Wolność gospodarcza czy ustawa o swobodach

Wolność gospodarcza czy ustawa o swobodzie?
Andrzej Blikle
19 listopada 2007
Jak pokazują liczne badania, prosperity kraju i jego obywateli nie zależy ani od położenia kraju,
ani od jego wielkości, ani od liczby mieszkańców, ani od posiadania surowców naturalnych.
Zależy od jednej tylko rzeczy ― od jakości prawa związanego z gospodarką. Tę jakość mierzą
m.in. Instytut Frasera oraz Bank Światowy i nazywają ją indeksem wolności gospodarczej
(Tab.1).
Instytut Frasera
poz
1
2
3
4
5
5
5
8
9
9
22
22
22
32
32
44
44
52
56
56
56
82
86
112
138
141
kraj
Hong Kong
Singapur
Nowa Zelandia
Szwajcaria
USA
UK
Kanada
Estonia
Irlandia
Australia
Węgry
Litwa
Łotwa
Kazachstan
Armenia
Gruzja
Mongolia
Czechy
Grecja
Polska
Bułgaria
Rumunia
Chiny
Rosja
Angola
Zimbabwe
Bank Światowy
ind
8,5
8,8
8,5
8,3
8,1
8,1
8,1
8,0
7,9
7,9
7,5
7,5
7,5
7,3
7,3
7,1
7,1
7,0
6,9
6,9
6,9
6,4
6,3
5,8
4,2
2,9
poz
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
16
17
24
34
36
37
45
49
52
54
63
66
75
96
109
175
kraj
Singapur
Nowa Zelandia
USA
Kanada
Hong Kong
Wielka Brytania
Dania
Australia
Norwegia
Irlandia
Litwa
Estonia
Łotwa
Armenia
Słowacja
Gruzja
Mongolia
Rumunia
Czechy
Bułgaria
Kazachstan
Węgry
Polska
Rosja
Grecja
Demokratyczna Republika Konga
Tab.1 Dwa rankingi indeksu wolności gospodarczej
Andrzej Blikle, Wolność gospodarcza czy ustawa o swobodzie? 19 listopada 2007
2
Instytutu Frasera dopuszcza miejsca ex aequo, a indeks jest mierzony na skali od 0 do 10. Bank
Światowy podaje jedynie pozycję w rankingu.
W rankingu Instytutu Frasera spośród krajów członkowskich UE za nami są jedynie Bułgaria i
Rumunia, w rankingu Banku Światowego wyprzedają nas również i one. A dzieje się tak, mimo
że ― zapewne jako jedyny kraj na świecie ― mamy i stale ulepszamy Ustawę o swobodzie
działalności gospodarczej. Mnie ta sytuacja przypomina wyrażone w Trybunie Ludu przekonanie
jednej z ekip minionej epoki, że polska informatyka stoi na bardzo wysokim poziomie, bo na
czele rządowego komitetu do spraw informatyki stanął sam premier Piotr Jaroszewicz.
Jak pisze w swojej znakomitej książce Konstytucja wolności Friedrich August von Hayek:
„różnica pomiędzy swobodą a wolnościami jest taka, jak między sytuacją, w której wszystko jest
dozwolone, co nie jest zabronione przez ogólne normy, a sytuacją, w której zabronione jest
wszystko, co nie jest wyraźnie dozwolone.” (s.33). Problem z ustawą o swobodach nie jest więc w
tym, że jest zła ― choć zła jest! ― ale że w ogóle myśli się o takiej właśnie drodze uwalniania
polskiej gospodarki od barier stawianych przez państwo. A że barier jest wiele pokazuje raport
„Bariery administracyjne związane z podejmowaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej
w Polsce — ocena” przygotowany przez IPSOS w 2004 roku na zamówienie Banku Światowego
Raport zawiera ponad 300 stron i od jego opublikowania praktycznie nic się nie zmieniło. A oto
kilka cytatów z syntetycznej części tego raportu:
Jak wynika z najświeższych analiz, stosowane obecnie procedury przygotowywania projektów
aktów prawnych przez rząd są wadliwe, regulacjom ustawowym nie towarzyszą stosowne akty
wykonawcze, i do tego nadal nie dopracowaliśmy się w Polsce usystematyzowanej oceny
ekonomicznych skutków regulacji prawnych. Tym samym gospodarka narażona jest na
niekontrolowany przyrost zapisów powodujących nieuzasadnione koszty działalności
gospodarczej oraz krępujących rozwój przedsiębiorczości.(…)
Do podstawowych barier działalności gospodarczej należą w Polsce: wysokość obciążeń
podatkowych, niepewność związana z zasadami polityki gospodarczej rządu, niestabilność
sytuacji ekonomicznej i wysokość oprocentowania kredytów. Za nimi sytuują się takie czynniki,
jak: przestępczość, złodziejstwo, brak porządku, korupcja administracji i konflikt interesu z
przedstawicielami administracji. Zbliżone pozycje zajmują: praktyki monopolistyczne i
dostępność informacji o regulacjach prawnych.
