Obrazowanie diagnostyczne kłamstwa

Psychiatria Polska
2013, tom XLVII, numer 1
strony 65–74
Obrazowanie diagnostyczne kłamstwa
Diagnostic imaging of lying
Piotr Lass 1 , 2 , Jarosław Sławek 3 , 4 , Emilia Si t e k 3 , 4 , Edyta S z u r o w s k a 5 ,
Agnieszka Zimm e r m a n n 6
Zakład Medycyny Nuklearnej, Gdański Uniwersytet Medyczny
Kierownik: prof. dr hab. n. med. P. Lass
2
Zakład Spektroskopii Molekularnej, Instytut Fizyki Doświadczalnej, Uniwersytet Gdański
Kierownik: prof. dr hab. n. fiz. P. Bojarski
3
Zakład Pielęgniarstwa Neurologiczno-Psychiatrycznego, Gdański Uniwersytet Medyczny
Kierownik: prof. dr hab. n. med. J. Sławek
4
Oddział Neurologii, Szpital Specjalistyczny Św. Wojciecha w Gdańsku
Ordynator: prof. dr hab. n. med. J. Sławek
5
II Zakład Radiologii, Gdański Uniwersytet Medyczny
Kierownik: dr hab. E. Szurowska
6
Zakład Zarządzania w Pielęgniarstwie, Gdański Uniwersytet Medyczny
Kierownik: dr n. med. A. Gaworska-Krzemińska
1
Summary
Functional diagnostic imaging has been applied in neuropsychology for more than two
decades. Nowadays, the functional magnetic resonance (fMRI) seems to be the most important technique. Brain imaging in lying has been performed and discussed since 2001. There
are postulates to use fMRI for forensic purposes, as well as commercially, e.g. testing the
loyalty of employees, especially because of the limitations of traditional polygraph in some
cases. In USA fMRI is performed in truthfulness/lying assessment by at least two commercial
companies. Those applications are a matter of heated debate of practitioners, lawyers and
specialists of ethics. The opponents of fMRI use for forensic purposes indicate the lack of
common agreement on it and the lack of wide recognition and insufficient standardisation.
Therefore it cannot serve as a forensic proof, yet. However, considering the development of
MRI and a high failure rate of traditional polygraphy, forensic applications of MRI seem to
be highly probable in future.
Słowa klucze: czynnościowe obrazowanie dignostyczne, jądrowy rezonans magnetyczny,
kłamstwo
Key words: functional diagnostics imaging, functional nuclear magnetic resonance, lying
Wstęp
Pojęcie kłamstwa i jego sens gnębiło ludzkość od czasów starożytnych. Słynny
paradoks kłamcy, czyli paradoks Eubulidesa – jeżeli kłamca mówi „ja teraz kłamię”,
66
Piotr Lass i wsp.
mówi prawdę czy kłamie – został rozstrzygnięty względnie niedawno dzięki pracom
filozofów Alfreda Tarskiego [1] i Kurta Gödla [2].
Dziś wykrycie kłamstwa i kłamcy ma niebagatelny aspekt praktyczny dla organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. W praktyce medycznej neuroobrazowanie
kłamstwa może być użyteczne w różnicowaniu zaburzeń psychogennych/konwersji
i symulacji [3]. Najbardziej znanym aparatem do badania prawdomówności jest poligraf
(wariograf), błędnie określany jako „wykrywacz kłamstw”. Błędnie dlatego, że nie
wykrywa on kłamstw, a jedynie określa zmiany stanu emocjonalnego na podstawie
zmian parametrów fizjologicznych: częstości akcji serca i oddechu, ciśnienia krwi,
przewodności elektrycznej skóry. Istnieją dwa typy testów psychologicznych w badaniu poligraficznym. Pierwszy polega na zadawaniu pytań związanych z przedmiotem
badania, nie związanych z nim i tzw. pytań kontrolnych [4]. Drugi to test poczucia
winy (Guilty Knowledge Test – GKT) zogniskowany na takich pytaniach, na które
może odpowiedzieć tylko konkretny podejrzany.
Test poligraficzny może być zawodny, bo strach i poczucie winy mogą wystąpić nie
tylko podczas kłamania. Wówczas wynik badania będzie fałszywie dodatni. Możliwe
jest również wytrenowanie tłumienia reakcji fizjologicznych [5]. Badanie poligraficzne
wzbudza więc wątpliwości, precyzyjniej jest określać je nie jako „wykrywanie kłamstwa”, ale jako „wykrywanie poczucia winy” [6]. Kłamstwo można również spróbować
wykryć za pomocą uważnego badania psychologicznego lub analizy głosu, metody te
bywają jednak zawodne.
