15. Jadwiga Sztaba, Istota zrównoważonego rozwoju na przykładzie

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 15, Nr 2/2011
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Ludzie, zarządzanie, gospodarka
Jadwiga Sztaba1
ISTOTA ZRÓWNOWAśONEGO
ROZWOJU NA PRZYKŁADZIE NORD PAS DE CALAIS
Wprowadzenie
“Sans nature pas de futur”2
C. Lejeune
Idea harmonijnego rozwoju człowieka i przyrody w obliczu dynamicznych
zmian globalnych, intensyfikacji badań w zakresie innowacyjności i konkurencyjności regionalnej, a nade wszystko w obliczu kryzysu gospodarczego nabiera coraz większego znaczenia. „Nigdy dotąd świat nie odczuwał tak wielkiego zagroŜenia jak obecnie. Nigdy nie artykułowano tak intensywnie problemów związanych
z ochroną środowiska naturalnego jak obecnie”3 – podkreślał Emmanuel Cau na
konferencji poświęconej ochronie ginących gatunków zwierząt i roślin i skutków
tych procesów dla egzystencji ludzkiej. Nigdy dotąd świat w takim stopniu nie był
zaniepokojony problemami ekonomicznymi, demograficznymi, zanieczyszczeniem środowiska, rozmiarami ubóstwa i dywersyfikacji Ŝycia róŜnych grup społecznych jak w chwili obecnej. Nigdy teŜ nie podejmowano tak radykalnych działań, by uniknąć zagroŜeń.
1
2
3
Dr Sztaba Jadwiga, adiunkt, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Contrant Lejeune, Sans nature pas de futur, „Dirigeant” Nr 91, octobre 2010, s. 28.
Opinia Emmanuela Cau, vice-przewodniczącego CR ds. zrównowaŜonego rozwoju wygłoszona 14
stycznia 2011 roku na Konferencji w Conseil Régional w Lille pod hasłem Comment préserver la
biodiversité du Nord Pas de Calais. /Jak zabezpieczyć bioróŜnorodność w Nord Pas de Calais.
185
Rządy krajów wysoko rozwiniętych, do jakich naleŜy Francja opracowują4
i wdraŜają w Ŝycie nowe strategie zrównowaŜonego rozwoju z uwzględnieniem
działań priorytetowych ukierunkowanych na kwestie ekorozwoju. Nicolas Sarkozy
w odezwach do przywódców państw członkowskich Unii Europejskiej w latach
2008-2010, latach kryzysu ekonomicznego wzywał kilkakrotnie do natychmiastowej reakcji na zagroŜenia XXI wieku. W podobnym tonie wypowiadali się przedstawiciele państw G-20, podczas szczytu w Londynie w 2009 roku. Tysiące debat
z udziałem intelektualistów, osób zarządzających instytucjami i innych partnerów
społecznych toczy się obecnie w regionach europejskich nad palącym problem
ratowania planety ziemi. We Francji, która jest pionierem w radykalnych działaniach ukierunkowanych na ekorozwój, środki masowego przekazu dostarczają na
bieŜąco informacji na temat spektakularnych odkryć w tej dziedzinie, mających
doniosłe znaczenie dla człowieka, o czym świadczą artykuły typu: Sans nature pas
de futur /Bez przyrody nie ma przyszłości lub La dernière abeille est périe / Ostatnia pszczoła zginęła, pojawiające się z duŜą częstotliwością we francuskich czasopismach naukowych, do których naleŜy między innymi „Dirigeant”. Strategie
działań zgodnych z koncepcją zrównowaŜonego rozwoju dotyczą terytoriów państw, regionów, miast, obszarów wiejskich. Władze lokalne w sposób szczególny
odpowiedzialne za realizację tych działań podejmują radykalne kroki na obszarach
swych regionów.
Pytanie zasadnicze jakie stawiano od dziesięcioleci dotyczyło nade wszystko
moŜliwości pogodzenia zasad intensywnego rozwoju z tendencjami prorozwojowymi na miarę wyzwań czasowych, na miarę dynamicznych zmian globalnych.
Zastanawiano się czy innowacyjność stanowiąca najistotniejszy krok w kierunku
konkurencyjności regionów zgodna jest z tendencjami zrównowaŜonego rozwoju.
Innowacyjność bowiem związana jest z postępem w dziedzinie szeroko rozumianych dyscyplin naukowych. Jest ostoją postępu. Czy jednak mając na uwadze
rozwój zrównowaŜony i dobro całej ludzkości, nie tylko jednostek, nie naleŜałoby
podporządkować jej specyficznemu ukierunkowaniu, lub jednocześnie opracować
serię rozwiązań innowacyjnych zapobiegających niekiedy negatywnym skutkom
wprowadzenia danej innowacyjności? Jeśli wprowadzenie w Ŝycie wynalazków
typu komputer, Internet, bez których Ŝycie w dobie obecnej jest juŜ nie moŜliwe
okazało się spektakularnym sukcesem w rozwoju cywilizacyjnym dla większej
części ludności, to jednak nie satysfakcjonowało grup społecznych, marginalizowanych w chwili wprowadzenia do instytucji nowości technicznych. Wynalazki
z dziedziny informatyki skłaniały pracodawców wprowadzających nowoczesny
sprzęt do zwolnień grupowych, jeden komputer zastępował bowiem tysiące osób,
dla których nie przewidziano jednocześnie rozwiązań alternatywnych. Idea zrównowaŜonego rozwoju skłania między innymi do poszukiwania takich dróg, by
wynalazki i rozwój w kaŜdej dziedzinie Ŝycia nie godziły w Ŝadną istotę ludzką.
4
SNDD Stratégie Nationale de Développement Durable 2010-2013: Vers une économie verte et
équitable przyjęta przez Komitet Międzyministerialny ds ZrównowaŜonego Rozwoju w dniu 27
lipca 2010 roku. http://www.developpement-durable.gouv.fr/Strategie-nationale-de,17803.html.
186
Zatem Strategia Innowacyjności, zsynchronizowana ze Strategią ZrównowaŜonego Rozwoju, winny słuŜyć człowiekowi, a nie godzić w człowieka. Te i inne problemy wciąŜ nurtowały i nurtują filozofów, socjologów, ekonomistów, menedŜerów, a nade wszystko liderów zarządzających rozwojem regionów, odpowiedzialnych za mieszkańców i rozwój lokalny swego terytorium.
Niniejszy artykuł dotyczy regionu Nord Pas de Calais. Powstał w oparciu
o liczne publikacje dotyczące zrównowaŜonego rozwoju regionu. PrzybliŜa istotę
rozwoju regionu, regionu innowacyjnego, konkurencyjnego, z doświadczeń którego korzystają liczne regiony europejskie. Artykuł nie wyczerpuje w pełni obszernej tematyki ekorozwoju, moŜe jednak zainspirować do dalszych badań z tej dziedziny. Szerszy aspekt zagadnienia odnajdziemy w rocznych raportach regionalnych i opracowaniach naukowych badaczy tej problematyki.
1. Geneza koncepcji zrównowaŜonego rozwoju
Zainteresowanie problematyką zagroŜeń globalnych zaczęło pojawiać się na
przełomie XIX i XX wieku. Zaczęto wskazywać wówczas, Ŝe postęp techniczny
i rozwój przemysłu w oparciu o liczne wynalazki (pierwsza rewolucja przemysłowa) obok licznych szans dla pokoleń moŜe nieść pewne, nieistniejące wcześniej
zagroŜenia, przejawiające się w degradacji środowiska naturalnego, eksplozji demograficznej, dehumanizacji pracy ludzkiej, zachwianiem równowagi w ekosystemach. Koncepcja zrównowaŜonego rozwoju i kwestie ograniczoności zasobów
naturalnych pojawiły się ponownie w latach 60 i 70, a więc w okresie drugiej rewolucji przemysłowej związanej z pojawieniem się komputerów, Internetu, telefonu komórkowego itp. Były tematem burzliwych dyskusji środowisk naukowych,
elit politycznych i przemysłowych na konferencji 21 maja 1968 roku w ParyŜu na
rue de Grenelle, miejscu symbolicznym, które stało się istotne za sprawą późniejszych kongresów, mających doniosłe znaczenie w rozwoju tej dziedziny5.
Tematyka zagroŜeń globalizacyjnych była analizowana na XXIII Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w roku 1968, podczas której dyskutowano między innymi na temat kwestii kryzysu człowieka do środowiska, wyniszczania ziem
uprawnych, bezplanowego rozwoju stref miejskich, wylesiania terenów, wymierania licznych gatunków zwierząt. Ta tematyka zawarta w Raporcie U Thantta zatytułowanym Człowiek i środowisko była nade wszystko tematem obrad Klubu
Rzymskiego6, międzynarodowej organizacji pozarządowej utworzonej w kwietniu
1968 roku przez włoskiego przemysłowca Aurelio Pecci. Organizacja, zrzeszająca
liczną grupę intelektualistów, polityków i działaczy środowisk biznesowych dokonała analiz licznych zagroŜeń. W opracowanym w roku 1972 I Raporcie dla Klubu
Rzymskiego zatytułowanym Granice wzrostu, autorzy zwrócili uwagę na moŜliwość nagłej katastrofy ekologicznej około 2100 roku będącej następstwem zanieczyszczenia, zuboŜenia ziemi uprawnej, wyczerpania się wszystkich surowców
5
6
http://www.legrenelle-environnement.fr/-loi-Grenelle-2-.html
http://encyklopedia.pwn.pl/hasło.php?id=3970781
187
naturalnych, przy wzrastającej liczbie mieszkańców kuli ziemskiej7.Jednym
z parametrów przy badaniach było stęŜenie dwutlenku węgla w atmosferze.
