Pobierz - Rządowe Centrum Bezpieczeństwa

WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
rozdział
145
9
WSPÓŁPRACA
Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
Pracownicy Rządowego Centrum Bezpieczeństwa
nie otrzymali żadnych korzyści materialnych
lub niematerialnych za wkład do Księgi dobrych praktyk
w zakresie zarządzania ciągłością działania.
Rozwijając system BCM w organizacji, należy pamiętać, że jej otoczenie nie składa się tylko z klientów, kontrahentów oraz konkurentów. Znaczny wpływ na otoczenie organizacji mają organy państwa oraz administracja
publiczna, które są równocześnie częścią składową tego otoczenia. Organy
państwa oraz administracja publiczna również tworzą system mający na
celu zapewnienie ciągłości funkcjonowania państwa na wypadek zagrożeń
– system zarządzania kryzysowego. Rozdział ten prezentuje spojrzenie na zarządzanie kryzysowe z perspektywy administracji publicznej i powstał jako
praktyczny przykład współpracy administracji z sektorem prywatnym.
146
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
9.1. Podstawy prawne
Działania z zakresu zarządzania kryzysowego opisane zostały w ustawie o zarządzaniu kryzysowym, która określa w obszarze zarządzania kryzysowego:
 właściwe organy, ich zadania oraz zasady działania,
 dokumenty planistyczne,
 zasady finansowania działań.
Zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która
polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu
w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz
odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej (IK).
Dokumentami planistycznymi z zakresu zarządzania kryzysowego są:
 Plany zarządzania kryzysowego – plany sporządzane na poziomie krajowym (odrębnie na potrzeby rządu i na potrzeby poszczególnych resortów), wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Ich
celem jest zaplanowanie działań, które powinny być podjęte w sytuacji kryzysowej. Plany określają – kto ma podjąć działania, co
ma zrobić, w jaki sposób, z kim musi współdziałać. Muszą one
uwzględniać wszelkie procedury i działania podejmowane przez
podmioty administracji, zgodnie z innymi przepisami.
 Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego – Raport
przygotowywany na podstawie raportów cząstkowych przez ministrów kierujących działami administracji rządowej, kierowników urzędów centralnych oraz wojewodów. Za koordynację
przygotowania Raportu odpowiada dyrektor Rządowego Centrum
Bezpieczeństwa (RCB), a w części dotyczącej zagrożeń o charakterze terrorystycznym Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego
(ABW). Celem Raportu jest wskazanie najważniejszych zagrożeń
U
stawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z późn zm.).
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
147
dla Rzeczypospolitej Polskiej. Na podstawie wniosków z Raportu
przygotowywane są plany zarządzania kryzysowego.
 Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej – celem
Programu jest stworzenie warunków do poprawy bezpieczeństwa
IK. Program w sposób syntetyczny i kompleksowy określa wizję
i cele ochrony infrastruktury krytycznej, model współpracy w realizacji zadań, role uczestników i dobre praktyki ochrony IK.
9.2. Fazy zarządzania kryzysowego
Zapobieganie
Odbudowa
Przygotowanie
Reagowanie
Źródło: opracowanie własne RCB.
Rysunek 16. Fazy zarządzania kryzysowego
Podrozdział opracowany na podstawie książki Witolda Skomry Zarządzanie kryzysowe – praktyczny
przewodnik po nowelizacji ustawy, Wyd. Presscom Wrocław 2010, str. 27–64.
148
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
Fazy zarządzania kryzysowego obejmują:
 Z
apobieganie – wszystkie działania podejmowane, by nie dopuścić do powstania sytuacji kryzysowej (w szczególności działania
w obszarze stanowienia prawa i jego egzekucji).
