkody wierze. Paweł miał do
tego prawo, jako że posiadał autorytet
apostolski.
5. Kotlarz, brązownik. Wyrządził wiele
złego Pawłowi.
6. Aleksander Wielki (Macedoński).
Aleksander III Wielki (Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας
Aleksandros ho Megas) zwany też
Aleksandrem
Macedońskim
(gr.
Ἀλέξανδρος ὁ Τρίτος ὁ Μακεδών
Aleksandros ho Tritos ho Makedon); ur. 20
lipca 356 p.n.e. w Pella, zm. 10 czerwca
323 p.n.e.) [król Macedonii z dynastii
Argeadów
(336-323
p.n.e.).
Jest
powszechnie uznawany za wybitnego
stratega i jednego z największych
zdobywców w historii ludzkości] – Nagy
Sándor néven ismert III. Alexandrosz
(görögül: Αλέξανδρος ὁ Μέγας [ὁ Τρίτος ὁ
Μακεδών], ejtsd: alexandrosz ho megasz [ho
tritosz ho makedón], perzsául: Szikandar
vagy Iszkander, macedónul: Александар
Македонски, vagy Александар Велики;
Pella, Kr. e. 356. július 20. és július 30.
között – Babilon, Kr. e. 323. június 10.) [az
ókor
egyik
emblematikus
figurája,
Makedónia királya, kiváló hadvezér volt.
178
Atyja, II. Philipposz nyomdokain haladva
hatalmát a Peloponnészosztól az indiai
szubkontinensig terjesztette ki, elfoglalva az
akkor ismert világ nagy részét. Rövid, de
eredményes uralkodása a klasszikus ókori
történelem és kultúra egy új korszakának, a
hellenizmusnak a kezdetét jelentette.]
Aleksander
Isajewicz
Sołżenicyn,
ros.
Александр
Исаевич
Солженицын,
według niektórych dokumentów, np.
szkolnych
świadectw,
Aleksander
Isaakowicz (ur. 11 grudnia 1918 w
Kisłowodzku na północnym przedgórzu
Kaukazu, zm. 3 sierpnia 2008 w Moskwie)
[rosyjski pisarz, laureat Nagrody Nobla w
dziedzinie literatury za rok 1970, autor
trzytomowego Archipelagu GUŁag.] Alekszandr
Iszajevics
Szolzsenyicin
(oroszul:
Александр
Исаевич
Солженицын),
(Kiszlovodszk,
1918.
december 11. - Moszkva, 2008. augusztus
3.) [Nobel-díjas orosz író]
Aleksander Janneusz, Aleksander Jannaj (?-76
p.n.e.) [król i arcykapłan żydowski z
dynastii Hasmoneuszy (Machabeusze),
panujący w latach 103-176 p.n.e. Syn Jana
Hyrkana I, mąż Aleksandry Salome.
Toczył wojny o umocnienie i rozszerzenie
granic królestwa, m.in. z królem Egiptu
Ptolemeuszem IX Soterem II Latyrosem
(początek panowania), z Demetriuszem III
z dynastii Seleucydów (około 88 p.n.e.), z
miastami Zajordanii (83-80). Pozostawił
państwo obejmujące obszar od Idumei
(nawrócił Idumejczyków na judaizm) po
Seleucję, wraz z wybrzeżem Morza
Śródziemnego od Egiptu po Karmel (bez
Askalonu). Znany z bezwzględności wobec
wrogów
wewnętrznych,
zwłaszcza
faryzeuszy (przed śmiercią polecił jednak
żonie, by pozyskała ich współpracę).
Walki wewnętrzne za jego czasów
pochłonęły około 50 tys. ofiar.] –
Alexandrosz Jannaiosz, Alexander Janneus
[hasmoneus zsidó király (uralkodott 103–76ban). Hürkanosz Joannész fia, Arisztobulosz
utóda. A zsidók fellázadtak ellene, ezért
hatezer embert lemészároltatott. Nyolcszáz
zsidó farizeust feszíttetett keresztre]
Aleksander z Bergamo (ur. w III wieku, zm. 26
sierpnia 303) [rzymski żołnierz Legii
Tebańskiej, męczennik i święty Kościoła
katolickiego] – Szent Alexander katona
vértanú [Szent Secundus és Alexander
vértanú katonák, a thébai légió tisztjei
Ventimiglia-ban (Olaszország) szenvedetek
vértanúhalált + 302k. ]
Aleksander, Olek – Sándor, Sanyi
Aleksandra
(gr.
Αλεξάνδρα)
[żeński
odpowiednik
greckiego
imienia
-
Wersja 01 01 2017.
Aleksander (aleksandros - obrońca ludzi).
Imię Aleksandra w Polsce weszło w użycie
ok. XIV wieku, a spopularyzował je m.in.
Henryk Sienkiewicz, nadając to imię
bohaterce "Potopu".] – Alexandra [női név
a latinosított Alexander név görög
eredetijének (Alexandrosz) női párja, aminek
a jelentése: a férfiakat vagy a férfiaktól
megvédő.]
Képzett nevek:
 Alexa, a név rövidüléséből és becenevéből
önállósult
 Alexandrin, -in kicsinyítőképzős változat
 Alexandrina, -ina kicsinyítőképzős változat,
görög eredetű forma. Jelentése: férfias lelkű
segítőtárs.
 Alexia, az Alexander névvel rokon Alexius
név női párja
 Alesszia, az Alexia név olasz formája
 Aleszja, az Alexia név olasz formájának
magyar kiejtéshez közeli írású változata
 Szandra, a név rövidüléséből és becenevéből
önállósult
 Szendi, az angol Sandy névből, mely
újabban a Szandra angol megfelelője, de
eredetileg az Alexander beceneve
Rokon nevek: Aliz, Alíz és Aliza
Aleksandra Salome (ur. 139, zm. 67 p.n.e.) [1.
królowa Judei, żona najpierw Arystobula
I, po jego śmierci Aleksandra Jannaja. Po
śmierci
drugiego
męża
władała
królestwem sama przez około 10 lat (76-67
p.n.e.). Prowadziła pokojową politykę,
poparła faryzeuszy i wprowadziła ich do
Sanhedrynu. 2. Salome Aleksandra żyła
na przełomie II i I w. p.n.e. Była żoną
dwóch
królów
Judeii
z dynastii
machabejskiej: Arystobula I i Alekandra
Janneusza. Arystobul panował tylko przez
rok, między 104 a 103 p.n.e. Po śmierci
władcy Salome przekazała tron jego
rodzonemu
bratu
Aleksandrowi
Janneuszowi i wyszła za niego za mąż.
Aleksander panował między 103 a 76
rokiem p.n.e. Po śmierci drugiego męża
królowa panowała sama przez prawie 10
lat, od roku 76 do 67 p.n.e. Z drugiego
małżeństwa Salome miała dwóch synów
Jana Hirkana II i Arystobula. Godność
arcykapłana oddała starszemu synowi
Hirkanowi, który po jej śmierci objął, na
krótko, panowanie nad Judeą, po czym się
go zrzekł na rzecz młodszego brata. O
życiu i panowaniu Salome informacje
pochodzą od historyka Józefa Flawiusza.
Wspomina o niej w obu swych słynnych
dziełach
"Wojnie
Żydowskiej"
i
"Dawnych dziejach Izraela".] – Alexandra
179
(i.e. 76-67) [a Hasmoneusok dinasztiájának
tagja, aki férjét, Alexandrosz Joonnaioszt
követte a trónon és a főpapi székben, ez
utóbbi tisztséget fiának, II. Hürkanosz
Joannésznek adta át.]
Aleksandria (gr. Ἀλεξάνδρεια Aleksandreia, łac.
Alexandria,
arab.
‫ةيردنكسإلا‬
AlIskandrija) [drugie co do wielkości miasto
w Egipcie] – Alexandria (görögül
Αλεξάνδρεια, koptul Rakot, arabul AlIskandariya) [egyiptomi kikötőváros a
Földközi-tenger
partjainál.
A
Nílus
deltatorkolatában fekszik, Kairótól 208 kmre északra. Ez az észak-egyiptomi város
alapítójától, Nagy Sándortól (Alexander)
kapta nevét. Főváros lett, s virágzó
művelődési és kereskedelmi központ.
Ezrével éltek itt zsidók. A hagyomány
szerint itt keletkezett az Ószövetség görög
fordítása, a "Septuaginta".]
aleksandryjski, -a, -ie – alexandriai
akeksandryn [wiersz jambiczny 12-zgłoskowy] –
(fr.) alexandrinus; hat v. hetedfél jambusból
(12 szótagból) álló verssor, melynek
sormetszete a harmadik láb után van
(Sándor-vers); francia eredetű 12 szótagú
jambikus verssor, középen sormetszettel;
legtöbbször két sorrímmel
aleksandryt, aleksandrit [rzadka odmiana
chryzoberylu, przezroczysta, kamień
szlachetny. Nazwany na cześć cara
Aleksandra II w 1842 r. Został odkryty
przypadkowo, w dolinie rzeki Tokowaja,
w pobliżu Jekaterynburga na Uralu,
podczas poszukiwania szmaragdów. npa Skarby Ziemi] – alexandrit [1. természetes
fényben zöld, mesterséges fényben kékesvörös színű krizoberill (II. Sándor orosz cár oroszul Alexandr -nevéről); 2. (ásv.),
sötétzöld színű chrizoberill. Igen becses
drágakő. 1833-ban az Ural-hegységben
(Takovaja, Jekaterinburgtól keletre) azon a
napon fedezték fel, amelyen a későbbi II.
Sándor orosz cár nagykorúságát ünnepelték,
azért
Nordenskiöld
ajánlatára
a
chrizoberillnek ezt a fajtáját alexandritnek
neveztek]
Aleks [Imię męskie pochodzenia greckiego.
Zostało rozpowszechnione w wielu
krajach dzięki średniowiecznej legendzie.
Żeńskim odpowiednikiem imienia Aleksy
jest Aleksja.] – Alex [férfinév az Alexius
vagy Alexis rövidüléséből származik,
amelyek a latinosított Alexander név görög
eredetijére (Alexandrosz) vezethetők vissza.
A név jelentése: istenek császára. Női
változata az Alexia, Alexandra.]
Aleksy [imię męskie pochodzenia greckiego.
Zostało rozpowszechnione w wielu
-
Wersja 01 01 2017.
krajach dzięki średniowiecznej legendzie.
Żeńskim odpowiednikiem imienia Aleksy
jest Aleksja.] – Elek (jelentése: védő)
[vitatott eredetű férfinév, a görög Alexiosz
(Alex) magyar megfelelője, más vélemény
szerint azonban az ismeretlen eredetű régi
magyar Velek személynévből származik]
aleluja, alleluja, haleluja [przyśpiew w pieśniach
wielkanocnych,
wzięty
z
języka
hebrajskiego, w którym halelu-Jah znaczy
dosłownie: „chwalcie Boga!”] – (héber)
halleluja; a zsoltárokban gyakran előforduló
felkiáltás: „Dicsérjétek az Urat!”
Alemanowie, Alamanowie [germański związek
plemienny, od III wieku n.e. dokonujący
najazdów
na
zachodnie
prowincje
cesarstwa rzymskiego] – alemannok [az
Elba középső és alsó folyásánál élő germán
törzsek törzsszövetsége az ókorban, később a
németek egyik nagy etnikai csoportja]
alemański, -a, -ie – alemannalembik [1. naczynie używane dawniej do
destylacji
cieczy;
2. czysta
wódka
wytrawna
otrzymywana
w
takim
naczyniu; 3. w polskiej łacinie kuchennej
alembicus,
pochodzi
z
połączenia
przedimka arabskiego al z wyrazem
greckim ambiks i oznacza naczynie
miedziane, które jeszcze w pierwszej
połowie XIX wieku znajdowało się w
każdym dworze szlacheckim, służąc
gospodyniom do oczyszczania gorzałki, a
niekiedy i innych płynów.] – lombik; kisüsti
pálinka
alembikowy, -a, -e – lombik-; lepárolt, desztillált,
megrostált
Alemet [1. Biblia Warszawska: Synami Bekera
byli: Zemira, Joasz, Eliezer, Elioenaj, Omri,
Jeremot, Abiasz, Anatot i Alemet; wszyscy ci
byli synami Bekera; Biblia Tysiąclecia:
Synowie Bekera: Zemira, Joasz, Eliezer,
Elioenaj, Omri, Jeremot, Abiasz, Anatot i
Alamet; ci wszyscy są synami Bekera; Biblia
Gdańska: A synowie Bechorowi; Zamirai i
Joaz, i Eliezer, i Elienaj, i Amry, i Jerymot, i
Abijasz, i Anatot, i Alamat; wszyscy ci
synowie Bechorowi. (1 Kron. 7.8) — 2.
Biblia Warszawska: Achaz zrodził Jaarę, a
Jaara Alemeta, Azmaweta i Zimriego, Zimri
zaś zrodził Mosę; Biblia Tysiąclecia: Achaz
był ojcem Jary; Jara - Alemeta, Azmaweta i
Zimriego; Zimri był ojcem Mosy; Biblia
Gdańska: A Achaz spłodził Jarę; a Jara
spłodził Alemeta, i Asmaweta, i Zynrego; a
Zymry spłodził Mosę (1 kron. 9:42)] –
Alémet (betakarás, elrejtettség, rejtekhely;
ifjú erő) [1. Béker (1) fia, Benjámin (1)
unokája (1Krón 7,8). 2. Jara fia (1Krón
9,42).]
180
ALENÇON [miasteczko we Francji, w którym w
pierwszej połowie XVII wieku zaczęto
podrabiać
weneckie
koronki.
Ten
przemysł chałupniczy tak szybko się
rozwinął, że z koronek utrzymywało sięi
to dobrze całe miasto z okolicą. Piękne
koronki musiały robić nawet siedmioletnie
dzieci,
a
cena
koronkowego
kołnierzykadochodziła do 2000 złotych
liwrów, co było sumą olbrzymią. Koronka
z Alençon była długo wzorem koronki
francuskiej. Dopiero surowa w obyczajach
i tępiąca zbytek rewolucja francuska
zniszczyła rękodzieło. W latach 1798-1809
liczba koronczarek w Alençon spadła z
siedmiu tysięcy do tysiąca pięcuset.
Niewiele pomógł tu Napoleon, mimo, że
przywrócił do łask dawny przepych.] –
ALENÇON (város Franciaország nyugati
részén, Alsó-Normandia régiójában, Orne
megye székhelye. Alençon XIV. Lajos
uralkodása idején a francia csipkeverés
fővárosa lett.)
Alere flammam [Podsycać ogień] – (lat.) Alere
flammam; tüzet szítani
alergany [farm. leki przeciw uczuleniu (alergii)]
– allergia elleni gyógyszerek
alergen [1. czynnik, substancja wywołująca
alergię; 2. czynnik wywołujący alergię] –
allergén, allergiát kiváltó anyag
alergenny, -a, -e – allergén-; allergiát kiváltóalergia [1. chorobliwa reakcja organizmu na
działanie
pewnych
czynników
lub
substancji; 2. silna, trudna do opanowania
niechęć do kogoś lub do czegoś; 3. med.
uczulenie;
nienormalna,
chorobliwa
reakcja organizmu (np. pokrzywka,
obrzęki, katar) na działanie pewnych
związków chem. (alergenów), zawartych
w
pokarmach,
kurzu
itp.;
por.
idiosynkrazja.]
–
(gör.)
allergia,
túlérzékenység; a szervezetnek a szokásostól
eltérőválasza vmilyen külső behatásra; a
szervezet megváltozott reakcióképessége
idegen anyagok, főként baktériummérgek
ismételt alkalmazására
alergicznie – allergiásan
alergiczny,
-a,
-e
[dotyczący
alergii,
spowodowany alergią, cierpiący na alergię
(np. wysypka alergiczna, alergiczne
dziecko)] – allergiás, allergikus
alergik
[1. człowiek cierpiący na alergię
(uczulenie),
chorobę
alergiczną
(uczuleniową);
uczuleniowiec;
2.
uczuleniowiec,
osoba
uczulona
na
działanie pewnych związków chem.
(alergenów)], alergiczka – allergiában
szenvedő beteg (ffi/nő)
-
Wersja 01 01 2017.
alert [1. stan gotowości do podjęcia akcji
zespołowej, zwykle w organizacjach
młodzieżowych; 2. zob. alarm w zn. 2.;
3. stan międzynarodowego pogotowia
obserwacyjnego w okresach wzmożonej
aktywności Słońca, silnych zaburzeń
magnetycznych itp.] – készenléti állapot
alertowy, -a, -e – készenléti állapottal kapcsolatos
aleście napalili! – hű de sokat füstöltetek!
aleuron [substancje zapasowe gromadzące się w
cytoplazmie dojrzałych nasion roślin] –
aleuron
[raktározó
szövetekben
(sziklevélben,
magban)
előforduló,
tartaléktáplálékul szolgáló fehérjeszemecske]
aleuronowy, -a, -e – aleuronależ (ale) – I. hiszen, de hiszen, hát II. hű, jaj de
ależ! – tyű!; ugyan! dehogy!, hagyd már!
ależ cię zbujał! – de kitolt veled!, ugyan jól
rászedett!
ależ naturalnie – de (hát) természetsen
ależ nie – semmiképpen sem; lehetetlen; egyáltalán
nem (lehetséges)
ależ oczywiście! – hogyne! persze!
ależ się urządził z tą pożyczką! – jól megjárta
ezzel a kölcsönnel
ależ skąd! – dehogy!; ugyan!
ależ szybko wyrywa – de gyorsan menekül
ależ tak! – de igen!, de hogyne!, úgy bizony!, naná!
ależ te jabłka to straszny kwas – szörnyen
savanyúak ezek az almák
ależ to klucha! – (átv.) kövér kis gyerek! micsoda
kis vasgyúró!
ależ to łotr – ez aztán egy gazember!, ezt a
csirkefogót!
ależ to sam ocet! – hiszen ez csupa ecet! (nagyon
savanyú)
alfa [1. nazwa pierwszej litery alfabetu greckiego
Α, α; 2. oznaczenie najjaśniejszej gwiazdy
w danym gwiazdozbiorze] – alfa; a görög
ábécé első betűje (Α, α)
Alfa i Omega * Objawienie [1. Α i Ω - pierwsza i
ostatnia litera klasycznego alfabetu
greckiego; symbol wszechmocy Boga i
Chrystusa jako Stwórcy i Tego, który
wszystko dopełnia. W starożytności był to
znak pisarski, który odczytywano jako
tajemniczą całość i obraz doskonałości,
później jako symbol wszechmocy Boga. 2.
w Biblii określenie Boga; przenośnie:
człowiek wszechwiedzący (Ap 1,8): Jam jest
Alfa i Omega, mówi Pan Bóg, Który jest,
Który
był
i
Który
przychodzi,
Wszechmogący] – alfa és ómega; 1. a görög
abc első és utolsó betűje [isten mint az idő
kezdete és vége, mindennek örökkévaló
teremtője és bevégzője (Jel 1,8)]; 2. Jézus
Krisztusra vonatkoztatva: ő a kezdet és a
181
vég; a Jelenések könyvében Krisztus
szimbolikus neve (Jel 1,8) [A és Ω, alfa és
omega: a görög ábécé első és utolsó betűje,
az első és az utolsó, a kezdet és a vég
szimbóluma. - A Jelenések kv-ében az
Atyaisten (1,8; 21,6), ill. Krisztus (1,12-18,
2,8; 2,13). Az óker. műv-ben és föliratokon
elsősorban Krisztus jelképe, szerepel a
Krisztus-monogrammal, a hallal v. a
kereszttel is. Ritkábban látható Krisztus
alakja v. egy Őt szimbolizáló alak mellett.
Milánóban a katechumenek megjelölésére
szolgált. A niceai zsin. után az arianizmus
elleni tiltakozás jele volt. A 8. sz-tól mindig
Krisztus képéhez kötődik, sokszor egy
felütött kv. lapjain. A kk. után jelentőségét
vesztette, a modern egyhműv. ismét
fölfedezte.] (od alfy do omegi: alfától
omegáig; elejétől végéig, teljesen, egészen)
alfabet [1. zbiór liter pisma używanego w jakimś
języku, ułożonych według określonej
kolejności;
2. uporządkowany
zbiór
znaków jakiegoś systemu znakowego,
odpowiadających
literom
alfabetu;
3. podstawowe
zasady
czegoś
lub
podstawowe informacje o czymś] – (gör.)
alfabétum; ABC, ábécé, ábécéskönyv,
betűrend;
alapfok,
alapfogalmak,
alapismeretek
alfabet Braila, alfabet Braille'a [alfabet dla
niewidomych, w którym litery oznaczone
są za pomocą kombinacji wypukłych
punktów na papierze] – Braille-írás
alfabet fonetyczny [zob. międzynarodowy alfabet
fonetyczny, MAF] – fonetikai ábécé
alfabet głuchoniemych, migany [alfabet, w
którym
każdej
literze
odpowiada
określony układ palców] – süketnéma
ábécé (jelbeszéd)
alfabet grecki – görög ábécé
alfabet Morsesa, alfabet Morse'a [alfabet, w
którym literom odpowiadają kombinacje
długich i krótkich sygnałów lub kropek i
kresek, używany do porozumiewania się
na odległość] – Morze-ábécé
alfabet muzyczny [litery łacińskie (c, d, e, f, g, a,
h) oznaczające w obrębie oktawy kolejne
dźwięki skali diatonicznej] – zenei ábécé [a
zenei ábécé különbözik a normál ábécétől,és
a hangokat a. következőképpen nevezték el:
C D E F G A H C]
alfabet rzymski – takin ábécé
alfabet cerkiewnosłowiański – ószláv ábécé
alfabet więzienny [alfabet, w którym literom
odpowiada określona kombinacja puknięć
wolnych i szybkich] – börtönábécé
alfabetycznie
–
betűrendben,
betűrendbe;
alfabetikusan
-
Wersja 01 01 2017.
alfabetyczny, -a, -e [ułożony według kolejności
liter alfabetu] – alfabetikus, betűrendes,
betűsoros,
ábécérendbe
szedett,
ábécérendben következő
alfabetyczny spis firm – betűrendes cégjegyzék
alfa-ciałko – alfa-részecske; a négyes atomsúlyú
héliumizotóp atommagja; két protonból és
két neutronból álló atommag-csoport
Alfeusz [1. A gdy przechodził, ujrzał Lewiego, syna
Alfeusza, siedzącego przy cle, i rzekł mu:
Pójdź za mną. I wstał, i poszedł za nim (Mar.
2.14); 2. Filip i Bartłomiej, Tomasz i
Mateusz, celnik, Jakub, syn Alfeusza, i
Tadeusz, (Mat. 10:3)] – Alfeus (ezer ember
parancsnoka; váltó; Isten megváltoztatta;
vezető, tanító) [1. Lévi (4), a vámszedő atyja
(Mk 2,14). 2. Jakab (2) apostol atyja (Mt
10,3); valószínűleg azonos "Kleopás"-sal.]
alfine, al fine [do końca (utworu)] – al fine; végig
Alfons [imię męskie pochodzenia germańskiego,
powstałe ze złożenia członów al ("cały")
lub adal ("szlachetny ród") oraz funs
("szybki, chętny, życzliwy").] – Alfonz [a
német Alfonsból képzett férfinév. Elemeinek
jelentése: teljesen (azaz harcra) kész. Női
párja: Alfonzin.]
Alfonsa
[imię
żeńskie
pochodzenia
germańskiego, żeński odpowiednik imienia
Alfons, powstałe ze złożenia członów al
("cały") lub adal ("szlachetny ród") oraz
funs ("szybka, chętna, życzliwa").] –
Alfonzin (Alfonz női változata)
alfons [posp. sutener] – selyemfiú, strici, kitartott
Alfred – Alfréd
Alfreda – Alfréda
al fresco [wym. alfresko], alfresko [zob. fresk w
zn. 1.] – al fresco, falfestés; freskó, alfreskó
(fresk); frissen vakolt felületre festett kép;
csak egyik oldalán színezett és mintázott,
gyenge minőségű textilanyag
alga [zob. glon] – alga, moszat, tengeri hínár
algebra [dział matematyki zajmujący się m.in.
rozwiązywaniem równań zapisanych za
pomocą symboli literowych] – algebra,
betűszámtan; a mennyiségtani műveletek
általánosítása, melynk során a mennyiségeket
az ábécé betűivel jelöljük
algebraicznie – algebrailag
algebraiczny, -a, -e – algebrai
algebraik [specjalista matematyk w zakresie
algebry], algebraiczka – algebrával
foglalkozó matematikus
Algier,
Algieria
(al-Dżaza'ir,
Algierska
Republika Ludowo-Demokratyczna - AlDżumhurijja
al-Dżaza'irijja
adDimukratijja asz-Szabijja) – członek Unii
Afrykańskiej, 11 co do wielkości państwo
182
świata, położone w Afryce północnej nad
Morzem Śródziemnym] – Algéria [Algír
észak-afrikai arab állam, Afrika második
legnagyobb területű országa]
Algier (fr. Alger, arab. ‫[ رئازجلا ةنيدم‬Madinat alDżaza'ir] [to stolica Algierii. Miasto leży w
obszernej
zatoce
nad
Morzem
Śródziemnym, 800 km od Marsylii.] –
Algír [Algéria fővárosa és egyben
legnagyobb városa. (Alger, Algier <fr.>, AlJazair, El-Djesair, El-Dzsezair <arab>). Az
arab név jelentése: sziget.]
Algierczyk, Algierska – algiri
Algierka (obywatelka Algierii) – algériai nő
algierka [okrycie męskie wierzchnie, dość
krótkie, zastępujące w XIX wieku płaszcz.
Nazwa, podobnie jak nazwa burnusów
pochodzi z Algierii, gdzie Beduini używali
takiego odzienia.] – (daw) rövid férfi
felsőkabát
algierski, -a, -ie [dotyczący Algierii lub Algieru]
– algíri
Algol – (z ang. Algorithmic Language) [1. jeden z
pierwszych języków programowania; 2.
język programowania, który odegrał
ważną rolę w historii informatyki.
Wpłynął istotnie na kształtowanie się
innych języków, w tym Pascala. Od
momentu powstania przez około 20 lat
Algol (lub jego dialekty) był de facto
standardem
opisu
algorytmów
w
publikacjach
naukowych
i
podręcznikach.] – ALGOL (angolul:
ALGOrithmic Language, magyarul kb.
algoritmikus nyelv) [imperatív programozási
nyelv, melyet az 1950-es években fejlesztett
ki
egy
európai
és
amerikai
számítástechnikával foglalkozó tudósokból
álló bizottság, többek közt azzal a céllal,
hogy kijavítsák a FORTRAN egyes hibáit.
