Stymulowanie kreatywności dzieci w edukacji przedszkolnej i
Transkrypt
Stymulowanie kreatywności dzieci w edukacji przedszkolnej i
Stymulowanie kreatywności dzieci w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej Jak zmieniło się dzieciństwo dzisiaj? • • • • • • brak ruchu u dzieci, zła kondycja, telewizja jako „opiekun dzieci” i „przechowalnia”, stosy zabawek i szał konsumpcji, deficyty rozwojowe, problemy w szkole. Jakie wymagania stawiane są współczesnemu wychowaniu i nauczaniu? • szybko i elastycznie uczyć się nowych rzeczy, • wykorzystywać w pełni rezerwy kreatywności i myślenia, • działać na własną odpowiedzialność oraz przyjmować współodpowiedzialność, • rozwijać umiejętność pracy w grupie, • wzmacniać krytyczną świadomość, • rozwijać integracyjny obraz człowieka. Postawa twórcza, pozwalająca kreować zmiany i twórczo się do nich adaptować, jest potrzebą i wartością współczesnego człowieka. Kształcenie ludzi twórczych powinno rozpoczynać się juŜ na poziomie edukacji elementarnej – pierwsze lata edukacji decydują często o karierze szkolnej i zawodowej ucznia. KaŜde dziecko jest kreatywne i moŜna je: - nauczać zasad twórczego myślenia, - technik rozwiązywania problemów -i skutecznych sposobów pokonywania barier utrudniających wymyślanie i opracowywanie nowych, wartościowych pomysłów i zadań. Stymulacja kreatywnych zachowań stanowi niezbędny warunek w procesie nabywania wiedzy i doświadczeń oraz uzyskiwania wyŜszych osiągnięć (M. Kielar 1988,M. Przetacznik-Gierowska 1993, E. Nęcka 2001). Stymulacja - to pobudzanie i dawanie impulsu i bodźca, w jęz.łac.stimulatio, stimulare znaczy „pobudzać, popędzać” (W. Kopaliński 1985). Stymulacja rozumiana jest jako: - proces doskonalenia rozwoju, pobudzania zdolności poznawczych, w tym myślenia dywergencyjnego (rozbieŜnego), - proces róŜnorodnych oddziaływań umoŜliwiających doskonalenie osobowości oraz zachęcanie do samodoskonalenia się. Cel stymulacji: • taka realizacja zadań i potrzeb dzieci, aby mogły ujawniać i doskonalić moŜliwości intelektualne (krytyczne i twórcze myślenie, koncentrację uwagi, ćwiczenie pamięci) wyraŜane przez język w sposób adekwatny, poprawny, a nawet piękny . W organizowaniu twórczej aktywności dzieci istotną rolę pełni: - wyobraźnia twórcza, czyli zdolność do twórczego przekształcania, ekspresyjnego wytwarzania własnych, nowych wypowiedzi, oraz - myślenie dywergencyjne (rozbieŜne), a zwłaszcza takie jego cechy jak: • płynność, czyli zdolność wytwarzania wielu róŜnych (nawet bardzo oryginalnych pomysłów), • giętkość, czyli gotowość do zmiany kierunku myślenia oraz • oryginalność, czyli zdolność wytwarzania reakcji nietypowych, niezwykłych, niepowtarzalnych. Sposoby i techniki pobudzania twórczości: - - wskazówki słowne, które mają charakter heurystyczny, pobudzanie do zadawania pytań i formułowania pomysłów: Jakie są inne zastosowania? Które z pomysłów moŜna połączyć, aby powstało inne rozwiązanie? Co by było, gdyby dało się problem, rzecz odwrócić? Bez czego moŜna by się obyć? Co moŜna zwiększyć lub zmniejszyć? zadawanie