Zagrożenia wywiadowcze dla Unii Europejskiej i Sojuszu

DOCTRINA
Studia Spoáeczno-Polityczne
Nr 6
2009
Mirosáaw Minkina
Akademia Podlaska
Siedlce
ZagroĪenia wywiadowcze dla Unii Europejskiej
i Sojuszu Póánocnoatlantyckiego
PojĊcie wywiad rozumiane jest róĪnie przez róĪnych ludzi. W 1949 roku
Sherman Kent zaproponowaá prostą, a jednoczeĞnie zrozumiaáą definicjĊ wywiadu: „Rodzaj wiedzy, którą musi posiadaü dane paĔstwo, dotyczącej innych
paĔstw, w celu zagwarantowania sobie pewnoĞci, Īe w wyniku niewiedzy polityków i Īoánierzy nie ucierpią jego interesy, a podejmowane dziaáania nie bĊdą
skazane na niepowodzenie”1. Kent twierdziá takĪe, Īe wywiad oznacza wiedzĊ,
organizacjĊ i aktywnoĞü2. Wiedza rozumiana jest jako produkt powstający
w wyniku intelektualnego podejĞcia do identyfikacji lub rozwiązania problemu.
Uzyskanie tej wiedzy wymaga funkcjonalnej organizacji, záoĪonej z okreĞlonych
struktur i ludzi. Zorganizowana wiedza przybiera formĊ produktu informacyjnego, np. bazy wiedzy, informacji o bieĪących wydarzeniach i zjawiskach, ocen
i prognoz wywiadowczych. AktywnoĞü zaĞ wyraĪa siĊ w procesie wywiadowczym i okreĞlonych procedurach postĊpowania.
Wywiad jest teĪ rozumiany jako proces i zawód. Proces dotyczy procedur
i sposobów zbierania informacji z moĪliwie róĪnorodnych Ĩródeá, poddaniu informacji, przetworzeniu i analizie oraz przekazaniu rezultatów tego procesu do odbiorcy.
Zawód to osoby, funkcjonujące w strukturze organizacyjnej – instytucji wywiadowczej – posiadające okreĞlone przygotowanie, kwalifikacje i umiejĊtnoĞci.
Zadaniem wywiadu jest zdobywanie informacji o podmiotach zagranicznych, istotnych dla bezpieczeĔstwa paĔstwa, które mogą – w poĞredni lub
bezpoĞredni sposób – potencjalnie zagroziü funkcjonowaniu róĪnych elementów systemu politycznego: organów paĔstwowych, partii politycznych, organizacji i grup spoáecznych. Wywiad uwzglĊdnia w swoim dziaáaniu potrzeby rządu,
jego aspiracje oraz kierunki polityki zagranicznej, a takĪe realia i specyfikĊ wáasnego kraju. Realizując swój mandat, sáuĪby wywiadu wykorzystują wszystkie
moĪliwe Ĩródáa oraz róĪnorodne instrumentarium tajnych metod i technik. Za-
1
S. Kent, Strategic Intelligence for American World Policy, Hamden (CT) 1965, s. 3. Cyt. za:
D.H. Dearth, Introduction: Thinking About Intelligence, w: Strategic Intelligence: Theory And Application, wyd. 2, Carlisle Barracks–Waszyngton (DC) 1995, s. 2.
2
Ibidem, s. 2.
156
M. Minkina
dania wywiadów mogą róĪniü siĊ w zaleĪnoĞci od paĔstwa, ale moĪna, jak siĊ
wydaje, sformuáowaü zadania, które są wspólne dla wszystkich sáuĪb.
Nie wnikając w rozwaĪania definicyjne dotyczące rozumienia pojĊcia
zagroĪenie, przyjmijmy za Ryszardem ZiĊbą, Īe zagroĪenie oznacza jakieĞ
zjawisko lub tylko dysproporcjĊ w zasobach, które powodują zaniepokojenie,
obawy i lĊk3. Z punktu naszych rozwaĪaĔ przydatna wydaje siĊ równieĪ definicja Stanisáawa Dworeckiego, który okreĞla zagroĪenie dla paĔstwa jako taki
splot zdarzeĔ wewnĊtrznych lub w stosunkach miĊdzynarodowych, w którym
z duĪym prawdopodobieĔstwem moĪe nastąpiü ograniczenie lub utrata warunków do niezakáóconego bytu i rozwoju wewnĊtrznego bądĨ naruszenie lub utrata suwerennoĞci paĔstwa oraz jego partnerskiego traktowania w stosunkach
miĊdzynarodowych w wyniku zastosowania przemocy politycznej, psychologicznej, ekonomicznej, militarnej itp.4. „A zatem zagroĪenia wywiadowcze dla
funkcjonowania systemu politycznego RP, oznaczają wykreowanie, w rezultacie
dziaáalnoĞci obcych wywiadów, stanu zaniepokojenia z powodu prawdopodobieĔstwa wystąpienia splotu wydarzeĔ ograniczających funkcjonowanie systemu politycznego w wymiarze wewnĊtrznym i zewnĊtrznym. W praktyce dziaáania wywiadu polegają na organizowaniu funkcjonalnego systemu zbierania
informacji, przydatnych podmiotom zagranicznym, dla których Polska jest obiektem zainteresowania informacyjnego (wywiadowczego), sáuĪących podejmowaniu okreĞlonych decyzji politycznych”.
Zainteresowanie wywiadowcze systemem politycznym Polski realizowane jest w ramach dziaáaĔ okreĞlanych pojĊciem wywiad strategiczny, który
sugeruje, Īe jest to proces zbierania i zapewnienia informacji niezbĊdnych instytucjom rządowym do realizowania polityki na szczeblu strategicznym w zakresie bezpieczeĔstwa narodowego w czasie pokoju i wojny. Wywiad strategiczny wykazuje tendencje do szerokiego obejmowania róĪnych dziedzin –
politycznej, ekonomicznej, spoáecznej, naukowo-technicznej, socjologicznej,
kulturalnej, wojskowej itp. W kaĪdej z nich coĞ siĊ codziennie dzieje, a wiele ma
istotne znaczenie w podejmowaniu decyzji przez polityków i administracjĊ paĔstwową krajów zainteresowanych RP. Informacje zebrane o naszym kraju bĊdą
sáuĪyáy do podejmowania dziaáaĔ wspierających proces podejmowania decyzji
politycznych, które mogą byü sprzeczne z interesami i priorytetami RP w zakresie bezpieczeĔstwa narodowego, polityki oraz gospodarki. Wybór tych informacji jest jednym z zadaĔ instytucji wywiadu strategicznego5. W dziaáaniach wywiadowczych w stosunku do Polski moĪna wyodrĊbniü obszary odpowiadające
poszczególnym komponentom wywiadu strategicznego6.
3
R. ZiĊba, Pozimnowojenny paradygmat bezpieczeĔstwa miĊdzynarodowego, w: BezpieczeĔstwo
miĊdzynarodowe po zimnej wojnie, Warszawa 2008, s. 25.
4
S. Dworecki, ZagroĪenia bezpieczeĔstwa paĔstwa, Warszawa 1994, s. 61.
5
R. H. Mathams, The intelligence Analyst’s Notebook, w: Strategic Intelligence: Theory..., s. 77.
6
Ibidem, s. 78-82.
ZagroĪenia wywiadowcze dla Unii Europejskiej i Sojuszu Póánocnoatlantyckiego
157
Wywiad polityczny
System polityczny paĔstwa stanowi obszar zainteresowania wywiadu
politycznego. Pozycja kraju na arenie miĊdzynarodowej zaleĪy od jego skutecznoĞci oraz sposobu kierowania paĔstwem, kierownictwa politycznego,
wewnĊtrznej stabilnoĞci, sytuacji ekonomicznej, uczestnictwa i miejsca w sojuszach politycznych, gospodarczych i wojskowych, a takĪe od zdolnoĞci wpáywania na decyzje i zachowanie innych krajów. ZnajomoĞü procesu podejmowania decyzji pozwala na zrozumienie ich genezy oraz prognozowanie. ChociaĪ
Polska jest krajem demokratycznym i posiada system polityczny podobny do
wielu innych paĔstw, to funkcjonowanie administracji paĔstwowej ma narodową
specyfikĊ. Dla wywiadów istotne bĊdzie monitorowanie negatywnych zjawisk
i tendencji, jak chociaĪby hipotetyczna rozbieĪnoĞü pomiĊdzy wykonywaniem
konstytucyjnych zadaĔ a kreowaniem rozwiązaĔ sáuĪącym okreĞlonym interesom korporacyjnym. Zadaniem wywiadu politycznego jest diagnoza rzeczywistego stanu systemu politycznego paĔstwa, obejmująca w szczególnoĞci zasady ustrojowe, dziaáania wáadz, politykĊ zagraniczną, partie i procedury
wyborcze, grupy nacisku i interesów, ruchy wywrotowe7. Najbardziej rozlegáym
i priorytetowym zadaniem sáuĪb wywiadowczych zbierających informacje w tym
obszarze jest polityka zagraniczna i bezpieczeĔstwa. Zadanie obejmuje informacje i wczesne ostrzeganie o wydarzeniach i zjawiskach, które mogą wpáynąü
na bezpieczeĔstwo oraz interesy narodowe podmiotów prowadzących dziaáania
wywiadowcze oraz pozwolą na stosowną i we wáaĞciwym czasie podjĊtą reakcjĊ. WczeĞniejsze ostrzeganie pozwala na unikniĊcie, kryzysu lub konfliktu, który mógáby wiązaü siĊ z uĪyciem siá zbrojnych lub innych Ğrodków nacisku dyplomatycznego, politycznego czy ekonomicznego. Z drugiej strony, informacje
z wywiadu zagranicznego mogą sáuĪyü celowemu wywoáaniu konfliktu i poĪądanemu rozwojowi wydarzeĔ. Pozwalają na wybór z wielu moĪliwych opcji tej,
która bĊdzie najlepiej sáuĪyáa interesom bezpieczeĔstwa narodowego8. Instrumentarium wywiadu wykorzystywane jest takĪe do wsparcia dziaáaĔ dyplomatycznych oraz negocjacji porozumieĔ miĊdzynarodowych, w których Polska jest
stroną.
