Pracownik ochrony fizycznej(*)

Transkrypt

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego
2 I
Materiały do realizacji kursu
Materiały współfinansowane ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
(Program Operacyjny Kapitał Ludzki,
Priorytet VII – Promocja integracji społecznej,
Działanie 7.4. Niepełnosprawni na rynku pracy).
PUBLIKACJA DYSTRYBUOWANA BEZPŁATNIE
Redakcja:
Katarzyna Schatt
Recenzja i konsultacja merytoryczna:
dr Katarzyna Skierska-Pięta
Korekta:
Anna Strożek
Skład:
Joanna Skrońska
Projekt okładki:
Joanna Skrońska
Wydawca:
Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. – sp. k.
ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 17
90–248 Łódź
tel. 42 633 17 19
www.inse.org.pl
Łódź 2013
ISBN 978-83-7834-228-1
Druk:
PIKTOR Szlaski i Sobczak Spółka Jawna
ul. Tomaszowska 27
93–231 Łódź
www.piktor.pl
Pracownik ochrony fizycznej
Wstęp .............................................................................................................. 5
1. Charakterystyka zawodu: pracownik ochrony fizycznej ....................... 7
1.1. Warunki niezbędne do wykonywania zawodu .............................. 10
1.2. Charakterystyczne aspekty pracy w zawodzie pracownika
ochrony ..................................................................................................... 18
1.3. Sprawdzenie wiedzy z rozdziału ..................................................... 19
2. Przepisy prawne oraz zasady etyczne normujące działalność
pracownika ochrony fizycznej ................................................................... 21
2.1. Obowiązki pracownika ochrony fizycznej w świetle prawa
karnego, cywilnego oraz prawa pracy ................................................... 21
2.2. Przepisy BHP i PPOŻ. w pracy pracownika ochrony fizycznej ... 27
2.3. Zagadnienia etyczne w pracy pracownika ochrony fizycznej...... 31
2.4. Sprawdzenie wiedzy z rozdziału .....................................................34
3. Ochrona osób i mienia............................................................................35
3.1. Ochrona osób ....................................................................................35
3.2. Ochrona mienia............................................................................... 60
4. Broń i środki przymusu bezpośredniego wykorzystywane w pracy
pracownika ochrony fizycznej ................................................................... 81
4.1. Rodzaje broni stosowanej w pracy pracownika ochrony
fizycznej ................................................................................................... 86
4.2. Wytyczne dotyczące bezpiecznego używania broni palnej......... 88
4.3. Okoliczności zezwalające na użycie broni przez pracownika
ochrony fizycznej ..................................................................................... 91
I 3
4 I
4.4. Wyszczególnienie oraz opis zastosowania środków przymusu
bezpośredniego ....................................................................................... 94
5. Dozwolona samoobrona podczas wykonywania zadań pracownika
ochrony fizycznej ........................................................................................ 99
5.1. Sprawdzenie wiedzy z rozdziału....................................................102
6. Kooperacja pracowników ochrony fizycznej z przedstawicielami
innych jednostek ochronnych..................................................................103
6.1. Współpraca pracowników ochrony ze służbami państwowymi
(straż pożarna, straż miejska, policja).................................................104
6.2. Określanie zasad współpracy między pracownikami ochrony
a służbami ..............................................................................................106
6.3. Sprawdzenie wiedzy z rozdziału ...................................................109
Zakończenie ................................................................................................ 111
Bibliografia................................................................................................. 113
Spis tabel .....................................................................................................117
Materiały, które mają Państwo przed sobą, powstały w celu merytorycznego wsparcia dla uczestników kursu Pracownik ochrony fizycznej, który odbywa się w ramach projektu: „niePEŁNOSPRAWNI SPOŁECZNIE i ZAWODOWO – wsparcie niepełnosprawnych
w wieku 18–27 lat na śląskim rynku pracy”. Projekt współfinansowany jest przez Europejski Fundusz Społeczny (Priorytet VII –
Promocja integracji społecznej, Działanie 7.4. Niepełnosprawni na
rynku pracy) i realizowany przez Katolickie Centrum Edukacji
Młodzieży KANA. W publikacji poruszone zostały prawne, formalne i społeczne aspekty zagadnienia.
W skład publikacji wchodzi sześć części. Pierwsza z nich porusza ogólne zagadnienia: charakteryzuje zawód pracownika
ochrony, a także określa zakres jego obowiązków i wskazuje aspekty pracy. Część druga to informacje na temat działań pracownika
ochrony z prawnego i etycznego punktu widzenia. Te dwa rozdziały
skupiają się na zapisach prawa cywilnego i karnego oraz na prawie
kodeksu pracy, dotyczących zawodu pracownika ochrony.
W części trzeciej znajdują się informacje na temat ochrony
osób i mienia – czyli główne zagadnienie w ramach omawianego
6 I
tematu. Rozdział ten opisuje także możliwe zagrożenia oraz ewentualne i dopuszczalne do podjęcia kroki mające na celu uniknięcie
lub zminimalizowanie ryzyka wystąpienia sytuacji niebezpiecznej.
Część ta opisuje również procedury udzielania pierwszej pomocy
osobom poszkodowanym.
Rozdział czwarty i piąty opisują sytuacje użycia broni, środków przymusu bezpośredniego oraz aspekt samoobrony podczas
wykonywania czynności służbowych. Wiele uwagi poświęcono opisowi sytuacji, w których powyższe czynności są dozwolone, oraz
tych, w których pracownik ochrony nie może zastosować takiego
działania.
Rozdział szósty odnosi się do tematu współpracy pracowników ochrony fizycznej z przedstawicielami innych służb, takich jak
policja czy straż pożarna.
Dodatkowo w celu kompleksowego wykorzystania możliwości, jakie daje niniejsza publikacja, po każdym rozdziale zamieszczono pytania mające na celu sprawdzenie wiedzy zdobytej przez
czytelników. Pytania te dodane są w celu utrwalenia wiedzy przez
uczestników kursu, a wynik nie jest wiążący w sensie formalnym –
ma na celu jedynie poinformowanie o stopniu przyswojenia materiału zawartego w danych rozdziałach.
Na końcu materiałów zaprezentowano strony internetowe
oraz serwisy branżowe, których treść może okazać się przydatna
zarówno w trakcie szkolenia, jak i w późniejszej pracy zawodowej.
Mamy nadzieję, że niniejsze materiały do realizacji kursu
pracownik ochrony fizycznej okażą się przydatne i zostaną wykorzystane nie tylko w czasie zajęć, ale także już po ich zakończeniu.
Ochrona fizyczna jest jednym z najczęściej spotykanych elementów
wchodzących w skład systemów zabezpieczeń. Z pracownikami
ochrony fizycznej możemy spotkać się w wielu sytuacjach, takich
jak wizyta w sklepie, banku czy w innej instytucji wymagającej zapewnienia bezpieczeństwa przez pracowników ochrony. Ochrona
może mieć różny charakter. Możemy wyróżnić ochronę stałą, doraźną lub polegającą na konwojowaniu towarów bądź osób. W polskim prawodawstwie wyróżnia się licencjonowanych pracowników
ochrony I i II stopnia. W publikacji zostaną poruszone zagadnienia
dotyczące jedynie kwalifikacji i zakresu obowiązków dla pracowników ochrony fizycznej I stopnia.
Pracownik ochrony fizycznej to jeden z zawodów deficytowych na rynku pracy w województwie śląskim. Oznacza to, że
wśród pracodawców w regionie panuje duże zapotrzebowanie na
pracowników legitymujących się wykształceniem i doświadczeniem
właśnie w tej profesji. Dlatego też zdobywanie wiedzy i umiejętności umożliwiających uzyskanie kwalifikacji pracownika ochrony
fizycznej może być przepustką do znalezienia zatrudnienia na ślą-
8 I
skim rynku pracy. Szczegółowa analiza ogłoszeń o pracy wskazuje,
że najbardziej pożądanymi pracownikami są osoby posiadające
orzeczenie o niepełnosprawności. Warto więc dokładnie zapoznać
się z kolejnymi rozdziałami materiałów.
Treść Ustawy o ochronie osób i mienia z 22 sierpnia 1997
roku określa pracownika ochrony jako osobę posiadającą licencję
pracownika ochrony fizycznej lub licencję pracownika zabezpieczenia technicznego i wykonującą zadania ochrony w ramach
wewnętrznej służby ochrony albo na rzecz przedsiębiorcy, który
uzyskał koncesję na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia, lub osobę wykonującą zadania ochrony w zakresie niewymagającym licencji1.
1 Art.
2 ust. 6 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. – o ochronie osób i mienia
(Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221).
Osoba, która jest przeszkolona w zakresie ochrony fizycznej,
posiada niżej przedstawione kwalifikacje:
Schemat 1. Kwalifikacje pracownika ochrony fizycznej
kwalifikacje w zakresie ochrony osób
kwalifikacje w zakresie ochrony mienia
kwalifikacje w zakresie ochrony konwoju
kwalifikacje w zakresie monitorowania powierzonego obiektu
kwalifikacje w zakresie udzielania pierwszej pomocy
Źródło: opracowanie własne.
W tym miejscu należy również zaznaczyć, że w przypadku
osób z niepełnosprawnością wykonujących zawód związany z pilnowaniem nie mają zastosowania szczególne uprawnienia pracownicze przysługujące osobom posiadającym odpowiednie orzeczenie.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz.U.
z 1997 r. Nr 123 , poz. 776 z późn. Zm.) wyraźnie wskazuje, że pra-
I 9
10 I
cownik zatrudniony przy pilnowaniu może pracować zarówno
w godzinach ponadwymiarowych, jak również w porze nocnej. Znaczenie tej informacji jest istotne w kontekście powszechnego przekonania, że osoby z niepełnosprawnością nie pracują w nocy, co
w przypadku osoby pilnującej wydaje się niewyobrażalne.
Pracownikom niepełnosprawnym przysługują jednak pozostałe
przywileje wymienione we wspomnianej ustawie. Należą do nich2:
1. dodatkowa przerwa w pracy,
2. możliwość skrócenia czasu pracy o godzinę,
3. dodatkowy urlop wypoczynkowy,
4. w pełni płatne zwolnienie od pracy.
Pracownik powinien pamiętać o tych przywilejach, ponieważ
przysługują mu one zawsze, o ile zawarł z pracodawcą umowę
o pracę.
Do wykonywania pracy pracownika ochrony fizycznej niezbędny
jest zestaw cech, które będą atutem wspomagającym i ułatwiającym
spełnianie obowiązków. Opisywany zawód związany jest z dużą odpowiedzialnością spoczywającą na pracowniku, który dodatkowo
działa pod silną, niejednokrotnie długotrwałą, presją. Dlatego też
osoba, która chce związać swoją karierę zawodową z branżą ochrony fizycznej, powinna cechować się dużą odpornością na stres oraz
cierpliwością i stabilnością emocjonalną. Niezbędne jest również
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 1997 r. Nr 123 , Poz. 776 z późn. zm)
2
opanowanie połączone z umiejętnością logicznego myślenia, pomagające poradzić sobie w nagłych sytuacjach.
Oprócz odpowiednich cech charakteru czy uwarunkowań
psychofizycznych istnieją również inne czynniki decydujące o możliwości podjęcia zatrudnienia w charakterze pracownika ochrony.
Jednymi z tych dodatkowych aspektów są czynniki formalne.
W poniższej tabeli opisane zostały warunki, jakie musi spełniać osoba, która chce zostać pracownikiem ochrony I stopnia.
Tabela 1. Wymagania stawiane kandydatom na pracownika ochrony I stopnia
Warunki wymagane od kandydata na pracownika ochrony I stopnia
1.
Obywatelstwo polskie albo obywatelstwo innego kraju Unii Europejskiej lub państwa należącego do Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu
2.
Skończone 21 lat
3.
Minimum podstawowe wykształcenie
4.
Uregulowany stosunek do służby wojskowej
5.
Nieposiadanie prawomocnego wyroku za umyślne przestępstwo
6.
Pełna zdolność do czynności prawnych, która jest poparta osobistym oświadczeniem
kandydata
7.
Idealna opinia, potwierdzona dokumentami od lokalnej komendy policji
8.
Orzeczenie lekarskie zaświadczające o dobrej kondycji fizycznej i psychicznej, umożliwiającej wykonywanie zadań zawodowych
I 11
12 I
9.
Specjalistyczne wykształcenie w zawodzie pracownika ochrony fizycznej, potwierdzone
odpowiednimi dokumentami, takimi jak np.: świadectwo ukończenia kursów lub szkoleń,
dyplom potwierdzający ukończenie szkoły
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Jakie są wymagania kwalifikacyjne pracowników
ochrony, www.ochronawpolsce.pl/porada,p,3.html [data dostępu: 19.07.2013].
Wymienione powyżej warunki mają bardzo konkretny i jednoznaczny charakter. Wynika to głównie ze specyfiki zawodu pracownika ochrony fizycznej, który wymaga od osób go wykonujących
odpowiedzialności i należytego podejścia do swoich obowiązków.
Przejdziemy teraz do omówienia najważniejszych dokumentów i działań administracyjnych, które umożliwiają kandydatowi na
pracownika ochrony fizycznej uzyskanie odpowiednich uprawnień
do wykonywania zawodu.
Tabela 2. Dokumenty, które powinien posiadać kandydat w celu rozpoczęcia procesu zdobywania uprawnień
Dokumenty wymagane do rozpoczęcia procesu zdobywania uprawnień
1.
Wniosek o wydanie licencji pracownika ochrony I stopnia (wniosek kieruje się do komendanta wojewódzkiego policji)
2.
Ksero dowodu osobistego (ważne jest, aby widoczne na nim były takie informacje jak imię
i nazwisko kandydata, miejsce i data urodzenia, numer PESEL oraz adres stałego zameldowania)
3.
Oświadczenie o zdolności do czynności prawnych z własnoręcznym podpisem kandydata
(podpis powinien zostać złożony w komendzie wojewódzkiej policji w obecności jednego
z jej pracowników)
4.
Potwierdzenie uregulowanego stosunku do służby wojskowej w postaci zaświadczenia
wydanego przez Wojskową Komendę Uzupełnień
5.
Orzeczenie lekarskie stwierdzające zdolność psychiczną i fizyczną do pracy w zawodzie
pracownika ochrony I stopnia
6.
Zdjęcia o wymiarach 35 x 25 mm w dwóch egzemplarzach
7.
Ksero dyplomu szkoły lub ukończenia kursu, które potwierdza wykształcenie zdobyte
w celu wykonywania zawodu pracownika ochrony I stopnia
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Jakie są wymagania kwalifikacyjne pracowników
ochrony, www.ochronawpolsce.pl/porada,p,3.html [data dostępu: 19.07.2013].
Podczas dostarczania dokumentacji do celów kwalifikacyjnych przedstawienie kserokopii nie jest wystarczające. W celu potwierdzenia zgodności kopii z oryginałami należy przedstawić oryginalne wersje wyżej wymienionych dokumentów.
Należy także zwrócić uwagę na kilka istotnych szczegółów,
które dotyczą wymienionych powyżej warunków i dokumentów
wymaganych od kandydata do zawodu pracownika ochrony I stopnia. Przede wszystkim podane ograniczenie wiekowe dotyczy wyłącznie minimalnego wieku, jaki powinna osiągnąć osoba chcąca
otrzymać licencję pracownika ochrony I stopnia. Oznacza to, że
rozpoczynając kurs lub naukę w szkole, nie trzeba mieć ukończonych 21 lat. Dodatkowo wymagane orzeczenie lekarskie może zostać przekazane dopiero na egzaminie zawodowym. Wcześniej nie
jest ono potrzebne kandydatowi. Podobnie jest z oświadczeniem
wydanym przez komendę wojewódzką policji, które należy przedstawić dopiero przed przystąpieniem do egzaminu zawodowego.
Po założeniu odpowiednich dokumentów i spełnieniu
wszystkich najważniejszych wymogów stawianych przed kandydatem do zawodu pracownika ochrony fizycznej I stopnia należy do-
I 13
14 I
konać opłaty za wydanie licencji zawodowej i w ten sposób zakończyć całość procesu administracyjnego.
Ta część publikacji będzie opisywała obowiązki spoczywające na
pracowniku ochrony fizycznej I stopnia. Przede wszystkim, tak jak
w każdej innej profesji, wymaga się rzetelnego i profesjonalnego
podejścia do wykonywanej pracy. W związku z tym konsekwencja,
uczciwość i dobra organizacja pracy to cechy, które powinny być podstawą do rozwijania dalszych umiejętności pracownika ochrony tak
pierwszego, jak i drugiego stopnia. Nie ulega również wątpliwości, że
pracownik powinien zaczynać pracę punktualnie, będąc do niej dobrze przygotowanym, a jakikolwiek przypadek opuszczenia powierzonego stanowiska pracy musi być zgłoszony do przełożonego.
Dodatkowo pracownik ochrony reprezentuje miejsce, w którym pracuje. Z tego powodu należy od niego oczekiwać, że będzie
odznaczał się wzorowym zachowaniem oraz nienagannym wyglądem, będzie uprzejmy i rzeczowy.
Warto także podkreślić zakres obowiązków, który jest wymagany w pracy w zawodzie pracownika ochrony I stopnia. Do
podstawowych zadań, jakie powinien wykonywać pracownik
ochrony fizycznej, należą:
1. ochranianie obiektu zleceniodawcy – to zadanie polega przede wszystkim na prowadzeniu patroli budynku i jego
otoczenia oraz zwracaniu uwagi na wszelkie niepokojące sygnały, które mogą stanowić zagrożenie bezpieczeństwa
ochranianego obiektu. Patrolowanie powinno przebiegać
zgodnie z wyznaczonymi trasami i może odbywać się kilkakrotnie w ciągu dnia pracy. Dzięki takiemu systemowi pracownik ochrony zapobiega wszelkim sytuacjom stanowiącym zagrożenie, np. kradzieżom lub zniszczeniu mienia zleceniodawcy3. Jeśli w trakcie patrolu dochodzi do wykrycia
niebezpieczeństwa, usterek, zniszczeń lub innych zagrożeń,
pracownik ochrony fizycznej ma obowiązek zamieszczenia
informacji na ten temat w stosownych dokumentach i raportach4;
2. punktualne otwieranie i zamykanie ochranianego
obiektu dla klientów – podczas gdy obiekt jest zamknięty podstawowym zadaniem jest ochrona, czy nikt niepożądany nie dokonuje próby dostania się na chroniony teren.
Pracownik ochrony fizycznej jest również odpowiedzialny za
kontrolę pracowników zewnętrznych wchodzących na teren
chronionego obiektu, takich jak dostawcy lub pomoc techniczna. Każda osoba nieuprawniona do przebywania na terenie obiektu powinna przedstawić odpowiednie dokumenty, które upoważniają ją do wejścia. Pracownik ochrony fizycznej jest zatem zobowiązany do wylegitymowania pracowników zewnętrznych i sprawdzenia stosownych dokumentów, np. pozwolenia na wejście na teren obiektu5;
3. zapewnianie bezpieczeństwa – kiedy budynek zostaje
udostępniony klientom lub innym użytkownikom (np. pracownikom), ochrona ma za zadanie interweniować w każdej
3Prawa
i obowiązki pracownika ochrony, www.gazetapodatnika.pl/artykuly/prawa
_i_obowiazki_pracownika_ochrony-a_6587.htm [data dostępu: 16.07.2013].
4Ibidem.
5Ibidem.