Eredetileg
IAL-nak
nevezték
el
(International Algorithmic Language), de ezt
a rövidítést elvetették. Három fő változata
-
Wersja 01 01 2017.
van: az ALGOL 58, az ALGOL 60 és az
ALGOL 68, ezek közül az ALGOL 60 a
legismertebb. A cikk további részében főként
erről lesz szó.]
algorytm [1. mat. ściśle określony ciąg czynności,
których
wykonanie
prowadzi
do
rozwiązania jakiegoś zadania; 2. określony
sposób rozwiązania jakiegoś problemu,
składający się z ciągu następujących po
sobie czynności (lub instrukcji); 3. w
matematyce oraz informatyce skończony,
uporządkowany
ciąg
jasno
zdefiniowanych czynności, koniecznych do
wykonania pewnego rodzaju zadań. Słowo
"algorytm"
pochodzi
od
starego
angielskiego
słowa
algorism,
oznaczającego wykonywanie działań przy
pomocy liczb arabskich (w odróżnieniu od
abacism - przy pomocy abakusa), które z
kolei wzięło się od nazwiska, które nosił
Muhammad ibn Musa al-Chuwarizmi (‫وبأ‬
,(‫محمد ب ن مو سى ال خوارزمي‬
‫ع بد هللا‬
matematyk perski z IX wieku] –
algoritmus;
azonos
típusú
feladatok
megoldási szabályainak elrendezése egymást
követő lépésekbe [eredetileg Abdallah
Mohamed
Muza
Alkhvarizmi
arab
matematikus
számolási
módszere];
algorythm - algoritmus, számtani képlet
[pontosan
meghatározott
szabályok,
utasítások együttese egy bizonyos probléma
megoldásához]
algorytm probabilistyczny albo randomizowany
[to algorytm który do swojego działania
używa losowości. W praktyce oznacza to
że implementacja takiego algorytmu
korzysta przy obliczeniach z generatora
liczb losowych. Główną zaletą algorytmów
probabilistycznych w porównaniu z
deterministycznymi jest działanie zawsze
w "średnim przypadku", dzięki czemu
złośliwe dane wejściowe nie wydłużają
jego działania. Formalnie efektywność
takiego algorytmu jest zmienną losową
określoną na przestrzeni możliwych
losowych ciągów. Wartość oczekiwana
takiej
zmiennej
nazywana
jest
oczekiwanym czasem działania. Przypadek
pesymistyczny jest zwykle na tyle mało
prawdopodobny, że można go pominąć w
analizie.] – valószínűségszámítási algoritmus
algorytmicznie – algoritmikusan
algorytmiczny, -a, -e – algoritmusos
alherunt [włókno, tkanina z szychu, inaczej
nędzą zwana] – (dawno) rost, szál,
szövőrost, növényrost; szövet, ruhaanyag
Ali Baba [bohater baśni "Ali Baba i
40 rozbójników" ze zbioru "Baśnie z
tysiąca i jednej nocy"] – Ali baba (mesehős:
183
„Ali baba és a 40 rabló” az Ezeregy éjszaka
meséi gyűjteményből)
alliance (sojusz; przymierze, koligacja, alians) –
(fr.) alliance; szövetség [Star Alliance –
sojusz 21 dużych linii lotniczych założony
14 marca 1997 r. Główną linią sojuszu jest
niemiecka
Lufthansa
=
(angol;
„csillagszövetség”) a világ legnagyobb,
légitársaságokat
tömörítő
szövetsége,
amelynek tagjai többek között az alábbi
területeken kooperálnak egymással.]
European
Evangelical
Alliance
Europejskie Przymierze Ewangelickie =
(ang.) European Evangelical Alliance
(EEA); Európai Evangéliumi Szövetség
[1851-ben a pápás törekvések elhárítására
alakult Evangéliumi Alliansz – Evangéliumi
Szövetség. Utóbb felekezetközi protestáns,
pietista jellegű mozgalommá vált. Mai fő
tevékenysége a minden esztendő elején
világszerte megrendezett alliansz-imahét.]
Hungary (AMES) *. Hungarian Evangelical
Alliance - Aliansz Magyar Evangéliumi
Szövetség - Hungary (AMES) [a
legkorábban
megalapított
keresztény
egységtörekvés szervezet Magyarországon.
A magyar Aliansz létrehozására 1936-ban
került sor Budapesten a Magyarországi
Metodista Egyház akkori központjában (VI.
ker. Felsőerdősor u. 5.). A szövetség tagjai
elsősorban az evangéliumi hitvalló egyházak
és közösségek soraiból kerültek ki, akik
azonosulni tudtak a reformáció sarkalatos
igazságaival, nevezetesen: a Szentírás isteni
ihletettségéről és tekintélyéről, az emberi
természet romlottságáról, a Krisztusban
történt megváltásáról, az egyedül hit által
való megigazulásról szóló alapigazságaival.]
aliancki, -a, -ie – szövetségi, szövetséges
alians [sojusz między państwami, stronnictwami
lub organizacjami] – (fr.) alliance;
szövetkezés, szövetség, egyesítés, elegyítés
(przymierze, sojusz)
aliant [1. sprzymierzeniec, sojusznik; 2. w I
wojnie światowej: każde z państw
walczących z państwami centralnymi;
podczas II wojny światowej: każde z
państw
koalicji
antyhitlerowskiej],
aliantka
–
alliált,
szövetséges
(sprzymierzeniec,
sojusznik);(
alialci)
alliáltak, szövetségesek, társak
alias [1. inaczej (zwany), np. Janina Pietrzak
alias
Anna
Piotrowska;
2. inny
identyfikator użytkownika komputera,
konta lub inny adres sieciowy określający
ten sam obiekt; 3. kiedy indziej; w innym
miejscu] – (lat.) alias; eredeti v. igazi nevén,
azaz, másképpen; vagy pont ellenkezőleg:
csúfnevén, alkalmi nevén
-
Wersja 01 01 2017.
Alias
[1. Nazwa umowna, pseudonazwa,
pseudonim; 2. zamiennik, pseudonim,
nazwa zastępcza, stosowany głównie dla
uatrakcyjnienia nazwy domenowej strony
www, lub adresu e-mailowego, bądź dla
ukrycia adresu źródłowego] – (informatika)
1. alias [Az alias segítségével lehet adni egy
táblának vagy egy oszlopnak egy másik
nevet, egy álnevet. Ez akkor lehet nagyon
hasznos számunkra ha egy nagyon összetett
és nagyon hosszú a táblán vagy táblákon
dolgozunk.
Az
átnevezés
csak
átmenetiváltozás, és a tábla tényleges nevét
nem változtatja meg az adatbázisban. Az
Alias név bármi lehet de álltalában célszerű
valami rövid és egyszerű nevet használni.]; 2.
Saját domain név - Alias név
aliasing (schodkowatość) – (ang.) aliasing [Az
aliasing jelensége abból áll, hogy ha a
Nyquist-frekvencia
feletti
jeleket
mintavételezünk,
akkor
a
diszkrét
jelsorozatban ezek a frekvenciák átalakulnak
alacsonyabb frekvenciákká – ami nem
túlságosan kellemes, hiszen ezek az
alacsonyabb
frekvenciaösszetevők
nem
voltak meg az eredeti folytonos jelben, tehát
torzításként, idegen jelként jelentkeznek.]
aliaż
[1. połączenie
różnorodnych
pojęć,
właściwości, stylów itp.; 2. daw.; zob. I
stop] – ötvözet
alibi [1. dowód, że podejrzany nie był w miejscu
przestępstwa
w
chwili,
kiedy
je
popełniono;
2. powód
podany
dla
wytłumaczenia się z czegoś; 3. Gdzie
indziej] – (lat.) alibi, máshollét (jog); annak
a bizonyítása v. bizonyítéka, hogy a terhelt a
bűntett elkövetésének pillanatában más
helyen tartózkodott
Alicja [imię żeńskie, pochodzenia niejasnego.
Łączone z pochodzeniem anglosaskim
bądź
starogermańskim.
Znaczenie
niejasne, najczęściej uchodzi za angielską
formę niemieckiego imienia Adelajda
(kobieta o szlachetnym usposobieniu). Jest
kojarzone również z starogermańską
formą imienia Adalheidis, Adelheid (adal
– szlachetny, wspaniały oraz heid –
rodzaj)] – Alicia, Alice, Aliz [Aliz női név
az Alice névből ered, ez viszont az Adelheid,
Alexandra és Elisabeth női nevek önállósult
beceneve angolul és franciául. Korábban
magyarul is Alice formában írták, sőt, így is
ejtették. Rokon név: Eliz.]
alić, aliści [I daw. spójnik wyrażający
przeciwieństwo, kontrast lub odmienne
ujęcie
treści;
II
daw.
partykuła
wzmacniająca,
wyrażająca
zwykle
odmienność, np. Aliści już w pierwszym
starciu ponieśli klęskę.] – hiszen, mégis; ez,
az, éppen
184
Alimenta cum vita finiuntur [1. obowiązek
świadczenia alimentów ustaje wraz z
końcem życia. 2. alimenty kończą się wraz
z życiem.] – (lat.) Alimenta cum vita
finiuntur; a támogatások az élettel együtt
érnek véget
Aliena nobis, nostra plus aliis placent [Cudze
bardziej podoba się nam, nasze innym] Aliena nobis, nostra plus aliis placent; a
másé jobban tetszenek nekünk, a mienk meg
másoknak. (Publilius Syrus)
Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt
[cudze błędy/winy mamy na oku, nasze
poza nami; W oku bliżniego żdżbło
widzisz, we własnym nie dostrzegasz belki
(Seneka) (Seneka)] – Aliena vitia in oculis
habemus, a tergo nostra sunt […vicia in
okulisz habémusz…nosztra szunt] – ‘Más
hibáit szemünk előtt, a magunkéit hátunk
megett hordjuk’. [Latin aforizma Seneca A
haragról című művéből (II.28.6)]
Aliena vitia quisque reprehendi mavult [Każdy
woli, aby potępiano cudze wady (nie jego)]
– (lat.) Aliena vitia quisque reprehendi
mavult; minden hibát inkább másra hárítanak
alienacja [1. stan osoby, która utraciła więź ze
środowiskiem, w którym żyje; 2. filoz.
proces, w którym pewne wytwory
działalności ludzkiej odrywają się od
swych twórców i podporządkowują ich
sobie; 3. przeniesienie prawa własności na
inną osobę] – (lat.) alienáció, elidegenítés
alienacja umysłowa – elmezavar
alienacyjny, -a, -e – alienációs, elidegenítési
Alienis delectari malis – voluptas inhumana. [Cieszyć się z cudzego nieszczęścia to
radość nieludzka.] – (lat.) Alienis delectari
malis – voluptas inhumana; más kárán
örvendezni kegyetlen élvezet (legszebb öröm
a káröröm)
Alienius dolus nocere alteri non debet – Nikogo
nie powinien obciążać cudzy podstęp –
(lat.) Alienius dolus nocere alteri non debet
alienować [1. powodować utratę więzi z własnym
środowiskiem;
2. przenosić
prawo
własności na inną osobę] – elidegeníteni,
kisajátítani
alienować się [stawać się obcym w danym
środowisku] – elidegenedni, kisajátítódni
Alienumaes homini ingenuo acerba est servitus
[dla człowieka zacnego dług jest gorzką
niewolą] – Alienumaes homini ingenuo
acerba est servitus; a becsületes embernek az
adósság keserves rabság
aligator [drapieżny gad różniący się od
krokodyla krótszym i szerszym pyskiem]
– (sp.) alligátor (Amerikában és Ázsiában
élő krokodilfajta) [Nagyon hasonlít a
-
Wersja 01 01 2017.
krokodilhoz,
de
orra
szélesebb,
lekerekítettebb. Érdekességük, hogy a
tojásaikból kikelő utódok neme attól függ,
hogy milyen melegben voltak a tojások, a
lerakást követő 2. és 3. héten.]
Alii sementem faciunt, alii metunt [Kto inny
sieje, kto inny zbiera] – (lat.) Alii sementem
faciunt, alii metunt; aki másnak vet, az
másnak arat
Alija (hebr. ֹ‫עְיי‬, dosłownie: wstąpienie)
[żydowska imigracja do Palestyny, a po
1948 roku do współczesnego państwa
Izrael. Tak Żydzi określają "powrót do
ojczyzny swoich ojców".] – (héb.) aliya
visszavándorlás Izraelbe; Aliyah (ֲָָ‫)ָל‬
Izrael földjére, illetve 1948 óta Izrael
államba történő zsidó bevándorlást jelenti.
[Ellentétére, az onnan történő kivándorlásra a
jerida szót használják. Bárki jogosult az
alijára akinek legalább egy zsidó nagyszülője
van.]
alikwot [ton składowy dźwięku decydujący o
jego barwie] – felhang
alimenta, alimenty [1. z łac. alimentum, żywność,
oznaczają wszystko, co jest koniecznem do
należytego utrzymania życia człowieka,
zatem: pokarm, odzież, mieszkanie i.t.d.;
2. obowiązkowe świadczenie pieniężne na
rzecz tych osób z rodziny, które nie są w
stanie utrzymać się same] – alimentáció,
alimentum; élelmezés, táplálás; táplálkozás,
adagolás, etetés, betáplálás; tartásdíj,
segélyezés, életjáradék; nőtartás
alimentacja [1. płacenie alimentów; 2. zasilanie
rzek bądź jezior wodą pochodzącą z
deszczu, topnienia śniegu i lodowców,
także z wód gruntowych i źródeł] –
alimentáció;
élelmezés,
táplálás;
tartásdíjfizetés
alimentacyjny, -a, -e – alimentációs
alimentować – élelmezni, táplálni; tartásdíjat
fizetni vkinek
Alina [imię żeńskie pochodzenia germańskiego,
powstałe jako forma pochodna od
Adelajda, Adelina.] – Alina
Alinka, Ala – az Alina beceneve
Alios iam ego vidi ventos, aliasque procellas
[Alios ego vidi ventos] (Cicero) – Alios iam
ego vidi ventos, aliasque procellas; ‘Láttam
már más szeleket, és más viharokat is’.
[Latin szólás Cicerótól (Piso ellen); értelme:
‘kiálltam
én
már
nagyobb
megpróbáltatásokat is’. Gyakran idézik
rövidebb formában: Alios ego vidi ventos.]
Alit lectio ingenium [czytanie karmi umysł
(Seneka)] – Alit lectio ingenium
185
Aliter in theoria, aliter in praxi (łac.) – Aliter in
theoria, aliter in praxi; Más az elmélet, és
más a gyakorlat.
aliteracja [(z łac. ad + litera) to powtórzenie w
celach ekspresywnych jednej lub kilku
głosek na początku lub w akcentowanych
pozycjach kolejnych wyrazów tworzących
zdanie lub wers]
alliteráció, betűrím;
versben, ritkábban prózában két v. több
egymás után következő szó kezdőhangjának
egyezése
Alitur vitium vivitque tegendo [wada podrasta i
życie jej jest podtrzymywane, gdy jest w
ukryciu] – (lat.) Alitur vitium vivitque
tegendo
Aliud clausum in pectore, aliud in lingua
promptum habent. [Ludzie mają co
innego w sercu, co innego na języku.
(Salustiusz)] – (lat.) Aliud clausum in
pectore, aliud in lingua promptum habent;
Az embernek más van a szívében, és más a
nyelvén (Sallustius)
Aliud est facere, aliud est dicere. [Co innego jest
dotrzymać słowa, co innego obiecać.] –
(lat.) Aliud est facere, aliud est dicere; mást
mondani és mást csinálni (könnyű mondani,
nehezebb megtenni.)
Aliud ex alio malum gignitur. (łac.) – Aliud ex
alio malum gignitur. - Egyik baj szüli a
másikat. (Terentius)
Alius est Amor, alius Cupido [Co innego miłość,
co innego namiętność.] – (lat.) Alius est
Amor, alius Cupido; más a szerelem és más
a szenvedély
alizaryna [(czerwień alizarynowa, 1,2-dihydroksy9,10-antrachinon) organiczny związek
chemiczny z grupy chinonów pochodna
antrachinonu,
barwnik
hydroksyantrachinonowy
o
wzorze:
C14H8O4. Nierozpuszczalna w wodzie.]
(arab) alizarin;
a buzérgyökér vörös
festékanyaga, ill. antracénból mesterségesen
előállított vörös festőanyag
aljenacja, alienacja [z łac. alienare, odmienić,
odwrócić. W języku prawniczym tak się
nazywa akt, przez który właściciel
pozbywa się rzeczy do niego należącej, a
posiadaczem jej staje się kto inny. 2.
Alienacja (wyobcowanie) (łac. alienus,
alienum - obcy, cudzy) - poczucie izolacji
od społeczeństwa, nieutożsamianie się ze
społecznością lokalną i ponadlokalną,
utrata
tożsamości
jednostki
charakterystyczna dla dużych ośrodków
miejskich
w
społeczeństwach
przemysłowych
i
poprzemysłowych
(postindustrialnyc) oraz dla sytuacji
migracji zarobkowej.] – (lat.) alienáció;
változtatás,
megváltoztatás;
módosítás;
-
Wersja 01 01 2017.
elfordítás,
megfordítás,
visszafordítás;
elidegenítés
alka (a. krzywonosa) (Alca torda) [średni ptak
morski z rodziny alk] – alka (Alca torda [) a
madarak (Aves) osztályának a lilealakúak
(Charadriiformes) rendjéhez, ezen belül az
alkafélék (Alcidae) családjához tartozó Alca
nem egyetlen faja]
alkali [śrdw.łac. alcali 'potaż' z arab. al-kili] –
(arab al-qaly) alkali [al kali: hamuzsír], lúg
(ług, zasada)
alkalia [są to roztwory wodorotlenków litowców
i wapnia (wykazujące działanie żrące)
oraz węglanów: sodu, potasu, amonu, a
także
roztwór
amoniaku
(woda
amoniakalna).
Posiadają
odczyn
zasadowy] – (arab) alkáliák; az alkáli fémek
és alkáli földfémek lúgos hatású hidroxidjai
és karbonátjai; az alkálifémek oxidjai és
hidroxidjai
alkaliczny, -a, -e [chem. zasadowy, ługowy,
zawierający alkalia, wodorotlenki metali
alkalicznych; mocne zasady, ługi; tlenki i
węglany tych metali] – lúgos, alkalikus;
lúgos hatású
alkaloid, alkaloidy – alkaloid; növényi eredetű,
bázisos természetű, erős élettani hatású
szerves vegyület
alkaloidy [śrdw.łac. alcali 'potaż' z arab. al-kili
'jp.;
zasadowe
związki
organiczne
zawierające azot, zazw. pochodzenia
roślinnego,
trujące,
narkotyzujące,
lecznicze (np. morfina, atropina, kofeina,
kokaina,
nikotyna,
strychnina)]
–
alkaloidák;
az
alkáliákhoz
hasonló
viselkedésű, szenet, hidrogént, nitrogént és
legtöbbször oxigént is tartalmazó, akár
növényi eredetű, akár mesterségesen
előállított,
feltűnő
fiziológiai
hatású
heterociklikus bázisok
alkan [związek organiczny, występujący w gazie
ziemnym, ropie naftowej] – alkán
alkanowy, -a, -e – alkánalkany (łańcuchowe węglowodory nasycone,
parafiny od łac. parum affinis- mało
reaktywne) [organiczne związki chemiczne
zbudowane wyłącznie z atomów węgla i
wodoru, przy czym atomy węgla połączone
są ze sobą wyłącznie wiązaniami
186
pojedynczymi. Według obowiązującej
systematyki IUPAC łańcuchy atomów
węgla w cząsteczkach alkanów mogą być
zarówno proste, jak i rozgałęzione, jednak
nie mogą tworzyć zamkniętych pętli.
Alkanami nie są zatem cykloalkany, zaś
ogólny wzór sumaryczny alkanów ma
postać
CnH2n+2.Grupa
alkanów,
uszeregowana według długości łańcucha
węglowego, stanowi szereg homologiczny
alkanów.] – alkánok [telített szénhidrogének
egyik csoportját alkotják (a másik csoport a
gyűrűt tartalmazó cikloalkánok). Nyílt láncú
vegyületek, lehetnek elágazó és el nem
ágazó szénláncúak. A szénatomok bennük
csak σ(szigma)-kötésekkel kapcsolódnak
egymáshoz,
hozzájuk
hidrogénatomok
kapcsolódnak, ezek telítik a szénatomok
fennmaradó vegyértékeit. Reakciókészségük
kicsi, innen származik a paraffin nevük
(parum affinis = kis reakciókészség). Egy
paraffinnál
az
eggyel
nagyobb
szénatomszámú paraffin a szénatomon kívül
két hidrogénatommal tartalmaz több atomot.
Egymástól csak egy -CH2- (metilén-)
csoportban különböznek, az alkánok
homológ sort alkotnak. Általános képletük:
CnH2n+2.
A
háromnál
nagyobb
szénatomszámú alkánoknál fellép az
izoméria jelensége.]
alkeny [organiczne związki chemiczne z grupy
węglowodorów nienasyconych, w których
występuje jedno podwójne wiązanie
chemiczne między atomami węgla (C=C).
Razem ze związkami, które posiadają dwa
lub więcej wiązań podwójnych (polienami,
takimi jak dieny, trieny itd.) oraz z
analogami
pierścieniowymi
(cykloalkenami i cyklopolienami) tworzą
grupę olefin. Mają więcej izomerów oraz
są też bardziej aktywne niż alkany. Wraz
ze zwiększającą się długością łańcucha
węglowego maleje ich reaktywność.
Można je otrzymać z ropy naftowej, a w
laboratorium w
reakcji
eliminacji
fluorowca z halogenków alkilowych lub
przez dehydratację alkoholi. Ich wzór
ogólny to CnH2n.] – alkének [olyan telítetlen
szénhidrogének, amelyekben egy vagy több
szén-szén kétszeres kötés található. Régies
olefin nevük onnan származik, hogy a kisebb
rendszámú alkének halogének addíciójával
olajszerű
termékké
alakultak.
A
legegyszerűbb alkén az etén. A molekulában
lévő szénatomok közti kettős kötések száma
szerint léteznek mono-, di-, triolefinek. Az
egy kettős kötést tartalmazó alkének
homológ sort alkotnak. Általános képletük:
CnH2n. Léteznek gyűrűs olefinek is, ezek
neve cikloalkán vagy cikloolefin.]
-
Wersja 01 01 2017.
alkiermes, alkermes [arab. al-kirmiz, 1.Wyraz
ten pochodzi z arabskiego, a oznacza
gatunek robaczków czerwonych, do
których i czerwiec polski należy. 2.
(botanika)
Phytolacca:
roślina
z
rodz.szkarłatkowatych uprawiana ze wzgl.
na jagody dostarczające barwnika do win;
fitolakka amer., bot. roślina, której jagód
używano dawn. do barwienia win; 3. zool.
owad czerwiec; dawn. barwnik czerwony z
owadów czerwców a. z soku jagód
fitolakki; olejek a. proszek z owadów
czerwców,
stosowany
dawn.
na
wzmocnienie. 4. (gastronomia) alkermes;
czerwony likier; 5. (botanika) szkarłatka;
6.
(chemia)
czerwony
barwnik
otrzymywany z owadów czerwców] – (bot.)
Amerikai alkörmös (Phytolacca americana);
(dawno) vörös színű bogár és a belőle nyert
festőanyag; (gastr.) vörös likőr
alkierz, alkowa, alkowka [1. (niem. "Auslucht",
"Erker" - wykusz); izba narożna,
kwadratowa lub prostokątna, wydzielona
w bryle budynku lub dobudowana do
niego, wystająca przed lico, przykryta
osobnym dachem; 2. alkierz, alkierzyk, z
niemieckiego Erker, izdebka, pokoik mały
ustronny boczny, gabinecik.] – (ném.
Auslucht; északnémet: Utlucht) alkóv
(francia alcove, arab al-kube), beboltozott
fülke); fülke, hálófülke, kis szoba
alkohol,
alkohole
[związki
organiczne
zawierające jedną lub więcej grup
hydroksylowych połączonych z atomem
węgla w hybrydyzacji sp3.W języku
potocznym przez "alkohol" rozumie się
zazwyczaj alkohol etylowy (etanol), a
napoje alkoholowe to napoje zawierające
właśnie ten alkohol.] – alkohol, alkoholok
(C2H5OH) hidroxil-csoportot tartalmazó
szénhidrogén; [Az etil-alkohol szerves,
színtelen, illékony, kellemes illatú, égető ízű,
gyúlékony folyadék.
"Alkohol" alatt
rendszerint csak az etil-alkoholt (etanolt)
értjük, bár ebbe a családba kémiailag számos
más anyag is beletartozikcukor és
keményítőtartalmű
szerves
anyagokból
alkoholos erjedés útján, vagy acetilénből
mesterségesen készítve áll elő]; szesz,
szeszes ital; borszesz
alkohol bezwodny – tiszta alkohol
alkohol etylowy – (gör.+arab) aethylalcohol,
etilalkohol; borszesz, alkohol (CH3CH2OH =
C2H5OH); etanol; égető ízű folyadék
alkohol fenylowy – fenil alkohol
alkohol karbidowy – karbidból gyártott alkohol
alkohol metylowy lub metanol [znany także pod
nazwami zwyczajowymi spirytus drzewny
i karbinol – najprostszy, trujący dla
187
człowieka, związek organiczny z grupy
alkoholi o wzorze CH3OH. Został odkryty
w 1661 przez Roberta Boyle'a.] – metanol
(metil-alkohol,
faszesz, CH3-OH) [a
legegyszerűbb telített alkohol (az alkoholok
homológ sorának első tagja). A faszesz
(triviális) elnevezés abból adódik, hogy
korábban száraz fa lepárlásával állították elő,
bár a faecet desztillálásával, függően a
készülék minőségétől, metil-alkoholon kívül
metil-acetát, aldehid és némi etil-alkohol is
keletkezik.]
alkohol obsolutny – tiszta alkohol, abszolut
alkohol
alkoholiczka – iszákos nő
alkoholiczny, -a, -e – szeszes, szesz tartalmú,
alkoholos
alkoholik [człowiek uzależniony od alkoholu,
chory na alkoholizm]; alkoholistka –
alkoholista, iszákos (ffi/nő); szeszes italokat
rendszeresen és mértéktelenül fogyasztó
személy; az alkoholizmus rabja; betegesen
iszákos (ffi/nő)
alkoholizm [inaczej uzależnienie od alkoholu,
toksykomania alkoholowa lub choroba
alkoholowa (łac. alcoholismus habitualis,
alcoholismus chronicus) – choroba
polegająca na utracie kontroli nad ilością
wypijanego alkoholu.] – alkoholizmus,
iszákosság; a szeszesitaloknak állandóan
nagy mennyiségben való fogyasztása; ennek
kóros szenvedélye; [walka z alkoholizmem:
alkoholizmus
elleni
harc];
heveny
alkoholmérgezés
alkoholizm przewiekły – idült alkoholizmus
alkoholizować [1. nasycać napój alkoholem; 2.
zachęcać do spożywania alkoholu,
doprowadzać do jego nadużywania]–
alkoholizálni, részegeskedni
alkoholometr [przyrząd do mierzenia stężenia
alkoholu
etylowego
w
roztworach
wodnoalkoholowych; alkoholomierz] –
alkoholmérő, szeszmérő
alkoholomierz [przyrząd do mierzenia stężenia
alkoholu
etylowego
w
roztworach
wodnoalkoholowych; alkoholometr] –
szeszfokoló
alkoholowy, -a, -e [związany z alkoholem (np.
napój alkoholowy, upojenie alkoholowe)]
– alkoholos; szeszes
alkomat, alkotest [przyrząd do badania
zawartości alkoholu w organizmie na
podstawie wydmuchiwanego z płuc
powietrza] – alkohol szonda, szonda
alkomatowy, -a, -e – alkohol szondaalkon [alkoholik] – [Słowniczek języka śląskiego]
alkoholista, iszákos
-
Wersja 01 01 2017.
Alkoran, Koran [święta księga islamu
obejmująca: naukę Mahometa, zbiór
podstawowych przepisów religijnych i
prawnych
oraz
nakazy
moralne
muzułmanów; Koran] – Alkorán, Korán; a
mohamedán szentírás
alkówa (alkierz) [(dawno) alkowa, alkówka,
alkoba. Pierwotnie z wyrazu arabskiego
alkob-bat, namiot sypialny lub al-kubba,
sklepienie t. j. izdebka sklepiona, powstał
hiszpański wyraz alcoba, a z hiszpańskiego
francuski alcove.] – alkóv [a spanyol
„alcoba”, arab al cubbe = üres
kifejezésekből],
hálófülke,
vak-szoba;
ablaktalan kisebb helyiség egy nagyobb
szoba részeként
All animals are equal, but some animals are
more equal than others. [Folwark
Zwierzęcy (tytuł oryginału: Animal Farm)
– powieść angielskiego dziennikarza i
pisarza
George’a
Orwella,
przedstawiająca zwierzęta hodowlane,
które wygnały ludzi i zaczęły same rządzić
folwarkiem.] – All animals are equal, but
some animals are more equal than others [ol
enimelzár íkval bat szam enimelzár mór íkval
den aderz] – ‘Minden állat egyenlő, de egyes
állatok egyenlőbbek a többinél’. [Híres angol
aforizma Orwell Állatok farmja című
antikommunista szatírájából.]
