Szanowny Panie Ministrze! - Ogólnopolskie Stowarzyszenie

Warszawa, dnia 24 stycznia 2016 r.
Szanowny Pan
Sędzia Sądu Rejonowego
Łukasz Piebiak
Podsekretarz Stanu
w Ministerstwie Sprawiedliwości
Szanowny Panie Ministrze!
W odpowiedzi na pismo Ministerstwa Sprawiedliwości, datowane na dzień 3 grudnia 2015 r.
(DL-VI-4601-58/15/1), Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów uprzejmie
przesyła propozycje odnoszące się do reformy sądownictwa i nowelizacji przepisów o ustroju
sądów powszechnych oraz innych ustaw:
1) Zwiększenie etatów kadry pomocniczej w sądownictwie.
W ocenie Stowarzyszenia, w Rzeczypospolitej istnieje już dostateczna liczba etatów
sędziowskich, zwłaszcza w sądach powszechnych (ponad 10 tys.). Nowoczesny wymiar
sprawiedliwości opierać powinien się na wysoko wykwalifikowanej i dobrze
wynagradzanej obsłudze sekretarskiej, asystenckiej oraz referendarskiej. Nie sposób
zapewnić prawidłowego funkcjonowania sądów, w przypadku gdy na 10 sędziów przypada
tylko 3 asystentów i zaledwie 2 referendarzy sądowych. W pełni podzielamy stanowisko
Stowarzyszenia Sędziów Polskich "Iustitia" (iustitia.pl) co do tego, że każdy sędzia powinien
mieć stale przydzielonego jednego asystenta (reguła: jeden sędzia - jeden asystent).
Naszym zdaniem, podział czynności pomiędzy tymi grupami powinien opierać się na
zasadzie wyłączności. Oznacza to, że sędzia podejmuje tylko te czynności, które wprost
polegają na sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, ale nie powinien przedsiębrać
żadnych czynności technicznych (jako należących do zadań sekretariatów sądowych) oraz z
zakresu administracji sądowej i ochrony prawnej (jako charakterystycznych dla asystentów
sędziów i referendarzy sądowych). Przy czym, w celu zapewnienia sprawności działania
sekretariatów sądowych, sugerujemy wprowadzenie kadencyjności kierowników
sekretariatów i ich zastępców. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów
proponuje rozważenie możliwości przyznania starszym asystentom sędziów
samodzielnych kompetencji w zakresie ochrony prawnej, realizowanych w ramach
referatów sędziowskich, co odnosi się zwłaszcza do płaszczyzny postępowania karnego i
karnego wykonawczego.
2) Podwyższenie minimalnych wynagrodzeń zasadniczych pracowników
sądów i asystentów sędziów.
Zgadzamy się ze stanowiskiem Fundacji Court Watch Polska, co do tego, że "Mamy w Polsce
do czynienia z zachwianiem proporcji wydatków na wynagrodzenia sędziów i wydatków na
wynagrodzenia personelu pomocniczego" (courtwatch.pl).
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów opracowało analizy, które wskazują na
to, że liczba środków przeznaczanych na jeden etat asystencki systematycznie maleje (dane
dostępne na stronie: asystentsedziego.org). Minimalne wynagrodzenie asystenckie, gdy
ustalono je w 2009 r., stanowiło ok. 86% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w
gospodarce narodowej. Gdyby chcieć utrzymać ten sam wskaźnik, to obecnie minimalne
wynagrodzenie zasadnicze asystentów sędziów powinno kształtować się na poziomie
3487 zł brutto, jednak od 7 lat niezmiennie wynosi ono zaledwie 2675 zł. Oznacza to w
istocie pauperyzację pracowników sądów, co negatywnie wpływa na ich motywację do pracy
i ogólny prestiż wymiaru sprawiedliwości.
Ostatecznie, wynagrodzenie asystentów sędziów nie powinno być regulowane w drodze
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, gdyż mechanizm ten okazuje się zawodny i
prowizoryczny. Stowarzyszenie stoi na stanowisku, zgodnie z którym norma wynikająca z art.
155 § 6 USP, stanowiąca upoważnienie ustawowe do określenia wynagrodzenia zasadniczego
asystentów sędziów, ma charakter blankietowy i - jako taka - jest niezgodna z Konstytucją RP
(por. wyrok TK z dnia 21 kwietnia 2009 r., sygn. K 6/08). Postulujemy procentowe
powiązanie wynagrodzeń asystenckich z wynagrodzeniami sędziowskimi - podobnie, jak
ma to miejsce w przypadku asesorów i referendarzy sądowych. Częściowo rozwiąże to także
problem wieloletniego "zamrożenia" waloryzacji wynagrodzeń pracowników sądów. To
ostatnie rozwiązanie - ze względu na jego utrzymywanie się pomimo znacznego upływu
czasu - oceniamy już jako "ustawowe bezprawie" w rozumieniu tzw. Formuły Radbrucha.
3) Umożliwienie asystentom sędziów awansu zawodowego, w tym poprzez
rzeczową regulację stanowiska starszego asystenta sędziego.
Ponownie zgadzamy się ze stanowiskiem wyrażonym przez Fundację Court Watch Polska, że
niezbędne jest "stworzenie możliwości rozwoju kariery" i awansu w zawodzie asystenta
sędziego. W aktualnym stanie prawnym, asystent zatrudniony przez okres nawet 10 lat ma
tylko fakultatywną możliwość awansowania na stanowisko starszego asystenta sędziego.
Instytucja ta nie wiąże się jednak ani z podwyżką wynagrodzenia, ani ze wzrostem
kompetencji. W naszej ocenie, rozdawanie przez współczesne Państwo tytułów o
charakterze zaledwie honorowym jest wątpliwe etycznie. Dodatkowo, w sądach występuje
praktyka niesłusznego odmawiania asystentom, kuratorom i referendarzom możliwości
powołania na stanowiska odpowiednio: starszego asystenta sędziego, starszego kuratora
zawodowego i starszego referendarza sądowego. Ponadto, regulacja dotycząca stanowiska
starszego asystenta sędziego w sądownictwie powszechnym jest rażąco niespójna z
rozwiązaniami przewidzianymi w przepisach o ustroju sądów administracyjnych, ponieważ
tam wystarczająca jest 5-letnia praca na tym stanowisku, aby uzyskać możliwość awansu
na starszego asystenta sędziego. Co więcej, Stowarzyszenie ocenia obecną regulację art. 155
§ 3b USP jako niekonstytucyjną, ponieważ odwołuje się ona do kryterium "przewinienia
dyscyplinarnego", podczas gdy asystenci sędziów nie podlegają odrębnej
odpowiedzialności dyscyplinarnej. Należy rozważyć możliwość powołania autonomicznych
komisji orzekających w przedmiocie odpowiedzialności dyscyplinarnej asystentów sędziów,
jak również uregulowania szczegółowych zasad tej odpowiedzialności, przy jednoczesnej
zmianie stosunków pracy asystentów sędziów i starszych asystentów sędziów na mianowanie
na te stanowiska.
Konieczne wydaje się również wprowadzenie w ustawie – Prawo o stroju sądów
powszechnych możliwości służbowego przeniesienia asystentów sędziów i starszych
asystentów sędziów na ich wniosek do innych sądów, co zapewni lepszy przepływ kadr
pomiędzy sądami.
4) Usamodzielnienie zawodu asystenta sędziego i starszego asystenta sędziego
w zakresie czynności pozajudykacyjnych.
Stanowczo opowiadamy się za zwiększeniem zakresu czynności podejmowanych przez
asystentów sędziów samodzielnie i pod własnym nazwiskiem. Zakres zadań asystentów
sędziów powinien być regulowany ustawowo, gdyż przepisy rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości nie są w tym zakresie precyzyjne, a część z nich pozostaje praktycznie
martwa. Przykładem może tu być tylko teoretyczna możliwość dokonywania czynności przez
asystenta, ale z upoważnienia sędziego, co w praktyce rzadko następuje. Podobne rozwiązanie
z powodzeniem stosowane jest przez radców prawnych i adwokatów względem aplikantów.
Pewne samodzielne uprawnienia w zakresie wnoszenia aktów oskarżenia mają obecnie
również aplikanci prokuratorscy, a przy innych czynnościach procesowych - asystenci
prokuratorów. Jednocześnie zaznaczamy, że znaczna część kompetencji leżących w zakresie
przewodniczącego (wydziału, posiedzenia niejawnego) nie ma charakteru stricte
orzeczniczego. Warto także zwrócić uwagę, że na wczesnym etapie postępowania
przygotowawczego czynności quasi-orzecznicze podejmują osoby niemające wykształcenia
prawniczego (np. Policjanci). Asystentom sędziów uniemożliwiono jednak podejmowanie
nawet najprostszych czynności pod własnym imieniem i nazwiskiem, polegających choćby na
wzywaniu do usunięcia braków formalnych pism procesowych pod rygorem, który
stosowałby już sędzia.
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów postuluje przy tym odstąpienie od
uregulowania czynności, do jakich wykonywania uprawnieni są asystenci sędziów i starsi
asystenci sędziów, w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, na rzecz uregulowania ich w
przepisach rangi ustawowej. Wskazujemy, że powinny one być zawarte w ustawie – Prawo o
ustroju sądów powszechnych oraz w kodeksach: postępowania cywilnego, postępowania
karnego, postępowania karnego wykonawczego oraz rodzinnym i opiekuńczym. Wśród
kompetencji asystentów sędziów i starszych asystentów sędziów powinny znaleźć się
czynności kontrolne wobec pracowników sekretariatów, w tym kierowników sekretariatów.
