docRaport: Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich
download 
Reklamacja Transkrypt
Raport: Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich
Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK Spis treści 1.Wprowadzenie 2 2. 4 Metodyka badania bezpośrednich inwestycji zagranicznych 2.1 Podstawowe pojęcia 5 2.2 Strumień BIZ z perspektywy Funduszu Ekspansji Zagranicznej 6 2.2.1 Kapitał w tranzycie 7 2.2.2 Reinwestowane zyski 9 2.2.3 Optymalizacja podatkowa 9 2.2.4 Zmiany wyceny 9 2.2.5 Wycofywany kapitał (dezinwestycje) a wartość strumienia BIZ 10 2.3 Zmiany w prezentacji danych o polskich BIZ wprowadzone w 2014 roku 10 3. 12 Polskie inwestycje zagraniczne 3.1 Najważniejsze trendy w zakresie polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych 13 3.1.1 Zmiany strumienia polskich BIZ 13 3.1.2 Zmiany stanu należności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą 15 3.1.3 Polskie BIZ na tle regionu i świata 16 3.2 Struktura polskich BIZ 17 3.2.1 Struktura geograficzna 17 3.2.2 Struktura sektorowa należności z tytułu BIZ 21 3.3 Charakterystyka zaangażowania inwestycyjnego polskich podmiotów za granicą 22 3.3.1 Liczba podmiotów aktywnych za granicą 22 3.3.2 Źródła finansowania polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych 24 4. Prezentacja wyników badania popytu na instrumenty finansowe Funduszu Ekspansji Zagranicznej 26 4.1 Metodologia wykonania badania ankietowego 27 4.2 Wstęp 27 4.3 Charakterystyka respondentów ankiety 29 4.4 Plany odnośnie ekspansji zagranicznej badanych przedsiębiorstw 30 4.5 Obecna działalność za granicą oraz plany dotyczące ekspansji w podziale na kraje 31 4.6 Wielkość niezbędnych nakładów oraz sposób przeprowadzania ekspansji zagranicznej 32 4.7 Rodzaj oraz wielkość finansowania niezbędnego do ekspansji 33 4.8 Atrakcyjność różnych instrumentów finansowych 34 4.9 Potencjalne korzyści ze współpracy z TFI BGK 35 4.10 Cele projektu ekspansji zagranicznej 36 4.11 Współpraca z TFI BGK 37 5. Wnioski 38 6. Zastrzeżenia i ograniczenia analizy 40 1 Wprowadzenie 1. Wprowadzenie main header Po akcesji Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw za granicą znacząco przyspieszyła. Mimo istotnego zwiększenia się polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych w ostatniej dekadzie, nadal istnieje duża przestrzeń do dalszej ekspansji zagranicznej polskich firm. Jednym z istotnych ograniczeń w tym zakresie może być niewielka dostępność finansowania zewnętrznego. Obecnie większość przedsiębiorstw prowadzących rozwój za granicą w formie BIZ korzysta w tym celu z prostych form finansowania, opierając się w wielu przypadkach na środkach własnych. Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych BGK S.A. („TFI BGK S.A.” , „TFI BGK”), na którego zlecenie powstał niniejszy raport, zostało utworzone w sierpniu 2014 roku. Towarzystwo działa na zasadach komercyjnych, w oparciu o Ustawę o funduszach inwestycyjnych. TFI BGK S.A. tworzy fundusze zamknięte, inwestujące m.in. w nieruchomości, projekty infrastrukturalne, aktywa private equity i venture capital. TFI BGK rozważa utworzenie Funduszu Ekspansji Zagranicznej Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego Aktywów Niepublicznych („FEZ”, „Fundusz Ekspansji Zagranicznej”), którego celem byłoby wsparcie ekspansji polskich przedsiębiorstw poza granicami kraju – w tym szczególnie małych i średnich przedsiębiorstw – działających z powodzeniem w kraju, a planujących rozszerzenie działalności poza granice Polski, poprzez współfinansowanie ich zagranicznych projektów inwestycyjnych. Poniższy Raport został sporządzony w celu zbadania wielkości i charakteru popytu na instrumenty finansowe, które mogłyby być oferowane przez Fundusz, oraz scharakteryzowania potencjalnych klientów FEZ. W pierwszej części Raportu przedstawiono podstawowe informacje o polskich bezpośrednich inwestycjach zagranicznych i przeanalizowano najważniejsze tendencje w zakresie BIZ realizowanych przez polskie podmioty. Ponadto omówiono strukturę geograficzną i branżową polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz najważniejsze charakterystyki zaangażowanych podmiotów, w tym dotyczące wykorzystywanych sposobów finansowania rozwoju za granicą. Druga część raportu stanowi prezentację wyników badania ankietowego przeprowadzonego wśród polskich przedsiębiorstw planujących, lub będących w trakcie ekspansji zagranicznej. W rozdziale opisano charakterystykę prowadzonej przez te spółki działalności i ich planów inwestycyjnych, jak i zainteresowanie potencjalną ofertą FEZ i korzyściami płynącymi ze współpracy z TFI BGK. Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 3 2 Metodyka badania bezpośrednich inwestycji zagranicznych 4 2. Metodyka badania bezpośrednich inwestycji zagranicznych Celem niniejszego rozdziału jest wprowadzenie do tematyki bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Omówione zostają najważniejsze składniki kształtujące wartość stanu należności i strumienia bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz kwestie związane z korektami umożliwiającymi analizę tych wartości z perspektywy potencjalnego rynku dla Funduszu Ekspansji Zagranicznej. W dalszej części wskazane zostaną najważniejsze różnice związane ze zmianą przez NBP metodologii prezentacji BIZ w 2014 roku. 2.1 Podstawowe pojęcia Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) są jedną z podstawowych kategorii inwestycji dokonywanych pomiędzy różnymi gospodarkami (obok np. inwestycji portfelowych). W ramach inwestycji bezpośredniej podmiot inwestujący (inaczej inwestor bezpośredni) dąży do ustanowienia długoterminowej, strategicznej relacji z podmiotem zagranicznym (przedsiębiorstwem bezpośredniego inwestowania, PBI) poprzez nabycie co najmniej 10% ogólnej wartości jego kapitału. Jako inwestycje bezpośrednie klasyfikowane są zarówno inwestycje w wyniku których podmiot inwestujący obejmuje ponad 10% kapitału przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania (ustanowienie relacji inwestycji bezpośredniej), jak i wszystkie – niezależnie od wartości – transakcje finansowe zwiększające bądź zmniejszające zaangażowanie kapitałowe inwestora bezpośredniego następujące po ustanowieniu relacji inwestycji bezpośredniej. Powodami dokonania inwestycji bezpośrednich mogą być chęć uzyskania dostępu do nowych rynków zbytu lub zasobów, albo obniżenia kosztów działalności. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne przyczyniają się w związku z tym do międzynarodowej integracji gospodarczej, wzrostu wymiany handlowej oraz transferu technologii i wiedzy, poprawiając konkurencyjność zarówno krajów inwestujących, jak i krajów lokalizacji BIZ1. Z punktu widzenia kraju inwestora kapitały zainwestowane w przedsiębiorstwach bezpośredniego inwestowania są należnościami z tytułu BIZ natomiast z punktu widzenia kraju lokalizacji, wartość ta stanowi zobowiązania z tytułu BIZ. Należności z tytułu BIZ 1 Zob. Forte R., Moura R. (2010) The Effects of Foreign Direct Investment on the Host Country Economic Growth: Theory and Empirical Evidence, The Singapore Economic Review, vol. 58, No. 03. stanowią więc zasób kapitału należącego do rezydentów danej gospodarki ulokowany za granicą. W statystykach międzynarodowych należności z tytułu BIZ dzieli się na kapitały udziałowe i pozostały kapitał2. Kapitały udziałowe można dzielić z kolei na kapitał wniesiony (czyli nabyty bądź objęty w inny sposób) oraz reinwestowane zyski, czyli zyski niepodzielone i zatrzymane przez przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania, proporcjonalnie do udziałów w posiadaniu inwestora bezpośredniego. Transakcyjne zmiany należności z tytułu BIZ polegające na zmianie skali zaangażowania kapitałowego inwestora bezpośredniego w PBI (w odróżnieniu od zmian wynikających z wyceny instrumentów kapitałowych) nazywane są w dalszej części prezentacji strumieniem bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Na strumień BIZ składają się reinwestowane zyski, nowe inwestycje dłużne oraz udziałowe zrealizowane w danym okresie (w ramach strumienia BIZ wyróżnia się także kapitał w tranzycie). Strumień BIZ jest wartością netto obejmującą zarówno transakcje związane z objęciem udziałów i nabyciem długu przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania (wzrost polskich należności), jak i transakcje związane ze zbyciem takich udziałów i długu (obniżenie polskich należności). W związku z tym w dalszej części prezentacji przyjęto konwencję, zgodnie z którą wartość strumienia BIZ przyjmuje znak „+” w przypadku kiedy wartość transakcji związanych z nabyciem kapitału jest wyższa niż wartość transakcji związanych ze zbyciem kapitału 2 Pozostały kapitał to wszystkie inne formy inwestowania niż nabycie udziałów lub akcji albo reinwestowanie zysków związanych z tymi udziałami lub akcjami. Do pozostałego kapitału zalicza się m.in. kredyty i pożyczki, dłużne papiery wartościowe oraz pozostałe nierozliczone płatności pomiędzy podmiotami powiązanymi relacją inwestycji bezpośrednich (zob. Narodowy Bank Polski, (2014) Polskie i zagraniczne inwestycje bezpośrednie w 2012 r.). Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 5 2. Metodyka badania bezpośrednich inwestycji zagranicznych i znak „-” w przeciwnym przypadku. Innymi słowy, znak „+” przy wartości strumienia polskich inwestycji zagranicznych oznacza odpływ kapitału z Polski wynikający z transakcji inicjowanych przez polskich rezydentów (jest to konwencja odwrotna do stosowanej przez Narodowy Bank Polski, który odpływowi kapitału z Polski przyporządkowuje wartości ujemne3). W ostatnich latach bardzo istotne znaczenie dla polskich inwestycji bezpośrednich zyskało zjawisko kapitału w tranzycie związane z finansową działalnością optymalizacyjną korporacji międzynarodowych. Szczegółowy opis wpływu kapitału w tranzycie na statystykę polskich BIZ przedstawiono w punkcie 2.2.1. 