All my possessions for a moment of time.
[Wszystko co posiadam za jedną chwilę
życia. (Królowa Elżbieta I Wielka)] – All
my possessions for a moment of time [olmáj
pozesnz fore mómentav tájm] – ‘Minden
tulajdonomat egy percnyi időért’. [I. Erzsébet
angol királynő utolsó szavai.]
All that is human must be retrograde if it does
not advance. [Edward Gibbon (17371794)] – All that is human must be
retrograde if it does not advance [ol detiz
júmen masztbi ritrogréjd ifit daznt edvánsz] –
‘Minden emberi hanyatlik, ami nem lép
előre’. ]Angol axióma Gibbon A római
birodalom hanyatlása és bukása című
művéből.]
All the world's a stage, - And all the men and
women merely players: They have their
exits and their entrances. (ang.) = Świat
jest teatrem, aktorami ludzie, - Którzy
kolejno wchodzą i znikają. [Autor:
William Szekspir, Jak wam się podoba?
(ang. As You like It?), akt II, 7; tłum. Leon
Ulrich] – All the world’s a stage, / And all
the men and women merely players [olde
vörldze sztéjdzs end olde menend vimin mírli
pléjerz] – ‘Színház az egész világ, / És
színész benne minden férfi és nő’ (Szabó
188
Lőrinc
fordítása).
[Angol
szállóige
Shakespeare
Ahogy
tetszik
című
vígjátékából (II.7); a két kezdő sor a mélabús
Jaques hosszú tirádájából, amelyben a
hasonlatot részletesen kifejti; ennek is
leginkább a kezdetét szokás önállóan idézni
(All the world’s a stage). Az emberi élet
mint egy színjátékban eljátszott szerep
egyébként ókori eredetű toposz.]
alla (np. alla polacca) [w stylu (w sposób polski)]
– (zene) alla, vmi szerint [alla breve: „a
brevis szerint“ félkotta ütemegységű; alla
turca: törökösen]
alla turca [po turecku] – alla turca; törökösen
allargando [rozwlec; rozszerzając] – (zene)
allargando; lassúbbodva; elnyújtani (időben);
szétszórni, szétszakítani
allegramente [1. określenie wykonawcze:
radośnie, 2. ochoczo, wesoło, żywo] –
(zene) allegramente; vígan, élénken, frissen
allegretto [1. utwór muzyczny lub jego część
wykonana w dość szybkim tempie; 2.
żwawo (tempo muzyczne) 3. żwawy (o
tempie muzycznym); 4. ruchliwie; 5. dość
żywo (nieco wolniej niż "allegro"); ilość
jednostek metrycznych na minutę (BPM):
120 – 132] – allegretto; (zene) kissé gyorsan,
élénken (adandó elő); gyorsacskán
allegro (oznacza wesoło, ruchliwie) [1. określenie
wykonawcze: wesoło, prędko, żwawo 2.
szybki, żwawy (o tempie muzycznym); 3.
utwór muzyczny lub jego część wykonana
w szybkim tempie; 4. ruchliwie, wesoło;
ilość jednostek metrycznych na minutę
(BPM): 120 – 168; 5.. Jest to określenie
szybkiego tempa. 6. określenie tytułowe
samodzielnego utworu instrumentalnego,
np. pierwszej części sonaty (tzw. allegro
sonatowe), symfonii, kwartetu, koncertu
itp., utrzymywanej w tempie allegro] –
allegro; (zene) gyors ütemben írt zenemű,
ill. nagyobb zenemű ilyen tétele; vidáman,
gyorsan, élénken (adandó elő)
allegro con brio [wym. allegro kon brijo] [muz.
szybko i z werwą] – allegro con brio;
élénken, gyorsan, hévvel (adandó elő)
allegro con moto [wym. allegro kon moto] [muz.
szybko, ruchliwie] – allegro con moto;
gyorsan, mozgékonyan
allegro, ma non troppo [muz. umiarkowanie
szybko] – (ol) allegro, ma non troppo; (zene)
nem túlságosan gyorsan (adandó elő)
allegro maestoso [wym. allegro maestozo] [muz.
szybko i z powagą] – allegro maestoso;
gyorsan és méltósággal
allegro moderato [muz. umiarkowanie szybko] –
allegro moderato; mértéktartóan gyorsan
-
Wersja 01 01 2017.
allegro prędko [ruchliwie, wesoło] – élénken,
vidáman
alleluja (chwalcie Pana) [1. chrześcijańskie
wezwanie do wiernych o złożenie hołdu
Bogu jako wyrazu radości; 2. wyraz
spotykany najczęściej w Psalmach] –
(héber) [Hallelu Jah: magasztaljátok az Urat]
alleluja, halleluja; dicsérjétek az Urat!;
örvendezzetek;
örömujjongás;
(mówić
alleluję) allelujázni, ujjongani, örvendezni
[az evangélium előtti rövid vers; örömkiáltás,
ujjongás]
allemande [czytaj: alMĄD] [dawny taniec
dworski
o
umiarkowanym
tempie
wywodzący się z Niemiec; almanda,
almand] – allemande [páros ütemű, lassú
német néptánc. Régi szvitzenében nyitó vagy
II. tétel]
Allis ne feceris, quod tibi fieri non vis (łac.) –
(lat.) Allis ne feceris, quod tibi fieri non vis;
Azt, amitől rettegsz magad is, mással se
tegyed meg.
alloiosis [1. Rzeczownik alienus oznacza
cudzoziemca. Łacińskie alienatio jest
kalką greckiego alloiosis, którą dla
potrzeb swojej Piotr Domeracki doktryny
kontemplacji
utworzył
Aureliusz
Augustyn. 2. Alloiosis in the Christology of
Zwingli] – alloiosis [Felcserélés, átváltás a
beszédben; Zwingli és Kálvin szerint puszta
nyelvi fordulat, ha a biblia 1. Krisztusra
vonatkoztat olyasmit, ami az emberi
természet vonása (Lk.24,26) 2. ha Krisztus
egyik természetének tulajdonít valamit, ami
valójában a másik természetre értendő
(Jn.6,55). A Formula Concordiae rámutat (a
VIII.cikkében) ennek a felfogásnak a súlyos
következményeire.]
Allon, Bachut (dąb płaczu; ‘okazałe drzewo’)
[pod tym dębem pochowano piastunkę
Rebeki - Deborę] – bibliai tölgyfa [amikor
Debora, Rebekka dajkája meghalt és Bétel
mellett egy tölgyfa alá temették. Ezt attól
fogva Gyásztölgynek nevezték]
Allons, enfants de la patrie! (La Marseillaise =
Marsylianka (fr. La Marseillaise) – hymn
państwowy
Francji
oraz
jej
departamentów i terytoriów zamorskich:
Gwadelupy, Gujany Francuskiej, Majotty,
Martyniki,
Polinezji
Francuskiej,
Reunionu, Saint-Pierre i Miquelon oraz
Wallis i Futuny.) – Allons, enfants de la
patrie! [allonz anfan döla patri] – ‘Előre,
ország népe, rajta’ ( fordítása); betű szerint:
‘Induljunk, gyermekei a hazának’. [A nagy
francia forradalom legnépszerűbb harci
indulójának, majd a francia nemzeti
himnusznak első sora. Szövegét és zenéjét
Rouget de Lisle tüzértiszt szerezte 1792
április 24-ének éjszakáján Strasbourgban;
gyorsan terjedt az országban, és júliusban
már a Párizsba bevonuló marseille-i csapatok
énekelték, ezért lett a neve Marseillaise.]
La Marseillaise
189
Allons enfants de la Patrie
Le jour de gloire est arrivé
Contre nous de la tyrannie
|: L'étendard sanglant est levé :|
Marsylianka
I naprzód marsz, Ojczyzny dzieci,
Bo nadszedł chwały naszej dzień.
Marsziliai ének
Ébredj hazánknak bajnok népe
Ragadd ki híres kardodat
Nevednek esküdt ellensége
Dühödve hozza lánczodat
A Marseille-i önkéntesek indulója
Előre ország népe, harcra
Ma győzelem vár, hív hazánk!
Ellenünk tört a kény uralma,
Vérben áztatja zászlaját,
Vérben áztatja rút zászlaját.
alluvio [przymulenie; gdy bystra rzeka utworzy
przy jednym z brzegów kawał nowego
lądu, co zwłaszcza nad Wisłą jest
powszedniem zjawiskiem] – (lat.) alluvio;
növendék
alma mater [1. dosłownie znaczy po łacinie:
orzeźwiająca czyli żywiąca matka, t. j.
karmicielka; stąd u Rzymian Alma mater
była przydomkiem Cerery, jako bogini
zbóż, karmicielki ludów; 2. łac. podniosła,
uroczysta nazwa nadawana uczelniom
wyższym, zwłaszcza uniwersytetom] –
(lat.) alma mater [tápláló anya]; “szerető
édesanya”; (dawno) iskola, pr. kollégiumok
megnevezése; iskola (egyetem) [Egyetemek
régi, latin elnevezése a volt tanítványok által.
Ma már patinás középiskolákra is
használják.]
Alma Mater [1. podn. wyższa uczelnia, zwłaszcza
uniwersytet; 2. Alma Parens - Matka
Karmicielka; Matka Rodzicielka (od
średniowiecza nazwa szkoły wyższej,
uniwersytetu)] – felsőfokú tanintézet;
egyetem
almanach [zbiór informacji różnego rodzaju;
rocznik, który zawiera dane, artykuły z
określonej dziedziny] – (arab) almanach
[ajándék],
évkönyv,
zsebkönyv;
gyűjteményes mű; csillagászati naptár,
kalendárium a középkorban
almarium, almarja, almarka, olmarja [rodzaj
szafy,
służącej
do
przechowania
cenniejszych
przedmiotów]–
(lat.)
almárium; szekrény, pohárszék
-
Wersja 01 01 2017.
Almodad [Biblia Warszawska: A Joktan zrodził
Almodada, Szelefa, Chasarmaweta, Jeracha;
Biblia Tysiąclecia: Joktan był ojcem
Almodada, Szelefa, Chasarmaweta, Jeracha;
Biblia Gdańska: Jektan też spłodził
Elmodada, i Salefa, i Hasarmota, i Jarecha.]
– Almodád (mérték, kiterjedés; valakit
megmérnek) [Joktán fia (1Móz 10,26).]
Almon [Biblia Warszawska: Anatot wraz z jego
pastwiskami i Almon wraz z jego
pastwiskami,
cztery
miasta;
Biblia
Tysiąclecia: Anatot z jego pastwiskami,
Almon z jego pastwiskami: cztery miasta.
Biblia Gdańska: Anatot i przedmieścia jego;
i Almon i przedmieścia jego; miasta cztery.
(Joz. 21.18)] – Allémet (Almon) (védettség,
rejtekhely) [Papi város (1Krón 6,60; Józs
21,18). 1Krón 6,60. És Benjámin törzséből
Gebát meg legelőit, Álemetet meg legelőit és
Anatótot meg legelőit; városuk összesen
tizenhárom város nemzetségeik szerint.; Józs
21,18. Anátótot legelőjével együtt és Almónt
legelőjével együtt: négy várost.]
Almon-Diblataim a. Helmon Dyblataim [Biblia
Warszawska: Potem wyruszyli z Dibon-Gad
i rozłożyli się obozem w Almon-Diblataim;
Biblia Tysiąclecia: Wyruszyli z Dibon-Gad i
rozbili obóz w Almon-Diblataim; Biblia
Gdańska: A ruszywszy się z Dybon Gat,
położyli się obozem w Helmon Dyblataim (4
Moj. 33:46)] – Almon-Diblataim (kettős
elrejtettség, kettős fügekalács elrejtettsége)
[Izráel pusztai vándorlásának egyik állomása
(4Móz 33,46-47). Lásd még: BÉTDIPLATAIM.]
almuzja [był to kożuszek popieliczy z kapturem
w w. XVI. Wspomina go Kromer] –
(dawno) szürke, kapucnis ködmönfajta
alniko [stop lub spiek proszków aluminium,
niklu, kobaltu z żelazem i domieszką
miedzi; alni] – alniko (alumínium, nikkel,
kobalt, vas ötvözete)
alo- – (gör.) allo-; ellentétet, idegen v. más
eredetet jelöl
Święta Alodia (zm. 21 lub 22 października 851)
[siostra
św.
Nunilo,
męczennica
chrześcijańska
i
święta
Kościoła
katolickiego. Alodia i święta Nunilo były
córkami chrześcijanki i muzułmanina.
Pochodziły z Huesca lub z La Rioja.
Według panującego prawa powinny zostać
muzułmankami. Wybrały chrześcijaństwo.
Aresztowane
podczas
prześladowań
władcy Kordoby Abd ar-Rahmana II.
Ponieważ nie wyrzekły się Chrystusa,
zostały ścięte. Pochowano je w klasztorze
w Leyre w Nawarra (hiszp. Monasterio de
San Salvador de Leyre) w dzisiejszej
Hiszpanii. W 1836 relikwie obu sióstr
190
przeniesiono
do
Sangüesa.
Ich
wspomnienie liturgiczne obchodzono 21,
22 lub 27 października, w polskim
Kościele katolickim - 22 października.] –
Szent Alodia (Szend Nunilo testvére)
keresztény vértanú, + 851, október 22.
(muzulmán vértanúk)
alodialny, -a, -e; (dawno) allodjalny (dziedziczny)
[dotyczący alodium, dziedziczny, rodowy,
nielenny] – allodiális; szabadon, tehertől
mentesen öröklött; örökölt
alodium [1. ziemia wolna od lenna; 2.
funkcjonująca
w
średniowiecznym
systemie
prawa
feudalnego
forma
własności nieruchomości. Była to ziemia
stanowiąca nieograniczoną własność,
wolną od zobowiązań i ciężarów
feudalnych, czym różniła się od lenna.
Nazywana
również
własnością
bezwarunkową
oraz
własnością
dziedziczną.] – (ném.-lat.) allódium; hűbéri
szolgáltatástól mentes szabad birtok; törzsi
birtok, szállásbirtok; majorság [a földesúr
saját kezelésében tartott és jobbágyi robottal
műveltetett földje a feudalizmus korában.
Nyugat-Európában az allódium jelentősége
és elterjedtsége csekély volt, mert az
árutermeléssel foglalkozó parasztság adói
fedezték
a
földesurak
idényeit.
–
Magyarországon a földesúri allódiumokat
kezdetben a rab állapotú szolgák, később a
jobbágyok művelték. Az allódiumokhoz
tartozott szántóföld, rét, legelő, kert, erdő,
szőlő és halászóhely. A szétszórtan fekvő
allódiumok elsősorban a földesúri háztartás
céljaira termeltek.]
aloes (Aloe L.) [1. rodzaj jednoliściennych
sukulentów
liściowych
z
rodziny
aloesowatych. Liczy ok. 200 gatunków.
Należą do niego formy drzewiaste,
krzewiaste, byliny, niekiedy
liany.
Pochodzi z Płw. Arabskiego, Afryki i
Madagaskaru. 2. bylina z rodziny
liliowatych
o
mięsistych
liściach
zakończonych kolcami; 3. drzewo o
silnym zapachu, z którego żywicy
sporządzano środki do balsamowania,
dezynfekcji i perfumy. 3. żywica
drzewa Aloexylon agallochon, różnego od
naszego "aloesu", "agawy"; z niej
sporządzano pachnidła, używane do
skrapiania pościeli, odzieży oraz całunów
pogrzebowych] – (gör.) áloé; Áloé (Aloë
succotrina, áloé) Dél-Afrikában honos, fa
nagyságú, vastag levelű liliomfajta (dísz- és
gyógynövény) [… Húsos, pozsgás tüskésen
fogazott levelű, fás törzsű növény.
Levélhónaljban fürtben hozza a virágzatát,
amely rendkívül illatos. Maga a növény a
gyógyászatilag
értékes
áloé-gyantát
-
Wersja 01 01 2017.
szolgáltatja, a halottbalzsamozásnak is fontos
kelléke (Jn 19,39). — Megjegyezzük még,
hogy a Károli-féle és angol biblia-fordítások
többször fordítanak áloénak egy-egy
növényt, de az botanikailag igen kétségesnek
tekinthető.]
aloes sokotrzański (Aloe succotrina) – Aloevera
(Aloe succotrina)
Aloes uzbrojony (Aloe ferox Mill.) [gatunek
byliny pochodzący z Afryki. W Polsce
uprawiany w doniczkach głównie dla
potrzeb leczniczych oraz jako roślina
ozdobna.] – szúrós áloé (Aloe ferox) [a
spárgavirágúak (Asparagales) rendjéhez,
ezen belül a fűfafélék (Xanthorrhoeaceae)
családjához tartozó faj.]
(Aloe ferox Mill.)
Aloes zwyczajny, aloes barbadoski (Aloe vera (L.)
Burm. f.) [gatunek byliny pochodzący z
terenów Afryki i Azji Mniejszej] – Aloe
vera; Abesszín aloé [az Aloe nemzetségbe
tartozó faj]; Aloe, Aloé ~ Orvosi aloé (Aloe
capensis)
aloesowy, -a, -e – aloéalofon, allofon [1. głoska różniąca się od innej
głoski tylko cechą fonetyczną, a nie
funkcją; 2. (czasem używana nazwa
allofon) - realizacja fonemu zawierająca
oprócz cech fonologicznie relewantnych
również szereg cech nierelewantnych w
zależności od pozycji głoski (w stosunku
do innych) i mówiącego. 3. wariant
fonemu odróżniający się od innego alofonu
cechami fonetycznymi a nie funkcją.] –
allofon v. ejtésváltozat [a fonológiában azon
beszédhangok egyike, melyek azonos
fonéma alá tartoznak. Ellentétje az
archifonéma (több fonéma azonos ejtése
bizonyos hangkörnyezetben). A magyarban
például a madár és a hamvas szó m-je, a nép,
a pénz és a bank szó n-je, a nyár és a
kényszer ny-je, a kicsi és a kakas k-ja, a jó és
191
a lépj j-je, a hó, az ihlet és a sah h-ja, a sír és
a színház í-je, az eper és az erre e-je
azonosnak tűnik, de valójában különböző
hang. Mindezek az egyes fonémák különféle
allofónjai, melyeket a fonetikában önálló
jelekkel jelölnek.]
alogotrofia – (gör.) alogotrófia; fejlődési
rendellenesség, amelyet vmely testrész
aránytalan nagysága v. kicsinysége jellemez
[aránytalan fejlődési rendellenesség, mely
valamely testrésznek abnormális nagysága
vagy kicsinysége által van jellemezve.
Fiziologikus alogotrofia p. a jobb karnak
fokozott
munka
következtében
való
túltápláltsága]
alogiczny, -a, -e [sprzeczny z logiką] – (gör.)
alogikus; nem logikus, logikátlan; a
logikával ellentétes, a logikának ellentmondó
alogicznie – (gör.) alogikusan; nem logikusan
alogiczność – (gör.) logikátlanság
Alojzy [imię męskie pochodzenia germańskiego.
Wywodzi
się
od
słowa
alwisi
oznaczającego "mądry". Popularne od
XVII wieku.] – Alajos [a germán eredetű
német Alois, Alwis férfinévnév magyar
alakváltozata. Elemeinek jelentése: egész és
bölcs. Rokon név: Lajos]
Alojzek, Alojzik – az Alajos beceneve
Alokazja (Alocasia spp.)
Alokazja (Alocasia spp.) [Rodzina: Araceae
(Obrazkowate). Pochodzenie: Archipelag
Malajski, Azja. Rozmiary: 60 - 100 cm.
Rodzaj Alocasia obejmuje wiele gatunków
roślin. Znane są również krzyżówki
międzygatunkowe. Alokazja wytwarza
duże liście osadzone na długich ogonkach,
które wyrastają z kłącza. Jest to niezwykle
dekoracyjna roślina jednak ze względu na
wymagania
trudna
do
uprawy
doniczkowej. W wilgotnych wiwariach
można jednak zapewnić jej odpowiednie
warunki tj. dużą wilgotność podłoża i
powietrza oraz znaczną temperaturę.
Alokazja rośnie szybko, co trzeba wziąć
pod uwagę sadząc ją w wiwarium. Nowe
roślinki
uzyskujemy
z
młodych
-
Wersja 01 01 2017.
osobników, które wyrastają na kłączach.]
– Alokázia v. Ránclevél (Alocasia spp.) [A
kontyvirágfélék (Araceae) családjába tartozó
évelő, virágzó növény. Szép levelei és
érdekes virága egyedivé teszi.]
alokucja [1. uroczysta przemowa; 2. zwrot
rozpoczynający przemowę] – (lat.)
allokúció, ünnepélyes pápai nyilatkozat,
amelyben a pápa a bíborosokkal közöl fontos
eseményeket
alomorf, allomorf (jęz. wariant morfemu)
[funkcjonalnie obojętny wariant morfemu,
uwarunkowany
przez
sąsiedztwo
morfologiczne, np. ręka, rąk, ręczyć] –
allomorf; morfémavariáns; alakváltozat
alonż, alonżka [1. pasek papieru doklejany do
weksla lub czeku dla dodatkowych
adnotacji; 2. zaginana i rozkładana
wkładka większa od kartek książki,
zawierająca tablice, mapy, wykresy] – (fr.)
allonge; meghosszabbítás; váltótoldat
alopata [lekarz stosujący w lecznictwie metodę
alopatyczną; zwolennik alopatii] – (gör.)
allopata; allopátiával gyógyító személy;
ennek a gyógymódnak a híve, követője, az
allopátiára jellemző, azzal kapcsolatos
alopatia [metoda leczenia polegająca na
stosowaniu środków wywołujących w
organizmie chorego objawy przeciwne
objawom choroby] – (gör.) ellenszenvi
gyógymód, allopátia; a betegséggel ellentétes
hatást előidéző gyógyszerek használatának
gyógymódja
alopatyczny, -a, -e [dotyczący alopatii (np. środki
alopatyczne, leczenie alopatyczne)] –
allopatikus
alopecja (łysienie) – (gör.) alopécia; kopaszság
(łysina)
aloplastyka [zastępowanie uszkodzonych tkanek
ludzkich sztucznymi, stosowane wobec
wielu
ofiar
wypadków]
–
(gör.)
alloplasztika;
az
emberi
szervezet
szöveteinek, élettelen anyagokkal történő
műtéti pótlása
alotropia
[występowanie
tego
samego
pierwiastka
chemicznego
w
kilku
odmianach]
–
(gör.)
allotrópia,
allotropizmus; többalakúság, másalakúság;
az a jelenség, hogy egyes vegyi elemek több,
egymástól alaki és fizikai sajátságokban
eltérő változatban fordulnak elő (pl. szén:
gyémánt, grafit, szén)
alotropowy, -a, -e – (gör.) allotrópikus; többalakú,
másalakú
alowiec [członek AL (Armii Ludowej); aelowiec;
AL-owiec] – Népi Hadsereg (A.L.) tagja
192
alowski, -a, -ie [przymiotnik od "AL" (Armia
Ludowa); AL-owski; aelowski] – Népi
Hadseregre vonatkozó
Alozja, Luiza – Lujza
alpaga, alpaka [1. zwierzę domowe z rodziny
wielbłądowatych (Vicugna pacos, régebben
Lama pacos); wełna z alpaki 2. gładka i
błyszcząca tkanina; alpaga; 3. gładka i
błyszcząca tkanina; alpaka 4. tanie wino
(gw. miejska); 5. wełna z lamy alpaki
żyjącej w Ameryce Płd.; w Europie
tkanina o osnowie bawełnianej lub
jedwabnej i wątku z alpaki lub moheru.
Używana m. in. do wyrobu lekkich okryć i
odzieży męskiej. 6. zwierzę należące do
gatunku lamy, o długiej, jedwabistej
sierści. Z sierści wyrabia się materię
bardzo trwałą, lekką i błyszczącą, znaną
od połowy XIX wieku. Starsi urzędnicy
nosili przed II wojną światową czarne
marynarki
alpakowe,
a
uczennice
alpakowe fartuszki. 7. stop miedzi z
niklem i cynkiem; nowe srebro; argentan;
8. Zbiorcza nazwa tkanin z wełny zwierząt
z rodziny lam – lama, alpaka, wikuna,
żyjących na dużych wysokościach i
strzyżo¬nych
co
dwa
lata.
Charakterystyczne cechy alpakowych
tkanin wytwarzanych w Europie od XVII
wieku to: płócienny splot; sprężystość –
osnowa najczęściej bawełniana, wątek z
wysokoskrętnej wełny – gęściejszy niż
osnowa; błyszcząca powierzchnia – dla
zwiększenia
połysku
wełnę
często
skręcano z jedwabiem. Alpaka suri –
wełna z rzadko spotykanych lam,
żyjących tylko w Peru na wysokościach
4500 m. Włókno jedwabiste w dotyku, o
bardzo silnym połysku, uszlachetniane we
włoskich przędzalniach, bardzo drogie.
Alpaka baby – wełna z pierwszego
strzyżenia młodych kóz peruwiańskich.
Delikatna, miękka, puszysta i droga.
Przykład na to, że najwyżej cenimy to, co
rzadkie i trudno dostępne.] – 1. Alpaka
(Vicugna pacos, régebben Lama pacos) egy
háziasított, rendkívüli finomságú gyapjáról
ismert dél-amerikai teveféle (lámafajta). 2.
Egy lámafaja, az alpaka finom, enyhén
hullámos szőre. Az alpakafonalak könnyűek,
fényesek és elasztikusak. 3. alpaka (újezüst),
alpakka; réz (50-66 %), nikkel (1,2-25 %) és
cink (20-40 %) ötvözete; ezüstözött réz-,
cink- és nikkelöntvény (műezüst)
-
Wersja 01 01 2017.
alpaka
alpaka [Niskiej wartości przędza z dartych,
półwełnianych odpadów (surowa)] –
alpakka [Tépett félgyapjú-hulladékból font
kis értékű fonal (ritka).]
alpaka [1. Wełniana tkanina, która ma ziarnisty
chwyt i posiada charakterystyczny połysk.
W osnowie bawełniana – przeważnie
czarna – skręcona nić; jako wątek może
występować moher, nabłyszczany lub
specjalna błyszcząca przędza wełniana. W
przeszłości ta tkanina była szeroko
wykorzystywana do produkcji fartuchów i
podszewek w męskich garniturach. 2.
Jedwabista, gruba, błyszcząca o średniej
masie
tkanina
z ładną,
ziarnistą
powierzchnią
o
płóciennym
lub
panamskim splocie . Jako osnowa
używany jest sztuczny jedwab; jako wątek
cienka bawełnina lub wełniana przędza.
Tkanina przeznaczona jest na damskie
płaszcze i sukienki; 3. Wełna z wielbłądów
z Południa Ameryki. Jest ona ceniona za
cienkość, miękkość, połysk i lekką
pofalowaną
strukturę.
Jest
wykorzytywana w produkcji cennej
przędzy.] – alpaka [1. Érdes fogású,
jellegzetes fényű gyapjúszövet. Láncfonala
rendszerint fekete pamutcérna, a vetülékfonal
moher vagy speciális fényes gyapjú.
Régebben széles körben használták köpenyek
és férfiöltönyök készítésére. 2. Vékony,
fényes, selymes, közepes súlyú szövet,
finom, szemcsés felülettel. Vászon- vagy
panamakötésben
készül.