 P rzygotowanie – mechanizmy, które pozwalają przygotować się
na wystąpienie sytuacji kryzysowej. Do tego typu działań zaliczyć należy m.in.:
rezerwy strategiczne,
magazyny przeciwpowodziowe,
odwody operacyjne poszczególnych służb, tj. specjalnie wydzielone siły i środki, tworzone na wyższych szczeblach struktury organizacyjnej, które mogą zostać użyte w celu wsparcia
prowadzonych działań, w sytuacji nieposiadania przez kierującego działaniami odpowiednich zasobów, planowanie przyszłych działań,
plany i procedury działania,
techniczne i osobowe przygotowanie zespołów ludzkich łącznie z ich wyszkoleniem i sprawdzeniem w formie ćwiczeń.
W tej fazie ogromną rolę odgrywa również edukacja społeczeństwa.
Obywatel powinien wiedzieć, jak ma w danej sytuacji się zachować.
 R
eagowanie – działania podejmowane w chwili wystąpienia sytuacji kryzysowej, m.in. uruchomienie procedur w celu opanowania sytuacji i ograniczenia skutków danej sytuacji dla społeczeństwa.
 Odbudowa – działania, które muszą zostać podjęte celem przywrócenia sytuacji do stanu sprzed wystąpienia zdarzenia doprowadzającego do wystąpienia sytuacji kryzysowej. To zadanie
spoczywa głównie na właścicielach uszkodzonych obiektów i infrastruktury. Zadania administracji w tej fazie są ograniczone do
ich wspierania.
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
149
9.3. Podmioty administracji w zarządzaniu kryzysowym
Administracja publiczna, używając pojęcia sytuacji kryzysowej, ma na
myśli:
sytuację wpływającą negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołującą znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na
nieadekwatność posiadanych sił i środków.
W opanowaniu zagrożeń w zależności od ich skali biorą udział różne
szczeble administracji publicznej (rządowej i samorządowej).
Koordynacja
Kraj
Kraj
Województwo
Województwo
Powiat
Powiat
Gmina
Reagowanie
Źródło: opracowanie własne RCB.
Rysunek 17. Koordynacja i reagowanie w zarządzaniu kryzysowym
Gmina
150
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
System zarządzania kryzysowego w Polsce zbudowany jest pionowo
w orientacji od dołu do góry. W przypadku wystąpienia zagrożeń pierwsze
reagują na nie służby tego szczebla, który jest właściwym do ich eliminacji.
Jeśli posiadane przez ten szczebel siły i środki są wystarczające do opanowania zagrożeń, nie ma mowy o wystąpieniu sytuacji kryzysowej bez względu
na wielkość zdarzenia.
Z sytuacją kryzysową na terenie gminy mamy do czynienia wówczas,
gdy siły i środki dostępne służbom podległym wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) są niewystarczające do opanowania zagrożenia.
W takim przypadku uruchamiane jest wsparcie z poziomu powiatu, województwa lub kraju.
Do zadań wójta, burmistrza, prezydenta miasta w sprawach zarządzania kryzysowego należy m.in.:10
 k
ierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie gminy;
 r
ealizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym realizacja zaleceń do gminnego planu zarządzania kryzysowego oraz
opracowywanie i przedkładanie staroście do zatwierdzenia gminnego planu zarządzania kryzysowego;
 zapobieganie, przeciwdziałanie i usuwanie skutków zdarzeń
o charakterze terrorystycznym; współdziałanie z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie przeciwdziałania,
zapobiegania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym;
 i
nformowanie ludności gminy o wystąpieniu zagrożeń i działaniach podejmowanych w celu ich opanowania.
Organem pomocniczym wójta, burmistrza, prezydenta miasta w zapewnieniu wykonywania zadań zarządzania kryzysowego jest powołany przez
niego gminny zespół zarządzania kryzysowego.
Wójt, burmistrz, prezydent miasta nie mają obowiązku tworzenia gminnych (miejskich) centrów zarządzania kryzysowego. Obowiązek całodobowego
10
adania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) określają art. 19 i art. 20 ustawy o zarządzaniu kryzysoZ
wym.
