Pobierz

POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA
Magdalena Wendycz, Marzena Wilk
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie
Streszczenie
Polityka zagraniczna państwa w dobie integracji atlantyckiej i unijnej jest nie tylko ważnym
dopełnieniem polityki wewnętrznej, ale coraz wyraźniej jej przedłużeniem i wzajemnym przenikaniem się
obu. W świetle dotychczasowych doświadczeń przynależności do struktur zachodnich Polska stoi przed
zadaniem definicji własnych interesów narodowych w kontekście zmieniających się ról państw na arenie
międzynarodowej (nowe role mocarstw, m.in. powrót Rosji do gry mocarstwowej, percepcja
mocarstwowego statusu Chin i aspiracji Indii). Potrzeba nie tylko więcej inicjatywy i kreatywności, wizji
i strategicznego myślenia, ale także sztuki konsekwentnego i skutecznego działania. Chodzi przede
wszystkim o wskazanie polityki, która umożliwiałby z jednej strony harmonizację interesów własnych
w świecie coraz bardziej niepewnym, a jednocześnie determinowanym przez rosnące współzawodnictwo
i rywalizację sił w sferze gospodarczej, politycznej i cywilizacyjnej.
Wprowadzenie
Polityka zagraniczna stanowi swego rodzaju działalność celową państwa na arenie międzynarodowej.
O tym, ze działania państwa mają charakter celowy świadczy zależność ich z określonymi potrzebami,
wartościami oraz ideami społecznymi, które występują jako czynnik motywujący, programujący
i organizujący cały tok działań1. Celem polityki zagranicznej jest stan spraw, do którego dane państwo
dąży, podejmując należyte działania dla jego osiągnięcia. Cele muszą mieć po pierwsze charakter
świadomy i sformułowany przez polityków. Po drugie muszą być odzwierciedleniem określonych spraw,
warunków i rzeczy korzystnych dla danego państwa. Po trzecie, ponieważ cele są formułowane jako
dyrektywy to organy mają zgodnie z nimi zmierzać do osiągnięcia oczekiwanego stanu spraw. Po
czwarte, cele polityki zagranicznej są adresowane do środowiska międzynarodowego, gdyż tylko
1
R. Zięba, Wstęp do teorii polityki zagranicznej państwa, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 37.
www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 3 (7) 2011, s. 40-46
Polska polityka zagraniczna
poprzez zmianę swoich zachowań mogą powstać warunki umożliwiające osiągnięcie zakładanego przez
państwo celu2. Polityka zagraniczna państwa jest procesem realizacji celów poprzez odpowiednie środki
i metody. Środki polityki zagranicznej to wszystkie zasoby i instrumenty, przy użyciu których państwo
stara się kształtować pożądane postawy i działania zagranicznych podmiotów. Przez metody należy
rozumieć sposoby posługiwania się przez państwa środkami3.
Polska polityka zagraniczna w czasie integracji atlantyckiej i unijnej jest wynikiem przenikania się obu
tych wymiarów. Co prawda jest zbyt słabym graczem, aby prowadzić politykę o globalnym zasięgu,
jednocześnie zbyt liczącym, aby przyjąć wszystkie warunki, które wyznaczają wielkie mocarstwa.
Demokratyczna Polska, w przeciwieństwie do czasów PRL jest państwem suwerennym i może
samodzielnie wybierać swoje role w środowisku międzynarodowym. I tak na przestrzeni lat odgrywała
rolę inicjatora i lidera przemian demokratycznych, gdzie „okrągły stół” był przykładem bezkonfliktowej
drogi reform ustrojowych. Następnie stała się przywódcą regionalnym w czasie inicjowania
i zacieśniania współpracy Grupy Wyszechradzkiej. Stała się eksporterem demokracji na Wschód, kiedy
stawiała sobie za cel rozpropagowanie wartości demokratycznych i gospodarki rynkowej na Ukrainie,
Białorusi oraz w Rosji. Już w 1989 r. spełniała rolę wiernego sojusznika, kiedy to nowe władze Polski
zdeklarowały odbudowę stosunków z USA. Sukcesy w procesie transformacji demokratycznej dawały
okazję do stawianie tezy, iż Polska spełnia rolę silnego państwa europejskiego4. Ta właśnie koncepcja
określała politykę rządów PiS w latach 2005-2007. Zawierało się w niej prowadzenie „twardej” polityki
wobec Rosji i Niemiec, antyunijne postawy oraz rola stałego klienta USA. Objęcie rządów przez PO i PSL,
partie bardziej proeuropejskie, stanowiło odejście od tamtej nieracjonalnej polityki. Jednakże w Polsce
nadal jest obecny głęboki podział polityczny i mentalny, powodujący prawicową opozycję do
prowadzenia polityki zagranicznej rządu, który jest upoważniony do jej kierowania przez konstytucję RP.