Problematykę rozwoju społeczno-gospodarczego z uwzględnieniem podmiotowości środowiska przyrodniczego podjęto równocześnie na I Konferencji ONZ
w Sztokholmie8, w 1972 roku. Był to okres kryzysu energetycznego lat siedemdziesiątych i lokalnych katastrof ekologicznych. Podczas konferencji zatytułowanej Środowisko i rozwój, zdefiniowano pojęcie trwałego rozwoju i pojęcia bliskoznaczne, a takŜe ustalono dzień 5 czerwca Światowym Dniem Ochrony Środowiska. Środowisko zaczyna być odtąd postrzegane jako zasadnicze dziedzictwo
światowe, które winno być chronione z myślą o przyszłych generacjach. W tym
samym tonie były analizy zawarte w II Raporcie dla Klubu Rzymskiego z 1974
roku zatytułowanym Ludzkość w punkcie zwrotnym i w III Raporcie dla Klubu
Rzymskiego z 1976 roku. Zadania dla przyszłych pokoleń zostały przedstawione
w 1979 roku w rozprawie filozoficznej Le principe responsabilité / Zasada odpowiedzialności Hansa Jonasa, której autor skupia uwagę na odpowiedzialności
człowieka za los przyszłych pokoleń.
Waga problemu uwypuklona została takŜe w Raporcie Leontiefa i Raporcie
Brandta, w których nawiązywano do problematyki niedoŜywienia ludności, głodu,
ubóstwa, zadań stojących przed organizacjami międzynarodowymi. Były to kwestie dostrzeŜone wcześniej przez środowiska intelektualne Klubu Rzymskiego,
które skupiały uwagę na problemach społecznych i ekonomicznych społeczeństw,
wyścigu zbrojeń, niebezpieczeństwie wojen nuklearnych, problemach surowcowoenergetycznych, niekontrolowanym przyroście ludności.
DuŜym osiągnięciem w tej dziedzinie był tzw. Raport Brundtland z 1987 roku
Nasza wspólna przyszłość9, w którym opracowano ponownie definicję rozwoju
zrównowaŜonego z uwzględnieniem kontekstu futurologicznego.
JednakŜe kluczowe znaczenie dla realizacji koncepcji zrównowaŜonego rozwoju we Francji miał Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 roku, zorganizowany
w dwudziestą rocznicę I Konferencji ONZ w Sztokholmie. Hasłem przewodnim
był temat Środowisko i rozwój. Dokonano wówczas podsumowania realizacji działań podjętych przed 20 laty, a takŜe przeprowadzono ponownie „swoistą” analizę
SWOT dla świata. Wyniki badań okazały się mało satysfakcjonujące. ZwaŜywszy
skalę zagroŜeń dla Planety Ziemi wypracowano wówczas dokument o nazwie
Agenda 2110, w którym przedstawiono sposób opracowania i wdraŜania zasad
zrównowaŜonego rozwoju. Zalecono wprowadzenie podobnych zasad w kaŜdym
Autorzy Raportu Les limites de la croissance podkreślają, Ŝe w XXI wieku ludzkość naraŜona
będzie na „une chute brutale des populations à cause de la pollution, de l`appauvrissement des sols
cultivables et de la raréfaction des énergies fossiles”.
8
Konferencja ONZ z dnia 5-16 czerwca 1972 roku jest określana takŜe pierwszym Szczytem Ziemi,
w czasie którego istotną część obrad poświęcono dysproporcjom rozwojowym między krajami bogatej Północy i ubogiego Południa.
9
Nazwa Raportu pochodzi od nazwiska przewodniczącej grupy roboczej, która opracowała Raport
Gro Haarlem Brundtland, Premiera rządu Norwegii.
10
Agenda 21 to obszerny dokument zawierający 500 stron maszynopisu. Zasady wdraŜania zostały
ujęte w 40 rozdziałach.
7
188
kraju. W Agendzie 21 uwzględnione zostały zagadnienia ekonomiczne i społeczne, kwestie dotyczące zarządzania zasobami naturalnymi, rola aktorów społecznych w rozwoju zrównowaŜonym, zasady realizacji celów.
Obecny kryzys gospodarczy, rosnąca wciąŜ skala zagroŜeń były tematem dyskusji grupy G-20 między innymi na szczycie w Londynie w 2009 roku, a takŜe
w ParyŜu. Zbiór zasad znanych jako Grenelle 1 i Grenelle 2, wypracowanych
w latach 2007 i 2009 i 2010 stał się podstawą dla rządu francuskiego do opracowania nowych strategii rozwojowych, na miarę wyzwań czasowych, a takŜe intensyfikacji prac nad wdraŜaniem zasad zrównowaŜonego rozwoju wokół trzech filarów: ekonomicznego, społecznego i środowiskowego.
