ekspresja w muzyce - Muzykoteka Szkolna
Transkrypt
ekspresja w muzyce - Muzykoteka Szkolna
EKSPRESJA W MUZYCE Scenariusz lekcji powstały w oparciu o film pt. Startujemy dla uczniów klas IV-VI szkoły podstawowej, odcinek 1 Temat lekcji: Ekspresja w muzyce Czas trwania lekcji: 45 minut Cel lekcji: po zajęciach uczeń zna i rozumie pojęcie ekspresji uświadamia sobie źródło różnych przejawów ekspresji widocznych u wykonawców potrafi wyrazić słyszaną muzykę za pomocą różnych środków (gestu, ruchu, rysunku) staje się świadomy procesów energetycznych zachodzących w muzyce potrafi zrealizować prostą partyturę graficzną rozwija swą wrażliwość muzyczną poprzez uczestniczenie we wspólnym wykonaniu utworu rozwija umiejętność pracy w zespole Materiały: film z cyklu Muzykoteka szkolna – seria dla klas. IV-VI szkoły podstawowej, odcinek 1 pt. Startujemy prezentacja w Power Poincie – w załączniku szablon do rysunków do skopiowania dla wszystkich uczniów – w załączniku (doc) rysunek do ćwiczenia końcowego (partytura graficzna) do skopiowania dla wszystkich uczniów – w załączniku (doc) nagrania audio następujących utworów: - F. Chopin Nokturn F-dur op. 15 - F. Chopin Nokturn Des-dur op. 27 - N. Paganini Kaprys 17 (lub 6 w wersji fortepianowej Liszta) - S. Prokofiew Taniec rycerzy z Romea i Julii - C. Saint-Saëns Łabędź z Karnawału zwierząt - C. Saint-Saëns Ptaszarnia z Karnawału zwierząt - F. Liszt Totentanz - R. Wagner Cwał Walkirii nagrania wideo następujących utworów: - F. Chopin Preludium nr 18 op. 28I, wyk. Vladimir Ashkenazy - F. Chopin Scherzo h-moll: kilka różnych wykonań - J.S. Bach Sarabanda z IV Partity fortepianowej, wyk. Glenn Gould - L. van Beethoven Sonata f-moll op. 57 “Appassionata” cz. I, wyk. Lang Lang (nagranie z koncertu w Wiedniu) - L. van Beethoven IX Symfonia, cz. IV, dyr. Leonard Bernstein (nagranie z koncertu w Wiedniu 1979) lub dowolne inne przedstawiające wykonawców o wyrazistej ekspresji słuchawki Przebieg lekcji: 1. SLAJD NR 1, 2 Wyrażanie muzyki obrazem Zapowiadamy, iż za chwilę zabrzmi krótki 3-częściowy utwór. Zadaniem uczniów będzie... narysowanie go. Rozdajemy uczniom szablony z trzema pustymi prostokątami SLAJD NR 3, a następnie prosimy ich, by po wysłuchaniu utworu wypełnili je rysunkami, które zilustrują to, co – ich zdaniem – działo się w muzyce. Rysunki mogą coś przedstawiać, ale też mogą być abstrakcyjne – pozostawiamy uczniom całkowitą dowolność. Prezentujemy nagranie Nokturnu F-dur op. 15 Chopina (w razie potrzeby dwukrotnie). Uczniowie prezentują swoje prace (można zrobić małą wystawę) – porównujemy je, staramy się znaleźć cechy wspólne, a także różnice, o najbardziej zaskakujące pomysły pytamy ich autorów. Zadajemy uczniom pytanie o to, co właściwie narysowali? Nie chodzi o treść rysunków, ale o to, co ilustrują, co było w muzyce, że zasugerowało takie a nie inne treści rysunkowe SLAJD NR 4. Odpowiedzi wypisujemy na tablicy – być może pojawią się słowa: uczucia, emocje, nastrój, bądź określenie jakiejś konkretnej sytuacji/zjawiska/stanu, które przedstawia muzyka. Nie negując trafności tych określeń, zaproponujmy (jeśli się nie pojawi) jeszcze słowo: energia. Muzykę można zdefiniować m.in. jako przepływ energii SLAJD NR 5 – jej poziom w danej chwili bywa większy lub mniejszy, a to buduje narrację, opowieść, kształtuje ową trudną do nazwania „treść”. 2. Wyrażanie muzyki gestem Poprośmy teraz uczniów, aby ten sam utwór spróbowali zobrazować ruchami rąk, gestami – „baletem rąk” (wszyscy naraz, ale każdy po swojemu) – prezentujemy kompozycję ponownie, można ewentualnie skrócić ją do fragmentów każdej z 3 części. Prosimy uczniów, by sami skomentowali swoje gesty – dlaczego w danej fazie były takie a nie inne? SLAJD NR 6 Podobne ćwiczenie z gestami przeprowadzamy dla fragmentów innych utworów, np. Kaprys 17 Paganiniego (lub 6 w wersji fortepianowej Liszta) bez wstępu, Taniec rycerzy z Romea i Julii Prokofiewa (również bez wstępu), Łabędź Saint-Saënsa, Totentanz Liszta, Ptaszarnia z Karnawału zwierząt Saint-Saënsa. Prosimy uczniów o przeprowadzenie eksperymentu myślowego: czy łatwo byłoby im zastosować gesty z przedostatniego utworu w ostatnim? Dlaczego? SLAJD NR 7 Dyskusja. 