Wywiad ekonomiczny
Wywiad ekonomiczny zbiera i analizuje informacje dotyczące sposobu
wykorzystywania zasobów naturalnych, ludzkich, funkcjonowania gospodarek
narodowych oraz stosunków ekonomicznych z innymi krajami. Potencjaá gospodarczy stanowi jeden z najwaĪniejszych skáadników politycznej pozycji paĔstwa w Ğrodowisku miĊdzynarodowym, zdolnoĞci strategicznych, moĪliwoĞci
nabywania oraz wykorzystania nowoczesnych technologii. Uwarunkowania i realia gospodarcze, w tym moĪliwoĞci produkcyjno-eksportowe mają takĪe decydujący wpáyw na potencjaá militarny i moĪliwoĞci prowadzenia operacji wojsko7
M.B. Mahle, Denial and Deception. An Insider’s View of CIA from Iran-Conta to 9/11, Nowy Jork
2004, s. 91.
8
Ibidem, s. 90.
158
M. Minkina
wych. Wywiad ekonomiczny interesują nie tylko podstawowe dane statystyczne
i oficjalnie publikowane wskaĨniki ekonomiczne. Do szczególnie istotnych naleĪy zaliczyü funkcjonowanie przedsiĊbiorstw wydobywających surowce strategiczne. W przypadku, kiedy kraj uzaleĪniony jest od importu surowców strategicznych (jak zaleĪnoĞü energetyczna Polski), w czasie konfliktu i dziaáaĔ
bojowych dostĊp do nich moĪe byü zablokowany, a zakáócenia w dostawach
bĊdą miaáy wpáyw na osáabienie jego siáy. Zakáócenia w dostawach energii mogą
byü wykorzystywane w celu wywierania presji politycznej. Informacje wywiadu
ekonomicznego pozostają równieĪ w zainteresowaniu sztabów siá zbrojnych.
Najbardziej przydatna – z punktu widzenia wojskowego planowania operacyjnego – bĊdzie ocena moĪliwoĞci mobilizacyjnych gospodarki9.
Wywiad siá zbrojnych (wywiad wojskowy)
Prowadzony jest gáównie na zapotrzebowanie ministerstw obrony, dowództw i sztabów siá zbrojnych. Inne urzĊdy paĔstwowe takie jak m.in. agencje
bezpieczeĔstwa narodowego, ministerstwa spraw zagranicznych i gospodarki
bardziej potrzebują informacji o charakterze politycznym i ekonomicznym. Wywiad wojskowy obejmuje rozpoznanie siá lądowych, morskich i powietrznych.
Kieruje swoje zainteresowanie na rzeczywisty potencjaá obronny ewentualnego
przeciwnika, moĪliwoĞci jego wykorzystania, strategie i doktryny, struktury oraz
administrowanie systemem obronnym. Wywiad wojskowy nie zawĊĪa swoich
zainteresowaĔ jedynie do aspektów czysto militarnych. Siáa militarna paĔstwa –
potencjalnego przeciwnika – jest pochodną wielu czynników: geograficznych,
ekonomicznych, politycznych i spoáecznych. Uzbrojenie i sprzĊt wojskowy zaleĪy od moĪliwoĞci ekonomicznych, a takĪe od poziomu naukowo-technicznego.
ZdolnoĞci produkcyjne gospodarki narodowej na rzecz siá zbrojnych są funkcją
zasobów naturalnych (geograficznych), natomiast rozwój naukowo-techniczny –
funkcją potencjaáu osobowego i wydatków w budĪecie paĔstwa na badania naukowe. Dla wywiadu wojskowego istotnym czynnikiem jest poziom poparcia
spoáecznego dla siá zbrojnych oraz realizowanych przez nie zadaĔ. O ile w kwestii obrony wáasnego terytorium spoáeczeĔstwa są zgodne, o tyle w przypadku
uĪycia siá zbrojnych poza granicami wáasnego kraju, szczególnie w misjach
i operacjach pokojowych, w których naleĪy liczyü siĊ ze stratami materialnymi
i ofiarami, poziom poparcia bywa róĪny – bardzo czĊsto niewielki. Na zdolnoĞci
bojowe siá zbrojnych mają wpáyw konstytucyjna i prawna podstawa ich istnienia,
stopieĔ moĪliwoĞci wpáywu przedstawicieli wojska na decyzje polityczne oraz
tradycje wojskowe10.
9
Intelligence Analyst Course Textbook, Waszyngton (DC) 2000, s. II-3-3–II-3-5.
O zainteresowaniu wywiadu wojskowego róĪnorodną problematyką Ğwiadczy strategia Agencji
Wywiadu Obronnego Stanów Zjednoczonych Ameryki wyartykuáowana w dokumencie „Defence Intelligence Strategy” (Waszyngton 2008).
10
ZagroĪenia wywiadowcze dla Unii Europejskiej i Sojuszu Póánocnoatlantyckiego
159
Wywiad biograficzny
Wywiad biograficzny zajmuje siĊ osobami pochodzącymi lub zamieszkującymi paĔstwa (regiony) zainteresowania wywiadowczego (np. kluczowymi
politykami, wojskowymi, biznesmenami), uwzglĊdniając ich cechy charakterologiczne, profil osobowoĞci, Īyciorys, karierĊ zawodową, zainteresowania, przyzwyczajenia. Chodzi tu zarówno o ludzi, których dziaáalnoĞü ma istotne znaczenie dla ksztaátowania polityki paĔstwa obecnie, jak i mogące wywieraü podobny
wpáyw w przyszáoĞci. Wywiad biograficzny poszukuje informacji, które mogą
pomóc w przewidywaniu zachowaĔ i moĪliwych decyzji tych osób w okreĞlonych sytuacjach. WiĊkszoĞü informacji biograficznych publikują Ĩródáa oficjalne
(np. prasa, zasoby internetowe). W analizie biografii wykorzystywane są czĊsto
bardziej wyspecjalizowane metody, np. analiza psychologiczna lub analiza powiązaĔ polegająca na identyfikowaniu roli i pozycji w Ğrodowisku, poziomu
i czĊstotliwoĞci kontaktów w okreĞlonej grupie i poza nią, a takĪe zaleĪnoĞci
jednostkowe i grupowe11.
Wywiad naukowo-techniczny12
Obejmuje moĪliwoĞci naukowo-techniczne paĔstw zainteresowania,
wyniki badaĔ, programy naukowe i wdroĪeniowe oraz procedury badawcze. Potencjaá naukowo-techniczny danego paĔstwa stanowi funkcjĊ jakoĞci edukacji,
otrzymywanych funduszy na badania oraz stosunku opinii publicznej do nauki.
Istotne są informacje na temat gáównych instytucji naukowo-badawczych,
wspóázaleĪnoĞci miĊdzy nimi, finansowanie, zadania paĔstwa w zakresie koordynacji i nadzoru, a takĪe udziaá podmiotów prywatnych w dziaáalnoĞci naukowo-badawczej. W zakresie badaĔ nad nowymi systemami uzbrojenia i sprzĊtu
wojskowego13 pokrywa siĊ tematycznie z zainteresowaniami wywiadu wojskowego i ekonomicznego. UĪyteczne dla wywiadu są informacje o uczelniach
paĔstwowych i prywatnych, ich zasadach finansowania, stypendiach, programach badawczych oraz wykorzystaniu absolwentów na rynku pracy. PaĔstwa
strzegą swoich tajemnic związanych z realizacją projektów badawczych dotyczących przede wszystkim elektroniki, biotechnologii oraz atomistyki, gdyĪ
osiągniĊcia w tych dziedzinach nauki przekáadają siĊ na szybki rozwój ekonomiczny paĔstwa. W przypadkach, gdy nie moĪliwe jest zdobycie szczegóáowej
wiedzy na ten temat, wywiad stara siĊ zidentyfikowaü zjawiska Ğwiadczące o intensywnoĞci i zaawansowaniu prac. Interesujące wnioski moĪna wyciągnąü
z monitorowania importu materiaáów związanych ze szczególnym rodzajem badaĔ, budową infrastruktury badawczej, wprowadzania nadzwyczajnych Ğrodki
bezpieczeĔstwa w niektórych obiektach oraz wysokie dochody okreĞlonych
grup naukowców.
11
An Introduction to Intelligence Analysis, Waszyngton (DC) 2004, s. 27-28.
Szerzej na temat wywiadu naukowo-technicznego zob. W.Z. Czerniak, Tajny promyszlennogo
szpionaĪa, Moskwa 2002.
13
M. Zacharski, Nazywam siĊ Zacharski. Marian Zacharski, PoznaĔ 2009, s. 41, 105, 127-128.
12
160
M. Minkina
Wywiad socjologiczny
Prowadzenie wywiadu socjologicznego wynika z obiektywnej odmiennoĞci spoáeczeĔstw i ich specyficznych cech spoáecznych i kulturowych, historii,
jĊzyka, religii, systemu wartoĞci. Wszechstronne zdefiniowanie spoáeczeĔstwa
jako bytu wielowymiarowego i dynamicznego jest trudne, ale moĪliwe jest wyodrĊbnienie czynników – mających znaczenie z punktu widzenia wywiadu – waĪnych przy podejmowaniu decyzji politycznych, w dyplomacji i ewentualnych
dziaáaniach zbrojnych. Rola wywiadu socjologicznego wzrasta w związku
z udziaáem siá paĔstw zachodnich w cywilnych i wojskowych operacjach stabilizacyjnych. UwzglĊdnianie znacznie odmiennych realiów kulturowych Ğwiata
arabskiego, Azji czy Afryki ma wpáyw na skutecznoĞü wysiáków stabilizacyjnych
oraz bezpieczeĔstwo zaangaĪowanego tam personelu miĊdzynarodowego.