Myślę, że wypracowanie spójnych poglądów dotyczących omawianej kwestii przyczyniłoby się do
wzmocnienia państwa i jego wizerunku na świecie.
1. Polityka Polski wobec Chin
Ogromna powierzchnia Azji, największa wśród pozostałych kontynentów oraz różnorodność pod
wieloma względami warunkuje konieczność dokonania przez Polskę wyboru priorytetów strategicznych
i określenia rzeczowych zamierzeń oraz przygotowanie niezbędnych instrumentów do ich realizacji.
Wypracowanie odpowiedniej polityki odnośnie Azji wiąże się z potrzebą posiadania najnowszych
informacji na temat przemian w niej zachodzących. Bez tego zrozumienie tego intensywnie
zmieniającego się kontynentu będzie ograniczone lub niemożliwe.
Minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski mówił w 2009 r. o problemie zaniedbywania Azji
w polskiej polityce. Miało to miejsce podczas potkaniu Azja – Nowa Ziemia Obiecana organizowanym
przez miesięcznik „Znak”. W swoim przemówieniu podkreślał, iż „(…) spotkanie jest znakiem, że polskie
instytucje i opiniotwórcze środowiska nie chcą dłużej trwać w błędnej świadomości nie dostrzegania Azji
2
Tamże, s. 38.
Tamże, s. 79-80.
4
S. Bieleń, Polityka zagraniczna Polski po wstąpieniu do NATO i do UE, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2010, s. 5963
3
41
Polska polityka zagraniczna
i jej znaczenia dla interesów Polski5.” Wypowiedź ta była odmienna od wcześniejszych wystąpień szefów
rządu, którzy bagatelizowali stosunki Polski z państwami azjatyckimi. Nowa strategia i polityka Polski
wobec Azji powinna brać pod uwagę dotychczasową obecność na tym terenie po II wojnie światowej
oraz możliwe wykorzystanie doświadczeń i wiedzy do realizacji odpowiednich zamierzeń.
Chiny i ich rosnąca globalna rola i polityczna jest powodem, dla którego relacje z nimi powinny być
priorytetem dla Polski. Trwa ekspansja inwestycyjna firm chińskich za granicą, a Chiny stają się jednym
z największych potencjalnych inwestorów zagranicznych. W Polsce chińscy inwestorzy są atrakcyjną
alternatywą i konkurencją dla inwestorów zachodnich, szczególnie w rozbudowie polskiej
infrastruktury. Dla Polski Chiny są obecnie najbardziej liczącym się partnerem gospodarczym z całej Azji,
o najbardziej wszechstronnej współpracy. W latach 2000-2008 wartość obrotów dwustronnych Polski
z Chinami wzrosła aż 18-krotnie (z 960 mln do 18 076, 33 mln USD), polskiego eksportu 13-krotnie (z 99
do 1278, 42 mln USD), a importu z Chin 19-krotnie (z 860 mln do 16 797, 91 mln USD). Chiny wysunęły
się na pozycję trzeciego pod względem wielkości rynku importowego Polski w skali całego świata,
a eksport do Chin jest większy niż do innych krajów azjatyckich razem wziętych. Potencjał jaki stwarza
rozwój polsko-chińskich stosunków gospodarczych jest daleki od wyczerpania. Takiemu stanowi rzeczy
dobrze służy wysoka dynamika rozwoju gospodarczego Chin oraz wyniki gospodarcze Polski, które
w czasie globalnego kryzysu mają się dobrze w porównaniu do innych krajów europejskich6.