2.2 Strumień BIZ z perspektywy Funduszu Ekspansji Zagranicznej Zmiany wartości inwestycji bezpośrednich polskich podmiotów za granicą mogą wynikać z wielu czynników. Część z nich nie jest związana z faktyczną działalnością inwestycyjną polskich przedsiębiorstw, a w związku z tym, nie może tworzyć popytu na produkty oferowane przez Fundusz Ekspansji Zagranicznej. Do najistotniejszych składników zmian polskich należności z tytułu BIZ należą: Składniki związane z działalnością inwestycyjną polskich firm • Nowe inwestycje dłużne i udziałowe – będące kategoriami ściśle związanymi z faktyczną działalnością inwestycyjną polskich przedsiębiorstw - prowadzą do ustanowienia trwałej relacji strategicznej między inwestorem a PBI, która umożliwia inwestorowi uzyskanie bezpośredniego wpływu na działalność PBI. Wartość nowych inwestycji dłużnych i udziałowych przybliża w związku z tym wielkość rynku, który może zagospodarować Fundusz Ekspansji Zagranicznej. Inne składniki • Kapitał w tranzycie – polega na transferze kapitału przez firmy zagraniczne za pośrednictwem podmiotów specjalnego przeznaczenia w celu optymalizacji finansowej i niezwiązany z faktyczną działalnością inwestycyjną podmiotów kraju inwestującego; zaangażowanie inwestora w PBI w proporcji do udziałów w posiadaniu inwestora bezpośredniego; • Inwestycje związane z optymalizacją podatkową – podmioty mogą decydować się na formalne przenoszenie części swojej działalności w celu zmniejszenia obciążeń podatkowych, bez przeniesienia głównego centrum swojej działalności gospodarczej; • Zmiany wyceny – będące efektem zmian wartości kapitału przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania wynikających z warunków rynkowych (np. cen akcji), lub różnic kursowych. W tej kategorii zawierają się również zmiany wynikające z przeklasyfikowania inwestycji między inwestycjami portfelowymi, a bezpośrednimi (wynikające ze zmiany poziomu udziału inwestora bezpośredniego/portfelowego z poniżej 10% do powyżej 10% kapitału, lub przeciwnie). Z perspektywy analizy potencjalnego rynku dla FEZ najkorzystniejsze byłoby uwzględnienie jedynie składników ściśle związanych z faktyczną działalnością inwestycyjną – wynikających z realizowania przez polskie podmioty intencji rozpoczęcia bądź zwiększenia skali działalności gospodarczej za granicą. Oznacza to, że wskazane jest oczyszczenie publicznie dostępnych danych o BIZ z efektów niezwiązanych z taką działalnością. • Reinwestowane zyski – zyski zatrzymane przez przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania są klasyfikowane jako transakcja zwiększająca 3 Zgodnie z zasadami metodyki BPM5. Ze względu na przejrzystość prezentacyjną, w raporcie posługujemy się metodyką BPM5 stosowaną przez NBP do 2014, kiedy wprowadzona została metodyka BPM6. Więcej informacji nt. różnic pomiędzy BPM5 i BPM6 znajduje się w podrozdziale 2.3. 6 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK 2. Metodyka badania bezpośrednich inwestycji zagranicznych Reinwestowane zyski Kapitał w tranzycie Optymalizacja podatkowa Zmiany transakcyjne (strumień BIZ) Nowe inwestycje udziałowe Zmiany wartości polskich należności z tytułu BIZ Nowe inwestycje dłużne Rynek Funduszu Ekspansji Zagranicznej Rys. 1. Składniki zmian należności i strumienia polskich BIZ Zmiany wyceny, różnice kursowe Źródło: opracowanie EY Ze względu na sposób prezentacji danych o BIZ przez NBP możliwe są korekty zmiany wartości polskich należności o wpływ kapitału w tranzycie, reinwestowanych zysków i zmian wyceny. 2.2.1 Kapitał w tranzycie Najważniejszą korektą, jaką nakładamy na dane NBP dot. BIZ, jest ich oczyszczenie z wpływu kapitału w tranzycie. Zjawisko kapitału w tranzycie polega na lokowaniu za granicą kapitału w formie inwestycji bezpośrednich przez podmioty specjalnego przeznaczenia utworzone i w pełni kontrolowane przez przedsiębiorstwa zagraniczne. Typowa transakcja kapitału w tranzycie polega na przekazaniu kapitału przez spółkę matkę działającą za granicą do specjalnie utworzonej w tym celu spółki córki w wybranym kraju (np. w Polsce), która następnie inwestuje taki kapitał w całości w kraju trzecim. Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 7 2. Metodyka badania bezpośrednich inwestycji zagranicznych Rys. 2. Polskie należności z tytułu kapitału w tranzycie 50% mld EUR 15 40% 12 30% 9 20% 6 10% 3 0% 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 należności z tytułu kapitału w tranzycie (p. oś) udział kapitału w tranzycie w należnościach BIZ ogółem (l. oś) Kapitał w tranzycie w Polsce (mln EUR) Zmiana należności podmiotów specjalnego przesznaczenia (zmiany transakcyjne i wycena) Kapitał w tranzycie, napływ i odpływ z tytułu BIZ (zmiany transakcyjne) Rok Stan należności podmiotów specjalnego przeznaczenia 2006 4 482 - 3 030 2007 5 300 818 1 322 2008 6 215 915 392 2009 6 987 772 1 403 2010 8 514 1 527 1 355 2011 10 079 1 565 1 469 2012 7 659 -2 490 -4 603 2013 2 675 -4 984 -5 302 Źródło: NBP oraz obliczenia EY na podstawie danych NBP Zarówno wniesienie kapitału do spółki córki, jak i dokonana przez tę spółkę inwestycja są klasyfikowane jako inwestycje bezpośrednie (odpowiednio jako wzrost pasywów i wzrost aktywów zagranicznych o równej wartości). W związku z tym zjawisko kapitału w tranzycie powiększa wartość nowych inwestycji dokonywanych przez polskie podmioty, choć nie jest związane z inicjowaniem tworzenia miejsc pracy bądź produkcji zagranicznej przez polskie przedsiębiorstwa. W celu oceny skali faktycznej działalności polskich 8 podmiotów w zakresie inwestowania za granicą niezbędne jest korygowanie danych dot. BIZ o kapitał w tranzycie. Na przykład, w 2012 r. wartość należności polskich podmiotów z tytułu BIZ w formie kapitału w tranzycie wynosiła 7,7 mld EUR (ok. 17% całości), a likwidowanie podmiotów SPV (utworzonych w celu transferowania kapitału) spowodowało obniżenie wartości strumienia polskich BIZ o 4,6 mld EUR. Dane o kapitale w tranzycie prezentowane przez NBP są podawane dla wartości zobowiązań/należności oraz | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK 2. Metodyka badania bezpośrednich inwestycji zagranicznych strumieni BIZ (polskie za granicą/zagraniczne w Polsce). Należy przy tym zwrócić uwagę, że w przypadku kapitału w tranzycie ta sama wartość jest wykazywana po stronie należności i zobowiązań z tytułu BIZ (podmioty specjalnego przeznaczenia posiadają tyle samo należności od podmiotów, w których inwestują, co zobowiązań wobec podmiotów, od których otrzymały kapitał) oraz strumienia polskich inwestycji za granicą i zagranicznych inwestycji w Polsce (napływ i odpływ kapitału do/z Polski z tytułu działalności podmiotów specjalnego przeznaczenia odbywa się w tym samym okresie sprawozdawczym). NBP nie podaje danych o strukturze geograficznej i sektorowej kapitału w tranzycie – zarówno w przypadku stanu należności/ zobowiązań jak i strumieni inwestycji. Dostępne na ten temat informacje mają charakter jakościowy i są podawane nieregularnie w raportach NBP. W związku z tym, o ile możliwe jest oczyszczenie danych o polskich należnościach z tytułu BIZ oraz o strumieniu polskich BIZ z wpływu kapitału w tranzycie, to nie można skorygować w ten sam sposób danych o strukturze geograficznej i sektorowej tych inwestycji. Dodatkowo, dane o kapitale w tranzycie podawane są w tym samym ujęciu, co pozostałe dane o inwestycjach zagranicznych, czyli w ujęciu netto między nowymi inwestycjami i inwestycjami likwidowanymi (napływ inwestycji z tytułu kapitału w tranzycie w danym okresie sprawozdawczym oznacza, że w tym okresie wartość utworzonych podmiotów specjalnego przeznaczenia była wyższa niż wartość zlikwidowanych w tym czasie podmiotów specjalnego przeznaczenia). 2.2.2 Reinwestowane zyski Prezentowane przez Narodowy Bank Polski dane o bezpośrednich inwestycjach zagranicznych zawierają wartość strumienia reinwestowanych zysków w danym roku. Niestety dane o wartości należności nie zawierają informacji o części wynikającej z reinwestowania zysków, a zakres danych o strumieniach reinwestowanych zysków uniemożliwia jej oszacowanie. Dlatego wpływ reinwestowanych zysków jest uwzględniany jedynie dla przepływów. W latach 20082013 reinwestowane zyski stanowiły przeciętnie około 9% całkowitej wartości strumienia BIZ. 2.2.3 Optymalizacja podatkowa Dane o polskich inwestycjach zagranicznych gromadzone przez NBP pochodzą z ankiety prowadzonej wśród przedsiębiorstw posiadających inwestycje bezpośrednie za granicą. W ankiecie tej nie są zbierane dane o faktycznym celu lokowania kapitału za granicą. W szczególności, niemożliwe jest określenie czy dana inwestycja została ulokowana w celu optymalizacji podatkowej, czy w celu prowadzenia działalności gospodarczej w danym kraju. Oznacza to, że brak jest możliwości dokonania korekty z tytułu optymalizacji podatkowej. 2.2.4 Zmiany wyceny Istotnym źródłem zaburzającym pomiar stanu należności (i w związku z tym zmiany jego wartości) wynikającego z inwestycji zagranicznych są zmiany wyceny instrumentów finansowych – w tym zmiany kursowe. Zmiany wyceny instrumentów finansowych nie mają wpływu na wartość strumienia inwestycji, stąd używane przez nas dane o strumieniu BIZ nie wymagają korekty o te zmiany. Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 9 2. Metodyka badania bezpośrednich inwestycji zagranicznych 2.2.5 Wycofywany kapitał (dezinwestycje) a wartość strumienia BIZ Analiza polskich BIZ byłaby bogatsza gdyby istniała możliwość oddzielenia nowych inwestycji i wycofywanego kapitału (dezinwestycji). Niestety, dane Narodowego Banku Polskiego o inwestycjach zagranicznych są podawane jedynie jako wartości netto ulokowanych i wycofanych w danym okresie inwestycji. Wynika to z przeznaczenia ich do śledzenia napływu i odpływu kapitału do/z Polski w wyniku działań rezydentów i nierezydentów. W zależności od przyjętej konwencji (znaków przypisanych kierunkom ruchu kapitału) dodatnia/ujemna wartość strumienia polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych oznacza napływ/ odpływ kapitału do/z Polski z tytułu decyzji podjętych przez polskich inwestorów. Analogiczna zasada dotyczy strumienia inwestycji zagranicznych w Polsce. Obiektem zainteresowania NBP jest w tym przypadku wartość kapitału która zasiliła rynek polski (lub go uszczupliła). Oznacza to, że na podstawie danych NBP możemy wnioskować jedynie o rezultacie netto działania wszystkich polskich inwestorów za granicą - strumień polskich BIZ - i wszystkich zagranicznych inwestorów w Polsce – strumień zagranicznych BIZ (a nie odrębnie o skali działalności inwestorów, który lokowali nowe inwestycje i inwestorów, którzy wycofywali wcześniej ulokowany kapitał). Dane dotyczące struktury geograficznej i sektorowej polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych są podawane w konwencji analogicznej do danych o strumieniach BIZ. Na przykład, w przypadku struktury geograficznej dane o wartości polskich inwestycji za granicą oznaczają przepływ netto kapitału między Polską a wybranym krajem z tytułu decyzji podejmowanych przez polskich inwestorów (lokujących i wycofujących kapitał z danego kraju). Ta sama zasada dotyczy podziału sektorowego – prezentowane przez NBP dane dotyczą w tym przypadku przepływu kapitału między Polską a zagranicą w danym sektorze (ponownie w ujęciu netto między grupą inwestorów, którzy lokowali w danym okresie inwestycje, a grupą inwestorów, którzy je wycofywali). 2.3 Zmiany w prezentacji danych o polskich BIZ wprowadzone w 2014 roku W 2014 r. Narodowy Bank Polski wprowadził zmiany w prezentacji danych o bilansie płatniczym i bezpośrednich inwestycjach zagranicznych zgodne z międzynarodowymi zasadami BPM6, zastępując dotychczas obowiązujące zasady standardu BPM5. Według nowej metodyki dane dot. struktury polskich inwestycji za granicą są podawane przez NBP w odmiennym ujęciu (ujęcie kierunkowe, ang. directional approach) niż dane o wartości polskich aktywów ogółem z tytułu BIZ w Bilansie Płatniczym i Międzynarodowej Pozycji Inwestycyjnej (ujęcie bilansowe, ang. asset/liabilities approach). W związku z tym, zasady BPM6 nie zapewniają porównywalności danych o strukturze BIZ z danymi o wartości aktywów z tytułu BIZ (Rys. 3). W powyższym raporcie oparto się na danych zgodnych z poprzednio obowiązującym standardem BPM5, zapewniającym porównywalność danych o strukturze BIZ i poziomie BIZ ogółem. W standardzie BPM5 zarówno dane o strukturze, jak dane o wartości należności/zobowiązań z tytułu BIZ prezentowane są w ujęciu kierunkowym. 10 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK Rys. 3. Różnice pomiędzy BPM5 i BPM6 BPM5 10 BPM6 BPM6 60 mld EUR 8 strefa euro UE poza strefą euro BPM5 mld EUR 90% 6 80% 40 70% 60% 30 2 0 50% 40% 20 30% -2 -6 20% 10 -4 Azja pozostałe 100% 50 4 EFTA Ameryki 10% 2004 2006 2008 2010 2012 0 2004 2006 2008 2010 2012 0% BPM5 - 2012 BPM6 - 2013 Źródło: NBP Różnice w wartościach należności i strumienia BIZ między BPM5 (ujęcie kierunkowe) a BPM6 (ujęcie bilansowe) wynikają z dwóch źródeł: (1) według zasad BPM5 poziom należności z tytułu BIZ jest korygowany o należności podmiotów bezpośredniego inwestowania od polskich inwestorów bezpośrednich (pożyczki od zagranicznych spółek córek obniżają wartość polskich należności z tytułu BIZ) oraz (2) według zasad BPM6 przyjmuje się konwencję ostatecznego podmiotu kontrolującego, zgodnie z którą kierunek klasyfikacji należności i zobowiązań między podmiotami należącymi do grupy kapitałowej (jako polskie BIZ, albo zagraniczne BIZ w Polsce) jest uzależniony od kraju rezydentury podmiotu kontrolującego grupę kapitałową (pożyczki między podmiotami należącymi do grupy kapitałowej kontrolowanej przez inwestora bezpośredniego z Polski – nawet jeśli podmioty te nie są polskimi rezydentami – są klasyfikowane jako polskie inwestycje zagraniczne). Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 11 3 Polskie inwestycje zagraniczne 3. Polskie inwestycje zagraniczne Rozdział ten obejmuje analizę najważniejszych tendencji dotyczących bezpośrednich inwestycji zagranicznych realizowanych przez polskie podmioty. Ponadto omawiana jest w nim struktura geograficzna i sektorowa inwestycji oraz najważniejsze charakterystyki zaangażowanych podmiotów, w tym dotyczące wykorzystywanych sposobów finansowania. 3.1 Najważniejsze trendy w zakresie polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych 3.1.1 Zmiany strumienia polskich BIZ Dane NBP wskazują, że aktywność polskich firm w zakresie inwestowania bezpośredniego za granicą wyraźnie wzrosła w okresie po przystąpieniu Polski do UE w 2004 r. Wskazuje to na wysoką atrakcyjność rynków europejskich dla polskich przedsiębiorstw realizujących ekspansję zagraniczną oraz na znaczenie obowiązującej w UE swobody przepływu kapitału na inwestowanie w formie BIZ przez polskie przedsiębiorstwa. Rys. 4. Strumień polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych mld EUR przystąpienie Polski do UE 8 6 4 2 0 -2 polskie bezpośrednie inwestycje za granicą -4 -6 nieskorygowane dane NBP (zaburzone przez kapitał w tranzycie) 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 Źródło: opracowanie EY na podstawie danych NBP Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 13 3. Polskie inwestycje zagraniczne Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych związanych z nowymi projektami inwestycyjnymi prowadzonymi przez polskie firmy4 w latach 20062012 kształtowała się na przeciętnym poziomie 3,5 mld EUR rocznie. W całym okresie po 2005 r. większość nowych bezpośrednich inwestycji zagranicznych realizowanych przez polskie firmy stanowiły inwestycje udziałowe. Rys. 5. Dekompozycja strumienia polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych 6 mld EUR 0,6 4 1,3 0,6 2 1,1 1,0 3,1 1,6 1,5 0,7 5,0 4,6 4,2 3,0 2,2 0 -0,7 pozostałe inwestycje (głównie dłużne) -2 -3,2 inwestycje udziałowe razem nowe inwestycje bezpośrednie -4 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Źródło: opracowanie EY na podstawie danych NBP Obserwowane w danych wyhamowanie zagranicznej aktywności inwestycyjnej polskich przedsiębiorstw w 2013 r. (obniżenie strumienia BIZ do 1,8 mld EUR) wiązało się głównie z wycofaniem do Polski dużej wartości kapitału dłużnego, podczas gdy wartość nowych inwestycji udziałowych wyraźnie wzrosła. Sugeruje to, że ostatni spadek wartości strumienia polskich BIZ mógł być przejściowy. 4 Po oczyszczeniu z wpływu kapitału w tranzycie i reinwestowania zatrzymanych zysków 14 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK 3. Polskie inwestycje zagraniczne 3.1.2 Zmiany stanu należności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą Na koniec 2013 roku wartość należności polskich podmiotów z tytułu kapitału ulokowanego za granicą w formie inwestycji bezpośrednich wynosiła 37,4 mld EUR (166,2 mld PLN). Większość kapitału (ok. 20,3 mld EUR, 54%) z tytułu polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych miała formę akcji i udziałów5 w przedsiębiorstwach działających za granicą, ok. 17 mld EUR inwestycji bezpośrednich miało natomiast formę inną niż kapitał udziałowy (głównie kredyty i instrumenty dłużne). Szybki wzrost wartości polskich inwestycji bezpośrednich za granicą rozpoczął się wraz ze wstąpieniem Polski do UE w 2004 r. W dekadzie 20042013 wartość należności polskich podmiotów z tytułu BIZ rosła w przeciętnym tempie (CAGR) 36,2% rocznie. Rys. 6. Należności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą 40 35 30 mld EUR 36,1 pozostały kapitał (głównie dłużny) kapitał udziałowy 17,2 30,8 20,2 24,8 25 37,4 19,2 20 13,3 15 9,2 10 6,5 5 0 2002 2003 2004 3,8 1,9 1,4 2,4 4,5 2005 2006 3,1 10,9 4,1 6,1 6,8 2007 2008 16,4 20,3 4,8 15,9 8,6 8,3 2009 2010 11,6 2011 2012 2013 Źródło: NBP 5 Wartość kapitału udziałowego została pomniejszona o wartość należności podmiotów specjalnego przeznaczenia działających wyłącznie w celu transferu kapitału (kapitał w tranzycie). Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 15 3. Polskie inwestycje zagraniczne 3.1.3 Polskie BIZ na tle regionu i świata W porównaniu do krajów regionu Europy ŚrodkowoWschodniej, wartość polskich należności z tytułu inwestycji bezpośrednich za granicą jest przeciętna. Na koniec 2013 r. należności polskich podmiotów z tytułu kapitału ulokowanego w formie inwestycji bezpośrednich za granicą stanowiły równowartość 10,6% PKB, podczas gdy na Węgrzech wynosiły ponad 30%, w Estonii – 27%, a w Rosji 23% PKB. Stosunek należności z tytułu BIZ do PKB w Polsce był również niższy niż w Słowenii i Czechach. Należności z tytułu BIZ jako odsetek PKB w Polsce były natomiast wyższe niż w Chorwacji, na Litwie, Łotwie, czy Słowacji. Warto odnotować, że do momentu przystąpienia Polski do UE, wartość polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych do PKB była wyższa jedynie od analogicznej relacji dla Bułgarii i Litwy (Rys. 7). Biorąc pod uwagę poziom aktywów z tytułu BIZ w krajach o wyższym poziomie rozwoju gospodarczego niż Polska (np. Niemcy – 47% PKB, Francja – 60% PKB, Hiszpania – 47% PKB, USA –38% PKB), oczekiwanie dalszego wzrostu wartości polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych wydaje się uzasadnione. Rys. 7. Stan należności z tytułu BIZ w wybranych krajach 60 % PKB 1993 2003 2013 50 40 30 20 10 0 Źródło: UNCTAD Biorąc pod uwagę wartość BIZ w stosunku do nakładów brutto na środki trwałe (przybliżenie poziomu inwestycji realizowanych w gospodarce), polskie inwestycje zagraniczne były dotychczas mniejsze niż przeciętnie na świecie i wśród krajów rozwijających się. Średnia wartość strumienia BIZ z Polski w latach 2000-2013 ukształtowała się na poziomie 3,5% nakładów brutto na środki trwałe. Na świecie odsetek ten wynosił w tym samym czasie 10,5%, był on także wyższy niż w Polsce w Ameryce Łacińskiej i w Azji Południowo-Wschodniej (odpowiednio 9,1% i 5,5% nakładów brutto na środki trwałe). 16 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK 3. Polskie inwestycje zagraniczne Tabela 1: Wartość strumienia BIZ krajów z wybranych regionów i Polski [% nakładów na środki trwałe] 2000-2006 2007-2013 10,0 10,9 Azja Południowa i Wschodnia 5,1 5,8 Ameryka Łacińska 8,4 9,8 WNP 8,0 13,3 Polska 3,2 3,7 Świat Źródło: UNCTAD 3.2 Struktura polskich BIZ 3.2.1 Struktura geograficzna Polskie firmy wyraźnie preferują inwestowanie w krajach zlokalizowanych w pobliżu Polski. Kraje pozaeuropejskie odpowiadają za znikomy ułamek polskich należności z tytułu BIZ. W 2012 r. 97% kapitału udziałowego i 87% kapitału dłużnego ulokowanego przez polskie firmy w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich było zainwestowanych w krajach UE, EFTA, lub w Rosji i na Ukrainie. Wskazuje to, że strefa euro i pozostałe kraje Unii Europejskiej będą najprawdopodobniej głównymi rynkami Funduszu Ekspansji Zagranicznej. Rys. 8. Struktura geograficzna polskich należności z tytułu BIZ w 2012 roku Rosja i Ukraina EFTA 963 mln EUR 2 110 mln EUR 937 mln EUR 2 399 mln EUR Strefa euro Ameryka Północna i Południowa 8 596 mln EUR 287 mln EUR 15 952 mln EUR Azja 336 mln EUR 1 466 mln EUR Afryka Pozostałe kraje UE 119 mln EUR 611 mln EUR 3 442 mln EUR 53 mln EUR 5 624 mln EUR Razem należności Kapitał udziałowy 23 262 mln EUR Pozostały kapitał (głównie instrumenty dłużne) 20 230 mln EUR Źródło: NBP Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 17 3. Polskie inwestycje zagraniczne Najwięcej kapitału w formie inwestycji bezpośrednich polskie podmioty zainwestowały dotychczas w krajach strefy euro (Rys. 9). Na koniec 2012 roku ponad połowa (56,4%) należności polskich podmiotów z tytułu inwestycji bezpośrednich pochodziła właśnie ze strefy euro. Kolejne 20,8% kapitału polskich inwestorów bezpośrednich było ulokowanych w pozostałych krajach Unii Europejskiej, a nieco powyżej 10% w krajach Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (głównie w Szwajcarii). Łącznie, kraje europejskie (należące do UE, bądź do EFTA) odpowiadały za 87,6% wszystkich należności polskich podmiotów z tytułu BIZ. Rys. 9. Struktura geograficzna polskich należności z tytułu BIZ w 2012 roku strefa euro UE poza strefą euro EFTA Ameryki 56,4% 0% 25 10% 20% 30% Kapitał udziałowy mld EUR 40% 50% 23,3 70% 9,8% 14,9% 14,8% 19,2 10,2% 10 61,8% 68,6% 37,1% 2011 2012 100% 20,2 8,7% 11,9% 31,3% 27,8% 42,4% 42,5% 2011 2012 33,6% 55,6% 2010 90% 16,4 14,9% 24,1% 0 80% Pozostaly kapitał (dłużny) 9,1% 16,8 5 60% pozostałe 10,4% 21,7 20 15 20,8% Azja 2010 Źródło: NBP W ostatnich latach zauważalna jest tendencja do wzrostu udziału krajów strefy euro w polskich należnościach z tytułu BIZ. Udział ten rośnie w obydwu podstawowych kategoriach rodzajowych kapitału. Tylko między 2010 a 2012 odsetek kapitału udziałowego z tytułu BIZ polskich firm ulokowanego w strefie euro wzrósł z 56% do niemal 70%. Nieco mniejszy wzrost udziału krajów strefy euro został odnotowany w przypadku kapitału dłużnego. podmioty posiadały na koniec 2012 roku łącznie 9,5 mld EUR należności z tytułu BIZ (w tym 7,5 mld EUR w formie kapitału udziałowego i reinwestowanych zysków oraz 2,0 mld EUR w formie pozostałego kapitału – głównie instrumentów dłużnych). Drugą w kolejności lokalizacją pod względem wartości należności z tytułu BIZ wobec podmiotów polskich jest Cypr, gdzie inwestorzy z Polski posiadali 4,4 mld EUR należności (niemal wyłącznie kapitał udziałowy). Największym pojedynczym odbiorcą polskich inwestycji zagranicznych jest Luksemburg (Tab. 2), gdzie polskie 18 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK 3. Polskie inwestycje zagraniczne Tabela 2: Kraje z największymi należnościami z tytułu polskich BIZ (stan na koniec 2012 roku) [mln EUR] Kraj Kapitał udziałowy Pozostały kapitał Łącznie 1. Luksemburg 7485 1987 9472 2. Cypr 4419 32 4450 3. Wielka Brytania 330 4067 4397 4. Holandia 1575 1650 3224 5. Szwajcaria 1953 1193 3146 6. Belgia 1235 1048 2283 7. Czechy 1447 530 1976 8. Niemcy 359 1597 1955 9. Litwa 1311 566 1876 10. USA 230 1301 1532 11. Norwegia 157 1106 1262 12. Rosja 503 569 1072 13. Francja 210 844 1054 14. Ukraina 460 367 827 15. Rumunia 153 419 572 16. Węgry 144 339 483 17. Hiszpania 127 290 416 18. Irlandia 84 316 400 19. Włochy 26 331 357 20. Austria 130 200 329 Źródło: NBP Poza Europą, krajami posiadającymi największe zobowiązania wobec polskich podmiotów z tytułu BIZ były w 2012 r.: USA (1,5 mld USD), Rosja (1,1 mld USD), Ukraina (0,8 mld USD) i Singapur (0,2 mld USD), a w dalszej kolejności Turcja, Indie i Chiny. Informacje podawane przez NBP6 wskazują, że wartość należności z tytułu BIZ w krajach tradycyjnie rozpoznawanych jako tzw. „raje podatkowe” – np. w Luksemburgu i na Cyprze - mogą być w największym stopniu zawyżone przez kapitał w tranzycie, niezwiązany z faktyczną działalnością inwestycyjną polskich przedsiębiorstw. Kraje, w których skoncentrowane są polskie inwestycje zagraniczne odpowiadają również za największe przepływy nowych inwestycji od polskich firm (Tab. 3 i Tab. 4). Strumień polskich BIZ w ostatnich latach był skoncentrowany na krajach Unii Europejskiej. W 2012 r. najwięcej kapitału w formie BIZ polskie podmioty zainwestowały w Holandii, gdzie wartość netto ulokowanego kapitału przekroczyła 570 mln EUR. Na drugim miejscu znalazła się Francja z wartością netto przepływów kapitałowych przekraczającą 330 mln EUR. 6 Narodowy Bank Polski (2014), Polskie i zagraniczne inwestycje bezpośrednie w 2012 r. Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 19 3. Polskie inwestycje zagraniczne Tabela 3: Kraje, w których polskie podmioty zainwestowały najwięcej w 2012 roku [mln EUR] Kraj 1. Holandia 2. Francja 3. Cypr 4. Niemcy 5. Kapitał udziałowy Reinwestowane zyski Pozostały kapitał Łącznie 830,9 -84,2 -172,4 574,2 -3 -4,7 337 329,3 277,6 -9,2 28,4 296,9 83,3 4,8 135,6 223,7 USA -80,9 217,5 85,2 221,7 6. Węgry 185,9 0,9 20,2 206,9 7. Norwegia 38,3 -95,1 217,9 161,1 8. Rosja 17,3 95,7 36,2 149,2 9. Austria -0,9 -4,3 143 137,9 10. Belgia 0 1,3 122,6 123,8 Źródło: NBP Poza Unią Europejską w 2012 r. największe inwestycje bezpośrednie polskich podmiotów ulokowano w USA, Norwegii i Rosji. Natomiast w 2012 r. najwięcej polskiego kapitału w formie BIZ wycofano z Luksemburga i Szwajcarii. Inwestorzy z Polski zmniejszali swoje zaangażowanie także w Szwecji, Wielkiej Brytanii i Czechach. Tabela 4: Kraje, z których polskie podmioty wycofały najwięcej kapitału w 2012 roku [mln EUR] Kraj 1. Luksemburg 2. Szwajcaria 3. Szwecja 4. Wielka Brytania 5. Czechy 6. Kazachstan 7. Włochy 8. 9. 10. Kapitał udziałowy Reinwestowane zyski Pozostały kapitał Łącznie -755,3 340,1 -300,5 -715,7 -1046,7 7,2 392,4 -647,1 16,5 8,5 -514 -489 -148,8 -97 119,5 -126,3 37,3 9,9 -133,8 -86,6 -55,3 -0,7 0,7 -55,3 7,2 -6,8 -50,5 -50,2 Curacao 0 0 -45,8 -45,8 Kanada -27,7 -0,4 -2,1 -30,3 7,6 -0,4 -29,7 -22,6 Finlandia Źródło: NBP 20 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK 3. Polskie inwestycje zagraniczne 3.2.2 Struktura sektorowa należności z tytułu BIZ Polskie podmioty inwestują za granicą w formie BIZ głównie w przedsiębiorstwa działające w branży finansowej, przetwórstwie przemysłowym, działalności profesjonalnej i handlu (Rys. 10). Na koniec 2012 r. blisko 30% (13,1 mld EUR) polskich należności z tytułu BIZ było ulokowanych w przedsiębiorstwach świadczących usługi finansowe, a niewiele mniej (12,5 mld EUR) – w firmach zajmujących się przetwórstwem przemysłowym. Występują istotne różnice w modelu finansowania przez polskie podmioty inwestycji zagranicznych lokowanych w tych dwóch branżach. O ile inwestycje w sektorze usług finansowych finansowane są głównie w formie kapitału udziałowego - w proporcji 70/30 z kapitałem dłużnym, to proporcje między rodzajami kapitału stosowane do finansowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych w przedsiębiorstwach zajmujących się przetwórstwem przemysłowym są odwrotne. Rys. 10. Struktura polskich należności ogółem z tytułu BIZ, 2012 Działalność finansowa Handel Pozostałe Przetwórstwo Działalność wspierająca 29,8% 0% 25 10% 28,5% 20% 30% 40% Kapitał udziałowy mld EUR Działalność profesjonalna Budownictwo 11,6% 50% 60% 70% 5 19,2 20,2 7,9% 4,9% 17,6% 15,2% 15,0% 28,5% 2011 5,7% 44,5% 49,0% 45,1% 20,4% 17,0% 18,2% 2010 2011 2012 40,5% 18,0% 2010 100% 16,4 33,1% 0 90% 23,3 37,2% 23,5% 80% 21,7 16,8 10 7,8% Pozostaly kapitał (dłużny) 20 15 9,9% 2012 Źródło: NBP W 2012 roku przedsiębiorstwami, w których ulokowano najwięcej polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych były firmy należące do sektorów usług administracyjnych i działalności wspierającej (56,4%), handlu (16,3%) oraz informacji i komunikacji (13,6%). Dodatnie inwestycje netto (wszystkie rodzaje kapitału) odnotowały także obsługa rynku nieruchomości, górnictwo i przetwórstwo przemysłowe. Polskie podmioty wycofywały natomiast kapitał z branży usług profesjonalnych, finansowych i budownictwa. Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 21 3. Polskie inwestycje zagraniczne 3.3 Charakterystyka zaangażowania inwestycyjnego polskich podmiotów za granicą Źródłem danych uzupełniających informacje publikowane przez NBP o polskich BIZ jest statystyka podmiotów posiadających za granicą udziały, oddziały lub zakłady prowadzona przez Główny Urząd Statystyczny (GUS), która podaje dodatkowe informacje o charakterystyce przedsiębiorstw inwestujących za granicą i firm kontrolowanych przez takie podmioty. 3.3.1 Liczba podmiotów aktywnych za granicą Zgodnie z danymi GUS liczba podmiotów z siedzibą w Polsce posiadających za granicą udziały, oddziały lub zakłady wzrosła w latach 2009-2012 o ponad 100, osiągając swoją maksymalną wielkość w roku 2011 (1 501 jednostek). Rys. 11. Polskie podmioty posiadające udziały, oddziały lub zakłady za granicą pozostałe 1 600 1 400 1 200 działalność profesjonalna liczba podmiotów budownictwo 1 443 handel 1 501 przetwórstwo 1 437 1 313 1 106 1 000 800 600 400 200 0 2008* 2009 2010 2011 2012 *w 2008 r. nie wyróżniono liczby podmiotów wykonujących działalność profesjonalną Źródło: GUS W całym okresie najwięcej podmiotów posiadających jednostki zagraniczne prowadziło działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego. Drugą najliczniejszą grupą byli przedstawiciele handlu i naprawy pojazdów samochodowych. Trzecią i czwartą kategorią pod względem liczebności były branże budowlana oraz usług profesjonalnych i działalności naukowej i technicznej. Do czterech wymienionych kategorii w każdym roku przynależało ponad 75% wszystkich podmiotów. Zgodnie z danymi GUS liczba jednostek zagranicznych należących do podmiotów sprawozdawczych z siedzibą w Polsce w latach 2008-2012 systematycznie rosła osiągając w 2012 roku poziom 3 194, czyli o ponad 650 więcej niż w 2008 roku (Rys. 12). 22 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK 3. Polskie inwestycje zagraniczne Rys. 12. Lokalizacja podmiotów z udziałami, oddziałów i zakładów polskich przedsiębiorstw 4 000 pozostałe inne kraje UE Ukraina Czechy Rosja Niemcy 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 3 500 3 000 2 500 2008 2009 2010 Rodzaj zaangażowania polskich podmiotów 3 194 3 178 2 998 2 747 2 541 2011 2012 Wielkość kontrolowanych udziałów 2 000 1 500 1 000 500 0 2008 udziały 2009 oddziały 2010 2011 zakłady 2012 inne formy 2008 2009 do 50% 2010 50-99% 2011 2012 100% Źródło: GUS Zdecydowanie najbardziej popularną formą własności było posiadanie udziałów w spółkach. Taka forma zaangażowania dotyczyła ponad 80% jednostek zagranicznych. W zdecydowanej większości przypadków podmioty polskie posiadały ponad 50% udziałów w kontrolowanych jednostkach zagranicznych. Jednocześnie odsetek podmiotów pod całkowitą kontrolą przedsiębiorstw polskich stale rósł. Pod względem geograficznym, najwięcej jednostek zagranicznych było zlokalizowanych u największych sąsiadów Polski: w Niemczech, Czechach, Rosji i na Ukrainie, przy czym, począwszy od 2009 roku, udział Niemiec był największy. Można jednak zauważyć, że udział czterech największych państw w ogólnej liczbie podmiotów zagranicznych stopniowo maleje (w 2008 roku – 42,2%, w 2012 roku – 38,7%). Jednocześnie udział jednostek zlokalizowanych w państwach Unii Europejskiej wzrósł z 57,7% do 61,5%. Dane GUS pozwalają na pośrednie zweryfikowanie tezy o dużym udziale kapitału w tranzycie w polskich inwestycjach zagranicznych lokowanych w międzynarodowych centrach finansowych. W większości przypadków, wartość polskich należności z tytułu BIZ od podmiotów zarejestrowanych w takich krajach jest nieproporcjonalne duża w stosunku do wielkości zatrudnienia w takich podmiotach (Rys. 13). Na przykład, liczba zatrudnionych w jednostkach z udziałem polskich podmiotów w Luksemburgu (gdzie na koniec 2012 r. skoncentrowana była największa wartość polskich należności z tytułu BIZ) wynosiła zaledwie 121 osób. Podobne dysproporcje występowały w przypadku Holandii, Wielkiej Brytanii, Cypru, Belgii, czy Szwajcarii. Wskazuje to, że kraje te mogą odpowiadać za istotną część inwestycji bezpośrednich niezwiązanych z faktyczną działalnością gospodarczą, a wynikających na przykład z optymalizacji podatkowej. Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 23 3. Polskie inwestycje zagraniczne Rys. 13. Liczba pracujących w przedsiębiorstwach z udziałem podmiotów polskich i wartość należności z tytułu BIZ w wybranych krajach, 2012 tys. os. mld EUR 25 liczba pracujących (tys. os.) należności z tytułu BIZ (mld EUR) 20 15 10 5 Cypr Luksemburg Belgia Szwajcaria Chorwacja Włochy Wlk. Brytania Holandia Francja Kazachstan Węgry Hiszpania Słowacja Białoruś Rumunia Czechy Rosja Ukraina Niemcy 0 Źródło: GUS 3.3.2 Źródła finansowania polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych Finansując ekspansję zagraniczną w formie inwestycji bezpośredniej, polscy przedsiębiorcy wykorzystują proste źródła kapitału. 24 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK 3. Polskie inwestycje zagraniczne Tabela 5. Źródła finansowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych przez polskie przedsiębiorstwa Odsetek polskich przedsiębiorstw finansujących bezpośrednie inwestycje zagraniczne z wybranych źródeł* kredyt zaciągnięty w kraju macierzystym 40% zyski zatrzymane 28% kredyt wewnętrzny 18% leasing 10% venture capital 8% środki własne 6% emisja obligacji 6% kredyt zaciągnięty w kraju lokaty inwestycji 6% sprzedaż zbędnego majątku 4% emisja akcji 4% amortyzacja 2% wykorzystanie jednego źródła finansowania 71% wykorzystanie dwóch źródeł finansowania 25% wykorzystanie większej liczby źródeł finansowania niż dwa 4% źródła zewnętrzne źródła wewnętrzne Źródło: M. Jaworek (2013) Ocena ekonomicznej efektywności bezpośrednich inwestycji zagranicznych w praktyce polskich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; *firmy mogły wskazać więcej niż jedno źródło finansowania Spośród ankietowanych w 2012 r. przedsiębiorstw inwestujących za granicą, 71% korzystało zaledwie z jednego źródła finasowania, dwoma źródłami finansowania posługiwało się 25% polskich inwestorów, a jedynie 4% korzystało z większej liczby źródeł finansowania inwestycji zagranicznych. Największy odsetek firm inwestujących (40%) do sfinansowania inwestycji zagranicznej korzystał z kredytu zaciągniętego w Polsce, a 28% podmiotów wykorzystało w tym celu środki własne (zatrzymane zyski). W przypadku źródeł zewnętrznych, środki przeznaczone na finansowanie BIZ pochodziły od polskich instytucji finansowych (tylko 6% inwestorów zaciągnęło kredyt w kraju lokowania inwestycji). Duża liczba przedsiębiorstw korzystających z niewielkiej liczby źródeł finansowania inwestycji zagranicznych oraz wykorzystanie prostych form finansowania (w tym w dużej mierze środków własnych) sugeruje, że oferta produktów finansowych w tym obszarze jest uboga. Dodatkowo, niewielki odsetek firm korzystających z finansowania zagranicznego wskazuje, że polskie firmy nie otrzymują wsparcia od instytucji działających na rynkach, na których lokowane są inwestycje. Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 25 4 Prezentacja wyników badania popytu na instrumenty finansowe Funduszu Ekspansji Zagranicznej 4. Prezentacja wyników badania popytu na instrumenty finansowe Funduszu Ekspansji Zagranicznej 4.1 Metodologia wykonania badania ankietowego Badanie popytu na instrumenty FEZ, będące integralną częścią niniejszego raportu, zostało wykonane na zlecenie TFI BGK S.A. wyłącznie w celu wsparcia TFI BGK S.A. w podjęciu decyzji o utworzeniu Funduszu Ekspansji Zagranicznej Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego Aktywów Niepublicznych („FEZ”, „Fundusz Ekspansji Zagranicznej”). Przedmiotem powierzonego EY zlecenia była analiza popytu wśród polskich przedsiębiorstw, w tym małych i średnich przedsiębiorstw („MŚP”) na instrumenty finansowe, które oferowałby FEZ. Badanie przeprowadzone przez EY odbyło się w charakterze ankiety udostępnionej na stronie internetowej zawierającej 13 pytań odnoszących się do charakterystyki przedsiębiorstwa, jej planów ekspansji międzynarodowej, sposobów jej finansowania, zainteresowania ofertą TFI BGK, oraz oceny poszczególnych korzyści płynących ze współpracy z funduszem. W ankiecie wykorzystano pytania jednokrotnego i wielokrotnego wyboru, jak i pytania wartościujące tj. wykorzystujące skalę oceniającą. Wszystkie pytania miały charakter zamknięty. Wykorzystując płatne serwisy informacyjne, wewnętrzne bazy EY, oraz inne źródła informacji EY zidentyfikował ponad trzy tysiące podmiotów, które mogłyby spełniać kryteria badania. Komunikacja ze zidentyfikowanymi podmiotami była prowadzona elektronicznie, telefonicznie i osobiście. Ze wstępnie zidentyfikowanej grupy odbiorców uzyskano 46 kompletnie wypełnionych ankiet, które stanowią podstawę analizy prezentowanej w poniższym rozdziale. Należy podkreślić, że próba badania może nie być wystarczająca, aby rezultaty badania były statystycznie istotne, niemniej, jak uzgodniono z TFI BGK, celem badania ankietowego było wyłącznie potwierdzenie, iż występuje popyt na zewnętrzne finansowanie ekspansji zagranicznej przez polskie spółki, w tym MŚP, a nie wskazanie dokładnej liczby polskich przedsiębiorstw chcących rozwijać działalność za granicą oraz jaką kwotą zewnętrznego finansowania są lub będą zainteresowane. EY nie oceniał jakości ani nie weryfikował poprawności danych ujawnionych w badaniu. 