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
Prezes Rady Ministrów
Rada Ministrów
Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa
Krajowe Centrum Zarządzania Kryzysowego
Wojewoda
Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego
Wojewódzkie Centrum Zarządzania kryzysowego
Starosta
Powiatowy Zespół Zarządzania Kryzysowego
Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego
Wójt, Burmistrz, Prezydent
Gminny Zespół Zarządzania Kryzysowego
Gminne Centrum Zarządzania Kryzysowego (tworzone fakultatywnie)
Źródło: opracowanie własne RCB.
Rysunek 18. Struktura zarządzania kryzysowego w Polsce
151
152
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
alarmowania członków gminnego zespołu zarządzania kryzysowego może być
realizowany w inny sposób.
Wójt, burmistrz, prezydent miasta wykonuje zadania w zakresie zarządzania kryzysowego przy pomocy komórki organizacyjnej urzędu gminy (miasta)
właściwej w sprawach zarządzania kryzysowego – to ona stanowi punkt kontaktowy we wszystkich sprawach związanych z zarządzaniem kryzysowym.
Do zadań starosty w sprawach zarządzania kryzysowego należy m.in.:11
 k
ierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie powiatu;
 r
ealizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym opracowywanie i przedkładanie wojewodzie do zatwierdzenia powiatowego planu zarządzania kryzysowego, realizacja zaleceń do powiatowych planów zarządzania kryzysowego, wydawanie organom
gminy zaleceń do gminnego planu zarządzania kryzysowego, zatwierdzanie gminnego planu zarządzania kryzysowego;
 zapobieganie, przeciwdziałanie i usuwanie skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym; współdziałanie z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie przeciwdziałania, zapobiegania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym;
Zadanie zorganizowania powiatowego centrum zarządzania kryzysowego
starosta realizuje poprzez powiatową administrację zespoloną, którą stanowią:
 starostwo powiatowe,
 p
owiatowy urząd pracy, będący jednostką organizacyjną powiatu,
 jednostki organizacyjne stanowiące wsparcie kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.
Starosta w efekcie może umiejscowić siedzibę powiatowego centrum zarządzania kryzysowego m.in. w komendzie powiatowej Państwowej Straży
Pożarnej, komendzie powiatowej Policji czy też w starostwie powiatowym.
Swoje zadania zarządzania kryzysowego starosta wykonuje przy pomocy
powiatowego zespołu zarządzania kryzysowego. Starosta powołuje ten zespół,
określając jednocześnie jego skład, organizację, siedzibę oraz tryb pracy.
11
Zadania starosty określa art. 17 ustawy o zarządzaniu kryzysowym.
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
153
Do zadań wojewody w sprawach zarządzania kryzysowego należy
m.in.:12
 k
ierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie województwa;
 r
ealizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym wydawanie starostom zaleceń do powiatowych planów zarządzania
kryzysowego, zatwierdzanie powiatowych planów zarządzania
kryzysowego, przygotowywanie i przedkładanie do zatwierdzenia
ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych wojewódzkiego
planu zarządzania kryzysowego, realizacja wytycznych do wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego;
 w
nioskowanie o użycie pododdziałów lub oddziałów Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej do wykonywania zadań;
 zapobieganie, przeciwdziałanie i usuwanie skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym; współdziałanie z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym.
Do zadań realizowanych przez komórkę organizacyjną urzędu wojewódzkiego, właściwą w sprawach zarządzania kryzysowego, należy m.in.:13
 gromadzenie i przetwarzanie danych oraz ocena zagrożeń występujących na obszarze województwa;
 monitorowanie, analizowanie i prognozowanie rozwoju zagrożeń
na obszarze województwa;
 dostarczanie niezbędnych informacji dotyczących aktualnego
stanu bezpieczeństwa dla wojewódzkiego zespołu zarządzania
kryzysowego, zespołu zarządzania kryzysowego działającego
w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz Rządowego Centrum Bezpieczeństwa;
 o
pracowywanie i aktualizacja wojewódzkiego planu zarządzania
kryzysowego;
12
Zadania wojewody określa art. 14 ustawy o zarządzaniu kryzysowym.