2. Istota zrównowaŜonego rozwoju
Początkowo zupełnie inaczej niŜ obecnie pojmowano istotę zrównowaŜonego
rozwoju. W przemówieniu Harry`ego Trumana w 1949 roku na temat unii narodów, w którym popularyzuje on termin rozwój zauwaŜamy promocję politykę
intensyfikacji badań nad większym wykorzystaniem zasobów ludzkich i naturalnych z korzyścią dla wszystkich krajów. Nie stosowano jeszcze wówczas terminu
zrównowaŜony rozwój, rozwój trwały czy ekorozwój lecz rozwój na bazie osiągnięć naukowych, co podkreślał prezydent Stanów Zjednoczonych mówiąc „tous
les pays y compris les Etats-Unis, bénéficieront largement d`un programme constructif pour une meilleure utilisation des ressources mondiales humaines et naturelles”11. Terminu zrównowaŜony rozwój, le développement durable uŜyto po raz
pierwszy oficjalnie w Raporcie Unii Międzynarodowej ds. Ochrony Przyrody
zatytułowanym La stratégie mondiale pour la conservation / Strategia światowa
na rzecz ochrony (środowiska) opracowanym w 1980 roku.
Według definicji zaproponowanej w 1987 roku przez Światową Komisję ds.
Środowiska i Rozwoju w raporcie Brundtland zrównowaŜony rozwój, to rozwój,
który odpowiada potrzebom generacji doby obecnej, bez naraŜania przyszłych
pokoleń12. W tym kontekście rozwaŜane były dwie kwestie zasadnicze: potrzeby
wszystkich mieszkańców kuli ziemskiej, bez pomijania najuboŜszych, oraz ograniczenia, by stan naszych technik nie wpłynął negatywnie na środowisko i moŜliwości rozwojowe przyszłych pokoleń. Kryzys ekologiczny i socjalny na skalę
światową: zmiany klimatyczne, wyczerpywanie się źródeł naturalnych w tym
kwestie naftowe, dystans rozwojowy między krajami wysoko rozwiniętymi i krajami na drodze rozwoju, bezpieczeństwo Ŝywnościowe, straty drastyczne w bioróŜnorodności, wzrost populacji światowej, katastrofy przyrodnicze i przemysłowe, skłaniają wszystkich ludzi, a zwłaszcza rządzących do podjęcia róŜnorodnych
działań natychmiastowych. Członkowie Klubu Rzymskiego takŜe podkreślali, Ŝe
naleŜy zadbać o zrównowaŜony rozwój wszystkich dziedzin Ŝycia i ludzkiej działalności. W definicji Konferencji Sztokholmskiej stawiano akcent na zaspakajanie
wszystkich potrzeb ludzkich, ochronę zdrowia, rozwoju ekonomicznego bez za11
12
http//:fr.wikipedia.org/wiki/D%C3%A9veloppement_durable
http//:fr.wikipedia.org/wiki/D%C3%A9veloppement_durable
189
groŜeń dla przyszłych pokoleń. Definicja ta z niewielkimi zmianami przetrwała do
chwili obecnej, choć podejście do zakresu i obszaru badań jest wciąŜ dyskutowane.
Obecnie rozwój zrównowaŜony, określany równieŜ pojęciem rozwoju trwałego
lub ekorozwoju, to „proces długotrwałego, permanentnego i samopodtrzymującego się wzrostu gospodarczego, dokonującego się z uwzględnieniem ochrony środowiska, powodowany dbałością o sprawiedliwość międzygeneracyjną”13. Definicja ekorozwoju zawarta w Wielkiej Encyklopedii PWN, zgodna jest z interpretacją
zrównowaŜonego rozwoju w ujęciu konferencji sztokholmskiej, zawiera bowiem
istotny element naleŜący do kategorii sprawiedliwości międzygeneracyjnej, którą
naleŜy rozumieć jako zachowanie dla przyszłych pokoleń odpowiedniej jakości
środowiska, w tym jego zasobów i uŜytków pozaekonomicznych, zachowanie dla
potrzeb przyszłego wzrostu gospodarczego podstawowych surowców, zwłaszcza
nośników energii, respektowanie wymagań ochrony środowiska w kaŜdej dziedzinie działalności społeczno-ekonomicznej.