I 15
16 I
sytuacji, która może zagrażać zdrowiu lub życiu innych osób
lub może doprowadzić do zniszczenia czy uszkodzenia
sprzętu bądź mienia zleceniodawcy. Tego rodzaju sytuacje
mogą mieć związek z niepokojącym lub agresywnym zachowaniem klientów. Często interwencje dotyczą także osób
będących pod wpływem alkoholu lub innych substancji odurzających. Pracownik ochrony powinien zatem czuwać nad
tym, aby nie dopuścić do pojawienia się podobnych okoliczności i uniemożliwić niepowołanym osobom wejście na teren obiektu;
4. odpowiednie zachowanie – każdy pracownik ochrony
fizycznej jest także pracownikiem obiektu, w którym jest zatrudniony. Oznacza to, że musi on godnie reprezentować
swojego pracodawcę. W związku z tym powinien traktować
klientów z szacunkiem i odnosić się do nich w kulturalny
sposób. Ta zasada obowiązuje także w przypadku osób, które wywołują niepożądane sytuacje. Jeśli pracownik ochrony
musi interweniować, jego działania powinny być stanowcze,
ale jednocześnie spokojne i niepowodujące niepotrzebnych
konfliktów bądź agresji;
5. profesjonalizm i drobiazgowość – są to cechy, które
w znaczący sposób wpływają na jakość obowiązków wykonywanych przez pracownika ochrony. Zwracanie uwagi na
szczegóły zwykle przesądza o tym, czy dana osoba nadaje się
do zawodu, czy też nie powinna być zatrudniona jako pracownik ochrony fizycznej. Ważnym aspektem pełnionych
obowiązków zawodowych jest bowiem monitorowanie całej
przestrzeni obiektu, w tym zwracanie szczególnej uwagi na
przykład na pozostawione bez opieki torby lub paczki. Nie
można bowiem ze stuprocentową pewnością stwierdzić, że
nie są one bezpieczne;
6. udzielanie podstawowych informacji klientom –
wiele miejsc pracy pracownika ochrony fizycznej wymaga od
niego bezpośredniego kontaktu z klientami, między innymi
poprzez udzielanie informacji. Dlatego też osoba zatrudniona na stanowisku pracownika ochrony powinna posiadać odpowiednią wiedzę na temat chronionego obiektu,
np. tego, gdzie znajdują się poszczególne stanowiska
i działy;
7. udzielanie pierwszej pomocy osobom tego potrzebującym – w sytuacjach, których złożoność lub charakter wykracza poza kompetencje pracownika ochrony,
należy niezwłocznie skontaktować się z innymi odpowiednimi służbami, takimi jak pogotowie ratunkowe, policja czy straż pożarna;
8. organizacja i kontrola procesu ewakuacji – czasami dochodzi do sytuacji, w której pracownik ochrony jest
odpowiedzialny za ewakuację wszystkich osób znajdujących się na terenie ochranianego obiektu. Do takiej interwencji może dojść na przykład w przypadku pożaru. Zadaniem pracownika ochrony jest więc szybkie, skuteczne
i bezpieczne wyprowadzenie ludzi poza teren zagrożony
i wyznaczenie odpowiedniego miejsca, do którego mogą się
oni udać. Ponadto istotnym zadaniem pracownika ochrony
w takiej sytuacji jest zabezpieczenie obiektu do momentu
przybycia na miejsce odpowiednich służb. Jest to związane
I 17
18 I
z zapisami znajdującymi się w kodeksie pracy oraz Ustawie
o ochronie osób i mienia;
9. kontrola systemu alarmowego obiektu – zadaniem
pracownika ochrony jest także czuwanie nad sprawnym
działaniem sprzętu alarmowego zainstalowanego na terenie
chronionego obiektu. Istotne jest zatem sprawdzanie stanu
kamer i alarmów oraz szybkie reagowanie w przypadku zasygnalizowania niebezpieczeństwa przez odpowiedni sprzęt.
W czasie wykonywania swoich obowiązków pracownik ochrony fizycznej wielokrotnie spotyka się z sytuacjami, które z całą pewnością można uznać za stresujące i uciążliwe, a w niektórych przypadkach także za niebezpieczne.
Aspektem pracy pracownika ochrony, który można uznać za
jeden z najważniejszych, jeżeli nie najważniejszy, jest wzmożona
czujność. Od niej zależy bezpieczeństwo osób przebywających na
terenie ochranianego obiektu oraz mienia, które się w nim znajduje. Od wysokiego stopnia skupienia i szybkiego reagowania w sytuacjach kryzysowych uzależniona jest efektywność interwencji pracownika ochrony fizycznej. W dalszej części publikacji zostaną
szczegółowo opisane sytuacje, w których czujność i szybkość reakcji
jest kluczowa dla zapewnienia bezpieczeństwa innym i odpowiedniego wykonywania swoich obowiązków przez pracownika ochrony
fizycznej.
1. Jakie warunki formalne musi spełniać kandydat na pracownika
ochrony fizycznej I stopnia?
2. Jakie dokumenty należy złożyć, aby rozpocząć proces uzyskiwania uprawnień pracownika ochrony fizycznej I stopnia?
3. Co należy do obowiązków pracownika ochrony fizycznej
I stopnia?
4. Wymień najważniejsze aspekty pracy pracownika ochrony fizycznej I stopnia.
I 19
W rozdziale tym zawarty jest opis prawnych i etycznych aspektów
pracy w branży ochrony fizycznej. Aspekty te zostały przeanalizowane w świetle uregulowań kodeksu pracy, kodeksu karnego i kodeksu cywilnego. W rozdziale tym omówiona została również problematyka zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów
przeciwpożarowych.
Definicja pracownika ochrony fizycznej, tak jak było wspomniane
już wcześniej, została zawarta w Ustawie o ochronie osób i mienia
z 22 sierpnia 1997 roku. Status pracownika ochrony określony
w tym dokumencie jest szeroko stosowany w tym, jak i w innych
aktach polskiego prawodawstwa.
22 I
Jednym z najważniejszych dokumentów regulujących polskie prawo jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Zawarte
w niej zostały między innymi założenia uprawniające obywateli
Polski do ochrony (nie tylko mienia, ale także praw osobowych).
Szczegółowe omówienie poszczególnych zapisów znajduje się
w poniższej tabeli.
Tabela 3. Zapisy Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej dotyczące prawa obywateli do
ochrony
Zapisy Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej dotyczące prawa obywateli do ochrony
Numer artykułu
Treść artykułu
Art. 21, ust. 1
Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.
Art. 31, ust. 1
Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.
Art. 31, ust. 2
Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie
wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.
Art. 32, ust. 1
Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
Art.. 38
Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną
ochronę życia.
Art. 41, ust. 1
Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach
i w trybie określonych w ustawie.
Art. 47
Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci
i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.
Art. 64, ust. 1
Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.
Art. 64, ust. 2
Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają
równej dla wszystkich ochronie prawnej.
Źródło: Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483).
Kolejnym dokumentem, z którego przepisami powinien zapoznać się każdy kandydat na pracownika ochrony fizycznej, jest
Kodeks karny. Jego treść reguluje zakres wykroczeń oraz kary narzucane na osoby, które dopuszczają się naruszenia mienia bądź
nietykalności osobistej innych.
W rozdziale Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu znalazły się uregulowania dotyczące kar obowiązujących w polskim prawie za dokonanie przestępstwa związanego z pozbawieniem życia
innej osoby (także połączonego z gwałtem, wzięciem zakładników,
rozbojami i wykorzystaniem materiałów wybuchowych). Artykuł
148 w tym rozdziale mówi także o konsekwencjach, jakie spotykają
osoby, które pozbawią życia pracownika służb ochrony6.
Kolejny rozdział pod tytułem Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu publicznemu zawiera uregulowania dotyczące kar nakładanych na osoby zagrażające życiu i zdrowiu innych, poprzez
stworzenie sytuacji:
Ten i kolejne fragmenty na podstawie Ustawy z 6 czerwca 1997 roku – Kodeks
karny (Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553, z późn. zm.).
6
I 23
24 I
Pożaru
Zawalenia budynku,
zalania lub obsunięcia
ziemi, śniegu itp.
Eksplozji materiałów
wybuchowych
Rozprzestrzeniania
substancji szkodliwych
Gwałtownego
uwolnienienia energii
jądrowej lub
promieniowania
jonizującego
Uszkodzenia instalacji
użytku publicznego
Rozdział ten mówi także o karach związanych z kradzieżą
pojazdów (zarówno powietrznych, jak i wodnych) oraz przewożeniu
w nich środków stanowiących zagrożenie, takich jak broń lub inne
narzędzia niebezpieczne dla życia i zdrowia obywateli.
W rozdziałach Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności
cielesnej oraz Przestępstwa przeciwko mieniu Kodeksu karnego
znalazły się także regulacje związane bezpośrednio z obowiązkami
wykonywanymi przez pracownika ochrony fizycznej i mienia.
Szczegółowe omówienie poszczególnych zapisów znajduje się
w tabeli zamieszczonej na następnej stronie.
Tabela 4. Zapisy Kodeksu karnego dotyczące zasadności powołania służby ochrony
Zapisy Kodeksu karnego dotyczące zasadności powołania służby ochrony
Numer artykułu
Treść artykułu
Art. 278 § 1
Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze
pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Art. 279 § 1
Kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do
lat 10.
Art. 280 § 1
Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym
jej użyciem albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub
bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Art. 284 § 1
Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Art. 288 § 1
Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, podlega
karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Art. 289 § 1
Kto zabiera w celu krótkotrwałego użycia cudzy pojazd mechaniczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Źródło: Ustawa z 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny (Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553, z późn. zm.).
I 25
26 I
Zwrócenie uwagi na istotność ochrony fizycznej i mienia
w najważniejszych dokumentach prawnych w kraju potwierdza wysoki prestiż i wagę zawodu, jakim jest pracownik ochrony fizycznej.
Wysokie kary za zagrażanie życiu i zdrowiu obywateli pokazują, jak
ważne są interwencje osób, które tego rodzaju ryzyko eliminują lub
minimalizują.
Kolejnym dokumentem, w którym znalazły się uregulowania
związane z ochroną fizyczną, jest Kodeks cywilny. Treść artykułu 23
mówi, że dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie,
wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania,
twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska,
pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony
przewidzianej w innych przepisach 7 . Podkreślona została tutaj
kwestia związana z ochroną zdrowia, ale także życia obywateli. Ponadto istotna w świetle prawa cywilnego jest opieka nad dobrami
materialnymi i własnością intelektualną.
Pierwszy paragraf artykułu 23. mówi także o tym, że każdy
obywatel, którego dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest
ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może (…) także
żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła
czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności
ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej
formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może (…) rów-
Art. 23 ustawy z 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. Nr 16,
poz. 93, z późn. zm.).
7
nież żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny8.
Warto także wspomnieć o zapisach Kodeksu pracy dotyczących
ochrony mienia. Rozdział piąty mówi o tym, że pracownicy, którzy są
odpowiedzialni za własność swojego pracodawcy (zarówno w formie
pieniężnej, jak i przedmiotów czy sprzętów), muszą w razie uszkodzenia lub uszczerbku powierzonego im mienia całkowicie zrekompensować pracodawcy wywołaną szkodę 9 . Osoba zatrudniona zgodnie
z przepisami kodeksu pracy nie może również powodować żadnego
rodzaju niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia innych osób (pracowników, pracodawcy, klientów), które użytkują obiekt, w którym
ona pracuje.
Dodatkowo warto także zaznaczyć, że pracownik ochrony fizycznej jest odpowiedzialny za kontrolowanie pozostałych pracowników zatrudnionych na terenie chronionego obiektu. Oznacza to, że
czuwa on jednocześnie nad prawidłowym i uczciwym wykonywaniem
obowiązków przez innych.
Znajomość przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów
przeciwpożarowych jest ważnym elementem szkolenia pracownika
ochrony fizycznej. Dzięki biegłości w przepisach dotyczących tej materii pracownik może czuć się pewnie, zwłaszcza jeżeli weźmiemy pod
Art. 24, § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r.
Nr 16, poz. 93, z późn. zm.)
9 Art. 124 ustawy z 21 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (Dz.U. z 1974 r. Nr 24,
poz. 141, z późn. zm).
8
I 27
28 I
uwagę że przepisy te dotyczą zdrowia, a również życia jego oraz innych osób.
Każdy pracodawca ma obowiązek zapewnienia swoim pracownikom odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy,
które są określone w przepisach. Jest to zadanie, jakie spoczywa na
osobie zatrudniającej, bez względu na to, czy powierza ona te czynności specjalnym służbom ochrony10.
W artykule 207 Kodeksu pracy zostały wymienione najważniejsze obowiązki pracodawców, jakie powinny być przez nich spełnione, aby zapewnić pracownikom odpowiedni poziom ochrony
życia i zdrowia. Zaprezentowano je w tabeli poniżej.
Tabela 5. Działania będące obowiązkiem pracodawcy w zakresie ochrony życia i zdrowia
pracowników
Działania będące obowiązkiem pracodawcy
1. Organizacja pracy osób zatrudnionych
w taki sposób, aby nie stanowiła ona dla nich
zagrożenia
2. Wyeliminowanie wszelkich niebezpieczeństw i problemów, które mogą w istotny
sposób zagrażać pracownikom w miejscu
pracy, a także zadbanie o wysoki poziom
ochrony osób zatrudnionych.
3. Odpowiadanie na potrzeby pracowników
związane z ochroną zdrowia i życia oraz zagwarantowanie bezpieczeństwa i higieny pracy.
4. Modyfikowanie elementów ochrony
w zależności od zmian zachodzących
w miejscu pracy.
5. Promowanie w miejscu pracy rozwiązań, które
chronią życie i zdrowie pracowników oraz nastawienie polityki firmy na zapobieganie wszelkim
niebezpiecznym sytuacjom w czasie pracy.
6. Stosowanie się do przepisów sporządzonych przez służby nadzorujące warunki pracy
oraz regulacji ustanowionych przez społecznego inspektora pracy.
7. Zwracanie szczególnej uwagi na ochronę
pracownic w ciąży lub karmiących piersią,
a także wyjątkowa ostrożność w przypadku
zatrudnionych osób niepełnoletnich lub niepełnosprawnych.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Art. 207 ustawy z 21 czerwca 1974 roku – Kodeks
pracy (Dz.U. 1974 Nr 24, poz. 141, z późn. zm.).
Art. 207 Ustawy z 21 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, (Dz.U. 1974 Nr 24,
poz. 141, z późn. zm).
10
Dodatkowo w myśl przepisów każdy pracodawca musi
uświadomić swoich pracowników o niebezpieczeństwach, jakie mogą ich spotkać podczas pracy w danej firmie. Dotyczy to zarówno
zagrożeń życia i zdrowia, jak i nieodpowiednich lub szkodliwych
środków stosowanych w miejscu pracy. Ponadto każda zatrudniona
osoba powinna wiedzieć, jakie działania należy podjąć w przypadku
pojawienia się niebezpieczeństwa.
W myśl przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy pracownicy są zobowiązani do niepowodowania zagrożenia dla życia i zdrowia zarówno siebie samych, jak i współpracowników. Dodatkowo
warto podkreślić, że w przypadku rozpoznania niebezpieczeństwa
w miejscu pracy pracownik może porzucić swoje obowiązki i opuścić stanowisko pracy. Jednakże każda tego rodzaju sytuacja musi
zostać zgłoszona do przełożonego11. Niestety w kodeksie pracy podkreślone jest, że w sytuacji wymienionej powyżej osoba odpowiedzialna za ochronę osób i mienia nie może oddalić się ze swojego stanowiska pracy.
Pracodawcy mają obowiązek zapoznania swoich podwładnych z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy 12 . Szkolenia
z zasad BHP powinny odbywać się w każdym zakładzie pracy, osoby zatrudnione muszą bowiem poznać odpowiednie procedury
i schematy obowiązujące w przypadku nieprzewidzianych i zagrażających życiu i zdrowiu zdarzeń. Szczególnie ważne jest także, aby
zapoznać z tymi zagadnieniami pracowników ochrony fizycznej.
Art. 210 ustawy z 21 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, (Dz.U. z 1974 r. Nr 24,
poz. 141, z późn. zm.)
12 Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 24 lipca 2004 roku w sprawie
szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, (Dz.U. z 2004 r. Nr 180,
poz. 1860).
11
I 29
30 I
Najważniejsze obowiązki pracowników oraz ich przełożonych (kierowników) zostały opisane w tabeli poniżej.
Tabela 6. Najważniejsze obowiązki pracowników oraz ich przełożonych w świetle przepisów BHP
Najważniejsze obowiązki pracowników oraz ich przełożonych w świetle przepisów BHP
1.
Zapoznanie pracowników z zasadami BHP oraz potwierdzenie nabytej przez nich wiedzy
za pomocą specjalnych testów i sprawdzianów.
2.
Prowadzenie cyklicznych kursów i szkoleń z zakresu tematyki BHP, aby umożliwić pracownikom zdobywanie najbardziej aktualnych informacji o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz
modyfikacjach zachodzących w miejscu pracy.
3.
Wykorzystywanie zdobytej wiedzy z zakresu BHP oraz przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu obowiązków na danym stanowisku.
4.
Zachowanie porządku na stanowisku pracy, troska o wykorzystywane sprzęty, czyli używanie ich zgodnie z przeznaczeniem i niedopuszczanie do nich osób niepożądanych.
5.
Uczestniczenie w cyklicznych badaniach lekarskich i kontrolach zdrowotnych, które są
niezwykle ważne w przypadku osób narażonych na wysoki stres i niebezpieczeństwa podczas wykonywania obowiązków zawodowych.
6.
Zwracanie uwagi na wszelkie sytuacje odbiegające od normy i powiadamianie o nich
pracodawcy.
7.
Dbanie o wysoki poziom bezpieczeństwa i higieny pracy we współpracy zarówno
z przełożonym, jak i z innymi pracownikami.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Art. 211 i 212 ustawy z 21 czerwca 1974 r. – Kodeks
pracy, (Dz.U. z 1974 r. Nr 24, poz. 141, z późn. zm.).
Osoba, która kieruje zespołem pracowników (w szczególności przełożony grupy ochrony), również ma wyznaczony zakres
działań związanych z BHP. Zostały one opisane w tabeli zamieszczonej na następnej stronie.
Tabela 7. Obowiązki osoby kierującej grupą pracowników w świetle przepisów BHP
Obowiązki osoby kierującej grupą pracowników w świetle przepisów BHP
1.
Organizowanie stanowisk pracy i wykonywanych zadań z uwzględnieniem przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy.
2.
Czuwanie nad odpowiednim działaniem urządzeń zapewniających ochronę oraz kontrolowanie wykorzystywania ich przez pracowników w odpowiedni sposób.
3.
Podnoszenie zakresu bezpieczeństwa pracowników poprzez odpowiednie zorganizowanie
procesu pracy, a także wyeliminowanie wszelkich zagrożeń, jakie mogą spowodować
wypadki w miejscu pracy lub choroby zawodowe.
4.
Kontrola nad stosowaniem się do przepisów BHP oraz zaleceń lekarskich przez pracowników przy wykonywaniu codziennych czynności.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Art. 207 ustawy z 21 czerwca 1974 roku – Kodeks
pracy, (Dz.U. z 1974 r. Nr 24, poz. 141, z późn. zm.).
Ta część materiałów będzie obfitowała w zagadnienia związane
z etyczną stroną wykonywania zawodu pracownika ochrony fizycznej. Tak jak każdy inny zawód, także ten posiada swoisty zbiór moralnych zasad i wytycznych dotyczących postępowania w różnych
sytuacjach. Jest to pewnego rodzaju kodeks właściwy dla działań
przedstawicieli zawodu pracownika ochrony fizycznej. Te etyczne
aspekty zostaną przedstawione poniżej.
Osoba zatrudniona na stanowisku pracownika ochrony jest
narażona na działanie w sytuacjach stresujących, często nawet niebezpiecznych. Dlatego też ważne w tym zawodzie jest kierowanie
się zasadami moralnymi, mającymi silne podstawy prawne i etyczne. Każde uchybienie przepisom przez pracownika ochrony może
I 31
32 I
bowiem prowadzić do sytuacji zagrażającej nie tylko jego własnemu
życiu i zdrowiu, ale także bezpieczeństwu osób, które są pod jego
opieką13.
