TADEUSZ BOROWSKI – PRIMO LEVI

POLSKA AKADEMIA NAUK
KOMITET NAUK O LITERATURZE
PAWEŁ WOLSKI
TADEUSZ BOROWSKI
– PRIMO LEVI
PRZE-PISYWANIE
LITERATURY HOLOCAUSTU
360
SPIS TREŒCI
WYKAZ SKRÓTÓW ..................................................................................................... 5
1. WSTÊP
TURA HOLOCAUSTU PRZE-PISA£A
WSTÊP.. W JAKI SPOSÓB LITERA
LITERATURA
LITERA
TURÊ HOLOCAUSTU? ................................................................................... 7
LITERATURÊ
1.1. LITERATURA HOLOCAUSTU JAKO LITERATURA ŒWIADECTWA:
GATUNEK ZAG£ADY CZY ZAG£ADA GATUNKÓW? .................................. 18
1.2. PARALELA JAKO LITERATUROZNAWCZE NARZÊDZIE KOMPARATYSTYCZNE ......................................................................................................... 41
1.3. POLAK I ¯YD. PARALELA .......................................................................... 56
2. PRZEKSZT
A£CENIA PISARSTW
A TADEUSZA BOROWSKIEGO POD
PRZEKSZTA£CENIA
PISARSTWA
WP£YWEM DYSKUSJI WOKÓ£ LITERA
TUR
Y HOLOCAUSTU. REAKCJA .... 63
LITERATUR
TURY
2.1. POLSKA DYSKUSJA WOKÓ£ PISARSTWA TADEUSZA BOROWSKIEGO .................................................................................................................. 63
2.2. GDZIEKOLWIEK OŒWIÊCIM. NIEPEWNE RÓD£O I WERSJE
PROZY OBOZOWEJ BOROWSKIEGO ............................................................... 66
2.2.1. ród³o Zag³ady ........................................................................................ 69
2.2.1.1. Wprowadzenie. Czy Byliœmy w Oœwiêcimiu? Czy U nas,
w Auschwitzu…? ........................................................................................ 69
2.2.1.2. Kto by³ w Oœwiêcimiu. Sygnatura jako pierwszy etap formowania
siê figury œwiadka w tekstach Borowskiego ............................................... 73
2.2.1.3. Inicjacja – kompozycja – automodyfikacja – autokorekta. Znikaj¹ce Ÿród³o prozy obozowej Borowskiego .................................................. 83
2.2.1.4. Wersje pocz¹tku i pocz¹tek wersji. Podsumowanie ...................... 92
2.2.2. Kto by³ w Oœwiêcimiu. Wersje Borowskiego ......................................... 93
2.2.2.1. Odwiedziny Homo sapiens. Pierwsze wersje (naocznego)
œwiadectwa ................................................................................................. 95
2.2.2.2. Faszyœci w OjczyŸnie. Wersje œwiadectwa przed i po ZjeŸdzie
Szczeciñskim ............................................................................................ 106
2.2.2.3. Ró¿ne K³opoty pani Doroty. Wersje œwiadectwa socrealistycznego .................................................................................................... 112
361
2.2.2.4. Wersje œwiadectwa – œwiadectwo wersji. Podsumowanie .......... 116
2.3. LITERACKIE ŒWIADECTWO JAKO NAUKOWY FAKT ....................... 117
2.3.1. Behawioryzm socrealistyczny i socrealizm behawiorystyczny. Nauka
jako literatura .................................................................................................. 119
2.3.1.1. NaukowoϾ behawiorystyczna .................................................... 124
2.3.1.2. NaukowoϾ socrealistyczna ......................................................... 128
2.3.2. Podsumowanie: behawioryzm socrealistyczny jako konwencja
antyœwiadectwa ............................................................................................... 131
2.3.3. Okreœlenia oœwiêcimskie – opowiadanie behawiorystyczne ................ 132
2.3.3.1. S³ownik jako nowela ................................................................... 138
2.3.3.2. S³ownik jako konwencja oœwiêcimskiej prawdy ......................... 143
2.3.3.3. Dekonstrukcja s³ownika. Okreœlenia oœwiêcimskie w Pismach
Borowskiego ............................................................................................. 151
2.3.4. Byliœmy w pasiakach i niedyskrecje zapisu. Materialnoœæ
œwiadectwa ...................................................................................................... 156
2.4. U NAS, W AUSCHWITZU… – RAZ JESZCZE .......................................... 167
2.4.1. Wprowadzenie teoretyczne ................................................................... 172