Láncfonala
általában
viszkózselyem,
vetülékfonala
finom pamut- vagy gyapjúfonal. Női ruhák
és kabátok készítésére használják. 3. Délamerikai lámafajta szőre. Nagyon finom,
puha, fényes, enyhén hullámos. Értékes
fonalak gyártására használják.]
alpagowy, -a, -e – alpakaAlpejczyk [mieszkaniec Alp] – Alpokban lakó
ember
alpejczyk [narciarz startujący w konkurencjach
alpejskich], alpejka – alpesi síelő
193
alpejski, -a, -ie [przymiotnik od: Alpy; alpijski
(rzadko)] – alpesi, havasi, hegyi
Alpha et Omega - Alfa i Omega (początek i
koniec) – alfa és ómega (od alfy do omegi:
alfától omegáig; elejétől végéig, teljesen,
egészen)
Alpiel [w mistyce żydowskiej, upadły anioł
władający drzewami owocowymi] – Alpiel
(a gyümölcsfák angyala v. démona; Talmud)
alpinarium [część ogrodu botanicznego, na
którym uprawiane są rośliny górskie;
ogród skalny] – sziklakert
Alpinia galgant (Alpinia galanga (L.) (Galangal)
― nosząca także nazwę gałgant chiński
lub dziki kardamon (handlowa nazwa
nasion)
[gatunek
okazałej
byliny
zaliczanej do rodziny imbirowatych
(Zingiberaceae), rzadziej i dawniej według
niektórych systemów do strelicjowatych
(Strelitziaceae)] – Galangál (Alpinia
galanga) [galanga v. galangál három,
egymáshoz igen hasonló, és közösen
galangának nevezett növényfaj gyökeréből
porított fűszer. Közösen sziámi, ill. thai
gyömbérnek nevezzük őket a gyömbérhez
hasonló külsejük és ízük alapján (ez az íz
valamivel kevésbé intenzív a gyömbérénél és
kissé citrusos jellegű).]
Alpinia lekarska (Alpinia officinarum Hance),
[nazywana także gałgantem chińskim lub
gałgantem wielkim – gatunek roślin z
rodziny imbirowatych. Pochodzi z
południowych Chin, Indochin i Tajwanu.
Obecnie
uprawiana
również
na
wschodnich wybrzeżach Indii, w Japonii i
Antylach.] – kínai gyömbér, galangál
(Alpinia officinarum Hance)
alpinista [wyczynowiec uprawiający alpinistykę]
– alpinista, magashegyi turista, túrázó,
hegymászó
alpinistka [forma żeńska od: alpinista] – női
alpinista, magashegyi turista, túrázónő,
turistanő, hegymászónő
alpinistyczny, -a, -e – alpinista, alpinizmusra,
alpinistákra vonatkozó
alpinistyka [forma turystyki wysokogórskiej
uprawianej przez osoby o dużych
umiejętnościach wspinaczki i stosujących
specjalny sprzęt; alpinizm] – hegymászás,
alpinizmus, magashegyi turizmus
alpinizm, alpinistyka [1. sport wyczynowy lub
turystyka wysokogórska polegające na
zdobywaniu szczytów górskich dzięki
opanowaniu techniki wspinaczkowej i
przy użyciu specjalnego sprzętu; 2. forma
turystyki wysokogórskiej uprawianej
przez osoby o dużych umiejętnościach
wspinaczki i stosujących specjalny sprzęt;
alpinistyka] – hegymászás, alpinizmus; az
-
Wersja 01 01 2017.
Alpok iránt megnyilvánuló művészeti és
tudományos
érdeklődés;
magashegyi
turistáskodás
Alpy [(fr. Alpes, niem. Alpen, wł. Alpi, słoweń.
Alpe) – najwyższy łańcuch górski Europy]
– Alpok, Alpesek
ALSA, Advanced Linux Sound Architecture
[system obsługi dźwięku dla Linuksa
wprowadzony w jądrze z serii 2.5 i mający
zastąpić starszy Open Sound System.
Dostarcza moduły jądra ze sterownikami
kart dźwiękowych oraz bibliotekę alsa-lib.
Projekt został rozpoczęty w 1998 jako
samodzielny sterownik dla karty Gravis
Ultrasound, dopiero później stał się częścią
jądra Linux. Od linii 2.6 domyślny
sterownik. Pracę nad ALSĄ nadzoruje
człowiek, który rozpoczął ten projekt Jaroslav Kysela. Wersja 1.0.22 zostanie
dołączona do kernela w wersji 2.6.33.] –
ALSA, Advanced Linux Sound Architecture
[Az ALSA angol betűszó: Advanced Linux
Sound
Architecture,
jelentése
nyersfordításban Fejlett
Linux Hang
Rendszer. Elsődleges célja volt leváltani az
addig használt OSS hangkártyakezelő
rendszert, ellátni a Linux-ot megfelelő
hangspecifikus meghajtó programokkal.
Néhány komoly előnye az ALSA-nak, hogy
képes automatikusan beállítani a hangkártyát,
emellett a többkártyás rendszereket is
könnyedén kezeli. Támogatja a piacon
fellelhető szinte valamennyi hangeszközt,
köztük a speciális USB és más interfésszel
rendelkező eszközöket. Jelenlegi változatai,
melyek jóideje minden disztribúcióban
megtalálhatóak, kezelik a hardveres keverést,
azaz semmiféle CPU-igényes szoftveres
megoldásra nincs szükség ha egyszerre több
alkalmazás akar megszólalni.Jaroslav Kysela
vezetésével
egy
egyszerű
meghajtóprogramként indult a Gravis
Ultrasound típusú hangkártyákhoz 1998-ban,
teljesen külön a Linux-kernelektől, egészen
addig amíg 2002-ben a fejlesztők bemutatták
a 2.5-ös kernelverzióban (2.5.4–2.5.5)1. A
2.6-os verziójú kernelekben már az ALSA az
alapértelmezett hang alrendszer, bár az OSS
még mindig elérhető, de "obsolete" jelzővel
van ellátva és várhatóan a közeljövőben el
fogják eltávolítani.]
alsikiecza [z węgierskiego alsó keczel, pewien
rodzaj spódnicy niewieściej, a może i
gatunek sukna, na ten ubiór używanego.
W
Voluminach
leg.
znajdujemy
ustanowione w r. 1650 cło po gr. 5 od
„walensa
prostego
na
pachołka,
Alsikieczy, także od gdańskich walensów,
olenderskich i ryskich.”] – (dawno) női
szoknya alj fajta
194
alszbant, alcbant, halcbant [rodzaj naszyjnika,
noszonego przez bogatsze niewiasty w
wieku XVI i XVII.] – (dawno) nyaklánc,
nyakék fajta
alsztuch czyli Halstuch, halsztuk [1. z
niemieckiego "chustka na szyję". W
Polsce noszono go od końca XVI wieku,
kiedy tak modne stały się wszelkie
kołnierze, a do Polski przyszła moda
niemiecka.
Zawiązywano
go
w
odróżnieniu od alszbantu, na przodzie. 2.
apaszka – rodzaj kwadratowej chusty
(najczęściej jedwabnej), składanej w
trójkąt i zawiązywanej na szyi.] – kendő
(nyakon), sál; négyszögletű kendő
alt (wł. alto, z łac. altus = wysoki, głęboki) [1.
niski głos kobiecy lub chłopięcy; 2. partia
utworu śpiewana tym głosem; 3.
środowiskowo o instrumencie muzycznym
o skali zbliżonej do głosu altowego; 4.
klawisz na klawiaturze komputera służący
do wyboru alternatywnej funkcji innego
klawisza; Alt; 5. Jest to niski głos żeński
lub chłopięcy o przybliżonej skali f- d2.
6. W czterogłosowym chórze mieszanym
jest to nazwa drugiego po najwyższym
głosu] – (rodzaj głosu) alt; a legmélyebb női
hangnem ill. szólam, althang [sötét
színezetű, mély női hang]; az ilyen hangú
énekesnő
AltaVista
[wyszukiwarka
internetowa
opracowana w 1995 r. przez dział
badawczy
Digital
Equipment
Corporation,
bazująca
na
wprowadzonych
w
tamtym
czasie
szybkich serwerach Alpha tej firmy.] –
Alta Vista [1. a leghíresebb (és egyik
legrégibb) teljes szövegű keresőprogram a
Web oldalakon és a Usenet hírcsoportok
anyagában; magyar változata is van
Altavizsla néven; 2. népszerű, ékezetes
magyar szöveg szerinti keresésére beállítható
kereső program; 97 novemberében már 100
milló indexelt Web-oldalon keresett és
naponta 20 millió keresést végzett; magyar
változata az Altavizsla]
ALTA MODA PRONTA; konfekció
-
Wersja 01 01 2017.
ALTA MODA PRONTA [Włoska nazwa mody
„do noszenia”, odpowiednik pret-a-porter
i ready to wear. Istota najważniejszej
zmiany w metodzie ubierania. Dawniej
krawcy artyści i krawcy rzemieślnicy
dopasowywali ubranie do indywidualnych
wymiarów człowieka, w dobie przemysłu
mody to człowiek musi wpasować „swój
wsad” w zunifikowany rozmiar ubrania.]
– (ol.) ALTA MODA PRONTA; konfekció
altana, altanka [budowla ogrodowa o niewielkich
rozmiarach, służąca do wypoczynku i
chroniąca przed deszczem lub słońcem] –
kertilak, lugas, filagória
altarja [od łac. altare, ołtarz, znaczy fundusz
albo zapis na utrzymanie ołtarza lub
kaplicy w kościele. Stąd altarzysta, kapłan
przy pewnym ołtarzu, z funduszu na tenże
ołtarz przeznaczonego opłacany. Tak
nazywano wogóle kapłana dodanego do
pomocy plebanowi; niektórzy zwali go
ałtarzystą lub ołtarzystą.] – (dawno) oltár
altembas, ałtembas [1. z tureckiego ałtun – złoto i
bez – płótno, nazwa materyi jedwabnej
tureckiej, grubo przetykanej złotem,
odpowiadającej francuskiemu brocard,
używanej w Polsce na ubiory uroczyste
męskie, żeńskie i kościelne; 2. ciężka,
przetykana złotymi nićmi tkanina, bardzo
kosztowna, używana w dawnej Polsce na
ubiory i stroje kościelne; złotogłów; 3.
materia jedwabna przetykana złotem,
rodem z Turcji. W Polsce używana od
połowy XVII wieku,
podona do
złotogłowiu, różniła się od niego tylko tym,
że w altembasie osnaowa jest jedwabna, a
wątek złoty, zaś w złotogłowiu przeciwnie.]
– brokátselyem
al tempo (tempo) – (ol.) a tempo, al tempo; ütemre
(na tempo); az eredeti ütem visszatérését
jelenti
alter ego [1. osoba pokrewna komuś pod
względem
duchowym;
też:
postać
literacka, filmowa itp. utożsamiana z
autorem;
2. druga
część
czyjejś
rozdwojonej jaźni; 3. Drugie ja.
(Cyceron.)] – alter ego v. alteregó (latin:
alter ego = másik én); valakinek a
hasonmása, rá megtévesztésig hasonlító
személy (régebben vkinek a teljhatalmú
helyettese, pl. a királyé); (pszichológia) egy
195
második személyiség az emberen belül [Ezt
a fogalmat a 19. század elején hozták létre,
amikor a pszichológusok először definiálták
a disszociatív személyiségzavart.]
alteracja [1. podwyższenie lub obniżenie
znakiem
chromatycznym
dźwięku
składowego
skali
diatonicznej
lub
składnika akordu; 2. daw. wzburzenie,
niepokój; 3. chromatyczne podwyższenie
lub obniżenie dźwięku skali] – alteráció;
bosszantás,
zavarás,
nyugtalanítás,
felindulás, izgalom; (zene) valamely hang
módosítása (felemelése v. leszállítása), (jog)
okirathamisítás
Alteri vivas oportet, si tibi vis vivere. [Trzeba
(musisz) żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z
pożytkiem dla siebie. (Seneka)] – (lat.)
Alteri vivas oportet, si tibi vis vivere. Élj
másoknak, ha hasznosan akarsz élni!
(Seneka)
Alteri stipulari nemo potest [nikt nie może
zobowiązywać się za kogoś innego] —
(lat.) Alteri stipulari nemo potest; senki sem
vállalhat kötelezettséget mások után
Alterius contractu nemo obligatur [nikt nie staje
się zobowiązany poprzez umowę innej
osoby;
umowa
dwóch
osób
nie
zobowiązuje trzeciej] – (lat.) Alterius
contractu nemo obligatur; két fél közötti
szerződés hamadik személyt nem kötelez;
senki nem kötelezhető másik személy
szerződésével kapcsolatban
alternacja
[1.
występowanie
wymienne;
wymiana, oboczność 2. występowanie na
przemian co najmniej dwu różnych
elementów
3.
oboczność
głosek
występująca w tematach i rdzeniach
wyrazów; 4. wymiana jakościowa lub
ilościowa głosek w tematach i rdzeniach
wyrazów, np. biorę, bierz, brać, sen, snu] –
alternáció (lat. "vagylagosság"), diszjunkció
(lat. "elválasztás") [logikai összeadás:
kételemű igazságfunktor, a megengedő
értelmű "vagy" kötőszó (amely nem zárja ki
a két tagmondat együttes igazságát) logikai
megfelelője. Jele: V.]
alternacja głoskowa – hangváltás
alternatywa [1. sytuacja wymagająca wyboru
między dwiema wyłączającymi się
możliwościami 2. w logice: zdanie złożone
współrzędnie, prawdziwe wówczas, gdy
choćby jedno ze zdań składowych jest
prawdziwe; suma logiczna] – alternatíva;
két lehetőség közötti választás,
egyik
lehetőség a kettő közül
alternatywa wykluczająca (inne używane nazwy:
alternatywa rozłączna, różnica symetryczna,
suma poprzeczna, suma modulo 2,
kontrawalencja, XOR, exclusive or, EOR)
-
Wersja 01 01 2017.
[to logiczny funktor zdaniotwórczy
(dwuargumentowa funkcja boolowska)] –
XOR, eXclusive OR [Magyarul: kizáró
vagy. Kétoperandusú és a két operandusa
között kell állnia. Ezek alapján a xor akkor
lesz igaz, ha két operandusa közül pontosan
az egyik igaz. Akkor lesz hamis, ha
mindkettő hamis, vagy mindkettő igaz.
logikai := true xor false. Ez a kifejezés egy
true értéket tesz logikai nevű változóba.]
alternatywny, -a, -e [1. dający możność wyboru
między dwiema możliwościami; 2. inny,
przeciwstawiający się temu, co tradycyjne
i oficjalnie uznane] – (lat.) alternatív; kettős,
vagylagos; kétféle lehetőséget megengedő
alternocentryczny, - a, -e (altruistyczny)
[dotyczący altruizmu, wynikający z
altruizmu (np. altruistyczna pomoc,
altruistyczne zasady); bezinteresowny] –
altruista, altruisztikus; önzetlen
alternocentryzm
(altruizm)
–
altruizmus;
önzetlenség, áldozatkészség, készség a
másokról való önzetlen gondoskodásra
alternować [1. w językoznawstwie, o głoskach
lub innych elementach języka: ulegać
wymianie, występować obocznie; 2. w
architekturze:
występować
naprzemiennie; 3. rzadko: występować
wymiennie] – módosítani
alternowany, -a, -e – módosított
alterować – (lat.) alterálni; (krępować) izgatni,
zavarni, bosszantani, bántani, feszélyezni;
(zene) módosítani
alterować się – alterálja magát; zavartatja, izgatja
magát vmi miatt
Altissima quaeque flumina minimo sono
labuntur. [Najgłębsze rzeki płyną z
najmniejszym szumem. (Kurcjusz Rufus)]
- Altissima quaeque flumina minimo sono
labuntur; A legmélyebb folyó hömpölyög a
legkisebb zajjal. (Curtius Rufus)
altowiolinista, altowiolista – brácsás
altówka
[1.
czterostrunowy
instrument
smyczkowy, nieco większy od skrzypiec; 2.
muzyczny instrument strunowy z grupy
chordofonów smyczkowych] – brácsa,
mélyhegedű
altówka miłosna [dawny instrument większy od
altówki] – althegedű; vertikális brácsa
Altrajch [1. Zagłębie Dąbrowskie; 2. teren
Zagłębia Dąbrowskiego (pochodzi z czasu
II wojny świat.)] – [Słowniczek języka
śląskiego](földr.) Zagłębie Dąbrowskie
altruista [człowiek stawiający dobro innych
ponad własne interesy] – altruista; önzetlen,
áldozatkész, mások javára fáradozó személy;
az ilyen emberre jellemző, rá valló
altruistycznie – altruista módon, önzetlenül
196
altruistyczny, -a, -e – altruista, altruisztikus;
önzetlen
altruizm [kierowanie się w swym postępowaniu
dobrem innych, gotowość do poświęceń»]
– altruizmus; önzetlenség, áldozatkészség,
készség a másokról való önzetlen
gondoskodásra
altymetr,
altimetr
[przyrząd
pokładowy
używany w samolotach do pomiaru
wysokości] – altiméter; magasságmérő
(wysokościomierz)
aluminiowe naczynie kuchenne – alumínium
konyhaedény
aluminiowy, -a, -e [wykonany z aluminium,
zawierający
aluminium
(np.
stop
aluminiowy,
folia
aluminiowa)]
–
alumínium-, alumíniumból való
aluminium [szarosrebrzysty metal stosowany do
wyrobu naczyń, części samochodowych i
samolotowych] – alumínium (glin); vegyi
elem (Al), ezüstfehér, könnyen nyújtható,
könnyűfém
alumn (kleryk) [1. słuchasz seminarium
duchownego; kleryk; 2. absolwent w
wyższych uczelniach anglosaskich; 3. w
dawnej Polsce: uczeń kształcony i
utrzymywany przez jakąś szkołę; 3.
alumn (łac. alumnus - wychowanek) kleryk, studiujący w seminarium] – (lat.)
alumnus; tanítvány, diák, papnövendék,
kispap, szeminarista; szemináriumban tanuló
kispap
alumnat, alumneum [Od słowa łacińskiego
alumnare – żywić, wychowywać, alumnus
– wychowaniec, nazywano w Polsce
Alumnatami
zakłady,
w
których
uczniowie,
alumni,
otrzymywali
bezpłatnie,
kosztem
biskupów,
z
funduszów kościelnych lub z zapisów
prywatnych – stół, mieszkanie i naukę.] –
(lat.) alumneum ("iskolai tápintézet"):
tápintézet, amelyben a tanuló növendékek
teljes ellátást és oktatást nyernek; valamely
személynek, testületnek – gyakran a külföldi
– egyemeken való tanulás fedezésére adott
összege, alapítványa a XVI-XIX. sz.-ban.
(Az alumneum lehetett egyes személyre
(alumnus) szóló egyszeri vagy folyamatos.)
alumnatyk [rodzaj podatku, który klasztory
przekazują do kasy prowincji zakonnnej z
przeznaczeniem na formację młodych
zakonników w seminarium duchownym,
również w: postulacie, nowicjacie i
junioracie.]
–
szeminarisztikum
[a
kolostorok növendékeinek (szeminaristák,
jelöltek, novíciusok, egyszerű fogadalmasok)
fenntartására szánt adomány, amelyet a kolostorok a szerzetesi provincia kasszájába
-
Wersja 01 01 2017.
irányítanak]; kolostori adományfajta (a
növendékek ellátására)
Alusia, Ala – az Alicia és az Aliz beceneve
alusil (AlSi17Cu4Mg) – alusil (szilíciumot
tartalmazó
alumíniumötvözet
(AlSi17Cu4Mg))
Alusz, (hebr: ָׁ‫[ )ׁשְל‬według biblijnej Księgi Liczb
33:1, 14, to drugie miejsce, w którym
zatrzymali się Izraelici po opuszczeniu
pustkowia Sin, według Biblii prowadzeni z
Egiptu przez Mojżesza do Ziemi
Obiecanej. Utożsamiane z południową
częścią Półwyspu Synaj w muhafazie
Synaj Południowy, ok. 15 km na
południowy wschód od Abu Rudejs, przy
drodze nr 36 do oazy Fajran w
protektoracie Święta Katarzyna, pod
południowo wschodnim stokiem Dżabal
Abu Alaka.] – Álús (emberek zajongása;
oroszlánok, vadállatok táborhelye) [Izráel
egyik szálláshelye a pusztai vándorlás során
(4Móz 33,13-14). „Ezek Izráel fiainak
szállásai, a kik kijövének Égyiptom földéből
az ő seregeik szerint Mózes és Áron vezetése
alatt…”; izraelita hadi szállás (Mózes IV.
Könyv 33,14)]
aluwia [osady nagromadzone przez wody rzek
na
dnie
koryta,
na
zlewiskach
powodziowych i u ujścia] – hordalék
aluwialny, -a, -e – (lat.) alluviális; áradmányos,
hordalékos (talaj, kőzet); a földtörténeti
jelenkorban kialakult
áradmányos
v.
hordalékos (talaj kőzet)
aluwialna gleba – hordalékos talaj
aluwium [daw.; zob. holocen] – (lat.) alluvium, a
földtörténet legfiatalabb kora, a földtani
jelenkor; áradmány, hordalék,
folyóvízi
hordalékkal feltöltött, elegyengetett síkság
aluzja [wzmianka mająca wywołać skojarzenie z
czymś, o czym się nie chce lub o czym nie
można powiedzieć wprost] – allució, allúzió
(przymówka); célzás, célozgatás; példálódzás
aluzja do kogo/czego – célzást tenni vkire/vmire
aluzja literacka [świadome nawiązanie w tekście
utworu literackiego do innego dzieła] –
irodalmi utalás
aluzja pod twoim adresem – a cézás neked szól
aluzyjnie – allúziósan; vmire célzóan, vmivel
példálódzva
aluzyjność – célzás, célozgatás
aluzyjny, -a, -e – alluciós, allúziós; vmire célzó,
vmivel példálódzó
Alwar [tak zwano powszechnie w Polsce
gramatykę łacińską, napisaną przez
uczonego
portugalskiego,
jezuitę
i
językoznawcę
Emanuela
Alvarez’a.
Urodzony r. 1526 na wyspie Maderze,
uczył się w Lizbonie i Koimbrze, umarł r.
197
1585 w Lizbonie czy też Eworze, gdzie był
rektorem kolegium. Imię jego nabrało
rozgłosu
wszechświatowego
przez
gramatykę, którą p. n. De institutione
grammatica wydał po raz pierwszy w
Lizbonie in quarto r. 1572, a którą
przyjęto we wszystkich prawie szkołach
jezuickich na świecie, a więc i w Polsce.] –
Alwar-féle nyelvkönyv
Alzacja (fr. Alsace, niem. Elsass) [kraina
historyczna i region administracyjny we
Francji, położony w północno-wschodniej
części kraju nad Renem. Składa się z
dwóch departamentów: Bas-Rhin na
północy oraz Haut-Rhin na południu.
Historyczna Alzacja obejmowała jeszcze
niewielki obszar wokół miasta Belfort,
który obecnie tworzy departament
Territoire-de-Belfort.] – Elzász (németül
Elsass vagy Elsaß, franciául Alsace)
[Franciaország egyik északkeleti régiója,
jelentős német (elzászi) kisebbséggel, ami
egyúttal hivatalos nyelv is. A terület
székhelye Strassburg.]
alzacki, a-,-ie – elzászi
Alzatczyk, Alzatka – elzászi (ffi/nő)
ała [miejsce bolesne (zob. → zwroty śląskie),
mieć ała – być chorym na umyśle (ziemia
lubliniecka)] – [Słowniczek języka śląskiego]
fájdalmas hely
ała mieć - mieć guza lub "nie po kolei” [patrz:
FIMLA; być chorym na umyśle] –
bütykös; (med) bolond
ałsztojer [<niem. Aussteuer = jako podatek>: 1.
wyprawka ślubna; 2. wiano, posag,
wyprawa panny młodej] – [Słowniczek
języka śląskiego] (posag) hozomány,
kelengye
Ałtaj – Altaj (nagykiterjedésű hegylánc DélSzibéria és Közép-Ázsia találkozásánál,
Kazahsztán, Kína, Mongólia és Oroszország
területén)
ałun [1. substancja krystaliczna rozpuszczalna w
wodzie; 2. pot. kamień do tamowania
krwawień] – timsó, KAl(SO4)2
ałun magnezjowy – magnézium-timsó
Ałun potasowy (ałun, ałun glinowo-potasowy; z
łac. Alunit (alumen) lub franc. alun = ałun)
[nazwa
zwyczajowa dwunastowodnego
siarczanu glinowo-potasowego. W farmacji
stosowane są również nazwy: Aluminium
Kalium sulfuricum, Alumen FP VIII,
Aluminii Kalii sulfas. Występuje naturalnie
jako minerał.] – timsó, KAl(SO4)2
Ałun glinowo-potasowy [Otrzymywany jest
przez prażenie bauksytu i kryolitu, które z
kolei poddaje się działaniu 50% kwasu
-
Wersja 01 01 2017.
siarkowego]
–
(chem)
K2(SO4)·(Al)2(SO4)3·24H2O
ałunować – timsózni, timsóval kezelni
ałunować kliszę fotograficzną – fényképlemezt
timsóban fürdetni
ałunowy, -a, -e – timsó-, timsóból való, tomsós
am [‹s.› zobacz ameryk: (Am, łac. americium) –
pierwiastek chemiczny, aktynowiec] –
americium [egy mesterséges kémiai elem a
periódusos rendszerben, a vegyjele Am és a
rendszáma 95.]
a.m. = anno mundi – (lat.) anno mundi; a világ
évében (a világ teremtése óta)
a.m. = (lat.) ante meridem
AM (Active Monitor) - (Aktywny monitor) [To
pojedyncza
stacja
wymuszająca
przestrzeganie wielu reguł nakładanych
jej przez Token Ring. Może nią być
dowolna ze stacji przyłączonych do sieci.
Zwykle stacja AM uruchamiana jest jako
pierwsza. Jej obowiązki można przenosić
na inne stacje po ich uprzednim
uaktywnieniu. Stacja AM nadzoruje cały
ich ruch i zapewnia, że przestrzegane są
wszystkie zasady protokołów pierścienia
oraz jest odpowiedzialna za inicjowanie
wszelkich czynności niezbędnych do
korekty przypadków naruszenia lub
uszkodzenia protokołów.] – AM (Active
Monitor); aktív monitor
amabile [określenie wykonawcze: wdzięcznie,
mile, przyjemnie] – (zene) amabile;
gyengéden, kedvesen, szeretettel
Amad a. Amaad [Biblia Warszawska: Alammelek,
Amad, Miszal; styka się on na zachodzie z
Karmelem i z Szichor-Libnat; Biblia
Tysiąclecia: Alammelek, Amad, Miszeal. Na
zachodzie granica dotykała Karmelu i
Szichor-Libnat; Biblia Gdańska: I Elmelech,
i Amaad, i Aessal, a idzie na Karmel do
morza, i do Sychor, i Lobanat. (Joz. 19:26)] –
Ameád (maradandó nép) [Helység Áser
birtokán Józs. 19,26. Alammelek, Ameád és
Misál, és éri Karmelt nyugot felé és SihórLibnáthot.]
Amadeusz lub Amedeusz [imię męskie
pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od
słów amare iDeus oznaczających "miłość"
i "Bóg" i oznaczało "Bożą miłość".] –
Amadeusz
[ latin
eredetű
név,
jelentése: szeresd
az
Istent! Női
párja: Amadea]
amagnetyczny, a-, -e (niemagnetyczny) – (lat.)
amagnetikus; nem mágnesezhető
Amal ‘ciężka praca’ [Synami brata jego Chelema
byli: Sofach, Jimna, Szelesz i Amal. (1
Kron. 7:35)] – Amál (munka, fáradság,
fáradságos munka; baj, vesződés; dolgosan)
198
[Az Áser törzséből való Helem fia (1Krón
7,35). Testvérének, Hélemnek a fiai voltak:
Cófah, Jimná, Séles és Ámal.]
Amalek (chłepczący jak pies) [1. syn Elifaza i
jego nałożnicy Timny, wnuk Ezawa.
Walczył przeciwko Izraelitom. Wojny z
Amalekitami obrazują wojny ciała
przeciwko duchowi i wybawionej duszy. 2.
wnuk Ezawa, protoplasta Amalekitów] –
Amalek (rabló nép; uralkodó nép; völgylakó)
(az amalekiták őse) [Elifáz (1) fia (1Móz
36,12)]
Amalek
[upadły
anioł
z
"Zoharu",
porównywany do Samaela: "zły wąż,
bliźniacza dusza jadowitego boga".] –
Amalek (bukott angyal”)
Amalekici [koczownicze plemię semickie lub
związek plemion opisywane w Biblii.