Regulaminy i ustawy, które narzucają pracownikom ochrony
sposoby postępowania, wymagają ścisłego przestrzegania. Pozwalają one bowiem na jasne i klarowne wyjście z niewygodnej lub niebezpiecznej sytuacji. Dlatego też nie może dochodzić do łamania
zasad obowiązujących pracownika ochrony, szczególnie w celu uzyskania przez niego osobistych korzyści.
Uczciwość to jedna z podstawowych cech, jakie powinien posiadać pracownik ochrony fizycznej. Dzięki niej osoba pełniąca tę
funkcję wzmacnia swoją wiarygodność i wzbudza zaufanie osób,
które liczą na jej pomoc i opiekę. Zachowanie prawości jest także
ważne w przypadku, kiedy potencjalni napastnicy chcieliby skłonić
pracownika ochrony do zachowania niezgodnego z zasadami.
Pracownik ochrony fizycznej, który wzbudza zaufanie, jest
uczciwy i kieruje się niezawisłymi zasadami, stanowi także wzór dla
innych kolegów. Niejednokrotnie jest to element, który pracodawca
ceni niezwykle wysoko u osoby zatrudnionej. Często jednak osoby
z zewnątrz postrzegają pracowników ochrony niezbyt pozytywnie.
W oczach opinii publicznej jest to zawód wiążący się ze stosowaniem przemocy oraz kontrolowaniem zakupów przy bramkach
sklepowych. Taka opinia o tej profesji jest wynikiem nieodpowiedniego zachowania przedstawicieli zawodu i nieprzestrzegania przez
nich odpowiednich zasad etycznych.
13
Cz. Grzeszyk (red.), Vademecum agenta ochrony i detektywa, Warszawa 1996.
Zmienić wizerunek pracownika ochrony może takie zachowanie przedstawicieli tego zawodu jak kierowanie się uprzejmością
i gotowość do pomocy. Od nich samych zależy bowiem, jakie opinie
o ich zawodzie będą miały osoby postronne. Najważniejsze elementy rzetelnej i etycznej służby pracownika ochrony zostały opisane
w tabeli poniżej.
Tabela 8. Najważniejsze elementy rzetelnej służby w świetle etyki pracownika ochrony
Najważniejsze elementy rzetelnej służby w świetle etyki pracownika ochrony
1.
Kierowanie się w czasie wykonywania obowiązków przepisami prawnymi, które zostały
zgromadzone w takich dokumentach jak Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy
dotyczące ochrony fizycznej.
2.
Szacunek do osób, które są obejmowane ochroną i niezakłócanie swoimi działaniami ich
dobrego samopoczucia.
3.
Zachowanie lojalności względem osób objętych ochroną, pracodawcy i współpracowników.
4.
Wykorzystanie przymusu jedynie w sytuacjach faktycznego niebezpieczeństwa, nienadużywanie siły i władzy nad innymi.
5.
Zadośćuczynienie osobom, które ucierpiały w wyniku interwencji służby ochrony lub nieodpowiedniego zachowania jednego z pracowników ochrony.
6.
Niedopuszczanie, aby osobiste przekonania i uprzedzenia miały wpływ na wykonywane
obowiązki oraz zachowanie w odpowiednich sytuacjach. Silne emocje mogą bowiem zakłócić prawidłowe wykonywanie zadań zawodowych przez pracownika ochrony fizycznej.
7.
Zadbanie o ochronę osób, które nie są członkami grupy pracowników ochrony fizycznej,
ale swoją pracą wspierają ich działania.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Cz. Grzeszyk (red.), Vademecum agenta ochrony
i detektywa, Warszawa 1996.
Na podstawie powyższych informacji można stwierdzić, że
każda osoba wykonująca zawód pracownika ochrony fizycznej po-
I 33
34 I
winna mieć wiele istotnych cech i umiejętności, ale także przestrzegać odpowiednich zasad prawnych i etycznych. Jest to szczególnie
istotne w sytuacjach niejasnych i konfliktowych, które wymagają
klarownej postawy i zdecydowanej interwencji. Pracujący w ochronie nie może bowiem iść na żadne kompromisy i w ten sposób narazić bezpieczeństwa swojego i chronionych przez siebie osób.
1. Na kim spoczywa, i jakie działania mają doprowadzić do spełnienia obowiązku ochrony zdrowia i życia pracowników?
2. Wymień obowiązki pracowników oraz ich przełożonych mające
na celu spełnienie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
3. Jakimi cechami powinna charakteryzować się rzetelna i etyczna
praca pracownika ochrony fizycznej I stopnia?
Rozdział trzeci zawiera informacje na temat ochrony osób i mienia.
Szczegółowo traktuje on o zagrożeniach i sytuacjach niepożądanych, mogących pojawić się podczas wykonywania obowiązków
związanych z ochroną. Ochrona obiektów i konwoju oraz praca
w grupie i jej organizacja to kolejne tematy przybliżone w tym rozdziale. Osobną sytuacją jest natomiast ochrona przed różnego rodzaju atakami. W tej części omówione zostaną różne rodzaje ataków oraz sposoby przeciwstawiania się im i możliwości ochrony
przed nimi.
Ochrona osób, na przykład klientów znajdujących się na terenie
sklepu objętego ochroną, to jeden z zasadniczych i najczęściej spotykanych obowiązków stawianych przed pracownikami ochrony
fizycznej. Możemy wyróżnić wiele aspektów związanych z tematem
ochrony osób.
Wśród obowiązków pracownika ochrony wymieniono między innymi patrolowanie ochranianego obiektu oraz należących do
36 I
niego terenów, a także podejmowanie specjalnych działań w przypadku pojawienia się zagrożenia. Taka sytuacja może wystąpić,
kiedy na niebezpieczeństwo narażone jest życie lub zdrowie pracowników lub klientów ochranianego obiektu.
Osoba zatrudniona na stanowisku pracownika ochrony fizycznej powinna być szczególnie wyczulona na agresję i nieodpowiednie zachowanie osób znajdujących się na obszarze ochranianego obiektu. Nawet jeśli na początku takie sytuacje wydają się niegroźne, często mogą doprowadzić do niepotrzebnego zamieszania
i konfliktu. Dlatego też aby uniknąć interwencji, pracownik ochrony zawsze powinien czuwać nad sytuacją. Jeśli zaobserwowane zdarzenie stwarza istotne zagrożenie, należy niezwłocznie podjąć interwencję. Oznacza to, że zastosowane działanie musi zapobiec wywołaniu szkody zarówno dla mienia, jak i dla osób znajdujących się
w otoczeniu.
Z zakresem ochrony osób związane jest również udzielanie
pierwszej pomocy. W przypadku gdy pracownik ochranianego
obiektu lub inny jego użytkownik znajdzie się w sytuacji zagrażającej jego zdrowiu lub życiu, zadaniem pracownika ochrony jest niezwłoczne udzielenie pierwszej pomocy, zabezpieczenie miejsca wypadku oraz zawiadomienie odpowiednich służb.
Zanim zagłębimy się w temat przyczyn ataków, warto zastanowić
się, w jaki sposób można opisać sam atak. Najprościej mówiąc,
atak możemy zdefiniować jako gwałtowne użycie siły wobec innej
osoby lub nagłe wystąpienie przeciwko komuś lub czemuś, mające
na celu wywołanie uszkodzenia lub odebranie mienia 14. Nie można
jednak mylić ataku z zamachem. Jeżeli przeanalizujemy definicję
obydwóch czynności, łatwo zauważyć różnicę. W przeciwieństwie
do zamachu atak nie ma na celu pozbawienia osoby atakowanej
życia15.
Do najważniejszych przyczyn ataków możemy zaliczyć:
1. bezrefleksyjną agresję i wandalizm – jedna z najczęstszych przyczyn ataków; atak zwykle jest pozbawiony konkretnego celu i służy rozrywce lub chęci wyładowania negatywnych emocji;
2. pobudki rabunkowe – często wiążą się z przywłaszczeniem pewnej sumy pieniędzy lub wartościowego przedmiotu. Taka napaść przebiega zwykle szybko i gwałtownie, ale może być także połączona z przemocą fizyczną
i użyciem broni;
3. powody osobiste – związane z zazdrością, chęcią dokonania
zemsty lub nienawiścią do drugiej osoby. W takich sytuacjach może dojść do agresywnego zachowania w stosunku
do osoby, która jest przedmiotem negatywnych emocji;
4. napaść o podłożu psychologicznym – najczęściej powodem
takich napaści są zaburzenia psychiczne osoby, która zagraża bezpieczeństwu innych. Zachowania atakującego są wtedy trudne do przewidzenia, co nie ułatwia ochrony16;
14 Słownik
Języka Polskiego PWN, wwwsjp.pwn.pl/szukaj/atak [data dostępu:
16.07.2013].
15 Słownik Języka Polskiego PWN, www.sjp.pwn.pl/slownik/2543005/zamach
[data dostępu: 18.07.2013].
16 Słownik Języka Polskiego PWN, wwwsjp.pwn.pl/szukaj/atak [data dostępu:
16.07.2013].
I 37
38 I
5. przekonania ideologiczne – mogą dotyczyć przekonań religijnych, etnicznych, być podyktowane homofobią lub
ksenofobią17. Ważne jest jednak, że napastnik podejmuje
się niebezpiecznego działania, ponieważ jest przekonany
o słuszności swojego postępowania. W takiej sytuacji konieczna jest stanowcza interwencja, ponieważ stanowi on
ogromne zagrożenie dla ochranianych osób i mienia.
Po przeanalizowaniu przyczyn ataków można przejść do wyszczególnienia ich rodzajów. Najpopularniejszy podział typu ataków
obejmuje18:
1. atak z bliskiej odległości z bronią palną;
2. atak z daleka z bronią palną;
3. wykorzystanie materiałów wybuchowych do ataku.
Oprócz tych podstawowych rodzajów ataków podczas wykonywania swojej pracy pracownik ochrony może się także spotkać z:
1. atakiem z wykorzystaniem broni siecznej (np. noża);
2. atakiem z wykorzystaniem innych przedmiotów (np. pałki
czy innego twardego przedmiotu);
3. atakiem bez użycia broni.
Atak z bliskiej odległości w przeważającej liczbie przypadków
dokonywany jest przy użyciu broni palnej krótkiej lub broni siecznej. Napastnik decydujący się na atak w taki właśnie sposób jest
najczęściej niezwykle silnie zdeterminowany do osiągnięcia zamierzonego celu. Często jest to determinacja na tyle duża, że przesłania
17 Ibidem.
18
Ibidem.
ona obawy przed doznaniem obrażeń fizycznych lub nawet poniesienia śmierci podczas ataku.
Napastnik, który decyduje się na atak z bliskiej odległości,
może być łatwiej powstrzymany ze względu na możliwość bezpośredniego kontaktu fizycznego. Często tego rodzaju atak jest impulsywny, dzięki czemu napastnik popełnia kolejne błędy podczas
walki i ma to duży wpływ na jego unieszkodliwienie19.
W przypadku wykorzystania przez napastnika broni palnej
podczas ataku wymagane jest posiadanie większych umiejętności
radzenia sobie z przeciwnikiem niż w przypadku ataku z bliskiej
odległości. Użycie specjalistycznej broni palnej jest stosowane najczęściej przez zorganizowane grupy przestępcze. Osoba, która używa tej metody, ma możliwość wykonania swojego zadania, a następnie szybkiego oddalenia się z miejsca przestępstwa. Zwykle do
tego rodzaju ataku niezbędne są umiejętności posługiwania się
konkretną bronią oraz zdolność oceny odległości20.
Trzeci rodzaj ataków różni się znacznie od pozostałych.
Przede wszystkim wymaga on od osoby przeprowadzającej zamach
znacznie większych umiejętności, związanych między innymi z budową materiałów wybuchowych oraz ich siłą rażenia. Musi ona także
odpowiednio przygotować się do ataku poprzez wcześniejsze ocenienie terenu i miejsca, w którym chce przeprowadzić zamach. Materiały wybuchowe są często trudne do wykrycia, ponieważ znajdują się
w miejscach, które zwykle nie budzą większych podejrzeń (np. wnętrza samochodów). Podczas rutynowego patrolu niemożliwe będzie
Ochrona osób, www.guardia.pl/forum/download.php?id=683 [data dostępu:
18.07.2013].
20 Cz. Grzeszyk (red.), op.cit.
19
I 39
40 I
ich zidentyfikowanie. Na tego rodzaju ataki zwykle narażone są duże obiekty, takie jak centra handlowe czy budynki biurowe21.
Powyżej wymienione zostały także ataki z wykorzystaniem
broni siecznej, na przykład noża, jak również zamachy, w których
napastnicy nie używają żadnej dodatkowej broni. Tego rodzaju napaści można potraktować w podobny sposób, jak atak przeprowadzony z bliskiej odległości z bronią palną.
Uprowadzenie to bardzo specyficzny rodzaj ataku. Jego celem jest najczęściej uzyskanie korzyści pieniężnej w postaci okupu.
Napastnik nie zamierza odebrać życia ofierze, czasami jednak
w przypadku niespełnienia żądań porywaczy może dojść do zabicia
osoby uprowadzonej. Przypadek uprowadzenia w zdecydowanie
większym stopniu naraża także pracowników ochrony, ze względu
na to, że napastnicy chcą się ich pozbyć, ponieważ stanowią przeszkodę w dotarciu do ofiary. Uprowadzenie wymaga długotrwałego
planowania, a także obserwacji ofiary przez pewien czas. Dodatkowo oprócz samego zamachu napastnicy muszą opracować plan
przekazania okupu oraz zorganizować miejsce przetrzymywania
ofiary22.
Po omówieniu przyczyn ataków oraz ich rodzajów i różnic między
poszczególnymi ich typami zostaną poruszone metody zapobiegania atakom. W tej części rozdziału zostaną poruszone tematy doty-
17.07.2013].
22 Cz. Grzeszyk (red.), op.cit.
21
czące zabezpieczenia się przed atakami oraz przewidywania możliwości wystąpienia zagrożenia.
Jeżeli chcemy, aby ochrona przed atakami była skuteczna,
pracownicy ochrony nie tylko muszą być świetnie wyszkoleni, czujni i spostrzegawczy, ale również znać poszczególne etapy ataku na
osobę. Dzięki znajomości zachowania napastników łatwiej będzie
im przewidzieć kolejne kroki podejmowane przez osoby dokonujące
ataków.
Można wyróżnić pięć etapów ataku na osobę (lub osoby)23:
Określenie celu ataku
Obserwowanie celu ataku
Sporządzenie planu ataku
Przeprowadzenie ataku
Wycofanie
Jako cel ataku zamachowcy mogą przyjąć zarówno pojedynczą osobę, jak i większą grupę osób. Dokonanie wyboru celu często
wiąże się z możliwościami oraz charakterem napastnika lub grupy
napastników. Jednak w największej liczbie ataków ofiarą jest pojedyncza osoba, która zwykle ma największe znaczenie dla danej gru-
23 Ibidem.
I 41
42 I
py. Zamach przeprowadzany jest natomiast w miejscu specjalnie
wybranym przez napastników, które jest najsłabiej zabezpieczone.
Przed przeprowadzeniem ataku zamachowcy obserwują ofiarę. Poprzez śledzenie jej każdego kroku starają się ustalić rutynowe
czynności, miejsca, w których bywa oraz potencjalne przeszkody,
które mogą uniemożliwić atak, takie jak np. obecność pracownika
ochrony. Napastnicy szukają także słabych stron obiektów, na które
chcą przeprowadzić atak. Podczas obserwacji próbują ustalić,
w jakich miejscach znajdują się kamery oraz jak działa system zabezpieczeń.
Warto krótko przybliżyć trzy najważniejsze rodzaje obserwacji, prowadzone zwykle przez grupy przestępcze.
Tabela 9. Rodzaje obserwacji
Rodzaj obserwacji
Opis
Z wykorzystaniem
środków transportu
Dokonuje się jej z pojazdu, który ułatwia przemieszczanie się. Jest
trudna do wykrycia w przypadku, kiedy prowadzona jest tylko przez
jeden pojazd. Im więcej środków transportów wykorzystuje, tym bardziej
zaczyna być podejrzana.
Piesza
Jej celem jest śledzenie ofiary, czyli podążanie za nią w każde miejsce,
do którego się udaje. Zwykle jest łatwiejsza do wykrycia, kiedy uczestniczy w niej więcej niż jeden napastnik.
Stacjonarna
Jest bardzo często wykorzystywana przez grupy przestępcze. Polega
na zajęciu pozycji przez obserwatora w jednym miejscu, które znajduje
się w niedalekiej odległości np. od budynku, na który planowany jest
atak. Dzięki takiemu rozwiązaniu napastnicy nie wzbudzają niczyich
podejrzeń. Do obserwacji stacjonarnej przestępcy często wykorzystują
także wynajęte samochody dostawcze.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ochrona osób, www.guardia.pl/forum/download.php?id=683
Po zebraniu podstawowych informacji o celu ataku przestępcy zwykle sporządzają plan działania podczas samego zamachu.
Składa się on z kilku elementów:
1.
2.
3.
• Zdobycie przewagi poprzez element zaskoczenia
• Uzyskanie przewagi liczebnej nad pracownikami ochrony fizycznej, a także
zdobycie lepszej jakości broni
• Pozostawanie w ukryciu aż do momentu ataku
4.
• Wykorzystanie jak największej liczby środków do osiągnięcia celu (odpowiednie
narzedzia, broń)
5.
• Odwrócenie uwagi pracowników ochrony, a także zmylenie samej ofiary i jej
otoczenia
6.
• Znalezienie odpowiedniego miejsca do przeprowadzenia ataku bez wzbudzania
zbędnych podejrzeń
7.
• Umożliwienie wycofania się po dokonaniu ataku
Następnym krokiem w działaniu napastników jest przeprowadzenie samego ataku. Rozpoczyna się on od sprawdzenia, czy
ofiara znajduje się w miejscu planowanego zamachu. Najczęściej
potwierdzenie tej informacji pochodzi od jednego z członków grupy
przestępczej, czasami jednak napastnicy angażują do tego celu osobę zupełnie niezwiązaną z atakiem, która jest np. współpracownikiem ofiary. Pracownicy ochrony fizycznej powinni zatem być bar-
I 43
44 I
dzo wyczuleni także na niepokojące zachowanie osób z otoczenia
pracodawcy24. Realizując swój plan, zamachowcy zwykle pamiętają także o umożliwieniu ucieczki po dokonaniu ataku, a do tego
celu wykorzystują najczęściej trudne do zidentyfikowania środki
transportu.
Skuteczność działania pracownika ochrony zależy bardzo
często od umiejętności wnikliwej obserwacji i wyciągania wniosków
z zachodzących zdarzeń. Szczególnie ważne jest przywiązywanie
wagi do zachowań niepożądanych, sytuacji podejrzanych, a także
osób, które mogą wywołać zagrożenie.
W poniższej tabeli wymieniono kilka podstawowych zadań,
które powinien ustalić każdy pracownik ochrony fizycznej przed
rozpoczęciem pracy w danym obiekcie25.
Tabela 10. Zadania pracownika ochrony fizycznej przed rozpoczęciem ochrony
Zadania przed rozpoczęciem ochrony
1.
Zebrać dane dotyczące adresu i numeru telefonu ochranianego obiektu.
2.
Zgromadzić informacje na temat kierownika obiektu lub osoby odpowiedzialnej za obiekt.
3.
Poznać wszystkie możliwe trasy dojazdu do obiektu i ustalić miejsca rozmieszczenia
najbliższych posterunków policji i szpitali.
4.
Wyznaczyć najkrótsze trasy do wyjścia od miejsc, w których znajdują się osoby
ochraniane.
5.
Poznać rozmieszczenie wszystkich wyjść, w tym ewakuacyjnych, w chronionym budynku,
a także ustalić rozkład parkingu, klatek schodowych, wind, szybów wentylacyjnych i toalet.
6.
Znaleźć miejsce przechowywania sprzętu przeciwpożarowego.
