Pojęcie PAŃSTWO i OJCZYZNA w języku japońskim oraz kulturze

mgr Katarzyna Wyszpolska
Autoreferat rozprawy doktorskiej
„Pojęcie
i OJCZYZNA w języku japońskim oraz kulturze
Japonii. Studium etnolingwistyczne”
PAŃSTWO
promotor dr hab. Irena Kałużyńska, prof. UW
promotor pomocniczy dr hab. Jarosław Pietrow
1. Uzasadnienie wyboru tematu i cel pracy
Tożsamość narodowa Japończyków uformowana wskutek nietypowej w
dziejach świata historii tego wyspiarskiego kraju jest tematem interesującym i
niezbyt dogłębnie jeszcze zbadanym. Świadomość własnej tożsamości narodowej i
potrzeba jej zdefiniowania pojawia się bowiem w kontakcie z „obcymi”, a takich
spotkań, w ciągu ostatniego półtora tysiąclecia udokumentowanej źródłami
pisanymi historii narodu japońskiego, było niewiele. Kilkudziesięcio, czasem studwustuletnie okresy kontaktów z innymi krajami przedzielają w historii Japonii
okresy izolacji, trwające czasem kilka wieków. Interesujące wydaje się zatem,
jakiego typu więzi połączyły mieszkańców Archipelagu Japońskiego w wyniku
wieków izolacji, a także które z elementów tych więzi stały się podstawą myśli
patriotycznej, budowanej świadomie niejako w pośpiechu w drugiej połowie XIX
wieku, w okresie gwałtownych przemian spowodowanych otwarciem się Japonii
na handel i wymianę z uprzemysłowionymi Stanami Zjednoczonymi i Europą.
W niniejszej rozprawie podejmuję próbę zrozumienia stosunku
Japończyków do ojczyzny. Stawiam hipotezę, że na rozwój łączących
Japończyków więzi wspólnotowych oraz pojmowanie przez nich idei ojczyzny
szczególny wpływ miały warunki geograficzne kształtujące przede wszystkim fakt
zamieszkiwania terytorium górzysto-wyspiarskiego, przez wieki niedostępnego dla
„obcych” oraz wynikające z tego poczucie przynależności do tego szczególnego
obszaru i wyłączności praw do niego. Celem pracy jest wyłonienie podstawowych
cech ojczyzny (Japonii) składających się na jej językowy obraz.
2. Metody badawcze
W badaniu japońskiej tożsamości narodowej, jak sądzę, inaczej niż do tej
pory,
wykorzystuję
metodologię
etnolingwistyczną.
Etnolingwistyka
niejednokrotnie dowiodła, że język jest zapisem doświadczeń społeczeństwa, jego
historii i kultury.
Metodologię etnolingwistyczną tworzą teorie, wedle których za pomocą
analizy i zestawienia trojakiego rodzaju danych (analiza systemu językowego,
dane ankietowe i szeroki zakres tekstów) możliwe jest zbliżenie się do poznania
wyobrażeń użytkowników języka na temat świata rzeczywistego. Zestawienie
trojakiego typu danych umożliwia ustalenie pojemności treściowej stereotypów
oraz odtworzenie przekonań i sądów kryjących się za wyrazem czy wypowiedzią.
Dane te uzupełniają się wzajemnie. Za pomocą badania systemu języka można
dotrzeć do utrwalonych form wyrazowych. Dzięki badaniom ankietowym można
sprawdzać, jak dany aspekt badanego zjawiska jawi się jego użytkownikom.
1
Teksty z kolei są badane jako wypowiedzi intencjonalne, można więc za ich
pomocą sprawdzić, jakim manipulacjom poddawane jest znaczenie wyrazu i jakie
elementy jego znaczenia są świadomie bądź nieświadomie eksponowane.