Tradycja przyjmuje za jego protoplastę
Amaleka,
wnuka
Ezawa.
Lud
zamieszkiwał północną część Półwyspu
Synaj oraz Negeb na południu Kanaanu.
Amalekici
podstępnie
zaatakowali
Izraelitów podczas wędrówki z Egiptu do
Kanaanu, a przez następne kilkaset lat od
czasu do czasu toczyli z nimi walki, aż do
swej całkowitej zagłady lub rozproszenia i
zmieszania się z innymi plemionami. W
literaturze rabinicznej stanowią symbol
narodów wrogich Żydom.] – amalekiták
(Izrael ősi ellenségei, akiknek Dávid törte
meg hatalmát) [Kánaántól délre fekvő
területek és a Sínai-félsziget őslakói.
Állandó háborúban álltak a zsidókkal,
mígnem Saul, a zsidó állam királya szét nem
szórta őket. ― Igen régi, rabló nomád nép,
főként a Negev-sivatagban tanyáztak,
Ábrahámtól kezdve Ezékiás (1) király
idejéig (Kr. e. 2000-700). Izráel történetében
gyakran szerepel ez a nép (2Móz 17,8kk;
4Móz 14,25; 1Sám 15).]
amalgamacja [1. sposób otrzymywania metali
szlachetnych z rud za pomocą rtęci;
2. pokrywanie
metalu
warstwą
amalgamatu] – foncsorozás, amalgámozás
amalgamat, amalgam [1. stop metalu z rtęcią;
2. mieszanina różnych elementów] –
foncsor, amalgám; a higany ötvözete más
fémekkel (hidegen); többféle elemnek
ideiglenes, nem szerves keveréke; keverék,
(ludność tutejsza to amalgamat różnych ras
i narodów : az itteni lakosság különféle
fajok és nemzetek keveréke)
amalgamat miedzi – foncsorozott réz
amalgamatowy, -a, -e – amalgám-; foncsor-,
foncsoros
amalgamować – foncsorozni, amalgámozni
amalgamowanie – foncsorozás, amalgámozás
-
Wersja 01 01 2017.
Amalia, Amelia [imię żeńskie pochodzenia
germańskiego, powstałe jako skrócenie
imion dwuczłonowych z pierwszym
członem Amal-, takich jak między innymi
Amalgunda lub Amalberga] – Amália [női
név a germán Amál kezdetű nevekből
származik, a névképző viszont egy gót
királyi családra utal. Rokon nevek: Amál,
Amélia, Amilla.]
Amalryk (Emeryk, Amalaryk — imię męskie
pochodzenia germańskiego) – Imre
Amaltei róg [ róg obfitości; atrybut Plutosa i
Dionizosa jako patronów płodności ziemi,
bogactwa, obfitości (gr. kēras Amaltheías,
łac.
cornu
copiae),
pierw.
stale
napełniający się płodami ziemi ułamany
róg kozy Amaltei, karmicielki małego
Zeusa] – bőség szaru
Amam (Joz. 15.26) – Amam (kimagasló,
gyülekezőhely) [Város Júdában (Józs
15,26).]
Aman a. Amana [Biblia Warszawska: Zstąp z
Libanu, oblubienico, zstąp z Libanu, wejdź,
pośpiesz się ze szczytu Amanu, ze szczytu
Seniru i Hermonu, od jaskiń lwów, z gór
panter; Biblia Tysiąclecia: Z Libanu przyjdź,
oblubienico, z Libanu przyjdź i zbliż się!
Zstąp ze szczytu Amany, z wierzchołka
Seniru i Hermonu, z jaskiń lwów, z gór
lampartów. Biblia Gdańska: Pójdziesz ze
mną z Libanu, o oblubienico moja! ze mną z
Libanu pójdziesz, a spojrzysz z wierzchu
góry Amana, z wierzchu góry Sanir i
Hermon, z jaskiń lwich, i z gór
lampartowych.] – Amana (erős szövetség;
hűség, erősség; megbízható, állhatatos;
állandóan folyó) [Hegy Libanon mellett. Én.
4,8. Én velem a Libánusról, én jegyesem, én
velem a Libánusról eljőjj; nézz az Amanának
hegyéről, a Sénirnek és Hermonnak tetejéről,
az
oroszlánoknak
barlangjokból,
a
párduczoknak hegyeiről.]
Amanda [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego,
stanowiące żeński odpowiednik imienia
Amand, wywodzące się od czasownika
amare – "kochać" i oznaczające "godna
miłości". Często nadawane w Stanach
Zjednoczonych i innych krajach obydwu
Ameryk. Kościół katolicki notuje kilku
świętych Amandów, którzy są również
patronami Amandy] – Amanda [női név
latin eredetű. Jelentése: szeretetre méltó.
Nincs köze a francia amande (magyarul:
mandula) szó jelentéséhez. Rokon nevek:
Manda, Mendi. Férfi párja: Amand. Ritka
név.]
amant [1. aktor grywający role kochanków lub
uwodzicieli; 2. pot. kochanek lub adorator]
–
amoroso,
ámorozó;
hősszerelmes,
199
bonvivan; bon vivant; szerető, epedő;
szerelmes; fiatal szerelmest játszó férfi
színész; (zene) gyöngéden
amant filmowy – filmamorozó
Amantes amentes. [Zakochani są jak szaleńcy.] –
(lat.) Amantes amentes; a szerelmesek
esztelenek.
Amantium irae - amoris integratio est [1.
Gniewy kochanków - odnowienie miłości
2. Kłótnie kochanków umacniają ich
miłość. (Terencjusz)] – (lat.) Amantium
irae - amoris integratio est; A szerelmesek
haragja hozzátartozik a szerelemhez.
[Terence szerint a vita, veszekedés a
szerelem újjáépítése.]
amantka – szerető, epedő, kedves, szerelmes (nő);
szerelmes nő v. színésznő
amarant [1. kolor różowoczerwony z odcieniem
fioletowym;
2. roślina
o
kwiatach
zebranych w kłosowate kwiatostany] –
(gör.) amarant, amarantusz, (növény)
rókafarok, disznóparéj; málnavörös, amarant
szín (a lengyel nemzeti szín a fehér mellett)
amarantowa [barwa czyli maść, kolor, jest to
ciemna czerwień, przechodząca w barwę
fjoletową, zwana inaczej szarłatem,
szkarłatem] – (dawno) málnavörös (szín),
amarant, amarantusz; amarantszín
amarantowy, -a, -e – málnavörös (színű), amarant, amarantusz-; amarantszínű
Amariasz a. Amaryjasz ‘Jehowa powiedział’ [1.
(Ezdr. 7:3); 2. (1 Kron. 23:19); 3.
arcykapłan Amariasz (kapłan najwyższy)
(2 Kron. 19:11); itd.] - Amária (Isten szólt;
Jahve megígérte) [1. Ezsdrás (3) ősei (1Krón
6,7.11.52; Ezsd 7,3). 2. Lévita, Hebron (2)
második fia (1Krón 23,19). 3. Főpap Jósafát
(4) idejében (2Krón 19,11). 4. Lévita
Ezékiás (1) idejében (2Krón 31,15). 5. Zsidó
férfi, aki elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd
10,42). 6. Pap, aki Zorobábellel tért vissza
(Neh 12,2). 7. Ezékiás (2) fia, Sofóniás (2)
próféta dédapja (Sof 1,1). 8. Pap Nehémiás
(3) idejében, aki a szövetséget megpecsételte
(Neh 10,3)]
amarykować (z łac. amarus – gorzki) [gorzko
narzekać, utyskiwać, biadać, uskarżać się,
żalić się na kogo] – (dawno) keservesen
jajgatni, siránkozni, panaszkodni
amarylis, amarylek, amarylka [1. roślina
ozdobna
o
lejkowatych,
różowoczerwonych kwiatach, zebranych
po kilka na szczycie łodygi; 2. zob.
hipeastrum] – (gör.) amarylis, amarillisz;
Dél-Afrikában őshonos, a liliomfélékhez
tartozó növény (dísznövény)
Amarylka (Hippeastrum) [1. zob. Zwartnica
(Hippeastrum Herb.); 2. Amarylka błędnie
-
Wersja 01 01 2017.
nazywana jest amarylisem, bo nim nie jest.
Jej duże, liliowate kwiaty rozwijają się po
2 - 4 na sztywnej, wysokiej łodydze
wyrastającej z boku cebuli, liście rosną
dopiero po przekwitnięciu. Podczas
kwitnienia półcień, poza tym stanowisko
słoneczne. Po przekwitnięciu należy ściąć
same kwiaty, zostawiając łodygę, która
zżółknie i odpadnie.] – (növ.) amarillisz
(Hippeastrum) [A Magyarországon (és
máshol is) elterjedt, téves amarillisz
elnevezés valójában ebbe a nemzetségbe
tartozó fajokat és fajtákat takar.]
Amasa, Amaza (brzemię, uciążliwy) ’skrócona
forma imienia Amasjasz’ [1. Absalom
uczynił go dowódcą wojsk w rewolcie
przeciwko swojemu ojcu - Dawidowi
(zamiast Joaba), co później Dawid
przebaczył. Obiecał uczynić go nawet
dowódcą swoich wojsk, ale zanim to doszło
do skutku, Amasa został skrytobójczo
zamordowany przez Joaba. Dawid
pozostawił ukaranie Joaba swojemu
synowi Salomonowi. Ojcem Amasy był
Itra, a matką Abigail, siostra Dawida. postać biblijna ze Starego Testamentu.
Kuzyn króla Dawida wybrany przez
Absaloma
do
dowodzenia
jego
buntowniczą armią. Po porażce Absaloma
Dawid darował mu i uczynił go dowódcą
swych własnych wojsk w miejsce Joaba.
Mszcząc się, Joab zabił Amasę. Patrz 2 Sm
17,25; 20. 2. Efraimita, który sprzeciwił się
wprowadzeniu jeńców do Samarii.] –
Amasa (teher, teherhordó; Ő (Isten) magára
vette). [1. Absolon lázadó seregének
fővezére. Később Jóáb megölte (2Sám 17,25;
20,4-12). 2. Hadlai fia, elöljáró Efraim
törzsében Péka idejében (2Krón 28,12)]
Amasaj (imię w Biblii) ’skrócona forma imienia
Amasjasz’ – Amásai (Jahve hordozza;
teherhordó; Isten terhe; terhes). [1. Dávid 30
hős vitézének vezére, aki hűségéről
biztosította Dávidot (1Krón 12,18). 2. Pap,
aki a frigyláda hazahozatalakor kürtöt fújt
(1Krón 15,24). 3. Lévita Ezékiás (1) király
idejében (1Krón 6,35; 2Krón 29,12)]
Amasjasz a. Amazyjasz ‘Jah poniósł ciężar’ (imię
w Biblii) [1. zob. Amazjasz (Jehowa daje
siłę); Amasjasz, syn Joasza a. Amazjasz,
syn Joasza a. Amazyjasz, syn Joaza (2
Król. 14:1); 2. (Amos 7.10); itd.] – Amásia
(akit az Úr megerősít; Jah (az Úr) erős;
Istennél az erő) [1. Júda királya; legalább egy
éven át atyjának, Joásnak (4) társuralkodója
volt; 29 évig uralkodott. Életéről főként a
2Kir 14 és 2Krón 25 tudósít. Összeesküvők
gyilkolták meg. 2. Bétel papja II. Jeroboám
alatt (Ám 7,10-17). 3. Férfi Simeon törzséből
(1Krón 4,34). 4. Lévita Dávid idején (1Krón
200
6,45). 5. Jósafát (4) seregének egyik vezére
(2Krón 17,16)]
Amaszsaj a. Amaszesaj [Biblia Warszawska: I
jego bracia, głowy rodzin, w liczbie dwustu
czterdziestu dwóch; i Amaszesaj, syn
Azarela, syna Achzaja, syna Meszillemota,
syna Immera; Biblia Tysiąclecia: i bracia
jego, głowy rodzin: dwieście czterdzieści
dwie osoby; dalej Amasaj - syn Azarela,
syna Achzaja, syna Meszillemota, syna
Immera; Biblia Gdańska: A braci jego
przedniejszych z domów ojcowskich
dwieście czterdzieści i dwa; i Amasesaj, syn
Asareli,
syna
Achzajowego,
syna
Mesullemitowego,
syna
Immerowego.
(Nehem. 11:13)] – Amasszai v. Amasszaj (az
Úr hordozza; Isten terhe) [Pap, aki Nehémiás
(3) korában a templomban szolgált. Neh
11,13. És testvérei, kétszáznegyvenkét
ősháztáj-fő; és Amasszaj, Azarél fia, ki Ahzai
fia, ki Mesillémót fia, ki Immér fia. .]
amator [1. osoba, która zajmuje się czymś dla
przyjemności; 2. osoba lubiąca coś;
3. osoba wykonująca coś bez fachowego
przygotowania; 4. osoba chętna do
nabycia czegoś] – (niefachowiec) amatőr,
műkedvelő, rajongó, (miłośnik) szerető,
kedvelő; (sportowiec) amatőr sportoló
amator kawy
–
kávéivó,
feketekávézó;
kávékedvelő
amator koni – lóbarát, lókedvelő
amator kwaśnych jabłek – [a savanyú alma
kedvelője] szereti a kellemetlen dolgokat v. a
kellemetlenségeket;
(átv.)
csodabogár,
különös ember; szoknyavadász
amator muzyki – zenerajongó
amator słodyczy – édesszájú
amator sportu – sportbarát, sportkedvelő
amator
sztuki
–
műbarát,
műgyűjtő,
művészetkedvelő
amator kwaśnych kablek – ez is megnyalná a sót
(de nem szabad, nem teheti)
amatorka – amatőr, műkedvelő, rajongó (nő), (női)
szerető, kedvelő
amatorski, -a, -ie [1. wykonany przez amatora,
uprawiany przez amatorów; 2. nieudolny,
niefachowy; 3. taki, który może się
podobać] – műkedvelő-, műkedvelői,
amatőr (po amatorsku: műkedvelő v.
dilettáns v. amatőr módon)
amatorski teatr – műkedvelő-színház
amatorskość [temu amatorstwu, o tym
amatorstwie] – amatőrség
amatorstwo
–
amatőrség,
amatőrködés,
műkedvelés (z amatorstwa: kedvtelésből,
műkedvelésből, mint műkedvelő, mint
amatőr)
-
Wersja 01 01 2017.
amajza [mrówka] – [Słowniczek języka śląskiego]
hangya
Amazjasz (Jehowa daje siłę) [1. Król judzki (838
- 810 przed Chrystusem). Syn Joasza króla judzkiego. Zaczął żyć wg woli Bożej,
lecz później oddawał chwałę bożkowi
mieszkańców Seir. 2. Potomek Symeona.
3. Syn Chilkiasza, potomek Merarego. 4.
Izraelita, kapłan bożka postawionego w
Betel.] – 1. Amásza (Anaszja, Anaziás) Júda
királya (kir.: Kr. e. 797, †Kr. e. 768) Joás fia
és utóda (kir.: Kr. e. 836, †Kr. e. 797)
[Legyőzi a lázongó edomitákat, de
bálványaikat imádja. Szembekerül az izraeli
Joás királlyal, aki foglyul ejti. Kiszabadulása
után a nép fellázad ellene és megölik]; 2.
Simeon ivadéka; 3. több bibliai személy neve
AMÁSIA (akit az Úr megerősít; Jah (az
Úr) erős; Istennél az erő). [1. Júda királya;
legalább egy éven át atyjának, Joásnak (4)
társuralkodója volt; 29 évig uralkodott.
Életéről főként a 2Kir 14 és 2Krón 25
tudósít. Összeesküvők gyilkolták meg. 2.
Bétel papja II. Jeroboám alatt (Ám 7,10-17).
3. Férfi Simeon törzséből (1Krón 4,34). 4.
Lévita Dávid idején (1Krón 6,45). 5. Jósafát
(4) seregének egyik vezére (2Krón 17,16)]
Amazonka [współcześnie mają kilka znaczeń
np.: kobiety, które dobrze jeżdżą konno,
kobiety, które w wyniku operacji straciły
jedną pierś oraz wojownicze kobiety.
Amazonki w mitologii to legendarny ród
wojowniczek, które nie znosiły mężczyzn
w swoim gronie i prowadziły ciągłe walki z
sąsiadami.
Nazwę
wyprowadzano
pierwotnie z amazon (greck.) bezpierśna,
niektóre źródła podają, że amazonkom w
młodości hamowano rozwój jednej piersi,
aby im łatwiej było władać łukiem i
strzałami. Niezrównane były również w
jeździe konnej.] – (ógörög mondákban)
amazon; egy harcias nőkből állóázsiai
asszonyállam tagja
amazonka [1. ubior kobiecy do konnej jazdy,
składający się z kurtki męskiej i spódnicy
zapinanej; 2. ubiór kobiet do konnej
jazdy. Nazwa pochodzi od wojowniczych
niewiast
greckich,
które
jakoby
pozbawiały się piersi, aby lepiej móc
strzelać z łuku. Od XVII wieku amazonka
składała się zwykle z fraczka albo kurtki,
z szerokiej spódnicy, koszuli męskiej i
spodni. W Polsce amazonka - zwana
czasem kawalerką lub myśliczkiem używana była od czasów Stanisława
Augusta, do podróży, do konnej jazdy.] –
harcias, férfias nő; lovaglónő, sportlovasnő,
női zsoké; lovaglószoknya
201
Juliusz Holzmüller "Amazonka", 1904, akwarela na
papierze, 29 x 43 cm, własność prywatna
Amazonka (Rio de las Amazonas, Río Amazonas)
[druga (wg niektórych źródeł pierwsza)
pod względem długości rzeka swiata,
znajdująca się w Ameryce Południowej.] –
Amazonas [dél-amerikai Amazonas folyó
(spanyol, portugál: Río Amazonas) Földünk
legbővízűbb folyama és egyike a világ két
leghosszabb folyójának (a másik a Nílus).]
ambaje (z łac. ambages – mary) [daw. brednie,
urojenia, przywidzenia, bałamuctwa,
androny] – badarság, ostobaság, butaság,
látomás
ambaras [daw. kłopot sprawiany przez jakąś
osobę lub rzecz albo trudna, przykra
sytuacja] – zavar, kavarodás, nehézség,
nyugtalanság
ambarasować [przestarzale: sprawiać kłopoty,
przysparzać
trudności,
niepokoić;
wprawiać w zakłopotanie] – kavarodást,
zavart, nyugtalanságot, békétlenséget okozni
ambarasować komu czym – zavarba hozni vkit
vmivel
ambarasowy, -a, -e – kényes
ambasada [fr. ambassade 'ambasada'; 1.
przedstawicielstwo
dyplomatyczne
najwyższej rangi, reprezentujące interesy
państwa w państwie goszczącym; także:
budynek tego przedstawicielstwa; 2.
najwyższe w hierarchii dyplomatycznej
przedstawicielstwo państwowe; jego lokal,
gmach; dawn. misja, poruczenie, zlecenie]
– (fr.) ambassade; nagykövetség [w
ambasadzie:
a
nagykövetségen,
do
ambasady: a nagykövetségre]; nagykövetség
(személyzete, épülete) (na ambasadzie
-
Wersja 01 01 2017.
polskiej powiera
flaga:
a
lengyel
nagykövetségen leng a zászló)
ambasada polska wydała bankiet – a lengyel
nagykövetség bankettet rendezett
Ambasada Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej –
dawn.
a
Lengyel
Népköztársaság
nagykövetsége
Ambasada
Polskiej
Rzeczpospolity
w
Budapeszcie, Ambasada Rzeczypospolitej
Polskiej w Budapeszcie; Ambasada Polska
w Budapeszcie – Lengyel Köztársaság
budapesti nagykövetsége; a Budapesti
Lengyel Nagykövetség
Ambasada Republiki Węgierskiej jest przy ulicy
Chopina – a magyar nagykövetség a Chopin
utcában van
Ambasada Węgier w Warszawie - Magyarország
varsói Nagykövetsége [Ambasada Węgier w
Warszawie przy ul. Fryderyka Chopina 2.]
Ambasada Węgierskiej Republiki Ludowej w
Warszawie
–
dawn.
a
Magyar
Népköztársaság varsói nagykövetsége
ambasador [fr. Ambassadeur; 1. najwyższy rangą
przedstawiciel
dyplomatyczny
reprezentujący państwo wobec władz
innego
państwa
lub
organizacji
międzynarodowej; 2. rzecznik czegoś lub
obrońca czyichś interesów] – nagykövet
[ambasador nadzwyczajny i pełnomocny:
rendkívüli és meghatalmazott nagykövet]
ambasadorka – nagykövetasszony
ambasadorostwo [ambasador z żoną] –
nagykövet és felesége, a nagyköveték
ambasadorowa [żona ambasadora] – a nagykövet
neje
ambasadorski, -a, -ie – nagyköveti, nagykövetségi
ambasadorstwo [urząd, godność ambasadora] –
nagykövetségi tisztség v. méltóság
Amberboa (rośliny) – Pézsmavirág (Amberboa
Isnard, Bielzia Schur, Centaurea L. pro parte,
szultánvirág, ambravirág) [a búzavirág
rokona, vele régebben egyesítve volt. A
Centaurea v. Amberboa moschata L.
kellemes pézsmaillatu kerti virág. Levele
szárnyas
sallangu,
fészekpikkelye
hártyanemü. sárgálló, széles és tompa, virága
sárga. Keletről származik. Az A. odarata DC.
virága citromszinü, kellemes illatu. Vad P. a.
m. kék búzavirág.]
Amberboa moschata – Amberboa moschata L.
[kellemes pézsmaillatu kerti virág]
ambicja, ambicyjka [poczucie godności osobistej;
dążność do wybicia się, pragnienie
twórczych osiągnięć, sukcesów] – ambíció,
becsvágy,
nagyravágyás,
nagyralátás;
dicsőségszomj,
törtetés,
nagyratörés;
érvényesülési vágy v. törekvés, önérzet
[obrażona ambicja: sértett önérzet] (pod
202
wpływem ambicji: becsvágytól fütve v.
vezérelten)
Ambigultas contra stipulatorem [dwuznaczność w
zobowiązaniu
działa
przeciwko
wierzycielowi;
szersze
rozumienie:
dwuznaczność sformułowań w umowie
działa przeciwko temu, kto dwuznaczności
użył.]
–
(lat.)
Ambigultas
contra
stipulatorem [a szerződésben a kétértelmű
megfogalmazás azok ellen működik, akik a
kétértelműséget használták.]
ambiofonia [technika korygowania akustyki i
nagłaśniania
pomieszczeń
przez
wprowadzenie sztucznego pogłosu] –
ambiofónia
ambit [(z łac. ambitus, okrążenie, obwód i
ambire, okrążyć, otoczyć); 1. wąskie
przejście
wokół
prezbiterium;
2. krużganek
wokół
dziedzińca
klasztornego; 3. daw. ambicja; 4. w
budynku kościelnym obejście za głównym
ołtarzem. Powstaje z przedłużenia naw
bocznych wokół prezbiterium. Pojawiło
się
w
średniowieczu.
Najczęściej
występuje w kościołach związanych z
pielgrzymkami. (obręb) - obejście wokół
domu lub dziedzińca klasztornego. 3.
zabieganie o głosy wyborców; ambicja' z
p.p. od ambire, ― obejście, archit. nawa,
krużganek, wąskie przejście obiegające od
tyłu prezbiterium, oddzielone od niego
arkadami a. murem.] – folyosó, tornác,
(templomokban) szentélykörüljáró folyosó;
(dawno) ambíció; (ép.) kerengő (lat.
quadrum, ambitus): monasztikus kolostor
belső, négyzetes udvara. - A lat. ambitus szó
a körbejárhatóságra, a quadrum a négyzetes
formára utal. Claustrumnak is mondták, ami
az előző kettőből következő zártságra, ill. a
kolostor jellegére utal (klauzúra); (zene)
hangterjedelem
Ambitiosa non est fames. [Głód nie ma ambicji.
(Seneka)] – (lat.) Ambitiosa non est fames;
Az éhségnek nincs ambíciója. (Seneca)
ambitne kombinacje zawiodły – nagyra törő
tervei meghiúsultak
ambitny, -a, -e [1. mający poczucie godności
własnej; 2. mający wysokie aspiracje;
3. wymagający wielkiego wysiłku i dużych
zdolności; 4. wartościowy pod względem
artystycznym] – ambíciózus, nagyravágyó,
becsvágyó, nagyratörő, önérzetes, buzgó,
törekvő, érvényesülni vágyó; nagyszabású,
lelkes
ambitny człowiek – becsvágyó ember
ambitny plan – nagyszabású terv
ambiwalencja
[1. współwystępowanie
przeciwstawnych cech lub elementów;
2. jednoczesne
przeżywanie
-
Wersja 01 01 2017.
przeciwstawnych uczuć i pragnień w
stosunku
do
tych
samych
osób,
przedmiotów lub sytuacji] – (lat.)
ambivalencia; kettősértékűség, ellentétes
érzések (pl. szeretet és gyűlölet) együttes
megnyilvánulása [Egy személy vagy tárgy
egyidejű szeretete és gyűlölete; egy
egyszerre negatív és pozitív céltárgy által
okozott konfliktus.]
ambo [kombinacja dwóch numerów w grach
liczbowych] – ambó, két szám kombinációja,
kettes találat (lottójátékban)
ambona [po łac. ambo lub ambon, z gr. ambon,
miejsce wywyższone, pagórek, po polsku
dobrze się zowie kazalnicą, od kazań,
prawionych na niej do zebranego ludu;
1. miejsce w kościele przypominające
zadaszony balkon, służące do wygłaszania
kazań; 2. skała wystająca ze stoku
górskiego; 3. drewniana platforma na
słupach lub na drzewie, służąca do
polowań lub do obserwacji; 4. (gr.
wstępuję) - podwyższone miejsce na środku
kościoła przed królewską bramą, z
którego diakon wygłasza ektenie, czyta
Ewangelię, a kapłan wygłasza kazanie.
Oznacza górę, z której nauczał Chrystus
(Kazanie na Górze), i kamień, z którego
anioł głosił myroforom (niewiastom
niosącym wonności) zmartwychwstanie
Chrystusa (Mt 28,5-8; Mk 16,1-8; Łk 24,19).] – (gör.) ambó, ambón = emelvény;
szószék, emelvény; ambo, prédikálószék [1.
az ókeresztény templom szentélyében az
oltár két sarkánál emelt felolvasópulpitusok,
egy-egy kétoldalról felvezető lépcsővel: az
északi oldalon állóról énekelte a pap az
evangéliumot, a déliről olvasta fel a
szentleckét és innen prédikált; 2. Lépcsővel
megközelíthető, kiemelt hely a szentmise
olvasmányainak felolvasására és egyes
liturgikus énekek számára; 3. jól látható,
oldalról
is
megközelíthető
felolvasó
emelvény a szentélyben, az olvasmányok
felolvasásához, az igeliturgia helye];
magasles
ambra [1. wydzielina przewodu pokarmowego
kaszalota używana do wyrobu perfum;
2. balsamiczny zapach tej wydzieliny; też:
perfumy, w których dominuje ten zapach;
3. zob. ambrowiec] – (arab) ámbra; egy
cetfajnak illatszer készítésére használatos
viasszerű váladáka; a bálna epeváladéka
ambran [bułka duża z szafranem, zewnątrz
miodem polewana, którą Ormjanie na
stypach pogrzebowych przyjaciołom i
ubogim rozsyłali.] – (dawno) nagy mézes
cipó
ambrowiec (rodzina oczarowate; na świecie znane
są 4 gatunki, w Polsce rzadko spotykany
203
jest jeden gatunek - ambrowiec
amerykański (Liquidambar styraciflua).)
[drzewo dostarczające balsamów i
olejków
eterycznych]
–
ámbrafa;
Liquidambar imberbe
Ambrowiec azjatycki (Liquidambar orientalis
Mill.) [Nazwa rodzajowa wywodzi się z
łacińskiego słowa "liquidus" - płynny oraz
arabskiego "ambra" - oznaczającego
żywicę
ambrowca
azjatyckiego
Liquidambar orientalis.] – Keleti ámbrafa
(Liquidambar orientalis) [E fa mézgája adja
a közel-keleti sztórax-gyantát . Füstölőszer
volt, de a drogként is hasznosították (2 Móz
30,34). Kisméretű fa vagy bokor, virágai
nagyon szép narancsszínűek, virágzása
csodálatos látványt nyújt. Kisázsiában és
Szíriában, valamint Galileában honos .
Számon tartották a gyógyászati célon túl
parfümként is.]
Ambrowiec
balsamiczy,
ambrowiec
amerykański, styrakowiec amerykański
(Liquidambar styraciflua L.) [gatunek
drzewa pochodzący z Ameryki Północnej]
–
amerikai
ámbrafa
(Liquidambar
styraciflua) a kőtörőfüvek közé tartozó, akár
20 m magasra növő díszfa
ambrowy, -a, -e – ámbraillatú, ámbrás
Ambrosia elatior (roślina; zob. Ambrozja
bylicolistna) – parlagfű (Ambrosia elatior)
ambrozja [1. (z grec. ambrosia, nieśmiertelność),
mit. gr. pokarm bogów zapewniający im
wieczną młodość; 2. potrawa lub napój o
wyśmienitym
smaku;
3. współżycie
grzybów
z
larwami
owadów
pasożytujących w tkankach roślin; 4.
wyśmienite jedzenie, „niebo w gębie”.
Ambrozja to w greckiej mitologii pokarm
bogów
dający
im
nieśmiertelność.
Ambrozja odznaczała się nadzwyczajną
słodyczą i zapachem. 5. napój, pokarm
bogów, dający nieśmiertelność, skąd
Polacy zapach rozkoszny nazywali
ambrozjowym, a noc uroczą nocą
ambrozjową.] – (gör.) ambrózia; mennyei
élvezet, csemege; görög hitregékben az
istenek eledele, amelytől örök életüket
nyerik
Ambrozja bylicolistna (Ambrosia artemisiifolia
L.) [gatunek rośliny należący do rodziny
astrowatych.
Pochodzi
z
Ameryki
Północnej,
ale
aktualnie
ma
kosmopolityczny zasięg. W Polsce tylko na
południowym zachodzie. Kenofit.] –
parlagfű (Ambrosia artemisiifolia) [kétszikű,
20–140 cm magas, terebélyes, ágas egyéves
gyom]
Ambroży (gr. ambrósios - boski, nieśmiertelny,
święty; od (am)brotós - (nie)śmiertelny)
-
Wersja 01 01 2017.
[imię męskie pochodzenia greckiego.
Patronem tego imienia jest święty
Ambroży.] – Ambrus [férfinév a görög
Ambrosziosz név rövidüléséből származik.
Az Ambroziosz jelentése: halhatatlan. A
görög mitológiában az ambrózia az istenek
halhatatlanságot biztosító étele volt. Női
párja: Ambrózia.]
ambulancja (ambulancia) – (lat.) ambulancia,
mozgó kötözőhely
ambulans
[1. samochód
ze
specjalnym
wyposażeniem
przeznaczony
do
przewożenia chorych; 2. daw. samochód
do przewożenia listów, paczek i pieniędzy]
– tábori kórház, mozgókórház; mentőkocsi,
mentőautó, sebesültszállító kocsi; (dawno)
mozgóposta
ambulans
pocztowy
[środek
transportu
specjalnie przeznaczony do przewozu i
sortowania
przesyłek
pocztowych.
Rozróżnia się ambulanse kolejowe i
autobusowe.]
–
postai
értékkocsi,
ambulancia; mozgóposta
ambulanse kolejowe [złożone z wagonów
pocztowych i bagażowych nazywa się
konwojami
kolejowymi,
złożone
z
wydzielonych
przedziałów
wagonów
osobowych – konwojami pocztowymi.] –
vasúti postakocsik
ambulansowy, -a, -e – mentő
ambulansowy wóz – mentőautó, betegszállító kocsi
Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad
mortem [1. wola testatora (spadkodawcy)
może być zmieniona aż do śmierci; 2.
Zmienna jest wola spadkodawcy aż do
śmierci] – (lat.) Ambulatoria est voluntas
testatoris usque ad mortem; a végrendelkező
(örökhagyó) akaratát mindhalálig változtatni
lehet; a végrendeletet a halál bekövetkeztéig
változtatni lehet [Örökhagyó egyoldalú
akaratát bármikor és egészben vagy részben
visszavonhatja
vagy
megmásíthatja.
(Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad
mortem). Teheti ezt akkor is, ha
égrendeletében a visszavonásról lemondott,
vagy a késõbben alkotandó végrendeletét
semmisnek jelenti ki (clausula derogatoria).]
ambulatorium [przychodnia lekarska przy
szpitalu, sanatorium lub w zakładzie
pracy] – (lat.) ambulancia, mozgókórház;
mozgó
kötözőhely;
járóbetegrendelő,
rendelő, rendelőintézet (rendelés bejáró
betegek számára)
ambulatorium bezpłatne – díjtalan orvosi rendelés
ambulatoryjnie – abmulanciásan
ambulatoryjny, -a, -e [związany z ambulatorium,
wykonywany w ambulatorium (np. zabiegi
204
ambulatoryjne, pomoc ambulatoryjna)]–
abmulanciás, ambuláns
ameba [pierwotniak o zmiennym kształcie] –
amőba (mikroogranizmus); a legegyszerűbb
mikroszkópikus nagyságú egysejtű élő
szervezet
Amelia, Amalia [jest to imię żeńskie pochodzenia
germańskiego, powstałe jako skrócenie
imion dwuczłonowych z pierwszym
członem Amal-, takich jak między innymi
Amalgunda lub Amalberga] – Amélia [az
Amalia változata]
amelioracja – (lat.) ameliorizáció; javítás
(ulepszenie), talajjavítás
Amelka, Melcia – az Amália beceneve
amelka [1. amelia, amalka, amelik - określenie
torebki, woreczka lub pojemnika na
kosmetyki wykonanego z tkaniny lub
miękkiej skóry, używanej przez kobiety w
XVII – w XVIII w.; puzderko lub damska
torebka (koniec XVII wieku). 2. puzderko
lub damska torebka (koniec XVII wieku)]
– (daw) női táska; púderes doboz; neszeszer
AMD – Advanced Micro Devices, Inc [1.
producent
układów
scalonych
stosowanych w komputerach osobistych;
2.
amerykańskie
przedsiębiorstwo
produkujące procesory do komputerów
PC.
Jest
głównym
konkurentem
przedsiębiorstwa
Intel
na
rynku
procesorów. Przedsiębiorstwo zostało
założone w 1969 przez grupę, która
odeszła z Fairchild Semiconductor, w tym
Jerry'ego Sandersa, Ed Turney, John
Carey, Sven Simonsen, Jack Gifford i
trzech menedżerów z grupy Giffords,
Frank Botte, Jim Giles i Larry Stenger.
Aktualnym dyrektorem generalnym jest
Dr. Hector de Jesus Ruiz, wiceprezesem i
sekretarzem generalnym jest Dirk Meyer.
Na
rynku
mikroprocesorów
do
komputerów klasy PC przedsiębiorstwo
zaistniało dzięki uzyskanej od Intela
licencji na produkcję procesorów 8086 i
8088. W 1986 roku Intel wycofał się ze
współpracy,
jednak
AMD
dzięki
korzystnemu wyrokowi sądu mógł
sprzedawać klony procesorów 80386
(Am386), a później 80486 (Am486). Firma
jest znana głównie z serii procesorów K6,
K6-2, K6-III, Duron, Athlon XP, Athlon
64, Athlon 64 X2, Athlon 64 FX, Phenom,
Turion 64, Sempron, Opteron, a także
technologii 3DNow!. Ważną branżą dla
firmy AMD jest również produkcja w
kooperacji z firmą Fujitsu pamięci
nieulotnych typu Flash. 3. producent
procesorów
zgodnych
z systemem
Windows, instalowanych najczęściej w
-
Wersja 01 01 2017.
komputerach klasy desktop. AMD
rywalizuje z Intelem starając się
wprowadzać na rynek kolejne modele
układów CPU, które dotrzymują kroku
(chodzi o zegar) produktom Intela.
Najnowszy mikroprocesor firmy AMD
nosi nazwę Athlon i może być pierwszym
układem CPU tej firmy, który będzie
instalowany w serwerach (chociaż AMD
nie ujawnił jeszcze żadnych szczegółów).
Intel
jest
obecnie
największym
producentem procesorów, a na drugim
miejscu plasuje się AMD.] - (kat.:
informatyka) Advanced Micro Devices, Inc.
(AMD) [egy félvezetőgyártó vállalat,
központja a kaliforniai Sunnyvale-ben
található. A név magyarul nagyjából annyit
jelent, Továbbfejlesztett Finommechanikai
Eszközök. Az x86-os – vagy PC-kompatibilis
– mikroprocesszorok második legnagyobb
gyártója, jelentős flashmemória-gyártó. A
vállalatot 1969-ben hét társával együtt
alapította meg Jerry Sanders, aki egészen
2002-ig elnök-vezérigazgatóként irányította a
céget. Az alapítók mindegyike a Fairchild
Semiconductor alkalmazottja volt korábban.
Ma a vállalat igazgatótanácsának elnöke és
vezérigazgatója dr. Hector Ruiz. Az AMD
elsősorban a PC-kompatibilis Athlon, Duron,
Opteron, Turion, Sempron és Phenom
processzorairól ismert, de a vállalat által
kifejlesztett
chipek
és
technológiák
megtalálhatók számos más elektronikai
készülékben is.]
amen [1. wyraz stanowiący zakończenie
modlitwy lub roty przysięgi; 2. wyraz
oznaczający potwierdzenie; 3. fraz. na
pewno, z całą pewnością; 4. ostateczne
zakończenie czegoś, koniec; 5. wyraz ten
po raz pierwszy spotykany w 4 Moj., gdzie
kobieta
ma
potwierdzić
swą
prawdomówność. Wyraz ten jest często
spotykany w Słowie Bożym. Oznacza
'niech się stanie' lub też 'godne wiary'. 5.
(dosł.: "godzien wiary") hebr. Partykuła
uroczystych potwierdzeń, w NT kończy
doksologię, jest odpowiedzią liturgiczną
oraz tytułem Chrystusa w Ap 3,14 (zob.)]
– (héber) ámen (vagy amen); úgy legyen!,
úgy legyen, igaz! [1. Ámen = bizony, úgy
legyen, úgy van; héber - imáink befejező
akklamációja, nyomatékot ad az imában
kifejezett érzelmeinknek; 2. az ima és a
prédikáció végét jelző szó (az ima végén).
Amen egy héber eredetű szó, igenlést és
kivánást jelent; a keresztény vallásban a
hitvallás befejezésénél a jelentése: úgy van,
úgy tartom és vallom; imák végén a
jelentése:
úgy
legyen,
teljesüljön.;
beleegyezés, jóváhagyás (na amen: teljesen;
205
agyon-, biztosan) ― Általában azt jelenti:
"úgy legyen" (Jer 28,6), "valóban" (Jer 11,5),
vagy pedig: "ez bizonyára igaz".]
Amen amen dico vobis [„Zaprawdę, zaprawdę
mówię wam”] – Amen amen dico vobis
[…diko vóbisz] – ‘Bizony bizony mondom
nektek’. [Szállóige a latin Bibliából, az
evangéliumokban számos helyen e szavakkal
vezeti be Jézus valamely fontos kijelentését.]
amendement [fr. zob. 1. poprawienie; 2.
polepszenie; 3. poprawa; 4. nawożenie
ziemi] – (fr.) amanedement; állami
határozatok v. törvények megváltoztatása
amentia (choroba) [ściowych wymienia zespół
splątania]
–
(gör.,
lat.)
amentia,
értelmetlenség; a tudat szétesése, tudatzavar;
heveny zavarodottság; értelmi hiány [Az
elmokórtanban olyan hevenyésen fejlődött
elmezavart
jelent,
mely
fátyolozott
öntudattal, nagy izgatottsággal, teljes
zavartsággal, és eleven, de folyton változó
érzéki káprázatokkal jár.]
amernice [nazwa pewnego gatunku ryb, w
dawnej kuchni polskiej używanych] –
(dawno) halhajta
America Online (sieć komputerowa) – AOL,
America Online, Inc. (számítógépes hálózat)
[jelenleg a legnagyobb amerikai internetes
hozzáférés- és tartalomszolgáltató cég
(OSP),
mely
eredetileg
egy
zárt
magánhálózat
volt
saját
információforrásokkal;
időközben
felvásárolta a Compuserve-t, a Netscape
Communications-t és a Mirabilis-t (az ICQ
kifejlesztőjét), és már több tízmilliós
felhasználói körre tett szert]
American Broadcasting Company (krócej ABC
lub ABC Network) [1. amerykańska sieć
stacji telewizyjnych i radiowych, własność
Walt Disney Co.; 2. jedna z trzech
głównych
amerykańskich
sieci
telewizyjnych w USA, powstała w 1932
jako radio NBC Blue Network. Obecnie
należy ona do The Walt Disney Company.
Poza telewizją ABC działa również w
dziedzinie telewizji kablowej i satelitarnej.
W 2009 roku, w wyniku połączenia ABC
Studios i ABC Entertainment, utworzono
holding ABC Entertainment Group, do
którego należy ABC i współpracujące z
nią przedsiębiorstwa.] – American
Broadcasting Company (közismert rövid
neve: ABC, hivatalos neve: American
Broadcasting Companies, Inc.) [egy
amerikai televízió és rádió társaság, egyike a
három
klasszikus
nagy
amerikai
televíziótársaságnak (a másik kettő a CBS és
az NBC). A cég tulajdonosa a The Walt
Disney Company. Központja New Yorkban
-
Wersja 01 01 2017.
van, habár a műsorszerkesztésért felelős
iroda a kaliforniai Burbankben található.]
American Civil Liberties Union, ACLU [1.
amerykańska organizacja pozarządowa
zajmująca się ochroną praw i swobód
obywatelskich;
2.
amerykańska
organizacja non-profit której celem jest
ochrona
praw
obywatelskich
gwarantowanych
przez
konstytucję.
Założona w 1920 przez Crystal Eastman,
Roger Baldwin i Walter Nelles jest
następcą National Civil Liberties Bureau
założonego podczas I wojny światowej. W
2010 roku ma 500 000 członków.] –
American Civil Liberties Union, ACLU
(Amerikai Polgári Szabadságjogok Uniója)
American retro sport – American retro sport;
Hagyományos amerikai csapatjátékok, mint
pl. a baseball, a kosárlabda vagy a futball.
American Society of Composers, Authors and
Publishers,
ASCAP
[amerykańska
organizacja
zbiorowego
zarządzania
autorskimi
prawami
majątkowymi;
odpowiednik polskiego ZAiKS-u.] –
ASCAP (Amerikai Zeneszerzők, Írók és
Kiadók Társasága)
ameryk
[promieniotwórczy
pierwiastek
chemiczny otrzymywany sztucznie] –
americium [egy mesterséges kémiai elem a
periódusos rendszerben,a jele Am és a
rendszáma 95. A plutónium neutronokkal
való bombázásával állították elő és az
aktinoidák csoportjába tartozó fém. A
negyediknek előállított mesterséges kémiai
elem.]
Ameryka [część świata położona na półkuli
zachodniej, w skład której wchodzą dwa
kontynenty:
Ameryka
Północna
i
Ameryka Południowa] – Amerika [a Föld
egy korábban egységes kontinensnek
tekintett
része.
Ma
általában
206
szuperkontinensnek tartják (lásd még:
Eurázsia), amely két különálló kontinenst
foglal magába: Észak-Amerikát (ezen belül
Közép-Amerikát és a Karibi-szigeteket) és
Dél-Amerikát.]
Ameryka Łacińska – Latin-Amerika
Ameryka Południowa [kontynent leżący na
półkuli
południowo-zachodniej.
Od
wschodu
graniczy
z
Oceanem
Atlantyckim, a od zachodu z Oceanem
Spokojnym.] – Dél-Amerika
Ameryka Północna [kontynent o powierzchni 24
242 000 km² (co stanowi 16,3% całkowitej
powierzchni lądów na kuli ziemskiej),
położony na półkulach: północnej i
zachodniej. Do Ameryki Północnej należy
Ameryka Środkowa.] – Észak-Amerika (az
északi félgömbön és nagyrészt a nyugati
félgömbön található kontinens. Amerika
északi részét alkotja)
Ameryka Środkowa – Közép-Amerika
amerykan [dawny resorowany czterokołowy
pojazd konny z odkrytym nadwoziem] –
(nyitott hintó); (burgonyafajta)
Amerykanin [obywatel Stanów Zjednoczonych],
Amerykanka
[obywatelka
Stanów
Zjednoczonych]; Amerykanka – amerikai
(ffi/nő)
amerykanka (duży
fotel do
siedzenia,
rozkładany) – nagy, kinyitható fotel v.
ülőgarnitúra; fotelágy
amerykanista [1. (edukacja) specjalista w
zakresie amerykanistyki; 2. (edukacja)
badacz kultury, historii i literatury USA]
– amerikanista; Amerika nyelvének,
múltjának stb. tudósa, kutatója [oly
szakférfiú, ki Amerikával s az ottani
állapotokkal, különösen pedig a benszülöttek
nyelvével s etnografiájával foglalkozik]
amerykanizm [wyraz, zwrot charakterystyczny
dla języka angielskiego lub hiszpańskiego
na terenie Ameryki] – amerikanizmus;
amerikai jelleg [I. az amerikai EgyesültÁllamokban
használt
angol
nyelv
sajátosságai; II. Amerikában 1860 k.
született katolikus reformmozgalom, a
modernizmus előfutára. J. Th.]
-
Wersja 01 01 2017.
amerykanizacja
[wprowadzanie
lub
naśladowanie stylu życia, zwyczajów
panujących w Stanach Zjednoczonych] –
amerikanizáció
amerykanizować – amerikanizálni, amerikai
mintára v. felfogás szerint átalakítani,
elamerikaiasítani
amerykanizować się – amerikaivá válni,
elamerikaiasodni
amerykanka
[duży
fotel
do
siedzenia,
rozkładany] – (korcsolyafajta), (nyomda)
tégelysajtó;
redőnyös
v.
amerikai
iratszekrény, fotelágy; amerikai napló;
(wersalka) rekamié
amerykańska odzież sportowa – amerikai
sportruházat [Egy öltözködési stílus, melyet
az amerikai csapatsportok határoznak meg.]
amerykański, -a, -ie (am., amer.) [1. dotyczący
Stanów
Zjednoczonych
Ameryki,
Amerykanów; 2. dotyczący Ameryki –
kontynentu] – amerikai (am.)
amerykański [język amerykański] – amerikai
nyelv (angol)
Amerykański Krajowy Instytut Normalizacji
(Amerykański
Narodowy
Instytut
Normalizacji); ANSI (American National
Standards Association) [To prywatna
organizacja nie komercyjna, której celem
jest ułatwienie rozwoju, koordynacji i
publikowania
nieobowiązkowych
standardów narodowych w USA] – (kat.:
informatyka) ANSI, American National
Standards Institute, Amerikai Nemzeti
Szabványügyi Szervezet
Amerykański Narodowy Instytut Standaryzacji
(ANSI; American National Standards
Institute) – (ang.) ANSI; American National
Standards Institute (Amerikai Nemzeti
Szabványügyi
Hivatal)
Észak-Amerika
szabványosító testülete
amerykański podkrój pachy [Pacha zwężała się
ku dekoldowi, aby umożliwić podkreślenie
ramion.
Najpowszechniej
użyty
w
bluzkach i damskich letnich sukienkach.
Ten detal był tendencją w damskiej
modzie pod koniec lat 80. ] – amerikai
karkivágás
[A
nyakkivágás
felé
elkeskenyedő
karkivágás,
ami
így
kihangsúlyozza a vállat. Leggyakrabban
blúzok és nyári női ruháknál alkalmazzák.
Az 1980-as évek végén nagy divat volt a női
ruházatban..]
207
amerykański styl życia – amerikai életstílus,
amerikai életforma
Amerykę Południową zamieszkują różne
narodowości – Dél-Amerikát különféle
nemzetek v. népek lakják
ametyst [przezroczysty kamień półszlachetny o
zabarwieniu fioletowym] – ametiszt; a
kvarc ibolyaszínű változata (féldrágakő)
amfi-, amfo- - (lat.) amfi-, amfo-; kettős, kétamfibia [1. pojazd przystosowany do poruszania
się na lądzie i w wodzie; 2. samolot
mogący lądować na wodzie i startować z
wody; 3. «zwierzę przystosowane do życia
zarówno na lądzie, jak i w wodzie] –
amfíbia, kétéltű; kétéltű jármű
amfibijny, -a, -e – amfíbia-, kétéltűamfibol [krzemian magnezu, żelaza, wapnia lub
sodu, minerał skałotwórczy] – (gör.)
amfibol; sokféle változatban előforduló,
fémek szilikátjait tartalmazó zöldes- v.
barnás-fekete színű kőzetalkotó ásvány
amfibolia, amfibologia [log. dwuznaczność lub
niejasność zdania spowodowana jego
wadliwą konstrukcją
lub
wadliwą
interpunkcją]
–
(gör.)
amfibolia;
kétértelműség
amfiboliczny, -a, -e – amfibol-;
sokféle
változatban előforduló
Amfiktionia [oznaczała w starożytnej Grecji
związek polis (państw-miast) greckich
zawarty dla celów ochrony określonego
miejsca kultu religijnego] – amphiktüonia
[az antik Görögországban vallási jellegű
védelmi szövetséget jelentett, ami többnyire
egy szentély köré szerveződött. A tagjai
kezdetben ethnoszok (etnikai jellegű vagy
törzsi csoportok), a későbbiek során poliszok
voltak.]
amfilada
(fr.
enfilade)
[układ
wnętrz
połączonych wejściami na jednej osi;
pokój w takim układzie] – (fr.) enfilade;
oszlopsor, szobasor
amfilada budynków – épületsor, összefüggő
házsor, sorház
Amfipolis (gr. Ἀμφίπολις = "dwójmiasto")
[starożytne miasto greckie położone
między dwiema odnogami rzeki Strymon,
zwane niegdyś Ennea Odoi ("Dziewięć
Dróg"); kolonia ateńska założona około
roku 436 p.n.e. przez Hagnona, syna
Nikiasza, na gruzach wcześniejszej kolonii
o nazwie Myrkinos.] – Amphipolis (gör.:
Ἀμφίπολις – Amphípolis) (a város körül;
kerek város) [1. ókori görög város; a
Strymon és Nestos közötti rész Amphipolis
fővárossal; erre a részre esik Filippi is (Csel.
16,11-15); 2. Város Macedóniában, nem
-
Wersja 01 01 2017.
messze Filippitől. Pál átment a városon
(ApCsel 17,1).]
amfiteatr [budowla murowana lub drewniana z
ławkami
do
siedzenia,
piętrowo
wzniesionemi,
otaczająca
widownię
(arenę), a przeznaczona dla widzów; 1. w
teatrze, cyrku, sali koncertowej itp.: część
widowni wznosząca się koliście lub
półkoliście ku górze; 2. starożytna odkryta
budowla widowiskowa z areną lub sceną
pośrodku i wznoszącą się wokół niej
schodkową widownią] – (lat.) amfiteátrum;
félkör alakú színház lépcsőzetesen emelkedő
nézőtérrel (cavea), középen az arénával;
szabadtéri színház
amfiteatralnie – amfiteátrumszerűen (góry piętrzą
się
amfiteatralnie:
a
hegyek
amfiteátrumszerűen emelkednek)
amfiteatralność – amfiteátrumszerűség
amfiteatralny,
-a,
-e
–
amfiteatrális,
amfiteátrumszerűen
amfitrion [daw. gościnny pan domu lub fundator
przyjęcia] – házigazda, vendéglátó
amfora [gliniane naczynie używane przez
starożytnych Greków i Rzymian do
przechowywania wina i oliwy] – (gör.)
amfora; nagy, kétfülű, öblös, lefelé szükülő
agyag- (néja (kő-, üveg- stb.)
korsó;
ürmértékként 26,26 liter
Ami (Ezdr. 2:57) a. Amon (Neh. 7:59) – Ámi
(mesterember, szilárd, megbízható, derék)
[Salamon szolgája, akinek leszármazottai
Zorobábellel visszatértek a fogságból (Ezsd
2,57; Neh 7,59-ben: "Amon").]
Ami [niegdyś anioł chóru potęg, obecnie "wielki
przewodniczący niższych sfer". Posiada
"doskonałą znajomość astrologii i sztuk
wyzwolonych".] – Ami („az alacsonyabb
szférák nagy vezetője”)
Amici fures temporum. [Przyjaciele to złodzieje
czasu.] – (lat.) Amici fures temporum; A
baráti csevegés sokszor időrablás.
Amici, diem perdidi [amic-i, di-em perdidi] [1.
(łc.) przyjaciele, straciłem dzień; słowa
cesarza Tytusa, który uświadomił sobie, że
w tym dniu nie spełnił żadnego dobrego
uczynku; Swetoniusz Boski Tytus. 2.
dosłownie Przyjaciele, straciłem dzień (nie
zrobiłem nic dobrego)] – Amici, diem
perdidi – ‘Barátaim, elvesztettem egy napot’.
[Suetonius (Császárok élete) szerint az igen
emberséges Titus fakadt ki így egyszer,
amikor vacsoránál eszébe jutott, hogy aznap
semmi jótettet nem vitt végbe.]
Amicorum omnia communia [u przyjaciół
wszystko jest wspólne (Pitagoras)] Amicorum omnia communia; A barátoknak
mindenük közös.
208
Amicus alter ego [Przyjaciel to drugie ja
(Diogenes)] – Amicus alter ego; igaz barát
olyan, mintha második énünk volna.
(Cicero)
Amicus memori generis [Przyjaciel rodzaju
ludzkiego (o lekarzu).] – (lat.) Amicus
memori generis; az emberi nm barátja
(orvos)
Amicus curiae lub amicus curiæ (l.mn. amici
curiae) [prawniczy termin rzymski,
dosłownie "przyjaciel sądu", określający
– najczęściej w anglosaskiej praktyce
prawnej – osobę lub organizację, nie
będącą stroną w postępowaniu sądowym i
dobrowolnie, z własnej inicjatywy,
oferującą sądowi opinię prawną lub inną
dotyczącą przedmiotu postępowania.] –
(lat.) Amicus curiae v. amicus curiae (többes
számban: amici amici v. curiae curiae) [jogi
latin kifejezés, szó szerinti fordítása "a
bíróság barátja", ha valaki nem vesz részt
félként az ügyben, aki önként ad
tájékoztatást, hogy segítse a bíróságot az
üggyel kapcsolatos döntés meghozatalában.]
Amicum in secreto mone, palam lauda –
Amicum in secreto mone, palam lauda
[amikum…szekréto…] – ‘Titokban intsd,
más előtt dícsérd a barátot’. [Latin szállóige
Seneca Az erkölcsről című művéből (12).]
Amicum perdere est damnorum maximum.
[Stracić przyjaciela to największa ze
strat.] – (lat.) Amicum perdere est
damnorum maximum; a barát elvesztése a
legnagyobb veszteség.
Amicus certus in re incerta cernitur [pewnego
przyjaciela poznaje się w niepewnej
sytuacji. Cyceron.] - Amicus certus in re
incerta cernitur [amikusz certusz…] –
‘Bizonytalan dologban ismerszik meg a
biztos barát’. [Latin maxima Cicerótól
(Laeliushoz); Petronius Satyriconjából (61)
eredő változata: In angustiis amici apparent
(‘Szükségben tűnnek ki a barátok’); bővebb
kifejtését adja a Donec eris felix… kezdetű
Ovidius-disztichon.