Polityka Polski wobec Chin powinna wyrastać z wiedzy zarówno kulturowo- cywilizacyjnej jak
i gospodarczej. Głównym natomiast celem politycznym jest utrzymanie dialogu na wysokim szczeblu.
Umożliwia to rozwijanie konkretnych obszarów współpracy oraz promowanie interesów oraz wizerunku
państwa.
2. Relacje Polski wobec Iranu
Stosunki Polski z krajami Bliskiego Wschodu na przestrzeni lat koncentrowały się głównie na
promowaniu przestrzegania prawa człowieka i rozwoju demokracji, odnawianiu i nawiązywaniu więzi
dyplomatycznych oraz umacnianiu powiązań gospodarczych. W ostatnich latach Polska interweniuje
i popiera inicjatywy amerykańskie i Unii Europejskiej, mające na celu pokojowe rozwiązanie konfliktów
i sytuacji kryzysowych na Bliskim Wschodzie.
Relacjom z krajami Bliskiego i Środkowego Wschodu sporą uwagę poświęcał minister Radosław Sikorski.
W 2008 r. w swoim expose zapewniał bezpieczeństwo dla świata w czasie pokoju oraz podkreślał
istotność pokojowych działań na obszarze Bliskiego Wschodu7. 13 lutego 2009 r. minister poinformował
Wysoką Izbę, że Wojsko Polskie opuściło Irak, a Dowódca Wojsk Lądowych gen. Waldemar Skrzypczak
tak to skomentował: „Opuściliśmy Irak z poczuciem dobrze spełnionego obowiązku, pozostawiając
5
R. Sikorski, Wystąpienie podczas otwarcia spotkania miesięcznika „ZNAK” „AZJA- NOWA ZIEMIA OBIECANA”, 21
maja 2009, http://www.msz.gov.pl/files/docs/komunikaty/Przemowienie%20MRS.pdf, s. 1.
6
S. Bieleń, Polityka..., dz. cyt., s. 372
7
R. Sikorski, Expose nt. polityki zagranicznej RP w 2008 roku, 11 maja 2009,
http://www.msz.gov.pl/Expose,2008,27479.html
42
Polska polityka zagraniczna
wyszkoloną armię i spokojną sytuację w strefie naszej odpowiedzialności”8. Warto dodać, że na
obszarze Bliskiego i Środkowego Wschodu działają organizacje pozarządowe takie jak Caritas Polska,
Polska Misja Medyczna oraz Polska Akcja Humanitarna.
Iran należy do najważniejszych polskich partnerów na Bliskim Wschodzie. Po spadku obrotów między
państwami w drugiej połowie lat 90tych wywołanym zaprzestaniem importu irańskiej ropy naftowej to
od 2003 r. obroty te powoli wzrastają. Polska eksportuje wyroby i półprodukty ze stali, nawozy
azotowe, części i akcesoria dla obrabiarek. Maszyny, części lokomotyw i taboru kolejowego, statki
rybackie, węgiel i brykiety. Z Iranu importujemy oleje ropy naftowej, owoce, ryby, wyroby z aluminium,
kable i przewody elektryczne9. Ponadto rozwinięta wymiana kulturalna i naukowa oraz zdobyte na
rynku irańskim doświadczenia mają duży wpływ na poprawę stosunków gospodarczych między Polską
a Iranem. Ze względu na irański program nuklearny w obrocie handlowym z tym krajem występują
limity dostaw towarów i technologii podwójnego zastosowania. Hamuje to zwiększenie i urozmaicenie
polskiego eksportu. Dalsza współpraca polsko-irańska, a właściwie jej rozwój zależeć będzie od kierunku
prowadzenia przez Iran badań nuklearnych, polityki oraz ewentualnych sankcji nałożonych na Iran przez
Unię Europejską i ONZ w przypadku niepowodzenia prowadzonych negocjacji.
3. Relacje Polski wobec państw afrykańskich
Kraje afrykańskie przejawiają się w tym, że wyznaczają z jednej strony najliczniejszą, a zarazem najmniej
rozwiniętą grupę państw we współczesnych czasach. Poza tym państwa afrykańskie, zważywszy na ich
czynniki geopolityczne, nigdy nie miały istotnego oraz priorytetowego znaczenia wobec polskiej
dyplomacji. Co więcej marginalizowanie społeczeństwa afrykańskiego wydaje się być trochę nie
zrozumiałe odnośnie polskiej polityki zagranicznej, szczególnie w sytuacji kiedy to średniej wielkości
państwo próbuje odgrywać rolę regionalnego lidera10.