13
adania komórki organizacyjnej urzędu wojewódzkiego, właściwej w sprawach zarządzania kryzysowego
Z
określa art. 16 ustawy o zarządzaniu kryzysowym.
154
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
 p
rzygotowywanie, w oparciu o analizę zagrożeń w poszczególnych
powiatach, zaleceń wojewody do powiatowych planów zarządzania kryzysowego;
 p
lanowanie użycia pododdziałów lub oddziałów Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej do wykonywania zadań.
Organem pomocniczym wojewody w zapewnieniu wykonywania zadań
zarządzania kryzysowego jest powoływany przez niego wojewódzki zespół
zarządzania kryzysowego.
Na szczeblu centralnym utworzone zostało RCB, które będąc państwową
jednostką budżetową, zapewnia obsługę Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego oraz ministra właściwego do spraw wewnętrznych w sprawach zarządzania kryzysowego.
Do zadań RCB należy m.in.:14
 p
lanowanie cywilne, zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym, to:
całokształt przedsięwzięć organizacyjnych mających na celu przygotowanie administracji publicznej do zarządzania kryzysowego,
planowanie w zakresie wspierania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie ich użycia oraz planowanie wykorzystania
Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego.
Planowanie cywilne obejmuje m.in.:
przedstawianie szczegółowych sposobów i środków reagowania
na zagrożenia oraz ograniczania ich skutków,
opracowywanie i aktualizowanie Krajowego Planu Zarządzania
Kryzysowego, we współpracy z właściwymi komórkami organizacyjnymi urzędów obsługujących ministrów oraz kierowników
urzędów centralnych,
analiza i ocena możliwości wystąpienia zagrożeń lub ich rozwoju,
gromadzenie informacji o zagrożeniach i analiza zebranych materiałów,
14
Zadania RCB określa art. 11 ustawy o zarządzaniu kryzysowym.
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
155
wypracowywanie wniosków i propozycji zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom,
planowanie wykorzystania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do wykonywania zadań,
planowanie wsparcia przez organy administracji publicznej realizacji zadań Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;
 r
ealizacja zadań planistycznych i programowych z zakresu ochrony
IK, w tym opracowywanie i aktualizacja załącznika funkcjonalnego
do Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego dotyczącego ochrony
IK, a także współpraca, jako krajowy punkt kontaktowy, z instytucjami Unii Europejskiej i Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego
oraz ich krajami członkowskimi w zakresie ochrony IK;
 monitorowanie potencjalnych zagrożeń;
 p
rzygotowywanie projektów opinii i stanowisk Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego;
 p
rzygotowywanie i obsługa techniczno-organizacyjna prac Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego;
 w
spółdziałanie z podmiotami, komórkami i jednostkami organizacyjnymi Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej oraz innych organizacji międzynarodowych, odpowiedzialnymi za zarządzanie kryzysowe i ochronę IK;
 o
rganizowanie, prowadzenie i koordynacja szkoleń i ćwiczeń z zakresu zarządzania kryzysowego oraz udział w ćwiczeniach krajowych i międzynarodowych;
 r
ealizacja zadań z zakresu zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym; współdziałanie z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń
o charakterze terrorystycznym.
Przy Radzie Ministrów funkcjonuje Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego, jako organ opiniodawczo-doradczy właściwy w sprawach inicjowania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego.
156
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
W skład Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego wchodzą:
 P rezes Rady Ministrów – przewodniczący;
 M
inister Obrony Narodowej i minister właściwy do spraw wewnętrznych – zastępcy przewodniczącego;
 M
inister Spraw Zagranicznych;
 M
inister Koordynator Służb Specjalnych – jeżeli został powołany;
 Dyrektor RCB – sekretarz zespołu.
W posiedzeniach zespołu, na prawach członka, biorą udział wyznaczone przez przewodniczącego, w zależności od potrzeb, następujące organy
administracji rządowej:
 m inistrowie kierujący działami administracji rządowej;
 k
ierownicy urzędów centralnych;
 k
omendanci Państwowej Straży Pożarnej, Policji, Straży Granicznej;
 szefowie ABW, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Obrony Cywilnej Kraju.
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może skierować do prac zespołu,
na prawach członka, Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego lub innego
przedstawiciela.
Do zadań zespołu należy:
 p
rzygotowywanie propozycji użycia sił i środków niezbędnych
do opanowania sytuacji kryzysowych;
 doradzanie w zakresie koordynacji działań organów administracji rządowej, instytucji państwowych i służb w sytuacjach kryzysowych;
 o
piniowanie sprawozdań końcowych z działań podejmowanych
w związku z zarządzaniem kryzysowym;
 o
piniowanie potrzeb w zakresie odtwarzania infrastruktury lub
przywrócenia jej pierwotnego charakteru;
 o
piniowanie i przedkładanie Radzie Ministrów Krajowego Planu
Zarządzania Kryzysowego.
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
157
9.4. Reagowanie administracji w sytuacji wystąpienia zagrożenia
Zagrożenie
nieakceptowane
Zagrożenie
nadzwyczajne
(sytuacje nadzwyczajne)
Sytuacje kryzysowe
(w tym klęski żywiołowe)
Stany nadzwyczajne:
Îstan klęski żywiołowej
Îstan wyjątkowy
Îstan wojenny
Źródło: opracowanie własne RCB.
Rysunek 19. Rodzaje sytuacji z punktu widzenia
zadań administracji publicznej
158
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
Zagrożenia nieakceptowane – zagrożenia dla życia, zdrowia bądź środowiska o typowym charakterze i zasięgu terytorialnym, wymagające podjęcia autonomicznych działań przez służby, inspekcje i straże przy rutynowym wsparciu innych służb i organów na podstawie wspólnych planów
i procedur (np. pożar, wypadek samochodowy).
Zagrożenia nadzwyczajne – nieakceptowane społecznie zagrożenia dla życia, zdrowia bądź środowiska, które ze względu na swój charakter bądź zasięg
wykraczają poza ramy działań rutynowych poszczególnych służb, inspekcji bądź
straży. Tego typu zdarzeniem może być epidemia chorób zwierząt wymagająca
udziału, obok służb weterynaryjnych, Policji (np. izolacja terenu), straży pożarnej
(miejsca dezynfekcji pojazdów i osób) i innych służb. Jedną z cech takiej sytuacji
będzie wykroczenie przez służby poza opracowane plany i procedury. W takim
wypadku wkracza odpowiedni organ, który musi wskazać poszczególnym służbom zadania do realizacji.
Sytuacja kryzysowa – szczególny przypadek sytuacji nadzwyczajnej,
w trakcie której doszło do znacznego ograniczenia w działalności właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił,
środków lub kompetencji. Przykładem sytuacji kryzysowej może być wystąpienie
dużej powodzi wymagającej uruchomienia Sił Zbrojnych RP, wsparcia przez siły
międzynarodowe bądź akcji pomocy humanitarnej dla poszkodowanych.
Stan nadzwyczajny – pojawienie się w państwie sytuacji kryzysowej, do której
rozwiązania zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające. Efektem wprowadzenia stanu nadzwyczajnego może być: koncentracja władzy w rękach prezydenta
i rządu, ograniczenie praw i wolności obywateli, zmiany w strukturze i zasadach
funkcjonowania organów państwowych oraz zmiany w systemie stanowienia prawa. Przykładem stanu nadzwyczajnego może być stan wyjątkowy lub wojenny.
9.5. Ochrona infrastruktury krytycznej
W Polsce, zgodnie z art. 3 pkt 2 ustawy o zarządzaniu kryzysowym, infrastrukturę krytyczną definiuje się jako: systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia,
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
159
instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej,
a także instytucji i przedsiębiorców. IK obejmuje systemy:
a) zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne i paliwa,
b) łączności
c) sieci teleinformatycznych,
d) finansowe,
e) zaopatrzenia w żywność
f) zaopatrzenia w wodę,
g) ochrony zdrowia,
h) transportowe,
i) ratownicze,
j) zapewniające ciągłość działania administracji publicznej,
k)produkcji, składowania, przechowywania i stosowania substancji chemicznych i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji niebezpiecznych.