7.
Zebrać wszystkie informacje na temat imprez masowych przeprowadzanych na obszarze
obiektu oraz w jego najbliższej okolicy.
Cz. Grzeszyk (red.), op.cit.
17.07.2013].
24
25
8.
9.
Ustalić, czy inne służby ochrony również działają na terenie obiektu i podjąć z nimi współpracę, a także pozyskać od nich informacje dotyczące obiektu chronionego, jego okolicy
i ochranianych osób.
Zaplanować działania, które należałoby podjąć w przypadku ataku lub innego zagrożenia
(np. pożaru, awarii instalacji elektrycznej, wybuchu gazu).
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ochrona osób, www.guardia.pl/forum/download.php?id=683
Ważnym zagadnieniem związanym z zawodem pracownika ochrony
fizycznej jest również organizacja pracy w grupie. Praca w grupie
jest jedną z ważniejszych umiejętności, jako że obiekty takie jak
centra handlowe czy obiekty usługowe są ochraniane przez wielu
ochroniarzy, a nie tylko jednego.
Jedną z wymaganych kwalifikacji, oprócz wspomnianych
wcześniej kwalifikacji fizycznych, społecznych oraz psychologicznych, jest umiejętność pracy w grupie oraz prawidłowego funkcjonowania w określonej, narzuconej z góry hierarchii. Aby grupa mogła działać efektywnie, konieczne jest porozumienie i wzajemny
szacunek jej członków.
Skuteczne współdziałanie zależy w dużej mierze od znajomości swoich obowiązków i poczucia odpowiedzialności za powodzenie działań podejmowanych przez wszystkich członków załogi.
Każdy ze współpracowników powinien zadbać o odpowiednie przygotowanie w zakresie działań wymienionych w poprzednich rozdziałach i podrozdziałach (czynności przygotowawcze przed podjęciem pracy w danym obiekcie).
Wpływ na skuteczność wykonywania pracy zespołowej w zawodzie pracownika ochrony ma zwłaszcza dobra koordynacja działań. W przypadku pracy na terenie obiektu niezwykle ważne, nie-
I 45
46 I
jednokrotnie decydujące o sukcesie podejmowanych akcji, jest znakomite rozeznanie w terenie należącym do rewiru działań ochroniarza. Bezbłędna znajomość obiektów przez pracowników ochrony
ma kluczowe znaczenie dla powodzenia akcji.
Skuteczność wykonywania działań zespołowych zależy od
odpowiedniego podziału obowiązków pomiędzy członkami załogi.
Oddelegowywaniem poszczególnych pracowników ochrony do
konkretnych zadań powinien zająć się bezpośredni zwierzchnik,
uwzględniając przy tym skład osobowy zespołu, indywidualne możliwości i predyspozycje każdego z uczestników i doświadczenie zawodowe.
W praktyce istnieją różne zasady, na podstawie których pracownikom zespołów zlecane są obowiązki. Przydzielane poszczególnym osobom role mogą być stałe, dzięki czemu pracownik ma
szanse osiągnąć perfekcję w swojej pracy. Innym podejściem jest
czasowa rotacja obowiązków pracowników, dzięki czemu każdy ma
okazję wdrożyć się w obowiązki na różnych stanowiskach, a tym
samym zrozumieć uwarunkowania pracy współpracowników. Ponadto rozwiązanie to może być stosowane jako element motywacyjny – pracownik może liczyć na zmianę obowiązków na takie,
które mu bardziej odpowiadają bądź takie, które wiążą się ze wzrostem prestiżu zawodowego, co mobilizuje go do pilniejszego wywiązywania się ze swoich obowiązków.
Kolejnym aspektem, w którym rozpatrywać należy kooperację pracowników ochrony, jest skuteczna komunikacja. Jej nadrzędny cel stanowi zapewnienie skuteczności współdziałania, musi
być zatem wolna od nieporozumień. Wszystkie strony dialogu po-
winny bezwzględnie przestrzegać kilku głównych zasad związanych
z udzielaniem i odbieraniem komunikatów:
1. dbać o precyzyjność komunikatu, dążąc do jego przekazania w sposób konkretny i jednoznaczny, najlepiej prostym językiem, niewzbogaconym o zbędne ozdobniki zakłócające komunikat i czyniące go nieczytelnym;
2. zachować szacunek dla odbiorcy – dla zachowania tej
zasady strony komunikujące, niezależnie od zajmowanej
pozycji w hierarchii zawodowej, powinny odnosić się do
drugiej strony rozmowy (bez względu na jej płeć, wyznanie, pochodzenie i poglądy) z zachowaniem zasad savoir
vivre'u;
3. zachować spójność komunikatu werbalnego i niewerbalnego – mając na uwadze fakt, że informacje czerpiemy
nie tylko z przekazu werbalnego (jak przekaz słowny, np.
za pomocą mowy lub na piśmie), ale także podświadomie odbieramy przekaz niewerbalny (przekazywany rzez
ciało, mimikę i gesty danej strony komunikacji); może
dojść do nieporozumień, kiedy docierające informacje
nie są ze sobą spójne;
4. komunikować się, kiedy zachodzi rzeczywista potrzeba –
jest to szczególnie ważne w przypadku profesji pracownika ochrony, bowiem z uwagi na charakter jego pracy,
do której należy także monitorowanie bezpieczeństwa
chronionych osób bądź mienia, niezbędne jest zachowanie koncentracji. Pracownik odpowiedzialny za bezpieczeństwo nie może oddawać się swobodnej, niezwiązanej
z obowiązkami zawodowymi konwersacji (tzw. poga-
I 47
48 I
wędki ze współpracownikami bądź osobami ochranianymi) z uwagi na realne ryzyko rozproszenia uwagi.
Z drugiej strony członkowie ekipy ochroniarskiej mają
obowiązek informowania współpracowników o każdym
zachowaniu budzącym ich podejrzenia, które powinno
wzmóc czujność pozostałych pracowników.
Należy pamiętać także, ze w przypadku profesji pracownika
ochrony w grę wchodzą różne grupy odbiorców komunikatu, do
których należą:
1. przełożeni (kierownicy, klienci, właściciele);
2. współpracownicy;
3. osoby ochraniane.
Komunikacja z pierwszą grupą jest istotna, gdyż pozwala na
dokładne poznanie zakresu przydzielonych obowiązków (np. monitorowanej strefy), a także uzyskanie wszelkich dodatkowych informacji, którymi dysponuje zwierzchnik (klient bądź właściciel),
a które mogą mieć wpływ na czynności ochronne (np. informacja
o tzw. „słabych punktach obiektu”, osobach, które starały się już
w przeszłości zaszkodzić ochranianemu dobru bądź osobie oraz
innych czynnikach zagrażających bezpieczeństwu). Użyteczność
takich informacji będzie polegała na wzmożeniu przez ochraniającego czynności w stosunku do wspomnianych elementów.
Komunikacja z pozostałymi współpracownikami ma największy wpływ na powodzenie doraźnych działań ochronnych, kiedy najważniejsza jest szybka reakcja i skoordynowanie działań.
Każdy z pracowników ekipy ochroniarskiej ma nie tylko przydzielony zakres wykonywanych czynności, ale w wielu przypadkach
także tzw. „posterunek”, czyli punkt, w którym musi on stacjono-
wać (np. część obiektu, która jest pod jego pieczą, a także za której
bezpieczeństwo ponosi w największym stopniu odpowiedzialność).
W związku z koniecznością koordynacji działań w przestrzeni istotnym jest wytworzenie wspólnych mechanizmów informowania się
o położeniu obiektu/osoby. Na tym tle często może dochodzić do
nieporozumień.
Prześledźmy to zjawisko na poniższym przykładzie:
Pracownicy ochrony, zgodnie z wytycznymi zajmują ustalone stanowiska w ochranianym obiekcie. W sytuacji awaryjnej,
kiedy z obiektu usiłował zbiec złodziej, Pracownik A, widząc zagrożenie oraz kierunek, w którym zmierza podejrzany, poinformował Pracownika B, odpowiedzialnego za rewir, do którego
przedostał się podejrzany, stosując lakoniczne komunikaty:
„W prawo”, „W lewo”. Pracownik B, zajmujący inną pozycję niż
pracownik A oraz posiadający odmienny punkt odniesienia, skierował się w przeciwnym kierunku. Przestępcy udało się zbiec.
Zespół odpowiadający za bezpieczeństwo obiektu wyciągnął jednak wnioski z niefortunnego zdarzenia. Podczas spotkania wszyscy pracownicy ochrony ustalili, że w pracy zastosują
tzw. metodę tarczy zegarowej (polegającej na umownym podziale obiektu zgodnie z układem cyferblatu, przyjmując wspólny
punkt dla określenia godz. 12, a położenie poszczególnych elementów wszyscy pracownicy odbierają w sposób jednolity i tożsamy 26 .). Dzięki wprowadzeniu tego rozwiązania i zastąpieniu
komunikatu : „Złodziej kieruje się w lewo” słowami „Złodziej kie26 Cz.
Grzeszyk (red.), op.cit.
I 49
50 I
ruje się w stronę godziny 3.00” komunikacja pracowników przebiegała szybciej i sprawniej, nie tylko w sytuacjach awaryjnych.
Komunikacja z kolejną grupą, a mianowicie osobami
ochranianymi, pozwala poznać ich spostrzeżenia i podejrzenia,
które następnie pracownik powinien zweryfikować. Pracownik
ochrony nie może lekceważyć uwag osób ochranianych – to one są
najbardziej narażone na niebezpieczeństwo i im także zależy na
zachowaniu ładu.
Ważne, by wszyscy członkowie ekipy ochroniarskiej potrafili
współpracować w chwili zidentyfikowania zagrożenia w sposób
skoordynowany. Następstwo czynności, które należy podjąć we wypomnianym przypadku, ilustruje schemat.
1.
• Zasygnalizować pozostałym członkom ochrony wystąpienie zagrożenia oraz
kierunek, z którego to zagrożenie występuje.
• Zabezpieczyć osobę objętą ochroną.
2.
3.
• Przeprowadzić ewakuację osoby ochranianej w kierunku przeciwnym do
tego, z którego pojawiło się zagrożenie.
W sytuacji realnego zagrożenia często może dojść do paniki
wśród ochranianych, zagrożonych osób. Tym większego znaczenia
nabiera więc spokojna, ale stanowcza i zdecydowana praca ochraniających. Sygnał do ewakuacji, a tym samym wszczęcie akcji ewakuacyjnej, daje członek ekipy ochroniarskiej, który jako pierwszy
zidentyfikował zagrożenie. Współpracownicy są odpowiedzialni za
to, by oddalić osoby znajdujące się w niebezpieczeństwie od źródła
ryzyka. Pożądanym kierunkiem ewakuacji jest kierunek przeciwny
do źródła zagrożenia, co pozwala zwiększać dystans do napastnika.
Zaleca się, by pracownicy ochrony mieli ustalone tzw. drogi ewakuacyjne (ich znajomość jest niezbędna w pracy ochrony) i w miarę
możliwości kierowali narażonych na niebezpieczeństwo (zwłaszcza
w przypadku znacznej liczby osób, tzw. tłumu) w różnych kierunkach ewakuacyjnych (nie kierując jednak osób ochranianych w pobliże miejsca zagrożenia), co pozwoli na rozładowanie napięcia
i zakończenie akcji ewakuacyjnej w krótszym czasie.
W trakcie akcji ewakuacyjnej współpracownicy są zmuszeni
nie tylko koordynować jej sprawny przebieg, ale również zachować
szczególną czujność, gdyż może się okazać, że równolegle do zagrożenia, które wywołało akcję ewakuacyjną, uaktywni się kolejne źródło niebezpieczeństwa (np. kolejny napastnik). Wówczas może
dojść do podjęcia decyzji o zmianie kierunku ewakuacji.
Wszyscy członkowie ekipy ochroniarskiej w przypadku, gdy
dbają o bezpieczeństwo osób, powinni pracować według przyjętej
przez zespół (uprzednio wypracowanej i przeanalizowanej) taktyki
– zbioru uzupełniających się zachowań pozwalających odizolować
agresora od osób chronionych. O powodzeniu działań ochronnych
stanowi umiejętność zachowania przez pracowników ochrony
I 51
52 I
szczelności tzw. stref ochronnych. Poziom „szczelności” jest zależny
od bliskości otoczenia osób ochranianych27.
Układ tych stref (w literaturze fachowej określanych także
mianem pierścieni) ilustruje kolejny schemat.
Schemat 2. Strefy ochrony
Strefa
wewnętrzna
Strefa środkowa
Strefa zewnętrzna
Pierścieniem skupionym w najbliższym sąsiedztwie osoby
ochranianej jest pierścień strefy wewnętrznej. Jest to strefa, do której dopuszczane są tylko nieliczne osoby – najbliżsi związani
z życiem prywatnym ochranianego (rodzina, przyjaciele), godni zaufania współpracownicy oraz wyznaczeni członkowie ekipy ochroniarskiej, przy przestrzeganiu wyznaczonych pozycji, których zajęcie
i odpowiedni układ (tzw. szyk) potęgują szczelność pierścienia.
27Ibidem.
Szyk stanowi funkcjonalny układ rozlokowania pozycji pracowników ochrony osobistej – w ten sposób każdy pracownik zostaje obarczony odpowiedzialnością za nadzór w obrębie pierścienia. W pierścieniu wewnętrznym powinni znajdować się najbardziej kompetentni pracownicy z największym doświadczeniem.
W praktyce jedną z osób znajdujących się najbliżej ochranianego
jest zwierzchnik agentów ochrony, posiadający największe uprawnienia decyzyjne28.
Zdarzają się sytuacje, że szyk ulega zmianie (często gwałtownej) na skutek zmiany sytuacji lub zmiany liczebności grupy
ochrony. Pracownicy powinni być na to przygotowani, a sama
zmiana szyku nie powinna wpłynąć na ich pracę i skuteczność
w pełnieniu obowiązków
Kolejny pierścień, czyli pierścień strefy środkowej, skupia
dalsze otoczenie osoby ochranianej, do którego należą dalsi krewni,
pozostali współpracownicy i pracownicy. Ochroniarze pełniący
obowiązki w tej strefie nie stacjonują już na pozycjach zorganizowanych wg reguł szyku, lecz na stanowiskach ułatwiających swobodną komunikację z pracownikami sąsiadujących pierścieni –
wewnętrznego i zewnętrznego. Są oni łącznikami nie tylko z innymi
pracownikami ochrony, ale także z instytucjami i organami zewnętrznymi (np. organami ścigania). Do tej strefy dopuszczana jest
także inna kategoria związana z pracownikami firmy ochroniarskiej
– pracownicy pomocniczy ochrony, do których zaliczyć można
m.in. pracowników technicznych.
28 Ochrona
osób, www.guardia.pl/forum/download.php?id=683 [data dostępu:
17.07.2013].
I 53
54 I
Ostatni z pierścieni jest sferą, do której dostęp ma najszersze
grono osób, m.in. interesanci osoby ochranianej i jej znajomi.
W strefie tej stacjonują także pozostali pracownicy pomocniczy
ochrony. Zabezpieczenie tej strefy związane jest również ze stosowaniem technicznych środków zabezpieczenia, do których należą
z jednej strony: bramy, bramki, ogrodzenia, ale również czujniki
i systemy alarmowe.
Pracownicy stacjonujący w obrębie poszczególnych pierścieni odpowiadają za ich szczelność, stan osób dostających się w ich
obręb, a także przepływ personalny pomiędzy strefami. W celu jak
najdokładniejszej ochrony szczelności obwodów stref przestrzega
się kilku zasad:
1. sporządza się, jeśli to możliwe, imienne listy osób upoważnionych do wstępu w obręb danej strefy;
2. podczas próby przekroczenia granicy stref pracownicy
ochrony identyfikują tożsamość (a tym samym uprawnienie do dostania się do strefy) osób wchodzących, co
odbywa się zazwyczaj poprzez okazanie stosownych dokumentów: legitymacji, identyfikatora, przepustki;
3. porównuje się tożsamość osoby wpuszczanej z wykazem29.
Wskazany układ stref jest układem wzorcowym, jednak w zależności od indywidualnych cech obiektu pracy ochroniarzy, w obrębie którego znajduje się osoba ochraniana, układ posterunków (także
w obrębie szyku) jest modyfikowany. Na zmiany jego kształtu największy wpływ mają: dynamika otoczenia (np. w przypadku działań
29
Ibidem.
w tzw. terenie, strefie publicznej) oraz zasoby kadrowe (dostosowanie
gęstości posterunków do liczebności kadry ochraniającej).
Kolejnym ważnym zagadnieniem związanym z pełnieniem obowiązków zawodowych pracownika ochrony jest wiedza nt. działania
w przypadku wystąpienia niebezpieczeństwa – tj. zasad wyboru
wzorca działania w przypadku wystąpienia określonego rodzaju
niebezpiecznego zachowania ze strony napastnika.
Pracownik ochrony jest osobą, od której oczekuje się rozważnego i zorganizowanego działania, podczas gdy inne osoby mogą mieć trudność z zapanowaniem nad sobą i swoimi nerwami
w sytuacji zagrożenia. Dodatkowo pracownik ochrony powinien
podjąć możliwie najlepsze działanie w danej sytuacji w możliwie
najkrótszym czasie.
Można wyszczególnić podstawowe działania, które pracownicy ochrony powinni przedsięwziąć w momencie wystąpienia ataku lub innego niebezpiecznego zdarzenia. Takie czynności określa
się mianem fizycznego zabezpieczenia miejsca zdarzenia. Zabezpieczenie związane jest z organizacją przestrzeni, w której:
1. zachowane zostanie bezpieczeństwo osób znajdujących
się w jej obrębie;
2. ograniczone zostanie ryzyko szerzenia się zagrożenia;
3. ślady przestępstwa zostaną zabezpieczone przed ich
utratą, a jednocześnie nieskażone elementami dodatkowymi, mogącymi fałszować wyniki analizy.
I 55
56 I
Sekwencję czynności należących do zadań ochroniarza podczas fizycznego zabezpieczenia miejsca zdarzenia przedstawia kolejny schemat.
1.
2.
3.
• Niezwłocznie poinformowac o zdarzeniu swojego przełożonego
• Nie dopuścić na miejsce zdarzenia postronnych
• Odgrodzić miejsce zdarzenia
• Udzielić pierwszej pomocy ewentualnym ofiarom
4.
5.
6.
7.
8.
• Wezwać odpowiednie specjalistyczne służby
• Spróbować ustalić ewentualnych świadków zdarzenia
• Spróbować ująć bezpośrednich sprawców zdarzenia
• Sporządzić szczegółowy raport na temat zdarzenia
W punkcie 1. znalazły się działania związane z niezwłocznym
przekazaniem informacji o zaistniałym zdarzeniu zwierzchnikowi,
co pozwoli:
1. przeprowadzić analizę zjawiska i ocenę ryzyka w kontekście zagrożenia dla osób ochranianych;
2. na podjęcie przez zwierzchnika stosownych decyzji i ustalenie planu działań.
Cele działań wymienionych w punkcie 2. (niedopuszczenie
do miejsca zajścia osób postronnych) to:
1. zabezpieczenie miejsca zdarzenia przed wystąpieniem
dodatkowych szkód;
2. ochrona śladów powstałych na miejscu zdarzenia przed
zatarciem;
3. uniknięcie narażenia na ryzyko osób postronnych.
Punkt 3. (odgrodzenie miejsca zdarzenia) skupia różne
czynności techniczne. Oznakowanie miejsca musi nastąpić w sposób wyraźny, ale także niezbyt czasochłonny. Najczęściej stosowane
do tego są taśmy i sznurki, w przypadku poważniejszego zagrożenia
stosowane są barierki ochronne.
Udzielenie pierwszej pomocy ofiarom wymienione w punkcie 4. jest jednym z najważniejszych obowiązków, nie tylko pracowników ochrony, ale także wszystkich osób zdolnych do wykonania
działań z zakresu pierwszej pomocy, które to powinny zostać udzielone niezwłocznie.