Takie ujęcie tematu mojej rozprawy stanowi kontynuację wcześniej już
rozpoczętych przeze mnie i prowadzonych badań, których wyniki częściowo
publikowane były w czasopiśmie „Etnolingwistyka”. Jest ono również wynikiem
zainteresowania się pracami etnolingwistów w międzynarodowym projekcie
badawczym EUROJOS (językowy obraz świata Europy), którego celem jest
wyabstrahowanie w możliwie jak największej liczbie języków pojęć, stanowiących
swoiste klucze do zrozumienia sposobów funkcjonowania człowieka w świecie.
3. Struktura i treść rozprawy
Rozprawa składa się z siedmiu rozdziałów. Rozdział pierwszy stanowi
wprowadzenie, w którym zarysowuję cel i metody pracy. W rozdziale drugim
znajduje się szczegółowy opis podstaw metodologicznych. Przedstawiłam w nim
także zarys warunków geograficznych i historycznych oraz specyfiki kulturowej
Japonii niezbędny do przeprowadzenia wywodu, a także krótki opis języka
japońskiego, a w szczególności słowotwórstwa.
Kolejne trzy rozdziały stanowią główną część rozprawy. W każdym z nich
analizuję inny typ danych: dane słownikowe, dane ankietowe oraz
reprezentatywne teksty literackie. Rozdział trzeci otwiera lista leksemów
składających się pojęcie OJCZYZNA w języku japońskim. Najmocniej zakorzenione
w języku okazują się wagakuni 我国 oraz kuni 国, dlatego to głównie leksem kuni
(wraz z jego odpowiednikiem sinojapońskim koku) został poddany dalszej analizie
etnolingwistycznej. Objaśniając znaczenie grafomorfemu kuni/koku porównuję
dane z kilku słowników, odwołując się też do znanych powszechnie w Japonii
cytatów z literatury klasycznej, w których wystąpiły badane leksemy. Szczególną
uwagę zwróciłam na etymologię, historyczne znaczenie wyrazu kuni, znaczenie
morfemów kuni/koku w wyrazach złożonych oraz ich sfery konotacyjne.
Zwróciłam też uwagę na różnice konceptualizacji ujawniające się przy różnym
zapisie leksemów.
W rozdziale czwartym skonfrontowałam dane słownikowe z wynikami ankiet
przeprowadzonych przeze mnie w Japonii wśród rodzimych użytkowników języka
japońskiego.
Rozdział piąty zawiera analizę reprezentacyjnych tekstów literackich,
powszechnie znanych Japończykom, do których należą: fragmenty powieści,
wybrane bajki, baśnie i legendy, japońska mitologia oraz przysłowia.
Szósty rozdział jest uzupełnieniem części głównej rozprawy. Zawiera analizę
słownictwa, obrazów i symboli zawartych w jednym z najważniejszych utworów
patriotycznego nurtu literackiego Nihonjinron 日 本 人 論 (Teorie na temat
Japończyków).
Siódmy rozdział stanowi podsumowanie.
4. Źródła
W analizie etnolingwistycznej wykorzystuję trzy rodzaje źródeł. Są to źródła
słownikowe, ankietowe i wybrane teksty literackie.
4.1 Dane słownikowe
Ponieważ tradycje leksykograficzne w Japonii sięgają odległej przeszłości,
2
część japońskich słowników zawiera najwcześniejsze oraz najbardziej popularne
cytaty z japońskiej literatury klasycznej, dzięki czemu stanowią one bogate źródło
wiedzy na temat japońskiego językowego obrazu świata. Korzystałam więc z
uważanych powszechnie za autorytatywne słowników języka japońskiego,
szczególnie z: Nihon kokugo daijiten 日 本 国 語 大 辞 典 (Wielki słownik języka
japońskiego) oraz Kōjien 広辞苑 (Słownik encyklopedyczny języka japońskiego),
Kanjigen 漢字源 (Słownik ideogramów), Nichi-Chū-Ei gengo bunka jiten 日・中・英
言語文化辞典 (Japońsko-chińsko-angielski słownik języka i kultury), Korokēshon
jiten コロケーション辞典 (Słownik kolokacji) czy Ruigo reikai jiten 類語例解辞典
(Słownik synonimów). Dane słownikowe uzupełnione zostały przykładami ze
źródeł internetowych oraz z opracowań językoznawców, zarówno japońskich, jak i
zachodnich. Przykłady konsultowałam również językoznawcami Uniwersytetu
Kobe w Japonii: prof. Sadanobu Toshiyuki, prof. Mizuguchi Shinobu, dr. Hayashi
Ryōko, prof. Matsumoto Yō (specjalizującym się w lingwistyce kognitywnej), a
także z ich doktorantami i magistrantami. W ten sposób zawartość treściowa
rozprawy nie bazuje jedynie na źródłach pisanych, redagowanych, ale również na
współczesnym języku mówionym.