Tömör
angol
megfelelője: A friend in need is a friend
indeed]
Amicus humani generis (łac.) – Amicus humani
generis [amikusz…generisz] – ‘Az emberi
nem barátja’. [A latin mondást kissé
gúnyosan használják arra, aki fennkölt
eszméket
hangoztat
az
emberiség
szeretetéről, de az egyes emberekre ezt nem
terjeszti ki, magyarán önző és magának
való.]
Amicus optima vitae possesio. [Przyjaciel to
największy skarb w życiu.] – (lat.) Amicus
optima vitae possesio. A barát a legnagyobb
kincs az életben.
-
Wersja 01 01 2017.
amicus Plato, sed magis amica veritas [1.
przyjacielem
Plato,
lecz
większą
przyjaciółką prawda (Arystoteles); 2.
Wprawdzie Plato jest przyjacielem, lecz
większą
przyjaciółką
prawda
(Arystoteles)] – Amicus Plato, sed magis
amica veritas [amikusz…szed mágisz amika
veritasz] – ‘Platón a barátom, de még inkább
barátom az igazság’. [A hagyomány szerint
Szókratész tette a fenti kijelentést. Tágabban
értve: ha az igazságról van szó, nem lehetünk
tekintettel a nekünk mégoly kedves
személyekre sem. Ammonius latin író
Arisztotelész élete című műve a forrás, bár itt
épp ellenkező a „felállás”. Platón mondja egy
alkalommal tanítványainak, hogy törődjenek
mesterével, Szókratésszal, de még inkább az
igazsággal, mert „Philosz men Szókratész,
alla philtaté hé alétheia”, azaz ‘kedves nekem
Szókratész, de még kedvesebb az igazság”.]
Amicus res secundae parant, res adversae
prabant [rzeczy pomyślne przyjaciół
przyciągają, niepomyślne ich sprawdzają]
– Amicos secundae res parant, adversae
probant. - A jósors szerzi, a balsors próbára
teszi a barátokat. (Seneca)
Amicus stultorum similis efficietur. [Dosł.
Przyjaciel głupich stanie się do nich
podobny. Kto z kim przestaje, takim się
staje.] – (lat.) Amicus stultorum similis
efficietur. Madarat tollától, embert barátjáról.
amid, amidy [substancja krystaliczna używana
do produkcji leków i włókien sztucznych]
–
(lat.)
amid,
amidok;
ammónia
származékok, amelyben hidrogénatomot
fématom v. szerves savmaradék helyettesít
amidowy, -a, -e – amidAmida, amida [1. w judaizmie: modlitwa
codzienna, recytowana w pozycji stojącej z
twarzą zwróconą ku Jerozolimie; 2.
modlitwa odmawiana po cichu w czasie
każdego nabożeństwa, stanowiąca jego
kulminację,
powtarzana
w
czasie
modlitwy porannej i wieczornej na głos
przez kantora; 3. (hebr. – stanie, zwana
także szemone esre – osiemnaście
błogosławieństw, lub ְֹ‫ תפי‬Tefila –
modlitwa) – obok Szema Jisrael jedna z
dwóch głównych modlitw w judaizmie] –
zsidó ima v. fohász
amina, aminy [substancja o charakterze
zasadowym] – (lat.) amin, aminok; szerves
savak, ammónia származékok, amelyben
egy-, két v. három hidrogénatomot szerves
atomcsoportok helyettesítenek
Aminadab (inna wersja: Amminadab) [imię
męskie, wspomniane w Biblii. W
Ewangelii św. Mateusza w wersecie 1.4
209
rodowodu Jezusa Chrystusa, syna
Dawida, syna Abrahama jest napisane:
Aram ojcem Aminadaba; Aminadab ojcem
Naassona; Naasson ojcem Salmona. Spory
dotyczące
tego
imienia
wywołuje
Ewangelia św. Łukasza, gdzie w wersecie
3.3 jest napisane, że Aminadab był synem
Admina. Prawdopodobnie są to te same
imiona. Admin może być formą oboczną
imienia Aminadab, tak jak jak Salmon –
Sala, Aram – Arni. W Biblii Gdańskiej (1
Krn 2) zaś napisane jest: Ale Ram spłodził
Aminadaba, a Aminadab spłodził Naasona,
książęcia synów Judzkich. W Biblii Króla
Jakuba Aminadab występuje jako a-min'a-dab (Aminadab).] – Amminádáb (az én
népem nemes, készséges, bőkezű; bőkezűség
férfia; az én oltalmazóm; legközelebbi
rokonom) [1. Áron apósa (2Móz 6,23). 2.
Júda fejedelme (4Móz 1,7; 2,3). 3. Kehát fia
(1Krón 6,22). 4. Kehát leszármazottja, aki
részt vett a frigyláda Jeruzsálembe való
visszavitelénél (1Krón 15,10-11)]
Aminek - KOPER OZDOBNY – (ammi majus)
[nazwa rośliny, utworzona z jej nazwy
łacińskiej
ammi,
ammium,
przez
upodobnienie do swojskiego wyrazu
kminek. Dawniej aminek, podaminek
bywał
używany
jako
przyprawa
kuchenna, a nieraz ta nazwa służyła i dla
kminku.] – (növ.) Ammi (Ammi majus L.)
Aminek większy (Ammi majus L.) [gatunek
rośliny
jednorocznej
z
rodziny
selerowatych (Apiaceae). Występuje w
stanie
naturalnym
w
rejonie
środziemnomorskim, przeniesiona przez
człowieka do krajów Europy Środkowej i
Północnej. W Polsce bywa uprawiana, nie
występuje w stanie dzikim.] – (növ.) Ammi
(Ammi majus L.)
aminokwas, aminokwasy [organiczne związki
chemiczne, zawierające grupę aminową NH2 (zasadową) oraz grupę karboksylową
-COOH (kwasową) lub – w ujęciu
ogólniejszym – dowolną grupę kwasową,
-
Wersja 01 01 2017.
np. sulfonową -SO3H. Aminokwasy są tzw.
solami wewnętrznymi (amfolitami).] –
aminosav, aminosavak (más néven aminokarbonsavak) [1. növényi és állati fehérjék
építőanyagai olyan szerves vegyületek,
amelyek molekulájában aminocsoport (-NH2)
és karboxilcsoport (-COOH) egyaránt
előfordul; 2. A fehérjék építőkövei.
Valamennyi fehérje számos aminosav
láncszerű egymáshoz kapcsolódásával épül
fel,
melyek
sorrendjét
a
DNS
nukleotidsorrendje határozza meg. Az
élővilág összes fehérjéjét 20 különböző
aminosavból álló, általában néhány száz
aminosavat tartalmazó láncok építik fel.]
aminoplast
[termoutwardzalne
tworzywo
sztuczne] – aminoplaszt; aminocsoportot
tartalmazó szerves vegyület és formaldehid
kondenzálásából nyert műanyag (tworzywo
sztuczne)
aminowy, -a, -e – aminoAmittaj a. Amata [1. Jonasz, syna Amittaja (2
król. 14:25)]: Lecz przywrócił Izraelowi
granice ciągnące się od wejścia do Chamat
aż do Morza Stepowego, zgodnie ze słowem
Pana, Boga izraelskiego, które wypowiedział
przez swojego sługę Jonasza, syna Amittaja,
proroka
z
Gat-Chefer.
2.
Biblia
Warszawska: Jonasza, syna Amittaja, doszło
słowo Pana tej treści; Biblia Tysiąclecia: Pan
skierował do Jonasza, syna Amittaja, te
słowa; Biblia Gdańska: I stało się słowo
Pańskie do Jonasza, syna Amaty, mówiąc] –
Amittai (igaz ember, hűséges, bizalomra
méltó; becsületes gondolkozású) [Jónás
próféta atyja (2Kir 14,25; Jón 1,1).]
Amittit merito proprium, qui alienum appetit
[słusznie traci swoje, kto sięga po cudze] –
Amittit merito proprium, qui alienum appetit
[Amittit merito proprium qui alienum appetit,
tradotta letteralmente, significa perde
giustamente il proprio chi desidera l'altrui.
(Favole di Fedro, I, 4).]; méltán elveszett az,
aki másé után nyúl
Amma [Biblia Warszawska: Joab zaś i Abiszaj
ścigali dalej Abnera. A gdy słońce zaszło,
dotarli do wzgórza Amma, obok Giach, przy
drodze wiodącej na pustynię gibeońską.
Biblia Tysiąclecia: Jednakże Joab i Abiszaj
w dalszym ciągu gonili Abnera, aż o
zachodzie słońca dotarli do wzgórza Amma,
położonego obok Giach, przy drodze na
pustkowiu Gibeonu. Biblia Gdańska:
Wszakże gonili Joab i Abisaj Abnera; i
zachodziło słońce, gdy przyszli do pagórka
Amma, który jest przeciw Gia na drodze
pustyni Gabaońskiej.] – Amma (anya,
kezdet; erődítmény; könyök) [Domb Gibeon
közelében. 2Sám 2,24. Jóáb és Abisaj
azonban tovább üldözte Abnért. A nap már
210
lemenőben volt, amikor eljutottak GibeatAmmáig, amely Gíahtól keletre, Gibeón
pusztája felé van.]
Amman [stolica Jordanii, położona na
płaskowyżu w północnej części kraju na
wysokości około 850 m n.p.m., na wschód
od
Rowu
Jordanu.
Ośrodek
administracyjny muhafazy Amman.] –
Ammán (másképp: Amman; arabul: ‫)نامع‬
[Jordánia (teljes nevén Jordán Hasemita
Királyság) fővárosa]
Ammi „Lo-Ammi: Ludem moim” – Ammi (én
népem) [Izráel népének szimbolikus neve a
héber eredeti szövegben. Hós 2,23-ban így
olvassuk: "Én népem vagy te".]
Biblia Warszawska: W owym dniu wysłucham mówi Pan wysłucham nieba, a ono wysłucha
ziemi, A ziemia wysłucha zboża, moszczu i
oliwy, a te wysłuchają Jezreela. I zasieję sobie lud
w kraju, i zmiłuję się nad Niemiłowaną, i powiem
do Nie-ludu: Ty jesteś moim ludem, a on powie:
Boże mój!
Biblia Tysiąclecia: W owym dniu - wyrocznia Pana,
odpowiem na pragnienia niebios, a one
odpowiedzą na pragnienia ziemi; ziemia zaś
odpowie pragnieniu zboża, wina i oliwy; a one
odpowiedzą pragnieniu Jizreel. Rozsieję go po
kraju, zlituję się nad Lo-Ruchamą, powiem do
Lo-Ammi: Ludem moim jesteś, a on odpowie:
Mój Boże!
Biblia Gdańska: Dnia onego wysłucham, mówi
Pan, wysłucham, mówi, niebiosa, a one
wusłuchają ziemię; A ziemia wysłucha zboże i
moszcz i oliwę, a te rzeczy wysłuchają Jezreela.
Bo ją sobie rozsieję na ziemi, a zmiłuję się nad tą,
co była w niełasce, i rzekę do tego, co nie był
ludem moim: Tyś jest lud mój! a on rzecze: Tyś
jest Bóg mój. (Oz. 2:22-25.)
Hós. 2,21. És azon a napon meghallgatom, azt
mondja az Úr, meghallgatom az egeket, azok
pedig
meghallgatják
a
földet;
Ésa. 55,10 Zak. 8,12 Zak. 10,9 Mát. 3,10-11.
Hós. 2,22. A föld pedig meghallgatja a búzát és a
mustot és az olajat; azok pedig meghallgatják
Jezréelt.
Hós. 2,23. És bevetem őt magamnak a földbe, és
megkegyelmezek Ló-Rukhámának, és azt
mondom Ló-Amminak: Én népem vagy te; ő
pedig ezt mondja: Én Istenem!
-
Wersja 01 01 2017.
Ammiel ‘lud Boga’ (1. 4Moj. 13:12; 2. Machir a.
Makir, syna Ammiela (2 Sam 9:4); 3.
Batszeba, córki Ammiela (1 Kron. 3:5)) –
AMMIÉL (Isten népe; Isten embere;
legközelebbi rokon; az én népem erős). [1.
Gemálli fia, Dán törzséből Kánaán földjére
kiküldött kém (4Móz 13,13). 2. Mákir (2)
atyja (2Sám 9,4-5; 17,17). 3. Batsua
(Betsábé) atyja (1Krón 3,5), a 2Sám 11,3
"Eliám"-nak (1) nevezi. 4. Obed-Edom (3)
fia, ajtónálló lévita Dávid idejében (1Krón
26,5)]
Ammihud
a.
Ammiud
‘mój
lud
jest
dostojeństwem’
[1.
Eliszama,
syn
Ammihuda (hebr. Elishama, ָ‫– )ןלָשמ‬
postać starotestamentowa, za czasów
Mojżesza naczelnik (książę) pokolenia
Efraima. Był dziadkiem Jozuego, syna
Nuna. Moszaw Elishama w Izraelu został
tak nazwany prawdopodobnie na jego
pamiątkę. (4 Moj. 1:10); 2. Samuel, syn
Ammihuda (4 Moj. 34:20); 3. Z plemienia
synów Naftaliego książę Pedahel, syn
Ammihuda (4 Moj. 34:28); 4. Ammihuda,
syna Omriego (1 Kron. 9:4)] – AMMIHUD
(az én népem dicsőség, hírnév, fenség,
pompa; az én népem tiszteletre méltó;
dicséretre
méltó
férfi;
legközelebbi
rokonom). [1. Elisáma (1) atyja (4Móz 1,10;
1Krón 7,26). 2. Sámuel (2), Simeon törzse
fejedelmének atyja (4Móz 34,20). 3. Férfi
Naftaliból (4Móz 34,28). 4. Omri (3) fia
(1Krón 9,4)]
Ammihud [Talmaja, syna Ammihuda, króla
Geszur (Giessur) (2 Sam. 13:37): „Absalom
zaś, uciekłszy, przybył do Talmaja, syna
Ammihuda, króla Geszur. Dawid zaś
opłakiwał swego syna całymi dniami.”] –
AMMIHUR (az én népem dicsőség; az én
népem nemes). [Talmai (2) apja (2Sám
13,37): „Absolon tehát elmenekült, és elment
Talmajhoz,
Ammihúr
fiához,
Gesúr
királyához.]
Amminadab v. Aminadab ‘mój lud jest chętny
[szlachetny; wspaniałomyślny]’ [1. Aaron
pojął
za
żonę
Eliszebę,
córkę
Amminadaba, siostrę Nachszona (2 Moj.
6:23); 2. Nachszon, syn Amminadaba (4
Moj. 1:7); 3. Z potomków Uzzjela
naczelnika Amminadaba i stu dwudziestu
jego współplemieńców. (1 Kron. 15:10)] –
AMMINÁDÁB v. AMINÁDÁB (az én
népem nemes, készséges, bőkezű; bőkezűség
férfia; az én oltalmazóm; legközelebbi
rokonom). [1. Áron apósa (2Móz 6,23). 2.
Júda fejedelme (4Móz 1,7; 2,3). 3. Kehát fia
(1Krón 6,22). 4. Kehát leszármazottja, aki
részt vett a frigyláda Jeruzsálembe való
visszavitelénél (1Krón 15,10-11)]
211
Ammiszaddaj
a.
Ammisadaj
‘lud
Wszechmocnego’
[Achiezer,
syn
Ammiszaddaja (4 Moj. 1:12)] –
AMMISADDAI (a Mindenható népe; a
Mindenható az oltalmazó; az én népem
hatalmas). [Ahiézer (1) atyja (4Móz 1,12;
2,25).]
Ammit (w mitologii egipskiej Ammut (synonimy:
Ammat, Ammemet)) [1. żeński demon
egipskiego sądu w zaświatach, otoczony
trwogą jako "pożeracz zmarłych", z
głową krokodyla, tułowiem drapieżnego
kota i zadem hipopotama. Potwór ten
czyha podczas sądu obok wagi, żeby
potem połknąć grzesznika. 2. to potwór
znany
jako
"pożeracz
umarłych",
"niszczyciel grzesznych dusz" przyczajony
obok wagi podczas sądu. W innych
wersjach
Ammit
jest
potworem
pożerającym potępionych na sądzie
Ozyrysa. Ukazywany jako demon z głową
krokodyla, tułowiem lwa i zadem
hipopotama.] – Ammut v. Ammit [mitikus
alvilági lény az ókori egyiptomi vallásban.
Nőnemű démon, aki az egyiptomiak által
legveszélyesebbnek
tartott
állatok
egyvelege: krokodilfejű, nyaka és sörénye az
oroszláné, hátsó része vízilóé. Egy
feltételezés szerint az, hogy vízi és
szárazföldi állatok alkotják, azt is jelenti,
hogy sehová nincs menekvés Ammut elől.
Neve felfalót, elnyelőt jelent. Szinte
kizárólag temetkezési papiruszokon maradt
fenn ábrázolása. Ezeken a mérleg mellett
ábrázolják, melyen hitük szerint az elhunyt
szívét megmérték. A mérleg másik
serpenyőjében
Maatnak,
az
igazság
istennőjének tolla volt; ha egyensúlyban volt
a kettő, az elhunyt átjutott a túlvilágra, de ha
a szívet lehúzta az elkövetett bűnök súlya,
Ammut felfalta a szívét. Ammutnak kultusza
nem volt; bár nevét helyenként az
isteneknek járó determinatívummal írták,
inkább démonnak tekintették.]
Ammut na staroegipskim papirusie ok. IV w. p.n.e.
-
Wersja 01 01 2017.
Ammizabad a. Ammisadab = Ammizabad a.
Ammizabab a. Ammisadab ‘mój lud
obdarzył’ [Biblia Warszawska: Ten to
Benajasz był znakomitym rycerzem z
owej trzydziestki i on dowodził tą
trzydziestką, jego oddziałem zaś jego syn,
Ammizabad; Biblia Gdańska:
Ten
Banajas
był
mocarz
między
trzydziestoma, i nad trzydziestoma, a nad
podziałem jego był Ammisadab, syn jego.
(1 Kron. 27:6)] – AMMIZADÁB (az én
népem ajándéka; az én népem ajándékoz; az
én oltalmazóm megjutalmazott). [Benája (1)
fia, Dávid vezére (1Krón 27,6).]
Ammon (syn mojego ludu) [Lot - bratanek
Abrahama miał dwie córki, które
podstępnie nakłoniły go do popełnienia z
nim aktu nierządu. Urodził mu się syn ze
starszej córki, którego nazwano Moab. Był
on ojcem Moabitów. Z młodszej córki
Abrahama urodził się Ben-Ammi, który
stał się ojcem Ammonitów. Oba narody
były wrogami Izraelitów, ale Izraelici mieli
nakaz nieprowadzenia z nimi wojny, bo
posiadali ziemię nadaną obietnicą od
Boga. Od Boga mieli również zakaz
mieszania się z Ammonitami. Ich król
obraził posłów Dawida, którzy byli
uprzejmi i mieli dobre zamiary (podobnie
Bóg został obrażony, gdy przysłał
proroków i także Swego Syna). Salomon
lubił Ammonitki, matką syna Salomona Roboama była Ammonitka. Ammonici
byli stałymi napastnikami Izraelitów. Byli
nimi także podczas powrotu Izraelitów z
niewoli. Mimo tego Żydzi mieszkali z
nimi.] – Ammon (tőrőlmetszett, eredeti,
önálló; honfitárs) [Lót fia-unokája (1Móz
19,38) lányától, Moáv testvére, a szodomai
kéneső után és következtében született, két
korcs fiú egyike. Az ammoniták atyja. A nép
neve – Bné Ammon, fővárosuk Rábát
Ámmon, mai nyelven Ammán (a Jordán
királyság fővárosa)]
Ammonici [starożytne plemię aramejskie, które
w XII w. p.Chr. osiedliło się na terytorium
Zajordania, na północy wschód od Maobu,
między lewym dopływem Jordanu
(Jabbokiem) i rzeką Arnon na południu.
Moabici osiedlili się w XIII w.p.Chr. na
północ od Edomu i na wschód od Morza
Martwego. Wg Biblii wywodzące się od
syna Lota, który po ucieczce z Sodomy
spłodził ze swoimi córkami w kazirodczym
związku, protoplastów Ammonitów i
Moabitów.
Opowiadania
biblijne,
prawdopodobnie oparte na motywach
ludowych
pogardliwie
wyjaśniają
pochodzenie obu plemion (Pwt27,20.22;
Kpł18,6-18).
Pomimo
rasowego
i
212
językowego pokrewieństwa oba narody
pozostawały nieustannie w stanie wojny z
sąsiadującymi Izraelitami. W XI w. p.n.e.
podbici przez Izraelitów i stopniowo
wyniszczeni. Walczyli z plemionami
asyryjskimi.] – ammoniták [Izraelnek a
Biblia által Lótra visszavezetett rokonai és
egyben ellenségei. Ammon utódainak neve
(1Móz 19,38). Az ammoniták a Bibliában
Ammon területén élő nép voltak. Nomád nép,
mely a Moábtól északkeletre fekvő földet
birtokolta. Fővárosuk Rabat Ammon
(Rabbat-Ammon) volt (a mai Amman,
Jordánia fővárosa). Hevesvérű, harcias,
bálványimádó nép. Bálványuk Molok volt. A
nép szüntelenül ellenséges viszonyban élt
Izráellel (Bír 11,13; 1Sám 11,2; Jer 40,14;
Ez 25,1-7). Istenüket Milkomnak nevezték,
akinek tiszteletére Salamon, a zsidók királya
oltárt állított. A nép a sémi nyelvcsaládba
tartozó nyelvet beszélt, virágkorát az i. e. 13.
század és az i. e. 8. század között élte, majd
beolvadt az arabokba.]
amnestia [akt prawny polegający na darowaniu
lub złagodzeniu kar orzeczonych za pewne
przestępstwa albo wobec pewnej kategorii
sprawców] – (gör.) amnesztia, elfeledés;
megbocsátás,
közkegyelem,
megkegyelmezés, közbocsánat
amnestia dla więżniów polityznych – általános
politikai amnesztia, közkegyelem a politikai
foglyoknak
amnestia powszechna – általános közkegyelem
amnestionować, amnestiować [udzielić amnestii]
– amnesztiában részesíteni; közkegyelemben
részesíteni
amnestiowany, amnestiowana [osoba, której
darowano lub złagodzono karę na mocy
amnestii] – közkegyelemben részesült
(egyén)
amnestyjny, -a, -e – közkegyelmi
amnezja [gr. amnēsía 'niepamięć'; 1, med.
niepamięć; chorobliwe osłabienie a. utrata
pamięci; 2. utrata lub osłabienie pamięci]
– (gör.) amnézia (amnesia);
az
emlékezőképesség
meggyengülése
v.
elvesztése; az emlékezés teljes v. részleges
hiánya [Az emlékezet részleges vagy teljes
elvesztése. Lehet pszichológiai tényezők
(például érzelmi trauma) vagy fiziológiai
tényezők
(valamilyen
agyi
sérülés)
eredménye. Az emlékezetvesztés kiterjedhet
az amnéziát okozó trauma előtti és az azt
követő eseményekre is.]
amnezja
pohipnotyczna
[niemożność
przypomnienia sobie części lub całości
doświadczeń z okresu, kiedy jednostka
była zahipnotyzowana] – poszthipnotikus
amnézia
[posthypnotic
amnesia]
[A
-
Wersja 01 01 2017.
poszthipnotikus
szuggesztiók
egyik
különleges formája, amelyben a személy
mindaddig elfelejti, hogy mi történt a
hipnózis alatt, amíg egy előre megbeszélt
jellel nem jelzik, hogy emlékezzen.]
amnezja dziecięca [1. Niezdolność pamiętania
zdarzeń i doświadczeń, które wydarzyły
się w pierwszych dwóch lub trzech latach
życia. 2. Mianem amnezji dziecięcej
określa się powszechną niezdolność
pamiętania faktów sprzed trzeciego roku
życia.] – gyerekkori amnézia [childhood
amnesia] [Az elsõ életévek felidézésének
képtelensége.]
amnezja następcza (ang. anterograde amnesia)
[typ amnezji polegający na utracie
zdolności
zapamiętywania
nowych
informacji]
–
anterogád
amnézia
[anterograde amnesia] [Az amnéziát okozó
trauma utáni eseményekre kiható emlékezetvesztés; a beteg képtelen új információkat
elsajátítani, bár a trauma előtti események
felidézése többé-kevésbé ép marad.]
amnezja
psychogenna
(ang.
psychogenic
amnesia) – pszichogén amnézia [A
pszichogén, más néven funkcionális, vagy
disszociatív amnézia olyan ritka esetekben
előforduló
retrográd
emlékezetzavar,
amelynek kialakulása erős stresszhez, vagy
traumához köthető, agyi struktúrák, és egyéb
idegi mechanizmusok sérülése nélkül.]
amnezja wsteczna (ang. retrograde amnesia) –
retrográd amnézia [az amnézia egy olyan
fajtája, amikor a páciens egy betegség,
sérülés vagy súlyos trauma következtében a
közvetlenül az esemény előtti dolgokra nem
emlékszik, és sok esetben a régebbi emlékek
előhívásában is gátolja a beteget]
amnezyjny, amnestyczny, -a, -e – amnéziásAmniksjel [elektor Piekła, niegdyś anioł
władający jednym z 28 Pałaców
Księżyca.]
–
Amniksiel
[pokolbéli
választófejedelem]
amniopunkcja, amniocenteza [pobranie próbki
płynu
owodniowego
w
celu
przeprowadzenia badań prenatalnych] –
amniocentézis [biol. A magzatburok
átszúrása – a hasfalon keresztül – a
magzatvíz vizsgálata céljából. Az így nyert
magzati sejtek fenntartása és tenyésztése
során
kromoszómavizsgálatok
is
elvégezhetők.]
Amnon ‘godny zaufania; wierny; długotrwały’
[najstarszy syn Dawida i Jezrelitki
Achinoam. Zbezcześcił siostrę Absaloma
(która była także jego przyrodnią siostrą)
Tamarę, za co później został zabity na
rozkaz Absaloma.] – Amnon (hűséges,
megbízható, bizalomra méltó; igazlelkű)
213
[Dávid
elsőszülött,
Abinoam
nevű
feleségétől származó fia, aki meggyalázta
féltestvérét, Támárt (2), ezért Absalom
megölette őt (2Sám 3,2; 13,1-38); 2. Júdabeli
férfi (1Krón 4,20)]
Amo te, ama me [kocham cię, kochaj mnie] –
(lat.) Amo te, ama me; szeretlek, szeress
engem!
Amok ‘głęboki; niezrozumiały’ [Sallu, Amok,
Chilkiasz, Jedajasz. To byli naczelnicy
kapłanów i ich braci w czasach Jeszuy.
(Nehem.
12.7)]
–
ÁMÓK (mély,
kifürkészhetetlen,
mélység,
völgy)
[Zorobábellel együtt a fogságból visszatért
pap (Neh 12,7.20).]
amolet [pierścionek] – [Słowniczek języka
śląskiego] ] gyűrű, gyűrűcske
amolok [cukierek miętowy] – [Słowniczek języka
śląskiego] mentolos cukorka
Amon [egipski bóg natury, powietrza i
urodzaju] – Ámon, Ámon Rá; az ókori
egyiptomiak főistene; a világ teremtője, az
örökkévalóság ura
Amon (dawać utrzymanie, żywić) ‘godny
zaufania; wierny; długotrwały’ [1. Król
Judy. Syn i następca Manassesa. Rządził 2
lata (643-642 przed Chrystusem). Czynił
to co złe w oczach Pana. Służył bożkom
podobnie jak ojciec został zabity we
własnym domu przez swoich sług.