W połączeniu z punktem 4. występuje punkt 5 (wezwanie
odpowiednich specjalistycznych służb). Rodzaj służb, które należy
wezwać, zależy od przyczyny zagrożenia i stanu potencjalnych poszkodowanych. W przypadku, kiedy osoby znajdujące się w miejscu
zdarzenia doznały obrażeń medycznych bądź skarżą się na ból czy
mdłości, nie wolno lekceważyć tych objawów i należy wezwać służby medyczne. Odpowiednio szybka interwencja jednostek specjalistycznych (straży pożarnej, pogotowia lub policji) pozwoli przeciwdziałać postępowaniu zagrożenia oraz przyczyni się do szybszego
zniwelowania negatywnych skutków bądź ujęcia napastnika.
I 57
58 I
Z ustaleniem możliwych świadków zdarzenia pracownicy
ochrony nie powinni czekać do przyjazdu służb mundurowych.
W miarę możliwości powinni określić, kto z zebranych może posiadać istotne informacje o zdarzeniu. Osoby takie powinny udać się
w bezpieczne miejsce i oczekiwać przyjazdu policji. Zapewnienie
organom ścigania kontaktu ze świadkami może się przyczynić do
szybkiego ujęcia napastnika.
Działanie, o którym mowa w kolejnym punkcie, czyli próba
ujęcia sprawców zdarzenia, może być podjęte, kiedy żadna z osób
poszkodowanych nie wymaga doraźnej pomocy. Wówczas pracownik bądź współdziałający pracownicy ochrony podejmują próby
obezwładnienia i pojmania sprawcy zdarzenia. W przypadku, kiedy
próba ta zwieńczona jest sukcesem, napastnik pozostaje pod pieczą
ochrony do momentu przyjazdu odpowiednich służb mundurowych
(policji). Jeśli podjęte działania nie przyniosły oczekiwanego rezultatu, wówczas pracownicy ochrony po przyjeździe policji przekazują
funkcjonariuszom wszystkie niezbędne informacje mogące pomóc
organom ścigania w zatrzymaniu sprawcy.
Ostania z wymienionych czynności, czyli sporządzenie szczegółowego raportu o zdarzeniu, wykonywana jest zazwyczaj przez
jedną osobę. Raporty wykorzystywane są do:
1. dokonania oceny akcji;
2. wskazania niedociągnięć w pracy ekipy ochroniarskiej;
3. stworzenia rekomendacji i zaleceń postępowania w przyszłości w podobnych sytuacjach.
Tak jak wspomniano wcześniej, na miejscu pracy grupy ochrony
może zdarzyć się sytuacja, w której konieczne będzie udzielenie
pierwszej pomocy poszkodowanej osobie. Może to wynikać z różnych nieprzewidzianych wypadków lub celowych działań innych
osób. Pracownik ochrony musi wiedzieć, jak działać w takich przypadkach, zachowując przy tym zimną krew.
Pracownik ochrony powinien nie tylko posiadać wiedzę teoretyczną z zakresu udzielania pierwszej pomocy, ale również odznaczać się zespołem cech psychospołecznych pozwalających zachować opanowanie nawet w trudnych sytuacjach. W przypadku,
kiedy w wyniku zagrożenia ucierpieli ludzie, obowiązkiem pracownika służb ochrony jest udzielenie im doraźnej pomocy. Do czasu
przyjazdu lekarza pracownik ochrony powinien czuwać nad stanem
zdrowia poszkodowanego. Do zakresu jego obowiązków w sytuacji
zagrożenia życia lub zdrowia należą w szczególności:
1. ustalenie, czy poszkodowany jest przytomny;
2. zapewnienie poszkodowanemu bezpieczeństwa osobistego; zwłaszcza kiedy w miejscu, w którym znajduje się
poszkodowany, wciąż występują czynniki niosące zagrożenie (np. zawalenie, rozprzestrzenianie się ognia);
3. w przypadku konieczności transportu poszkodowanego
w bezpieczniejsze miejsce zadbanie, by transport nie
wywołał dodatkowych uszkodzeń.
Działania z zakresu pierwszej pomocy podjęte odpowiednio
szybko niejednokrotnie mają znaczny wpływ na życie i zdrowie poszkodowanego, zwłaszcza gdy służby ratunkowe mają utrudniony
I 59
60 I
dostęp do miejsca zdarzenia i wydłuża się czas oczekiwania na udzielenie profesjonalnej pomocy medycznej. Dlatego pracownicy ochrony powinni nie tylko znać zakres czynności, które należy podjąć, ale
również wiedzieć, gdzie w obiekcie znajdują się apteczki. Zastosowanie zawartych w nich środków (zwłaszcza jałowych bandaży, gaz oraz
jednorazowych rękawiczek) pozwala zapewnić bezpieczeństwo nie
tylko poszkodowanemu, ale i udzielającemu pomocy.
Dokładny opis poszczególnych czynności z zakresu pierwszej
pomocy należy do tematyki szczegółowych szkoleń pracowniczych.
Poza wyżej opisaną ochroną osób drugim podstawowym zadaniem
pracowników ochrony fizycznej jest ochrona mienia. Ta część materiałów została przeznaczona na poruszenie aspektów związanych
z ochroną obiektów oraz organizacją ochrony konwoju. Omówione
zostaną sposoby zabezpieczenia mienia przed kradzieżą lub zniszczeniem i kroki postępowania w przypadku stwierdzenia kradzieży
lub zniszczenia.
Pomocna w dalszej pracy nad zagadnieniem ochrony osób
i mienia będzie próba uchwycenia różnic i podobieństw w zakresie
tych dwóch aspektów ochrony. Efekty rozważań pomoże zsyntetyzować tabela zamieszczona na następnej stronie.
PODOBIEŃSTWA
RÓŻNICE
Zgodnie z tym, co mówi Ustawa o ochronie osób i mienia z 22 sierpnia
1997 roku, możemy wyszczególnić obiekty, obszary i urządzenia
objęte przymusową ochroną 30 (obiekty te są szczególnie ważne
w kontekście bezpieczeństwa publicznego i obronności państwa czy
też jego interesu gospodarczego). Oprócz tego możemy wyróżnić
obiekty, obszary i urządzenia objęte ochroną dobrowolną.
Pojęciami związanymi z miejscem pracy pracownika ochrony
fizycznej osób i mienia są obiekt oraz obszar pracy.
Art. 2, pkt 3. Ustawy z 22 sierpnia 1997 roku o ochronie osób i mienia (Dz.U.
z 2005 r. Nr 145, poz. 1221).
30
I 61
62 I
Obszar to powierzchnia o określonej wielkości (często
znacznej), której poszczególne elementy łączy cecha wspólna (np.
własność bądź zakres występowania określonego zjawiska).
W odróżnieniu od obszaru obiekt jest znacznie bardziej zawężony terytorialnie i zazwyczaj obejmuje swym zasięgiem jeden
budynek bądź kompleks budynków, które mogą mieć różną formę
użyteczności: prywatnej, publicznoprawnej bądź publicznej31.
Z klasyfikacją obiektów (miejsca pracy ochroniarza) oraz
wpływem cech obiektu na zakres obowiązków pracowników ochrony pozwolą zapoznać się kolejne podrozdziały.
Najczęściej stosowanymi kryteriami klasyfikacji obiektów jest podział z uwagi na ich funkcjonalność oraz rodzaj zajmowanej przestrzeni32.
Tabela 11. Podział obiektów ze względu na funkcję i rodzaj obiektu
Ze względu na funkcję obiektu
Ze względu na rodzaj zajmowanej przestrzeni (kształt)
Obiekty państwowe – to te, w których znajdują
się wszelkiego rodzaju instytucje państwowe
szczebla centralnego oraz samorządowego
(gminne. powiatowe i wojewódzkie): urzędy,
jednostki celowe (związane z energetyką,
komunikacją miejską), a także państwowe
przedsiębiorstwa produkcyjne.
Powierzchniowe – wszelkie budynki oraz teren
je okalający, mogące posiadać różną formę
własności: państwową bądź prywatną.
31
32
Słownik Języka Polskiego, Warszawa 1988.
Obiekty prywatne – wszelkie obiekty należące
do osób fizycznych i prawnych, niebędących
podmiotami państwowymi. Katalog budynków
prywatnych jest bardzo szeroki: domy wolnostojące, kamienice, biurowce, budynki magazynowe i hale produkcyjne, handlowe oraz
wiele innych.
Liniowe (linearne) – obiekty o mniej wyraźnym
rozgraniczeniu i oddzieleniu od innych stref;
nie musza one jednoznacznie należeć do
konkretnej powierzchni, przykładem są linie
telefoniczne.
Obiekty militarne – są to wszystkie obiekty
wchodzące w skład zaplecza budynków jednostek obronnych państwa, takich jak: bazy,
magazyny, wojskowe ośrodki edukacyjne.
Obiekty kulturalne i naukowe – ich wyodrębnienie związane jest z pełnioną funkcją lokalnych i regionalnych centrów kultury; w grupie
tej znajdują się m.in.: miejskie i gminne ośrodki
i domy kultury; budynki instytucji promujących
wydarzenia kulturalne o różnej skali.
W zależności od cech rodzajowych obiektów chronionych
opracowywana jest strategia ochrony obiektów, gdyż różnią się one
rozkładem, częstotliwością odwiedzin, zakresem osób mogących
swobodnie wejść do budynku oraz ich liczbą.
Aby lepiej zrozumieć rolę pracy ochrony zabezpieczającej
obiekty, należy znać pobudki, którymi mogą się kierować napastnicy. Najważniejsze i najczęściej spotykane w praktyce motywy ujęto
w formie tabelarycznej.
I 63
64 I
Tabela 12. Przyczyny ataków
Przyczyny ataków na obiekty
1.
Kradzież pożądanych przedmiotów wartościowych lub gotówki;
2.
Dokonanie uszkodzeń;
3.
Działalność dewastacyjna, czasami przybierająca nawet formę zniszczeń całych budynków, częściej jednak mniej szkodliwych aktów wandalizmu
4.
Dokonanie uszkodzenia bądź chęć przywłaszczenia dóbr i wartości niematerialnych
i prawnych, jak. np. wejście w posiadanie cennych informacji bądź oprogramowania
sprzętowego
i detektywa, Warszawa 1996
Działania zmierzające do udaremnienia zdarzeń niepożądanych w obiektach (kradzieży, zniszczeń) wymagają innego zachowania ochrony, począwszy od symptomów pozwalających rozpoznać intencje (np. nerwowe rozglądanie się na boki danej osoby
może oznaczać, że przyszła ona w celu dokonania kradzieży drobnego gabarytowo przedmiotu).
Podjęcie stosownych działań i liczba osób w nie zaangażowanych zależy także od tego, z jaką liczbą sprawców mamy do czynienia oraz jakim doświadczeniem w procederze przestępczym odznaczają się ci sprawcy. Inaczej bowiem działa samodzielny sprawca, który w dodatku nie jest jeszcze obeznany ze „złodziejskim fachem”, a inaczej osoba z długim doświadczeniem w działalności
przestępczej. Inną strategię obiera także grupa, która ustala podział
ról w akcie przestępczym oraz opracowuje różne strategie działania.
Oczywiście łatwiejszym zadaniem dla pracowników ochrony jest
zniweczyć przestępcze zamiary osoby działającej samodzielnie
z niewielkim rozeznaniem w dokonywaniu aktów przestępczych niż
grupy zorganizowanej (szajki, gangu, mafii) składającej się z obeznanych z „fachem” przestępców.
Klasyfikacja pierścieniowa znajduje zastosowanie w przypadku
rozważań nad pracą ekipy ochroniarskiej, która dba o bezpieczeństwo w obiektach. Podział strefowy ilustruje wykres:
Schemat 3. Trzy płaszczyzny prowadzenia ochrony
1. Ochrona
wewnętrzna
2. Ochrona
zewnętrzna
3. Ochrona
peryferyjna
Pierścień związany z ochroną wewnętrzną dotyczy ochranianych pomieszczeń w przypadku kompleksu budynków, wewnątrz
których ulokowane są zespoły ochroniarskie. W zależności od wielkości kompleksu zespoły odpowiedzialne za bezpieczeństwo budynku stacjonują tylko w jednym z nich bądź rewir ich pracy obejmuje także budynki sąsiadujące.
I 65
66 I
Pierścień 2. (strefa ochrony zewnętrznej) obejmuje obszar
przyległy do ochranianych budynków, który formalnie wchodzi
w skład obiektu, a jego pole zasięgu wyraźnie oddzielają brama,
ogrodzenie, mury.
Ostatni z pierścieni, związany ze strefą ochrony peryferyjnej,
znajduje się już poza formalnymi granicami obiektu. Jednak z uwagi na jego sąsiedztwo i mogące płynąć z tej strony zagrożenie także
uwzględnia się go w pracy ekipy ochraniającej. Powszechnie stosowanymi elementami prewencyjnymi są cyfrowe monitorowanie
obiektu oraz obchody kadry ochroniarskiej wraz z zamieszczeniem
informacji o działaniach ochronnych. Inną zamieszczaną informacją dla osób postronnych są tabliczki informujące o zakazie wstępu
osobom nieupoważnionym.
W obrębie wszystkich stref stosowane mogą być nowoczesne
środki cyfrowe pozwalające dokładniej czuwać nad bezpieczeństwem obiektu. Najczęściej w tym celu stosowane są urządzenia
monitorujące oraz zapewniające łączność telefoniczną między pracownikami, a ich zwierzchnikami, pracownikami pomocniczymi
ochrony oraz innymi osobami, z którymi kontakt jest niezbędny
w pracy ekipy czuwającej nad bezpieczeństwem obiektu.
W niniejszej części materiałów omówione zostaną metody identyfikacji czynników zagrażających bezpieczeństwu w obiektach, które
częściowo pokrywają się z metodami poznanymi już w trakcie
omawiania sposobów rozpoznawania ryzyka, kiedy działania
ochronne koncentrują się na zapewnieniu bezpieczeństwa osób.
Podstawę pracy ochroniarza, umożliwiającą wczesne rozpoznanie zagrożenia, stanowią właściwie dobrane czynności obserwacyjne połączone z odpowiednimi reakcjami w chwili wystąpienia
nieprawidłowości. Obserwacja skupia się wówczas nie tylko na potencjalnych osobach mogących zagrozić bezpieczeństwu obiektu,
ale również brakach i niedociągnięciach w funkcjonowaniu systemu
ochrony33.
W praktyce wyodrębniane są różne typy obserwacji.
Tabela 13. Charakterystyka sposobów obserwacji
Sposób obserwacji
Charakterystyka
Posterunki stałe
Umiejscowione długotrwale punkty stacjonowania pracowników ochrony, mające na celu zapewnienie możliwości przeprowadzania stałego monitoringu miejsc
szczególnie narażonych na niebezpieczeństwo.
Posterunki tymczasowe (doraźne)
Punkty o podobnej funkcjonalności jak posterunki stałe,
jednak uruchamiane na krótszy (zazwyczaj określony) czas.
Patrole
Związane są z dynamicznym kontrolowaniem wybranych
odcinków ochranianej przestrzeni przez jednego bądź
kilku ochroniarzy. Patrole mogą być wyznaczone pomiędzy posterunkami bądź w oddaleniu, w miejscach wymagających mniejszej intensyfikacji działań ochronnych.
Obchody
Są one przeprowadzane w celu kontroli systemu zabezpieczeń chronionej przestrzeni oraz dokonania oceny
realizacji obowiązków przez służby ochrony.
Wymienione w dwóch pierwszych pozycjach posterunki stałe
oraz tymczasowe mogą przyjmować formę niejawną, tzw. ukrytą. Jest
ona organizowana w przypadku, kiedy istnieje podejrzenie, że samo
stacjonowanie w danym obiekcie (a zazwyczaj w jego części) może nie
33
Ibidem.
I 67
68 I
stanowić wystarczającego zabezpieczenia – nad bezpieczeństwem
czuwać mogą wtedy dodatkowe, nieoznaczone wyraźnie osoby.
Urządzenia techniczne wspomagające pracę ekipy ochroniarskiej w obiektach mogą służyć różnym celom (np. utrudnieniu
dostępu do obiektu osobom nieupoważnionym, wsparciu procesu
obserwacji). Charakterystykę części urządzeń (najpowszechniej
wykorzystywanych w ochronie) zamieszczono poniżej.
Tabela 14. Opis urządzeń technicznych
Urządzenie
techniczne
Opis
Ogrodzenia,
mury, bramy,
drzwi, kraty
i inne
Stanowią one podstawowy, czasami jedyny element zabezpieczenia obiektu. Spotykane w różnym zakresie są niemal we wszystkich typach obiektów,
a ich dobór zależny jest od zasobności właściciela, wielkości i wysokości
obiektu oraz specyficznych cech architektury budynku
System wykorzystywany jest już w chwili dojścia do zdarzenia niebezpiecznego. Jego działanie polega na przekazaniu odpowiedniego, umownego
i zaprogramowanego sygnału w przypadku, kiedy dojdzie do przerwania
któregoś z zabezpieczeń (mechanicznego bądź innego typu). Zdarza się to
w przypadku wkroczenia na chroniony teren osób nieupoważnionych. Alarm
System alarmowy może sygnalizować zagrożenie osobom znajdującym się w najbliższym
otoczeniu sprawcy (najczęściej w formie nadawania głośnych, intensywnych
sygnałów dźwiękowych) bądź tylko wybranym pracownikom ochrony, uniemożliwiając wiedzę o zajściu osobom postronnym. Dzięki stosowaniu nowoczesnych osiągnięć techniki sygnał może być nadawany nawet w odległe
miejsca.
System ten oparty jest na skoordynowaniu pracy wielu urządzeń rejestrujących obraz (czasem obraz i dźwięk) – zazwyczaj nowoczesnych kamer
cyfrowych połączonych z jednostką centralną (komputerem) umieszczoną
w pomieszczeniu osób monitorujących. W miarę możliwości kamery powinny swym zasięgiem obejmować całość chronionego obiektu i jego strateSystem
giczne części. Kamery powinny być w taki sposób zainstalowane, by niemonitoringu
możliwe było manipulowanie ich ustawieniem przez osoby postronne oraz
aby obejmowały różne wycinki obiektu. Sieć monitorującą najczęściej instaluje się w obiektach pożytku publicznego, bankach i domach handlowych.
Coraz częściej monitorowane są także ulice miast, zwłaszcza uznawane za
najbardziej niebezpieczne bądź znajdujące się w pobliżu ważnych budynków administracji.
Samo wyposażenie w urządzenia techniczne nie jest gwarantem bezpieczeństwa. Aby spełniały one swą funkcję, potrzebne jest
umiejętne obchodzenie się z nimi wszystkich osób mających z nimi
styczność (dotyczy to w szczególności urządzeń bazujących na ICT),
w tym zwłaszcza ekipy ochroniarzy. Dlatego w przypadku zatrudniania nowego członka ochrony bądź wdrażania w chronionym
obiekcie nowego systemu wszyscy pracownicy powinni przejść odpowiedni instruktaż.
Skuteczność podejmowanych działań i lepszą ochronę obiektu zapewnia skoordynowana praca urządzeń technicznych, których
działanie wzajemnie się uzupełnia.
Ochrona konwoju może stanowić jedno z zadań pracownika bądź
pracowników ochrony w ramach ochrony mienia. W tym miejscu
opisany zostanie sposób organizacji konwoju, podział zadań wśród
konwojentów oraz opis ogólnej organizacji pracy pracowników
ochrony zaangażowanych w ochronę konwojowanego mienia.
Nadrzędne przepisy mówiące o postępowaniu w przypadku
konwoju zamieszczone są w Ustawie o ochronie osób i mienia, która wymienia dopuszczalne prawnie formy realizacji czynności
ochronnych. Konwój odnosi się głównie do transportu wartości
pieniężnych oraz innych przedmiotów wartościowych lub niebezpiecznych34.