Diagnostyka obrazowa w wykrywaniu kłamstwa
Czynność mózgu jest procesem elektrycznym. Wzmożona czynność elektryczna
powoduje zwiększony metabolizm tlenu i glukozy, z wtórnie zwiększonym mózgowym
przepływem krwi. Metody diagnostyki obrazowej w neuropsychologii to dwie metody
radiologiczne: czynnościowe odmiany tomografii komputerowej (fTK) i jądrowego
rezonansu magnetycznego (fMRI), oraz dwie metody radioizotopowe: tomografia
izotopowa pojedynczego fotonu (SPECT) i pozytonowa tomografia emisyjna (PET).
Ze względu na strukturę kosztów, powtarzalność w czasie rzeczywistym oraz brak
narażenia na promieniowanie jonizujące najpowszechniej stosowana jest metoda
czynnościowego jądrowego rezonansu magnetycznego (fMRI) w sekwencji BOLD
(blood-oxygen-level-dependent). Pierwsze badania nad wykorzystaniem funkcjonalnego rezonansu magnetycznego w wykrywaniu kłamstwa datują się od początku pierwszej
dekady XXI wieku [7, 8, 9]. Do wykrywania kłamstwa próbowano zastosować również
termografię twarzy [10]. Metoda ta nie wytrzymała jednak próby czasu.
Wyniki badań neuroobrazowych podczas kłamstwa
Obraz aktywacji korowej w trakcie wypowiedania kłamstwa wydaje się dość dobrze uwidaczniać w fMRI; chodzi przede wszystkim o korę czołową. Już w jednym
z wczesnych badań za pomocą fMRI, u osób udzielających kłamliwych odpowiedzi
stwierdzono zwiększoną aktywność korową w przedniej części zakrętu obręczy, gór-
Obrazowanie diagnostyczne kłamstwa
67
nym zakręcie czołowym, lewej korze przedruchowej i przedniej części kory skroniowej [8]. Do listy tej można dorzucić jeszcze wyspę, ciało migdałowate i przedklinek
(precuneus) [11, 12, 13, 14, 15]. Ogniska aktywacji opisywano w polach Brodmanna 9,
10, 24/32, 39/40, 44/45, 46 po stronie prawej oraz 6, 40, 44 po lewej, również w polu
47 [16, 17]. Za pola Brodmanna najsilniej związane z aktem kłamstwa uważa się lewe
pola 6 i 40 [16]. Wyniki neuroobrazowania mogą się dość istotnie różnić indywidualnie
[18]. Ponadto różne typy kłamstwa mogą wywołać różne wzory aktywacji mózgu.
Kłamstwo przemyślane i wyćwiczone aktywuje bardziej korę czołową, kłamstwo spontaniczne bardziej zakręt obręczy [19]. Dwa podtypy kłamstwa: udawanie, że się wie,
lub udawanie, że się nie wie, aktywują korę przedczołową, ale w pierwszym podtypie
dodatkowo aktywowana jest kora ciemieniowa i przednia część hipokampa [20].
Dokładność różnicowania odpowiedzi prawdziwych i fałszywych oceniana jest na
71–90%, wartość predykcyjna na ok. 90% [21, 22, 23, 24, 25]. Czułość badania ma
przewyższać poligram – mniej w wykrywaniu kłamstwa, bardziej w ocenie prawdomówności [26]. Kłamstwo wywołuje bez porównania większą aktywację kory mózgowej niż mówienie prawdy, pomyłki i błędy nieintencjonalne [13, 27].
Kłamstwo wymaga większego zaangażowania zasobów poznawczych niż mówienie
prawdy, a tym samym intensywniejszej pracy mózgu. Procesy te pochłaniają znacznie
więcej zasobów pamięci operacyjnej niż wydobycie z pamięci długotrwałej prawdziwych śladów pamięciowych. To tłumaczy fakt, iż aktywacja mózgu jest większa
w trakcie kłamania niż mówienia prawdy, a szczególnie aktywacja kory przedczołowej,
która jest neuroanatomicznym substratem pamięci operacyjnej, albowiem kłamstwo
wymaga większego zaangażowania zasobów poznawczych niż mówienie prawdy.
Ludzie zmęczeni, znajdujący się pod wpływem alkoholu lub środków uspokajających
są bardziej skłonni do mówienia prawdy; to samo zjawisko bywa widoczne w niektórych uszkodzeniach kory czołowej, powodując, że chorzy stają się niezdolni do
kłamstwa [27].