4.2 Dane ankietowe
Istotną część materiału badawczego stanowią dane ankietowe pochodzące z
badań przeprowadzonych przez mnie w 2011 roku w Japonii wśród rodzimych
użytkowników języka japońskiego. W sumie poddałam analizie 222 ankiety.
Zostały one zanalizowane w trzech kontekstach: po pierwsze jako źródło
informacji na temat leksyki współczesnego języka japońskiego, po drugie jako
teksty wywołane (W jednym z pytań respondenci odpowiadali pełnymi zdaniami.
Teksty stworzone przez ankietowanych również można poddać analizie.) i po
trzecie jako materiał etnograficzny.
Pytania ankietowe dotyczyły wieloznacznego leksemu kuni 国 ‘region, kraj,
państwo, ojczyzna’. Respondentom zadawano pytania, zarówno otwarte, jak i
zamknięte bazujące na ich pierwszych skojarzeniach. Opracowałam je w Japonii
po konsultacji z prof. T. Sadanobu. Przeprowadziłam dwie serie ankiet.
Pierwsza z nich polegała na tym, że arkusze rozdałam przypadkowym
przechodniom, osobom w różnym wieku, o nieznanym statusie społecznym.
Wprowadzenie takiej różnorodności ma istotny atut – daje szansę na uzyskanie
odpowiedzi nietypowych, mniej wyuczonych, różnych od tych, jakich najczęściej
udzielają studenci, nauczyciele uniwersyteccy albo inni przedstawiciele grup o
wysokiej świadomości społecznej.
Badania takie organizowałam na trzech
różnych wyspach Japonii: na Kiusiu, na Honsiu oraz na Hokkaido. Takie
rozwiązanie pozwoliło rozstrzygnąć, czy występują znaczące różnice w
odpowiedziach w zależności od miejsca zamieszkania respondenta.
Drugą serię ankiet wypełniła jednolita grupa – studenci Uniwersytetu Kobe,
łącznie 62 osób.
4.3 Teksty literackie
Analizę materiału uzupełniły teksty literackie, na które składają się, po
pierwsze, przysłowia, czyli teksty kliszowane, zawierające prawdy moralne lub
wyidealizowany obraz rzeczywistości. Analizie zostały poddane odpowiednie
przysłowia japońskiego pochodzenia, a także szerzej znane w Japonii przysłowia
chińskie. Ponadto skorzystałam z wybranych przykładów z literatury pięknej
3
powszechnie cytowanych w słownikach japońskich, a więc w pewien sposób
wyselekcjonowanych przez japońskich redaktorów jako teksty reprezentatywne i
funkcjonujące w szerokim obiegu, a także z kilku innych dzieł literackich
uznanych przeze mnie za reprezentatywne i wnoszące nową treść do tematu
rozprawy. Są to wiersze z najstarszej japońskiej antologii Man’yōshū 万 葉 集
(Dziesięć tysięcy liści), wyjątki z opisów prowincji Izumo spisanych w japońskiej
starożytności – Izumo fudoki 出 雲 風 土 記 , ze słynnej średniowiecznej powieści
historycznej Heike monogatari 平 家 物 語 (Opowieść o Heike) oraz innych
średniowiecznych i starożytnych utworów literackich.
Zanalizowałam także wybrane japońskie baśnie i podania oraz jedną z
najpopularniejszych w Japonii pieśni ludowych Furusato ふ る さ と (Rodzinne
strony) jako utwory zawierające „naiwną” wiedzę o świecie.