Kolejnymi aktami regulującymi czynności konwojentów
(mniejszej rangi niż wspomniana ustawa) są Rozporządzenie miniArt. 3, pkt 1 c) Ustawy z 22 sierpnia 1997 roku o ochronie osób i mienia
(Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221).
34
I 69
70 I
stra spraw wewnętrznych i administracji z 7 września 2010 roku
i z 12 listopada 2012 roku, określające zasady i wymogi stawiane
przed pracownikami ochrony mienia dokonującymi konwoju.
Przepisy regulują w sposób szczegółowy zakres personalny
konwoju, rodzaj środków łączności i bezpieczeństwa35.
Konwój może obejmować transport różnych środków wartościowych. Poza pieniędzmi najczęściej są to wyroby jubilerskie,
dzieła sztuki oraz dokumenty wysokiej rangi (zazwyczaj urzędowe
i państwowe). Z uwagi na zakres niebezpieczeństwa, jakie może
nieść transport niektórych materiałów, konwojowi podlegają broń
i materiały pirotechniczne. Konwój tak niebezpiecznej zawartości
wymaga zaangażowania w pracę odpowiednio przygotowanych
pracowników ochrony oraz właściwej wiedzy ze strony nadzorujących przebieg działań.
Celem najczęściej stawianym przed konwojem jest zabezpieczenie mienia przed:
1. kradzieżą,
2. uszkodzeniem,
3. zniszczeniem,
4. zagubieniem.
Zakres odpowiedzialności konwojentów obejmuje działania
prowadzone od chwili odebrania dobra do jego zdania (najczęściej:
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 września 2010 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości
pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne
jednostki organizacyjne (Dz.U. z 2010 r. Nr 166, poz. 1128) oraz Rozporządzenie
Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 listopada 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne
jednostki organizacyjne (Dz.U. z 2012 r. Nr 0, poz. 1262).
35
bankom, magazynom). Podczas konwoju ochraniane mienie nie
posiada dodatkowych środków ochronnych w postaci urządzeń
technicznych (np. sejfów) i elektronicznych (alarmów), omówionych w dalszej części rozdziału. Oznacza to, że za jego bezpieczeństwo odpowiadają jedynie pracownicy konwoju.
Poniżej przedstawione zostały kryteria podziału konwojów
wraz z właściwą im klasyfikacją.
Tabela 15. Kryteria podziału konwojów
Kryterium
Opis kryterium
Miejsca
Podział:
– konwoje wewnętrzne – obieg nie wykracza poza granice formalne
obiektu;
– zewnętrzne – miejsce docelowe dostarczenia przedmiotu konwoju
oddalone jest od obiektu, w którym znajduje się pierwotnie; wówczas konwój wymaga zaangażowania środków transportu.
Wyposażenia
Podział:
– konwój wsparty elementami uzbrojenia;
– konwój nieposiadający wsparcia w postaci uzbrojenia.
Środka transportu
Podział:
– konwoje piesze;
– konwoje wykorzystujące środki transportu.
Zasięgu
Podział:
– lokalne;
– zamiejscowe.
Liczebności
Podział:
– jednoosobowe;
– grupowe.
Przedmiotu ochrony
Podział:
– środków pieniężnych;
– przedmiotów wartościowych;
– ładunków pirotechnicznych i przedmiotów niebezpiecznych.
i detektywa, Warszawa 1996
I 71
72 I
Tak jak w przypadku każdej innej działalności związanej z ochroną
osób i mienia, tak i w przypadku organizowania konwoju istnieje
pewien sprecyzowany sposób działania, będący wynikową procedur
i hierarchii wśród konwojentów. W celu dobrego przeprowadzenia
konwoju każdy z pracowników biorący w nim udział powinien stosować się do ustalonych wcześniej założeń i wykonywać przydzielone mu funkcje zgodnie z instrukcją postępowania. Zapisy Rozporządzenia pozwalają, by konwój miał formę:
1. jednoosobową – kiedy tylko jedna osoba odpowiada za
przebieg czynności konwojowych; forma ta stosowana
jest w przypadku mienia o mniejszej wartości;
2. wieloosobową – wówczas konwój składa się z dowódcy
oraz podległych mu pracowników, których liczba zależy
od wartości przewożonego mienia.
W skład grupy dokonującej konwoju wchodzą:
1. dowódca;
2. podlegli pracownicy
Ad. 1. Dowódca konwoju odpowiada całościowo za powodzenie akcji oraz podział obowiązków pomiędzy pozostałych
członków ekipy konwojującej. Dowódca przed przystąpieniem do
czynności związanych z konwojem udziela podległym pracownikom szczegółowych instrukcji postępowania oraz przekazuje wiedzę mogącą mieć wpływ na przebieg konwoju. Podstawowymi informacjami są te dotyczące przedmiotu konwoju oraz trasy. Do-
wódca jest obecny w trakcie wszystkich czynności wchodzących
w zakres konwoju:
1. odbioru konwojowanego mienia;
2. zdania konwojowanego mienia właściwej osobie.
W przypadku, kiedy konwój wymaga dodatkowego zabezpieczenia w postaci uzbrojenia bądź przeznaczone na ten cel środki
transportu są niewystarczające, dowódca powinien zadbać o stosowne doposażenie36.
Do kompetencji dowódcy konwoju należy także określenie
zasad, na podstawie których dokonywać się będzie komunikacja
między członkami grupy konwojującej. W trakcie działań dowódca
przestrzega zgodności z procedurami oraz w przypadku niespodziewanych zdarzeń jest osobą uprawnioną do dokonywania zmian
w przebiegu konwoju. Dodatkowo po zakończeniu konwoju dowódca odpowiada za sporządzenie właściwego raportu.
Ad. 2 Pracownicy konwoju zobowiązani są zachować dyscyplinę wobec poleceń dowódcy, ponadto odpowiadają za powierzony
im sprzęt (np. broń, środek transportu). Pracownicy konwoju muszą zachować czujność w trakcie jego przeprowadzania oraz niezwłocznie informować dowódcę o wszelkich nieprawidłowościach.
Zakres osób mogących uczestniczyć w konwoju zależny jest
od jego rodzaju. Wśród uczestników konwoju spotykani są:
36
I 73
74 I
Tabela 16. Opis zadań członków grupy konwojowej
Członek grupy
konwojowej
Opis odpowiedzialności
Konwojent kierunkowy
Jest to osoba angażowana w czynności konwoju w zakresie przewozu mienia z wykorzystaniem samochodowych środków transportu. Funkcja tego pracownika jest podobna do funkcji pilota. Zadaniem konwojenta kierunkowego; w niektórych wypadkach przejmuje
on cześć bądź całość uprawnień dowódcy;
Kierowcy
Rolą tych pracowników jest bezpieczne i sprawne dowiezienie
mienia w wybrane miejsce. W związku z tym do ich obowiązków
należy dbanie o odpowiedni stan techniczny pojazdu (obejmujące
dokładny przegląd; przestrzeganie dat niezbędnych przeglądów;
upewnienie się, czy ilość paliwa jest wystarczająca), znajomość
trasy przejazdu oraz znajomość terenu przylegającego do ustalonej
trasy konwoju. Kierowcy w trakcie przejazdu obowiązani są przestrzegać ustalonej kolejności samochodów, poruszać się w zgodzie
z przepisami prawa drogowego (wskazane jest, by jechali z największą prędkością, na jaką pozwalają przepisy oraz inne czynniki,
np. atmosferyczne).
Pracownik transportu
Zakres jego działań nie jest tak ściśle określony jak innych kategorii
pracowników zaangażowanych w konwój; jego zadaniem jest transport mienia zgodnie z procedurami;
Kasjer
Kasjer jest najczęściej osobą specjalnie wyznaczoną przez instytucję – właściciela mienia (np. banku). Kasjer odpowiada za pobranie
oraz zdanie przedmiotu konwoju i – w przypadku gdy w działania
nie jest zaangażowany pracownik transportu – umieszczenie wartościowego przedmiotu w środku transportu.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Blok: Organizacja i Wykonanie Konwojów,
www.guardia.pl/forum/download.php?id=675 [data dostępu: 23.07.2013].
Pracownicy pomocniczy ochrony podczas konwoju (kasjer
i osoba odpowiedzialna za transport) podobnie jak pozostali członkowie grupy konwojującej podlegają pod polecenia dowódcy konwoju.
Im wyższą wartość ma przedmiot konwoju (zwłaszcza
w przypadku postaci pieniężnej), tym ściślejsze procedury postępowania obowiązują uczestników konwoju. Od pracowników wymagana jest wówczas szczególna dyscyplina w zakresie przestrzegania wytycznych. Niesubordynacja w tym zakresie pociągnąć może
za sobą niebezpieczeństwo nie tylko chronionego mienia, ale również osób zaangażowanych w jego transport. Jedną z najściślej
przestrzeganych norm jest zakaz umożliwiania dostępu do konwoju
osobom trzecim, a tym bardziej powierzania im przedmiotu ochrony. Pracowników obowiązuje bezwzględny nakaz zachowania poufności informacji związanych z konwojem, jego przedmiotem, wartością, miejscem wyruszenia oraz miejscem docelowym.
Ważny jest odpowiedni dobór pracowników odpowiadających za konwój. Z uwagi na fakt, że z przeprowadzeniem konwoju
wiąże się duże ryzyko nie tylko dla mienia, ale i dla samych konwojentów, w skład tej grupy należy włączyć pracowników odznaczających się takimi przymiotami jak:
1. odporność na stres,
2. umiejętność skupienia uwagi na wielu elementach w jednym czasie,
3. odpowiedzialność,
4. sumienność,
5. zdyscyplinowanie,
6. spostrzegawczość.
Ważne, by pracownicy zatrudnieni w grupie konwojującej
potrafili szybko podejmować decyzje, posiadali odpowiednie doświadczenie oraz odznaczali się niezbędną siłą i sprawnością fizyczną37.
Pracownicy zaangażowani w czynności konwojowe uczestniczą w działaniach konwojowych uszeregowanych w poszczególne etapy:
37 Cz.
Grzeszyk (red.), op.cit.
I 75
76 I
Tabela 17. Opis działań poszczególnych etapów organizacji konwoju
Etap organizacji
konwoju
Opis działań w danym etapie
Określenie ogólnych
procedur konwoju
Czynność ta przybiera sformalizowaną formę dokumentu określanego jako „instrukcja konwojowa”. Jego regulacje określają delegację czynności pomiędzy pracowników ochrony mienia zaangażowanych w konwój i formę komunikacji między nimi, wytyczne w zakresie działań w chwili wystąpienia zjawiska niepożądanego oraz wymogi odnoszące się do sporządzanej dokumentacji konwojowej.
Wyznaczenie
planu trasy
W wyznaczaniu trasy powinny brać udział osoby posiadające szeroką wiedzę z zakresu topografii okolicy, jej bezpieczeństwa, natężenia ruchu oraz prowadzonych w tym czasie robót drogowych w
miejscowości bądź miejscowościach, przez które przebiegać będzie
konwój. Planowanie trasy powinno uwzględniać również opracowanie wersji alternatywnej, która zostanie zastosowana w przypadku
komplikacji. Katalog wszelkich zagrożeń możliwych do napotkania
przez konwój powinien zostać określony przed zaplanowaniem trasy
i w miarę możliwości wszystkie przeszkody powinny zostać
uwzględnione.
Wyznaczenie składu
pracowników konwoju
Skład grupy musi być dobrany z rozmysłem. Pod uwagę powinno
zostać wzięte szereg cech osobistych pracowników (np. odporność
na stres), kondycja fizyczna, a także posiadane kwalifikacje i doświadczenie. Kompetencje te mogą się różnić w zależności od
zakresu obowiązków pracownika i jego roli w konwoju.
Czynnikiem mogącym zwiększyć ryzyko konwojentów oraz
transportowanego mienia jest częste odbywanie postoju. Im większa liczba przerw ciągłości transportowej, tym większe niebezpieczeństwo ataku ze strony przestępców. Zalecane jest, by na krótszych trasach postoje w ogóle nie były zarządzane. Nakaz postoju
wydaje zawsze dowódca konwoju.
W tej części materiałów opisane zostaną środki techniczne stosowane do ochrony powierzonego mienia. Środki te są praktycznym
dodatkiem wspomagającym pracę grupy oraz w dużym stopniu
zwiększają jej bezpieczeństwo.
Techniczne środki ochrony dzielą się na trzy podstawowe kategorie38:
Techniczne środki ochrony
Elementy budowlane
i konstrukcyjne
Mechaniczne środki
ochronne
Elektroniczne środki
ochronne
Ad. 1: elementy konstrukcyjne i budowlane
Do tej grupy środków zalicza się elementy konstrukcyjne
chronionego obiektu, utrudniające równocześnie wtargnięcie na
jego teren przez osoby niepożądane, np.:
1. ściany,
2. drzwi,
3. kraty,
4. specjalne szyby (odporne na rozbicie, kuloodporne, antywybuchowe)39.
Ad. 2: Mechaniczne środki ochronne
Do tej grupy wchodzą również przenośne elementy zabezpieczające stosowane do ochrony mienia: kasety, pojemniki, sejfy, szafy pancerne. Urządzenia te mogą mieć różne funkcjonalności oraz
różny zakres możliwości ich przemieszczania:
38 Ibidem.
39
Ibidem.
I 77
78 I
1. stwarzające możliwość swobodnego przenoszenia;
2. przymocowane na stałe w miejscu umieszczenia.
W tej grupie zamieszczane są również wspomniane urządzenia (kasetki, pojemniki…) wzbogacone o dodatkowe zabezpieczenia, takie jak: alarm, mechanizmy barwiące zawartość oraz uaktywniające środki pirotechniczne. Jednak aby wzbogacić zabezpieczenia o takie elementy, niezbędna jest stosowna zgoda (pozwolenie i koncesja)40.
Ad. 3: Elektroniczne środki ochronne
Systemy z ostatniej grupy środków to wszelkie alarmy wykorzystywane w branży ochroniarskiej. Wykorzystywane są alarmy
dwóch rodzajów:
1. jawne, które sygnalizują o niebezpieczeństwie wszystkim
w obiekcie, zazwyczaj czyniąc to w formie audialnej poprzez głośne wydawanie określonego dźwięku;
2. niejawne, o których uruchomieniu w dyskretny sposób
są informowani jedynie pracownicy ekipy pracowników
ochrony obiektu.
W zależności od przedmiotu ochrony odmienne czynniki
mogą wywołać wszczęcie alarmu i wydanie sygnału alarmowego.
Niektóre mogą być uruchamiane manualnie (ręcznie) przez pracowników ochrony, inne automatycznie na skutek uaktywnienia
czujnika: np. w przypadku niepożądanego otworzenia drzwi.
40
Ibidem.
1. Czym jest atak i jakie są przyczyny oraz rodzaje ataków?
2. Jakie działania powinni podjąć pracownicy ochrony przed rozpoczęciem pracy w danym obiekcie?
3. W jaki sposób powinno się przeprowadzić ewakuację ochranianej osoby w przypadku wystąpienia niebezpieczeństwa?
4. Podaj sposoby organizacji pracy grupy ochroniarzy wokół
chronionej osoby. Jakie strefy można wyróżnić wokół chronionej osoby i czym się one charakteryzują?
5. Jakie czynności wchodzą w skład fizycznego zabezpieczenia
miejsca zdarzenia?
6. Jaki jest podział obiektów ze względu na funkcję i na rodzaj
zajmowanej przestrzeni?
7. Jakie są sposoby wykrywania zagrożeń obiektów?
8. Jakie są kryteria podziału konwojów?
9. Jaki jest podział obowiązków i odpowiedzialności w grupie
konwojowej?
10. Jakie są etapy organizacji konwoju?
11. Na jakie grupy dzielą się środki techniczne wykorzystywane do
ochrony mienia oraz czym charakteryzuje się każda z grup?
I 79
Rozdział czwarty skupia się na sytuacji, w której pracownik ochrony będzie zmuszony skorzystać z broni palnej lub środków przymusu bezpośredniego. W tej części omówione zostaną:
1. wytyczne dotyczące bezpiecznego posługiwania się bronią palną oraz innymi przedmiotami wykorzystywanymi
przez pracowników ochrony w sytuacjach zagrożenia życia, zdrowia lub mienia;
2. sytuacje, w których istnieje zezwolenie na użycie środków przymusu;
3. zdarzenia, w których użycie środków przymusu nie jest
dozwolone.
Regulacje związane z omawianym zakresem zastosowania
przez pracowników ochrony fizycznej broni oraz środków przymusu wiążą się z uprawnieniami, jakie posiadają pracownicy. Zamieszczony poniżej schemat ukazuje trzy rodzaje uprawnień.
82 I
Schemat 4. Uprawnienia pracownika ochrony fizycznej
Uprawnienia
obywatelskie
Uprawnienia
pracownicze
Uprawnienia
powierzone
Źródło: W. Seruga, A. Zaborski, Podstawy prawne wykonywania zawodu oraz wybrane zagadnienia z kryminalistyki, kryminologii i terroryzmu, Warszawa 2002.
Pierwsza, najszersza grupa uprawnień – uprawnienia obywatelskie przysługują każdemu obywatelowi i może je podjąć każdy
w chwili wystąpienia przesłanek (regulowanych przez zapisy kodeksu karnego) pozwalających na działania mieszczące się w zakresie ww. uprawnień41.
Najważniejsze regulacje kodeksu karnego (artykułów 25. i 26.)
związane z zakresem uprawnień obywatelskich przedstawiono w tabeli zamieszczonej na następnej stronie.
41Ibidem.
Tabela 18. Zapisy kodeksu karnego dotyczące uprawnień obywatelskich
Zapisy Kodeksu karnego dotyczące uprawnień obywatelskich
Numer artykułu
Treść artykułu
Art. 25 § 1
Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni,
bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
Art. 26 § 1
Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego
niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem,
jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone
przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.
Art. 26 § 2
Nie popełnia przestępstwa ten, kto ratując dobro chronione prawem
w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia
wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.
Źródło: Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny (Dz.U. z 2012 r., poz. 611).
W artykułach 25. i 26. Ustawodawca szczególną uwagę poświęcił zagadnieniu tzw. granic obrony koniecznej. W myśl regulacji
prawnych sytuacją, w której może być mowa o wystąpieniu naruszenia tych granic, jest każda sytuacja, w której podjęte działania były
nieadekwatne do zagrożenia, w związku z którym zostały podjęte.
Wyjątkiem, kiedy istnieje możliwość niestosowania artykułu 26 § 2
jest sytuacja opisana w artykule 26. § 4: Przepisu § 2 nie stosuje się,
jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek
chronić.
To szczególne wyłączenie związane jest m.in. z wypełnianiem
obowiązków ochrony przez pracowników ochrony fizycznej osób
i mienia, którzy winni chronić szczególne dobro w ramach swych
obowiązków zawodowych nawet w przypadku, kiedy zagrożone jest
ich bezpieczeństwo osobiste.
W aspekcie uprawnień obywatelskich znajduje się zapis
umożliwiający każdemu obywatelowi naruszenie nietykalności innej osoby w przypadku, kiedy owa osoba dopuściła się działania
I 83
84 I
o znamionach przestępstwa i równocześnie istnieje uprawdopodobnione podejrzenie, że jeśli przestępca zbiegnie, zidentyfikowanie jego tożsamości zostanie uniemożliwione, a w efekcie stosowne
organy nie będą miały możliwości podjęcia działań wyjaśniających.
Obywatel ma możliwość zatrzymać obywatela do przyjazdu odpowiednich organów (w tym przypadku służb policyjnych)42.
Kolejna grupa uprawnień związanych z wykonywaniem profesji pracownika ochrony fizycznej i mienia to uprawnienia pracownicze. W przypadku pracownika ochrony regulacje do tej grupy
uprawnień znajdują się w szeregu aktów normatywnych, spośród
których najważniejsze zostały ujęte w formie tabelarycznej.