4.2 Wstęp W okresie od 10 grudnia 2014 do 29 stycznia 2015 EY na zlecenie TFI BGK przeprowadził badanie ilościowe, którego celem było oszacowanie wielkości i rodzaju popytu na potencjalne instrumenty finansowe, które oferowałby Fundusz Ekspansji Zagranicznej. Z bazy zidentyfikowanych podmiotów uzyskano próbę 46 przedsiębiorstw, które podzieliły się swoimi planami dotyczącymi wejścia na zagraniczne rynki, związanymi z tym ograniczeniami, oraz oczekiwaniami wobec oferty planowanego Funduszu. Rys. 14. Zainteresowanie potencjalnym pozyskaniem finansowania z TFI BGK Tak Nie 81,8% 0% 20% 40% 18,2% 60% 80% 100% Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 27 4. Prezentacja wyników badania popytu na instrumenty finansowe Funduszu Ekspansji Zagranicznej Ponad 80% ankietowanych przez EY przedsiębiorstw wyraziło zainteresowanie pozyskaniem finansowania z TFI BGK. Co więcej, wyniki badania sugerują, że znaczna większość spółek planujących lub prowadzących już ekspansję zagraniczną chciałaby ubiegać się o zaproponowane przez TFI BGK instrumenty. Duże zainteresowanie przedsiębiorców wydaje się potwierdzać zasadność powołania Funduszu Ekspansji Zagranicznej. Rys. 15. Atrakcyjność instrumentów finansowych na potrzeby finansowania działalność zagranicznej spółki zależnej 5 4 3 4,1 2 3,5 3,3 Mezzanine Akcje bądź udziały 1 0 Pożyczka Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego W pięciostopniowej skali, wszystkie zaproponowane instrumenty cieszyły się zainteresowaniem ankietowanych przedsiębiorstw. Najwyżej została oceniona przydatność Instrumentów o charakterze dłużnym, uzyskując średni wynik w próbie 4,1. Instrumenty kapitałowe osiągnęły natomiast średnią 3,3 i charakteryzowały się biegunowym podejściem respondentów – były oceniane bardzo wysoko, lub bardzo nisko. Rys. 16. Istotność poszczególnych korzyści jakie wynikałyby ze współpracy z instytucja finansową przy realizacji ekspansji zagranicznej 5 4 3 2 4,4 3,9 3,7 3,6 3,2 Dywersyfikacja finansowania Budowanie kontaktów Podział ryzyka Wsparcie w prowadzeniu działalności 1 0 Atrakcyjne finansowanie Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego 28 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK 4. Prezentacja wyników badania popytu na instrumenty finansowe Funduszu Ekspansji Zagranicznej Wszystkie potencjalne korzyści płynące ze współpracy z planowanym FEZ cieszyły się zainteresowaniem ankietowanych. Najwyższe oceny w pięciostopniowej skali uzyskały te związane z pozyskaniem kapitału. Korzyści płynące z podziału ryzyka między współinwestujących uzyskały średni wynik 3.6, jednak były mocno akcentowane przez poszczególnych przedsiębiorców – podobnie jak korzyści niematerialne ze współpracy, które uzyskały średnie oceny 3,7, oraz 3,2. 4.3 Charakterystyka respondentów ankiety W przeprowadzonej przez EY ankiecie wzięło udział łącznie 46 firm, z czego najwięcej należało do branży IT & telekomunikacja, oraz do kategorii Inne (po 19,6%). W dalszej kolejności, znajdowały się przedsiębiorstwa zajmujące się dobrami trwałymi oraz przemysłem (po 15,2%), oraz handlem (10,9%). Pozostali ankietowani działają w branży FMCG (8,7%), farmaceutyków i usług medycznych (6,5%), oraz usług komunalnych (4,3%). Rys. 17. Branża, w której działają badane przedsiębiorstwa 19,6% 19,6% 15,2% 15,2% 10,9% 8,7% 6,5% 4,3% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% IT & telekomunikacja Inne Dobra trwałe Przemysł Handel FMCG Farmaceutyki i usługi medyczne Usługi komunalne 20% Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego 81,0% badanych przedsiębiorstw zalicza się do małych i średnich przedsiębiorstw według definicji UE (zatrudnienie mniejsze niż 250 pracowników i roczny obrót nieprzekraczający 50 mln EUR, lub suma bilansowa nieprzekraczająca 43 mln EUR). Największa część respondentów tj. 40,0% osiąga przychody w przedziale 50-200 mln PLN, 33,3% w przedziale 200500 mln PLN natomiast po 13,3% firm ma przychody przedziale 20-50 mln bądź powyżej 500 mln PLN. Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 29 4. Prezentacja wyników badania popytu na instrumenty finansowe Funduszu Ekspansji Zagranicznej Rys. 18. Skala prowadzonej działalności badanych firm Małe i średnie przedsiębiorstwa Pozostałe 81,0% 0% 20% 20-50 mln PLN 40% 20% 60% 50-200 mln PLN 33,3% 0% 19,0% 200-500 mln PLN 40,0% 40% 60% 80% 100% >500 mln PLN 13,3% 80% 13,3% 100% Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego 4.4 Plany odnośnie ekspansji zagranicznej badanych przedsiębiorstw 87% respondentów deklaruje chęć inwestowania za granicą. Większość z nich (45,7% próby) zadeklarowało, że już prowadzi działalność poza granicami Polski i planuje dalszą ekspansję zagraniczną. 41.3% respondentów obecnie prowadzi działania tylko na terenie Polski, ale planuje rozszerzyć swoje działania na kolejne rynki. Ponad 13% respondentów, pomimo swojej obecności za granicą, nie planuje dalszej ekspansji zagranicznej. Wyniki ankiety sugerują znaczną skłonność polskich przedsiębiorstw do wychodzenia na nowe rynki i rozszerzania swojej działalności. Rys. 19. Charakterystyka prowadzonej działalności badanych firm 2,2% 10,9% 41,3% Firma obecnie prowadzi działalność wyłącznie na terenie Polski, jednak planuje ekspansję zagraniczną poprzez zakładanie spółek zależnych lub przedstawicielstw. Firma prowadzi działalność poza granicami Polski poprzez swoje spółki zależne lub przedstawicielstwa i planuje dalszą ekspansję poprzez zakładanie kolejnych. Firma prowadzi działalność na terenie Polski i eksport jest dla niej istotnym źródłem przychodów, ale nie planuje ekspansji zagranicznej w ciągu najbliższych 5 lat. 45,7% Firma prowadzi swoją działalność poza granicami Polski poprzez swoje spółki zależne lub przedstawicielstwa i nie planuje dalszej ekspansji zagranicznej w ciągu najbliższych 5 lat. Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego 30 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK 4. Prezentacja wyników badania popytu na instrumenty finansowe Funduszu Ekspansji Zagranicznej 4.5 Obecna działalność za granicą oraz plany dotyczące ekspansji w podziale na kraje Większość z przebadanych przez EY firm jest już obecna w Krajach UE sąsiadujących z Polską lub położonych w Europie Środkowo-Wschodniej (36,1%) oraz krajach Unii Europejskiej (27,8%). Żadna z badanych firm nie działa natomiast w Ameryce Łacińskiej. Największym zainteresowaniem w kontekście ekspansji zagranicznej cieszą się inne kraje Europy Środkowo Wschodniej i byłego ZSRR (18,5%) oraz inne kraje Unii Europejskiej (16,8%). Najmniej respondentów wyraziło zainteresowanie Ameryką Łacińską (10,1%). Analizując obecną działalność oraz plany polskich firm na świecie można zauważyć, że najczęściej polskie przedsiębiorstwa działają lub chcą się rozwijać w krajach położonych blisko granic Polski, tj. w krajach sąsiadujących, krajach UE oraz byłych krajach ZSRR. Wynika to z podobieństw kulturowych, korzyści logistycznych, a także bodźców bezpośrednio związanych z liberalizacją handlu pomiędzy Polską a tymi krajami. Nasi respondenci deklarują także zainteresowanie regionami geograficznymi uznawanymi za egzotyczne, pomimo ich dotychczasowej nielicznej obecności w tych krajach. Rys. 20. Obecna działalność za granicą oraz plany dotyczące ekspansji badanych firm w podziale na kraje 52% Kraje UE sąsiadujące z Polską lub położone w Europie Środkowo-Wschodniej 45% Inne kraje Unii Europejskiej 31% Inne kraje Europy Środkowo -Wschodniej i byłego ZSRR 22% Ameryka Północna 19% Azja Południowo-Wschodnia i Australia 17% 10% Bliski Wschód i Afryka Ameryka Łacińska Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego Regiony zostały oznaczone kolorami od najciemniejszego do najjaśniejszego w zależności od skumulowanego zainteresowania zgłaszanego przez polskie przedsiębiorstwa danym kierunkiem rozwoju tj. sumy odpowiedzi „obecność w regionie” i „zainteresowanie obecnością w regionie”. Rys. 21. Obecna działalność za granicą oraz plany dotyczące ekspansji badanych firm w podziale na kraje 40% Obecność w regionie 36% Zainteresowanie obecnością w regionie 28% 20% 0% 16% Kraje UE sąsiadujące z Polską lub położone w Europie ŚrodkowoWschodniej 17% Inne kraje Unii Europejskiej 18% 13% Inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej i byłego ZSRR 8% 4% Azja PołudniowoWschodnia i Australia 15% 13% 11% Bliski Wschód i Afryka 10% 7% 0% Ameryka Północna Ameryka Łacińska Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 31 4. Prezentacja wyników badania popytu na instrumenty finansowe Funduszu Ekspansji Zagranicznej 4.6 Wielkość niezbędnych nakładów oraz sposób przeprowadzania ekspansji zagranicznej Z odpowiedzi udzielonych przez respondentów wynika, że najbardziej pożądany przedział nakładów inwestycyjnych to kwota od 5 do 15 mln PLN (wskazana przez połowę badanych). Tymczasem, na potrzebę nakładów powyżej 100 mln PLN, wskazało jedynie 10,0% respondentów. Powyższe wyniki wydają się mieć bezpośredni związek z przewagą małych i średnich przedsiębiorstw w badanej próbie. Co więcej, jak wynika z rozmów EY