IK wyłoniono w poszczególnych systemach opisanych powyżej według kryteriów.
Kryteria podzielone są na dwie grupy:
1)systemowe – charakteryzujące ilościowo lub podmiotowo parametry
(funkcje) obiektu, urządzenia, instalacji lub usługi, których spełnienie
może spowodować zaliczenie do infrastruktury krytycznej. Kryteria te
przedstawione są dla każdego z systemów IK;
2)przekrojowe – opisujące parametry odnoszące się do skutków zniszczenia bądź zaprzestania funkcjonowania obiektu, urządzenia, instalacji lub
usługi. Kryteria przekrojowe obejmują:
 o
fiary w ludziach,
 skutki finansowe,
 k
onieczność ewakuacji,
 utratę usługi,
 czas odbudowy,
 efekt międzynarodowy,
 unikatowość.
160
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
Identyfikacja IK, zgodnie z przyjętą metodyką, została podzielona
na trzy przedstawione poniżej etapy:
1)etap pierwszy – w celu dokonania pierwszej selekcji obiektów,
instalacji, urządzeń lub usług, które potencjalnie mogłyby zostać
uznane za IK w danym systemie, do infrastruktury systemu należy zastosować kryteria systemowe, właściwe dla danego systemu IK;
2)etap drugi – w celu sprawdzenia, czy obiekt, urządzenie, instalacja lub usługa pełni kluczową rolę dla bezpieczeństwa państwa
i jego obywateli oraz czy służy zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji
i przedsiębiorców, do infrastruktury wyłonionej w etapie pierwszym należy zastosować definicję zawartą w art. 3 pkt 2 ustawy
o zarządzaniu kryzysowym;
3)etap trzeci – w celu oceny potencjalnych skutków zniszczenia
lub zaprzestania funkcjonowania potencjalnej IK, do infrastruktury wyłonionej w etapie pierwszym i drugim należy zastosować
kryteria przekrojowe,15 przy czym potencjalna IK musi spełnić
przynajmniej dwa kryteria przekrojowe.
Ochronę IK należy rozumieć jako wszelkie działania zmierzające do
zapewnienia funkcjonalności, ciągłości działań i integralności IK w celu
zapobiegania zagrożeniom, ryzyku lub słabym punktom oraz ograniczenia
i neutralizacji ich skutków oraz szybkiego odtworzenia tej infrastruktury na wypadek awarii, ataków oraz innych zdarzeń zakłócających jej
prawidłowe funkcjonowanie.
System ochrony IK powinien mieć zastosowanie do wszystkich typów zidentyfikowanych zagrożeń, tak naturalnych, jak i intencjonalnych
oraz technicznych, a także być przygotowany do możliwie szybkiego
przywrócenia funkcji realizowanych przez daną IK. Powinna cechować
go kompleksowość i elastyczność oraz łatwość do zastosowania i zrozumienia przez odpowiedzialnych za ochronę IK.
15
Spośród kryteriów przekrojowych należy wybrać najlepiej odpowiadające charakterystyce systemu IK.
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
Źródło: opracowanie własne RCB.