Szczególnie dokładnie starałam się zanalizować fragmenty pochodzące ze
skompilowanej w 712 roku mitologii Kojiki 古事記 (Księga dawnych wydarzeń).
Istotną część analizy literatury stanowi analiza słownictwa, obrazów i
symboli zawartych w traktacie profesora literatury i pisarza, Hagi Yaichiego z
1908 roku pt. Kokuminsei jūron 国民性十論 (Dziesięć teorii na temat charakteru
narodowego), jednego z ważniejszych utworów patriotycznego nurtu literackiego
Nihonjinron 日 本 人 論 (Teorie na temat Japończyków). Swoje tłumaczenie
najważniejszej jego części zamieściłam w aneksie rozprawy.
5. Wnioski z przeprowadzonych badań
Pojęcie OJCZYZNA jest w języku japońskim stosunkowo słabo ugruntowane.
Świadczy o tym wielość leksemów, które można na poziomie leksyki uznać za
zawierające się w pojęciu OJCZYZNA. Ta wielość i różnorodność leksemów
wskazuje, iż nie ma w języku japońskim gotowego „szablonu” językowego
odpowiadającego temu pojęciu.
Leksemami mieszczącymi się w pojęciu OJCZYZNA są:
- bokoku 母 国 dosł. 'kraj matki'. Jest to wyraz stosunkowo nowy w języku
japońskim, zbudowany z morfemów sinojapońskich, zapożyczony w okresie Meiji
(1868-1912), formalny, pozbawiony ładunku emocjonalnego.
- sokoku 祖 国 dosł. 'kraj przodków'. Wyraz również zbudowany z morfemów
sinojapońskich, inspirowany kulturą chińską. Wykorzystywany w literaturze
patriotycznej. Podobnie jak polski wyraz ojczyzna nawiązuje do dziedzictwa po
„ojcach”, wyraz sokoku nawiązuje do spuścizny po przodkach.
- kokoku 故国 dosł. 'kraj dawnych spraw, stary kraj'. Wyraz dawniej spotykany w
poezji pisanej przez Japończyków po chińsku, lecz rzadko używany.
- wagakuni 我国 dosł. 'mój (drogi) kraj'. Jest to zrost zbudowany z morfemów
rodzimych. Kuni oznacza 'kraj', waga oznacza ‘mój’ w odniesieniu do rzeczy i
spraw bliskich sercu. Najczęściej chyba spotykany w literaturze patriotycznej jako
emocjonalny odpowiednik OJCZYZNY.
- furusato ふ る さ と lub 故 郷 'rodzinne strony', wyraz rodzimy, jest
odpowiednikiem ‘ojczyzny regionalnej’. Używany jest najczęściej w odniesieniu do
regionu, z którego ktoś pochodzi, ale może oznaczać też ojczyznę-kraj. Oznacza
miejsce, gdzie formowała się osobowość danego człowieka, jego charakter,
przyzwyczajenia, historia. Przez swój nostalgiczny charakter leksem przywodzi na
myśl polską poezję patriotyczną, jednak jego znaczenie rzadko wychodzi poza
‘ojczyznę regionalną’.
- kuni/koku 国 dosł. 'kraj'. Leksem ten pojawia się już w najstarszej japońskiej
4
antologii wierszy Man’yōshū 万葉集 (Dziesięć tysięcy liści) (IV-VIII w.) w znaczeniu
'kraina, ziemia'. Grafomorfem kuni/koku 国 'kraj, państwo' wchodzi w skład
wyżej wymienionych wyrazów, ale również jako samodzielny leksem również może
oznaczać 'ojczyznę'.
Wydaje się, że wielość leksemów oznaczających własny kraj może być
związana z faktem, że dopiero w drugiej połowie XIX wieku, po nawiązaniu
regularnych kontaktów z państwami poza Japonią, narodziła się potrzeba
odwoływania się do pojęcia OJCZYZNA. Do powszechnego użycia wszedł wyraz
wagakuni ‘nasz (drogi) kraj’, wykorzystujący bogactwo konotacyjne i denotacyjne
leksemu kuni.