2. Starosta miejski. 3. Sługa Salomona,
zwany także Ami. Jego potomkowie
wrócili z niewoli.] – 1. Ámon (erősség;
mesterember, munkavezető, ügyes munkás;
művész; nagyság, magasztosság) [(Júdea
királya (Kr. e. 643, †Kr. e. 641), Manassze
(3) (* Kr. e. 709 k.; t.-ur.: Kr. e. 697, kir.:
Kr. e. 687, †Kr. e. 643.) júdabeli király fia és
utóda), Jósiás (1) király atyja (2Kir 21,1926; 2Krón 33,21-25).; 2. városi elöljáró;
Samária parancsnoka Aháb király idejében
(1Kir 22,26); 3. Salamon szolgája
amon [kation soli amonowych] – ammónium
amoniak, amoniaki (nazwy systematyczne: azan,
trihydrydoazot,
wodorek
azotu(III))
[1. bezbarwny gaz o ostrym zapachu;
2. roztwór wodny tego gazu będący słabą
zasadą;
3.
nieorganiczny
związek
chemiczny o wzorze NH3.] – ammónia
(szórós szagú színtelen gáz) [ammónia (vagy
régies nevén légköneg) nitrogén és hidrogén
vegyülete, képlete NH3. Normálállapotban
jellegzetes szúrós szagú, gáz halmazállapotú
anyag, mely mérgező és maró.]; ammóniák,
NH2, színtelen, maró, fojtó gáz, vizes oldata,
a szalmiákszesz, erős bázis, lúg helyett
tisztítószerként használják
amoniak silny – erős szalmiákszesz
amoniak słaby – gyenge szalmiákszesz
-
Wersja 01 01 2017.
amoniakalny, -a, -e – ammóniás, szalmiákos
amoniakowy, -a, -e – ammonia-, szalmiákAmor [rzymski bóg miłości, odpowiednik
greckiego Erosa] – Ámor; szerelem iste a
latin mitológiába
amor [1. wyobrażenie w sztuce rzymskiego
bożka miłości; amorek; 2. przenośnie:
miłość] – ámor; szerelem
Amor caecus. [Ślepa miłość. (Teokryta)] – (lat.)
Amor caecus; vak szerelem
Amor magister optimus. [Miłość najlepszym
nauczycielem. (Pliniusz Młodszy)] – Amor
magister optimus; a szerelem a legjobb tanár.
Amor non quaerit, amor reperit [miłość nie szuka,
miłość znajduje] – Amor non quaerit, amor
reperit; a szerelem nem keres, a szerelem
talál
Amor omnibus idem. [Miłość dla wszystkich
jednaka. (Wergiliusz)] – Amor omnibus
idem; a szerelem mindenki iránt egyforma
Amor omnia vincit [Miłość wszystko zwycięża.] Amor omnia vincit. – A szerelem mindent
legyőz.
Amor patriae nostra lex [Miłość do Ojczyzny
naszym prawem (motto Polskiej Husarii)]
– Amor patriae nostra lex; a hazaszeretet a
mi jogunk
Amor tollit timorem. [Miłość usuwa strach.] –
Amor tollit timorem; a szerelem megszünteti
a félelmet
Amor vincit omnia – zob. Omnia vincit amor...
[miłość wszystko zwycięża (Wergiliusz)] –
Amor vincit omnia; a szerelem mindent
legyőz. [régi példabeszéd, mely a szerelem
mindenhatóságát hirdeti s a régiek jelképileg
a szerelem istenével fejezték ki, ki lábát egy
megalázott oroszlánra helyezi]
amoralista, amoralistka – amoralista (ffi/nő)
amoralizm [1. pogląd etyczny odrzucający
możliwość oceny czynów z punktu
widzenia kryteriów moralnych; 2. brak
norm
moralnych]
–
amoralizmus;
mindennemű erkölcs tagadása; az erkölcsi
elvek hiánya; az az álláspont, amely tagadja
az erkölcsiség létezését, ill. az erkölcsöt
korok és helyek szerint változónak vallja
amoralność
–
amoralitás,
amoralizmus,
erkölcsnélküliség, erkölcsi közömbösségú
amoralnie – amorálisan; erkölcstelenül
amoralność – erkölcsellenesség
amoralny, -a, -e [1. nieodróżniający dobra od
zła; 2. niezgodny z normami moralnymi
lub zupełnie ich pozbawiony] – (lat.)
amorális, erkölcs nélküli; erkölcsellenes, az
erkölcsi érzék híján való; az erkölcsi
megítélés körén kívül eső
214
amorek [1. postać nagiego chłopczyka ze
skrzydłami – motyw dekoracyjny; 2.
wyobrażenie w sztuce rzymskiego bożka
miłości; amor; 3. motyw dekoracyjny,
postać nagiego chłopczyka ze skrzydłami;
kupidyn, kupido] – amorett; szárnyas
gyermekalak a képzőművészetben; a
gyermek Ámor
amorka [1. altówka miłosna; 2. strunowy
instrument muzyczny; wildamora]
amorficzność – amorfság, alaktalanság
amorficzny, -a, -e – amorf, formátlan, alaktalan
(bezpostaciowy); nem kristályos szerkezetű;
szabályos kristályszerkezet nélküli [szilárd
anyag]
(Amorpha fruticosa L.)
Amorfa krzewiasta, a. drzewiasta, a. zwyczajna,
indygowiec zwyczajny, (Amorpha fruticosa
L.) [1. krzew z rodziny motylkowatych.
Dorasta do wysokości trzech metrów.
Liście złożone z wielu listków. Kwiaty
drobne,
ciemnofioletowe.Kwiatostany
wąskie, gęste do piętnastu centymetrów
długości, skupione po kilka na końcach
pędów. Kwitnie w pierwszej połowie
czerwca. Daje nektar i pyłek. – 2. gatunek
krzewu z rodziny bobowatych. Pochodzi
ze wschodniej części USA, skąd wzdłuż
rzek rozprzestrzeniła się na niemal całe
Stany Zjednoczone i na południową część
Kanady, rozprzestrzenia się również w
Europie i w Azji. Do Europy została
sprowadzona w XVIII wieku w celach
komercyjnych i z czasem naturalizowała
się w wielu krajach, zwłaszcza na
południu Europy (w Polsce obecna od
1806 roku). W Polsce ma status rośliny
uprawnej.] – gyalogakác v. ámorakác
(Amorpha
fruticosa)
[a
kétszikűek
(Magnoliopsida) osztályába a hüvelyesek
(Fabales) rendjébe és a Pillangósvirágúak
(Fabaceae) családjába tartozó faj. 3-4
méteres cserje, hosszú felálló. Idősen
lazaágú, széles bokor. Kérge barnásszürke.
Rügyei „bogárházalakúak”. Levelei 11-25
levélkéből állnak, elliptikusak, a pálhácskák
-
Wersja 01 01 2017.
ár alakúak, ellenállóak. Virága 10–15 cm,
felálló,
ibolyáskék,
június-júliusi
virágzással.]
amorfiza – alaktalanság, az anyag amorf állapota
(bezpostaciowość)
amorfizm
(bezpostaciowość)
[brak
uporządkowanej budowy] – alaktalanság
amoroso [miłośnie, z uczuciem] – (zene) amoroso;
szerelmesen, érzelmesen
amortyzacja [1. proces polegający na stopniowej
utracie
wartości
eksploatowanych
obiektów w wyniku zużycia, przenoszeniu
tej wartości na wytworzone produkty i
gromadzeniu środków w celu odtworzenia
tych
obiektów
po
ich
zużyciu;
2. łagodzenie uderzeń i wstrząsów w
pojazdach, maszynach itp. za pomocą
specjalnych urządzeń] – (lat.) amortizáció,
törlesztés, leírás; a tartozás folyamatos
törlesztése; csillapítás, csillapodás
amortyzacja budynku – az épület amortizálása
amortyzacja degresywna – degresszív amortizáció
amortyzacja długu – adósságtörlesztés
amortyzacja kapitału – rőketörlesztés
amortyzacja liniowa – lineáris amortizáció
amortyzacja postępowa – progresszív amortizáció
amortyzacja
przyśpieszona
–
gyorsított
amortizáció
amortyzacja środków trwałych – állóeszközök
fokozatos törlesztése
amortyzacyjny, -a, -e – törlesztési, amortizációs
amortyzator
[urządzenie
do
łagodzenia
wstrząsów i tłumienia drgań w pojazdach,
maszynach itp.] – lengéscsillapító, fék,
amortizátor, lökésgátló
amortyzator
drgań
–
lökésszigetelő,
testhangszigetelő
amortyzator
hydropneumatyczny
[łagodzi
uderzenia oraz umożliwia tłumienie
drgań.
Pod
wpływem
uderzeń
działających na tłok ciecz z cylindra
przepływa przez otworki do cylindra
powodując sprężanie znajdującego się w
nim powietrza.] – (műsz.) hidropneumatikus
lengéscsillapító
amortyzować
[1. wyrównywać
zyskami
osiąganymi z użytkowania jakiegoś
obiektu koszt jego wybudowania lub
zakupu; 2. łagodzić wstrząsy w pojazdach,
maszynach itp.; 3. łagodzić groźne skutki
czegoś] – amortizálni; törleszteni, leírni;
csillapítani, fékezni
amortyzować dług – adósságot törleszteni
amortyzować weksle – váltókat törleszteni
amortyzować się [o obiektach, maszynach itp.:
przynosić zyski, które wyrównują koszt
215
ich wybudowania lub zakupu] –
amortizálódni; törlesztődni, megtérülni
amortyzowanie
–
törlesztés,
amortizáció,
amortizálás; csillapítás, csillapodás
amortyzowanie się – amortizálódás; az
állóeszközök fokozatos törlesztése, ill.
megtérülése
amory [miłostki, romansowanie, flirt. Amor to
bożek miłości] – széptevés, udvarlás,
szerelmeskedés
Amoryci
(mieszkańcy
gór)
[potomkowie
Kanaana - syna Chama. Znani z
prowadzenia
zepsutego
życia.
Są
przedstawicielami Amorejczyków. Nie
pozwolili Izraelowi przejść przez swoje
ziemie w pochodzie do Ziemi Obiecanej.
Zostali wyniszczeni wraz z ich królem
Sychonem. Część z nich ocalała, bo Żydzi
wracający z niewoli łączyli się z nimi. Ich
potomkami byli Gibeonici.] – amoriták [a
zsidó honfoglalás időszakában Palesztina
legnagyobb
részét
városkirályságok
formájában birtokában tartó szemita nép]
Amos (brzemię, ciężar) ‘będący ciężarem; niosący
ciężar’ [mniejszy prorok. Pochodził z
Tekoa w Judei. Przypuszczalnie ojciec
proroka Izajasza. Współczesny Ozeasza.
Przepowiedział sąd nad narodami, nad
Izraelem, przyszłą chwałę Królestwa
Dawida. Czas prorokowania: 776-763
przed
Chrystusem.]
–
Ámosz
(teherhordozó, a hordozott; megterhelt) [a
déli országrészben, Júdában fekvő Tékoa
városából származó kispróféta, aki azonban
az északi országrészben, Izraelben lépett fel,
valósznűleg II. Jeroboám (i.e. 783-743 v.
753) uralkodásának első felében. ―
Barompásztor volt, aki fügefákat is nevelt;
Tékoában élt, mintegy 16 km-nyire
Jeruzsálemtől délre. Keményen ostorozta a
gondtalan jólétben élő samáriabelieket, és
felszólította az izráelitákat, hogy forduljanak
el a bálványoktól és térjenek Istenhez.
Megjövendölte Izráel babiloni fogságát. 9
fejezetből álló könyvében vádolja mind a
környező népeket, mind pedig Izráelt és
Júdát (1-2), kárhoztatja az istentelen
Samáriát (3-5), ítéletet jövendöl, de
helyreállítást és jólétet is ígér (6-9).]
Amos [prorok Izajasz, syna Amosa (2 Król.
19:2)] – ÁMÓS II (ÁMÓC) (derék, erős,
férfias, bátor, merész). [Ézsaiás (1) atyja
(2Kir 19,2.20; Ézs 1,1).]
amour (miłość) – (fr.) amour; szerelem
ampelologia [(gr. ámpelos + lógos ‘nauka’)
nauka o uprawie winnej latorośli.] – (gör.)
ampelologia;
a szőlővel és tágabb
értelemben
a
gyümölcstermesztéssel
foglalkozó tudomány
-
Wersja 01 01 2017.
amper
[1. jednostka
natężenia
prądu
elektrycznego;
2. jednostka
siły
magnetomotorycznej
i
napięcia
magnetycznego; 3. jednostka natężenia
prądu
elektrycznego,
jednostka
podstawowa układu SI i MKSA,
oznaczana A.] – ampèr, amper; az
elektromos áram erősségének mértékegysége
(A. M. Ampére nevéből); az az
árammenyiség, amely az ezüstnitrát-oldatból
1 s alatt 1,118 mg ezüstöt választ ki
amperogodzina
[jednostka
ładunku
elektrycznego] – amperóra
amperomierz, amperometr [przyrząd
do
pomiaru natężenia prądu w obwodzie
elektrycznym] – amperométer; ampermérő,
áramerősségmérő
amperosekunda (zob. kulomb) – amperszekund
(coulomb)
ampersand [1. nazwa znaku &; 2. znak "&",
znajdujący
się
na
standardowej
amerykańskiej klawiaturze nad cyfrą 7] –
„et” jel, „és” jel v. ampersand (&) [egy
logogramma, ami az „és” kötőszót jelöli. A
jel a latin et betűiből álló ligatúra. Eredete
felismerhető a második képen. Az első –
népszerűbb – változat későbbi korból
származik.]
Amphiktyon (gr. Ἀμφικτύων) [1497 - 1487 p.n.e.]
– (A demokrácia megszületése előtt az ókori
Athén fölött királyok sora uralkodott.
Egészen az i. e. 13. századi letelepüléstől az
arisztokratikus köztársaság kialakulásáig. Az
athéni királyok mitikus fiktív listája szerint:)
Amphiktüón (Αμφικτυών) király: Kr. e.
1497, †Kr. e. 1487
ampla [1. lampa wisząca z kloszem w postaci
płytkiej misy; też: sam ten klosz; 2. zob.
ampułka w zn. 3.] – 1. (olasz: ampolla)
ampli, ampolna = kancsócska; [amfora];
szenteltolajtartó; öblös edény, a lámpa
üvegburkolata; a mennyezetről függő
mécstartó edény, 2. a miséhez használt bort
és vizet tartalmazó edény; (rel.) Ampolnakészlet: misekanna-készlet [Szentmisén
használatos kancsócskák, a bor és a víz
számára. Rendszerint betű jelzi tartalmukat:
„A”=Aqua (víz), „V”=Vinum (bor). Az
ampolnákat tálcára helyezték. Mind a tálca,
mind az ampolnák díszes kiképzésűek
voltak.]; 3. a tabernákulumnál függő
örökmécses az Eukarisztia jelzésére
Amplias [Św. Stachys (Stachys, kłos zboża gr) i
jego towarzysze (Apelles, Amplias,
Ourbanos,
miejski;
uprzejmy
łac),
Aristoboulos, dający najlepsze rady gr,
Narkissos, nazwa kwiatu: narcyz), należeli
do wspólnoty chrześcijan w Rzymie. Do
nich właśnie kieruje pozdrowienie św.
216
Paweł pod koniec swojego listu do
Rzymian (16,8-11).] – AMPLIÁS (aki
megváltatott,
akit
felmagasztaltak;
megnagyobbított, kiterjesztett) [Keresztyén
férfi, akinek Pál köszöntését küldte (Róm
16,8).]
amplifikacja [1. wzbogacenie jakiegoś motywu w
utworze literackim przez mnożenie
sposobów jego ujęcia, gromadzenie
wyrazów bliskoznacznych, powtórzeń lub
peryfraz; 2. zastąpienie danego wyrazu
wyrazem bliskoznacznym, nadającym
wypowiedzi
inne
zabarwienie;
3. dopełnienie brakującej części tekstu na
podstawie rękopisu, innego wydania lub
ze względu na sens wypowiedzi] –
ampliatio,
amplificatio,
amplifikáció;
bővítés, meghosszabbítás, halasztás, tágítás;
szószaporítás
amplifikator [daw. wzmacniacz elektryczny] –
áramerősítő
amplifikować [daw. przesadzać w opowiadaniu]
– szaporítani a szót; felerősíteni, bővíteni,
tágítani (műszaki)
amplituda1 [1. fiz. największa wartość wielkości
zmieniającej się okresowo; 2. fiz. różnica
między
maksymalną
a
minimalną
wartością zmieniającej się wielkości;
3. skala, zakres] – amplitúdó, tágasság,
bőség; kilengés (obszerność); változó
mennyiségnek az egyensúlyi (normális)
értéktől való legnagyobb eltérése
amplituda2 [1. w ruchu drgającym i w ruchu
falowym jest to największe wychylenie z
położenia
równowagi.
Jednostka
amplitudy zależy od rodzaju ruchu
drgającego: dla drgań mechanicznych
jednostką może być metr, jednostka
gęstości lub ciśnienia (np. dla fali
podłużnej); dla fali elektromagnetycznej
tą jednostką będzie V/m.; 2. Największa
wartość A0 osiągana przez wielkość
fizyczną A, zmieniającą się w czasie t w
sposób harmoniczny, tj. proporcjonalnie
do sin (ωt+j0), gdzie ω – częstotliwość
kątowa, j0 – początkowa faza drgań.
Pojęcie amplitudy wprowadza się też dla
wielkości zmieniających się okresowo, lecz
nieharmonicznie. W tych przypadkach
przez amplitudę najczęściej rozumie się
największą (co do wielkości bezwzględnej)
wartość różnicy danej wielkości i jej
wartości średniej.] – amplitúdó [Ez a
kifejezés használatos arra, hogy egy jel
mennyiségét meghatározzuk. Ez jelentheti
egy audio jel hangerejét, vagy egy
elektronikus jel feszültségének nagyságát.
Hullám vagy rezgés esetén az egyensúlyi v.
nyugalmi helyzettől számított legnagyobb
kitérés. Jele A.]; periodikusan változó
-
Wersja 01 01 2017.
mennyiség csúcsértéke; a hangrezgéseket
mennyiségileg jellemző paraméter [Az
amplitúdó
a
mindenkori legnagyobb
pillanatnyi érték, amelyet valamely időtől
függő fizikai mennyiség felvehet.]
amplituda całkowita – teljes amplitúdó
amplituda drgań – rezgésamplitúdó
amplituda (wartość szczytowa) drgań –
rezgéscsúcs
amplituda dudnień – lebegés amplitúdója
amplituda fali – hullám amplitúdója
amplituda pojedyncza – egyes amplitúdó
amplituda prędkości – sebességamplitúdó (a
hangszóró
tűjének
rezgőmozgása
a
hanglemez
fordulatszámának
és
az
oldalirányú kitérésnek a függvényében)
amplituda przesunięcia (wychylenia) – kitérési
amplitúdó
amplituda szumu – zajamplitúdó
amplituda wahań – lengéscsúcs
ampułka (z łac. ampulla, flaszka pękata z dwoma
uszkami, bańka) [1. zasklepione naczynko
zawierające jednorazową dawkę leku;
2. dzbanuszek do podawania kapłanowi
wody i wina podczas mszy; 3. w
starożytności i średniowieczu: flaszeczka
do leków i wonności] – ampulla
(leforrasztott
üvegcsövecske
injekciós
oldatok számára); kisméretű hasas edény,
üvegcse, fiola; (ókor) illatos olajok számára;
(mise) a bornak és a víznek; (gyógyászat)
üvegből beforrasztva gyógyszeroldatok steril
eltartására
ampułki (ampullae, hamulae, urceoli) [1. szklane,
rzadziej metalowe, małe naczynka na
wodę i wino potrzebne do sprawowania
Mszy św. 2. zowią się niewielkie naczynka
okrągłe, na podstawie okrągłej wsparte, z
wydęciem nieco u spodu, u góry, tj. w
szyjce, cokolwiek zwężone, a potem znów
wargami na zewnątrz wydatne. Każda z
nich ma ucho, od podstawy idące, i aż pod
samą wargę zaokrąglone. Nalewa się w nie
wino i woda w ilości potrzebnej. Rubryki
mszału i pontyfikału przepisują, że
ampułki winny być ze szkła lub z
kryształu, bo w nich najlepiej daje się
odróżnić wino od wody i utrzymać je
łatwo w czystości.] – (mise) kisméretű
üvegcsék a bornak és a víznek
Ampułki to dwa wazoniki wykonane ze szkła
lub innego materiału, zawierające wino i wodę,
którymi podczas przygotowania darów
ofiarnych (offertorium) zostanie napełniony
kielich. Ampułki mogą być wykonane z metalu,
jednak należy je wówczas oznaczyć literami A
- (aqua) woda i V (vinum) wino, celem
odróżnienia zawartości.
217
Ministrant podaje zawsze celebransowi (lub
diakonowi) najpierw ampułkę z winem, potem
zaś tę zawierającą wodę. Ampułki stawia się
zawsze na tacce, służącej również podczas
lavabo (obrzędu obmycia rąk kapłana).
Ampułka z wodą służy również podczas
puryfikacji po Komunii. Do lavabo, zwłaszcza
podczas bardziej uroczystych celebracji,
można używać specjalnych naczyń, tzw.
lawaterza.
ampułkowy, -a, -e – ampullás
amputacja [operacyjne usunięcie jakiegoś
narządu lub jego części] – amputáció,
amputálás (műtéti eltávolítás); csonkolás,
lemetszés
amputacyjny, -,a –e – amputációs, csonkolásos;
amputálási
amputować [1. dokonać amputacji; 2. pozbawić
kogoś lub coś czegoś ważnego] – amputálni,
csonkolni, levágni
amputowanie – amputálás, csonkolás
AMR (ang. Audio Modem Riser) [to nazwa złącza
na płytach głównych komputerów PC.] –
AMR (Audio Modem Riser) [Bővítő aljzat
és interfészspecifikáció hangkártyák és
modemek számára.]
Amrafel [król Synearu a. Szinearu a. król
Senaarski (1 Moj. 14:1)] – AMRAFEL
(parancsoló a fiú; hatalmas nép; vészjóslóan
beszél). [Sineár királya, egyike annak a négy
királynak, akik elrabolták Lótot és egész
vagyonát (1Móz 14).]
Amram ‘lud wysoki [wywyższony]’ [1. Synowie
Kahata: Amram, Ishar, Chebron i Uzziel.
(2 Moj. 6:18); 2. syn Baniego (Ezdr. 10.34)]
–
AMRÁM
(felmagasztalt
nép,
felmagasztalás népe; rokonság a fenségessel;
magasrangú férfi). [1. Mózes, Áron és
Miriám (1) atyja (2Móz 6,18.20). 2. Zsidó
férfi, aki elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd
10,34).]
Amry, Omri (sługa Jahwe) [1. Hetman wojsk
izraelskich. Ogłoszony królem po śmierci
Zimriego. Założył miasto Samaria. Był
ojcem Achaba, królował od roku 884 do
873 przed Chrystusem. 2. Syn Bechera. 3.
Syn Imry, potomek Judy.] – (1.) Omri
(Jahve az én osztályrészem; kévegyűjtő,
kévekötő; támadó, uralkodó; harcias) [Izrael
egyik legtehetségesebb királya (i.e. 882-871
v. Kr. e. 886-874), az Omri-dinasztia
megalapítója, Szamária építtetője (1Kir
-
Wersja 01 01 2017.
16,16-28). Ela (3) királysága alatt hadseregfőparancsnok; Ela király meggyilkolása után
királlyá kiáltották ki; az északi ország
fővárosát Samáriába helyezte át; rossz
irányban befolyásolta népét (1Kir 16,1626).]; 2. Becher fia 2. Benjáminita férfi
(1Krón 7,8).
Amsi (Nehem. 11:12) – AMSI (Jahve megerősít,
erősségem, erős, erőteljes, bátor, Isten erős).
[1. Dávid templomi énekesének őse (1Krón
6,46). 2. A második templom papjának őse
(Neh 11,12)]
Amsterdam [największe miasto Holandii i jej
stolica konstytucyjna. Wszystkie instytucje
rządowe oraz przedstawicielstwa obcych
państw znajdują się w Hadze.] –
Amszterdam
(Amsterdam)
[Hollandia
fővárosa. A Holland Királyság fő- de nem
székvárosa, a királynő, a parlament, és a
kormány székhelye Hága ('s-Gravenhage).
1813 óta Hollandia fővárosa. Az Amstel
folyó torkolatánál, az IJ-öböl partján fekszik.
Jelentése: gát az Amstelen.]
amtować
[urzędować] – [Słowniczek języka
śląskiego]
hivatalban
dolgozni,
hivatalnokoskodni
Amudiel [jeden z siedmiu elektorów Piekła] –
Amodiel [a pokol hét választófejedmének
egyike]
amulet (łac. amuletum) [1. z łac. amuletum,
lekarstwo, które noszono na szyi od
czarów, uroków i trucizny; Rzymianie
zawieszali dzieciom bursztyn jako amulet.
2. przedmiot, któremu przypisuje się
magiczną moc; 3. mały przedmiot,
najczęściej noszony przy sobie, który w
ramach magicznego obrazu świata służy
ludziom swoją mocą ochronną (przeciw
duchom, złemu spojrzeniu, nieszczęściu,
chorobie) i przynosi szczęście. Często
osobliwość lub formę przedmiotu uważano
za symboliczny wyraz jego potencjału
wywierania nacisku na moce kształtujące
ludzki los. Do najczęstszych typów
amuletów należą: › róg, zasuszone gady,
pająki, liście › koniczyny; obsceniczne rzeźbione wyobrażenia gestów (› figa);
kamienie szlachetne i półszlachetne,
imiona lub litery, rzucające się w oczy
formy natury (› alrauna), ale także
obrazki świętych itd. Noszenie ozdób
wiąże się przypuszczalnie ze zwyczajem
noszenia amuletów. Amulety były znane
już w czasach prehist., szczególnie
rozpowszechnione w starożytności na
Wschodzie; w Egipcie za pomocą
amuletów chroniono mumie przed
„śmiercią”. Zwyczaj posiadania amuletów
praktykowany jest częściowo do dzisiaj.] –
amulett (bűvös ereklye); bajtól óvó tárgy
218
(érem, vésett kő, képecske) [Mindazt a
tárgyat érthetjük alatta, amelyeket az
emberek testükön hordtak szerencsétlenség,
betegség, varázslás stb. elleni védelmül (Ézs
3,20; Jer 8,17)]
amunicja [wszelkiego rodzaju naboje, pociski i
materiały
wybuchowe]
–
lőszer,
lőszerkészlet, muníció
amunicyjny, -a, -e – lőszer, muníció
Amur [Amur (ros. Амур, mong. Хара-Мурэн
"Czarna Rzeka", chiń. Heilong Jiang "Rzeka
Czarnego Smoka") [rzeka we wschodniej
Azji. Dorzecze Amuru leży na terytoriach
Rosji, Mongolii i Chin.] – Amur [(oroszul:
Амур, kínaiul: Heilong Jiang) Ázsia egyik
legnagyobb
folyója.
Kínában
és
Oroszországban folyik, kb. 1600 km-es
szakaszon a folyó jelenti az országhatárt.
Kínai nevének jelentése: a Fekete Sárkány
folyója.]
amur [duża słodkowodna ryba żyjąca w
nizinnych rzekach Azji] – amur
-
Wersja 01 01 2017.
Amur
biały (Ctenopharyngodon idella syn.
Leuciscus idella) [ryba z rodziny
karpiowatych,
jedyny
przedstawiciel
rodzaju Ctenopharyngodon. Hodowany w
akwakulturze, poławiany w wędkarstwie]
– amur (Ctenopharyngodon idella) [a csontos
halak
(Osteichthyes)
osztályába,
a
pontyalakúak (Cypriniformes) rendjébe, a
pontyfélék (Cyprinidae) családjába tartozó
Ctenopharyngodon nem egyetlen faja]
amylum – (lat.) amylum; keményítő (skrobia)
amylaza [enzym odgrywający ważną rolę w
trawieniu] – (gör.) diasztáz, diasztáze;
(vegytan) erjesztő anyag, enzim

lengyel-magyar szótár - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év

lengyel úti szótár

SZEMÉLYI ADATLAP / ANKIETA PERSONALNA

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne