Mistrzowski Stefan Kunowski

Dagna Dejna Mistrzowski Stefan Kunowski !
Mistrzostwo Stefana Kunowskiego imponuje i zdumiewa odkąd pierwszy raz zetknęłam się z jego twórczością pisarską. Naukowo (i na co dzień) zajmuję się niszami edukacyjnymi, będącymi ubocznym produktem powszechności i mody oraz badaniem aspiracji i planów młodzieży z miast, które na własny użytek nazwałam „miastami przegranymi” (to ośrodki o niskich wskaźnikach społecznych, kulturowych, demograficznych i gospodarczych). Jestem jednak przekonana, że cykliczny i posiadający długą tradycję Zjazd Pedagogiczny jest doskonałą (i bodaj jedyną) sposobnością, aby wygłosić referat… odświętny. Ma on swoje źródła w Toruniu, a konkretnie w środowisku toruńskiej pedagogiki, gdzie szczególny nacisk, podczas kształcenia na poziomie magisterskim i doktoranckim, kładziono na to, abym potrafiła sprostać wyzwaniu odczytania dorobku myśli pedagogicznej. Aby tradycja pedagogiki, ta historyczna, została wnikliwie przyswojona w sposób, dający impulsy do rozwoju naukowego. I tym samym aby ziścił się postulat Bogdana Nawroczyńskiego: „aby tworzyć na współczesnym poziomie i w sposób godny naszych wielkich tradycji”. To referat o konieczności studiowania historii własnej dyscypliny i własnych problematyk. Recepcji klasyki uczyłam się od Profesora Aleksandra Nalaskowskiego, który każde pierwsze seminarium doktorskie zaczyna od długiej listy lektur obowiązkowych, od niezbędnego kanonu, fundamentu – źródeł. To właśnie ta jego słynna „pedagogia źródeł”. Listę zawsze otwiera Kazimierz Sośnicki, twórca toruńskiej pedagogiki, którego zadanie: „w nauce nie ma łatwych dróg” stało się dla mnie szczególnie ważne i bliskie. Za Sośnickim jest wyjątkowy-­‐tytułowy Stefan Kunowski, Bogdan Nawroczyński, Stefan Szuman, Zygmunt Mysłakowski, Sergiusz Hessen, Józef Mirski, Bogdan Suchodolski… Czterech z wymienionych wyżej pedagogów, Profesor Lech Witkowski nazwał w swojej najnowszej książce „Przełom dwoistości w pedagogice polskiej”: Wielką Pokoleniową Czwórką. Ta książka, to obok klimatu intelektualnego seminariów doktorskich u Profesora A. Nalaskowskiego i jego szczególnej dbałości o wspólny kod kulturowy, drugie źródło tego referatu. W maju tego roku na Wydziale Nauk Pedagogicznych UMK odbyło się jedno z seminariów naukowych Forum Doktorum, organizowanych od lat przez Profesora Zbigniewa Kwiecińskiego, na którym Prof. Lech Witkowski prezentował swoją najnowszą publikację. Na tym spotkaniu padło wiele kluczowych i szalenie interesujących pytań o odnowę znaczeń tradycji dla przyszłości. Wg profesora mistrzowskie dokonania klasyków pedagogiki nie funkcjonują w obiegu myśli, wypadają poza sfery oddziaływania i pozostają znane z tego, że zaistniały i zostały uznane za klasyczne albo skrótowo wpisane w podręczniki. Większości odbiorców wystarczają ich zredukowane wykładnie, czy mało porywające opracowania podręcznikowe, mimo, że to zaledwie namiastka recepcji, która bywa mocno krzywdząca Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl 1
i rażąco niereprezentatywna i kolejne pokolenia studentów i pracowników naukowych pozbawia ważnych impulsów do rozwoju osobistego oraz rozwoju dyscypliny. Niejednokrotnie okazuje się, że kto nie podjął samodzielnego wysiłku w mierzeniu się z myślą wielkich poprzedników, ten funkcjonuje w zubożałym świecie, w którym tak naprawdę oni nigdy się nie wydarzyli jako dar i fakt intelektualny. Bywa wręcz zbrodnią w humanistyce rezygnacja z samodzielnego powrotu do źródeł i powielanie powierzchownych, stereotypowych wyobrażeń i sądów, czy choćby zgoda na potraktowanie przeszłości jako zamkniętego rozdziału, z którego nic już życiodajnego nie może się wyłonić. Nie zgadzam się na takie traktowanie przeszłości, czyli również dorobku wielkich profesorów pedagogiki. Dlatego też podczas tego wystąpienia, ale również podczas codziennej pracy dydaktycznej z moimi studentami, mówię o mistrzowskim Stefanie Kunowskim. O jego wkładzie w rozwój pedagogiki ogólnej i w rozwój teologii. To postać wybitna, od której studenci pedagogiki mogą się z sukcesami uczyć. Warto teraz przypomnieć krótką notkę biograficzną mistrza. Stefan Kunowski urodził się w 1909 roku w Muszkietowie, leżącym wówczas w ukraińskiej części Cesarstwa Rosyjskiego. Dzieciństwo spędził w Rosji. Do Polski wrócił wraz z rodziną w 1920 roku ostatnim pociągiem repatriacyjnym. Doświadczenia nabyte w Rosji ukształtowały w nim wrażliwość na krzywdę i biedę, szacunek do ludzi pracy, miłość do rodziny, wpłynęły na ukształtowanie żywej wiary i umiłowania kościoła katolickiego, co znalazło później wyraz w jego pracy naukowej i dydaktycznej. Prawie całe życie związał z Lublinem. W 1934 na KULu uzyskał magisterium z filologii polskiej, a w 1937 z pedagogiki, której całkowicie się oddał. Zaczynał od asystent przy katedrze pedagogiki. W 1945 roku obronił rozprawę doktorską. Był uczniem: Zygmunta Kukulskiego, Bohdana Rutkiewicza.W okresie II Wojny Światowej brał udział w tajnym nauczaniu. W ramach KULu oraz poza nim pełnił szereg funkcji społecznych, należał do wielu organizacji, był przewodniczącym Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego przy KUL, kierownikiem Sekcji Pedagogicznej dla Pracowników Naukowych KUL, członkiem Towarzystwa Naukowego KUL, pełnił w roku akademickim 1956/57 funkcję dziekana Wydziału Nauk Humanistycznych i był wizytatorem okręgowym kuratorium szkolnego. Widział potrzebę opracowania skryptów, podręczników, pomocy naukowych, dostosowanych do wieku i możliwości percepcyjnych słuchaczy – dlatego też razem z innymi nauczycielami założył spółdzielnię „Instytut Pracy Nauczycielskiej”, która wydawała tego typu prace, które cieszyły się dużym zainteresowaniem wśród studentów. („skrypt Kurs dydaktyki”, „problematyka metodologiczna seminarium magisterskiego”). Kunowski był bardzo zapracowanym wykładowcą uniwersyteckim, czym szczególnie imponuje. Prowadził rozmaite zajęcia, które obejmowały szeroki zakres zagadnień: od pedagogiki i dydaktyki Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl 2
ogólnej poprzez współczesne systemy edukacyjne, metody badawcze w pedagogice, filozofię wychowania i inne. Pod koniec każdego roku akademickiego zwracał się do swoich studentów o pisemne, anonimowe wyrażenie opinii na temat prowadzonych przez siebie zajęć. Wychował przeszło 300 magistrów pedagogiki i psychologii wychowawczej, 30 doktorów, opiekował się kilkoma pracami habilitacyjnymi. Opublikował ponad 150 rozpraw i artykułów. Dokonał analizy porównawczej współczesnych systemów wychowania. Uznawany jest za wybitnego twórcę teoretycznej koncepcji wychowania chrześcijańskiego. Głosił idee personalizmu chrześcijańskiego. Pedagogika była dla niego nauką o człowieku, wiedzą o prowadzeniu człowieka ku jego wysokim przeznaczeniom od dzieciństwa po starość. Pedagogika, wg Kunowskiego, winna doprowadzić rozwój człowieka do kresu, jakim jest doskonały stan człowieczeństwa. Natomiast wychowanie jest wspomaganiem rozwoju osoby ludzkiej. Ta podmiotowa perspektywa zasługuje na szczególne uznanie i namysł. Wychowanie przez wszechstronny rozwój – pisał Kunowski -­‐ ma przyczyniać się do zapewnienia maksymalnych warunków uszczęśliwienia jednostek ludzkich, dając im wykształcenie i przygotowanie życiowe, rozumienie świata i życia, zadowolenie z pracy i miłości wzajemnej, radości kulturalnego spędzania wolnego czasu, a nawet zadatek szczęścia wiecznego. Prowadzone przez Kunowskiego analizy, choćby w książce: „Podstawy współczesnej pedagogiki”, Obejmują -­‐ obok prac pedagogicznych-­‐ także literaturę filozoficzną, psychologiczną oraz teksty z zakresu historii wychowania. W parze z tym idzie zwięzłość i jasność wywodu. Profesor Wiesław Theiss we wstępie do wspomnianego opracowania zwraca uwagę na jeszcze jedną, ale niezwykle ważną rzecz, charakterystyczną dla twórczości pisarskiej Stefana Kunowskiego – to niebywała elegancja pisarska. Dalej pisze: Książka Stefana Kunowskiego Podstawy współczesnej pedagogiki prowadzi w świat takich wartości, jak m.in. miłość, prawda, wolność i prawa człowieka oraz demokracja. Wyrastające z tych fundamentów wychowanie stawia przed pedagogiem poważne zadania. Wykraczają one poza osobę wychowanka -­‐ obejmują cały jego świat; występują poza granicę dnia dzisiejszego -­‐ kierują się w stronę przyszłych wymiarów życia. Jest to „pedagogika zaufania". Dostrzega i dowartościowuje to, co jest, rozwija istniejące siły i możliwości, buduje nadzieję człowieka. We wstępie do pierwszego wydania „Podstaw współczesnej pedagogiki” Pani Profesor Zofia Sękowska zadaje pytanie, czy prof. Kunowski stworzył szkołę pedagogiki katolickiej? Formalnie nie, ale przecież podczas 30 lat, kiedy Kunowski był kierownikiem Katedry Pedagogiki na KUL-­‐u słuchało go tysiące studentów. Wielu z nich kontynuowało badania kunowskiego nad kierunkami pedagogiki, jej celami, systemami oraz strukturą procesu wychowawczego. S. Kunowski wiele miejsca w swojej twórczości poświęcił personalizmowi chrześcijańskiemu. Głosił chrześcijańsko-­‐personalistyczne widzenie wychowanka. Głosił konieczność kształtowania człowieka do życia w miłości do szacunku, do wartości. Twierdził, że w każdym momencie życia i przy każdej Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl 3
strukturze postępowania możemy mówić o osobowości człowieka – dlatego też można mówić o osobowości dziecka. Podkreślał fakt iż każda istota ludzka ma osobowość, bez względu na wiek. Czym jest personalizm: Jako personalizm najogólniej określa się każdą doktrynę, która uznaje szczególną rolę i wartość osoby ze względu na nią samą, podkreśla autonomiczną wartość osobowości. Personalizm dostrzega w człowieku byt nie tylko biologiczny, historyczny, ale swoje analizy koncentruje wokół pojęcia osoby. Tym, co łączy wszystkie podejścia personalistyczne jest przede wszystkim uznanie, że człowiek jest osobą oraz umieszczenie osoby ludzkiej w centrum. Istnieją różne odmiany personalizmu, różne jego nurtu. Stefana Kunowskiego można zaliczyć do przedstawicieli personalizmu chrześcijańskiego. Personalizm chrześcijański jest podstawą moralności i wychowania chrześcijańskiego. Wywodzi się z Ewangelii, a opiera się na przykładach stosunku Chrystusa do osoby ludzkiej. Nurt ten podkreśla wielką godność i wartość każdego człowieka, jako osoby – istoty z natury rozumnej i wolnej. Nie tylko dorosłego mężczyzny, ale i kobiety, dziecka, kaleki, upośledzonego – ze względu na wartość duszy ludzkiej, która przewyższa wszelkie skarby. „Bo cóż za korzyść odniesie człowiek, choćby cały świat zyskał, a na swej duszy szkodę poniósł”. Kunowski głosił konieczność kształtowania człowieka do życia w miłości do szacunku, do wartości. Twierdził, że w każdym momencie życia i przy każdej strukturze postępowania możemy mówić o osobowości człowieka – dlatego też można mówić o osobowości dziecka. Podkreślał fakt iż każda istota ludzka ma osobowość, bez względu na wiek. Pisał: „osobowość jest substancją wszystkich aktów, całego postępowania i całego życia człowieka (…) działa od najwcześniejszych chwil życia i stopniowo dojrzewa, aż do najpełniejszej, osobistej niejako czynności, polegającej na integracji wszystkich procesów życiowych (…) osobowość od dzieciństwa przejawia swoje podstawowe działania (…) We wstępie do Problematyki współczesnych systemów wychowania Kunowski pisze: „ Rozpętana rewolucja, wyrażająca się w technice antykoncepcyjnej, w przerywaniu ciąży, w sterylizacji, w sztucznym zapładnianiu kobiet, jest największym niebezpieczeństwem zagrażającym moralności chrześcijańskiej (…) ratunek świata od zgnilizny i ludobójstwa leży tylko w powrocie do źródeł czystego chrześcijaństwa, w postaci tak zwanego personalizmu” Stefan Kunowski twierdzi, że wszelki personalizm zrywające z chrześcijaństwem prowadzi nieuchronnie do degradacji osoby ludzkiej w praktyce i uboży sam siebie, przestając się rozwijać w swojej podstawowej treści. Dopiero chrześcijaństwo uzupełniło pojęcie osobowości, ucieleśniło to pojęcie w rzeczywistości. Chrześcijaństwo przez objawienie prawd o osobowości Boga wyjaśniło pojęcie osobowości człowieka. Zatem „personalizm to nie formuła, lecz przede wszystkim idee, która wciąż istniała i pracowała w chrześcijaństwie od początku personalizmu. To nowa nazwa dla starych prawd”. „Chrześcijaństwo jest ze swojej istoty personalistyczne” – i tylko ono jest twórcą pełnego pojęcia Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl 4
osobowości” Personalizm chrześcijański jest dla Kunowskiego jednostkowym wychowaniem moralnym. Kierunki personalizmu z reguły przedstawiają człowieka tylko częściowo i jednostronnie, a swoje zasady rozciągają w zasadzie tylko na pewne grupy społeczne – jedynie personalizm chrześcijański, z racji swojego uniwersalizmu obejmuje całego człowieka i odnosi się do wszystkich ludzi. ( personalizm kulturowy, który pod względem ideologii chciał być neutralnym – gubi się w idealizmie „poza dobrem i złem”). Podsumowując: personalizm chrześcijański, bez względu na to, jaka jest jego odmiana, jest zawsze pewną wiedza o człowieku. Nie było moim celem dokonanie rekonstrukcji dorobku naukowego S. Kunowskiego. To doprowadziłoby zapewne do zubażających skrótów i uogólnień. Zainspirowana dyskusją wokół książki Prof. L. Witkowskiego „Przełom dwoistości w pedagogice polskiej” pragnę jedynie przypomnieć o Kunowskim i o konieczności powrotu do pedagogicznego kanonu, a więc do źródeł. Nie do ich podręcznikowych opracowań, które, jak pisze L. Witkowski: „pozostawiają ogromny niedosyt, bo gubią perły, skupiają się na artefaktach, czy na jałowych, banalnych uogólnieniach, czyniąc z przywoływanych postaci, z krzywdą dla nich artefakty kulturowe, obiekty nieme kulturowo, choć zwykle gołosłownie chwalone, jak przystało na klasyków”. Tymczasem, jak twierdzi L. Witkowski, mamy do wykorzystania kopalnię idei, pomysłów i tropów, które mogłyby ożywić niejedną dyscyplinę, niejedno pokolenie i niejedno środowisko badaczy i wykładowców. Afirmowanie autentycznych dokonań i ich autorów, marginalizowanych przez dominującą przeciętność, może – jak pisał Wincenty Okoń w przedmowie do Wizerunku sławnych pedagogów polskich „osłabić dewastującą nasze życie społeczne tendencję do równania w dół, do lekceważenia wartości”, a także „dostarczyć wzorów dla młodych w poszukiwaniu wizji własnej przyszłości naukowej”. !
Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl 5