wady postawy i kończyn dolnych najczęściej spotykane u dzieci

WADY POSTAWY I KOŃCZYN DOLNYCH
NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE
U DZIECI – ZALECENIA I PRZECIW WSKAZANIA
Informacje dla rodziców
Okres szkolny nie zawsze stwarza korzystne warunki do rozwoju dzieci. Ograniczenie aktywności
ruchowej, siedzący tryb Ŝycia są jednymi z przyczyn powstawania wad postawy. Ulega zaburzeniu
równowaga układu mięśniowego i następuje osłabienie mięśni, rozciągnięcie więzadeł oraz nawyk
przyjmowania nieprawidłowej postawy. Zapobieganie i wyrównywanie zaburzeń w postawie ciała dzieci
i młodzieŜy musi być skutecznie realizowane przez szkołę, rodziców i samo dziecko.
Wyrównywanie nabytych wad ciała jest Ŝmudne i długotrwałe. Dlatego w szkole naleŜy przede
wszystkim połoŜyć nacisk na profilaktykę. Koniecznością staje się zapewnienie dzieciom wygodnego
siedzenia w ławkach, które muszą być dostosowane do ich wzrostu. Nauczyciele powinni zwracać uwagę
uczniom, aby siedząc przyjmowali poprawną pozycję ciała. To samo czynić powinni rodzice,
zapewniając dzieciom wygodne siedzenie przy odrabianiu lekcji ze światłem padającym z lewej strony.
Najlepszym zabiegiem przeciwdziałającym powstawaniu wad postawy jest ruch. Dzieci w szkole i w
domu powinny mieć dostateczną okazję wyŜycia się ruchowego. Rejestr sposobów zapobiegania wadom
postawy jest duŜy. Między innymi zaliczyć do nich naleŜy wietrzenie klas, stosowanie ćwiczeń
śródlekcyjnych, organizowanie zabaw i gier w czasie przerw międzylekcyjnych, dobre odŜywianie. Tylko
wspólny wysiłek nauczycieli, rodziców oraz samych uczniów moŜe doprowadzić do obniŜenia duŜego
procentu dzieci i młodzieŜy z wadami postawy.
Wad w postawie ciała jest wiele. Niektóre z nich to:
plecy płaskie
plecy okrągłe
plecy okrągło - wklęsłe
plecy wklęsłe
skolioza
koślawość lub szpotawość kolan
wady stóp
klatka piersiowa lejkowata
klatka piersiowa kurza.
Wady postawy to zmiany utrwalone w układzie kostnym, błędy “trzymania się”, to takŜe
zaburzenia przestrzennego ukształtowania ciała /Wolański 1958, 1979/. Wady postawy to odchylenia od
ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej.
Wadliwa postawa, czyli postawa nieprawidłowa, to wszelkie nieprawidłowości sposobu trzymania się w
pozycji stojącej, manifestujące się odmiennym od normalnego układem ciała. Postawy z pogranicza
prawidłowych i nieprawidłowych, to według Nowotnego /1992/ - postawy wadliwe. Postawa wadliwa to
taki jej stan, w którym nastąpiło zdeformowanie kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy lub kończyn
dolnych. Postawę wadliwą znamionują, więc zarówno wady proste, jak i złoŜone / Kasprzyk 1992/.
Wady dzielą się na: wady wrodzone, wady nabyte, rozwojowe, nawykowe
Wady wrodzone rozwijają się w czasie Ŝycia płodowego, dotyczą układu mięśniowego, kostnego.
Wady nabyte rozwojowe, powstają na skutek przebytych chorób: krzywicy, gruźlicy, choroby
Scheuermana.
Wady nabyte nawykowe powstają na skutek; czynników środowiskowych, czynników morfologicznych,
czynników fizjologicznych
W osobniczym rozwoju postawy ciała wyróŜnia się dwa okresy, w których nasila się występowanie wad
postawy. Są to okresy krytyczne dla posturogenezy ( procesu kształtowania się postawy):
- I okres przypada na 7 rok Ŝycia i nosi nazwę " szkolnego"
- II okres przypada na etap skoku pokwitaniowego.