Oprócz zagadnieĔ demograficznych wysiáek poznawczy i interpretacyjny wywiadu moĪe obejmowaü relacje pomiĊdzy grupami spoáecznymi, policją i wojskiem a spoáeczeĔstwem. W paĔstwach ogarniĊtych chaosem (nie tylko) uĪyteczna bĊdzie wiedza o czynnikach etnicznych, jĊzykowych, sile struktur
plemiennych, udziale pewnych grup spoáecznych we wáadzy i zjawiskach dyskryminacji grupowej14. Nie bez znaczenia pozostaje poziom wyksztaácenia, warunki Īycia i opieka medyczna. Czynnikiem, który coraz bardziej interesuje wywiad i który coraz czĊĞciej uwzglĊdniają oĞrodki decyzyjne zarówno polityczne,
jak i wojskowe jest opinia publiczna, wyraĪana stosunkiem spoáeczeĔstwa do
problemów polityki, gospodarki i Īycia spoáecznego. Rola opinii publicznej wykorzystywana jest w dziaáaniach i operacjach informacyjnych. Rozpatrując siáĊ
opinii publicznej, nie sposób pominąü roli mediów. „Efekt CNN” umoĪliwiający
spoáeczeĔstwom szybki dostĊp do najnowszych informacji, praktycznie z kaĪdego miejsca zdarzenia na Ğwiecie, wpáywa na jej postawy i opinie, aprobatĊ
lub dezaprobatĊ dziaáaĔ spoáecznoĞci miĊdzynarodowej.
Wywiad transportowo-telekomunikacyjny
Wywiad transportowo-telekomunikacyjny koncentruje siĊ na infrastrukturze i funkcjonowaniu systemów przewozowych (linie kolejowe, autostrady,
drogi wodne, rurociągi, porty, Īegluga handlowa i lotnictwo) oraz systemie telekomunikacyjnym (cywilne i wojskowe systemy áącznoĞci, radio, telewizja, telefony, telegrafy, kable podwodne, Ğwiatáowody, Internet)15. DziĊki tym informacjom udaje siĊ okreĞliü moĪliwoĞci i wraĪliwoĞci danego systemu, jak równieĪ
jego kompatybilnoĞü z podobnymi systemami paĔstwa prowadzącego wywiad.
Systemy krajów wysoko rozwiniĊtych są bardziej záoĪone i kompatybilne. Z jednej strony jest to zaleta pozwalająca na sprawniejsze funkcjonowanie paĔstw,
z drugiej, záoĪonoĞü i wspóázaleĪnoĞü czynią caáy system bardziej wraĪliwy na
14
15
R.H. Mathams, The intelligence Analyst’s Notebook, w: Strategic Intelligence: Theory..., s. 80.
Ibidem.
ZagroĪenia wywiadowcze dla Unii Europejskiej i Sojuszu Póánocnoatlantyckiego
161
zakáócenia, a w przypadku wysokiego poziomu informatyzacji na atak cybernetyczny16.
NiezaleĪnie od szerokiego spektrum zbierania informacji sáuĪby specjalne
mogą prowadziü dziaáania informacyjne (operacje informacyjne) sáuĪące wpáywaniu
na decyzje poprzez kreowanie bytów w rzeczywistoĞci medialnej. Operacje informacyjne sáuĪą kreowaniu poĪądanego wizerunku (stereotypu), postaw, ocen
i nastawieĔ. Informacje przekazywane przez wywiad dotyczą postaw spoáeczeĔstwa kraju zainteresowania wywiadowczego, jego charakterystyki kulturowej, poziomu akceptacji dla rządu i jego decyzji. Wiedza taka daje moĪliwoĞü prowadzenia
róĪnorodnych dziaáaĔ psychologicznych i informacyjnych17.
Próbując wskazaü paĔstwa, które prowadzą dziaáania wywiadowcze
przeciwko Polsce, zaáoĪono, Īe są to przede wszystkim Federacja Rosyjska
i w mniejszym stopniu BiaáoruĞ. MoĪna zaáoĪyü, Īe Polska jest takĪe obiektem
zainteresowania wywiadu chiĔskiego18 – specjalizującego siĊ w gáównie w dziedzinie technologii i know how – a takĪe wielu innych paĔstw, ale ten problem
nie bĊdzie rozwaĪany w niniejszym artykule.
ZaáoĪenie przyjĊte w stosunku do Rosji wynika z kilku przesáanek. Po
pierwsze, poszerzenie UE okazaáo siĊ sukcesem. Nowo przyjĊte paĔstwa zaczĊáy siĊ szybko – w niektórych przypadkach spektakularnie – rozwijaü.
W przeciwieĔstwie do wzrostu rozwoju gospodarczego Rosji napĊdzanego wysokimi cenami ropy, gospodarki krajów nowo przyjĊtych swój rozwój opierają na
przemyĞle wytwórczym, usáugach i – w coraz wiĊkszym stopniu – zaawansowanych technologiach. Pozytywny wpáyw wywoáaáo takĪe rozszerzenie NATO.
Zreformowano rozbudowaną w radzieckim stylu biurokracjĊ, rozpoczĊto proces
profesjonalizacji siá zbrojnych, a siáy zbrojne niektórych paĔstw – np. Polski –
staáy siĊ bardziej nowoczesne i mobilne19. Wraz z uzyskiwaniem przez PolskĊ
czáonkostwa w politycznych i gospodarczych organizacjach Zachodu, zaczĊáy
one przyjmowaü polski punkt widzenia na zagadnienia Europy Wschodniej i obszaru WNP. Czynnikiem sprzyjającym – nieoczekiwanie dla Moskwy – duĪemu
znaczeniu Polski na forum unijnym jest, wedáug Rosji, utrzymywanie przez nią
strategicznego partnerstwa ze Stanami Zjednoczonymi. Nadaje ono Polsce status przyczóáka amerykaĔskiej polityki wobec Europy Wschodniej20, a jednoczeĞnie chroni wáadze RP przed zdecydowanymi dziaáaniami ze strony tych paĔstw
Unii, które preferują prowadzenie wobec Rosji polityki ugodowej. AktywnoĞü
Polski jest odbierana jako realne zagroĪenie interesów rosyjskich w Europie
Wschodniej oraz rosyjskiej dáugofalowej wizji stosunków z Unią Europejską, poW 2007 r. podczas sporu Rosji z Estonią o pomnik Īoánierzy radzieckich sieci komputerowe Estonii zostaáy zaatakowane przesáaniem duĪych iloĞci informacji (przypuszczalnie przez RosjĊ), co
uniemoĪliwiaáo funkcjonowanie paĔstwowych systemów informatycznych. Estonia zwróciáa siĊ
o pomoc do NATO w celu ich odblokowania. Zob. Cyberwarfare. The mouse that roared, „The
Economist” 2007, nr z 5 VIII.
17
Zob. G.M. Segell, Creating Intelligence: Information Operation In Iraq, „International Journal of Intelligence and CounterIntelligence” 2009, t. 22, nr 1, s. 89-109.
18
The Global Early-Warning Service, „Jane’s’ Intelligence Digest” 2006, nr z 20 stycznia; The
Global Early-Warning Service, ibidem, nr z 13 stycznia.
19
E. Lucas, Nowa zimna wojna. Jak Kreml zagraĪa Rosji i Zachodowi, PoznaĔ 2008, s. 23.
20
Polish foreign policy.Frosty for the French, „The Economist” 2003, nr z 27 lutego.
16
162
M. Minkina
chodzące nie tylko z samej Polski, lecz takĪe ze strony mających inspirowaü jej
dziaáania Stanów Zjednoczonych.
Po drugie. Pomimo uzaleĪnienia od rosyjskich noĞników energii, Polska
doĞü skutecznie broni siĊ przed podejmowanymi próbami przechwycenia związanej z nimi wáasnej infrastruktury. W Polsce doĞü czĊsto dokonywany jest
przegląd relacji pomiĊdzy polskimi i rosyjskimi podmiotami sektora paliwowego
(m.in. w pracach sejmowych komisji Ğledczych), co dla Rosji moĪe stanowiü
pewien problem. O jego skali moĪe Ğwiadczyü determinacja Rosji w budowie
Gazociągu Póánocnego przez Baátyk (kilkakrotnie droĪszego niĪ poáączenie lądowe), mającego na celu przede wszystkim ominiĊcie Polski, natomiast dopiero
w drugiej kolejnoĞci Biaáorusi.
Po trzecie. Polska polityka wschodnia caákowicie sprzeczna jest z celami polityki rosyjskiej. DąĪenie do utrzymania niezaleĪnoĞci i suwerennoĞci
Ukrainy i Biaáorusi, a takĪe Gruzji pozostaje w sprzecznoĞci z dąĪeniami Rosji
do utrzymania ich w swoim obszarze wpáywów. MoĪna przypuszczaü, Īe wraz
z rozwojem Partnerstwa Wschodniego UE, wspieranie i aktywne zaangaĪowanie Polski w tej inicjatywie otworzy dodatkowe pole konfrontacji politycznej.
Po czwarte. Odmienna interpretacja historii. Istnieje wiele rozbieĪnoĞci
w prawie dotyczących ocen historycznych, jak chociaĪby sprawa Katynia czy paktu Ribbentrop–Moáotow. Rosja ciągle podsyca dyskusjĊ wokóá tej problematyki21.
Polska jest gáówną stroną w sporach o ocenĊ historyczną, a jednoczeĞnie jej zrozumienie dotyczy obu paĔstw, ale przedstawiane jest na forum europejskim jako
„rusofobia” Polaków. Wiele do myĞlenia daje to, Īe w spory historyczne zostaáa
zaangaĪowana SáuĪba Wywiadu Zagranicznego FR, publikując rzekomo prawdziwe dokumenty, przedstawiające PolskĊ w niekorzystnym Ğwietle22.
ZagroĪenia wywiadowcze funkcjonowania systemu politycznego RP ze
strony Biaáorusi wynikają gáównie z radykalnej ich odmiennoĞci – demokratyczna Polska z jednej strony i autorytarny reĪim z drugiej. Realizowana przez wáadze Biaáorusi polityka Ğcisáej kontroli wszystkich dziedzin Īycia, izolacji spoáeczeĔstwa od wpáywów zewnĊtrznych oraz eliminowania wszelkich struktur, które
nie poddają siĊ manipulacji lub kontroli, w tym zrealizowane juĪ w praktyce
zmuszenie opozycji do dziaáania gáównie za granicą, jest bardzo skuteczna.
Dodatkowo na stosunki polsko-biaáoruskie wpáywa problem polskiej mniejszoĞci.
BiaáoruĞ konsekwentnie realizuje plan przejĊcia peánej kontroli nad Związkiem
Polaków na Biaáorusi (ZPB), nie licząc siĊ zbytnio z protestami spoáecznoĞci
miĊdzynarodowej. Reakcje strony polskiej są zrĊcznie wykorzystywane przez
prezydenta Aleksandra àukaszenkĊ do realizacji zasadniczego celu – maksymalnego ograniczanie kontaktów z Polską, odciĊcia i odizolowania spoáeczeĔstwa biaáoruskiego i potencjalnej opozycji od wpáywu Zachodu, z którymi utoĪsamiana jest Polska.
Trudne jest precyzyjne definiowanie, na które elementy systemu politycznego i rzeczywistoĞci spoáecznej skierowane są dziaáania wywiadowcze
przeciwko Polsce, a takĪe innym krajom byáego bloku komunistycznego. AktywNp. zamkniĊcie Ğledztwa w sprawie Katynia i jednoczesna odmowa udostĊpnienia jego akt stronie polskiej.
22
Russia, Poland and history. Mr Putin regrets, „The Economist” 2009, nr z 3 wrzeĞnia.
21
ZagroĪenia wywiadowcze dla Unii Europejskiej i Sojuszu Póánocnoatlantyckiego
163
noĞü wywiadowcza wobec Polski prowadzona jest znanymi oraz uniwersalnymi
zasobami i metodami, wykorzystywanymi w podobny sposób przez wszystkie
instytucje wywiadowcze na Ğwiecie, m.in. przez:
– personel dyplomatyczny akredytowany w Polsce, w tym pracowników rezydentury wywiadu funkcjonujących w ambasadach;
– kadrowych pracowników sáuĪb specjalnych realizujących zadania wywiadowcze pod przykryciem podmiotów gospodarczych, organizacji, stowarzyszeĔ i fundacji;
– moĪna przypuszczaü, Īe dogodnym miejscem prowadzenia dziaáalnoĞci wywiadowczej są regiony graniczące z Polską, a zwáaszcza obwód kaliningradzki23.
ZagroĪenia wywiadowcze dla systemu politycznego Polski
wynikające z czáonkostwa w NATO i Unii Europejskiej
W dziaáalnoĞci obcych sáuĪb wywiadowczych istotne są informacje mogące sáuĪyü zdyskredytowaniu Polski jako paĔstwa wspóáksztaátującego politykĊ
wschodnią Unii Europejskiej i Sojuszu Póánocnoatlantyckiego. Gdyby takie dziaáania okazaáy siĊ skuteczne, mogáyby skutkowaü zmniejszeniem wpáywu Polski
na politykĊ i stanowiska zajmowane przez te organizacje wobec FR. Czáonkostwo RP oraz innych paĔstw w sojuszach paĔstw zachodnich jest postrzegane
w kontekĞcie szerszym. Stając siĊ czáonkiem UE, nowo przyjĊte kraje rozszerzyáy swoje kierunki zainteresowania oraz moĪliwoĞci wspóádecydowania
o wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeĔstwa. Tym samym polska polityka
zagraniczna, a takĪe nowych paĔstw, uzyskaáa moĪliwoĞü definiowania polityki
UE w stosunku do regionów i krajów, wobec których do tej pory nie byáa ona –
ze wzglĊdu na ograniczone Ğrodki i instrumenty oddziaáywania – szczególnie
aktywna24.
Uzyskanie takiej pozycji zwiĊksza obszar zainteresowania wywiadów.
W odniesieniu do Polski, a takĪe innych krajów, które zostaáy czáonkami NATO
i Unii Europejskiej, a wczeĞniej znajdowaáy siĊ w radzieckiej strefie wpáywów,
celem polityki rosyjskiej jest odebranie im podmiotowoĞci. Dziaáania te mogą
obejmowaü róĪne dziedziny Īycia spoáecznego, politycznego i gospodarczego,
przy czym wywiad jest jednym z powaĪnych instrumentów w przedmiotowym
zakresie. Wywiad moĪe wspieraü – informacyjnie i negocjacyjnie – przejmowanie przez rosyjski biznes, bĊdący pod silnym wpáywem paĔstwa, w sektorach
gospodarczych zajmujących siĊ transportem i przetwórstwem surowców energetycznych. Zdobyte w ten sposób wpáywy stanowią podstawĊ do podejmowania decyzji politycznych oraz prowadzenia operacji informacyjnych mających na
celu zmniejszenie roli tych paĔstw jako obszarów tranzytowych, które nie posiadają Īadnego znaczenia dla bezpieczeĔstwa energetycznego Europy. Stra23
Prowadzenie tego typu dziaáaĔ pokazuje m.in. wydalenia w 2000 r. dziewiĊciu dyplomatów rosyjskich za prowadzenie dziaáaĔ niezgodnych ze statusem dyplomaty (szpiegostwo). Zgodnie ze stosowanymi czĊsto w takich sytuacjach zwyczajami, strona rosyjska odpowiedziaáa w ramach retorsji
analogicznie, okreĞlając dziaáania wáadz polskich jako antyrosyjskie.
24
5 lat Polski w Unii Europejskiej, Warszawa 2009, s. 421.
164
M. Minkina
tegicznym celem takiej dziaáalnoĞci jest marginalizacja tych paĔstw, a szczególnie Polski jako kraju najwiĊkszego, kreowanie ich wizerunku w UE i NATO jako
maáo znaczących i nie bĊdących podmiotem w relacjach Rosji z paĔstwami Europy Zachodniej i Stanami zjednoczonymi. Cele strategiczne nie mogą byü
oczywiĞcie artykuáowane w sposób jawny, dlatego teĪ dziaáania mają charakter
poĞredni, ukryty, przypuszczalnie agenturalny, niewykluczone, Īe „pod obcą flagą”. Wydaje siĊ, Īe istotnym elementem mogą byü dziaáania lobbingowe na
rzecz interesów podmiotów powiązanych z Rosją.
Z rosyjskiego punktu widzenia, kraje bĊdące w przeszáoĞci czáonkami
bloku komunistycznego, niezaleĪnie od orientacji politycznych, konsekwentnie
zrealizowaáy swoje cele strategiczne – czáonkostwo w NATO i Unii Europejskiej,
co wiąĪe siĊ z duĪą niezaleĪnoĞcią od Rosji oraz utratą moĪliwoĞci oparcia stosunków dwustronnych na nieformalnych związkach elit politycznych, urzĊdniczych, naukowych, kulturalnych i wojskowych. W zaistniaáej sytuacji jednym
z kierunków dziaáalnoĞci wywiadowczej bĊdzie dotarcie do tych elit, wykorzystując
róĪnego rodzaju przedsiĊwziĊcia gospodarcze, polityczne, naukowe i kulturalne
(konferencje, sympozja naukowe, targi, dni kultury, festiwale, kongresy itp.).
W wyniku rozszerzenia Unii Europejskiej prawdopodobieĔstwo wpáywu
Warszawy na zmianĊ polityki UE wobec Rosji stanowi powaĪne zagroĪenie dla
Rosji25. Wizerunek Polski, wykreowany przez FederacjĊ Rosyjską, jest odzwierciedlony w mesjanistycznym myĞleniu o Rosji jako naturalnym przywódcy
i obroĔcy narodów sáowiaĔskich. Brak zgody Polski na wkomponowanie siĊ
w ten wizerunek jest uznawany za swego rodzaju zdradĊ sáowiaĔskiej
wspólnoty narodów26. Warto w tym miejscu przywoáaü równieĪ dziaáania Federacji Rosyjskiej w zakresie opóĨniania procesu rozszerzania Sojuszu Póánocnoatlantyckiego oraz jasno formuáowaną opiniĊ, Īe Rosja nigdy siĊ z tym stanem
nie pogodziáa, uznając, Īe stanowi zagroĪenie jej bezpieczeĔstwa i interesów.
ZagroĪenia wywiadowcze dla systemu obronnego RP
ħródáem najwiĊkszych zagroĪeĔ wywiadowczych dla obronnoĞci paĔstwa i bezpieczeĔstwa Siá Zbrojnych RP pozostają sáuĪby specjalne Federacji
Rosyjskiej. Nie odnosząc siĊ do faktów, które nie są znane opinii publicznej,
moĪna przyjąü, Īe sáuĪby te prowadzą dziaáania agenturalne na terenie naszego kraju ukierunkowane na rozpoznawanie jednostek Wojska Polskiego,
modernizacji i przystosowania SZ RP do standardów NATO. W takiej sytuacji
najlepszy dostĊp do niezbĊdnych informacji moĪe zapewniü agentura w Ğrodowisku wojskowym lub jego otoczeniu. Sferą szczególnego zainteresowania, ze
wzglĊdu na informacje o charakterze ekonomicznym i obronnym, mogą byü
podmioty gospodarcze zajmujące siĊ obrotem specjalnym. Z pewnoĞcią w krĊgu zainteresowania sáuĪb rosyjskich znajduje siĊ problematyka związana z planami rozmieszczenia na terytorium RP elementów obrony przeciwrakietowej,
a obecnie – po rezygnacji Stanów Zjednoczonych Ameryki z dotychczasowej
koncepcji – jej zmodyfikowanej wersji. W tym ostatnim przypadku osobowe ak25
26
A. Bryc, Rosja w XXI wieku. Gracz Ğwiatowy czy koniec gry?, Warszawa 2008, s. 189.
Ibidem.