zadania pomocniczego, gdy uczeń nie radzi sobie z trudniejszym, które otrzymał wcześniej; myślenie wg trzech J – jak najszerzej analizować, jak najkrócej to wyrazić, jak najkrócej zapisać, sześć pytań - Kto? Co? Kiedy? Gdzie? Dlaczego? Jak? porównanie rzeczywistości ze stanem poŜądanym (wykorzystanie sześciu pytań) Sposoby i techniki pobudzania twórczości: - grupowanie najatrakcyjniejszych pomysłów, eliminowanie niepotrzebnych pomysłów, przygotowanie grup wyrazów (czasowniki, rzeczowniki)- łączenie wyrazów kaŜdy z kaŜdym –szukanie nowych znaczeń, poszukiwanie metafor i analogii poprzez łączenie przeciwieństw, określenie MOC - y kaŜdego pomysłu (mocne strony, ograniczenia, cechy szczególne kaŜdego rozwiązania) – do zastosowania na etapie selekcji, tworzenie listy dodatnich i ujemnych cech poszczególnych pomysłów (D. Bernacka, Od słowa do działania, Wyd. śAK, Warszawa 2001, s.99, 101). Proces kreatywności utoŜsamiany jest z myśleniem twórczym (kreatywnym i krytycznym), czyli z operacjami intelektualnymi typu: pamięć, percepcja, myślenie abstrakcyjne i twórcze, wyobraźnia, kompetencja językowa. W procesie myślenia twórczego powinny dominować takie operacje intelektualne, jak: abstrahowanie, dokonywanie skojarzeń, rozumowanie dedukcyjne i indukcyjne, myślenie metaforyczne, dokonywanie transformacji (Z. Pietrasiński, J. Kozielecki, E. Nęcka, A. Góralski), które mogą stanowić podstawę do nazwania róŜnych kategorii twórczych zadań. Dokonywanie skojarzeń - tworzenie łańcucha asocjacyjnego – chleb-posiłek-dziecko-nauczycielnauka- szkoła-ławki-drewno –las-drzewa itd., - tworzenie sieci skojarzeń – wybór i łączenie liniami lub strzałkami przypadkowych i na pozór niezwiązanych ze sobą słów, które w jakiś sposób nam się kojarzą , - uzupełnianie rozpoczętych zdań, - tworzenie wiersza, którego kolejne strofy rozpoczynają się od tego samego wyrazu (anafora), - wyodrębnianie wyrazu i układanie zdań, wierszy z wykorzystaniem jego kolejnych liter (akrostych), - uzgadnianie cech wspólnych losowo wybranych wyrazów i łączenie w nieznane wcześniej związki wyrazowe, - tworzenie wyrazu z pierwszych liter lub sylab kilku wyrazów, będących określoną nazwą, - układanie historyjki zawierającej wylosowane wyrazy w określonej kolejności – tworzenie zbiorowego opowiadania (bricolage- „łatanina”)(por. Nęcka 2005, s.60, 62). Dokonywanie transformacji: • • • • • • • • tworzenie łańcucha obrazów, podczas którego uczestnicy dobudowują kolejne elementy do juŜ istniejących – tworzenie opowiadania, zmiana typowych funkcji (zastosowań) przedmiotów na funkcje przypisywane innym przedmiotom, zmniejszanie lub zwiększanie tylko w wyobraźni, np. wymiarów, czasu, elementów związanych z jakimś przedmiotem i przewidywanie konsekwencji, np. przeniesienie akcji opowiadania w inne miejsce lub czas, przewidywanie skutków takiej zmiany, spostrzeganie wad w zaletach i zalet w wadach, przekształcanie jednych w drugie, np. określanie kiedy i w jaki sposób wada bohatera opowiadania moŜe się przekształcić w zaletę, zmiana tytułów, zmiana początku