Dowolność decyzji. Przepisy kodeksu postępowania administracyjnego dopuszczają swobodę
decyzji, dyskrecjonalność, gdy rozstrzygnięcie sprawy zależy od uznania urzędnika. Najwyższa
Izba Kontroli często natrafia na sytuacje, w których decyzje urzędników podejmowane są bez
uzasadnienia, bez wskazania faktycznych, a niekiedy również i prawnych podstaw ich podjęcia.
To dotyczy na przykład niektórych decyzji o ulgach podatkowych, które zostają udzielone nie
wiadomo dlaczego, decyzje nie są uzasadnione, co często wyklucza możliwość sprawdzenia ich
zasadności.
Aby ustawa o swobodzie zmierzyła się ze wszystkimi tymi barierami, musiałaby zawierać co
najmniej dwa razy więcej stron niż cytowany raport. I oczywiście bałagan byłby jeszcze większy.
Jednakże problem techniczny związany z taką ustawą nie jest wcale najważniejszy. Aby lepiej
zilustrować kuriozalność samego pomysłu posłużę się pewnym przykładem. Wyobraźmy sobie,
że w jakimś kraju parlament uchwala ustawę o swobodzie wychodzenia z domu na ulicę. Ustawa
określa, kto ma prawo wychodzić, kiedy ma prawo wychodzić, gdzie wyrabia się przepustki itp.
Oczywiście każdy powie, że istnienie takiej ustawy świadczy o tym, że nie tylko nie ma żadnej
Andrzej Blikle, Wolność gospodarcza czy ustawa o swobodzie? 19 listopada 2007
3
wolności, ale też, że nikt nawet o niej nie myśli. I taką właśnie ustawę mieliśmy w latach 1980. w
stanie wojennym.
Czym jest więc wolność gospodarcza i jak się ją mierzy? Instytut Frasera podaje pięć
obszarów, w których mieszczą się 42 atrybuty wolności. Cytuję ich nazwy we własnym
tłumaczeniu, a dla pewności podaję również sformułowania oryginalne:
1. Wielkość rządu mierzona jego wydatkami, podatkami i zaangażowaniem w
przedsięwzięcia gospodarcze (Size of Government: Expenditures, Taxes, and Enterprises). Oczywiście im “większy” rząd, tym niższa ocena w rankingu.
2. Struktura systemu legislacyjnego i pewność prawa do własności (Legal Structure and
Security of Property Rights)
3. Dostęp do “dobrych” pieniędzy (Access to Sound Money). Dobroć pieniądza jest
mierzona jego podażą, poziomem inflacji i prawem do posiadania dewizowych
rachunków bankowych.
4. Wolność handlu międzynarodowego (Freedom to Trade Internationally).
5. Przepisy dotyczące bankowości, prawa pracy i warunków prowadzenia
przedsiębiorstw (Regulation of Credit, Labor, and Business). Dla oceny warunków
prowadzenia przedsiębiorstw mierzy się m.in. biurokratyczne i podatkowe koszty ich
prowadzenia oraz poziom korupcji.
Warto zauważyć, że w obu rankingach w ścisłej czołówce znalazły się kraje, które nie są ani
duże, ani liczne, ani bogate w zasoby naturalne: Singapur i Hong Kong. Za to w końcówce
znalazły się kraje zasobne we wszystko poza dobrym prawem ― Chiny i Rosja.
Teraz mamy nowy rząd. Rząd nadziei dla milionów Polaków. Rząd wielkiej szansy. Oby nie
zaczął od doskonalenia ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.