z przedsiębiorstwami rozważającymi ekspansję, poszukują oni przede wszystkim środków na finansowanie kapitału obrotowego, ustanawianie przedstawicielstw oraz budowanie sieci kontaktów. Na pytanie o preferowany sposób przeprowadzenia inwestycji zagranicznej, ponad połowa respondentów (53,5%) wskazała na rozwój zagranicznej spółki zależnej organicznie, od podstaw. Najmniej preferowanym rozwiązaniem okazały się akwizycje istniejących podmiotów (16,3%). Wyniki ankiety sugerują konserwatywne podejście badanych podmiotów do tematu ekspansji zagranicznych. Należy jednak podkreślić znaczny udział w próbie małych i średnich przedsiębiorstw dla których akwizycje mogą wydawać się zbyt kosztownym, lub złożonym procesem. Rys. 22. Wielkość nakładów, które pozwoliłyby na zrealizowanie planów ekspansji 5-15 mln PLN 15-40 mln PLN 40-100 mln PLN 50,0% 0% 10% 20% 30% 20,0% 40% 50% > 100 mln PLN 20,0% 60% 70% 80% 10,0% 90% 100% Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego Rys. 23. Sposób przeprowadzenia inwestycji zagranicznej Poprzez rozwijanie zagranicznej spółki zależnej organicznie, od podstaw Poprzez utworzenie biur przedstawicielskich Poprzez przejęcie istniejącej zagranicznej firmy 53,5% 0% 20% 30,2% 40% 60% 16,3% 80% 100% Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego 32 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK 4. Prezentacja wyników badania popytu na instrumenty finansowe Funduszu Ekspansji Zagranicznej 4.7 Rodzaj oraz wielkość finansowania niezbędnego do ekspansji Z udzielonych odpowiedzi wynika, że 95% przedsiębiorstw deklaruje chęć posiłkowania się kapitałem obcym w realizacji swoich planów ekspansji zagranicznej. Większość respondentów do sfinansowania swoich potrzeb inwestycyjnych najchętniej zdecydowałaby się na strukturę, w której finansowanie zewnętrzne stanowiłoby mniej niż 50% nakładów (53,5% odpowiedzi). Najmniej przedsiębiorców biorących udział w badaniu było natomiast zainteresowanych sfinansowaniem inwestycji wyłącznie w oparciu o kapitały własne (3%), bądź inną strukturę (2%). Odpowiedzi badanych na pytanie o wielkość finansowania zewnętrznego potrzebnego w przypadku zmaterializowania się planów ekspansji, wyraźnie wskazują, że mniejsze kwoty finansowania są o wiele bardziej pożądane przez przedsiębiorców. Wynika to z dominującego udziału małych i średnich przedsiębiorstw w przeprowadzonym badaniu. Co istotne, zapotrzebowanie na finansowanie ponad 80% firm mieści się w widełkach inwestycyjnych TFI BGK wynoszących (5mln - 50 mln PLN). Rys. 24. Preferowana struktura finansowania w przypadku zmaterializowania się planów ekspansji Wykorzystując finansowanie zewnętrzne (poniżej 50% całości) Wykorzystując finansowanie zewnętrzne (ponad 50% całości) Wykorzystując w 100% kapitały własne Inne 53,5% 0% 10% 20% 41,9% 30% 40% 50% 60% 70% 3%2% 80% 90% 100% Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego Rys. 25. Wielkość finansowanie zewnętrznego, które byłoby potrzebne w wyniku zmaterializowania się planów ekspansji 5-15 mln PLN 15-40 mln PLN 40-100 mln PLN 48,3% 0% 10% 20% 30% >100 mln PLN 34,5% 40% 50% 60% 70% 6,9% 80% 90% 9,1% 100% Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 33 4. Prezentacja wyników badania popytu na instrumenty finansowe Funduszu Ekspansji Zagranicznej 4.8 Atrakcyjność różnych instrumentów finansowych Analizując wyniki odpowiedzi na pytanie o ocenę (w skali od 1 do 5) atrakcyjności instrumentów finansowych na potrzeby finansowania ekspansji zagranicznej, można dostrzec, że przebadani przedsiębiorcy wskazują na dług jako bardziej atrakcyjną formę finansowania (średnia ocena 4,1) aniżeli proponowana forma wsparcia kapitałowego. Instrumenty typu mezzanine byłyby ciekawym rozwiązaniem, jednak dla przedsiębiorców z którymi prowadzone były rozmowy istotną kwestią było uwzględnianie tego typu instrumentu w kalkulacji wskaźników kredytowych. Akcje lub udziały w zagranicznej spółce zależnej z możliwością ich wykupienia zostały ocenione średnio na 3,3 w skali od 1 do 5. Relatywnie niższa ocena instrumentów kapitałowych może wynikać z obawy przed dzieleniem się udziałami i władzą nad spółką z podmiotem trzecim. Z drugiej strony, niektórzy przedsiębiorcy wskazywali na instrumenty kapitałowe jako jedyną możliwość ich rozwoju za granicą, ze względu na ograniczenia w pozyskiwaniu długu (wysoki poziom zalewarowania, bądź kowenanty bankowe). Podczas przeprowadzonych wywiadów, przedsiębiorcy podkreślali konieczność klasyfikacji takiego wsparcia jako kapitał, nie dług. Rys. 26. Atrakcyjność instrumentów finansowych na potrzeby finansowania działalności zagranicznej spółki zależnej (1 – najmniej atrakcyjne, 5 – bardzo atrakcyjne) Najmniej atrakcyjne Mało atrakcyjne Średnio atrakcyjne Atrakcyjne Bardzo atrakcyjne 25 20 15 10 5 0 Akcje lub udziały w zagranicznej spółce zależnej, z możliwością wykupienia ich na z góry określonych warunkach, po 5-7 latach, kiedy sytuacja finansowa spółki zależnej będzie stabilna Pożyczki niezabezpieczone i podporządkowane (mezzanine) Pożyczki zabezpieczone aktywami zagranicznej spółki zależnej, bez regresu do polskiej firmy, ze spłatą w ciągu około 5 lat Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego 34 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK 4. Prezentacja wyników badania popytu na instrumenty finansowe Funduszu Ekspansji Zagranicznej 4.9 Potencjalne korzyści ze współpracy z TFI BGK Jako najistotniejszą korzyść wynikającą ze współpracy z instytucją finansową, respondenci wskazywali zapewnienie finansowania projektu zagranicznego na konkurencyjnych warunkach (średnia ocena 4,4). Wynika to z tego, że koszt inwestycji jest kluczowym czynnikiem branym pod uwagę przy współpracy z TFI BGK. Pomoc w budowaniu sieci kontaktów jest trzecią najwyżej ocenianą korzyścią. Warto zaznaczyć, że część przedsiębiorców, z którymi rozmawiał EY prowadzi niszowy biznes i w ich opinii TFI BGK nie jest w stanie pomóc im w tym zakresie. Większość badanych pozytywnie ocenia możliwość podziału ryzyka inwestycyjnego. Z wywiadów wynika, że dla niektórych przedsiębiorstw byłby to decydujący argument za inicjacją ekspansji zagranicznej. Najmniej atrakcyjną korzyścią okazało się być ogólne wsparcie doświadczeniem w prowadzeniu działalności poza granicami RP (średnia ocena 3,2). Oceny tego czynnika są zróżnicowane, lecz w wywiadach przedsiębiorcy często podkreślali, ze doceniliby wsparcie o charakterze merytorycznym i prawnym, bądź dostęp do usług consultingowych. Rys. 27. Istotność poszczególnych korzyści jakie wynikałyby ze współpracy z instytucją finansową przy realizacji ekspansji zagranicznej (1 – najmniej atrakcyjne, 5 – bardzo atrakcyjne) Najmniej atrakcyjne Mało atrakcyjne Średnio atrakcyjne Atrakcyjne Bardzo atrakcyjne średnia 30 5,0 4,5 25 4,0 3,5 20 3,0 15 2,5 2,0 10 1,5 1,0 5 0 0,5 Zapewnienie Ułatwienie dostępu do finansowania projektu finansowania dla zagranicznego na Państwa projektu konkurencyjnych zagranicznego z warunkach innych źródeł polskich i zagranicznych Pomoc w budowaniu sieci miejscowych kontaktów w kraju w którym dokonujecie Państwo ekspansji Podział ryzyka inwestycyjnego poprzez współfinansowanie projektu zagranicznego Ogólne wsparcie doświadczeniem w prowadzeniu działalności poza granicami RP 0,0 Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 35 4. Prezentacja wyników badania popytu na instrumenty finansowe Funduszu Ekspansji Zagranicznej 4.10 Cele projektu ekspansji zagranicznej Dla znakomitej większości przedsiębiorców rozwój sprzedaży był kluczowym motorem napędowym ekspansji na zagranicznych rynkach zbytu (89,1%). Respondenci, dla których kluczowa jest atrakcyjniejsza stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału, najczęściej chcieli rozwijać sprzedaż na rynkach Europy Zachodniej, co pozwoliłoby im uzyskać wyższe marże ze sprzedaży. Potrzeba poprawy efektywności logistyki i dystrybucji, była natomiast istotnym parametrem dla firm, które obecne są już w krajach sąsiednich i są w stanie uzyskać znaczne synergie kosztowe w zakresie transportu. Firmy dążące do obniżenia kosztów produkcji z kolei, często wiązały swoje plany ekspansji zagranicznej z krajami bliskiego i dalekiego wschodu. Relatywnie niski procent przedsiębiorstw planuje poprzez ekspansję zagraniczną obniżyć swoje koszty produkcji (13%), lub zdobyć dostęp do patentów i marki handlowej (17,4%), bądź surowców i komponentów (10,9%). Wyniki ankiety wydają się wskazywać, że kluczowym motorem ekspansji zagranicznej polskich przedsiębiorstw jest wzrost wolumenu sprzedawanych produktów i usług, oraz poprawa ich marżowości. Rys. 28. Kluczowe cele ekspansji zagranicznej (możliwość wielokrotnego wyboru) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 89,1% 45,7% 41,3% 17,4% Zdobycie dostępu do Poprawa Rozwój sprzedaży na Atrakcyjniejsza stopa technologii, efektywności zwrotu z zagranicznych patentów, marki logistyki i dystrybucji zainwestowanego rynkach zbytu handlowej kapitału niż na rynku krajowym 13,0% 10,9% Obniżenie kosztów produkcji Zdobycie dostępu do surowców, komponentów Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego 36 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK 4. Prezentacja wyników badania popytu na instrumenty finansowe Funduszu Ekspansji Zagranicznej 4.11 Współpraca z TFI BGK Zdecydowana większość respondentów deklaruje zainteresowanie potencjalnym pozyskaniem finansowania z TFI BGK (81,8% odpowiedzi). Tak znaczne zainteresowanie FEZ zgłaszane przez spółki działające, lub planujące wejście na rynki zagraniczne, wydaje