lub zakończenia tekstu, komponowanie fantastycznych opowieści z przekształceniami, modyfikowanie treści znanych bajek i baśni, Metaforyzowanie • • • • • • • • • • odgadywanie znaczenia metafory zawartej w tekście (połączone z zastosowaniem przekładu intersemiotycznego), tworzenie metafor -ujmowanie określonych wraŜeń zmysłowych w kategoriach właściwych innym doznaniom (synestezja), np. jabłko smakuje barwą miodu… (jakimś zapachem, jakimś dźwiękiem, jakimś kolorem) (por. Nęcka 2005, s.92), oŜywianie przedmiotów nieoŜywionych- nadawanie im cech ludzkich (personifikacja), utoŜsamianie się z obiektem (identyfikacja), tworzenie pytań stymulujących identyfikację, np. z bohaterem opowiadania, baśni (np. jesteś mądrym i potęŜnym królem: Czy dobrze się czujesz w swojej skórze? Jakie są twoje dobre strony, jakie wady ?) rysowanie martwych metafor np. cisza jak makiem zasiał „oŜywianie” związków frazeologicznych (przysłów, powiedzonek, porzekadeł) kojarzących się z określonym problemem, przełamywanie pierwotnego znaczenia powiedzonka, kończenie zdania będącego metaforą na wiele róŜnych sposobów i uzasadnianie go, zamiana metafory słownej na metaforę obrazową i na odwrót, dopełnianie wiersza porównań (Ŝycie jest jak…), zmiana wyraŜeń potocznych na poetyckie Rozumowanie dedukcyjne - stosowanie techniki: Co by było, gdyby… ? wyszukiwanie odległych konsekwencji pewnego z góry załoŜonego stanu rzeczy po ustaleniu warunku początkowego według schematu rozumowania dedukcyjnego „jeśli – to” i tworzenie pomysłów, - wyciąganie wniosków do podanych przesłanek zastosowanie techniki diagramu ryby słuŜącej analizie moŜliwych uwarunkowań rozpatrywanego problemu czy teŜ ustalenia związków przyczynowo-skutkowych w obrębie rozwiązywanego problemu, - udzielanie odpowiedzi na tzw. pytania antycypacyjne (Test Odległych Konsekwencji) np.Napisz opowiadanie na temat: Co byś zmienił(a), gdybyś miał(a) nieograniczone moŜliwości. Wyobraź sobie, Ŝe zostałeś milionerem…. Zdaniem R. Glotona i C. Clero (1976) istnienie twórczej aktywności dziecka zaleŜy od trzech podstawowych czynników: • wewnętrznej motywacji, • klimatu porozumienia dziecka z otoczeniem, • poczucia bezpieczeństwa • i wolności. Zajęcia stymulujące kreatywność zachęcające do podejmowania własnej aktywności powinny obejmować zainteresowania uczniów i dyskusje na ich temat, opowiadania i inną twórczość własną oraz rozmowy o sposobach tworzenia, o wytworze, który został poddany obróbce, o sposobach osiągania wyniku (por. Pszczołowski 1978, s. 57). Jak mówić, Ŝeby dzieci uczyły się w szkole i w domu? • Dzieci potrzebują potwierdzenia swoich uczuć! Dziecko: Z powodu kilku głupich błędów dostałem tak mało punktów. Dorosły: Nie martw się. Następnym razem pójdzie Ci lepiej. Zamiast udzielać takiej odpowiedzi : - Określ uczucia dziecka: Zdaje się, Ŝe jesteś bardzo rozczarowany. Rzeczywiście moŜna się zmartwić, jeśli zna się odpowiedź i traci się punkty przez głupie błędy. - Potwierdź uczucia dziecka pomrukiem, albo słowem: „och” albo „mhm” albo „rozumiem”. - Daj dziecku w