3. Francuskie regulacje prawne w zakresie realizacji strategii zrównowaŜonego rozwoju
Wśród wielu innych istotnym dokumentem prawnym dotyczących środowiska
we Francji, który zawiera najistotniejsze treści dotyczące zrównowaŜonego rozwoju jest Konstytucja V Republiki Francuskiej. W Preambule14 Konstytucji V Republiki znajduje się odniesienie do praw i obowiązków człowieka i obywatela Francji względem środowiska. Oprócz wymownej treści w tej kwestii zawartej w Preambule, waŜnym aktem prawnym jest La Charte de l`Environnement de 200415
włączona w treść Konstytucji (zgodnie z art. 2 prawa Konstytucyjnego Nr 2005205 z dnia 1 marca 2005 roku)16. ZłoŜona jest z Wprowadzenia i 10 artykułów.
W obszernym Wprowadzeniu ustawodawca definiuje cele opracowania niniejszego dokumentu, gdzie podkreśla, iŜ lud francuski świadomy jest, Ŝe:
a) zasoby naturalne i równowaga ekologiczna warunkują rozwój ludzkości,
b) przyszłość ludzkości jest nierozerwalnie związana z jej środowiskiem naturalnym,
c) środowisko jest dziedzictwem wspólnym istnień ludzkich,
d) działanie człowieka ma coraz większy wpływ na warunki Ŝycia i na jego
ewolucję,
e) róŜnorodność biologiczna, rozwój osobowy i postęp społeczeństw ludzkich są naruszone przez niektóre style konsumpcyjne lub produkcyjne
i przez eksploatację ekscesywną zasobów naturalnych,
J. Wojnowski (red.), Wielka Encyklopedia PWN, T. 8, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2002, s. 124.
14
Constitution de la Ve République, décembre 2009, s. 6 http://www.senat.fr/connaitre/constitution.pdf
15
La Chartre de L`Environnement de 2004 w szerszym znaczeniu określana jest jako francuska
Karta praw i obowiązków obywatela względem środowiska z 2004 roku.
16
Constitution …, s. 38–39.
13
190
f) ochrona środowiska i badania w tym zakresie winny być otoczone troskliwą uwagą, tak jak inne fundamentalne sprawy narodowe,
g) działania w ramach rozwoju zrównowaŜonego, wybory strategii działań
odpowiadających potrzebom ludzkim doby obecnej nie mogą naraŜać
zdolności rozwojowych przyszłych generacji17.
W art.1 Karty stwierdza się, iŜ kaŜdy obywatel ma prawo Ŝyć w takim środowisku, w którym respektowane są korzystne warunki dla jego zdrowia. Wszystkie
polityki publiczne, zgodnie z art. 6 Karty, winny być ukierunkowane na promocję
zrównowaŜonego rozwoju przy realizacji zadań rozwoju ekonomicznego, socjalnego, ekologicznego. KaŜdy obywatel ma prawo dostępu do pełnych informacji
dotyczących zakresu działań władz lokalnych w tym zakresie i uczestnictwa (art.
7) w podejmowaniu decyzji politycznych w kwestiach środowiska. Ma takŜe prawo do edukacji i specyficznej formacji oraz instruktaŜu w kwestiach wdraŜania
w Ŝycie, a takŜe ochrony w ramach (art.8) praw i obowiązków wymienionych
w Karcie. Karta zawiera równieŜ obowiązki obywatela względem środowiska.
Art. 2 podkreśla, Ŝe kaŜda osoba ma obowiązek brania udziału w zapobieganiu
niszczenia środowiska i w ulepszaniu środowiska, a art. 4 i 5 podkreśla konieczność likwidacji szkód wyrządzonych przez obywatela i konsekwencje prawne
wynikające z przekroczeń w tym zakresie. Francuska Karta praw i obowiązków
obywatela względem środowiska z 2004 roku zgodnie z art.10 inspiruje i wzywa
wszystkie kraje Europy i świata do działań w tym zakresie18. Treść dokumentu
zgodna jest z ogólnoświatowymi tendencjami i nowym paradygmatem rozwoju,
w którym „podkreśla się znaczenie jakości Ŝycia, zharmonizowanego rozwoju
społecznego i gospodarczego oraz ochronę środowiska i jego zasobów”19.
4. Realizacja koncepcji zrównowaŜonego rozwoju na poziomie regionu Nord
Pas de Calais
Prezentacja regionu
Region Nord Pas de Calais połoŜony jest w północnej części Francji, przy granicy z Belgią na obszarze 12 414 km kw. Zamieszkiwany jest przez ponad 4 mln
mieszkańców, a gęstość zaludnienia wynosi około 330 osób na km kw., zatem
trzykrotnie więcej niŜ w kraju, (111 osób na km kw.). Blisko 40% stanowią ludzie
młodzi, nie przekraczający wiekiem 25 lat. Około 95% mieszkańców Ŝyje w mieście, pozostali na obszarach wiejskich. ZłoŜony jest z dwu departamentów: Nord
i Pas de Calais, 13 okręgów, 156 kantonów, 1546 gmin. Zajmuje trzecią pozycję
w kraju pod względem rozwoju przemysłowego, a czwartą pod względem potencjału ekonomicznego. Dynamicznie rozwija się przemysł cięŜki, w którym pracuje
Por. Constitution .., s. 39.