się uzasadniać powołanie planowanego przez TFI BGK funduszu. Jak wynika z przeprowadzonej przez EY ankiety, głownie pośród małych i średnich przedsiębiorstw (ponad 80% odpowiedzi) o przychodach do 200 mln PLN (prawie 75% badanych), ponad 85% ankietowanych przedsiębiorców planuje w najbliższych latach ekspansję zagraniczną. Najczęściej wybieranym kierunkiem planowanej ekspansji są kraje Europy Środkowo-Wschodniej oraz byłego ZSRR, kraje sąsiadujące z Polską, a także pozostałe kraje Unii Europejskiej (ponad 75% badanych jest już tam obecna a ponad połowa wybrałaby właśnie te kraje na kierunek swojej ekspansji zagranicznej). Znaczna część dokonywanych przez przedsiębiorców inwestycji zagranicznych zamknęłaby się w kwocie 40 mln PLN nakładów inwestycyjnych (70% badanych), które najchętniej sfinansowaliby za pomocą finansowania zewnętrznego. Najczęściej wymienianym pożądanym sposobem ekspansji (już dokonanych jak i przyszłych) jest stworzenie firmy od podstaw bądź założenie przedstawicielstwa zagranicznego (ponad 80% odpowiedzi). Najczęściej wymienianym celem ekspansji byłby rozwój sprzedaży na zagranicznych rynkach zbytu, atrakcyjniejsza stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału, a także poprawa efektywności logistyki i dystrybucji (ponad 80% odpowiedzi), przy czym najczęściej wymieniane korzyści jakie byłyby związane ze współpracą z TFI BGK przy realizacji ekspansji, to zapewnienie finansowania na korzystniejszych warunkach, ułatwienie dostępu do finansowania projektu za granicą oraz pomoc w budowaniu miejscowych kontaktów. Rys. 29. Zainteresowanie potencjalnym pozyskaniem finansowania z TFI BGK Tak Nie 81,8% 0% 10% 20% 30% 40% 18,2% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: Opracowane przez EY na podstawie badania ankietowego Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 37 5 Wnioski 5. Wnioski Wyniki ankiety przeprowadzonej przez EY sugerują, że polskie przedsiębiorstwa, w tym głównie małe i średnie, planujące ekspansję zagraniczną, charakteryzują się : Uczestnicy pogłębionych wywiadów zwracali uwagę na następujące korzyści, których spodziewaliby się ze współpracy z instytucją finansową: • Chęcią rozwijania swojej działalności głównie w sposób organiczny • Finansowanie udzielane bez regresu do polskiej spółki • Podobną motywacją, która uwzględnia przede wszystkim chęć zwiększenia sprzedaży, podniesienia marżowości sprzedaży oraz korzyści logistyczne i dystrybucyjne • Akceptacja i podział ryzyka inwestycji zagranicznej • Zainteresowaniem przede wszystkim krajami europejskimi i byłego ZSRR • Wsparcie pozafinansowe uwzględniające pomoc w kontakcie z zagranicznymi instytucjami, budowaniu sieci kontaktów i pomoc prawną, lub konsultingową • Zapotrzebowaniem na kapitał zewnętrzny wspierający ich ekspansję • Zapotrzebowaniem na wsparcie pozafinansowe i podział ryzyka inwestycyjnego Wyniki badania wskazują, że Polskie przedsiębiorstwa odnoszące sukces na rynku rodzimym i / lub rynkach zagranicznych coraz intensywniej inwestują w rozwój swojej sprzedaży poza granicami Polski. Prowadzone projekty inwestycyjne charakteryzują się dużą różnorodnością – od zatrudniania pojedynczych handlowców, przez organiczne rozwijanie spółek zagranicznych, po inwestycje typu greenfield i akwizycje. Należy podkreślić, iż różnorodność prowadzonych działań operacyjnych, kierunków rozwoju i potrzeb inwestycyjnych wymaga od partnera finansowego znacznej elastyczności i przygotowania na akceptację ryzyka inwestycji zagranicznych. • W przypadku instrumentów kapitałowych – możliwość ich odkupu po z góry określonym czasie Ze względu na skromną ofertę instrumentów finansowych dedykowanych ekspansji zagranicznej i bariery wejścia na obce rynki, polskie podmioty często zmuszone są ograniczać skalę lub rezygnować ze swoich planów. Planowane instrumenty FEZ wydają się adresować główne potrzeby polskiego biznesu i wspomagać pokonywanie barier jego rozwoju za granicą. Przeprowadzone przez EY badanie wykazało znaczne zainteresowanie rozwiązaniami zaoferowanymi przez TFI BGK. Blisko 82% respondentów podkreśliło zainteresowanie potencjalnymi instrumentami FEZ, co wydaje się potwierdzać zasadność jego utworzenia. Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 39 6 Zastrzeżenia i ograniczenia analizy 6. Zastrzeżenia i ograniczenia analizy Badanie popytu na instrumenty Funduszu Ekspansji Zagranicznej Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego Aktywów Niepublicznych („FEZ”, „Fundusz Ekspansji Zagranicznej”), będące integralną częścią niniejszego raportu, zostało wykonane na zlecenie Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych BGK S.A. („TFI BGK S.A.” , „TFI BGK”) zgodnie z umową z 10 grudnia 2014 roku wyłącznie w celu wsparcia TFI BGK S.A. w podjęciu decyzji o utworzeniu Funduszu Ekspansji Zagranicznej Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego Aktywów Niepublicznych. Cel badania Sporządzone przez EY analizy mają na celu wyłącznie wsparcie TFI BGK S.A. w podjęciu decyzji o utworzeniu FEZ, a zatem nie powinny one być wykorzystywane w żadnym innym celu ani przez jakąkolwiek inną osobę. Zakres prac Przedmiotem powierzonego EY zlecenia była analiza popytu wśród polskich przedsiębiorstw, w tym małych i średnich przedsiębiorstw („MŚP”) na instrumenty finansowe, które oferowałby FEZ. Raport został przygotowany na podstawie: 1) analizy bazującej na danych pochodzących między innymi od instytucji odpowiedzialnych za statystykę publiczną w Polsce (Narodowy Bank Polski, Główny Urząd Statystyczny) oraz innych ogólnodostępnych źródeł oraz 2) badania przeprowadzonego na 46 przedsiębiorstwach. Dobór spółek do analizy popytu na finansowanie przez FEZ był dokonany zgodnie z postanowieniami umowy, jednakże uzyskane wyniki mogą nie być reprezentatywne. Również próba badania może nie być wystarczająca, aby rezultaty badania były statystycznie istotne, niemniej, jak uzgodniono z TFI BGK, celem badania ankietowego było wyłącznie potwierdzenie, iż występuje popyt na zewnętrzne finansowanie ekspansji zagranicznej przez polskie spółki, w tym MŚP, a nie wskazanie dokładnej liczby polskich przedsiębiorstw chcących rozwijać działalność za granicą oraz jaką kwotą zewnętrznego finansowania są lub będą zainteresowane. EY nie oceniał jakości ani nie weryfikował poprawności danych ujawnionych w badaniu. Ograniczenia zakresu prac Z uwagi na szacunkowy charakter prac związanych z analizą popytu na produkty jakie mają być oferowane przez FEZ, w wielu przypadkach ustalenia poczynione przez TFI BGK będą miały z natury rzeczy subiektywny charakter i będą zależne od indywidualnego osądu. W takich przypadkach nie można określić jednej bezspornej wartości potencjalnego popytu w kolejnych latach na finansowanie z FEZ. Natomiast otrzymane odpowiedzi wskazują, czy występuje zainteresowanie ze strony przedsiębiorców do skorzystania z tego typu zewnętrznych źródeł finansowania ekspansji zagranicznej. Poniższa Analiza nie jest równoznaczna z wyrażeniem opinii niezależnego eksperta na temat rzeczywistego popytu na produkty, jakie oferować będzie Fundusz Ekspansji Zagranicznej projektowany przez TFI BGK S.A. Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK | 41 6. Zastrzeżenia i ograniczenia analizy Struktura badania Badanie składa się z dwóch części: analizy bezpośrednich inwestycji zagranicznych na podstawie zewnętrznych raportów oraz podsumowania wyników badania ankietowego wybranych przedsiębiorstw połączonego z analizą przypadków wybranych przedsiębiorstw w zakresie ustalonym z TFI BGK S.A. Chociaż dodaliśmy nasze spostrzeżenia w części pierwszej, w drugiej części badania mogą być przedstawione inne kwestie lub informacje, które również będą dla Państwa istotne. W związku z powyższym zalecamy, aby badanie czytać w całości. Ograniczenie odpowiedzialności EY nie odpowiada za jakiekolwiek straty lub szkody wynikające z Usług EY i wniosków, które bazować będą w głównej mierze na analizie zewnętrznych źródeł danych oraz wyników badań ankietowych przeprowadzonych przez EY. EY zakłada, że ujawnione przez przedstawicieli MŚP informacje będą prawidłowe i rzetelne oraz zostaną przekazane zgodnie z ich najlepszą wiedzą. EY nie ponosimy żadnej odpowiedzialności wobec stron trzecich. 42 | Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i potencjał ich finansowania przez instrumenty TFI BGK EY | Assurance | Tax | Transactions | Advisory O firmie EY EY jest światowym liderem rynku usług profesjonalnych obejmujących usługi audytorskie, doradztwo podatkowe, doradztwo biznesowe i doradztwo transakcyjne. Nasza wiedza oraz świadczone przez nas najwyższej jakości usługi przyczyniają się do budowy zaufania na rynkach kapitałowych i w gospodarkach całego świata. W szeregach EY rozwijają się utalentowani liderzy zarządzający zgranymi zespołami, których celem jest spełnianie obietnic składanych przez markę EY. W ten sposób przyczyniamy się do budowy sprawniej funkcjonującego świata. Robimy to dla naszych klientów, społeczności, w których żyjemy i dla nas samych. Nazwa EY odnosi się do firm członkowskich Ernst & Young Global Limited, z których każda stanowi osobny podmiot prawny. Ernst & Young Global Limited, brytyjska spółka z odpowiedzialnością ograniczoną do wysokości gwarancji (company limited by guarantee) nie świadczy usług na rzecz klientów. Aby uzyskać więcej informacji, wejdź na www.ey.com/pl EY, Rondo ONZ 1, 00-124 Warszawa © 2015 EYGM Limited. Wszelkie prawa zastrzeżone. SCORE: 005.02.15 ey.com/pl Designed by EY Creative Services
