Ewa Stusińska - PLANETE+ DOC FILM FESTIVAL

RECENZJA FILMU „MĘSKI EROTYK”
Ewa Stusińska
Lekko zadarty nos, pełne wargi, linia podbródka, drobne sutki, obwódki
brodawek…Ana Flavia, Helena, Giovanna, Paula, Livia, Elida… Sao Paulo, Rio de
Janeiro, Belém, Panama City, Jacmel, Manila… 73-letni męŜczyzna przemierza
kolejne kraje w poszukiwaniu kobiety, która wyzwoli w nim mgliste wspomnienie
dawnej przygody. Przeprowadza castingi i za kaŜdym razem wybiera jedną z
kandydatek, następnie umieszcza ją w konkretnej scenografii hotelowego pokoju,
rozbiera i obserwuje z dystansu, w obiektywie kamery, jak wspomina swojego
europejskiego kochanka. To właśnie erotyzm i jego wizualna reprezentacja jest
głównym pytaniem „Męskiego erotyku” w reŜyserii Jorgena Letha. Pytaniem, które
stawia męŜczyzna i na które - za pomocą specyficznego ukształtowania seksualności
jako formy wizualnej - odpowiada męŜczyzna. MęŜczyzna i jego kamera. The Man
with the Movie Camera. MęŜczyzna jest znanym reŜyserem filmowym, który przeŜył
kiedyś w hotelowym pokoju „egzotyczną” przygodę. Teraz pragnie wrócić do tego
doświadczenia, odtworzyć tamte emocje. Nie chodzi mu jednak o powtórzenie…
MęŜczyzna jest teŜ kobieciarzem. W „Nieznośnej lekkości bytu" Kundery pojawiają
się dwa ich typy: kobieciarz liryczny (w kaŜdej kobiecie poszukuje własnego ideału)
oraz kobieciarz epicki (poszukuje w kobietach nieskończonej róŜnorodności świata
kobiecego). Jorgen Leth ma w sobie po trosze z obydwu. Kontempluje
niepowtarzalność kaŜdej ze spotkanych kobiet, doceniając zadziorne spojrzenie u
jednej, niewinność w drugiej, a zmysłową naturę u trzeciej. KaŜdej jednak poświęca
wiele czasu. KaŜda jest godna miłości. A jednak kaŜdą w końcu umieszcza w tej
samej bezosobowej przestrzeni hotelowego pokoju/ osobistej przestrzeni własnej
pamięci. Sprowadza do utraconego obiektu swojego pragnienia, rozpisuje na te same
obrazy-ujęcia, obdarza identyczną kwestią, próbując odtworzyć chwilę z przeszłości.
Nieświadomy, Ŝe wikła się w podstawowy paradoks melancholii – nie godząc się na
utratę obiektu, udaje Ŝe kiedyś znajdował się on w jego posiadaniu. Dlatego Ŝal za
czymś nieuchwytnym, pozostającym w sferze niedookreślenia, będzie dominującym
motywem „Męskiego erotyku”. Dotyk kamery. Oglądam ten film silnie odczuwając
jego ambiwalencje. Widzę twarz Any Flavii, czytającej fragment tekstu. Podziwiam
pełne oddanie reŜysera, by ukazać doskonałość kaŜdego gestu. Jak pisał Miłosz
„wchłonąć tę twarz, ale równocześnie mieć ją na tle wszystkich gałęzi wiosennych,
murów, fal, w płaczu, w śmiechu, w cofnięciu jej o piętnaście lat, w posunięciu
naprzód o trzydzieści lat. Mieć. To nawet nie poŜądanie”. Czuję zachwyt, niemal
epifanię. Dlatego zaskakuje mnie nagły zjazd kamery na piersi dziewczyny… W innej
PLANETE DOC FILM FESTIVAL
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.,
ul. Widok 5/7/9, 00-023 Warsaw, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
scenie ustawiona na wysokości pasa kamera rejestruje poufałą rozmowę dwóch
męŜczyzn. Słyszę wypowiedź o sposobie przekonania kobiet do wzięcia udziału w
”niepornograficznym” filmie. Rechot. Obserwuję obsceniczne gesty. Bunga bunga?
Mierzi mnie, odrzuca ta męska perspektywa. To juŜ nie erotyzm, ale pornografia:
pokawałkowane naiwne kobiece ciała wydane na pastwę lubieŜnego starca. Ich
anonimowość, nagość, powtarzalność. A jednocześnie widzę, jak Leth sam się obnaŜa,
umieszczając swoje starcze ciało w obiektywie kamery. Jak pragnie zgłębić tajemnicę
erotyzmu, podejmując ryzyko zarówno w wymiarze ludzkim, gdy wchodzi w rolę
kochanka (czy widzi, Ŝe kobieta pod nim udaje?), jak i artystycznym, gdy próbuje
przekroczyć granice poznania. Jego kamera cały czas szuka właściwej odległości.
Będąc za daleko ryzykuje nadmiernym krytycyzmem ze strony widza, za blisko –
pornograficznym odbiorem. Niczym pieszczota – o której pisał Zygmunt Bauman –
„w kaŜdym momencie ryzykuje ruch zbyt szorstki, uścisk tak mocny, Ŝe bolesny; to
znów – oddalenie cielesne, poślizg dłoni zbyt pobieŜny i zdawkowy, by doznanie
pieszczoty wywołać”. Jak przedstawić erotyzm? Oglądam ten film pełen sprzeczności,
balansujący pomiędzy męskim obiektywem kamery a kobiecym ciałem, intencją
reŜysera a recepcją widza, krytycyzmem a pornografią, gwałtem a obojętnością.
„Dlaczego wzrok nie ma siły absolutnej?”.
PLANETE DOC FILM FESTIVAL
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.,
ul. Widok 5/7/9, 00-023 Warsaw, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl