PORADNIK ZASTĘPOWEGO

„Gdybym dziś mógł wybierać miejsce,
które chciałbym zajmować w ruchu, to chciałbym być zastępowym.”
Robert Baden – Powell
Naczelny Skaut Świata
PORADNIK
DLA
ZASTĘPOWEGO
MATERIAŁY Z KURSU ZASTĘPOWYCH
14 Sobieńska Drużyna Harcerska „Stacyjka” im. Macieja Bittnera
Hufiec ZHP Celestynów im. Bohaterów Akcji pod Celestynowem
Anno Domini 2010
1. O ZASTĘPIE
1.1
ZASADY DZIAŁANIA
Zastępem kieruje przygotowany do funkcji zastępowy, który został mianowany rozkazem przez drużynowego. Zastęp zrzesza od 5 do 12
dziewcząt lub chłopców (zastępy nie powinny być koedukacyjne), spotyka się na samodzielnych zbiórkach, które odbywają się regularnie.
Zastępowy oraz inni członkowie zastępu mogą należeć do rady drużyny. Zastęp powinien prowadzić właściwą dokumentację, np.:
książeczkę pracy zastępu, plan pracy zastępu.
Na podstawie:
instrukcji drużyny harcerskiej, starszoharcerskiej, wędrowniczej i wielopoziomowej
- załącznik do uchwały Głównej Kwatery ZHP nr 43/2003 z dnia 27 lutego 2003 r.
1.2
OBRZĘDOWOŚĆ
Obrzędowość to duch zastępu, klimat, atmosfera. To zwyczaje, przedmioty, elementy, które nadają zastępowi „to coś”, sprawiają, że staje się on
jedyny w swoim rodzaju. Zastęp z obrzędowością jest paczką dobrych znajomych, których łączy coś więcej, niż tylko mundur – wspólne tajemnice,
przeżycia, przygody, obrzędy. Twój zastęp powinien być inny niż wszystkie, niepowtarzalny! W Twoim zastępie powinna panować specjalna
atmosfera, harcerski i specyficzny klimat. Bez tego nie można się obejść, chyba że chcesz prowadzić nudną grupę przypadkowych ludzi. Jeśli tak, to już
lepiej zapisz się do kółka szachowego, będzie ciekawiej… :) Zastęp łączy, a przynajmniej powinna, specjalna więź, którą można wypracować, jeżeli
istnieje obrzędowość.
Co może ją tworzyć?
Wszystko! Otóż, na obrzędowość zastępu może składać się bardzo dużo rzeczy. Wystarczy ruszyć głową, wykorzystać kilka ze swoich
wspaniałych pomysłów i brać się do dzieła. Im bardziej niespotykany element obrzędowości, tym większe prawdopodobieństwo, że żaden zastęp nie
będzie taki, jak Twój. Oczywiście warto też pamiętać o dawnych tradycjach i utartych obrzędach, które w ciągu wieku stworzyli Twoi harcerscy bracia.
Harcerskie zwyczaje są piękne!
! Warto przeczytać: „Obrzędowy piec”
2
Harcerskie zwyczaje:








Nie klaszczemy, swój entuzjazm wyrażamy okrzykami.
Witamy się lewą ręką, zaplatając małe palce.
Wiążemy krąg na znak jedności i braterstwa.
Szanujemy ogień, na ogniskach nie zajadamy się kiełbaskami, rozpalamy je jedną zapałką, strzeżemy ognia, by nie zgasł.
Pozdrawiamy się hasłem: „Czuwaj!”, które przypomina o byciu w ciągłej gotowości do pomocy i czynieniu dobra.
Wiążemy na chuście węzełek, aby nie zapomnieć o jednym dobrym uczynku dziennie.
Obchodzimy Dzień Myśli Braterskiej, piszemy kartki pocztowe dla harcerzy z innych drużyn.
Mówimy do siebie: druhno/druhu.
I wiele, wiele innych!
Możesz dopisać znane Tobie zwyczaje.
Nazwa zastępu…
… to podstawa. To ona wskazuje na temat obrzędowości. Nazwę należy przedyskutować, wybrać i przyjąć w gronie całego zastępu, a następnie
zgłosić do drużynowego, który powinien zatwierdzić ją w rozkazie. Wszystkie elementy obrzędowości muszą pasować do nazwy. Dajmy na to, że
istnieje zastęp „Odkrywcy nieznanych lądów”, a ich obrzędowa piosenka to „Krasnoludki”. Nie pasuje, prawda? Obrzędowość zastępu powinna mieć
jeden ustalony temat. Jak „Odkrywcy nieznanych lądów”, to piosenka „Marco Polo”, a w skarbcu busola i mapa. Ponadto obrzędowość zastępu
powinna wiązać się choć w małych stopniu z obrzędowością drużyny. Jeśli należysz do drużyny „Dąbrowa”, to pomyśl nad nazwą zastępu w stylu
„Dęby” albo „Władcy Mchów”. Pamiętaj o tym, żeby temat obrzędowości nie był wulgarny, obraźliwy czy prześmiewczy.
Żywa obrzędowość
Dobra obrzędowość to żywa obrzędowość. Co to znaczy żywa? Otóż, chodzi o to, żeby jej używać na co dzień w swoim harcerskim życiu. Po co
męczyć się z wyszywaniem proporca, jeżeli odstawia się go w kąt? Po co głowić się nad tekstem piosenki, jeżeli się jej nie śpiewa? Po co robić kronikę,
jeżeli zamyka się ją w szufladzie? Po co tworzyć język zastępu, jeżeli się nim nie porozumiewa? No właśnie… nikomu nie potrzebna martwa
obrzędowość. Zatem niech Twój zastęp zabiera proporzec na wyjazdy, używa go na apelach, śpiewa piosenkę, uzupełnia kronikę, mówi w obrzędowym
języku, otwiera czasami skarbiec. Pozwólcie obrzędowości zaistnieć w Waszym zastępie, uczyńcie ją widoczną. Dobra obrzędowość to również taka,
która tworzy się samoistnie podczas pracy zastępu. Chodzi o to, by zaadaptować do obrzędowości konkretne wydarzenia, wspomnienia,
przyzwyczajenia, zainteresowania, np. niech miejscem spotkań zastępu będzie to, w którym najmłodszy członek zastępu dostał chustę drużyny, a
pseudonim podzastępowego może być taki sam, jakim określa się go w szkole lub w domu.
3
Przykładowe elementy obrzędowości:
Pomysł
Wyjaśnienie
Pomysł
Wyjaśnienie
Pomysł
Wyjaśnienie
NAZWA
już wiadomo
Możecie z zastępem organizować
spotkania w specjalnym,
umówionym miejscu,
niekoniecznie tam, gdzie inne
zastępy.
Bajka, opowiadanie o zastępie,
skąd się wziął, czym się zajmuje
itd. Można zmyślać do woli.
FUNKCJE
KONSTYTUCJA
Spis zasad obowiązujących zastęp
PLĄS
Zabawa wymyślona lub bardzo
lubiana przez zastęp,
zarezerwowana tylko dla zastępu.
Hymn zastępu, można wybrać
sobie już istniejącą albo wymyślić
własną.
Zapisane przygody zastępu,
zdjęcia, ważne wydarzenia…
Super sprawa, szczególnie, gdy po
latach można powspominać.
Skrzynia, pudło lub coś w tym
stylu ze skarbami zastępu. Mogą
się w nim znajdować pamiątki
oraz różne przydatne rzeczy, np.:
zapasowe struny lub „ściągi” z
symboliki.
Chorągiewka zastępu z wyszytą
nazwą, logiem itp.
ZNAK ROZPOZNAWCZY
Np.: chorąży proporca, kronikarz
Każdy harcerz może nosić
jednakowe sznurówki, kolczyki,
rajstopy, buty, albo wyszyć na
mundurze nazwę bądź logo
zastępu.
Wymyślony i związany z tematem
obrzędowości. Używany np.:tylko
wtedy, gdy członek zastępu
dostanie pochwałę.
Np.: nawoływanie się gołębim
gruchaniem albo logo.
MIEJSCE
SPOTKAŃ
LEGENDA
PIOSENKA
KRONIKA
SKARBIEC
PROPORZEC
ŚWIECZNIK
Każdy harcerz może mieć na nim
swoją świeczkę, którą zapala na
początku zbiórki. Kto ma
najbardziej stopioną świeczkę, ten
był najczęściej na zbiórce.
ELEMENT
UBIORU
OKRZYK
ROZPOCZĘCIE
ZBIÓRKI
ZAKOŃCZENIE
ZBIÓRKI
Wyjątkowy sposób rozpoczęcia
zbiórki, np.: każdy z zastępu zjada
kawałek czekolady albo następuje
odśpiewanie hymnu zastępu.
Wyjątkowy sposób zakończenia
zbiórki, np.: krąg rady (każdy mówi
sobie coś miłego itp.)
SZYFR
Wymyślony na potrzeby zastępu,
znany tylko przez jego członków,
używany, gdy chce się coś
zachować w tajemnicy.
TAJEMNICA
Coś, o czym wiedzą tylko
członkowie zastępu.
PSEUDONIMY
Każdy w zastępie może mieć jakąś
ksywę, przydomek, np.:
charakteryzujący jego zalety bądź
wygląd.
KOLOR
Ulubiony kolor harcerzy z zastępu.
Cały zastęp może pisać zielonym
długopisem.
TOTEM
„Cudak” wykonany z drewna bądź
czegokolwiek innego, związany z
tematem obrzędowości.
PIECZĄTKA
Może być wykonana z ziemniaka
lub
drewna,
używana
przy
podpisywaniu się.
PRZYWITANIE
Charakterystyczny dla zastępu
sposób witania się z członkami
zastępu.
JĘZYK
Własny język zastępu, wymyślone
określenia. Np.: zbiórka to kapusta,
harcerze - buraki itp.
4
2. ZASTĘPOWY
2.1 ZASĘPOWY – KTO TO TAKI?
Zastępowy to specyficzna funkcja. Nie jest on dowódcą wojskowym - a rozkazuje i rządzi, nie jest nauczycielem - a uczy wielu ciekawych i
pożytecznych rzeczy, nie jest rodzicem - a wychowuje. Kim więc jest? Najlepiej chyba go przyrównać do starszego brata, który chętnie dzieli się
swym doświadczeniem, a także do przodownika w zabawach, grach, różnych zajęciach i pracach. To harcerz, która stoi na czele swojego zastępu.
jest twórczy
jest pomocny
jest sumienny
jest pomysłowy
jest
obowiązkowy
jest
sprawiedliwy
przywódca
autorytet
organizator
przyjaciel
wychodzi z
inicjatywą
podejmuje
decyzje
nie wywyższa
się
można na nim
polegać
szanuje każdego
członka zastępu
lubi to, co robi
ma dużą wiedzą
harcerską
zdobywa
stopnie i
sprawności
Stopnie i sprawności…
są jak zasiane pole. Aby zbierać plony, trzeba dbać, podlewać, nawozić! Harcerskie wartości zobowiązują nas do dążenia do ideału. Stopnie,
sprawności, różne odznaki są bardzo dobrym sposobem do rozwijania się, a przy okazji można się nieźle bawić. Dobry zastępowy dba o swój harcerski
rozkwit, trzyma fason. Ponadto stara się zachęcać do tego harcerzy ze swojego zastępu. Wykonywanie zadań z prób uczy wielu przydatnych
umiejętności i pomaga osiągnąć wysoki poziom całemu zastępowi.
5
Jest wiele ciekawych sprawności. Ich spis dostępny jest w Internecie, można także przewertować książkę pt. „Stopnie i sprawności harcerskie.
Istnieją sprawności związane z technikami harcerskimi, hobby, językowe, artystyczne, komputerowe, sportowe, społeczne, jeździeckie, żeglarskie,
lotnicze i wiele, wiele innych.
Stopnie harcerskie przystosowane są do wieku. Ochotniczkę/młodzika oraz tropicielkę/wywiadowcę mogą zdobywać osoby chodzące do szkoły
podstawowej, pionierkę/odkrywcę i samarytankę/ćwika – gimnazjaliści, a harcerkę/harcerza orlego oraz harcerkę/harcerza Rzeczypospolitej – od 16 lat
w górę. Zdobywania stopnia nie trzeba rozpoczynać od pierwszej belki, np. gimnazjalista, który dopiero co złożył Przyrzeczenie Harcerskie może
rozpisać próbę pionierki/odkrywcy. Próby na stopnie są tak skonstruowane, że wymagają trochę wysiłku, ale nie powinny sprawiać większych
kłopotów. Życzę Ci, aby na Twoim pagonie pojawiały się na bieżąco belki, krokiewki i gwiazdki.
Obejrzyj bajkę pt. „Odlot”, która udowadnia, że zdobywanie odznak może być frajdą i wyróżnieniem!
„Najpierw przykład, potem wykład”
Przysłowie mówi o tym, że aby wymagać czegoś od innych, najpierw należy samemu się do tego stosować. Pewnie nawet nie zdajesz sobie
sprawy, jakie to ważne, gdy pracuje się z grupą. Harcerze patrzą na Ciebie, bo jesteś ich wodzem, obserwują Twoje zachowanie, gdyż wieżą, że jest ono
właściwe. Nie stracisz autorytetu, jeśli będziesz wiarygodny. Jeśli wymagasz, żeby Zenek wkasywał mundur w spodnie, to sam musisz mundurować się
porządnie. Jeżeli chcesz, aby na zbiórce harcerze Ciebie słuchali, to sam nie rozmawiaj z kimś, gdy mówi drużynowy. Usiłujesz zachęcić kolegów, by
zdobywali sprawności? Uda Ci się wtedy, gdy sam kilka zdobędziesz. Twoja postawa jest ważna również poza zbiórkami.
2.2 OBOWIĄZKI ZASTĘPOWEGO
1. Wraz z całym zastępem opracowuje plan pracy zastępu, który wynika z potrzeb, możliwości i zainteresowań członków zastępu oraz planuje
szczegółowo poszczególne zbiórki zastępu.
2. Prowadzi zaplanowane zbiórki w sposób ciekawy i „profesjonalny”.
3. Prowadzi dokumentację zastępu (książeczka zastępu, kronika zastępu).
4. Dba o dobry wizerunek zastępu, stara się rozwiązywać spory i problemy.
5. Bierze udział w radach drużyny, wnioskuje w sprawach członków swego zastępu.
6. Sumiennie pilnuje, by zastęp był zawsze poinformowany o wszelkich zbiórkach, akcjach, wyjazdach i zadaniach.
7. Dba o frekwencję zastępu, wie o powodach nieobecności harcerzy w życiu drużyny. Zachęca zastęp do udziału w zbiórkach.
8. Dba o to, by członkowie zastępu zdobywali stopnie i sprawności, by osiągali dobre wyniki w szkole, by z harcerstwa wynieśli jak najwięcej
radości i dobrych przeżyć.
6
9. Interesuje się zastępem również poza zbiórkami, dba o to, by wszystkie poczynania jego członków dokonywały się po harcersku, według zasad
Prawa Harcerskiego.
10. Organizuje wszelkie prace zastępu przez rozdzielanie zadań każdemu według jego umiejętności. Pilnuje, żeby zastęp wykonywał powierzone
zadania.
Drogi Druhu Zastępowy,
pamiętaj, że Twoja postawa i sumienne wykonywanie obowiązków bardzo mocno wpływa na pracę całej drużyny. Drużynowy, powierzając tę
funkcję, zaufał Ci, dlatego staraj się wykonywać swoją pracę jak najlepiej. W razie kłopotów możesz zwrócić się z prośbą o pomoc do swoich
przełożonych, zawsze chętnie posłużą Ci dobrą radą.
3. CO ZASTĘPOWY POWINIEN WIEDZIEĆ?
3.1 PODSTAWY PLANOWANIA PRACY
Plan pracy zastępu
Planem pracy nazywamy terminarz, w którym znajdują się zaplanowane zbiórki, wycieczki i różne akcje zastępu. Pisze się go zazwyczaj na
początku roku harcerskiego. Ułatwia on bardzo pracę, uporządkowuje sprawy, pomaga w dobrej organizacji, motywuje do działania i ratuje w
przypadku pustki w głowie. Ciężko się bez niego obyć, a napisać bardzo łatwo – oczywiście wraz z całym zastępem. Wystarczy wspólnie wymyślić
kilka tematów zbiórek, propozycji spędzenia czasu i przyporządkować je do konkretnych dat, a następnie przedstawić na radzie drużyny do
zatwierdzenia.
Skąd jednak brać pomysły na zbiórki i inne harcerskie akcje?
1. KALENDARZ – obchody świąt narodowych, kościelnych, harcerskich, rocznic, dni, urodzin, np.: z okazji Dna Niepodległości, Dnia Myśli
Braterskiej, dnia ziemniaka i buraka, dnia Kubusia Puchatka, na Boże Narodzenie, rocznica powstania zastępu, urodziny bohatera drużyny
7
2. KSIĄŻKI, FILMY I GRY – podróż no Narni, zabawy w tajemniczym ogrodzie, rozgrywki Fifa 2010, konkurs na podobiznę Shreka
3. ZAINTERESOWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY - gry komputerowe, gra w piłkę, klocki Lego, zakupy, taniec, muzyka, rysunek, łyżwy,
narty, zabawy śniegiem, modelarstwo, sport, kino, przedstawienia, śpiewanie, subkultury, dziennikarstwo, kulinaria, wspinaczka, pływanie,
jazda konna, rywalizacja, gry terenowe, sporty walki, lepienie z gliny, nocki, wolontariat, dyskusja
4. TECHNIKI HARCERSKIE – terenoznawstwo, samarytanka, musztra, pionierka, szyfry
5. WIEDZA HARCERSKA – historia ZHP, struktura, symbolika
6. MARZENIA – w tym przypadku potrzeba rozmowy z całym zastępem o tym, jakie rzeczy każdy by chciał robić na zbiórkach. Może uda się
zrealizować czyjeś marzenie?
7. WYMAGANIA NA STOPNIE I SPRAWNOŚCI – zastępowy może przejrzeć próby na stopnie i sprawności w swoim zastępie i zorganizować
zbiórkę, na której każdy będzie mógł zrealizować jakieś zadanie
8. POTRZEBY ŚRODOWISKA – np.: sprzątanie świata, opieka nad pomnikiem, warty honorowe, służba w kościele
Trzeba pamiętać, żeby plan pracy był ciekawy, atrakcyjny i w miarę logiczny, tzn. żeby zastęp chłopców nie miał zaplanowanej zbiórki –
pokazu mody i umiejętności fryzjerskich lub żeby w maju nie wybierać się na sanki. Program pracy zastępu nie jest rzeczą niezmienną. Jeśli istnieje
potrzeba można wprowadzić modyfikacje, zmienić kolejność lub czas zbiórek, ewentualnie dodać coś nowego. Wiadomo też, że nie zawsze się uda
zrealizować zamierzenia w 100%. Jest to całkiem naturalna sprawa, życie sprawia niespodzianki i nie należy się tym martwić.
Przykładowy fragment planu pracy zastępu:
DATA
7 stycznia 2011
TEMAT
Budujemy igloo
Chatki
FORMA
ODPOWIEDZIALNY
Zastępowy D. Świrko
21 stycznia 2011
Symbolika
Gra planszowa
Podzastępowy M. Bęc
2 kwietnia 2011
Urodziny zastępu
Apel + zabawa
Zastępowy D. Świrko
16 kwietnia 2011
Wyjazd na strzelnicę
Wycieczka
Podzastępowy M. Bęc
UWAGI
Ubrać się ciepło!
Pionkami są harcerze 
Kto wygra, ten ma zaliczone zadanie na stopień
Obecność obowiązkowa
Jedzie z nami kadra
Spełnimy marzenie Karola!
8
Formy pracy
Na zbiórce robić można rzeczy rozmaite. Im ciekawsze, tym lepiej. Ważne, by spotkanie zastępu było dla wszystkich atrakcyjne. Wiadomo,
że dziewczyny zazwyczaj wolą śpiewać i rysować, a chłopcy grać w podchody. Dlatego, Druhu Zastępowy, wybieraj takie rodzaje zajęć, które
interesują Ciebie i Twoich kolegów – spytaj ich o to, co chcą robić! Harcerstwo może być naprawdę super przygodą, trzeba tylko wykazać się
pomysłowością, a tej zapewne Ci nie brak. Masz przecież naście lat i głowę pełną twórczych inwencji.
Przykładowe formy pracy:
Zwiad
Wieczorek filmowy
Gra terenowa
Burza mózgów
Gawęda
Debata
Dyskusja
Poszukiwania
Wolontariat
Spotkanie z ciekawą osobą
Montaż słowno-muzyczny
Defilada
Konkurs
Wystawa
Reportaż
Zadanie indywidualne
Gra
Śpiewanki
Bieg indywidualny
Zabawa
Gra planszowa
Chatki
Majsterka
Nocka
INO
Fotografia
Gry świetlicowe
Wywiad
Ogniobranie
Olimpiada
Rywalizacja
Jazda konna
Zawody
Zadanie zespołowe
Konserwacja
Wspinaczka
Pionierka
Musztra
Warta honorowa
Akademia
Capsztyk
Kominek
Misterium
Kuźnica
Podchody
Akrobacje
Świeczkowisko
Ognisko
Scenki
Akcja zarobkowa
Wędrówka
Bieg patrolowy
Festiwal
Rajd
Gazetka
Zlot
Harc
Sąd
Poczta harcerska
Obrzędy
Zajęcia plastyczne
Alarm
Pląs
Quiz
Ćwiczenia fizyczne
Słuchowisko
Sonda
Wycieczka
Biwak
Obóz
Manewry
Komiks
Happening
Dbanie o miejsca pamięci
Narada
Słowniczek:
Montaż słowno-muzyczny – rodzaj przedstawienia z piosenkami, wierszami, prozą
Chatki – budowanie w lesie szałasów i mieszkanie w nich
Nocka – nocowanie w jakimś miejscu całym zastępem
9
INO – Impreza Na Orientację – bieg, podczas którego sprawdza się umiejętność orientacji w terenie
Ogniobranie – przedstawienie na powietrzu, podczas którego harcerze bawią się ogniem, tańczą, często porusza poważne tematy. Wszystko odbywa się
bez słów. Jest to raczej forma przeznaczona dla starszych harcerzy.
Konserwacja – dbanie o sprzęt zastępu, sprzątanie
Capsztyk – coś w rodzaju apelu w miejscu pamięci
Misterium – rodzaj przedstawienia, podczas którego aktorzy uosabiają wartości, np.: dobro i zło, a słuchacze dostają bodziec do przemyśleń
Kuźnica – forma dyskusji, gdzie swój głos zaznacza się uderzeniem w kowadło
Manewry – ćwiczenia na wzór wojskowych, np.: zabawa w poligon, most linowy
Happening – wydarzenie, podczas którego aktorzy włączają w swoje działanie publiczność, np.: zastęp robi bitwę na poduszki na środku miejscowości
i zaprasza do zabawy przechodniów
Zadania zespołowe
Często zdarza się, że zastęp dostaje zadanie do wykonania. Jest to dowód, że pracę w drużynie tworzą wszyscy, nie tylko kadra. Ważne więc jest,
by wykonać je dobrze. Dlaczego? Otóż drużyna jest jak komputer, a zastępy jak klawiatura, myszka, monitor… Każda rzecz ma swoje określone
zadanie, jeśli jedno przestanie działać, cała reszta zaczyna gorzej pracować albo zupełnie przestaje. Zadania zespołowe nie przydzielane bez sensu.
Mają one na celu wypracowanie czegoś, co będzie służyło wspólnocie.
Załóżmy, że zastęp X dostał zadanie wykonania wielkanocnej akcji zarobkowej. Jest to bardzo ważne przedsięwzięcie dla całej drużyny, gdyż
zebrane fundusze w przyszłości będą mogły pomóc komuś w kupnie munduru czy wyjeździe na obóz. Warto się postarać!
Co trzeba po kolei zrobić?
- wypisać na kartce listę rzeczy do zrobienia (jeśli się nie wie, to trzeba się spytać kogoś, kto wie)
 zebrać materiały, których można wykonać palmy wielkanocne (najlepiej na wiosnę, w lato, jesienią)
 zasuszyć niektóre z nich
 wykonać palmy
 zrobić reklamę sprzedaży (plakaty, ogłoszenia)
 wykonać listę osób sprzedających
 uzyskać zgodę na sprzedaż (np.: na terenie parafii – od ks. proboszcza, na terenie gminy – od wójta)
 zorganizować sobie pełnoletniego opiekuna
 ustalić ceny, zorganizować sobie stoisko
 po akcji komisyjnie przeliczyć zebrane pieniądze i oddać je skarbnikowi
10
- rozdzielić zadania i podać termin ich wykonania, oczywiście w obecności całego zastępu i według ich zdolności oraz zainteresowań:
 Ola i Marta – zbierają rośliny, wstążki, nici potrzebne do zrobienia plam [od września do 4 kwietnia] oraz suszą te zebrane wcześniej
 Ola, Marta, Zosia, Ala – wykonują palmy wielkanocne [4-10 kwietnia]
 Basia – zajmuje się reklamą [4-15 kwietnia], ustala ceny [10 kwietnia] i organizuje stoisko [15 kwietnia]
 Natalia (zastępowa) – wykonuje listę osób sprzedających, również spoza zastępu [4 kwietnia], organizuje zgodę na sprzedaż [30 marca] oraz
opiekuna [25 marca]
 W komisyjnym przeliczeniu pieniędzy [15 kwietnia] bierze udział Natalia i Zosia oraz skarbnik drużyny
- dopilnować wykonania zadań
Samo rozdzielenie zadań nie wystarczy. Często zdarza się tak, że ktoś zapomni, co ma zrobić, zachoruje albo zwyczajnie sobie odpuści. Zastępowy
powinien być cały czas na bieżąco, mieć rękę na pulsie, sprawdzać, jak idzie praca i czy każdy dotrzymuje terminów, w razie czego poszukać za kogoś
zastępcy. Wtedy dopiero zadanie ma szanse się powieść.
3.2 ZASADY DOBREJ ZBIÓRKI
Zbiórka musi być ciekawa dla uczestników, ale najlepiej także dla prowadzącego. Tylko ciekawa zbiórka sprawi, że harcerze przyjdą na następną, że
zapamiętają przekazaną wiedzę i umiejętności i (co oczywiste) nie będą podczas zbiórki rozrabiać. Pomyśl, co ich interesuje, wpleć to w zbiórkę
(niekoniecznie jako treść, może to być interesująca ich forma), sam dowiedz się nieco o tym, by nie wyjść na laika. Do zbiórki dodaj też trochę
fajerwerków. Niech dzieje się na niej coś, czego nie robi się na podwórku z kolegami (lub koleżankami), bo inaczej będzie zwyczajna i
niekonkurencyjna dla innych form spędzania czasu. Odrobinę szaleństwa nie zaszkodzi. Pamiętaj także, by zbiórka była oryginalna - to ważne dla
zainteresowania nią uczestników. Szukaj nowych pomysłów, nietuzinkowych form, ciekawych miejsc i nastrojów. Zmuś się do zmian. Te trzy elementy
pozwolą "zajarać" twoich harcerzy, a to już połowa drogi do dobrego zastępu. Dlatego ta zasada jest najważniejsza ze wszystkich.
Formy dynamiczne i statyczne muszą się przeplatać. To naturalne, że człowiek, a zwłaszcza młody, nie lubi długo trwać przy tej samej czynności (a
szczególnie statycznej) i nie potrafi usiedzieć spokojnie i wytrwać w koncentracji dłużej niż przez 15 minut. Bardziej naturalne są dla niego formy
aktywności dynamicznej. Dlatego między innymi każdy z utęsknieniem oczekuje na koniec lekcji. Jeżeli nie chcecie, aby wasza zbiórka była klasyczną
szkolną lekcją, przeplatajcie ją formami ruchowymi - grami, ćwiczeniami, prostym pląsem (jeżeli zastęp pląsy lubi!). Nie można jednak całej zbiórki
ująć w formę dynamiczną, bo jest to po pierwsze ponad fizyczne możliwości człowieka, po drugie - nie każdą wiedzę można w ten sposób przekazać.
Zbiórka powinna zaczynać się od formy dynamicznej, jeśli nie chcesz, by harcerze wariowali podczas następującej po niej formy statycznej. Należy ich
11
trochę zmęczyć, aby móc przekazać umiejętności lub wiedzę w sposób statyczny, kiedy odpoczną i powrócą do aktywności dynamicznej. I tak na
zmianę.
Tempo musi być zachowane przez cały czas trwania zbiórki. W zachowaniu tempa pomaga wprowadzenie fabuły (patrz punkt 4.). Zbliżanie się do
celu wzmaga napięcie, wpływa na to także nastrój. Zachowanie tempa (brak dłużyzn, punkt kulminacyjny) służy właśnie podtrzymaniu napięcia, a ono
z kolei zainteresowaniu uczestników zbiórką i ich zaangażowaniu w nią. Eliminuje nudę. Punkt kulminacyjny kończy zbiórkę, jest jak zakończenie
książki - rozwiązuje akcję. Choć pierwsze wrażenie jest nie bez znaczenia, najlepiej zapamiętuje się to, co było na końcu (co zdarzyło się jako ostatnie),
także gdy chodzi o zbiórkę. Jeśli zaś chcemy, by została ona zapamiętana jako dobra i by harcerze przyszli na następną, zakończmy ją w najciekawszym
momencie. Niech harcerzom pozostanie pewien niedosyt wrażeń. Jeśli poprzednia była ciekawa, przede wszystkim zaś miała dobre zakończenie (w
dobrym miejscu, tzn. nie skracało ono ani nie wydłużało nadmiernie akcji zbiórki), harcerz z pewnością przyjdzie na kolejną.
Zbiórka musi być logicznym ciągiem składowych elementów. Każda forma musi wynikać z poprzedniej w logiczny sposób. Nie należy przechodzić
od jednego elementu zbiórki do drugiego mówiąc: "A teraz zrobimy to i owo...", lecz tak trzeba ułożyć poprzedni element, aby jego zakończenie
powodowało rozpoczęcie następnego (np. poprzez list, mapę). Najlepiej jednak dodać do zbiórki taką fabułę, aby cała zbiórka była dążeniem do
jakiegoś celu (np. poszukiwaniem skarbu). Wtedy logiczny ciąg wynika z tego, że wszystkie elementy zbiórki prowadzą do jednego celu i w ten sposób
łączą się. Tę zasadę można czasem pominąć przy włączaniu do zbiórki przerywników ruchowych (nie muszą one wynikać z poprzedzającego je
elementu, choć dobrze jeśli wynikają).
Forma musi być zgodna z treścią. Jest to oczywiste, że stosowanie tej zasady pozwala uniknąć śmieszności wynikającej z zestawienia kontrastujących
elementów. Zauważ, że połowa śmieszności (w kawałach, komediach, kabaretach) wynika z kontrastu. Dobrze dobrana forma uwydatnia treść, pozwala
ją przyswoić. Patrz też: Zasady doboru form.
Nowa wiedza może stanowić tylko 50% całej wiedzy prezentowanej na zbiórce. Chodzi tu o powtórzenie wiedzy z poprzednich zbiórek, która tylko
w ten sposób może być należycie zapamiętana. Takie jest prawo rządzące ludzką pamięcią. Stara i nowa wiedza i umiejętności mogą być wymieszane
lub też zbiórka może dzielić się na część powtórzeniową (posługiwanie się busolą) i uczącą nowej wiedzy (wykonywanie szkicu marszu). Nie należy po
prostu atakować pamięci zbyt dużą ilością nowych informacji. Z drugiej strony nie należy marnować czasu na ustawiczne powtarzanie starych
wiadomości. Kto się nie rozwija, ten się cofa, bo świat idzie do przodu.
Zastępowy musi również uczestniczyć w zbiórce. To właśnie on będąc starszym bratem, wzorem i wodzem oddziałuje swoją osobowością, postawą,
zachowaniem na harcerzy. Nie poucza, lecz daje przykład i z tego powodu musi obcować z harcerzami. Harcerze naśladują zastępowego, choćby
podświadomie, widząc, że on nie bawi się, sami nie będą się bawić i nie będą traktować tego, co robią, poważnie. Poza tym zastępowy uczestnicząc w
12
zbiórce może lepiej dostrzec jej niedoskonałości i wyciągnąć z nich wnioski, może także lepiej obserwować swoich harcerzy i dzięki temu lepiej
dostrzegać ich potrzeby oraz analizować ich zachowanie.
Zbiórka powinna posiadać stałe elementy. Służą one zwłaszcza obrzędowości, np. obrzędowe rozpoczęcie i zakończenie zbiórki, krąg albo celom
organizacyjnym - rada zastępu (odprawa). Nadają stały rytm życiu zastępu, łączą w jedną całość cykl pracy rocznej, tworzą wrażenie ciągłości i
trwałości, tradycję zastępu.
Konspekt
Jak zapewne się domyślasz, sam plan pracy zastępu nie wystarczy, żeby zbiórka wyszła fajnie – jest zbyt ogólny. Warto więc pisać konspekty,
czyli szczegółowe plany zbiórek. Pomogą Ci one ustrzec się takich sytuacji, kiedy przychodzisz na zbiórkę i nie wiesz co po kolei i jak robić. Dzięki
nim zobaczysz także, co musisz przygotować na każdą zbiórkę, np.: ile wyciąć kartek z zadaniami lub ile kupić balonów. Konspekt pisze się równie
prosto. Chodzi zwyczajnie o wypunktowanie po kolei zajęć. Najlepiej go zrobić tydzień przed zbiórką!
Przykładowy konspekt zbiórki z 21 stycznia:
Temat zbiórki: Symbolika
Cel zbiórki: po zbiórce członkowie zastępu będą znali symbolikę krzyża harcerskiego, lilijki, WOSM i WAGGGS
Przebieg zbiórki:
1.
Obrzędowe rozpoczęcie zbiórki – zapalenie swoich świec i przywitanie się.
2.
Pląs na rozgrzewkę.
3.
Wytłumaczenie zasad gry.
4.
Gra =]
5.
Omówienie gry – pochwały za wiedzę i sprostowania pomyłek.
6.
Obrzędowe zakończenie zbiórki – krąg rady.
Uwagi: Należy zrobić planszę do gry, kostki, kartki z zadaniami do wykonania, rekwizyty do zadań. Przynieść zapałki do świec!
Przeprowadzoną zbiórkę należy podsumować: co się udało, a co nie wyszło? Czy cel został osiągnięty? Podsumowanie zbiórki pozwoli w przyszłości
powtórzyć sukcesy, ominąć błędy (tak, człowiek uczy się na błędach), czyli wyciągnąć pożyteczne wnioski na przyszłość.
13
Nauka w działaniu
Harcerstwo to nie szkoła, nie ma tu miejsca na zakuwanie i definicje. Pewna mądra harcmistrz napisała: Człowiek najlepiej uczy się,
zapamiętuje, jeśli coś robi, ćwiczy, doświadcza, kiedy może eksperymentować. Twoja funkcja wymaga uczenia harcerzy z zastępu - organizujesz
zbiórki, na których pragniesz im przekazać np. wiedzę z terenoznawstwa lub pionierki. Zapomnij o odczytywaniu z kartki dat z dziejów harcerstwa
polskiego, godzinnych wywodach na temat resuscytacji krążeniowo-oddechowej i zastosowaniu defibrylatora. To nie jest działanie – to są nudy.
Załóżmy, że chcesz nauczyć swój zastęp czym jest azymut. Zapewniam Cię, że jeśli powiesz im: „jest to kąt zawarty między północą a
kierunkiem marszu” to nikt nie załapie, o co chodzi. Jak więc przekazać tę umiejętność? Otóż, po zapoznaniu się z definicją, niech harcerze sami
wyznaczą azymut na busoli i udadzą się we wskazanym kierunku – niech działają, eksperymentują, doświadczają. Chcesz zrobić zbiórkę kulinarną? Nie
czytaj w nieskończoność przepisów i wartości odżywczych warzyw, bo zanudzicie się na śmierć. Gotujcie!
A teraz sprawdź się!
Kiedy z powodzeniem nauczysz zastęp rozróżniać poszczególne typy ognisk?
a) wtedy, gdy przyniesiesz na zbiórkę wydrukowane obrazki stożka, pagody i studni z podpisami i każesz zapamiętać
b) wtedy, gdy na zbiórce każdy harcerz będzie mógł własnoręcznie zbudować stożek, pagodę i studnię na podstawie wydrukowanego obrazka
Książeczka pracy zastępu
Zapisujemy w niej ważne informacji o zastępie, opisujemy każdego członka zastępu, np.: jego adres, nr telefonu, przezwisko, zainteresowania,
stopień… Można też wkleić zdjęcie, narysować karykaturę itp. W książce pracy zapisuje się konspekty i pomysły oraz opisuje już przeprowadzone
zbiórki – kto był, co się działo, czy było fajnie, komu należy się pochwała, komu upomnienie. Powinno prowadzić się ją na bieżąco, uzupełniać po
każdej zbiórce zastępu. Książka pracy może być równie dobrze kroniką zastępu i przybierać przeróżne formy: od zwykłego notatnika do zapisków
prowadzonych na kawałkach drewna.
Komunikacja w zastępie
To bardzo ważna rzecz. Po pierwsze chodzi o powiadamianie. To zastępowy zazwyczaj dostaje jakąś informację od drużynowego, którą należy
rozpowszechnić. Mało tego, należy jeszcze dopilnować i dopytać się, czy każdy tę wiadomość odebrał, odczytał. Nikt nie może czuć się poszkodowany!
Po drugie chodzi o rozmowę. Nie da się bez niej obyć, gdyż wtedy tworzą się konflikty i nieporozumienia. Drogi zastępowy – przekazuj informacje
wszystkim sprawiedliwie, rozmawiaj często ze swoimi harcerzami, nie tylko na tematy harcerskie.
14
Przykładowe sposoby powiadamiania zastępu:
- poprzez rozmowę, np. w szkole, na osiedlu,
- poprzez SMS (wówczas poproś o zwrotną informację, czy SMS został odczytany),
- poprzez grupę e-mailową (w tym przypadku również poproś o maila zwrotnego z informacją o odczytaniu wiadomości),
- poprzez grupę/wiadomość zbiorową na Facebooku,
- poprzez forum internetowe.
Sieć alarmowa zastępu to sposób przekazywania informacji od jednego harcerza do drugiego w ustalonej kolejności, np.:
Krzysiek (zastępowy)  Janek (podzastępowy)  Alan  Bartek  Michał  Kacper  Julek  Krzysiek (zastępowy)
3.3 UMIEJĘTNOŚCI INTERPERSONALNE
Bardzo ważne w kontaktach z innymi ludźmi jest Twoje nastawienie. Całkiem inaczej rozmawia się z drugą osobą, kiedy ta nigdy się nie
uśmiecha i ciągle ma ręce skrzyżowane na żebrach, a całkiem inaczej, kiedy druga osoba się uśmiecha i wyciąga do nas dłonie. Wbrew pozorom
postawa ciała, jaką przyjmujemy w danym momencie, jest bardzo istotna i w podświadomości drugiego człowieka dużo znaczy.






Poniżej wypisane są postawy, jakie może przyjmować drugi człowiek oraz co mogą one oznaczać:
postawa otwarta (postawa z wyciągniętymi dłońmi na wysokości żeber) – jest to postawa sygnalizująca gotowość do współpracy, osoba stojąca
w ten sposób wydaje się pewna siebie i godna zaufania
postawa ze złożonymi dłońmi na wysokości żeber oraz pogodynka - gestykulowanie pomaga przy tłumaczeniu innym pewnych zasad,
projektów, poglądów, ukazuje głębsze zainteresowanie danym tematem oraz często odnosi się wrażenie, że osoba gestykulująca wie o czym
mówi. Czasami, aby cały czas nie machać rękami, elegancko możemy złączyć dłonie na wysokości żeber
postawa zamknięta- ręce SKRZYŻOWANE na żebrach. Sygnalizuje brak zaangażowania w daną sytuację, chęć ukrycia się, wskazuje na brak
chęci na współpracę
pochylenie ciała – podczas rozmowy z daną osobą podświadomie pochylamy się w jej stronę (rozmowa ta jest dla nas miła, lubimy tę osobę)
lub odchylamy się od niej (nie chcemy rozmawiać, nie podoba nam się dana rozmowa)
podobieństwo – podczas przebywania w lubianym przez nas towarzystwie podświadomie wykonujemy ruchy i naśladujemy układ ciała naszego
rozmówcy
ukierunkowanie ciała – jeśli chcemy, aby rozmowa była przyjemna i swobodna, nie rozmawiamy z drugim człowiekiem „twarzą w twarz”,
ponieważ to tworzy nieprzyjemne uczucia i może stwarzać wrażenie konfliktu
15
 postawa siedząca – nie powinniśmy siedzieć (jeśli nasz rozmówca stoi) w obecności ludzi starszych, nauczycieli, osób o wyższej funkcji,
pozycji lub stopniu, siedzenie w takim momencie wskazuje na brak szacunku
 postawa wyprostowana z lekko podniesioną głową- pewność siebie
 postawa garbiąca się (głowa skierowana w podłogę) – kompleksy, brak pewności siebie
 postawa stojąca z rękoma opartymi na biodrach - pewność siebie
Jeśli rozmawiamy z innymi ludźmi i chcemy stworzyć miłą atmosferę dobrze jest, kiedy okazujemy im szacunek (zawsze i wszędzie), jesteśmy
pewni siebie (lecz nie zbyt pewni siebie) i uśmiechamy się. Często nie zdajemy sobie sprawy, jak bardzo ważny jest uśmiech w odbieraniu drugiego
człowieka. Wielokrotnie uśmiechanie się do pani w okienku, w urzędzie do sprzedawcy, osoby pytającej o drogę przynosi efekty takie iż, dana osoba
chce pomóc, jest miła i zachowuje dobre wspomnienie.
Rozwiązywanie problemów
Najlepiej jest, kiedy zastęp radzi sobie z rozwiązaniem konfliktu we własnym gronie, jednak jeśli zorientujesz się, że problem Cię przerasta, nie
dajesz sobie z nim rady, KONIECZNIE poproś kogoś o pomoc i o rozmowę. Problemy rozwiązuje się za pomocą konwersacji, rozmów, przykładów z
własnego życia i rad. NIE za pomocą krzyku i NIGDY za pomocą agresji i przemocy.
Kompromis - odnajdywanie rozwiązania problemu, kiedy każde ze stron dokona pewnych ustępstw na rzecz innej strony. Rozwiązywanie
problemów za pomocą kompromisu jest jednym z najbardziej powszechnych, uczy wysłuchiwania każdej ze stron, oraz poświęcania się na rzecz
innych.
Ważna jest rozmowa z innymi osobami; z osobami starszymi, kolegami i koleżankami ze szkoły, rodziną, gdyż każda rozmowa czegoś uczy i
pozwala na wprowadzanie nowych rzeczy we własne życie. Często rady ludzi starszych pomagają rozwiązywać wiele problemów, gdyż dorośli
korzystając z własnego doświadczenia, dają mądre wskazówki, jak postępować w naszym codziennym życiu.
KONIEC
~.~
16
SPIS TREŚCI
1. O zastępie ............................................................................................................................................................................................................................ 2
1.1 Zasady działania................................................................................................................................................................................................................. 2
1.2 Obrzędowość...................................................................................................................................................................................................................... 2
2. Zastępowy .......................................................................................................................................................................................................................... 5
2.1 Zastępowy – kto to taki? ................................................................................................................................................................................................... 5
2.2 Obowiązki zastępowego .................................................................................................................................................................................................... 6
3. Co zastępowy powinien wiedzieć? ................................................................................................................................................................................... 7
3.1 Podstawy planowania pracy .............................................................................................................................................................................................. 7
3.2 Zasady dobrej zbiórki ..................................................................................................................................................................................................... 11
3.3 Umiejętności interpersonalne .......................................................................................................................................................................................... 15
Spis treści ............................................................................................................................................................................................................................. 17
Zakończenie ......................................................................................................................................................................................................................... 17
Druhu Zastępowy! Życzę powodzenia w prowadzeniu zastępu. Mam nadzieję, że powyższe rady będą dla Ciebie przydatne. Pamiętaj, że nie da się być
ideałem – mimo to zawsze warto do tego dążyć. Nie zrażaj się porażkami, to normalna rzecz, ważne, żeby próbować. Bycie zastępowym może być
naprawdę fajne! Nie przestawaj się bawić harcerstwem.
Autor poradnika: pwd. Paulina Marzęcka HO (drużynowa 14 SDH „Stacyjka” im. Macieja Bittnera)
Współpraca: sam. Paulina Deczewska i pion. Agata Sławińska (przyboczne 14 SDH „Stacyjka” im. Macieja Bittnera)
HUFIEC ZHP CELESTYNÓW im. Bohaterów Akcji pod Celestynowem
17