Tabela 19. Akty prawne regulujące uprawnienia pracownicze pracowników ochrony osób
i mienia
Akty prawne
Kodeks pracy
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad współpracy specjalistycznych uzbrojonych formacji
ochronnych z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi)
Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi
Źródło: opracowanie własne.
Kodeks pracy w najszerszym ujęciu reguluje uprawnienia
wynikające z nawiązania stosunku pracy bez ograniczeń do konkretnych grup zawodowych. Wśród jego najważniejszych regulacji
znalazły się takie zagadnienia jak:
42 Art.
243 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks postępowania karnego
(Dz.U. 2013, poz. 480).
1. swoboda wyboru zatrudnienia;
2. prawo do otrzymywania godziwego wynagrodzenia za
wykonywane obowiązki;
3. poszanowanie godności osobistej pracownika, niezależnie od jego płci, pochodzenia, wyznania bądź przekonań;
4. bezpieczeństwo i higiena pracy.
Szczególne miejsce w regulacjach kodeksu pracy znajduje
zagadnienie uprawnień powierzonych, wynikających bezpośrednio
z zawartej umowy z podmiotem, na rzecz którego pracownik świadczy obowiązki (w zależności od rodzaju nawiązanego stosunku bądź
umowy: zleceniodawcą, zwierzchnikiem bądź właścicielem mienia).
Kolejny z wymienionych aktów, Rozporządzenie Ministra
Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 1998 r.
w sprawie określenia szczegółowych zasad współpracy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z Policją, jednostkami
ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi
(miejskimi)43, obejmuje swym zakresem obowiązki w stosunkach
i formach nawiązywania kontaktów pomiędzy jednostkami świadczącymi usługi ochronne a organami państwowymi czuwającymi
nad bezpieczeństwem i posiadającymi szerszy zakres uprawnień
aniżeli podmioty świadczące działalność z zakresu ochronności.
Kolejna z regulacji, a mianowicie Ustawa z dnia 5 sierpnia
2010 r. o ochronie informacji niejawnych 44 , zawiera procedury
przekazywania informacji, które z uwagi na szczególny charakter
powinny podlegać szczególnej ochronie. Zapisy Ustawy zawierają
także regulacje dotyczące postępowania i zachowania zasad bezpie43Dz.U.
44 Dz.U.
z 1998 r. Nr 161, poz. 1108.
z 2010 r. Nr 182, poz. 1228.
I 85
86 I
czeństwa w przypadku wykorzystywania jako źródła przekazu nowoczesnych technologii ICT oraz systemów telekomunikacyjnych.
Z kolei Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi 45 jest ważnym aktem prawnym w odniesieniu do czynności wykonywanych przez
ochronę fizyczną. W zapisach ustawy można znaleźć informacje na
temat postępowania, jakie należy podjąć w sytuacjach, kiedy na
teren chronionego obiektu przedostaje się osoba będąca pod wpływem alkoholu lub posiadająca alkohol przy sobie.
Przedmioty, które możemy traktować w kategorii broni, wyszczególnia Ustawa o broni i amunicji. Artykuł 4. tej ustawy ustanawia
następujący podział:
45
Dz.U. z 2012 r., poz. 1356.
Schemat 5. Cztery rodzaje broni wykorzystywanej przez pracowników ochrony
broń palna
urządzenia oraz
przedmioty mogące
stanowić zagrożenie dla
zdrowia i/lub życia drugiej
osoby
rodzaje broni
broń pneumatyczna
miotacze gazu
obezwładniającego
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Art. 4 Ustawa z dn. 21 maja 1999 roku o broni i amunicji (Dz.U. z 2012 r., poz. 576).
Poszczególne rodzaje broni palnej zostały zdefiniowane na
mocy ustawy o broni i amunicji w art. 7. Bronią palną jest każda
broń lufowa miotająca, przeznaczona do miotania bądź umożliwiająca przystosowanie do miotania pocisków albo substancji. Wyróżnia się dwa rodzaje broni palnej:
1. broń palną sygnałową – urządzenie, które w wyniku
działania gazów sprzężonych (powstających wskutek
spalania materiału miotającego) jest zdolne do wystrzelenia z lufy, której kaliber nie jest mniejszy niż 25 mm,
I 87
88 I
substancji w postaci ładunku pirotechnicznego, a celem
wystrzału jest wywołanie efektów akustycznych lub wizualnych;
2. broń palną alarmową – urządzenie wywołujące efekt
akustyczny w wyniku działania sprzężonych gazów, które
powstają wskutek spalania materiału miotającego;
oprócz efektu akustycznego urządzenie umożliwia wystrzelenie substancji na odległość do 1 metra.
Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji w Rozporządzeniu z dnia 21 października 2011 roku w sprawie zasad uzbrojenia specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych i warunków
przechowywania oraz ewidencjonowania broni i amunicji46 wskazuje na dwa rodzaje broni palnej: broń palną krótką oraz broń palną długą. Do kategorii pierwszej zalicza się rewolwery oraz pistolety, do drugiej – pistolety maszynowe oraz strzelby gładkolufowe).
Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na to, jak definiuje się użycie
broni – w myśl rozporządzenia jest to oddanie strzału w kierunku
danej osoby w celu obezwładnienia jej.
Przy przechowywaniu i używaniu broni palnej powinno się zachowywać zasady najwyższej ostrożności. Jako że jest to przedmiot
stanowiący zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego, jego użycie
obwarowane jest wieloma rygorystycznymi warunkami. W tej czę-
46
Dz.U. z 2011r. Nr 245, poz. 1462.
ści materiałów opisane są sytuacje, w których użycie broni palnej
jest dozwolone.
Każda osoba uprawniona do posiadania i użycia broni palnej
musi mieć świadomość, że korzystanie z niej jest dopuszczalne wyłącznie w sytuacjach, gdy jest to po pierwsze zgodne z przeznaczeniem, po drugie – możliwe. W celu zagwarantowania takiego wykorzystania broni konieczne jest stosowanie przez osoby ją posiadające szczególnych środków ostrożności. Po pierwsze jest to dbanie
o stan techniczny broni (uszkodzona broń nie spełnia warunku
możliwości użycia), po drugie – niepozostawianie jej w miejscach,
w których ktokolwiek nieupoważniony miałby do niej dostęp. Użycie broni przez osobę nieupoważnioną do korzystania z niej jest
naruszeniem prawa, należy jednak pamiętać, że konsekwencje
w takiej sytuacji są wyciągane także wobec osób, które pozostawiły
broń bez nadzoru.
Użycie broni palnej (zarówno aspekty związane z okolicznościami, jak i czynnościami) jest szczegółowo określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1998 roku w sprawie
szczegółowych warunków i sposobu postępowania pracowników
ochrony przy użyciu broni palnej (Dz.U. z 1998 r. Nr 86, poz. 543).
Pracownik ochrony fizycznej nie może użyć broni palnej
w stosunku do drugiej osoby, jeżeli wcześniej nie dokona prezentacji, która jest rozumiana jako nadanie wyraźnego, słyszalnego i jednoznacznego sygnału, że osoba, wobec której broń może zostać użyta, została zauważona i jeżeli nie zareaguje, nastąpią dalsze działania mające na celu obezwładnienie jej. Pracownik ochrony fizycznej
może wydać okrzyk: „Stać!”, „Proszę się zatrzymać!” itp. Często konieczność natychmiastowego reagowania i podejmowania działania
I 89
90 I
prowadzi do wykrzyknięcia jedynie: „Ochrona!” czy „Służba ochrony!”47. Dopiero takie przedstawienie pozwala na podjęcie dalszych
kroków, do których zalicza się przede wszystkim wydanie stanowczego polecenia porzucenia narzędzia używanego przez osobę
zatrzymywaną (np. broni), natychmiastowego zaprzestania wykonywanych czynności przestępczych lub niewyjaśnionych i niezrozumiałych dla pracownika ochrony (np. dewastacji, kradzieży)48.
Pracownik ochrony fizycznej musi być przygotowany na sytuację, w której osoba zatrzymywana nie zareaguje na ostrzeżenia
(prezentację) albo zareaguje w sposób całkowicie nieprzewidywalny. Osoby dopuszczające się czynu zabronionego często nie reagują
na polecenia zaprzestania działania czy porzucenia broni. Wynika
to m.in. z działania w afekcie i determinacji w dążeniu do celu.
Równie często zdarza się jednak, że nagle tracą one zdolność racjonalnego myślenia i nie potrafią wykonać jakiegokolwiek ruchu.
Wydanie okrzyku nie powinno być ciche i sprawiać wrażenia
prośby, ponieważ osoba zatrzymywana musi uświadomić sobie, że
jeżeli nie zaprzestanie czynności, zostanie wobec niej użyta broń.
W tym miejscu warto dodać, że zdolność do takiego wydawania poleceń jest uzależniona od indywidualnych predyspozycji
zatrzymującego. Osoby nieśmiałe, mające trudności z budowaniem
swojego wizerunku jako autorytarnego i mało zdecydowane mogą
nie poradzić sobie w takiej roli. Zadaniem pracownika ochrony fizycznej jest nie tylko stosować się do teoretycznych zasad wyznaczonych dla zawodu. Liczy się także zdolność do takiego zachowa-
47
48
W. Seruga, A. Zaborski, op.cit.
Ibidem.
nia, które wywołuje respekt u kogoś, kto podejmuje działania niedozwolone.
Nieskuteczność działań ostrzegawczych (wydanie komunikatu o zauważeniu osoby niepożądanej bądź zachowującej się w sposób podejrzany albo naruszający zasady) oznacza konieczność podjęcia następnych czynności. Pierwszą z nich jest oddanie ostrzegawczego strzału w górę. Strzał ten może zostać oddany pod warunkiem, że pracownik ochrony ma pewność, iż będzie on bezpieczny, tj. działanie to nie stanowi zagrożenia ani dla niego samego, ani dla osoby zatrzymywanej. Oddanie strzału w górę jest bardzo ważne, jednak w sytuacji, gdy nie jest ono możliwe – można
tego zaniechać. Na przykład nie oddaje się takiego strzału, jeżeli
wiadomo, że nad pracownikiem upoważnionym do użycia broni
znajdują się jakieś osoby albo materiały łatwopalne itp. Pracownik
powinien pamiętać, że w razie nieoddania strzału ostrzegawczego,
przygotowując dokumentację ze zdarzenia, należy dokładnie opisać
jego przebieg oraz wskazać na przyczyny zaniechania tej czynności.
Rezygnacja z ostrzeżenia jest dopuszczalna także w sytuacji, kiedy
dochodzi do konfrontacji z osobą, co do której istnieje uzasadnione
podejrzenie, że ma ona zamiar użycia broni49.
Okoliczności, w których pracownik ochrony może użyć broni, sprecyzowane są w zapisach ustawy o ochronie osób i mienia. Skorzy-
49
Ibidem.
I 91
92 I
stanie z broni jest sprawą na tyle poważną, że żadne inne zapisy
i regulaminy o niższej wadze nie mają w tej materii zastosowania.
Ustawa o ochronie osób i mienia jest jedyną, na podstawie której
należy rozpatrywać użycie broni przez pracownika ochrony fizycznej.
Użycie broni
W granicach chronionych obiektów i obszarów (Art. 36, ust. 1., pkt 5.)
Poza granicami chronionych obiektów
i obszarów (Art. 37, pkt 2.)
1. Zaistniała konieczność odparcia bezpośredniej, bezprawnej napaści/zamachu na
życie pracownika służby ochrony albo jakiejkolwiek innej osoby.
1. Pracownik uczestniczy w konwoju, w czasie
służby doszło do gwałtownej oraz bezprawnej
napaści i próby zamachu na przewożone
mienie będące pod ochroną pracownika/pracowników ochrony.
2. Osoba będąca w posiadaniu broni palnej
lub innego przedmiotu niebezpiecznego nie
zastosowała się do polecenia porzucenia jej
i stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia pracownika służby ochrony lub innej osoby.
3. Przestępca usiłuje obezwładnić pracownika
ochrony oraz siłą odebrać mu broń.
4. Doszło do gwałtownego i bezpośredniego
zamachu na osoby objęte ochroną i/lub na
powierzone mienie.
Powyższe odwołania do ustawy zakładają zaistnienie zamachu i/lub napaści, którego skutkiem może być narażenie zdrowia
lub bezpieczeństwa osób bądź bezpieczeństwa mienia znajdującego
się pod ochroną sprawowaną przez te osoby. Zapoznając się z ustawą, należy jednak z całą stanowczością zauważyć, że użycie broni
może nastąpić wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych, stwarzających
realne zagrożenie.
Umiejętność dokonania trzeźwej oceny zaistniałej sytuacji
została wymieniona jako jedna z niezbędnych predyspozycji kandydata na pracownika ochrony fizycznej. Wydaje się, że opisanie
zasad użycia broni palnej stanowi doskonałe wyjaśnienie, dlaczego
przed kandydatem do pracy stawia się właśnie takie wymagania.
Tylko osoba potrafiąca szybko podejmować racjonalne decyzje jest
zdolna do prawidłowego użycia broni palnej, która – należy podkreślić – stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia. Osoba upoważniona do korzystania z broni palnej musi być oprócz tego osobą obiektywną i nie może kierować się osobistymi uprzedzeniami, poglądami czy sposobem postrzegania sytuacji odbiegającym od zasad
przyjętych w przepisach. Nie jest dopuszczalne działanie pod wpływem afektu czy impulsu. Podkreślenie to jest istotne ze względu na
fakt, że za niewłaściwe użycie broni pracownik ponosi konsekwencje – oskarżenie o nadużycie uprawnień.
Używanie broni palnej poza obiektem albo obszarem objętym ochroną pracownika do tego celu powołanego może mieć miejsce, gdy pracownik ten wykonuje obowiązki związane z przemieszczaniem osób lub mienia z jednego miejsca w drugie (np. jest
członkiem konwoju).
Dopuszczalność użycia broni palnej w takich sytuacjach także jest określona przez ustawodawcę. Pracownikowi ochrony pozwala się na użycie broni, jeżeli w czasie wykonywania przez niego
czynności służbowych nastąpi gwałtowna, bezprawna napaść bądź
próba jej dokonania, mająca na celu zabór lub uszkodzenie konwojowanego mienia bądź przejęcie albo zagrożenie życia lub zdrowia
konwojowanych osób. W tym przypadku zasady użycia broni są
I 93
94 I
podobne do tych, które obowiązują przy ochronie obiektu lub mienia znajdującego się w obiekcie.
Do środków przymusu bezpośredniego zalicza się50:
1.
• siłę fizyczną pracownika ochrony;
2.
• kajdanki;
3.
• różnego rodzaju pałki obronne;
4.
• psy obronne;
5.
• paralizatory wykorzystujące ładunki energii
elektryczne;
6.
• broń gazową, a także ręczne miotacze gazu.
Użycie środków przymusu bezpośredniego, zgodnie z zapisem ustawy, tak samo jak w przypadku użycia broni palnej, możemy podzielić na to, które ma miejsce w granicach obiektów bądź
obszarów, w których pracownik pełni służbę, oraz to poza nimi.
Druga sytuacja ma miejsce wtedy, gdy pracownik ochrony
jest zaangażowany w ochronę konwoju mienia. Dodatkowym zastrzeżeniem jest fakt, że pracownik ochrony może posłużyć się po-
50 Art.
38, ust. 2 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 roku o ochronie osób i mienia
(Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221).
wyższymi środkami tylko wobec osób, które stoją na przeszkodzie
w wykonywaniu obowiązków ochrony osób lub mienia.
Sięgnięcie po wymienione na schemacie środki przymusu
jest możliwe przez pracownika ochrony fizycznej osób i mienia,
który posiada co najmniej licencję pierwszego stopnia. Jest to związane z faktem, że ich wykorzystanie wiąże się z bardzo dużą odpowiedzialnością. W tym przypadku również niezbędne jest trzeźwe
i racjonalne traktowanie sytuacji, którą należy szybko ocenić i zadecydować, czy użycie broni jest konieczne. Jeżeli pracownik ochrony
uzna, że nie ma innej możliwości, należy dokonać oceny, jakie
środki, w jaki sposób oraz z jakim natężeniem mogą i powinny zostać użyte, aby doprowadzić do natychmiastowego zaniechania
działania osoby, wobec której zostaną użyte. Pracownik ochrony
musi pamiętać, że stosując środki przymusu bezpośredniego, nie
wolno kierować się dążeniem do naruszenia dóbr osobistych osoby
zatrzymywanej. Ponadto ustawodawca szczegółowo określił katalog
osób, wobec których środków tych się nie stosuje. Są to51:
1. kobiety w widocznej ciąży,
2. osoby starsze,
3. osoby o zauważalnej niepełnosprawności,
4. osoby poniżej 13. roku życia.
Wobec tych osób pracownik może, o ile jest to konieczne,
użyć siły fizycznej i kajdanek. Użycie broni palnej albo środków
przymusu bezpośredniego wskazanych w schemacie zamieszczonym wcześniej uznaje się za niedopuszczalne.
51 Art.
38, ust. 4 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 roku o ochronie osób i mienia
(Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221).
I 95
96 I
Podporządkowanie się osoby zatrzymywanej/obezwładnianej
za pomocą środków przymusu bezpośredniego należy uznać za moment, w którym zaprzestaje się dalszego ich używania. Należy ponadto zaznaczyć, że jeżeli osoba ta pod wpływem działań pracownika ochrony poniosła uszczerbek na zdrowiu, jej stan się pogorszył,
nastąpiła śmierć albo jej podejrzenie, to pracownik ma bezwzględny obowiązek natychmiastowego udzielenia jej pierwszej pomocy
i jednoczesnego wezwania wykwalifikowanych służb ratunkowych.
Podczas opisywanych czynności może również dojść do sytuacji uszkodzenia bądź zniszczenia mienia lub spowodowania, że
ktoś zostanie poszkodowany. Wówczas pracownik ochrony ma
obowiązek złożenia powiadomienia u swoich przełożonych oraz
zabezpieczenia miejsca zdarzenia. Zabezpieczenie ma polegać na
uniemożliwieniu dostępu doń osobom postronnym i nieupoważnionym – na tak długo, aż na miejsce zdarzenia nie przybędą odpowiednie służby, zwykle wezwane przez pracownika ochrony. Pracownik ochrony, który musiał zastosować środki przymusu bezpośredniego, dzięki czemu udało mu się zatrzymać bądź obezwładnić
dane osoby, musi także dowiedzieć się, czy jego interwencja nie
była skierowana wobec kobiet w ciąży. Jeżeli okaże się, że tak się
stało, należy natychmiast zagwarantować im opiekę lekarską52.
52 W.
Seruga, A. Zaborski, Podstawy prawne wykonywania zawodu oraz wybrane zagadnienia z kryminalistyki, kryminologii i terroryzmu, Hortpress,
Warszawa 2002, s. 153.
1. Na jakie grupy dzieli się zestaw uprawnień posiadanych przez
pracowników ochrony fizycznej i czym charakteryzuje się każda
z grup?
2. Podaj podział broni używanej w pracy pracownika ochrony fizycznej.
3. W jakiej sytuacji pracownik ochrony fizycznej może użyć broni?
4. Wymień środki przymusu bezpośredniego.
I 97
W rozdziale piątym zawarto informacje związane z tematyką samoobrony oraz obezwładniania przeciwnika. Sytuacje, w których nieodzowne będzie zastosowanie siły wobec osoby podejmującej niepożądane i niebezpieczne działania w związku z charakterem zadań
wykonywanych przez pracownika ochrony fizycznej mogą występować dość często.
Użycie siły fizycznej w stosunku do drugiej osoby jest dopuszczalne wyłącznie w sytuacji dążenia do odparcia bezpośredniej
i bezprawnej napaści na dobra, które są chronione z mocy prawa.