Afryka ze względu na swoją sytuację gospodarczą jest sytuowana przez polskich decydentów na dość
niskim miejscu. Być może jest to spowodowane sytuacją z lat 90. XX wieku, kiedy to na terenie Afryki
pojawiły się zjawiska konfliktogenne. Jednakże analizując politykę Polski w ramach Afryki warto
uwzględnić, że jest to obszar, na którym znajduje się 53 państw. Charakteryzują się one odmiennym
potencjałem demograficznym, poza tym wojskowym oraz gospodarczym. Odnośnie polskiej dyplomacji
można zauważyć zainteresowanie wobec krajów, które wykonują rolę lokalnych liderów oraz związane
są z rozwojem handlowym. W związku z tym za największych oraz najważniejszych partnerów uważa się
Republikę Południową Afryki oraz Nigerię. RPA zyskała na swoim znaczeniu dopiero wraz
z zakończeniem „zimnej wojny”. We wcześniejszych czasach oba kraje nie utrzymywały ze sobą
jakichkolwiek kontaktów. Jednakże 18 grudnia 1991 roku podjęto decyzję odnośnie nawiązania
kontaktów dyplomatycznych oraz otwarciu ambasad. RPA wobec Polski miała być kluczowym
partnerem odnośnie swojego potencjału ekonomiczne. Poza tym RPA od dłuższego czasu jest
kluczowym oraz najważniejszym rynkiem afrykańskim odnośnie polskich eksporterów, a tym samym
8
PAP, Dowódca Wojsk Lądowych: opuściliśmy Irak z poczuciem dobrze spełnionego obowiązku, 28 listopada 2008,
http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80708,6003606,Dowodca_Wojsk_Ladowych__opuscilismy_Irak_z_po
czuciem.html
9
S. Bieleń, Polityka..., dz. cyt., s. 396
10
Tamże, s. 405
43
Polska polityka zagraniczna
stanowi ważne źródło polskiego importu. Aczkolwiek na przestrzeni lat pojawiły się negatywne zjawiska,
rzutujące na stosunki pomiędzy Polską, a Afryką. Było to np. zabójstwo Chrisa Haniego, który działał
w południowoafrykańskiej partii komunistycznej, przez polskiego imigranta. To spowodowało oziębienie
relacji polskich, z południowoafrykańskimi. Jednakże nieważne jakie są stosunki polityczne obu krajów,
to i tak RPA jest jednym z najistotniejszych partnerów gospodarczych na terenie całej Afryki11.
Odnośnie współpracy gospodarczej Polski, z Afryką należy stwierdzić, że jest ona marginalna. Afryka,
jako odległy kontynent nie stanowi centrum zainteresowania polskiej dyplomacji. Polska skierowana
jest na współpracę z bliższymi sąsiadami. Dlatego też Afryce nie poświęca się zbyt dużo uwagi12.
Stosunki z Nigerią również na początku nie układały się za dobrze. Kontakty te były zamrożone.
Otwarcie Nigerii na relacje z całym światem, spowodowało również unormowanie kontaktów z Polską.
Progres we wzajemnych relacjach nastąpił po wizycie nigeryjskiego prezydenta w 2001 roku. Wiązało
się to głównie ze współpracą gospodarczą. Aczkolwiek wymiana handlowa pomiędzy Polską, a Nigerią
jest w znacznym stopniu niewielka. Natomiast państwa północnoafrykańskie okazują się
najistotniejszymi partnerami Polski, jeżeli mówimy o wymianie handlowej. Zauważalna jest dość średnio
zróżnicowana struktura towarowa, jeżeli mówimy o polsko – afrykańskiej wymianie handlowej. Eksport
Polski do Afryki polega oparty jest głownie o maszyny, a także inne urządzenia techniczne i żywność.
