Joga ziół - zielonysklep.com

Zioła pobudzające i trawienne
(dipana-pachana karma)
W ziołolecznictwie zachodnim do ziół pobudzających zalicza się środki ogólnie
stymulujące lub usprawniające funkcjonowanie całego organizmu, a to za sprawą
pobudzenia trawienia.
Zioła pobudzające są głównie natury rozgrzewającej i mają ostry smak. Należą do
nich pikantne przyprawy, takie jak pieprz czy imbir. Zwiększają one wewnętrzny
ogień, likwidują chłód wewnętrzny oraz poprawiają metabolizm i krążenie.
Zioła te najskuteczniej zwiększają agni – ogień trawienny, a zatem niszczą ama
– toksyczne złogi. W ajurwedzie są one tym samym co zioła agni dipana oraz
ama pachana, czyli środkami zwiększającymi agni i trawiącymi ama. Zawierają
duże ilości agni, dzięki czemu mogą spalać toksyny nawet wtedy, gdy agni ciała
jest słabe.
Zioła pobudzające rozgrzewają żołądek, zwiększają apetyt, rozgrzewają krew
i stymulują zmysły. Często mają działanie antybakteryjne lub antypasożytnicze
i wzmacniają układ odpornościowy. W rezultacie ich stosowania ciało nie nabiera
masy, a organizm łatwiej przyswaja pokarm, dzięki czemu staje się silniejszy.
Często są stosowane z ziołami wzmacniającymi i odżywczymi, jak również
z odpowiednim pożywieniem.
To one w największym stopniu wzmacniają pitta i osłabiają kapha. Zasadniczo
zmniejszają także wata, ale w nadmiarze mogą zaostrzyć tę doszę ze względu na
właściwości wysuszające.
Są doskonałe na choroby sama, a w niewielkich ilościach można je stosować do
leczenia chorób sama pitta. Niszczą toksyny, a tym samym obniżają gorączkę,
można je zatem łączyć z gorzkimi ziołami wzmacniającymi i przeciwgorączkowymi.
Wiele ziół pobudzających i trawiennych ma działanie wiatropędne oraz pobudzające perystaltykę jelit (samana waju) i apetyt. Niektóre działają napotnie,
ponieważ rozgrzewają powierzchniowo i sprzyjają poceniu się. Niektóre mają
właściwości wykrztuśne. Pomagają usunąć kapha lub śluz z żołądka, płuc i kanałów nosowych oraz wzmagają łzawienie. Poprawiają krążenie i dlatego mogą
w pewnym stopniu oczyszczać krew.
Zioła pobudzające trawienie wiążą się z pobudzeniem nerwowym, mogą wywoływać nadciśnienie lub bezsenność. Powinno się je stosować tylko jako dodatkowy
specyfik wzmacniający określone funkcje, tak aby zażywająca je osoba nie była
narażona na negatywne skutki nadpobudliwości.
Leki ziołowe
87
Zioła pobudzające i trawienne są wskazane zawsze wtedy, gdy trzeba poprawić
trawienie, pozbyć się przeziębienia, oczyścić ciało z toksyn, a język z nalotu oraz
przywrócić właściwy metabolizm i krążenie.
Nie należy ich stosować w chorobach przebiegających z odwodnieniem, niedoborem płynów i stanami zapalnymi błon śluzowych. Nie wolno ich używać
bezpośrednio na błony śluzowe.
Najważniejsze zioła pobudzające to: ajwan, asafetyda, czarny pieprz, pieprz kajeński, cynamon, goździki, czosnek, imbir (suszony), chrzan, gorczyca, cebula,
pippali, jesion kolczasty.
W ziołolecznictwie zachodnim uznaje się, iż niektóre gorzkie zioła wychładzające lub gorzkie zioła wzmacniające mają właściwości pobudzające. Są jak zimny
prysznic lub gwałtowne zanurzenie się w zimnej wodzie, rozgrzewające ciało.