2.4.1.1. Stefanii Skwarczyñskiej performatywna teoria listu ................... 172
2.4.1.2. Ma³gorzaty Czermiñskiej autobiograficzna i autokreacyjna
teoria listu ................................................................................................. 174
2.4.1.3. El¿biety Rybickiej komunikacyjna teoria listu ............................ 178
2.4.1.4. List jako obozowe œwiadectwo. Podsumowanie ......................... 180
2.4.2. U nas, w Auschwitzu… jako prawdziwe Ÿród³o fikcyjnego œwiadectwa
Borowskiego ................................................................................................... 182
3. PRZEKSZT
A£CENIA PISARSTW
A PRIMA LEVIEGO POD WP£YWEM
PRZEKSZTA£CENIA
PISARSTWA
DYSKUSJI WOKÓ£ LITERA
TUR
Y HOLOCAUSTU. ADAPT
ACJA ................... 191
LITERATUR
TURY
ADAPTACJA
3.1. CZY TO JEST AUTOR CZY TO JEST CZ£OWIEK. WPROWADZENIE ................................................................................................................ 191
3.2. GDZIE JEST CZY TO JEST CZ£OWIEK. WERSJE DEBIUTU
LEVIEGO ............................................................................................................. 195
3.2.1. Czy to jest œwiadek. Inicjacja i pocz¹tek jako spójnoœæ (œwiadectwa),
która jest konwencj¹ (literatury Zag³ady) ....................................................... 201
3.2.2. Czy to jest debiut. Œwiadectwo jako wieczny pocz¹tek ....................... 214
3.2.3. Wersje œwiadectwa Leviego .................................................................. 218
3.2.3.1. Czy to jest fikcja .......................................................................... 218
3.2.3.2. Czy to jest Raport ........................................................................ 230
3.3. NAUKA I LITERATURA. UK£AD PIERWIASTKÓW ŒWIADECTWA
PRIMA LEVIEGO ................................................................................................ 238
3.3.1. Jêzyk pierwiastków ............................................................................... 244
3.3.1.1. Literacka prawda naukowego jêzyka. Levi i Améry ................... 250
3.3.1.2. Przezroczysty jêzyk Leviego ....................................................... 253
3.3.2. Dotkn¹æ uk³adu pierwiastków. Materia œwiadectwa a cia³o œwiadka ... 256
3.3.2.1. Tekstowy œwiat drobnoustrojów .................................................. 256
362
3.3.2.1.1. Pierwiastek materialny ........................................................ 258
Dante, œwiadek Zag³ady ................................................................. 260
Uk³ad scalony œwiadectwa ............................................................. 263
3.3.2.1.2. Pierwiastek cielesny ............................................................ 270
3.4. ¯YD – ULOTNY GAZ. OSTATNIE PIERWSZE ŒWIADECTWO ............ 281
3.4.1. Jeœli nie w tekœcie, to kiedy? ................................................................. 296
3.4.1.1. Jeœli nie teraz, to kiedy? jako trzecia pierwsza powieœæ Prima
Leviego ..................................................................................................... 296
Ulotna fikcja ........................................................................................ 302
Ulotna prawda ..................................................................................... 304
3.4.2. Fikcyjne autobiograficzne „ja” prawdziwego œwiadka.
Podsumowanie ................................................................................................ 307
4. ZAKOÑCZENIE: VORARBEITER TADEK – PRIMO. PARALELA ................ 313
BIBLIOGRAFIA ......................................................................................................... 331
BIBLIOGRAFIA PODMIOTU ............................................................................ 331
BIBLIOGRAFIA PRZEDMIOTU ........................................................................ 333
NOT
A EDYT
ORSKA ................................................................................................. 351
NOTA
EDYTORSKA
INDEKS ...................................................................................................................... 352