Ibidem, s. 40.
19
T. Pakulska, M. Poniatowska – Jaksch, Rozwój zrównowaŜony – „szeroka i wąska” interpretacja, stan
wiedzy http://www.sgh.waw.pl/kge/BADANIA_NAUKOWE/rozwój%20zrownowazony-strona%20
www1.pdf
17
18
191
ponad 35% ogółu zatrudnionych. PręŜnie funkcjonuje przemysł elektromaszynowy, przemysł zaawansowanych technologii, hutnictwa Ŝelaza. Jest to region
o bogatej sieci dróg naziemnych i wodnych. Posiada bardzo dobrze rozwiniętą
infrastrukturę drogową: 550 km autostrad, 1127 km linii kolejowych, 700 km dróg
wodnych20 oraz jedyny w swym rodzaju Eurotunel.
Jest to region poprzemysłowy, w którym do lat 90. funkcjonowały pręŜnie kopalnie węgla kamiennego. Zamknięte z powodu niskiej rentowności i licznych
wypadków, stały się obiektami do przekształceń i rewitalizacji terenów zdegradowanych. Zlikwidowano liczne hałdy i nasypy, zrekultywowano tereny, zalesiono
nieuŜytki, pobudowano parki, dzięki czemu region wpisał się na światową Listę
Dziedzictwa Kulturowego UNESCO w kategorii „Zmieniony Krajobraz Kulturowy”. Były to procesy kosztochłonne i pracochłonne, lecz dzięki znakomitej strategii zarządzania przeprowadzone sprawnie i skutecznie.
ZrównowaŜony rozwój regionu Nord Pas de Calais
Choć Francja wniosła duŜy wkład w rozwój tej dyscypliny naukowej, uczestniczyła w całym procesie ewolucyjnym tworzenia koncepcji zrównowaŜonego rozwoju określanej jako le développement durable, i przyjęła definicję pojęć zgodną
z kryteriami Sztokholmskimi, to jednak decydujące znaczenie dla kraju i regionów
w strategii działań praktycznych miał szczyt ONZ w Rio de Janeiro w 1992 roku
i priorytety określone w Agendzie 21 podpisanej i przyjętej przez 178 państw.
Zaproponowano wówczas opracowanie lokalnych Agend 21, których reŜyserami
były społeczności lokalne. W Narodowej Strategii ZrównowaŜonego Rozwoju
przyjętej przez rząd Raffarina w czerwcu 2003 roku na lata 2003 – 2008 proponowano opracowanie 500 lokalnych Agend 21 przed rokiem 2008, zgodnych z dyrektywami z Rio de Janeiro. By ujednolicić zasady postępowania we wszystkich
regionach Ministerstwo Ekologii i ZrównowaŜonego Rozwoju wypracowało takŜe
wspólną metodologię działań partnerskich w tym zakresie prezentując je w dokumencie zatytułowanym Cadre de reference nationale pour les projets territoriaux
de développement durable et les Agendas 21 locaux „Narodowe ramy odniesienia
dla projektów terytorialnych zrównowaŜonego rozwoju i lokalnych Agend 21”.
Obecnie we Francji realizowane są działania w ramach 560 lokalnych Agend
21, a w regionie Nord Pas de Calais 5521.
Region Nord Pas de Calais opracował swą własną Agendę 21 wkrótce po zakończeniu szczytu Ziemi w Rio de Janeiro. Był pierwszym regionem we Francji,
który opracował i przystąpił do wdraŜania Agendy 21. I choć upłynęło juŜ dwadzieścia lat, priorytety wyselekcjonowane wówczas są aktualne i w chwili obec-
Por. J. Sztaba, Gospodarowanie zasobami regionu na przykładzie Nord Pas de Calais [w:]
A. Szplit (red.), „Gospodarowanie zasobami w regionie w warunkach zagroŜenia”, Miscellanea
Oeconomicae Nr 2 /2010, WZiA UJK, Kielce 2010, s.179.
21
J.-L. Van Gheluwe (red.), Le développement durable en Nord Pas de Calais, INSEE Nord Pas de
Calais, Lille 2009, s. 154.
20
192
nej. Modyfikowane zaleŜnie od wyzwań czasowych stały się podstawową osią
rozwoju regionu.