Rysunek 20. Identyfikacja infrastruktury krytycznej
161
162
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
Na tak rozumianą ochronę składają się:
1)ochrona fizyczna – zespół przedsięwzięć minimalizujących ryzyko zakłócenia funkcjonowania IK przez osoby, które znalazły się na terenie IK
w sposób nieautoryzowany. Ochrona fizyczna obejmuje ochronę osób,
rozumianą jako działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa
życia, zdrowia i nietykalności osobistej, ochronę mienia czyli działania
zapobiegające przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałające powstawaniu szkody wynikającej z tych zdarzeń
oraz niedopuszczające do wstępu osób nieuprawnionych na teren chroniony, a także techniczne środki ochrony, czyli wykorzystanie w ochronie obiektów płotów, barier, systemów telewizji przemysłowej, systemów
dostępowych itp. środków;
2)ochrona techniczna – zespół przedsięwzięć i procedur mających na
celu minimalizację ryzyka zakłócenia funkcjonowania IK związanego
z technicznymi aspektami budowy i eksploatacji obiektów, urządzeń,
instalacji lub usług infrastruktury krytycznej. Ochrona techniczna IK
obejmuje:
 k
westie związane ze zgodnością budynków, urządzeń, instalacji
i usług z obowiązującymi przepisami i normami np. budowlanymi,
przeciwpożarowymi itp.;
 działania techniczne mające na celu zmniejszenie uzależnienia funkcjonowania IK od zewnętrznych usług;
 działania techniczne mające na celu zapewnienia ciągłości funkcjonowania IK.
3)ochrona osobowa – zespół przedsięwzięć i procedur mających na celu
minimalizację ryzyka związanego z osobami, które poprzez autoryzowany dostęp do obiektów, urządzeń, instalacji i usług infrastruktury krytycznej, mogą spowodować zakłócenia w jej funkcjonowaniu. Ochronę
tę należy zatem powiązać z pracownikami oraz innymi osobami czasowo przebywającymi w obrębie IK (usługodawcy, dostawcy, goście);
4)ochrona teleinformatyczna – zespół przedsięwzięć, procedur mających na celu minimalizację ryzyka zakłócenia funkcjonowania IK
związanego z wykorzystaniem do jej użytkowania systemów i sieci
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
163
teleinformatycznych. Oznacza to również ochronę przed ochronę
przed cyberatakami, cyberprzestępstwami i cyberterroryzmem oraz
skuteczne przeciwdziałanie tego typu incydentom;
5)ochrona prawna – zespół przedsięwzięć mających na celu minimalizację ryzyka związanego z działalnością osób fizycznych lub przedsiębiorców (prywatnych krajowych lub zagranicznych), których działania
mogą prowadzić do zakłócenia w funkcjonowaniu obiektów, urządzeń,
instalacji i usług IK. Oznacza to zastosowanie narzędzi prawnych niedopuszczających, poprzez możliwość kontroli i ewentualnego blokowania lub ograniczania decyzji zarządów, do np. wrogiego przejęcia, fuzji
czy też sprzedaży niektórych elementów infrastruktury, której efektem
mogą być zakłócenia w jej funkcjonowaniu.
6)plany odtwarzania, rozumianego jako odtwarzanie funkcji realizowanych przez IK.
Zastosowanie konkretnych rodzajów ochrony powinno być ściśle związane z oceną ryzyka zakłócenia funkcjonowania IK. W przypadku niewielkiego
ryzyka nie ma konieczności stosowania wszystkich jej rodzajów.
Specjalną ochroną objęty został system zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne i paliwa. Związane jest to z wysokim stopniem uzależnienia
prawidłowego funkcjonowania pozostałych systemów IK od niezakłóconych
dostaw prądu, paliw i gazu. Związane z kształtem współczesnej gospodarki
rynkowej zagrożenia, które mogą pojawić się ze strony innych podmiotów gospodarczych państwowych lub prywatnych, których działania mogą prowadzić
do zakłócenia funkcjonowania IK spowodowało, że wprowadzone zostało narzędzie prawne zmniejszające takie ryzyko – Ustawa z dnia 18 marca 2010 r.
o szczególnych uprawnieniach ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa
oraz ich wykonywaniu w niektórych spółkach kapitałowych lub grupach kapitałowych prowadzących działalność w sektorach energii elektrycznej, ropy naftowej
oraz paliw gazowych16 (Dz. U. nr 65, poz. 404).