Jako dobra traktuje się zarówno zdrowie i życie ludzkie, jak i mienie. Warto w tym miejscu zauważyć, że nie każde użycie siły wobec
drugiej osoby zostanie zakwalifikowane jako obrona konieczna
i pracownik ochrony fizycznej powinien mieć tego świadomość.
Trzeba również pamiętać, że zastosowanie siły fizycznej
w sytuacjach innych niż w artykule 25. kodeksu karnego traktowane jest jako napaść i w związku z tym surowo karane zgodnie z odpowiednimi przepisami prawnymi. Dodatkowo należy podkreślić,
100 I
że pracownik ochrony nie może użyć siły fizycznej, jeżeli osoba będąca potencjalnym napastnikiem nie zaatakowała pierwsza. Taki
ewentualny atak z pewnością nie może być uznany jako samoobrona i w przypadku złamania tego zapisu wobec pracownika ochrony
wyciągane są odpowiednie konsekwencje53.
Obrona konieczna nie jest równoznaczna z prawem użycia
siły od razu po rozpoznaniu zagrożenia. Podobnie jak w przypadku
użycia broni palnej, pracownik ochrony fizycznej musi wykonać
szereg czynności, które poprzedzają użycie siły. W pierwszej kolejności stosuje się tzw. obronę bierną, która polega na tzw. umiejętnym przyjmowaniu ciosów zadawanych przez napastnika. Oznacza
to, że samemu nie wykonuje się takich czynności. Uniki powinny
być dokonywane z zachowaniem możliwego dystansu od napastnika, tj. pracownik ochrony musi znaleźć się w odległości, która da
mu możliwość ataku, ale nie powinien znajdować się w bezpośrednim zasięgu działania osoby stosującej wobec niego przemoc. Jednak nie oznacza to, że pracownik ochrony fizycznej ma poddawać
się atakom przeciwnika i nie podejmować jakichkolwiek czynności.
Jeżeli napastnik nie zaprzestaje swoich działań, należy udzielić tzw.
aktywnej odpowiedzi na napaść i zastosować chwyty oraz ciosy
ukierunkowane na zmuszenie napastnika do zaprzestania działań,
unieszkodliwienie i obezwładnienie go. Należy przy tym zaznaczyć,
że pracownik ochrony powinien uzależnić swoje działania (w tym
natężenie siły) od rzeczywistego zagrożenia i szkód wyrządzanych
przez napastnika54.
53
54
Ibidem.
W poniższej tabeli wymienione i opisane zostały różne rodzaje walki55:
Tabela 19. Opis rodzajów walk
Rodzaj walki
Walka w dystansie
Opis
Odległość dzieląca przeciwników jest zbliżona do długości
ramienia, jej cechami charakterystycznymi są: szybkość, zwinne ruchy, zwodzące przeciwnika, manewrowanie całym ciałem.
Walka w średnim dystansie
(półdystans)
Odległość dzieląca przeciwników jest zbliżona do długości
zgiętej ręki, walka charakteryzuje się zwinną i szybką wymianą
ciosów.
Walka w zwarciu
Odległość pomiędzy przeciwnikami właściwie nie istnieje, ciosy
osób są skoncentrowane na tułowiu
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Grzeszyk Cz. (red.), Vademecum agenta ochrony
Zadaniem pracownika ochrony jest dążenie do zmniejszania
pola rażenia, np. przez utrzymywanie dystansu między nim i napastnikiem, przyjęcie pozycji półfrontalnej, szybkie i dynamiczne
zmienianie pozycji po każdym ataku drugiej strony. Ochroniarz
w takiej sytuacji musi liczyć się z tym, że może odnieść obrażenia.
Podczas aktywnej obrony i użycia siły wobec napastnika należy
mieć na uwadze konieczność dostosowania natężenia używanej siły.
do natężenia siły napaści. Nadużywanie siły będzie bowiem karane.
Wyprowadzając ciosy, stosuje się tzw. serie (nie więcej niż trzy ciosy w jednej serii). Najczęściej stosowaną techniką jest odpowiadanie ciosem na cios zadany przez drugą osobę. Ograniczenie się do
trzech uderzeń ma na celu unieszkodliwienie i obezwładnienie
przeciwnika, jednak bez nadmiernego wyrządzenia mu krzywdy.
55
Ibidem.
I 101
102 I
Pracownik ochrony musi pamiętać, że nie ma upoważnienia do
oceniania, a tym bardziej karania napastnika, a jedynie ujęcia go
i przekazania w ręce odpowiednich służb.
Niniejszy rozdział stanowił opisanie środków, jakie mogą być
wykorzystywane w pracy ochroniarza. Należy pamiętać, że wybór
każdego z nich powinien być uzależniony od sytuacji i okoliczności,
a pracownik musi kierować się obiektywnymi przesłankami, zanim
sięgnie po którekolwiek z opisanych narzędzi.
1. Jakimi cechami powinna charakteryzować się samoobrona?
2. Jakie możemy wyróżnić typy walki i czym się one charakteryzują?
3. O jakich zasadach użycia siły powinien pamiętać pracownik
ochrony?
Ostatni z rozdziałów poświęcony jest sytuacjom, w których dochodzi do współpracy między służbami ochrony zatrudnionymi w danym obiekcie lub na danym obszarze a innymi jednostkami, których praca również związana jest z ochroną zdrowia i życia lub
z ochroną mienia. Precyzując, rozdział szósty zawiera opis współpracy między służbami ochrony a policją, strażą miejską oraz strażą
pożarną.
Współpraca pracownika ochrony z innymi instytucjami
i jednostkami jest dyktowana przede wszystkim ograniczeniem jego
osobistych uprawnień, które sprawiają, że nie może on wykonywać
niektórych czynności bądź samodzielnie podejmować decyzji. Do
takich należy na przykład udzielanie pomocy medycznej osobom
poszkodowanym w wyniku zajścia, w którym ochroniarz interweniował.
104 I
Prywatne firmy świadczące usługi w zakresie ochrony osób i mienia
nie mogą być utożsamiane ze służbami mundurowymi, takimi jak
policja czy straż miejska. Te drugie służby prowadzą ochronę rozumianą w sensie konstytucyjnym i ustawowym, mają one dbać
o ogólne bezpieczeństwo obywateli.
Regulacje dotyczące współpracy między pracownikami
ochrony fizycznej a innymi służbami są zawarte w ustawie o ochronie osób i mienia. Zgodnie z jej zapisami wewnętrzne służby ochrony współpracują z: policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej,
ochrony cywilnej oraz strażą gminną/miejską.
Nadzór nad formacjami obronnymi oraz kontrolę stanu
ochrony obszarów, obiektów oraz urządzeń chronionych przez te
formacje sprawuje Komendant Główny Policji. Jego zadania zostały
wymienione w schemacie zamieszczonym na następnej stronie.
kontrola zasad działania formacji ochrony oraz poziom ich organizacji, uzbrojenia oraz
współpracy z innymi jednostkami prowadzącymi działalność w zakresie ochrony osób i mienia;
kontrola zbieżności faktycznego stanu ochrony ze stanem założonym i pożądanym;
kontrola objętych ochroną wnętrz oraz dokumentacji raportowej (np. pod kątem spójności
i rzetelności zapisów tam umieszczonych);
kontrola ewentualnych nieprawidłowości, luk i usterek systemu ochrony, a także wydawanie
poleceń usunięcia tych nieprawidłowości oraz egzekwowanie wprowadzenia ich w życie;
kontrola posiadania przez pracowników służby ochrony stosownych uprawnień i kwalifikacji
dopuszczających ich do służby;
kontrola sposobu i zakresu użycia przez pracowników ochrony broni palnej oraz środków
przymusu bezpośredniego.
Istotną informacją dotyczącą pracy ochrony jest fakt, że obszary podlegające nadzorowi Ministra Obrony Narodowej i Komendanta Głównego Straży Granicznej są strzeżone przez upoważnionych do tego funkcjonariuszy Żandarmerii Wojskowej, a zasady
przeprowadzania kontroli przez służby ochrony działające na terenach portów lotniczych nieco odbiegają od opisywanych wcześniej
zasad działania.
I 105
106 I
Wszystkie osoby, które wnoszą o przeprowadzenie kontroli
na terenie obiektu bądź obszaru objętego ochroną wewnętrznych
służb ochrony, muszą liczyć się z tym, że umożliwienie im wstępu
na taki teren/obiekt wymaga wylegitymowania się wraz z przedstawieniem wymaganych dokumentów, stanowiących o posiadaniu
uprawnień do przeprowadzenia takiej kontroli56.
Szczegółowe zasady współpracy między wewnętrznymi służbami
ochrony a innymi jednostkami ochronnymi są określone w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia
18 grudnia 1998 roku w sprawie określenia szczegółowych zasad
współpracy specjalistycznych, uzbrojonych formacji ochronnych
z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi) 57.
Zgodnie ze wskazanym rozporządzeniem kierownik obiektu/
obszaru podlegającego ochronie jest osobą odpowiedzialną za podejmowanie współpracy ze służbami właściwymi ze względu na terytorialny i administracyjny obszar działania. Do służb tych należy
zaliczyć:
1. komendanta lokalnej jednostki policji,
2. kierownika lokalnej jednostki straży pożarnej,
3. komendanta straży miejskiej/gminnej.
56 Art.
46 ustawy z 22 sierpnia 1997 roku o ochronie osób i mienia (Dz.U. z 2005 r.
Nr 145, poz. 1221).
57 Dz.U. z 1998 r. Nr 161, poz. 1108.
W poniższej tabeli zostały przedstawione cele podejmowania
współpracy policji ze strażą miejską.
Tabela 20. Cele współpracy policji ze strażą miejską
Cele współpracy z policją i strażą miejską
1.
zapewnienie utrzymania spokoju oraz porządku na terenie obiektu/obszaru objętego
ochroną;
2.
zagwarantowanie utrzymania możliwie wysokiego poziomu bezpieczeństwa, dzięki sprawnej i rzetelnej wymianie informacji na temat ewentualnych zagrożeń dla zdrowia i życia
ludzi i/lub bezpieczeństwa mienia objętego ochroną;
3.
sprawna wymiana informacji oraz przeciwdziałanie występowaniu zakłóceń spokoju bądź
porządku publicznego;
4.
współdziałanie na rzecz zapewnienia wysokiego stopnia bezpieczeństwa i porządku
w trakcie trwania różnego rodzaju zgromadzeń;
5.
współdziałanie w zakresie optymalnego zabezpieczenia miejsc, w których doszło do popełnienia przestępstwa i/lub miało miejsce inne zdarzenie niebezpieczne dla zdrowia
i życia ludzi;
6.
dążenie do doskonalenia działań i technik ukierunkowanych na ochronę osób i mienia oraz
dostosowywanie ich do nieustannie zmieniających się warunków.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ustawa z 22 sierpnia 1997 roku o ochronie osób
i mienia (Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221).
Osoby postronne nie uświadamiają sobie, że pracownicy
ochrony fizycznej mienia i osób pozostają we współpracy z policją
i strażą miejską/gminną właściwie nieustannie. Brak tej świadomości przekłada się niekiedy na dopuszczanie si zachowań niedozwolonych i próby bronienia się w chwili zatrzymania za pomocą argumentów o braku uprawień ochroniarza. Tymczasem w takich sytuacjach ochroniarz zazwyczaj niezwłocznie informuje owe służby.
Współpraca służb ochrony fizycznej osób i mienia ze służbami straży pożarnej nosi nieco inne znamiona, gdyż w tym przypadku głównym jej aspektem jest ochrona osób i mienia w sytuacji
I 107
108 I
wystąpienia zagrożenia pożarem, klęski żywiołowej bądź innych
zdarzeń, w przeciwdziałaniu którym uczestniczy straż pożarna.
Współpraca ta zakłada następujące działania:
1. zapewnienie dostępu do miejsca zdarzenia zagrażającego
życiu/zdrowiu ludzkiemu lub mieniu, a także udzielanie
pomocy w ramach sprawnego przeprowadzania akcji ratunkowej, w tym akcji ewakuacyjnej;
2. bieżącą wymianę informacji na temat istniejących zagrożeń, stałą kontrolę oraz wzajemne informowanie o aktualnej sytuacji i możliwych jej zmianach;
3. podejmowanie czynności związanych z zabezpieczeniem
miejsca zdarzenia w celu zapobieżenia dalszemu rozprzestrzenianiu się szkód, odcięcia dostępu osobom postronnym i zapobieżenia wystąpieniu dodatkowych zagrożeń dla zdrowia/życia ludzkiego bądź bezpieczeństwa
mienia.
Wskazane obszary współpracy dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa osób oraz mienia mają bardzo duże znaczenie. Zapoznanie się z nimi stanowi o niezwykle obszernym zakresie działań,
jakie należy podejmować w sytuacji zagrożenia i ułatwia zrozumienie, dlaczego tak istotne znaczenie ma sprawna komunikacja między pracownikami służb ochrony a innymi instytucjami i jednostkami, których celem zasadniczym jest niesienie pomocy.
1. Co ma na celu współpraca z instytucjami takimi jak policja czy
straż miejska?
2. Z jakich głównych punktów składa się współpraca ochrony ze
strażą pożarną?
I 109
Niniejsza publikacja powstała na potrzeby wsparcia uczestników kursu
Pracownik ochrony fizycznej. Na stronach publikacji zostały omówione zagadnienia związane z pracą pracownika ochrony fizycznej, opisano
cały przekrój jego pracy, zaczynając od podstawowych wymogów fizycznych, społecznych i prawnych, a na sposobie postępowania w sytuacjach zagrożenia kończąc.
W materiałach opisano wytyczne najważniejszych aktów prawnych będących podstawą działania służb ochrony. Został również opisany aspekt współpracy z innymi instytucjami i służbami zajmującymi
się ochroną.
Zwrócono uwagę na wytyczne dotyczące sytuacji, w których
możliwe jest użycie broni i środków przymusu bezpośredniego przez
pracownika ochrony fizycznej. Przedstawiono również temat samoobrony, jej zastosowanie i sytuacje użycia.
Mamy nadzieję, że przekazana w niniejszych materiałach wiedza
będzie służyła uczestnikom szkolenia w przyszłości, a zdobyte w trakcie
realizacji zajęć informacje przyczynią się do przykładnego wykonywania obowiązków pracownika ochrony fizycznej osób i mienia.
1. Bagińska D., Hamer K., Wołoszyn J., Wybrane zagadnienia
z etyki, psychologii społecznej i socjologii pracy,
Warszawa 2002.
2. Boratyński J., Ochrona fizyczna osób i mienia. Zagadnienia
prawne, Warszawa 2009.
3. Dobrzyjałowski J., Grądzki Z., Taktyka i techniki interwencji
oraz wyszkolenie strzeleckie, Warszawa 2002.
4. Grontkowska A., Klepacki B., Wybrane zagadnienia
z ekonomii, organizacji i zarządzania, Warszawa 2002.
5. Grzeszyk Cz. (red.), Vademecum agenta ochrony i detektywa,
Warszawa 1996.
6. Karabin J., Kowalczyk T., Stawski W., Ochrona osób
i konwojowanie, Warszawa 2002.
7. Karabin J., Seruga W., Stawski M., Stawski W., Zaborski A.,
Zaborski W., Organizacja ochrony osób i mienia oraz taktyka
i dokumentowanie działań ochronnych, Warszawa 2003.
8. Kruk T., Podstawy prawa – elementy prawa handlowego,
finansowego i prawa pracy, Warszawa 2004.
114 I
9. Kubiński P., Działalność gospodarcza w zakresie ochrony
osób i mienia i jej koncesjonowanie, Warszawa 2008.
10. Majchrowski T.K., Podstawy prawa – elementy prawa
cywilnego i administracyjnego, Warszawa 2002.
11. Seruga W., Zaborski A., Podstawy prawne wykonywania
zawodu oraz wybrane zagadnienia z kryminalistyki,
kryminologii i terroryzmu, Warszawa 2002.
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
(Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483).
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1998 r.
w sprawie szczegółowych warunków i sposobu postępowania
pracowników ochrony przy użyciu broni palnej
(Dz.U. 1998 Nr 86, poz. 543).
3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
z dnia 7 września 2010 r. w sprawie wymagań, jakim powinna
odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych
i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jednostki
organizacyjne (Dz.U. z 2010 r. Nr 166, poz. 1128).
4. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia
12 listopada 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie
wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości
pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez
przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne (Dz.U. z 2012 r.
Nr 0, poz. 1262).
z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie określenia szczegółowych
zasad współpracy specjalistycznych uzbrojonych formacji
ochronnych z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej,
obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi)
(Dz.U. z 1998 r. Nr 161, poz. 1108).
z dnia 21 października 2011 r. w sprawie zasad uzbrojenia
specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych
i warunków przechowywania oraz ewidencjonowania broni
i amunicji (Dz.U. z 2011 r. Nr 245, poz. 1462).
7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 24 lipca 2004 r.
w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
(Dz.U. z 2004 r. Nr 180, poz. 1860).
8. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny
(Dz.U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93).
9. Ustawa z dnia 21 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy
(Dz.U. z 1974 r. Nr 24, poz. 141).
10. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. – o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
(Dz.U. z 2012 r., poz. 1356).
11. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. – o ochronie przeciwpożarowej
(Dz.U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380).
12. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
(Dz.U. z 2012 r., poz. 611).
13. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego
(Dz.U. z 2013 r., poz. 480).
I 115
116 I
14. Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. – o ochronie osób i mienia
(Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221).
15. Ustawa z dnia 21 maja 1999 r. – o broni i amunicji
(Dz.U. z 2012 r., poz. 576).
16. Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 roku – o ochronie informacji
niejawnych (Dz.U. z 2010 r. Nr 182, poz. 1228).
Tabela 1. Wymagania stawiane kandydatom na pracownika
ochrony I stopnia ............................................................................. 11
Tabela 2. Dokumenty, które powinien posiadać kandydat w celu
rozpoczęcia procesu zdobywania uprawnień .................................. 12
Tabela 3. Zapisy Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej dotyczące
prawa obywateli do ochrony ........................................................... 22
Tabela 4. Zapisy Kodeksu karnego dotyczące zasadności
powołania służby ochrony .............................................................. 25
Tabela 5. Działania będące obowiązkiem pracodawcy w zakresie
ochrony życia i zdrowia pracowników ............................................ 28
Tabela 6. Najważniejsze obowiązki pracowników oraz ich
przełożonych w świetle przepisów BHP ............................................ 30
Tabela 7. Obowiązki osoby kierującej grupą pracowników
w świetle przepisów BHP ................................................................. 31
Tabela 8. Najważniejsze elementy rzetelnej służby w świetle etyki
pracownika ochrony ....................................................................... 33
Tabela 9. Rodzaje obserwacji ......................................................... 42
Tabela 10. Zadania pracownika ochrony fizycznej przed
rozpoczęciem ochrony .................................................................... 44
118 I
Tabela 11. Podział obiektów ze względu na funkcję i rodzaj
obiektu ............................................................................................ 62
Tabela 12. Przyczyny ataków .......................................................... 64
Tabela 13. Charakterystyka sposobów obserwacji ..........................67
Tabela 14. Opis urządzeń technicznych .......................................... 68
Tabela 15. Kryteria podziału konwojów .......................................... 71
Tabela 16. Opis zadań członków grupy konwojowej .......................74
Tabela 17. Opis działań poszczególnych etapów organizacji
konwoju............................................................................................76
Tabela 18. Zapisy kodeksu karnego dotyczące uprawnień
obywatelskich.................................................................................. 83
Tabela 19. Opis rodzajów walk ...................................................... 101
Tabela 20. Cele współpracy policji ze strażą miejską .................... 107

Pracownik ochrony fizycznej(*)

Transkrypt

Podobne dokumenty

NAGA BRon ``

SPRZEDAŻ KART WJAZDOWYCH

17_2012-informacja o stanie mienia jednostki

Pobierz artykuły - Polski Związek Pracodawców Ochrona

Wniosek pokrzywdzonego o nałożenie obowiązku naprawienia