W tym miejscu warto przypomnieć, że podobne uregulowanie miało już miejsce w
przeszłości w § 3 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 listopada
2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu wykonywania czynności przez
asystentów sędziów (Dz. U. Nr 192, poz. 1613). Ponieważ wprowadzenie zasady współpracy
jednego sędziego z jednym asystentem sędziego - z uwagi na ograniczenia budżetowe - musi
być rozłożone w czasie, zasadnym wydaje się wprowadzenie w ustawie – Prawo o ustroju
sądów powszechnych standardów obciążenia pracą asystentów sędziów i starszych
asystentów sędziów. Mogłoby to nastąpić poprzez wprowadzenie maksymalnej liczby spraw
zleconych przez sędziego do załatwienia i miałoby na celu przeciwdziałanie przeciążeniu
asystentów sędziów i starszych asystentów sędziów obowiązkami. Wskazać należy, że
podobne rozwiązanie z powodzeniem funkcjonuje w przypadku kuratorów sądowych (art. 13
ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o kuratorach sądowych i Rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości w sprawie standardów obciążenia pracą kuratora zawodowego).
Ponadto, proponujemy wprowadzenie uprawnienia dla asystentów sędziów i starszych
asystentów sędziów do dodatkowego urlopu oraz urlopu dla poratowania zdrowia – na
wzór rozwiązania jakie funkcjonuje w stosunku do sędziów i referendarzy sądowych.
5) Szeroki dostęp zawodów prawniczych do zawodu asesora sądowego i
sędziego sądu rejonowego.
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów stanowczo opowiada się za możliwością
kandydowania asystentów sędziów, starszych asystentów sędziów oraz referendarzy
sądowych na stanowiska asesorów sądowych lub sędziów sądu rejonowego. Powołanie na
urząd sędziego powinno opierać się na zasadach równego dostępu do służby publicznej
oraz zdrowej konkurencji pomiędzy różnymi zawodami prawniczymi. Dlatego należy
zrezygnować z czasowego ograniczenia możliwości bezpośredniego kandydowania
asystentów sędziów na urząd sędziego – powinna to być jedna z alternatywnych dróg dojścia
do wykonywania tego zawodu. Wybór: czy chce kandydować na stanowisko asesora
sądowego, czy też bezpośrednio na urząd sędziego, powinien należeć do kandydata.
6) Szeroki dostęp asystentów sędziów i starszych asystentów sędziów do
innych zawodów prawniczych.
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów postuluje ułatwienie dostępu starszych
asystentów sędziów do stanowiska kuratora zawodowego bez konieczności odbywania
aplikacji i złożenia egzaminu kuratorskiego. Obecnie obowiązujące przepisy, tj. art. 5 ust. 2
ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o kuratorach sądowych, przewidują - w szczególnie
uzasadnionych wypadkach - zwolnienie przez Ministra Sprawiedliwości na wniosek prezesa
sądu okręgowego z obowiązku odbycia aplikacji kuratorskiej i złożenia egzaminu
kuratorskiego. Dlatego Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów postuluje
dodanie ust. 3 precyzującego, że starsi asystenci sędziów są z mocy prawa zwolnieni z
obowiązków określonych w art. 5 ust. 1 pkt 5 i 6.
Ponadto, Stowarzyszenie poddaje pod rozwagę postulat wprowadzenia do ustawy – Prawo o
ustroju sądów powszechnych uprawnienia dla starszych asystentów sędziów, którzy nie mają
zdanego egzaminu zawodowego, aby mogli ubiegać się bezpośrednio o stanowisko
referendarza sądowego. Powyższe rozwiązania spowodują, że stanowisko starszego asystenta
sędziego przestanie być jedynie „awansem honorowym". Natomiast dla asystentów sędziów,
którzy ukończyli staż asystencki i nie mają zdanego żadnego egzaminu zawodowego,
proponuje się wprowadzenie egzaminu referendarskiego, po którego złożeniu byliby oni
również uprawnieni do ubiegania się o stanowisko referendarza sądowego. Rozwiązanie to
motywowane jest likwidacją dawnej aplikacji referendarskiej i aplikacji ogólnej.
7) Ograniczenie czasowe delegacji sędziów do Ministerstwa Sprawiedliwości.
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów postuluje wprowadzenie w ustawie –
Prawo o ustroju sądów powszechnych maksymalnego okresu, na jaki sędzia może być
delegowany do wykonywania czynności w Ministerstwie Sprawiedliwości. Powszechna
praktyka wieloletnich czasami delegacji sędziów praktycznie uniemożliwia prawidłowe
funkcjonowanie sądów i budzi zastrzeżenia z punktu widzenia zasady podziału i
równoważenia się władz.
8) Budżet i nadzór administracyjny w sądach powszechnych.
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów postuluje powierzenie nadzoru
administracyjnego nad sądownictwem powszechnym I Prezesowi Sądu Najwyższego.
Ponadto, proponujemy zwiększenie usamodzielnienia zarówno planów, jak i wykonania
budżetu przez poszczególne sądy powszechne. Rozwiązanie to umożliwi zapewnienie
ochrony niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów, które nie powinny podlegać
wpływowi władzy wykonawczej, reprezentowanej przez Ministra Sprawiedliwości.