Ustawa określa szczególne uprawnienia przysługujące ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa
w spółkach kapitałowych lub grupach kapitałowych, w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 44 Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694, ze zm.), prowadzących działalność w sektorach
energii elektrycznej, ropy naftowej oraz paliw gazowych, których mienie zostało ujawnione w jednolitym wykazie obiektów, instalacji, urządzeń i usług wchodzących w skład infrastruktury krytycznej, o którym mowa
w art. 5b. ust. 8 pkt 1 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym.
16
164
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa może wyrazić sprzeciw
wobec podjętej przez zarząd spółki uchwały:
1) rozwiązania spółki,
2)zmiany przeznaczenia lub zaniechania eksploatacji składnika mienia
spółki, o którym mowa w art. 1 ust. 1 i 2,
3) zmiany przedmiotu przedsiębiorstwa spółki,
4)zbycia albo wydzierżawienia przedsiębiorstwa spółki lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienia na nim ograniczonego prawa
rzeczowego,
5)przyjęcia planu rzeczowo-finansowego, planu działalności inwestycyjnej lub wieloletniego planu strategicznego,
6) przeniesienia siedziby spółki za granicę
lub innej dokonanej przez zarząd spółki czynności prawnej, której przedmiotem jest rozporządzenie składnikami mienia ujawnionymi w wykazie IK,
stanowiące rzeczywiste zagrożenie dla funkcjonowania, ciągłości działania
oraz integralności tej IK.
Sprzeciw może odnosić się do mienia obejmującego:
1)w sektorze energii elektrycznej – infrastrukturę służącą do wytwarzania albo przesyłania energii elektrycznej;
2)w sektorze ropy naftowej – infrastrukturę służącą do wydobycia, rafinacji, przetwarzania ropy naftowej oraz magazynowania i przesyłania rurociągami ropy naftowej oraz produktów ropopochodnych,
jak również terminale portowe do przeładunku tych produktów oraz
ropy naftowej;
3)w sektorze paliw gazowych – infrastrukturę służącą do produkcji,
wydobycia, rafinacji, przetwarzania, magazynowania, przesyłania
paliw gazowych gazociągami oraz terminale skroplonego gazu ziemnego (LNG).
Zarząd spółki, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa oraz dyrektorem RCB, powołuje i odwołuje pełnomocnika do
spraw ochrony IK.
WSPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI PUBLICZNYMI
165
Do zadań pełnomocnika ds. OIK należy:
1)zapewnienie ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa informacji dotyczących dokonania przez organy spółki czynności prawnych, o których była mowa wyżej;
2)przygotowywanie dla zarządu spółki oraz rady nadzorczej spółki informacji o ochronie IK;
3)zapewnienie zarządowi spółki doradztwa w zakresie istniejącej
w spółce IK;
4) monitorowanie działalności spółki w zakresie ochrony IK;
5) przekazywanie informacji o IK dyrektorowi RCB na jego wniosek;
6)przekazywanie i odbieranie informacji o zagrożeniu IK we współpracy z dyrektorem RCB.
W skrócie:
• Sprawy zarządzania kryzysowego reguluje Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r.
o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z późn zm.)
• Zarządzanie kryzysowe obejmuje cztery fazy: zapobieganie, przygotowanie,
reagowanie i odbudowa
• Główne dokumenty planistyczne to: Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa
narodowego, Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego, Narodowy Program
Ochrony Infrastruktury Krytycznej
• Ochrona infrastruktury oznacza wszelkie działania zmierzające do zapewnienia funkcjonalności, ciągłości działań i integralności IK. Celem tych działań
jest zapobieganie zagrożeniom, ryzyku lub eliminacja słabych punktów
oraz ograniczenia i neutralizacji ich skutków przez szybkie odtworzenie tej
infrastruktury na wypadek awarii, ataków i innych zdarzeń zakłócających jej
prawidłowe funkcjonowanie
• Udział w usuwaniu skutków zakłóceń nie zwalnia właścicieli infrastruktury od
odpowiedzialności za jej ochronę i dalsze działania powstrzymujące rozprzestrzenianie się zagrożenia
• Ochrona infrastruktury krytycznej jest obowiązkiem właściciela