Okres "szkolny" charakteryzuje się z biologicznego punktu widzenia względną harmonią
rozwojową. Źródłem niekorzystnych zmian w postawie upatrywać naleŜy w nowych dla dziecka
1
obowiązkach szkolnych. Dzieci długo siedzą w ławce szkolnej, noszą dodatkowe cięŜary, są stremowane,
wystraszone. Często oświetlenie w salach szkolnych oraz odległość dziecka od tablicy są równieŜ
nieprawidłowe. Bardzo waŜne w tym okresie jest rodzaj noszonego przez dzieci obuwia.
Okres skoku pokwitaniowego jest okresem ogromnej dysharmonii rozwojowej. Następuje szybki rozwój
kośćca, za którym nie nadąŜa rozwój mięśni. Postawa zmienia się w ciągu dnia pod wpływem
najróŜnorodniejszych bodźców. Dobre samopoczucie, radość, chęć dobrej prezencji pobudza do przyjęcia
lepszej postawy. Przygnębienie, zmęczenie, brak snu, złe samopoczucie, zmartwienia, nadmierna
nerwowość sprzyjają utrwalaniu nieprawidłowej postawy ciała.
Jedną z najczęściej spotykanych wad u dzieci i młodzieŜy są plecy okrągłe.
PLECY OKRĄGŁE
Charakteryzują się powiększeniem kifozy odcinka piersiowego, sylwetka odznacza się wyraźnym
ogólnym pochyleniem ku przodowi, głowa wysunięta znacznie w przód. Wyraźnie widać odstające
łopatki i zapadniętą klatkę piersiową W plecach okrągłych osłabione są mięśnie grzbietu i ściągające
łopatki a napięte i przykurczone są mięśnie piersiowe.
NIEKTÓRE PRZYCZYNY POWSTAWANIA WADY:
niewłaściwe trzymanie się, nawyk złej postawy
przyjmowanie postawy skulonej podczas zabawy czy oglądaniu telewizji
nieodpowiednie noszenie cięŜarów
odrabianie lekcji przy okrągłym stole
osłabienie mięśni grzbietu
niewłaściwe ułoŜenie podczas snu
SKUTKI
ograniczona ruchomość klatki piersiowej
utrata swobody oddychania
schorzenia dróg oddechowych i ograniczona praca serca
mała wydolność fizyczna organizmu
PRZECIWWSKAZANIA
skłony w przód – skoki
intensywne biegi
dźwiganie w pozycji stojącej krąŜenia ramion w przód
jazda na rowerze z niską kierownicą
ćwiczenia siłowe rąk
podpory przodem o wyprostowanych ramionach
stanie na rękach i głowie
unikać wszystkich pozycji, które zaokrąglają plecy
ZALECENIA
pływanie stylem grzbietowym
ćwiczenia wyprostne i oddechowe
słuchanie radia w pozycji leŜącej na plecach z ramionami odwiedzionymi w bok i ugiętymi w
stawach łokciowych, nogi ugięte w stawie biodrowym i kolanowym
oglądanie telewizji z laseczką trzymaną na plecach w ciągu 20 40 minut
w czasie siedzenia naleŜy mieć dobre podparcie na odcinek lędźwiowy i dolny piersiowy
biurko musi mieć odpowiednią wysokość, aby dziecko nie musiało pochylać się nadmiernie
PLECY PŁASKIE
2
Plecy płaskie spotykane są u dzieci astenicznych, wątłych, z ogólnie słabym umięśnieniem.
Czasami występują one u dzieci i młodzieŜy zbyt intensywnie i niewłaściwie ćwiczącej, zwłaszcza
mięsnie grzbietu w pozycjach nadmiernie wyciągniętych lub przeprostnych. W obu przypadkach
zmniejszenie krzywizn fizjologicznych obniŜa funkcje amortyzacyjną kręgosłupa. Pojemność i
ruchomość klatki piersiowej są upośledzone.
Dziecko naleŜy nauczyć przyjmować prawidłową postawę: wysuwanie barków do przodu, rozluźnienie
mięsni brzuch, pogłębienie lordozy lędźwiowej (zwiększenie kąta pochylenia miednicy).
ZALECENIA
ogólnorozwojowa aktywność fizyczna
leŜąc na plecach (pod głowa poduszka), pod odcinkiem lędźwiowym zwinięty kocyk,
oglądamy telewizję, czytamy ksiąŜkę, słuchamy radia,
leŜąc na brzuchu (kocyk pod odcinkiem piersiowym), czytamy ksiąŜkę, oglądamy telewizję.