Natomiast import oparty jest o produkty rolnicze, takie jak : owoce, kawa czy herbata, a także
o surowce mineralne. Poza tym warto zauważyć, że oprócz zainteresowania Afryką w kwestii
gospodarczej, poprawie uległy również stosunki związane z handlem zagranicznym. Jeżeli chodzi
o relacje polityczne Polski z Afryką, to ograniczają się one jedynie do istnienia sieci placówek,
o charakterze dyplomatyczno – konsularnym. Próby związane z zacieśnieniem kontaktów z Afryką
pojawiły się wraz z akcesją Polski do Unii Europejskiej. Jednakże nic konkretnego nie było z tym
związane. Aczkolwiek na uwagę zasługuje fakt, iż spora ilość polskich misjonarzy oraz misjonarek
związana jest z tym kontynentem. Taka działalność ma wymiar nie tylko misyjny, lecz również
humanitarny. Afryka to kontynent, na którym bytuje najliczniejsza grupa polskich misjonarzy13.
Afryka to region, który jednak pozostaje na odległym miejscu jeżeli chodzi o zainteresowanie z polskiej
strony. Afryka jest odbierana jako kontynent obcy, który nie potrafi zainteresować sobą reszty świata.
Afryka nie posiada silnej tradycji, ani historii. Dlatego też relacje polsko – afrykańskie praktycznie nie
istnieją. Niezależnie od charakteru tych relacji. Aczkolwiek Afryka ma szansę odbić się od tego niskiego
poziomu i zaznaczyć swoje miejsce na mapie świata. W przyszłości przekonamy się czy Polska zacznie
bardziej angażować się w racje z Afryką oraz czy zaznaczy swoje miejsce na tym kontynencie.
4. Relacje Polski wobec państw Ameryki Łacińskiej
Polska podtrzymuje relacje wobec wszystkich 33 państw regionu Ameryki Łacińskiej i Karaibów.
Kluczowymi obszarami w ramach współpracy zagranicznej są Brazylia, oraz Kolumbia, a także Meksyk.
11
Tamże, s. 414-415
PAP, Współpraca Polski z Afryką - marginalna, 13 kwietnia 2011, http://wiadomosci.onet.pl/kraj/wspolpracagospodarcza-polski-z-afryka-marginalna,1,4241724,wiadomosc.html
13
S. Bieleń, Polityka..., dz. cyt., s. 417-422
12
44
Polska polityka zagraniczna
Są to państwa posiadające solidną gospodarkę rynkową oraz istotny potencjał gospodarczy. Poza tym
do głównych partnerów zalicza się również Argentynkę, a także Peru, Chile oraz Wenezuelę14.
Jeżeli chodzi o współpracę polityczną, to Polska współpracuje z kluczowymi parterami
latynoamerykańskimi. Ta współpraca opiera się na wysokim poziomie. Głównym wymiarem tych relacji
jest nastawienie na przestrzeganie praw człowieka. Poza tym priorytetowym elementem jest
poszanowanie zasad demokracji, a w szczególności jeżeli chodzi o Kubę. W 2008 doszło do odwiedzin
Peru oraz Chile przez premiera Donalda Tuska. Następnie w roku 2009 doszło do spotkania Lecha
Kaczyńskiego z Álvaro Uribe. Również w 2009 roku do Polski przyjechał Francisco Santos. Natomiast
w 2010 roku do Peru oraz Kolumbii przyjechał Radosław Sikorski. Jeżeli chodzi o relacje
latynoamerykańskie, z Polską to są one utrzymywane na zasadzie konsultacji polityczno –
gospodarczych, które są przeprowadzane z członkami MSZ. Polska również aktywnie bierze udział
w realizacji polityki Unii Europejskiej wobec regionu latynoamerykańskiego. Natomiast odnośnie Kuby,
Polska akcentuje na większe zaangażowanie się w politykę Hawany15.