Opracowując listę priorytetów w początkach lat dziewięćdziesiątych uwzględniono następujące zadania:
− dokonanie dokładnej oceny stanu faktycznego w regionie z uwzględnieniem wszystkich dziedzin Ŝycia (w charakterze analizy SWOT),
− zdefiniowanie listy priorytetów działań,
− opracowanie planu czynności i terminarza realizacji zadań,
− zaangaŜowanie wszystkich niezbędnych instytucji do realizacji zadań,
− zbudowanie odpowiedniej sieci dróg, jako podstawowego czynnika przyszłych sukcesów,
− udoskonalenie technik jakości i spójności z prawem w kaŜdym działaniu,
− powołanie uczelni wyŜszej Uniwersytetu ZrównowaŜonego Rozwoju, Inkubatorów Przedsiębiorczości, Centrów Doradczych do słuŜby na rzecz regionu (eksperymenty B+R, doradztwo),
− wprowadzenie kontroli działań urbanistycznych w regionie,
− zaangaŜowanie wszystkich aktorów lokalnych do pracy na rzecz regionu22.
Realizację zadań rozpoczęto juŜ w latach dziewięćdziesiątych pod kierunkiem
Marie Christine Blandin w zakresie wyznaczonych wówczas priorytetów, jednak
dopiero po ogłoszeniu Strategii Lizbońskiej w 2000 roku i wprowadzeniu niezbędnych regulacji prawnych dotyczących finansowania projektów nastąpiła intensyfikacja działań. Dynamika działań była moŜliwa dzięki opracowaniu Programu Zagospodarowania Przestrzennego i Rozwoju Terytorium SRADT, wytyczeniu ŚcieŜek ZrównowaŜonego Rozwoju, wytyczeniu 6 biegunów działań długofalowych: I-TRANS, UP-TEX, EPA, PICOM, NSL, MAUD. Utworzono portale
internetowe dla pobudzenia aktywności zawodowej i przedsiębiorczości, zawierające hasła: jecree – „ja tworzę”, jereprends – „ja podejmuję ponownie” (działalność gospodarczą) i demainjecree – „jutro ja tworzę”, przeznaczone odpowiednio
dla osób podejmujących działalność gospodarczą, przekształcających swą firmę
i dla młodzieŜy kończącej studia, stojącej przed wyborem swej ścieŜki zawodowej. Między innymi dzięki takim rozwiązaniom stała się moŜliwa realizacja działań w ramach jednego z haseł zawartych w Strategii Innowacyjności z 2009 roku:
15.000 entreprises pour une année23/ 15 000 przedsiębiorstw rocznie. Istotny portal z treścią jinnove – ja „wprowadzam innowację”, miał znaczenie nie tylko dla
działalności indywidualnej mieszkańców, lecz dla działań regionalnych, bowiem
pomysły innowacyjne dotyczące modernizacji w licznych sektorach gospodarczych były badane i wdraŜane w Ŝycie.
22
23
J. Sztaba, Gospodarowanie zasobami..., op.cit., s. 181.
Ibidem, s. 182.
193
Obecnie region realizuje nadal zadania wytyczone w ramach Contrat de Projets: Etat – Région Nord Pas de Calais: 2007-201324. Realizuje jednocześnie zadania zawarte w Stratégie Régionale d`Innovation: Nord Pas de Calais z 2009
roku, zawierające 11 biegunów konkurencyjności regionalnej, określanych jako
Domaines d`Activités Stratégiques. Działania innowacyjne testowane są zgodnie
z francuskimi kryteriami i europejskimi normami prawnymi zrównowaŜonego
rozwoju. Oprócz omówionej powyŜej La Charte de l`Environnement de 2004 obowiązują zasady szeroko pojętej Grenelle Environnement.
Przyszłość regionu
Region Nord Pas de Calais, osiągający liczne sukcesy w ramach podstawowych dziedzin gospodarczych, plasujący się na czołowych pozycjach na listach
rankingowych konkurencyjności dąŜy do doskonałości w ujęciu zrównowaŜonego
rozwoju zwłaszcza w tych dziedzinach, w których wyniki badań oszacowane Metodą Pragera w 2008 roku nie były satysfakcjonujące. NaleŜały do nich: wysoki
poziom bezrobocia i wskaźnik innowacyjności. W reakcji na te badania podjęto
liczne działania edukacyjne, by aktywizować bezrobotnych, a takŜe powiększono
fundusze na B+R. Wprowadzono udoskonalenia w ramach sektora turystycznego
między innymi przez public relations zmieniające image regionu. Obecnie odnotowuje się zintensyfikowany napływ inwestorów i wzrost BIZ, a takŜe powstające
nowe miejsca pracy. Zwiększenie funduszy na B+R owocuje sukcesem na rzecz
regionu.