W rozprawie przytaczam liczne przykłady, które według mnie, wyraziście
dowodzą wieloznaczności leksemu kuni. W mitologii kuni może mieć znaczenie
'ziemia', w baśniach może mieć znaczenie 'świat'; jednocześnie w mediach lub
codziennej konwersacji można usłyszeć kuni w znaczeniu 'państwo'. Kuni ma
również znaczenie ‘prowincja’, jest to też dawna nazwa jednostki administracyjnej.
Inaczej niż w języku chińskim, gdzie terminologia dotycząca pojęć PAŃSTWO, KRAJ i
PROWINCJA ma najdłuższą w Azji Wschodniej tradycję, w języku japońskim na
określenie terenu o różnej wielkości zazwyczaj używany był jeden proto-termin,
mianowicie wyraz kuni. Zgodnie z założeniami antropolingwistyki, według których
wieloznaczność wyrazu (w tym wypadku kuni) i niewyodrębnienie się słownictwa
specjalistycznego świadczą o niskim poziomie rozwoju danej sfery, można
stwierdzić, że Japończycy w niewielkim stopniu rozwijali słownictwo związane z
podziałem terytorium.
Elementem wyrazów złożonych związanych z pojęciem OJCZYZNA jest
grafomorfem kuni/koku 国. Również na podstawie analizy danych ankietowych
można było stwierdzić, że na podstawowe znaczenie leksemu kuni ‘terytorium’
nakłada się znaczenie ‘aparat państwowy’.
PAŃSTWO-OJCZYZNA w japońskim językowym obrazie świata stanowi
przestrzeń wydzieloną, odizolowaną od innych państw, samowystarczalną. Wydaje
się to kwestią szczególnie istotną, gdyż przesłanki o takim sposobie postrzegania
swojego kraju przez Japończyków można znaleźć na każdym niemal poziomie
analizy etnolingwistycznej, poczynając od etymologii, poprzez słowotwórstwo, a
kończąc na toposach literackich.
Jednym z przykładów dzieł literatury japońskiej, w których kuni ukazane
zostało jako odcięty od otoczenia, metaforycznie inny świat, jest powieść
Kawabaty Yasunariego, za którą został w 1968 r. nagrodzony Nagrodą Nobla,
Yukiguni ‘Kraina śniegu’. Tytułowa ‘kraina śniegu’ to miejsce odmienne niż reszta
Japonii, nietypowe, posiadające własną specyfikę i rządzące się własnymi
prawami. Wkroczenie do tej krainy odbywa się przez symboliczny tunel. Po jednej
jego stronie leży śnieg, po drugiej zaś go nie ma, mimo że tunel może mieć
najwyżej kilka kilometrów długości. ‘Kraina śniegu’ to kraina odizolowana.
Analizując wyniki ankiet można stwierdzić, że państwa azjatyckie spoza
sfery kultury pisma chińskiego zarysowują się w językowym obrazie świata
Japończyków dość niewyraźnie. Daje się zauważyć, że respondenci chętniej
wymieniają Stany Zjednoczone oraz państwa Unii Europejskiej niż bliższe im
geograficzne państwa azjatyckie. Być może ma to związek z faktem, że głównymi
partnerami gospodarczymi i politycznymi Japonii są właśnie wysoko rozwinięte
kraje Zachodu.