Jeżeli chodzi o współpracę gospodarczą oraz handlową, to Ameryka Łacińska nie jest kluczowym
regionem wobec Polski. Aczkolwiek jeżeli staralibyśmy wymienić najważniejszych partnerów, to warto
wspomnieć o Brazylii oraz o Argentynie, a także Kolumbii. Na dalszych miejscach znajduje się
Wenezuela oraz Meksyk. Oprócz tych najważniejszych partnerów na uwagę zasługują również państwa
takie jak: Ekwador, Peru oraz Chile. Odnośnie tych państw prowadzona jest wymiana odnośnie
produkcji żywnościowej oraz surowcowej, a także przemysłowej. Jeżeli chodzi o produkty dotyczące
polskiego importu z tego obszaru warto wymienić takie jak: rudy wolframu oraz magnezu, poza tym
rudy żelaza, bawełnę, tkaniny bawełniane surowe, a także tłuszcze roślinne jadalne, ziarna kakaowe
oraz kawowe i wiele innych produktów. Natomiast jeżeli chodzi o główne towary, które są
eksportowane z naszego kraju do Ameryki Łacińskiej, to należy wymienić takie jak : węgiel kamienny,
silniki okrętowe, różne maszyny oraz urządzenia górnicze, poza tym wszelkie urządzenia związane
z pracą związaną na roli, liczne części zamienne do samochodów, a także układy energetyczne do
samolotów, środki chemiczne oraz wiele innych produktów. Wraz z przystąpieniem Polski do Unii
Europejskiej polepszyła się wymiana towarowa odnośnie latynoamerykańskich państw. Poza tym Polska
uzyskała spory dostęp odnośnie latynoamerykańskich rynków. Aczkolwiek jeżeli chodzi o polskie
inwestycje w Ameryce Łacińskiej należy stwierdzić, że są niewielkie. Jedynie co to polskie firmy
stworzyły w Meksyku fabrykę mebli biurowych, a także linię produkcyjną sprzętu odnośnie asekuracji
roślin16.
Jeżeli chodzi o inne regiony współpracy to warto podkreślić współpracę w dziedzinie naukowo –
kulturalnej. Poza tym polska kultura jest szanowana oraz bardzo ceniona, w tym obszarze świata. Jak
również polskie ambasady biorą udział w różnych wydarzeniach kulturalnych. Polska kultura jest
inspiracją dla ludności latynoamerykańskiej17. Natomiast od roku 2007 Polska prowadzi pomoc
rozwojową, która jest skierowana do państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Ta pomoc finansowana jest
z funduszy małych grantów18.
14
MSZ, Współpraca Polska – Ameryka Łacińska i Karaiby,
http://www.msz.gov.pl/Wspolpraca,Polska,-,Ameryka,Lacinska,i,Karaiby,38832.html
15
Tamże
16
S. Bieleń, Polityka..., dz. cyt., s. 433-438
17
Tamże, s. 438
18
MSZ, Współpraca..., dz. cyt.
45
Polska polityka zagraniczna
Podsumowując relacje Polski z Ameryką Łacińską należy stwierdzić, iż mimo istniejących dobrych
stosunków, to jednak ta dyplomacja polska jest niewielka. Poza tym Polska jako mały kraj, ma problemy
związane z powiększeniem swojego znaczenia w regionie latynoamerykańskim. Polska gospodarka oraz
potencjał jest zbyt mały aby zaistnieć w państwach Ameryki Łacińskiej. Poza tym nawet gdyby nasz kraj
chciał zaistnieć na arenie latynoamerykańskiej to kosztowałoby nas to sporo wysiłku oraz pieniędzy.
Promocja naszego państwa byłaby bardzo kosztowna.
Podsumowanie
Polska utrzymuje kontakty z wieloma regionami na świecie, z którymi prowadzi politykę zagraniczną.
Przez wiele lat Polska dojrzewała do tego, aby w takich relacjach uczestniczyć. Aczkolwiek Polska jako
kraj dość mały niestety nie może porównywać się do wielkich mocarstw. Poza tym zasięg polityczny
Polski nigdy nie będzie obejmował wymiarów globalnych. Owszem Polska może być ważnym graczem
na arenie międzynarodowej, ale nie będzie liderem. Również należy pamiętać o tym, że w Polsce
występuje pewien podział związany ludzką mentalnością. Dlatego też współpraca, z niektórymi
obszarami jest utrudniona. Polscy dyplomaci nie z każdym regionem chcą aktywnie uczestniczyć
w stosunkach zagranicznych. Poza tym nie każdy region jest dostępny dla Polski. Czasem coś może nas
przerastać, a czasem okazać się dobrym oraz wiarygodnym miejscem współpracy.
46