ZagroĪenia wywiadowcze dla Unii Europejskiej i Sojuszu Póánocnoatlantyckiego
165
tywa wywiadowcze mogą byü lokowane wĞród personelu inspekcjonującego
budowĊ i funkcjonowanie tego systemu.
Interesy Federacji Rosyjskiej zostaáy okreĞlone z pozycji geopolitycznych
w doktrynie Iwanowa z 2003 roku, zgodnie z którymi gáównym zagroĪeniem staáo
siĊ polityczne oddziaáywanie NATO i UE na paĔstwa WNP (zwáaszcza te, które
zdecydowaáy siĊ na prowadzenie bardziej niezaleĪnej od Rosji polityki) jako czynnika promującego procesy demokratyzacyjne i utrwalającego przeprowadzone reformy, a tym samym ograniczającego wpáywy rosyjskie. Z nieukrywanym niepokojem Moskwa odbiera projekt Partnerstwa Wschodniego, utoĪsamiany równieĪ
z ekspansją Zachodu na sfery wpáywów FR27. Ze wzglĊdu na ograniczenia w artykuáowaniu swoich celów oraz argumentacji przeciw, Rosja unika jednak otwartych sformuáowaĔ, ubierając je w tezĊ o wzrastającym zagroĪeniu militarnym ze
strony Sojuszu Póánocnoatlantyckiego.
Postrzeganie zagroĪenia militarnego wyraĨnie odzwierciedlają scenariusze corocznych üwiczeĔ wojskowych. We wrzeĞniu 2009 roku w zachodniej
Biaáorusi i Rosji przeprowadzono üwiczenie, którego scenariusz Ğwiadczy o postrzeganiu NATO jako rzeczywistego zagroĪenia28. W zaáoĪeniu mniejszoĞü
polska w zachodniej Biaáorusi rozpoczĊáa rozruchy przeciwko rządowi w MiĔsku, a jednoczeĞnie litewscy „terroryĞci” zaatakowali obwód kaliningradzki.
W reakcji na te wydarzenia, ponad 10-tysiĊczny kontyngent rosyjsko-biaáoruski
z obwód kaliningradzki, wzmocniony desantem z Morza Baátyckiego i jednostkami siá specjalnych prowadzącymi dziaáania na zapleczu przeciwnika, zdoáaá
w krótkim czasie opanowaü sytuacjĊ. Powodzenie operacji siá rosyjskobiaáoruskich spowodowaáo wkroczenie na terytorium Rosji trzech brygad NATO
– estoĔskiej, áotewskiej i jednego z paĔstw stacjonującej w regionie. Siáy NATO
zostaáy powstrzymane, a nastĊpnie zmuszone do wycofania siĊ, w wyniku
kontrataku przeprowadzonego skutecznie przez elitarną 76 DywizjĊ PowietrznoSzturmową stacjonująca w Pskowie29.
Scenariusz üwiczenia Ğwiadczy nie tylko o postrzeganiu NATO jako
przeciwnika w szeroko pojĊtym znaczeniu, ale wskazuje, Īe terytorium i sojusznicze siáy zbrojne są przedmiotem szerokiego zainteresowania wywiadowczego.
Opracowanie scenariusza üwiczenia wymaga róĪnorodnych informacji o strukturze, wyposaĪeniu, procedurach operacyjnych oraz wiedzy o prowadzeniu
dziaáaĔ przez jednostki siá zbrojnych paĔstw Sojuszu Póánocnoatlantyckiego.
Operacja wywiadowcze – dyskredytowanie systemu politycznego paĔstwa
– operacja wojskowa – casus gruziĔski
Rozpatrując potencjalne zagroĪenie wywiadowcze ze strony Federacji
Rosyjskiej dla systemu politycznego innych paĔstw, spójrzmy na wywiadowcze
27
Russia and its near abroad. Neighborhood watching Russia and its near abroad, „The Economist”
2009, nr z 7 maja.
28
ûwiczenie podzielono na dwie czĊĞci: dziaáania w rejonie póánocnym – kryptonim „àadoga”, oraz
w poáudniowym – kryptonim „Zapad”. WziĊáo w nim udziaá 13 tys. Īoánierzy, czyli poniĪej progu obligującego paĔstwo prowadzące üwiczenie do zaproszenia obserwatorów miĊdzynarodowych.
29
War games. Jitters in eastern Europe over Russia’s military manoeuvres, „The Economist” 2009,
th
nr z 29 grudnia Oct 29 .
166
M. Minkina
aspekty konfliktu rosyjsko-gruziĔskiego w sierpniu 2008 roku, rekonstruując táo
i przebieg konfliktu z udziaáem sáuĪb specjalnych. Analiza rozwoju wydarzeĔ
wskazuje, Īe podstawą przeprowadzenia rosyjskiej operacji wojskowej byáo
szerokie wsparcie wywiadowcze w postaci zabezpieczenia informacyjnego
i rozpoznania sytuacji. Konflikt rosyjsko-gruziĔski obrazuje ponadto sposób
dziaáania sáuĪb specjalnych, zbierających informacje i prowadzących operacje
pod kątem wydarzeĔ, które – jak siĊ wydaje – wczeĞniej czy póĨniej musiaáy
nastąpiü30.
AktywnoĞü Federacji Rosyjskiej w zakresie wzmacniania zdolnoĞci wywiadowczych byáa przedmiotem duĪych obaw wywiadu gruziĔskiego. Podobnie
jak wywiad rosyjski chciaá posiadaü informacje o intencjach Gruzji w regionie,
tak samo wywiad gruziĔski byá zainteresowany zamiarami Rosji. Nic wiĊc dziwnego, Īe sytuacja taka kreowaáa liczne incydenty z udziaáem obydwu stron
i trwaáa od dáuĪszego czasu.
GruziĔskie sáuĪby wywiadowcze od odzyskania niepodlegáoĞci usiáowaáy
przeciwstawiaü siĊ interesom rosyjskim w Gruzji. Rosyjskie media czĊsto sugerowaáy, Īe Rada BezpieczeĔstwa Narodowego Gruzji oraz Departament
Wywiadu mają powiązania z bojownikami czeczeĔskimi. CzĊĞü doniesieĔ potwierdzaáo siĊ. W paĨdzierniku 2001 roku ówczesny prezydent Eduard Szewardnadze zwróciá siĊ o pomoc do Departamentu Wywiadu w zorganizowaniu
przerzutu jednego z czeczeĔskich dowódców polowych do Czeczenii31. Gdy byáy generaá dywizji i oficer KGB, sekretarz gruziĔskiej Rady BezpieczeĔstwa Narodowego, popeániá w lutym 2002 roku samobójstwo, w związku z podejrzeniami
o związki z bojownikami czeczeĔskimi32, jedna z gazet gruziĔskich podaáa, Īe
jest on ofiarą tajnej wojny wywiadu rosyjskiego33.
Dziaáania rosyjskie wobec Gruzji w sposób wrĊcz demonstracyjny i medialny naruszaáy jej interesy. We wrzeĞniu 2006 roku wáadze gruziĔskie aresztowaáy 4 rosyjskich wojskowych, podejrzewanych o pracĊ dla GRU oraz
10 swoich obywateli za szpiegostwo na rzecz Rosji. Wedáug strony gruziĔskiej,
dziaáalnoĞü szpiegowska koncentrowaáa siĊ gáównie na stosunkach z NATO, infrastrukturze transportowej, bezpieczeĔstwie energetycznym oraz sprawach
wojskowych. Reakcja Rosji byáa natychmiastowa i – jak siĊ wydaje – przesadzona. Minister spraw zagranicznych, Siergiej àawrow, zaĪądaá natychmiastowego uwolnienia obywateli rosyjskich, odwoáaá ambasadora i personel dyplomatyczny z Tbilisi oraz zaĪądaá zwoáania posiedzenia Rady BezpieczeĔstwa ONZ.
Inny incydent wydarzyá siĊ w listopadzie 2007 roku, gdy prokuratura postawiáa
zarzut szpiegostwa przywódcom partii opozycyjnej, którzy podczas wykonywa-
30
Szerzej na temat wywiadowczych aspektów konfliktu rosyjsko-gruziĔskiego zob. S. Lefebvre,
R. N. McDermot, Intelligence Aspects of the 2008 Conflict Between Russia and Georgia, „The Journal of Military Studies” 2009, t. 22, nr 1, s. 4–19.
31
L. Fuller, Georgia Intelligence Chief Admits to Helping Chechen Field Commander Leave Georgia, RFE/RL Newsline 5 (16 XI 2001).
32
Idem, Georgia National Security Council Secretary Commits Suicide, RFE/RL, Newsline 6 (25 luty
2002).
33
Ibidem.
ZagroĪenia wywiadowcze dla Unii Europejskiej i Sojuszu Póánocnoatlantyckiego
167
nia obowiązków sáuĪbowych, podczas spotkaĔ w ambasadzie rosyjskiej, kontaktowali siĊ z dyplomatami – oficerami rosyjskiego wywiadu34.
W maju 2008 roku Federalna SáuĪba BezpieczeĔstwa zatrzymaáa urodzonego w Gruzji Czeczena, który miaá byü opáacanym gruziĔskim agentem zbierającym informacje w celu wspierania antyrosyjskiej rebelii35. W sierpniu 2008 roku FSB oskarĪyáa wywiad gruziĔski o prowadzenie aktywnych dziaáaĔ na terenie
Rosji, polegających na werbowaniu Īoánierzy rosyjskich i groĪeniu represjami wobec ich krewnych mieszkających w Gruzji. GruziĔscy agenci mieli zbudowaü siatkĊ wywiadowczą, skierowaną na zdobywanie informacji o dziaáaniach i obiektach
rosyjskich na póánocnym Kaukazie i Osetii Poáudniowej. Wedáug Ĩródeá rosyjskich,
9 agentów gruziĔskich prowadzących dziaáalnoĞü wywiadowczą zostaáo zatrzymanych 11 sierpnia36. W tym samym miesiącu FSB aresztowaáa wyĪszego rangą
oficera peániącego sáuĪbĊ w Póánocno-Kaukaskim OkrĊgu Wojskowym, którego
Īona i dzieci mieszkaáy w Gruzji. Wedáug FSB, pod koniec 2007 roku szpiegowaá
on na rzecz Gruzji, interesując siĊ przede wszystkim gotowoĞcią bojową wojsk
i danymi biograficznymi kadry dowódczej37.
7 sierpnia 2008 roku, po serii zbrojnych potyczek, Gruzja rozpoczĊáa operacjĊ wojskową przeciwko siáom nieregularnym Osetii Poáudniowej. Po wkroczeniu do tego regionu, w wyniku walk o stolicĊ Cchinwali, w celu przyáączenia jej do
Gruzji, Ğmierü ponieĞli Īoánierze obecnych tam rosyjskich siá pokojowych oraz
ludnoĞü cywilna. Przebywający na igrzyskach olimpijskich w Pekinie premier
Wáadimir Putin scharakteryzowaá powagĊ sytuacji i zagroĪenia bezpieczeĔstwa
Rosji jako „(...) rosyjski 11 wrzeĞnia”, czym wywará duĪe wraĪenie na obecnym
tam równieĪ prezydencie Stanów Zjednoczonych, George’u Bushu.
Rosyjskie siáy zbrojne odpowiedziaáy na wydarzenia operacją wojskową,
której celem byáo wyparcie siá gruziĔskich z Osetii Poáudniowej. Po kilku dniach
i szybkim uzyskaniu przewagi powietrznej, siáy rosyjskie osiągnĊáy cele operacyjne, wykorzystując sáaboĞci szkolonych przez Stany Zjednoczone siá gruziĔskich, szczególnie lukĊ w szkoleniu i wyposaĪeniu jednostek pomiĊdzy siáami
szybkiego reagowania a pozostaáymi komponentami siá zbrojnych. Dziaáania rosyjskie realizowaáa 58 Armia, liczącą okoáo 70 000 Īoánierzy, wzmocniona podczas dalszych dziaáaĔ przez elitarny batalion desantowy i jednostki siá specjalnych (okoáo 15 000 Īoánierzy), których wspieraáo 150 czoágów i jednostki artylerii
samobieĪnej. JednoczeĞnie Rosjanie siáami trzech wzmocnionych kompanii
wojsk powietrznodesantowych (okoáo 1000 Īoánierzy) otworzyli drugi front dziaáaĔ bojowych w Abchazji. W ten sposób wojska rosyjskie, opanowując znaczną
czĊĞü terytorium gruziĔskiego oraz ustanawiając wzdáuĪ granicy z separatystycznymi regionami strefy buforowe, pozbawiáy GruzjĊ moĪliwoĞci rozwiniĊcia
swoich siá38. W wyniku wysiáków dyplomatycznych prezydenta Sarkozy’ego na34
Interfax http://www.interfax.com (8 XI 2007); „The Georgia Times”, http//www.geotimes.ge
(4 IX 2008).
35
Interfax http://www.interfax.com. (16 V 2008).
36
ITAR-TASS, http://www.itar-tass.com.eng/ (12 VIII 2009); Interfax, http://www.interfax.com
(12 VIII 2009).
37
ITAR-TASS, http://www.itar-tass.com.eng/ (20 VIII 2009); Interfax, http://www.interfax.com
(20 VIII 2009).
38
S. Lefebvre, R.N. McDermot, op. cit., s. 5.
168
M. Minkina
stąpiáo zawieszenie broni, a 26 sierpnia Rosja formalnie uznaáa niepodlegáoĞü
Osetii Poáudniowej i Abchazji.
Na uwagĊ zasáuguje – wzorowany na dokumentach standaryzacyjnych
NATO – sposób kierowania i dowodzenia operacją. Dziaáania rosyjskich puákowych grup taktycznych nie byáy koordynowane ani przez struktury dywizyjne,
ani armijne, ale przez specjalnie utworzoną grupĊ sztabową na szczeblu Kaukaskiego OkrĊgu Wojskowego. Taki sposób dowodzenia i kierowania, okrĊg
wojskowy – dowództwo operacji – taktyczna grupa bojowa, odpowiada koncepcji reform planowania operacyjnego, zbliĪonego do kierowania w NATO i Unii
Europejskiej w operacjach reagowania kryzysowego i potwierdza, Īe sojusznicze planowania operacyjne i obronne są przedmiotem gáĊbokich analiz wywiadowczych i sztabowych.
Przedstawiony bardzo ogólnie przebieg konfliktu rosyjsko-gruziĔskiego
wskazuje na rolĊ sáuĪb wywiadu i kontrwywiadu w zabezpieczeniu dziaáaĔ bojowych siá zbrojnych Federacji Rosyjskiej. BáĊdy popeánione przez wywiad gruziĔski mogą stanowiü cenną wskazówkĊ dla instytucji bezpieczeĔstwa RP,
a przede wszystkim dla sáuĪb wywiadu i kontrwywiadu zarówno wojskowego,
jak i cywilnego. Podstawowym báĊdem, jak siĊ wydaje, byáa nadmierna koncentracja na zbieraniu informacji o Rosji oraz przeciwdziaáanie wywiadowczej penetracji. Zaniedbano natomiast monitorowanie zagroĪeĔ na poziomie wojskowym
– taktycznym, operacyjnym i strategicznym – pozwalających na oceny i prognozy wywiadowcze niezbĊdne do podjĊcia stosownych, wyprzedzających decyzji
politycznych.
W czasach prezydentury, a obecnie premierostwa Wáadimira Putina,
rosyjskie sáuĪby specjalne zyskaáy na sile i znaczeniu. Jednym z przykáadów
jest ustanowienie, po ataku terrorystycznym w Biesáanie w 2003 roku, Narodowego Komitetu Antyterrorystycznego, który przyznaje Federalnej SáuĪbie BezpieczeĔstwa duĪe uprawnienia, czyniąc ją czoáową instytucją nadzorującą Īycie
spoáeczne oraz funkcjonowanie administracji39. Zarówno FSB, jak i inne instytucje odpowiedzialne za bezpieczeĔstwo (SáuĪba Wywiadu Zagranicznego, Federalna StraĪ Graniczna i Wojska Graniczne, Federalna Agencja àącznoĞci, Departament Antyterrorystyczny Ministerstwa Spraw Zagranicznych) zostaáy
wzmocnione kadrowo oraz przyznano im szersze kompetencje. DziaáalnoĞü
FSB – wbrew nazwie sugerującej, iĪ jest to instytucja bezpieczeĔstwa wewnĊtrznego – nie ogranicza siĊ to terytorium Federacji Rosyjskiej. W FSB utworzono pion wywiadu zagranicznego, którego zadaniem jest planowanie i prowadzenie tajnych operacji na obszarze Wspólnoty Niepodlegáych PaĔstw raz
krajów uznawanych za rosyjską strefĊ wpáywów.
W latach 2005-2007 Kreml przeprowadziá gáĊboką reformĊ Gáównego Zarządu Rozpoznania Sztabu Generalnego (GRU) – wywiadu wojskowego. InstytucjĊ
tĊ przeniesiono do nowoczesnych budynków, wyposaĪonych w najnowszy sprzĊt
techniczny i informatyczny oraz ustanowiono Centrum Kierowania Operacjami, które w realnym czasie przekazuje informacje wspierające proces decyzyjny. Intencją
reformy GRU byáa centralizacja funkcji strategicznych i taktycznych. Zadania wy39
Special Features on Russian Intelligence. FSB-KGB Mirror, „Eye Spy” 2008, nr 54.
ZagroĪenia wywiadowcze dla Unii Europejskiej i Sojuszu Póánocnoatlantyckiego
169
wiadu wojskowego rozszerza znacznie i przyznaje dodatkowe uprawnienia przyjĊta
w lutym 2006 roku „Ustawa antyterrorystyczna”, która umoĪliwia siáom zbrojnym
przeprowadzenie ataku na obiekty za granicą, podejrzewane o dziaáalnoĞü terrorystyczną. Zgodnie z tą ustawą siáy zbrojne mogą prowadziü dziaáania w obronie praw
obywateli rosyjskich za granicą oraz chroniü ich przed zagroĪeniami terrorystycznymi. Uprawnienie to moĪe przybieraü róĪne formy, wáącznie ze wsparciem rosyjskich siá pokojowych wykonujących zadania w misjach zagranicznych. ZdolnoĞü siá
rosyjskich do tego typu dziaáaĔ jest sprawdzana podczas róĪnych üwiczeĔ, np.
„Kaukaska RubieĪ” sierpniu 2008 roku40.
ZagroĪenia teleinformatyczne dla funkcjonowania systemu politycznego RP
Coraz bardziej realne stają siĊ dla Polski zagroĪenia w sferze teleinformatycznej. RoĞnie zagroĪenie operacjami mającymi na celu dezorganizacjĊ
kluczowych systemów informatycznych instytucji rządowych RP, niektórych sfer
sektora prywatnego, pracujących na rzecz systemu bezpieczeĔstwa paĔstwa,
a takĪe operacjami związanymi z penetracją baz danych i prowadzeniem dziaáaĔ dezinformacyjnych. NaleĪy liczyü siĊ z usiáowaniem rozpoznania i áamania
ochrony kluczowych systemów teleinformatycznych, pozyskiwaniem dostĊpu do
danych przez podmioty do tego niepowoáane oraz zakáócaniem normalnego ich
funkcjonowania, w tym kradzieĪą toĪsamoĞci i sabotaĪem. Szczególne znaczenie w zapobieganiu tym zagroĪeniom ma ochrona informacji niejawnych przechowywanych lub przekazywanych w postaci elektronicznej41.