Według ajurwedy takie zioła raczej poprawiają trawienie toksyn niż trawienie
normalnego pokarmu. Wychładzające, gorzkie zioła pobudzające są opisane
w rozdziale o gorzkich ziołach wzmacniających i przeciwgorączkowych.
Zioła wzmacniające
Odżywcze zioła wzmacniające (bruhana karma)
Zgodnie z ajurwedą środek wzmacniający to substancja odżywiająca tkanki
(dhatu) ciała. Odżywcze zioła wzmacniające odżywiają ciało, zwiększają jego
wagę i gęstość. Takie pokarmy ziołowe służą różnym dhatu lub organom wyniszczonym lub osłabionym przez chorobę.
Zioła wzmacniające są zazwyczaj słodkie w smaku lub po strawieniu, co wskazuje
na to, że mają działanie regenerujące. Zasadniczo są natury kapha i składają się
przede wszystkim z żywiołu ziemi i wody.
Zioła te są przede wszystkim ciężkie, oleiste lub kleiste. Zwiększają ilość płynów
witalnych oraz masę mięśni i tłuszczu, budują krew i limfę, a także zwiększają
ilość mleka i spermy. Pomagają w stanach osłabienia, wyczerpania i utraty sił
oraz w okresie rekonwalescencji. Mają działanie zmiękczające, łagodzące, harmonizujące, dzięki czemu likwidują sztywność i uspokajają nerwy.
Odżywcze zioła wzmacniające zwykle zmniejszają wata i pitta oraz zwiększają
kapha. Niektóre z nich – o właściwościach rozgrzewających, takie jak żeń-szeń lub nasiona sezamu – mogą zaostrzać pitta i zwiększać ama. Nie stosuje
się ich do leczenia chorób sama, choć mogą zmiękczać ama, podczas gdy inne
podstawowe zioła ułatwiają jej wydalanie. Odżywcze zioła wzmacniające są
88
Joga ziół
pod względem energetycznym nawilżające i ochładzające, a zatem doskonale
zmniejszają suchość wata.
Zioła te są jednak ciężkostrawne. W przypadku słabego agni, zwłaszcza u osób
o konstytucji wata, zazwyczaj łączy się je z różnymi ziołami pobudzającymi
lub wiatropędnymi (np. imbirem lub kardamonem), aby ułatwić ich przyswajanie.
W chorobach pitta najskuteczniejsze są te zioła, które łączą smak cierpki lub
gorzki ze słodkim, na przykład korzeń żywokostu lub śatawari. Ponieważ mają
energię ochładzającą, można je stosować w okresie rekonwalescencji po chorobach
przebiegających z wysoką gorączką, obecnością toksyn we krwi i wrzodami lub
po innych chorobach zapalnych typu pitta.
Wiele z tych odżywczych ziół wzmacniających ma właściwości wykrztuśne,
łagodzące i zmiękczające. Łagodzą i odżywiają błony śluzowe oraz przywracają
właściwy poziom płynów i wydzielin w organizmie, dlatego szczególnie odżywczo działają na błony śluzowe płuc i żołądka. Oddziałują leczniczo na skórę oraz
zmiękczają i łagodzą napięcie i ból mięśni.
W ajurwedzie odżywcze działanie ziół wzmacnia się innymi słodkimi i pożywnymi substancjami, takimi jak mleko, ghee lub nierafinowany cukier.
Najważniejsze odżywcze zioła i pokarmy wzmacniające to: migdały, amalaki,
arcydzięgiel (tang kuei), bala, kokos, korzeń żywokostu, daktyle, siemię lniane,
żeń-szeń, miód, mech irlandzki, lukrecja, nasiona lotosu, prawoślaz, mleko, rodzynki, rehmania, palma sabałowa, nasiona sezamu, śatawari, wiąz, kokoryczka,
nard, cukier, vidari kanda, dziki pochrzyn.