Pośredni dowód przedstawiono również badając pacjentów z ch. Parkinsona.
Stwierdzono u nich wyższy stopień prawdomówności w porównaniu z osobami zdrowymi, w badaniu PET dodatnio korelujący ze zmniejszonym metabolizmem płatów
czołowych [28]. Obniżony poziom funkcji płatów czołowych zmniejsza zdolność
do złożonych procesów poznawczych niezbędnych dla procesu kłamania. Innymi
słowy – akt kłamstwa aktywuje ośrodki kory czołowej prawdopodobnie na skutek
procesów poznawczych lub wywołanych towarzyszącym niepokojem, albo jednym
i drugim [29].
Wymienione wyżej badania były wykonane głównie u ludzi zdrowych. U chorych
na schizofrenię nie stwierdzono istotnych różnic w porównaniu z ludźmi zdrowymi,
z typową aktywacją kory przedczołowej. Obecność lub brak urojeń nie zmieniał tych
wyników [30].
Dość oryginalną pracę przedstawiła w roku 2009 grupa z Uniwersytetu Monash
w Australii. Badania z zastosowaniem fMRI wykonano u zawodników miejscowej
drużyny rugby, wychodząc z założenia, że sportowcy ci mogą wykazywać zwiększoną
agresję. Zaiste, w PPI (Psychopathic Personality Inventory) cechy agresji były u nich
zbliżone poziomem do występujących u kryminalistów. W badaniu aktu kłamstwa za
68
Piotr Lass i wsp.
pomocą fMRI stwierdzono u nich obustronnie zwiększoną aktywację dolno-bocznej
kory przedczołowej (47 pole Brodmanna), jądra ogoniastego oraz w prawym zakręcie
obręczy. Aktywacja korowa była ujemnie skorelowana z parametrami agresji. Można
zaryzykować tezę, że większe nasilenie cech psychopatycznych i agresji tłumi wyniki
badania kłamstwa. Być może więc badanie takie nie znajdzie zastosowania u niektórych podsądnych [17].
Różnicowanie kłamstwa i prawdy może też znaleźć zastosowanie w praktyce
medycznej nie tylko w kontekście medycyny sądowej. W badaniach za pomocą PET
stwierdzono inny wzorzec aktywacji mózgowej u osób symulujących niedowład
kończyny niż u osób z niedowładem psychogennym. W przypadku niedowładu
psychogennego obserwowano spadek przepływu krwi w grzbietowo-bocznej korze
przedczołowej, podczas gdy u symulantów wystąpiła aktywacja prawej przedniej
kory przedczołowej [31].
Powtarzalność wyników badania
Spence w roku 2001 stwierdził powtarzalność wyników badań w alternatywnych
protokołach badania psychologicznego [7]. Badania nie zależą również od typu skanera MRI. Kozel i wsp. [23] w 2009 roku powtórzyli swoje badanie oceny kłamstwa,
z zastosowaniem fMRI, z 2005 r. według identycznego protokołu, ale z użyciem
innego skanera – nie zauważyli różnic wyników. Podobne wyniki osiągnięto zresztą,
oceniając powtarzalność obrazu MRI w testach motorycznych [32].
Argumenty przeciw badaniu
Większość zastrzeżeń dotyczy specyficzności fMRI, wahającej się od 71 do 78%,
zbyt mało, by jego wyniki bez zastrzeżeń obroniły się jako dowód sądowy [24, 25].
Co gorsza, wytrenowany kłamca może zmniejszyć czułość wykrywania kłamstwa.
Wyniki fMRI mogą nie korelować z wynikami badania poligraficznego [26]. W roku
2008 w roli „adwokata diabła” wystąpił sam Sean A. Spence [33], jeden z wynalazców
metody wykrywania kłamstwa, zauważając, że w przedstawionych obrazach badań
za pomocą fMRI brak jest dodatniej aktywacji kory w reakcji na prawdomówność,
dodatkowo problemem jest rozrzut wyników i problemy z ich powtarzalnością.
Aspekt prawny
Uznanie zapisu wariografu jako dowodu w postępowaniu karnym jest kwestią
bardzo kontrowersyjną w wielu systemach prawnych. Polskie prawo dopuszcza jego
stosowanie jako środka technicznego mającego na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu na podstawie art. 192 a oraz 199 a kodeksu postępowania karnego
(k.p.k.), wymaga jednak zgody osoby badanej. Jeżeli badanym miałby być podejrzany lub oskarżony, brak wyrażenia przez niego zgody nie może być tłumaczony na
jego niekorzyść. Omawiana technika może być więc wykorzystywana tylko w celu
ograniczenia kręgu osób podejrzanych. Służyć powinna do poszukiwania dowodów
Obrazowanie diagnostyczne kłamstwa
69
popełnienia przestępstwa oraz jego sprawców. Badanie powinno zostać przeprowadzone jak najwcześniej, ze względu na charakter rejestrowanych śladów emocjonalnych,
które mogą ulec zniekształceniu.
Niedopuszczalne jest (art. 171 § 5 pkt 2 k.p.k.) stosowanie poligrafii wobec osoby
przesłuchiwanej jako dowodu z przesłuchania. Uwarunkowane jest to charakterem
badania, w którym wyłączona jest możliwość uchylenia się od odpowiedzi na pytanie
i nałożony jest przymus udzielenia jednej z dwóch z góry określonych odpowiedzi.
W efekcie zostaje ograniczona swoboda wypowiedzi poprzez naruszenie jej spontaniczności.
W świetle regulacji k.p.k. zastosowanie fMRI, który jest środkiem technicznym
mającym na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu, można uznać za dopuszczalne w procedurze karnej przy wypełnieniu wyżej opisanych przesłanek jego
legalności. Ustawodawca nie wymienia bowiem z nazwy konkretnych urządzeń.
Istnieją w Polsce precedensy zastosowania innych badań neuroradiologicznych w postępowaniu karnym i cywilnym, są one jednak nieliczne [34, 35].
W USA zagadnienie to regulują dwa ważne orzeczenia Sądu Najwyższego poświęcone roli technik naukowych w postępowaniu dowodowym. Do roku 1993,
a w niektórych orzeczeniach do dziś, podstawą taką była sprawa Frye v. U.S. z roku
1923, ustalająca, że metoda naukowa może być dopuszczalna w postępowaniu karnym,
jeżeli ma powszechną akceptację w środowisku naukowym [36]. Badanie za pomocą
fMRI nie spełnia tych kryteriów. Wynik orzeczenia w sprawie Daubert v. Merrel Dow
Pharmaceuticals z roku 1993 rozszerza te kryteria [37]. Sąd jest zobowiązany do ustalenia, czy metoda naukowa nadaje się do zastosowania w danej sprawie i do oceny
jej wartości. Dalej – sąd ustala stopień jej akceptacji (jak w poprzednim orzeczeniu),
sprawdza, czy była ona testowana w warunkach obiektywnego zrecenzowania, czy
jest wystandaryzowana i jaki jest potencjalny stopień błędu. Również i w świetle
tego orzeczenia badanie za pomocą fMRI nie spełnia kryteriów dowodu jako środka
służącego do ustalenia okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia.
Zastrzeżenia prawne są obszernie podsumowane w trzydziestostronicowym artykule Fredericka Schauera z uniwersytetu Cornell [38]. Schauer jest bezlitosnym
krytykiem metody – świadczy o tym sam tytuł jego artykułu: czy zła nauka może
być dobrym dowodem? Schauer nie wyklucza, że przyczyną względnej popularności
fMRI w roli dowodu może być fascynacja społeczeństwa amerykańskiego nowościami technicznymi i naukowymi. Autor podpiera się licznymi ekspertyzami, jedną
z poważniejszych jest opinia profesorów Greely i Illes z uniwersytetu Stanforda
domagających się moratorium na posługiwanie się tą metodą do czasu obiektywnej
oceny przez agencję federalną [39].
Inna obszerna opinia została wydana przez Tu Phama, sędziego federalnego z Tennessee, przy okazji sprawy oskarżonego o defraudację psychologa Leme Semraua.
Sędzia na 39 stronach uzasadniał, że metoda fMRI nie spełnia federalnych standardów
prawa dowodowego [za: 40]. Czy będzie tak zawsze? Prawdopodobnie nie. Niektórzy
uznają dopuszczenie w przyszłości wyników badań neurofizjologicznych jako dowodu
za raczej przesądzone, pod warunkiem standaryzacji używanej metody [41, 42].
70
Piotr Lass i wsp.
Zastrzeżenia etyczne
Nowe techniki medyczne często stwarzają problemy natury etycznej. W przypadku
stosowania fMRI w ocenie prawdomówności badanego jest to problem standaryzacji wykonania badania i jego częsta odporność na przeciwdziałanie, psychiczne lub
farmakologiczne. Przedwczesne uznanie tej techniki za niezawodną może prowadzić
do tragicznych pomyłek; z tego względu zasługuje na dyskusję nie tylko naukową,
ale i społeczną [43].
Jeszcze większe wątpliwości może budzić użycie fMRI jako metody wspierającej
przesłuchanie osób pozbawionych wolności. Badanie za pomocą fMRI oczywiście
nie jest torturą w myśl prawa międzynarodowego, ale może być uznane za wstrząs
dla świadomości badanego i być – przynajmniej niekiedy – sprzeczne z konstytucją
USA, a w odniesieniu do cudzoziemców również z konwencją genewską [42]. Podobne ostrzeżenia płyną również w odniesieniu do nieklinicznych zastosowań fMRI
u dzieci [45, 46].
Próby zastosowań komercyjnych
W USA istnieją dwie firmy wykonujące komercyjnie badania prawdomówności metodą jądrowego rezonansu magnetycznego. Firma No Lie MRI (San Diego, Kalifornia)
pierwsze badanie wykonała u Harveya Nathana, skarżącego firmę ubezpieczeniową o niewypłacenie odszkodowania. Sąd kryminalny uniewinnił go z zarzutu podpalenia swojego
sklepu, ale on chciał się oczyścić z zarzutu wywołania pożaru w procesie cywilnym
toczonym z firmą ubezpieczeniową. Wynik badania za pomocą fMRI był pozytywny dla
skarżącego, ale o wyniku procesu brak informacji [47]. Inna firma, Cephos (Tyngsboro,
Massachusetts), korzysta ze skanerów rezonansu magnetycznego we Framingham w stanie Massachusetts, i w Charlestonie, stan Południowa Karolina (www.cephoscorp.com).
Ma dość szeroki profil działania, obejmujący również usługi detektywistyczne i badania
DNA [47]. Obie firmy reklamują się z dużym rozmachem. Zwłaszcza No Lie MRI zaleca
swoje usługi korporacjom, prawnikom, agencjom rządowym USA – ministerstwom
energii, obrony, skarbu, sprawiedliwości, agencjom bezpieczeństwa wewnętrznego
i wywiadu (http://noliemri.com). Dość rozbrajająca jest oferta skierowana do klientów
indywidualnych: redukcja ryzyka przy okazji randki, zagadnienia zaufania w stosunkach
międzyludzkich, zagadnienia dotyczące seksu, władzy i pieniędzy.
Podsumowanie
Po dziesięciu latach od wprowadzenia badań obrazowych w wykrywaniu kłamstwa ich rola nie jest ustalona. W zakresie aktywacji korowej wiadomo z dość dużą
dokładnością, gdzie procesy te są zlokalizowane, stan wiedzy nie pozwala jednak na
uzyskanie na podstawie badań obrazowych dowodu prawnego na poziomie dokładności przynajmniej powyżej 90%. Wynik fMRI jest ponadto prawdopodobnie podatny
na zafałszowania, podobnie jak badania poligraficznego – zafałszowania celowe lub
wynikające z psychopatycznej osobowości, także z organicznego uszkodzenia płatów
czołowych. Z drugiej strony przez dziesięć lat nie dało się zauważyć żadnego postępu
Obrazowanie diagnostyczne kłamstwa
71
w technice wariograficznej noszącej te same wady, co od początku jej wynalezienia.
Potrzeba opracowania metody wykrywania kłamstwa niezależnej od reakcji układu
autonomicznego pozostaje nadal aktualna.
Диагностическая картина лжи
Содержание
Применение картины исследований в нейропсихологии проводится почти два десятилетия.
В настоящее время за наиболее ценный метод признается функцинальный магнетический
резонанс (ФМР). Исследования активации мозга во время лжи проводится с 2001 года. У лживой
личности активации, прежде всего, подвергается предлобная мозговая кора, предклинье, пояс
извилины и иные части лимбической системы. Явление этой дополнительной активации
не появляется во время признания правды. Существуют предложения применения ФМП в
правовом процессе и в сфере обслуживания, например исследования лояльности сотрудников,
ввиду на ошибочность традицийного исследования правдивости показаний полиграфическим
методом. Исследование ФМР в оценке правдивых показаний в США проводят не менее двух
комерцийных фирм. Применение такого метода повлекло за собой дискуссии среди практиков,
юристов и этиков. Доминируют критические взгляды, указывающие на отсутствие признания
метода и его стандартизации, т.е. невыполнения критерий судебного доказательства. Однако,
при развитии исследования ФМР и ошибочности полиграфическиго метода признание в
будущем роли такого исследования, по-видимому, может оказаться полезным.
Ключевые слова: функциональная диагностическая картина, ядерный магнетический
резонанс, ложь
Diagnostische Bildgebung der Lüge
Zusammenfassung
Die Anwendung der bildgebenden Diagnostik datiert man in der Neuropsychologie mindestens seit
zwei Jahrzehnten. Jetzt wird für die wichtigste Methode die funktionelle Magnetresonanz - Imaging
(fMRI) gehalten. Die Untersuchungen an der Hirnaktivität beim Lügen werden seit 2001 durchgeführt.
Bei der Person, die lügt, werden vor allem präfrontaler Cortex, Praecuneus, Gyrus cinguli und andere
Teile des limbischen Systems aktiviert. Die Erscheinung dieser zusätzlichen Aktivität tritt bei der
wahrheitsgemäßen Aussage nicht ein. Es wurde vorgeschlagen, die fMRI in forensischen Verfahren
und bei manchen Dienstleistungen einzusetzen, zB. Bei der Untersuchung der Vertrauenswürdigkeit
der Mitarbeiter im Hinblick auf das Versagen der traditionellen polygraphischen Untersuchung mit
Lügendetektor. Das fMRI – Verfahren bei dem Erkennen wahrer oder nicht wahrer Aussagen wird
in den USA von mindestens zwei komerziellen Firmen durchgeführt. Diese Anwendungen wurden
zum Gegenstand einer heftigen Diskussion der praktizierenden Ärzte, Rechtswissenschaftler und
Ethiker. Es gibt zahlreiche Gegenstimmen. Sie weisen auf den Mangel der allgemeinen Anerkennung
dieses Verfahrens und seiner Standardisierung hin, also Nichterfüllen der Kriterien des forensischen
Beweismaterials. Jedoch scheint es höchstwahrscheinlich zu sein, dass bei der Entwicklung des
fMRI – Verfahrens und bei der Unzuverlässigkeit der polygraphischen Untersuchung in der Zukunft
die fMRI im rechtlichen Verfahren anerkannt wird.
Schlüsselwörter: funktionelle Magnetresonanz – Imaging, Kernmagnetresonanz, Lüge
L’imagerie diagnostique du mensonge
Résumé
L’application des examens diagnostiques de l’imagerie dans la neuropsychologie date d’au moins
deux décennies : aujourd’hui l’imagerie par résonance magnétique fonctionnelle (fMRI) est considérée
72
Piotr Lass i wsp.
comme la méthode la plus importante. L’examen de l’activation du cerveau lors du mensonge est
pratiqué depuis 2001. Chez une personne qui ment s’activent avant tout le cortex préfrontal, le
precuneus, le cingulumet et d’autres parties du système limbique. Le phénomène de cette activation
supplémentaire est absent lorsqu’on dit la vérité. Il existe des demandes d’application du fMRI pour la
poursuite judiciaire et pour des services comme par exemple pour l’examen de la loyauté des employés,
parce que l’examen traditionnel de la véracité avec la méthode polygraphique se révèle limité. Le
test fMRI pour la véracité est pratiqué aux États-Unis par au moins deux entreprises commerciales.
Ces applications sont devenues le sujet d’un débat animé des praticiens, des juristes et des éthiciens.
Dominent les voix critiques montrant l’absence de reconnaissance universelle de la méthode et de sa
standardisation, ce qui fait qu’elle ne répond pas aux critères de preuve judiciaire. Cependant avec
le développement de test fMRI et l’insuffisance de l’examen polygraphique il semble très probable
que dans le futur le rôle de l’examen fMRI dans la poursuite judiciaire sera reconnu.
Mots-clés : imagerie diagnostique fonctionnelle, résonance magnétique nucléaire, mensonge
Piśmiennictwo
1. Burdman A, Feferman S. Alfred Tarski. Życie i logika. Warszawa: WAIP; 2009.
2. Gödel K. Ueber formal unentscheidbare Saetze der Principia Mathematica und vervanter Systeme. Monatshefte f. Mathematik und Physik 1931; 38: 173–198.
3. Nowak DA, Fink GR. Psychogenic movement disorders: aetiology, phenomenology, neuroanatomical correlates and therapeutic approaches. Neuroim. 2009; 47: 1015–1025.
4. Podlesny JA, Raskin DC. Physiological measurements and detection of deception. Psychol. Bull.
1977; 84: 782–789.
5. Iacono WG. Forensic lie detection: Procedures without scientific basis. J. Forens. Psychol. Pract.
2001; 1: 75–86.
6. Raskin DC, Hare RD. Psychological measures and detection of deception in a prison population.
Psychophysiol. 1978; 15: 126–136.
7. Spence SA, Farrow TF, Herford AE, Wilkinson ID, Zheng Y. Behavioural and functional anatomical correlates of deception in humans. Neurorep. 2001; 12: 2849–2853.
8. Langleben DD, Schroeder L, Maldjian JA, Gur RC, McDonald S, Ragland JD, O’Brien CP,
Childress AR. Brain activity during simulated deception: an event-related functional magnetic
resonance study. Neuroim. 2002; 15: 727–732.
9. Lee TMC, Liu HL, Tan LH, Chan CC, Mahankali S. Lie detection by functional magnetic resonance imaging. Hum. Brain Mapp 2002; 15: 157–164.
10. Pavlidis I, Eberhardt NL, Levine JA. Seeing through the face of deception. Nature 2002;
415: 35.
11. Mohamed FB, Faro SH, Gordon NJ, Platek SM, Ahmad H, Williams JM. Brain mapping of
deception and truth telling about an ecologically valid situation: functional MR imaging and
polygraph investigation – initial experience. Radiol. 2006; 238: 679–688.
12. Abe N, Suzuki M, Mori E, Itoh M, Fujii T. Deceiving others: distinct neural responses of the
prefrontal cortex and amygdala in simple fabrication and deception with social interactions. J.
Cogn. Neurosc. 2007; 19: 287–295.
13. Lee TM, Au RK, Liu HL, Ting KH, Huang CM, Chan CC. Are errors differentiable from deceptive responses when feigning memory impairment? An fMRI study. Brain Cogn. 2009; 69:
406–412.
14. Lee TM, Lee TM, Raine A, Chan CC. Lying about the valence of affective pictures: an fMRI
study. PLoS One. 2010; 5: e12291.
15. Ito A, Abe N, Fujii T, Ueno A, Koseki Y, Hashimoto R, Mugikura S, Takahashi S, Mori E. The
role of the dorsolateral prefrontal cortex in deception when remembering neutral and emotional
events. Neurosc. Res. 2011; 69: 121–128.
Obrazowanie diagnostyczne kłamstwa
73
16. Christ SE, van Essen DC, Watson JM, Brubaker LE, McDermott KB. Cereb Cortex. The contributions of prefrontal cortex and executive control to deception: evidence from activation likelihood
estimate meta-analyses. Cereb. Cortex 2009; 19: 1557–1566.
17. Fullam RS, McKie S, Dolan MC. Psychopathic traits and deception: functional magnetic imaging studies. Brit. J. Psychiatry 2009; 194: 229–235.
18. Kozel FA, Revell LJ, Lorberbaum JP, Shastri A, Elhai JD, Horner MD, Smith A, Nahas Z, Bohning DE, George MS. A pilot study of functional magnetic resonance imaging brain correlates of
deception in healthy young men. J. Neuropsychiatry Clin. Neurosc. 2004; 16: 295–305.
19. Ganis G, Rosenfeld JP, Meixner J, Kievit RA, Schendan HE. Lying in the scanner: covert countermeasures disrupt deception detection by functional magnetic resonance imaging. Neuroim.
2011: 55: 312–319.
20. Abe N, Okuda J, Suzuki M, Sasaki H, Matsuda T, Mori E, Tsukada M, Fujii T. Neural correlates
of true memory, false memory, and deception. Cereb. Cortex. 2008; 18: 2811–2819.
21. Davatzikos C, Ruparel K, Fan Y, Shen DG, Acharyya M, Loughead JW, Gur RC, Langleben
DD. Classifying spatial patterns of brain activity with machine learning methods: Application
to lie detection. Neuroim. 2005; 28: 663–668.
22. Kozel FA, Johnson KA, Mu Q, Grenesko EL, Laken SJ, George MS. Detecting deception using
functional magnetic resonance imaging. Biol. Psychiatry 2005; 58: 605–613.
23. Kozel FA, Laken SJ, Johnson KA, Boren B, Mapes KS, Morgan PS, George MS. Replication
of functional MRI detection of deception. Open forensic. Sc. J. 2009; 2: 6–11.
24. Langleben DD, Loughead JW, Bilker WB, Ruparel K, Childress AR, Busch SI, Gur RC. Telling
truth from lie in individual subjects with fast event-related fMRI. Hum. Brain Mapp. 2005; 26:
262–272.
25. Monteleone GT, Phan KL, Nusbaum HC, Fitzgerald D, Irick JS, Fienberg SE, Cacioppo JT.
Detection of deception using fMRI: better than chance, but well below perfection. Soc. Neurosc.
2009; 4: 528–538.
26. Kozel FA, Johnson KA, Laken SJ, Grenesko EL, Smith JA, Walker J, George MS. Can simultaneously acquired electrodermal activity improve accuracy of fMRI detection of deception? Soc.
Neurosc. 2009; 4: 510–517.
27. Spence SA, Hunter MD, Farrow TF, Green RD, Leung DH, Hughes CJ, Ganesan V. A cognitive
neurobiological account of deception: evidence from functional neuroimaging. Philos. Trans.
R. Soc. Lond. B. Biol. Sc. 2004; 359: 1755–1762.
28. Abe N, Fujii T, Hirayama K, Takeda A, Hosokai Y, Ishioka T, Nishio Y, Suzuki K, Itoyama Y,
Takahashi S, Fukuda H, Mori E. Do parkinsonian patients have trouble telling lies? The neurobiological basis of deceptive behaviour. Brain 2009; 132: 1386–1395.
29. Phan KL, Magalhaes A, Ziemlewicz TJ, Fitzgerald DA, Green C, Smith W. Neural correlates
of telling lies: a functional magnetic resonance imaging study at 4 Tesla. Acad. Radiol. 2005;
12: 164–172.
30. Kaylor-Hughes CJ, Lankappa ST, Fung R, Hope-Urwin AE, Wilkinson ID, Spence SA The
functional anatomical distinction between truth telling and deception is preserved among people
with schizophrenia. Crim. Behav. Ment. Health 2011; 21: 8–20.
31. Spence SA, Crimlisk HL, Cope H. Discrete neurophysiological correlates in prefrontal cortex
during hysterical and feigned disorder of movement. Lancet 2000; 355, 1243–1244.
32. Costafreda SG, Brammer MJ, Vencio RZ, Mourao ML, Portela LA, de Castro CC, Giampietro
VP, Amaro E, Jr. Multisite fMRI reproducibility of a motor task using identical MR systems. J.
Magn. Reson. Imag. 2007; 26: 1122–1126.
33. Spence SA. Playing Devil’s advocate: the case against fMRI lie detection. Legal Crim. Psych.
2008; 13: 11–25.
74
Piotr Lass i wsp.
34. Piskunowicz M, Lass P, Krzyżanowski M, Studniarek M. The usefulness of CBF brain SPECT
in forensic medicine. A description of four cases. Nucl. Med. Rev. 2001; 4: 47–50.
35. Piskunowicz M, Krzyżanowski M, Lass P, Bandurski T, Studniarek M. The usefulness of CBF
brain SPECT in forensic medicine: the civil law code cases : a description of four cases. Nucl.
Med. Rev. 2003; 6: 45–47.
36. Frye v. US. 293 F. 1013 (D.C Cir. 1923).
37. Daubert v. Merrel Dow Pharmaceuticals, Inc, 509 U.S. (1993).
38. Schauer F. Can bad science be good evidence? Neuroscience, lie detection, and beyond. Cornell
Law Rev. 2010; 95: 1191–1220.
39. Greely H, Illes J. Neuroscience-based lie detection: the urgent need for regulation. Am. J. L.
Med. 2007; 377: 395–404.
40. Miller G. fMRI lie detection fails a legal test. Science 2008; 328: 1336–1337.
41. Wang L, Yang L, Ge Y, Cai J, Chang Y-F, Lan LM. The development and application of lie
detection in forensic science. Fa Yi Xue Za Zhi 2008; 24: 5: 365–368.
42. Moreno JA. The future of neuroimaged lie detection and the law. Akron Law Rev. 2009; 717:
1–17.
43. Wolpe PR, Foster KR, Langleben DD. Emerging neurotechnologies for lie-detection: promises
and perils. Am. J. Bioeth. 2005; 5: 39–49.
44. Thompson SK. The legality of the use of psychiatric neuroimaging in intelligence interrogation.
Cornell Law Rev: 2005; 90: 1601–1637.
45. Connors CM, Singh I. What we should really worry about in pediatric functional magnetic
resonance imaging (fMRI). Am. J. Bioeth. 2009; 9: 16–18.
46. Fenton A, Meynell L, Baylis F. Ethical challenges and interpretive difficulties with non-clinical
applications of pediatric FMRI. Am. J. Bioeth. 2009; 9: 3–13.
47. Ganguli I. Watching the brain lie: Can fMRI replace the polygraph? Scient. 2007: 21, 40.
Adres: Piotr Lass
Zakład Medycyny Nuklearnej,
Gdański Uniwersytet Medyczny
80-211 Gdańsk, ul. Dębinki 7
Otrzymano: 30.08.2011
Zrecenzowano: 8.10.2012
Otrzymano po poprawie: 3.11.2012
Przyjęto do druku: 17.12.2012
Adiustacja: L. Sz.