SPORTY ZALECANE
pływanie delfinem,
stylem klasycznym,
nurkowanie
duŜo ruchu na świeŜym powietrzu,
ogólnorozwojowe zajęcia sportowe
PRZECIWWSKAZANIA
zwisy,
ćwiczenia elongacyjne podlegające na wydłuŜeniu kręgosłupa wzdłuŜ osi długiej,
ćwiczenia antygrawitacyjne,
ćwiczenia gibkościowe
PLECY WKLĘSŁE
Plecy wklęsłe są wadą odcinka lędźwiowego kręgosłupa. W odcinku tym u osób zdrowych
występuje wygięcie kręgosłupa do przodu. Pogłębienie tego wygięcia, czyli tzw. hiperlordoza lędźwiowa,
to właśnie plecy wklęsłe. Sylwetkę dziecka z plecami wklęsłymi charakteryzuje: pogłębiona lordoza
lędźwiowa, zwiększone przodopochylenie miednicy, uwypuklenie pośladków.
Plecy wklęsłe podobnie jak plecy okrągłe mogą być wadą wrodzoną lub nabytą. Spośród wad nabytych
najczęściej obserwuje się plecy wklęsłe na tle dystonii mięśniowej.
Dystonię mięśniową w plecach wklęsłych charakteryzuje nadmierne napięcie i często przykurcz mięśni:
prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego, czworobocznego lędźwi, biodrowo-lędźwiowego, prostego
uda.
Mięśniami osłabionymi i rozciągniętymi są: mięśnie brzucha (zwłaszcza mięsień prosty brzucha), mięśnie
pośladkowe wielkie, mięśnie kulszowo-goleniowe.
ZALECENIA
częste przybieranie pozycji klęcznych,
odrabianie lekcji w pozycji siedzącej na krześle z dobrym oparciem na odcinek lędźwiowy i
piersiowy dolny,
jazda na rowerze,
pływanie, narciarstwo
PRZECIWWSKAZANIA
unikać pozycji zwiększających lordozę lędźwiową,
akrobatyka sportowa,
gimnastyka sportowa,
mostek
leŜenie przodem, ramiona wsparte na łokciach na podłoŜu podtrzymują głowę
PLECY WKLĘSŁO-OKRĄGŁE
3
Plecy wklęsło-okrągłe to wada, w której występują równocześnie cechy charakterystyczne dla
pleców okrągłych i wklęsłych. U dziecka z tą wadą występuje zarówno pogłębienie kifozy piersiowej, jak
i lordozy lędźwiowej.
W sylwetce dziecka stwierdza się: pogłębienie kifozy piersiowej, wysunięcie głowy do przodu - broda nie
rzutuje na mostek, wysunięcie i odstawanie od klatki piersiowej łopatek, pogłębienie lordozy lędźwiowej,
zwiększenie przodopochylenia miednicy, wypięty (przodujący) brzuch, uwypuklenie pośladków.
Towarzysząca tej wadzie dystonia mięśniowa jest połączeniem dystonii występującej w plecach
wklęsłych i okrągłych, a postępowanie korekcyjne jest sumą schematów opisanych na stronach
poświęconym plecom wklęsłym i okrągłym. NaleŜy jednak pamiętać o obowiązującej w korygowaniu tej
wady zasadzie stabilizacji odcinkowej. Mówi ona o tym, Ŝe ruch korekcyjny jednego odcinka kręgosłupa
nie powinien być przenoszony na odcinki sąsiednie, gdyŜ moŜe być dla nich (i najczęściej jest)
szkodliwy. Na przykład korekcja nadmiernej kifozy piersiowej przeniesiona na odcinek lędźwiowy
kręgosłupa będzie sprzyjała pogłębianiu lordozy. JeŜeli lordoza lędźwiowa jest zbyt duŜa, to dalsze jej
zwiększenie będzie pogłębianiem wady. Podobnie korygowanie nadmiernej lordozy lędźwiowej moŜe
pogłębiać kifozę w odcinku piersiowym.