Odmładzające zioła wzmacniające (rasajana karma)
Szczytowym osiągnięciem ziołolecznictwa ajurwedyjskiego jest nauka o odmładzaniu. Jej celem jest odmłodzenie ciała i umysłu, nie dąży ona jednak wyłącznie
do długowieczności, lecz życia w czystej świadomości, naturalnej kreatywności
i spontanicznym zachwycie.
Zgodnie z takim ujęciem należy dążyć nie tylko ku nieśmiertelności fizycznej
(która na pewnym głębszym poziomie harmonii jest możliwa), lecz ku nieśmiertelności umysłu, codziennemu odradzaniu się komórek mózgowych. W takim
stanie umysł i serce są na starość równie nieskażone jak w okresie dzieciństwa.
Nauka dotycząca tych kwestii to rasajana. Rasajana oznacza to, co przenika do
wnętrza (ajana) jako esencja (rasa). Jest tym, co przenika i odmładza esencję
naszej istoty psychofizycznej.
Leki ziołowe
89
Substancje rasajana odbudowują ciało i umysł, zapobiegają rozkładowi oraz
opóźniają starzenie. Mogą nawet cofnąć proces starzenia. Nie tylko zwiększają
masę ciała, lecz także poprawiają jego stan. Substancje rasajana są bardziej
subtelne, działają w specyficzny sposób i są trwalsze niż zwykłe zioła wzmacniające. Ich działanie podtrzymuje optymalną formę i funkcjonowanie różnych narządów, dhatu i dosz w ciele. Nie zawsze są słodkie i odżywcze, choć
większość z nich ma słodki smak, przynajmniej w przypadku wipaka (czyli
właściwości po strawieniu). Odmładzające zioła wzmacniające dla kapha mogą
być ostre i pikantne.
Substancje rasajana często mają wyjątkową siłę. Ich działanie w równym stopniu
zależy od prabhawa i typowych zasad dotyczących smaku i energii.
Według ajurwedy rośliny zawierają somę, czyli ambrozję lub nektar nieśmiertelności. Jest to także subtelny płyn odżywczy odżas, najwartościowszy sok ciała.
Soma (odżas) to podstawa klarownej percepcji, siły fizycznej, wytrzymałości
i długowieczności tkanek. Jest subtelną esencją-energią układu nerwowego, strawioną istotą wszystkich pokarmów, wrażeń i doświadczeń. Jako taka jest naszą
umiejętnością cieszenia się życiem. Bywa nazywana „pożywieniem bogów”, ponieważ to w niej skrywa się zdolność do zachwytu nad wszystkim, co istnieje.
Starożytna wedyjska nauka o rasajanie miała za cel przede wszystkim stymulowanie rozwoju mózgu. Dążyła do tego, by stworzyć podstawę fizyczną zaistnienia
prawdziwej świadomości w człowieku. Rasajana prowadziła do „cudownych”
zmian dzięki temu, że wykraczała poza uwarunkowane funkcjonowanie „starego
mózgu” z jego regresywnymi wzorcami lęku, pożądania i ambicji opartych na
egoizmie.
Prawdziwa soma to oczyszczona esencja uczuć i wrażliwości. Taka klarowna
świadomość jest nektarem, który karmi komórki mózgowe i wywołuje w nim
zmiany. Dzisiaj nie wiemy już, jaka roślina była pierwotnie używana jako soma
– jeśli faktycznie była to roślina. Jednakże wszystkie zioła rasajana są stosowane
podobnie i mają podobne oddziaływanie.
W leczeniu rasajana stosuje się specjalne zioła, ale wykracza się daleko poza
standardowe zabiegi medyczne. Stosuje się mantry i medytację, które są prawdziwymi katalizatorami tego procesu.
Najbardziej zaawansowana terapia rasajana polegająca na wewnętrznej transmutacji nosi nazwę brahma rasajana. Brahma/brahman oznacza rozwój i odnosi się
do nieograniczonej ekspansji będącej kreatywną rzeczywistością. Przez medytację przekraczamy ograniczenia znanego, uwarunkowanego funkcjonowania
mózgu.
90
Joga ziół