Zarówno na poziomie leksykalnym, jak i na poziomie symboliki
literackiej, kuni bywa postrzegane jako „świat” w opozycji do innych państw. W
japońskiej mitologii opisanej w Kojiki (Księdze dawnych wydarzeń) wyraz kuni
5
oznacza „ziemię, świat ziemski w przeciwieństwie do niebiańskiego”. Kuni jest też
centrum wydarzeń w japońskich bajkach i baśniach. Polski wyraz świat
najprawdopodobniej pochodzi od wyrazu świecić, a zatem oznacza wszystko, co
znajduje się pod słońcem. Świat jest jednym z najbardziej podstawowych wyrazów
w języku polskim, często używa się go w baśniach. Bohaterowie bajek wyruszają
„w świat”, zdarzenia dzieją się „na świecie”, a celem bohatera jest nierzadko
zostanie najlepszym (najpiękniejszym, najsilniejszym) „w świecie”. Inaczej jest z
podstawowym miejscem, z którego wyruszają bohaterowie w bajkach japońskich –
jest to to kuni, natomiast celem bohatera może być zostać kuni no ichi ‘pierwszym
w kraju’. Kuni może być więc postrzegane jako centrum, a reszta świata stanowi
opozycję. To silnie zakorzenione odczucie bycia w centrum, bycia w opozycji do
reszty świata, wykorzystane zostało jako propaganda i przekute w twierdzenia o
unikalności japońskiej kultury.
Można zauważyć w obrębie znaczenia morfemów kuni/koku rozwinięcie
znaczenia ‘kraj’ do znaczenia: 'tradycyjna Japonia'. Znaczenie to stawia Japonię w
centrum, a w opozycji do Chin i krajów europejskich. Tworzy afirmację poprzez
opozycję. Kategoria ta rozwinęła się w okresie Edo, kiedy Japonia weszła w okres
izolacji i jej granice były zamknięte. Szkoła filozofów przywiązana do tradycji
kazała przeciwstawiać nauki rodzime naukom obcym. Są więc w efekcie na
poziomie leksykalnym opozycje np.: kokugaku 国 学 ‘nauka narodowa’ w
przeciwieństwie do kangaku 漢 学 ‘nauki chińskie’ oraz rangaku 蘭 学 ‘nauki
holenderskie’, kokkan 国漢 ‘[literatura] japońska i chińska’, w którym morfem
koku oznacza ‘[literatura] rodzima-japońska’ i jest przeciwieństwem kan
'[literatury] chińskiej' itd. Tendencję kontynuują utwory Nihonjinron (m. in.
traktat Hagi), gdzie Japonia przedstawiana jest jako kraj sekai no yuiitsu
'unikalny w świecie'.
Istotną cechą japońskiej OJCZYZNY jest silne powiązanie tego pojęcia ze
środowiskiem naturalnym. Świadczy o tym niezwykła łączliwość rodzimego
wyrazu kuni z tymi wyrazami i wyrażeniami, które oznaczają cechy naturalne, np.
yukiguni ‘kraina śniegu’, hi no kuni ‘kraina ognia’ oraz specyficzna wrażliwość
Japończyków na piękno przyrody, przekładająca się dalej na skłonność do
kojarzenia konkretnych krajów lub krain z ich środowiskiem naturalnym, co
wykazały wyniki ankiet. Wiele utworów nurtu Nihonjinron podkreśla „unikalność”
japońskiej przyrody. Są to utwory patriotyczno-propagandowe, wykorzystują
jednak powszechnie rozumiane przez Japończyków symbole i wzorce.
Analiza ankiet sugeruje jeszcze jeden wniosek dotyczący językowego obrazu
świata Japończyków. Japończycy pytani o przykład kitaguni 北 国 ‘kraju
północnego’ czy yamaguni 山国 ‘kraju górskiego’ leżącego poza Japonią, niemal
zawsze podają nazwy państw. Sytuacja przedstawia się inaczej wewnątrz Japonii.
Zapytani o przykłady kitaguni i yamaguni wewnątrz Japonii, Japończycy
dostrzegają góry, krainy geograficzne, wyspy. W odróżnieniu od narodów
europejskich, które przez wieki żyły w koegzystencji, ogólna wiedza Japończyków
o świecie zewnętrznym, wyabstrahowana poprzez analizę wyrażeń języka
japońskiego, jest raczej skąpa i w zasadzie ogranicza się do nazw terytoriów, przy
czym terytoria te w świadomości przeciętnych użytkowników nie zawsze są
wyraźnie identyfikowane geograficznie.