fantazji to, czego nie moŜe mieć naprawdę; Czy nie byłoby wspaniale, gdybyś miał zaczarowany ołówek, który przestawałby pisać w momencie, kiedy miałbyś popełnić błąd? - Zaakceptuj uczucia dziecka, nawet jeśli nie moŜesz zaakceptować niewłaściwego zachowania: Tak się złościsz z powodu oceny, Ŝe walisz nogą w biurko. Nie mogę na to pozwolić, ale moŜesz mi powiedzieć, co cię tak martwi, albo narysować. Zamiast kary w domu i w szkole Dziecko: O cholera ! Nie umiem zrobić matematyki. Dorosły: Powtarzałem ci tyle razy, Ŝebyś nie uŜywał takich słów! Teraz muszę cię ukarać. WskaŜ pomocną metodę: Słyszę, Ŝe jesteś zmartwiony. Byłoby lepiej, gdybyś wyraŜał to bez uŜywania wulgarnych słów. Wyraź swoją stanowczą dezaprobatę: Martwi mnie, Ŝe uŜywasz takich wyrazów. Określ swoje oczekiwania: Oczekuję, Ŝe znajdziesz jakiś inny sposób, Ŝeby dać mi do zrozumienia, jaki jesteś zły. PokaŜ dziecku, jak moŜe się poprawić: Chciałbym zobaczyć listę słów, których moŜesz uŜywać zamiast tamtych. Poszukaj w słowniku, jeśli potrzebujesz pomocy. Zaproponuj wybór : MoŜesz przeklinać w myślach albo uŜyć słów, które nikogo nie obraŜają. Pozwól dziecku doświadczyć, jakie są konsekwencje jego zachowania: Kiedy słyszę takie słowa, nie mam ochoty ci pomagać- ani w matematyce, ani w czym innym. Rozwiązywanie problemu w domu i w szkole Wysłuchaj, co dziecko czuje i czego potrzebuje Dorosły: Bardzo się martwisz, Ŝe oblałeś test z angielskiego. Dziecko: Tak! Napisałem dobrze tylko 12 słówek z 20, a uczyłem się wczoraj przez godzinę. Streść punkt widzenia dziecka Dorosły: Jesteś zniechęcony, chociaŜ próbowałeś wbić sobie do głowy wszystkie nowe słówka, niektórych nie zapamiętałeś. Wyraź swoje uczucia i potrzeby Dorosły: Martwię się, bo będziesz miał braki, jak nie zapamiętasz podstawowego słownictwa. Zachęć dziecko do wspólnej „burzy mózgów” Dorosły: MoŜe wymyślimy wspólnie jakieś nowe i bardziej skuteczne sposoby uczenia się. Pomocna pochwała w domu i w szkole Zamiast oceniać: Ten wiersz jest piękny! Jesteś wspaniałym poetą? - Opisz to, co widzisz lub słyszysz-Znalazłeś ciekawe rymy, oddałeś rytm jazdy pociągu, - Opisz, co czujesz – Czuję się jak w pociągu pędzącym w nieznane Pomocna pochwała w domu i w szkole Zamiast oceniać: Dorosły:Ten wiersz jest piękny! Jesteś wspaniałym poetą? - Opisz to, co widzisz lub słyszysz-Znalazłeś ciekawe rymy, oddałeś rytm jazdy pociągu, - Opisz, co czujesz – Czuję się jak w pociągu pędzącym w nieznane Zamiast krytykować Dorosły: Popatrz na te błędy ortograficzne. Stać Cię na więcej. - WskaŜ, co naleŜy zrobić – Trzeba jeszcze tylko poprawić w tym wierszu błędy ortograficzne i moŜna go zamieścić w szkolnej gazetce. Uwolnienie dziecka od narzuconej roli - poszukaj sposobności zaprezentowania dziecku innego obrazu jego osoby, - stwórz sytuację, w której dziecko moŜe zobaczyć siebie w innym świetle, - pozwól dziecku usłyszeć, jak mówisz o nim coś pozytywnego, - określ wzór zachowania, jakiego oczekujesz, - przypomnij dziecku jakieś poprzednie osiągnięcia, - powiedz, jakie są twoje oczekiwania i/lub odczucia.