Od kilku lat stale wzrasta takĪe poziom wykorzystywania nowoczesnych
Ğrodków áącznoĞci przez ugrupowania terrorystyczne. Stan ten tworzy niszĊ
dziaáaĔ zwanych cyberterroryzmem, który – najogólniej ujmując – oznacza bezprawny atak lub zagroĪenie atakiem na komputery, sieci informatyczne oraz
przechowywane w wersji elektronicznej bazy danych i informacji42. Prawdopodobne jest wykorzystywanie stron www, na których prezentowane są zaszyfrowane, zrozumiaáe dla wybranych i wtajemniczonych osób informacje. Do tej
pory sieci informatyczne nie byáy obiektem ataku ze strony ugrupowaĔ terrorystycznych. NamiastkĊ ataku na system informatyczny paĔstwa, dokonanego
przez hakerów oraz inspirowanego prawdopodobnie przez wáadze rosyjskie,
odczuáa dolegliwie Estonia w czasie sporu z Rosją o cmentarz Īoánierzy radzieckich. Kraj ten z trudem poradziá sobie sam z problemem ataku cybernetycznego, ale zwróciá siĊ jednoczeĞnie o pomoc do ekspertów z NATO w celu
wypracowania na przyszáoĞü sposobów postĊpowania w takich sytuacjach43.
Nie naleĪy wykluczaü, Īe za kilka lat wyszkoleni fachowo terroryĞci zajmą siĊ na
szeroką skalĊ atakami na systemy bankowe w celu zdobycia Ğrodków finansowych
oraz spróbują zablokowaü funkcjonowanie gieád lub administracji paĔstwowej.
40
S. Lefebvre, R.N. McDermot, op. cit., s. 6-7.
Zob. W. DrogoĔ, D. Mąka, M. Skawina, Jak chroniü tajemnice? Ochrona informacji w instytucjach
paĔstwowych i przedsiĊbiorstwach prywatnych, Warszawa 2004, s. 35-36.
42
G. Weimann, Cyberterrorism How Real Is the Threat?, „Special Report” (United States Institute
of Peace) 2004, nr 119, s. 4.
43
Estonia and Russia A cyber-riot, „The Economist” 2007, nr z 10 maja.
41
170
M. Minkina
Informacyjne przygotowanie miĊdzynarodowej dziaáalnoĞci przestĊpczej
RozwaĪając problematykĊ zagroĪeĔ wywiadowczych dla funkcjonowania systemu politycznego RP, nie sposób nie patrzeü na to zjawisko z szerszego punktu widzenia, a mianowicie w kontekĞcie ponadnarodowej przestĊpczoĞci zorganizowanej. PotrzebĊ takiego spojrzenia uzasadnia to, Īe wspóáczeĞnie
przestĊpczoĞü zorganizowana wykazuje tendencjĊ do tworzenia związków
i symbiozy ze strukturami paĔstwowymi, gospodarczymi, a takĪe instytucjami
bezpieczeĔstwa paĔstwa, m.in. policją i siáami zbrojnymi. Zjawisko to daje siĊ
wyraĨnie zaobserwowaü szczególnie w paĔstwach Wspólnoty Niepodlegáych
PaĔstw, byáej Jugosáawii i niektórych krajach Ameryki Poáudniowej. Symbioza to
wzajemne przenikanie struktur paĔstwowych i struktur przestĊpczoĞci zorganizowanej. W miarĊ jak grupy przestĊpcze rozwijają swoją dziaáalnoĞü, usiáują korumpowaü urzĊdników, przenikaü do instytucji paĔstwowych oraz kontrolowaü
i wpáywaü na instytucje bezpieczeĔstwa paĔstwa. W dziaáaniach przestĊpczych
wykorzystywane są informacje wskazujące na sáabe strony elementów systemu
politycznego paĔstwa, a zwáaszcza instytucji bezpieczeĔstwa zajmujących siĊ
zwalczaniem przestĊpczoĞci oraz moĪliwoĞci swobodnego, bezkarnego dziaáania. W tym znaczeniu wykorzystywanie informacji do dziaáaĔ przestĊpczych
o charakterze ponadnarodowym moĪna rozpatrywaü jako swego rodzaju zagroĪenie wywiadowcze dla sprawnego funkcjonowania systemu politycznego paĔstwa. W Polsce, a takĪe w innych paĔstwach regionu ekspansywną dziaáalnoĞü
prowadzi m.in. mafia rosyjska44.
MiĊdzynarodowe, zorganizowane grupy przestĊpcze, stosując siáĊ lub
inne metody wymuszania, wykorzystują struktury dziaáalnoĞci gospodarczej,
wpáywają na polityków, media, administracjĊ publiczną, system prawa i gospodarki45. W praktyce dziaáalnoĞü przestĊpcza obejmuje m.in.:
– kradzieĪ pieniĊdzy, kart kredytowych, samochodów, wáasnoĞci intelektualnej
i praw autorskich;
– faászowanie waluty, kart kredytowych, certyfikatów, znaków handlowych;
– kradzieĪ danych i baz informacyjnych;
– sprzedaĪ zakazanych towarów i usáug: narkotyki, broĔ, prostytucja, materiaáy
nuklearne, niebezpieczne odpady, know-how;
– przemyt ludzi, towarów, broni;
– defraudacje: piramidy finansowe, obietnice szczególnie wysokich prowizji
i odsetek, fikcyjne sprzedaĪe nieruchomoĞci i gwarancji bankowych;
– korumpowanie polityków, prokuratorów, prawników i bankowców;
– szantaĪ i wymuszanie;
– morderstwa46.
Przeciwstawienie siĊ miĊdzynarodowej przestĊpczoĞci zorganizowanej
wymaga takiego samego podejĞcia oraz metodologii, jakie stosowane są w sáuĪbach specjalnych. Zwalczanie przestĊpczoĞci zorganizowanej nie jest podstawo44
A. Weenink, F. van der Laan, The search for the Russian Mafia Central and Eastern European
Criminals in the Netherlands, 1989–2005, „Trends Organ Crim” 2007, s. 58 i n.
45
Ibidem.
46
Ibidem.
ZagroĪenia wywiadowcze dla Unii Europejskiej i Sojuszu Póánocnoatlantyckiego
171
wym zadaniem kontrwywiadu, ale podobieĔstwo struktur przestĊpczych do tajnych instytucji oraz ich miĊdzynarodowy zasiĊg wymaga zbierania informacji
w sposób podobny jak w wywiadzie i kontrwywiadzie47. Nie spotkamy w zasadzie
publikacji o roli sáuĪb specjalnych w zwalczaniu przestĊpczoĞci, ale zwalczanie
okreĞlonej kategorii przestĊpstw o zasiĊgu miĊdzynarodowym zawarte jest
w ustawowych zadaniach wielu wywiadów i kontrwywiadów na Ğwiecie. Wydaje
siĊ, Īe przeciwstawienie siĊ tajnych sáuĪb paĔstwowych (oczywiĞcie wspólnie
z organami policji i Ğcigania) – poprzez wykorzystanie swoich metod i Ĩródeá –
tajnym strukturom przestĊpczym zwiĊkszy skutecznoĞü takich dziaáaĔ48.
ZagroĪenia wywiadowcze przeciwko interesom NATO i Unii Europejskiej
Pod koniec kwietnia 2009 roku NATO wycofaáo akredytacjĊ dla dwóch rosyjskich dyplomatów, starszego radcy i attaché, którzy pod przykryciem prowadzili
dziaáalnoĞü wywiadowczą. Warto zwróciü uwagĊ, Īe jeden z Rosjan byá synem rosyjskiego dyplomaty w przedstawicielstwie Rosji przy Unii Europejskiej.
Restrykcje wobec personelu akredytowanego w Kwaterze Gáównej
NATO mają związek z aresztowaniem i skazaniem w lutym 2009 roku na karĊ
12,5 roku pozbawienia wolnoĞci obywatela Estonii Hermana Simma, który, bĊdąc
zatrudniony w estoĔskim ministerstwie obrony, w pionie ochrony informacji niejawnych, przekazywaá informacje na temat Sojuszu Póánocnoatlantyckiego. W toku
Ğledztwa okazaáo siĊ, Īe Simm przekazaá Rosji ponad 3000 dokumentów. Sprawa
szpiega w estoĔskim Ministerstwie Obrony jest najwiĊkszym tego typu skandalem
od zakoĔczenia zimnej wojny. Jedną w licznych konsekwencji incydentu jest przypuszczalnie koniecznoĞü kosztownych zmian w systemie zabezpieczeĔ niejawnych
informacji NATO49. Biorąc pod uwagĊ rodzaj ujawnionego szpiegostwa oraz zatrzymanie pracownika Ministerstwa Obrony, który ze wzglĊdu na peánioną funkcjĊ
z pewnoĞcią posiadaá wiedzĊ w przedmiotowym zakresie, dotychczasowy system
nie moĪe speániaü wáaĞciwie swojego zadania i dlatego konieczne jest dokonanie
zmian w stosownych procedurach bezpieczeĔstwa50.
Zdaniem niektórych, przekazane materiaáy mogáy dotyczyü amerykaĔskiej obrony przeciwrakietowej oraz systemu zabezpieczenia przez atakiem cybernetycznym, którego Estonia doĞwiadczyáa. Kraj ten posiada rozwiniĊtą infrastrukturĊ informatyczną, a technologią tą posáugują siĊ w szerokim zakresie
instytucje paĔstwowe, biznes i obywatele. Przypomnijmy – o czym juĪ wspominano – Īe w 2007 roku, w odwecie za przeniesienie pomnika upamiĊtniającego
Īoánierzy Armii Czerwonej walczących w II wojnie Ğwiatowej, Estonia byáa celem
ataku cybernetycznego wykonanego – jak siĊ powszechnie przypuszcza –
przez stronĊ rosyjską. W rezultacie tych doĞwiadczeĔ w Tallinie ustanowiono
Centrum Obrony Cybernetycznej, które ma wspieraü w tym zakresie wszystkich
47
V. Foertsch, The Role of Counterintelligence in Countering Transnational Organized Crime,
Trends in Organized Crime, 1999, zima, s. 124 i n.
48
Ibidem.
49
Nato’expels Russian diplomats’ 30 April 2009, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8026794.stm
50
R. Boyes, Russian spy in Nato could have passed on missile defence and cyber-war secrets,
Times Online, November 16 2008,
http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article5166227.ece
172
M. Minkina
sojuszników. W odpowiedzi na wydalenie dyplomatów rosyjskich, ambasador
Kanady, który zgodnie ze zwyczajem, przyznaá status dyplomatyczny dyrektorowi i zastĊpcy dyrektora Biura Informacyjnego NATO w Moskwie, zostaá wezwany do rosyjskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, gdzie oĞwiadczono
mu, Īe status dyplomatyczny tych dwóch urzĊdników wygasá i Rosja nie traktuje
ich jako personel dyplomatyczny. Decyzja wáadz rosyjskich pozostaje
w sprzecznoĞci z porozumieniem NATO–Rosja (Memorandum of Understanding), przewidującym rangĊ dyplomatyczną dla tych dwóch przedstawicieli MiĊdzynarodowego Sekretariatu NATO. PodjĊcie takiej decyzji budzi zdziwienie,
gdyĪ na ostatnim szczycie Sojuszu w Strasburgu/Kehl w kwietniu 2009 roku
podjĊto decyzjĊ o wznowieniu relacji NATO–Rosja51, zawieszonych po wojnie
rosyjsko-gruziĔskiej w sierpniu poprzedniego roku.
Na terenie Polski oraz innych paĔstw NATO i UE od wielu lat przebywają kadrowi pracownicy rosyjskich sáuĪb specjalnych, którzy posiadają legalne
dokumenty toĪsamoĞci i wykonują caákowicie legalne czynnoĞci, bĊdąc jednoczeĞnie pracownikami wywiadu. Jest to znana od dawna metoda prowadzenia
tego typu dziaáalnoĞci. JednoczeĞnie naleĪy liczyü siĊ takĪe z gáĊboko zakonspirowaną agenturą spoĞród obywateli krajów NATO i UE. Osoby te funkcjonują
jako nie budzący podejrzeĔ obywatele, cieszący siĊ powszechnym szacunkiem
w swoim Ğrodowisku zawodowym i miejscu zamieszkania, wáadają biegle miejscowym jĊzykiem, zakáadają rodziny, które czĊsto nie mają najmniejszego podejrzenia o ich rzeczywistej toĪsamoĞci. Informacje na temat tej formy pracy
wywiadowczej pojawiają siĊ w mediach sporadycznie. Na uwagĊ zasáuguje wywiad udzielony przez rosyjskiego puákownika wywiadu Aleksieja Michaiáa Kozáowa, który przez dziesiątki lat przebywaá w róĪnych krajach, áącznie z odbyciem kary pozbawienia wolnoĞci. Rozmówca pokazuje dáugotrwaáy i mozolny
proces przygotowania do tego typu dziaáalnoĞci. Sugeruje takĪe, Īe oĞrodkiem
szkolącym kadry wywiadowcze do funkcjonowania za granicą jest Moskiewski
PaĔstwowy Instytut Stosunków MiĊdzynarodowych (Moskowskij Gosudarstwiennyj Instytut MieĪdunarodnych Otnoszenij – MGIMO), który przygotowuje
– zresztą na bardzo wysokim poziomie – kadry do dyplomacji, ale teĪ pracowników wywiadu w zakresie biegáego posáugiwania siĊ jĊzykami obcymi oraz znajomoĞci realiów paĔstw, do których mieli byü kierowani52. Warto zwróciü uwagĊ,
Īe w MGIMO uczy siĊ 50 jĊzyków obcych, w tym 20 rzadkich53.
Neutralizacja zagroĪeĔ wywiadowczych
Oczywiste jest, Īe nie moĪna wyeliminowaü zagroĪeĔ wywiadowczych
dla funkcjonowania systemu politycznego RP. Zdobywanie informacji o innym
kraju, a szczególnie o takim, który nie jest sojuszniczym i jego cele polityczne
są sprzeczne, jest wkomponowane w strukturĊ i zadania kaĪdego paĔstwa oraz
51
NATO Secretary General Statement on Russian action, http://www.nato.int/cps/en/SID7E441963-2D5BFF53/natolive/news_54200.htm (6 V 2009).
52
Zob. N. Dolgopolov, Confessions of an Illegal, „Russian Life” 2008, nr ze stycznia–lutego, s. 50-59.
53
Informacionnyj portal Moskowskogo Gosudarstwiennogo Instituta MieĪdunarodnych Otnoszenij
MID Rossii, Ɉ ɆGIMO, http://www.mgimo.ru/about/index.phtml
ZagroĪenia wywiadowcze dla Unii Europejskiej i Sojuszu Póánocnoatlantyckiego
173
sáuĪb wywiadu. PaĔstwa monitorują i bĊdą monitorowaáy funkcjonowanie systemów politycznych innych paĔstw, w kontekĞcie wykrywania rzeczywistych lub
potencjalnych, ich zdaniem, zagroĪeĔ. ZagroĪenia systemu politycznego moĪna
jedynie zminimalizowaü lub czĊĞciowo zneutralizowaü, wykorzystując róĪnorodne sposoby. Od zbudowania silnej pozycji w strukturach powaĪnych i odpowiedzialnych sojuszników, takich jak NATO i Unia Europejska, która minimalizuje
straty wynikające z dziaáaĔ wywiadowczych, poprzez umacnianie politycznej,
obronnej i ekonomicznej siáy paĔstwa, czyniąc go odpornym na nieprzewidywane okolicznoĞci, jak np. zagroĪenie zmniejszenia dostaw energii, poprzez profesjonalne sáuĪby chroniące narodowe i sojusznicze zasoby informacyjne. W Polsce zadania ochronne w tej dziedzinie wykonuje Agencja BezpieczeĔstwa
WewnĊtrznego i SáuĪba Kontrwywiadu Wojskowego. Obydwie te instytucje prowadzą czynnoĞci okreĞlone ustawą, polegające na przeciwdziaáaniu obcym
sáuĪbom wywiadowczym. DziaáalnoĞü kontrwywiadowcza obejmuje przedsiĊwziĊcia zarówno ofensywne, jak i defensywne skierowane na zwalczanie róĪnego rodzaju zagroĪeĔ dla paĔstwa – dziaáaĔ obcych sáuĪb wywiadowczych,
sabotaĪu, dywersji, dezinformacji, terroryzmu oraz innym tajnych dziaáaĔ szkodzących interesom RP54. Istotną czĊĞcią tej aktywnoĞci jest ochrona zasobów
informacyjnych i wáasnych struktur sektora bezpieczeĔstwa – zapobieganie penetracji, sytuowaniu w nich obcej agentury oraz ochrona wáasnych dziaáaĔ i Ĩródeá osobowych. Kontrwywiad stosuje róĪne metody pracy – od organizowania
systemu podwójnych agentów, kontrolowania i przenikania do instytucji przeciwnika do paraliĪowania i niszczenia wrogich struktur55.
KoĔcząc, warto nadmieniü, Īe opublikowanie raportu z likwidacji Wojskowych SáuĪb Informacyjnych nie sáuĪy interesom bezpieczeĔstwa Rzeczypospolitej Polskiej. Nie kwestionując prawa suwerennego paĔstwa do swobodnego konstruowania wáasnych sáuĪb specjalnych, wydaje siĊ – nie dokonując
w tym miejscu analizy naukowej – Īe ujawniono zbyt wiele informacji istotnych
z punktu widzenia bezpieczeĔstwa. Informacje zawarte w raporcie podlegaáy
szczegóáowej analizie sáuĪb wywiadowczych innych paĔstw. Zawieraáy m.in. nazwiska czynnych kadrowych pracowników sáuĪb specjalnych oraz instrukcjĊ
o pracy operacyjnej. Mimo iĪ metody dziaáania operacyjnego opisane w przedmiotowej instrukcji dotyczyáy sáuĪb wojskowych PRL, naleĪy zwróciü uwagĊ, Īe
ten obszar charakteryzuje swego rodzaju uniwersalizm metod, stosowanych
przez wiele (jeĞli nie wszystkie) sáuĪb wywiadowczych i kontrwywiadowczych.
W tym przypadku dostarcza on wiedzy o specyfice, sáabych i mocnych stronach
instytucji polskiego wywiadu i kontrwywiadu. Dowodem potwierdzającym, Īe
ujawnione informacje stanowią przedmiot szerokiego zainteresowania jest przetáumaczenie raportu na jĊzyk rosyjski i umieszczenie go na rosyjskim portalu internetowym poĞwiĊconym sáuĪbom specjalnym (http://www.agentura.ru/).
54
M. Herman, Intelligence Power in Peace and War, Londyn 1996, s. 52.
Zob. G.E Jelen, The Defense Disciplines of Intelligence, „International Journal of Intelligence
and Counter-lntelligence” 1990/1992, nr 4, s. 381-398.
55
174
M. Minkina
Mirosáaw Minkina
The intelligence threat to the European Union
and the Northern Atlantic Alliance
Summary
In the article the author gives some arguments that the source of the
biggest intelligence threat to the European Union and NATO, especially for
Poland, is the special service of the Russian Federation. These services hold
the agent activities in the area of Poland, which are focused on recognizing of
the Polish Army, its modernization and adjustment to the NATO‘s standards. In
this situation the best access to the essential information can be delivered by
the agency in the arm environment or in its surroundings. The special interest
can be focuses on the economic subjects busing with special trade because of
their economical and defensive nature. Surely there are issues connected with
plans of the elements of the rocket defence sitting in Poland, which are very
interesting for Russian secret services. Therefore some agents can be located
among the stuff inspecting the building site and the function of this system.