Realizacja zadań prorozwojowych odbywa się z uwaŜnie analizowaną nową
SNDD Stratégie Nationale de Développement Durable 2010-2013 Vers une économie verte et équitable, przyjętą 27 lipca 2010 roku, w reakcji na radykalne zalecenia Grenelle I i Grenelle II, która udoskonala procesy w zakresie zrównowaŜonego rozwoju. Główne jej priorytety określone są takŜe w 45 Indicateurs de Développement Durable. Celami priorytetowymi w rozwoju zrównowaŜonym są działania interdyscyplinarne wokół trzech osi: ekonomicznej, socjalnej i środowiskowej. Skuteczność tych działań oszacowana zgodnie z narodowymi modelami pomiaru dla regionu Nord Pas de Calais zobrazowana jest w obszernych raportach
zawierających precyzyjne dane liczbowe dotyczące kaŜdej kwestii. Jednym z podstawowych jest Profit environnemental du Nord Pas de Calais, dwutomowe dzieło
opracowane przez Direction Régionale de l`Environnement.
Podsumowanie
Liczne sukcesy regionu uzaleŜnione są nie tylko od jego połoŜenia geograficznego, co umoŜliwia dynamikę zmian gospodarczych, rozwój w zakresie turystyki,
wzrost potencjału ekonomicznego, ale takŜe od działań innowacyjnych dających
24
Kontrakt Projektów: Państwo-Region NPdC, to podstawowy dokument, umowa dla regionu,
przyjęta w dniu 11 kwietnia 2007 roku i podpisana przez przewodniczącego CR Daniela Percheron
oraz byłego Prefekta Daniela Canepa.
194
większą szansę pozyskiwania kapitału inwestycyjnego, niezbędnego do tworzenia
nowych miejsc pracy dla mieszkańców regionu. Liczy się takŜe kapitał ludzki
i społeczny, wiedza i trafność decyzji w zarządzaniu regionem. Liczy się trafność
w podejmowaniu decyzji przez menedŜerów regionalnych, osoby zarządzające
regionem. Liderzy regionalni słusznie liczą na aktorów społecznych. Są nimi:
przewodniczący Conseil Régional Daniel Percheron, prof. historii i geografii
z bogatym doświadczeniem w pełnieniu funkcji państwowych i Prefekt Jean Michel Berard, poprzez struktury SGAR i DIACT czuwający nad spójnością działań
regionalnych w zgodności z prawem francuskim i unijnym, a takŜe nad pozyskiwaniem środków finansowych krajowych i wspólnotowych na rzecz regionu, na
rzecz potrzeb generacji obecnej. Skutecznie angaŜują mieszkańców do realizacji
zadań na rzecz regionu dzięki czemu wszyscy czują się odpowiedzialni za jego
obecne sukcesy rozwojowe i za potrzeby przyszłych pokoleń, o które naleŜy walczyć w imię zasad zrównowaŜonego rozwoju.
Bibliografia:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Cau E. Comment préserver la biodiversité du Nord Pas de Calais, CR, Lille 2011
Constitution de la Ve République, décembre 2009.
http://encyklopedia.pwn.pl/hasło.php.id=3970781
http://fr.wikipedia.org/wiki/D%C3%A9veloppement_durable
http://www.developpement-durable.gouv.fr/Strategie-nationale-de,17803.html
Lejeune C., Sans nature pas de futur, “Dirigeant”, Nr 91, octobre 2010.
Pakulska T., Poniatowska – Jaksch M., Rozwój zrównowaŜony – „szeroka i wąska”
interpretacja, stan wiedzy <http://www.sgh.waw.pl/kge/BADANIANAUKOWE/rozwoj%20zrownowazony-strona%20www_1.pdf>
8. Stratégie Nationale de Développement Durable 2010-2013. Vers une économie verte
et équitable, CIDD, Paris 2010.
9. Sztaba J., Gospodarowanie zasobami regionu na przykładzie Nord Pas de Calais [w:]
A. Szplit (red.), Gospodarowanie zasobami w regionie w warunkach zagroŜenia, Miscellamea Oeconomicae Nr 2/2010, WZiA UJK, Kielce 2010.
10. Van Gheluve (red.), Le développement durable en Nord Pas de Calais, INSEE, Nord
Pas de Calais, Lille 2009.
11. Wojnowski J. (red), Wielka encyklopedia PWN, T 8, PWN, Warszawa 2002.
Abstrakt
Nord Pas de Calais, to region znajdujący się w północnej części Francji, na
granicy z Belgią. Jest to region innowacyjny, konkurencyjny, dynamicznie rozwijający się. Strategie rozwoju spójne są z zasadami koncepcji tzw. zrównowaŜonego rozwoju, rozwoju w którym działanie człowieka nie wpływa negatywnie na
środowisko.
195
The Essence of the Sustainable Development Following the Example of Nord
Pas de Calais
Nord Pas de Calais is a region situated in north France alongside the Belgian
border. It`s a dynamically growing area full of innovation and competition.
Strategies of growth in this region are implemented according to the concept of
sustainable development in which one’s activities do not have a disastrous effect
on their environment.
PhD Jadwiga Sztaba, assistant professor, Jan Kochanowski University in Kielce.
196