Dawne znaczenie kuni 'prowincja, region' wciąż obiegowo funkcjonuje,
przybierając również znaczenie 'ojczyzny regionalnej'. Co interesujące, odpowiedzi
wskazujące, czy kuni jest 'państwem' lub 'ojczyzną-krajem' czy też 'regionem' lub
'prowincją regionalną' były dość wyrównane, jeśli chodzi o różnice między
6
pokoleniami. Zarysowuje się natomiast różnica w odpowiedziach między
mieszkańcami Hokkaido, które tworzy ludność głównie napływowa, a bardziej
tradycyjną, południowo-zachodnią Japonią. U mieszkańców Hokkaido kuni
wywołuje skojarzenia przede wszystkim z 'państwem' (53%), u mieszkańców
Kiusiu natomiast tylko u 30% wystąpiło takie skojarzenie, natomiast większość
skojarzeń dotyczy kuni jako 'prowincji' i 'ojczyzny regionalnej'.
Pojęcie OJCZYZNA w języku japońskim wydaje się odzwierciedlać pewne
elementy DOMU. W języku polskim dom z założenia jest miejscem, z którego się
wychodzi i do którego się wraca i taki jest też polski obraz OJCZYZNY, jest to
miejsce pochodzenia, kolebka. Wydaje się jednak, że cywilizacja japońska nie
przewiduje wyjścia z własnego kręgu cywilizacyjnego – Japonia jest domem, ale
tak jak ie 'dom-ród', 'dom-korporacja', jest jednocześnie miejscem, w którym się
mieszka od urodzenia do śmierci, gdzie się pracuje, przebywa, działa, gdzie ma się
swoje miejsce w hierarchii. Wedle filozofii patriotycznej Hagi Yaichiego głową
narodu miał być cesarz, do którego Japończycy powinni żywić podobne uczucia,
jakie dzieci żywią do rodziców.
Pojęcie OJCZYZNA w języku japońskim poprzez mitologię łączy się ze sferą
sacrum. Świadczy o tym pojawiający się w mitologii motyw Wysp Japońskich
ujmowanych jako ziemia boska powierzona mieszkańcom we władanie przez
samych potomków Władców Niebios. Japońska ziemia w mitologii przedstawiona
jest jako jedno z boskich dzieci, zrodzona przez bóstwa Izanagi i Izanami. Ten mit
jest znany każdemu Japończykowi, powielany w procesie edukacji, przypominany
przez pisarzy utworów patriotycznych. Można tu mówić o podobnym mechanizmie
powstawania językowego obrazu, jaki ma miejsce w językach i kulturach
europejskich, gdzie funkcjonuje stereotyp ojczyzny-matki. Członek rodziny to ktoś
drogi, żywi się wobec niego czyste uczucia. Również w języku japońskim sięga się
po te relacje. Jednak w japońskim obrazie świata, wskutek konceptualizacji
ojczyzny jako boskiego dziecka, myśli kierują się w inną stronę, niż ma to miejsce
w wypadku języków europejskich i stereotypu ojczyzny-matki. Od matki się
odłącza, za matką się tęskni. W tym ujęciu Japonia jawi się natomiast bardziej
jako członek rodziny, gdyż w mitologii przedstawiana jest właśnie jako siostra
bogini słońca, od której ma pochodzić cały naród japoński. O ile w mitologiach
europejskich ziemia raczej „rodzi” to w Japonii jest ona „rodzona”. Mit polityczny
powiązany jest tutaj bezpośrednio z mitem kosmogonicznym.
Podsumowując, w pojęciu OJCZYZNA odnoszonym do Japonii kryje się
poczucie długowieczności państwa japońskiego oraz poczucie jego usytuowania
przez wieki na tym samym terytorium o wyspiarskim charakterze, z dala od
innych krajów i cywilizacji. Japonia stanowi w tej koncepcji teren oddzielony od
innych oraz samowystarczalny. Można stwierdzić, ze archipelag Wysp Japońskich
stanowi dla samych Japończyków kolebkę ich państwowości oraz źródło poczucia
siły i pomyślności, a co za tym idzie, niezmiennego trwania kultury japońskiej.
7