NALEśY DZIECKO NAUCZYĆ PRZYJMOWAĆ PRAWIDŁOWĄ POSTAWĘ
(AUTOKOREKCJA PRZED LUSTREM).
cofanie głowy (podwójny podbródek)
cofanie barków, „ściągnięcie łopatek”
wciąganie brzucha, „kolebanie miednicą”,
napinanie pośladków,
uwypuklanie klatki piersiowej do przodu.
ZALECENIA
pozycja; dziecko siedzi na krześle, kij od mopa lub szczotki trzyma na plecach (na wysokości
łopatek),
piszczące szelki,
pływanie stylem grzbietowym, nurkowanie,
narciarstwo,
taniec towarzyski, ćwiczenia elongacyjne (wyprostne) i antygrawitacyjne,
Ćwiczenia wyrabiające nawyk postawy prawidłowej
PRZECIWWSKAZANIA
długie stanie,
pływanie delfinem
SKOLIOZY
Skolioza, zwana bocznym skrzywieniem kręgosłupa, to wada postawy polegająca na
wielopłaszczyznowym odchyleniu linii kręgosłupa od stanu poprawnego. Odchylenie występuje w trzech
płaszczyznach:
-czołowej - kręgosłup wygina się w bok: w prawo lub w lewo,
-strzałkowej - pogłębia się wygięcie kifozyczne lub lordotyczne,
-poprzecznej - następuje rotacja (obrót) kręgów, co prowadzi do powstania garbu.
Skoliozę uwaŜa się za schorzenie ogólnoustrojowe, gdyŜ powoduje ona niekorzystne zmiany w
układzie ruchu, układzie krąŜeniowo-oddechowym, w sprawności i wydolności fizycznej i w róŜnych
narządach wewnętrznych.
W zaleŜności od stopnia zawansowania zmian wyróŜniamy następujące stadia skoliozy:
- postawa skoliotyczna - jest to wstępne stadium wady. Występuje asymetria ustawienia barków i
łopatek, niesymetryczne są takŜe trójkąty talii, ale nie ma jeszcze bocznego skrzywienia kręgosłupa lub
jest ono niewielkie. Napięciem mięśni moŜna uzyskać pełną korekcję postawy;
-skolioza I stopnia - jest ot skrzywienie, którego kąt dochodzi do 30 stopni (wg Cobba). Zmiany dotyczą
układu mięśniowo-więzadłowego bez zniekształceń kostnych. MoŜliwa jest korekcja bierna skrzywienia i
to całkowita, natomiast korekcja czynna znaczna (prawie całkowita);
4
-skolioza II stopnia - to skrzywienie o wartościach kątowych 31-60 stopni. Występują zmiany
strukturalne w kręgach i krąŜkach międzykręgowych. Kręgosłup ulega zrotowaniu, co objawia się garbem
Ŝebrowym (lub wałem mięśniowym przy skrzywieniach w odcinku lędźwiowym). Korekcja czynna nie
daje efektów, a bierna - niewielkie;
-skolioza III stopnia - jest skrzywieniem o kącie przekraczającym 60 stopni z daleko posuniętymi
zmianami strukturalnymi: sklinowaceniami i torsją kręgów, deformacjami Ŝeber i miednicy. Skrzywienie
nie koryguje się.
Pod względem przyczyn powstawania skoliozy dzielą się na (klasyfikacja Cobba): skoliozy
funkcjonalne (wady postawy, asymetrie kończyn, skrzywienia reflktoryczne, bólowe itp.),
skoliozy strukturalne: a ) kostnopochodne, b ) nerwopochodne, c ) mięśniopodobne, d ) idiopatyczne występujące najczęściej i stanowiące 80-90% wszystkich skolioz
Przyczyny powstawania skoliozy idiopatycznych są nieznane. Niewiele przemawia za tym, Ŝe
zmiany w obrębie układu mięśniowego są pierwotną przyczyną. JednakŜe towarzyszące skoliozie
zaburzenie równowagi mięśniowej przyczynia się niewątpliwie do postępu skrzywienia. Powstaje obraz
dystonii mięśniowej (stąd częsta nazwa skolioz idiopatycznych - skoliozy dystoniczne). Nieznana
przyczyna powstania skolioz zmusza do leczenia objawowego. Ogranicza się ono do przeciw działania
widocznym skutkom choroby. W postępowaniu leczniczym dąŜy się do wyprostowania kręgosłupa.
Gimnastyka korekcyjna zajmuje się tylko mniej zaawansowanymi postaciami skoliozy. Jej domeną
powinny być postawy skoliotyczne i skoliozy pierwszego stopnia. Bardziej zaawansowane przypadki
wymagają postępowania rehabilitacyjnego.
ZALECENIA
Ćwiczenia kształtujące nawyk poprawnej postawy,
Ćwiczenia mięsni posturalnych (mięśnie grzbietu, pośladkowe, kulszowo-goleniowe,
brzucha),
Ćwiczenia oddechowe,
Ćwiczenia elongacyjne i antygrawitacyjne,
Gry izabawy sportowe takie jak jazda na rowerze, pływanie stylem grzbietowym, kraulem,
delfinem, klasycznym 9szczególnie na plecach),
Nurkowanie,
Jazda na nartach
PRZECIWWSKAZANIA
noszenie torby po stronie obniŜonego barku ,skoki,
przewroty,
rzuty jedną ręką,
mostki.
WADY KOŃCZYN DOLNYCH
PŁASKOSTOPIE STOPY I PŁASKO-KOŚLAWE
ZALECENIA
pozycja zalecenia przy płaskostopiu: w staniu unoszenie przyśrodkowych części stóp i
obciąŜenie zewnętrznych
pozycja zalecana przy stopach płasko-koślawych: siad klęczny, pięty na zewnątrz,
prawidłowe obuwie: właściwy rozmiar i rodzaj zastosowanego materiału, wkładki korygujące
,sztywny zapiętek.
Chodzenie bez butów po trawie, pisku.
ĆWICZENIA ZALECANE:
chodzenie na zewnętrznych krawędziach stóp z podkurczonymi palcami,
w czasie wolnym, np. podczas oglądania telewizji wykonywanie ruchów stopami(unoszenie,
zwijanie, przekładnie drobnych przedmiotów np. Chusteczki, gazety, ręcznika itp.),
pływanie
5
PRZECIWWSKAZANIA
skoki na twardym podłoŜu
ćwiczenia w duŜym rozkroku
długotrwałe stanie w jednym miejscu
dźwiganie cięŜarów.
KOŚLAWOŚĆ KOLAN
ZALECENIA
pozycja: siad skrzyŜny,
zmniejszenie nad wagi,
zwalczanie współistniejącego płaskostopia
ĆWICZENIA ZALECANE
pływanie stylem klasycznym,
jazda na rowerze, jazda konna,
codzienne ćwiczenie: podczas gdy dziecko ogląda telewizję: w siadzie na taborecie ze stopami
złączonymi (związujemy nogi w stawach skokowych np. szarfą i wkładamy poduszeczkę
między kolana) ruch: prostujemy i uginamy kolan
PRZECIWWSKAZANIA
długotrwałe pozycje stojące,
siad klęczny o rozchylonych podudziach,
ćwiczenia w rozkroku
SZPOTAWOŚĆ KOLAN
ZALECENIA
pozycja: siad prosty ze stopami złączonymi, staramy się łączyć kolana,
konsultacja z lekarzem,
ĆWICZENIA ZALECANE
pływanie stylem grzbietowym, kraulem, delfinem,
codzienne ćwiczenie: podczas gdy dziecko ogląda telewizję: w siadzie prostym między
stopami poduszeczkę ,ruch: łączenie kolan
PRZECIWWSKAZANIA
siad skrzyŜny
WADY KLATKI PIERSIOWEJ
1. KLATKA PIERSIOWA PŁASKA,
2. KLATKA PIERSIOWA POKRZYWICZA
3. KLATKA PIERSIOWA KURZA
4. KLATKA PIERSIOWA LEJKOWATA
ZALECENIA
stosowanie ćw. oddechowych poprawiających wentylacje płuc i zwiększających ruchomość
klatki piersiowej,
nauczenie prawidłowego toru oddechowego i przedłuŜania wydechu.
ĆWICZENIA ZALECANE
pływanie, bieganie, jazda na rowerze, nurkowanie, duŜo ruchu zna świeŜym powietrzu,
wskazane są ćw. oddechowe np.: dmuchanie bąbelków w wodzie, dmuchanie Balonów,
dmuchanie na piórko, na watkę itp.
Opracował
mgr Sylwester Szymański
6