3. Prezentacja filmu Muzykoteki 4. Ekspresja słuchacza a ekspresja wykonawcy Proponujemy uczniom powtórzenie zabawy z filmu – jeden z uczniów w słuchawkach na uszach ilustruje gestami to, co słyszy, reszta próbuje za pośrednictwem owych gestów odgadnąć, jaka jest muzyka SLAJD NR 8 (uczniowi prezentujemy Cwał Walkirii Wagnera, a potem Nokturn Des-dur Chopina). Uświadamiamy uczniom, że wszystko, co robiliśmy do tej pory, było reakcją słuchacza na muzykę. Pytamy uczniów, czy – ich zdaniem – grający muzycy też jakoś „pokazują” muzykę, którą grają. Prezentujemy przykłady wideo i następnie dyskutujemy z uczniami o tym, co zobaczyliśmy SLAJD NR 9: - dlaczego muzycy robią miny i poruszają się podczas grania? - czy robią to specjalnie? - czy grając, da się tego nie robić? - SLAJD NR 10 czy, wykonując ten sam utwór, wszyscy reagują tak samo w tych samych miejscach? (można tu zaprezentować wideo z kilku wykonań np. początkowych fragmentów Scherza h-moll Chopina) - czy te miny i gesty mają jakiś związek z energią, jaką niesie muzyka? - czy widok grającego muzyka pomaga czy przeszkadza w odbiorze muzyki? Wprowadzamy pojęcie ekspresji SLAJD NR 11 – jest to wyrażanie uczuć, w tym wypadku uczuć, wrażeń, które wywołuje muzyka. Ekspresja wiąże się oczywiście ze sposobem grania, interpretacją samej muzyki (każdy gra ten sam utwór trochę inaczej, po swojemu, tak jak czuje), mówimy np. że ktoś coś zagrał bardzo ekspresyjnie, tzn. wyraziście uzewnętrznił w wykonywanej muzyce swoje uczucia. Formą ekspresji może być też jednak odwzorowywanie muzyki za pomocą gestów (mimowolnych, jak i celowych) czy min, ale także np. tańca czy nawet rysunków SLAJD NR 12. Zwracamy uczniom uwagę, że obserwując grającego muzyka (nawet przy wyłączonym dźwięku) jesteśmy w stanie dużo powiedzieć o tym, jaką energię niesie ze sobą utwór, w którym miejscu dzieje się coś intensywnego, w którym muzyka łagodnieje itd. (można zademonstrować przykład wideo z jakiegoś wykonania – bez dźwięku) 5. Koncert Opisujemy uczniom ostatnie zadanie, jakie mają do wykonania: za chwilę przedstawimy im rysunek – będzie to zapis pewnego utworu. Dzielimy klasę na 24 grupy, każda ma za zadanie ten utwór przygotować i wykonać SLAJD NR 13. Prezentujemy rysunek SLAJD NR 14 i krótko omawiamy wraz z uczniami, wskazując na poszczególne fazy: narastanie, kulminacja i nagłe zerwanie, cisza, pojedyncze zdarzenia zagęszczają się, wyciszenie/redukcja, narastanie, na koniec 3 mocne impulsy. Każda grupa wyznacza swojego dyrygenta, który będzie kontrolował przebieg formy – pokazywał narastanie, wyciszanie, zerwanie, impulsy, wejścia muzyków itd. Jakimi dźwiękami wypełnić tę formę? Można wykorzystać wszystkie, jakie przyjdą do głowy i jakimi uczniowie dysponują – wszelkie dźwięki/odgłosy wokalne (śpiew, krzyk, wydobywanie samogłosek, spółgłosek, innych dźwięków, beatboxing – jeśli ktoś potrafi), klaskanie, tupanie, uderzanie jednymi przedmiotami o inne (np. długopisem o ławkę, piórnik), dźwięki gadżetów elektronicznych (komórek, zegarków itp.) i jakiekolwiek inne SLAJD NR 15. Wskazujemy uczniom, że w poszczególnych fragmentach mogą (w zależności od ustaleń) grać wszyscy jednocześnie lub nie (np. włączać się po kolei) Dodatkowy element: w którymś momencie musi pojawić się rytm Habanery, który znamy z filmu (przypominamy go) SLAJD NR 16. Sugerujemy plan pracy każdej grupy SLAJD NR 17: - wybór dyrygenta - ustalenie zasobu dźwięków - dobór dźwięków i ilości wykonawców do każdej z faz - przetestowanie fragmentów, potem całości Rozdajemy uczniom rysunki z „partyturą” SLAJD NR 18 Każda z grup przedstawia przygotowaną przez siebie kompozycję, zaś słuchacze oceniają ją samą, jak i wykonanie – czy było ekspresyjne? Anna Pęcherzewska-Hadrych