AFRYKA SUBSAHARYJSKA W 2015 ROKU (AKTUALIZACJA)

AFRYKA SUBSAHARYJSKA
W 2015 ROKU (AKTUALIZACJA)
Spis treści
1. Ogólna dynamika gospodarcza.......................................................... 2
2. Surowce, waluty i stabilność makroekonomiczna ............................ 6
3. Demografia i urbanizacja................................................................... 9
Spis rysunków i tabel
Rysunek 1.Prognozy wzrostu PKB w 2015 r. z podziałem na regiony, (%) ............................. 2
Rysunek 2. 20 najszybciej rozwijających się gospodarek świata w 2014 r., (stopa wzrostu
PKB, %) ................................................................................................................................. 3
Rysunek 3. Sektor private equity w Afryce w latach 2004-2010, (mld $) ................................. 5
Rysunek 4. Przychody budżetowe i wpływy z eksportu ropy, 2014 .......................................... 7
Rysunek 5. Piramida wieku - porównanie Europy Zachodniej i Afryki Zachodniej (%
populacji) ............................................................................................................................. 10
Rysunek 6. Prognoza wzrostu ludności w wybranych miastach (tys. mieszkańców, %) ........ 11
Tabela 1. Ranking 10 najwyżej i najniżej notowanych państwa w Afryce w raporcie Doing
Business 2015 ........................................................................................................................ 8
Afryka w 2015 (Aktualizacja) | 1
1. Ogólna dynamika gospodarcza

Pomimo ogólnego spowolnienia w gospodarce światowej oraz problemów niektórych
gospodarek wschodzących region Afryki Subsaharyjskiej (SSA) notuje nieprzerwanie
wysoką dynamikę wzrostu. Recesja nie zawitała do Afryki w 2015 r., choć z uwagi na
czarną serię wydarzeń (Ebola, Al Shabaab, Boko Haram), narrację „Africa Rising”
zmącił nieco „Afropesimizm”.

Dodatkowo, wskaźniki gospodarcze mogą ulec pewnemu pogorszeniu z uwagi na
spowolnienie w gospodarce chińskiej i spadek wartości juana. Także dynamika
gospodarcza w Europie (drugi po Chinach partner handlowy SSA) w dalszym ciągu
pozostawia wiele do życzenia.

MFW skorygował nieco w dół prognozy wzrostu gospodarczego w SSA w 2015 r. do
4,5% (w stosunku do 5% w latach 2013-2014). Szacunki zrewidowano głównie z
uwagi na gwałtowny spadek cen ropy (50% od czerwca 2014 r.) i koszty, jakie się z
tym wiążą dla największych producentów surowca na kontynencie, tj. Nigerii i Angoli
(z drugiej strony importerzy ropy, tacy jak Etiopia czy Kenia, znacząco zyskują na
niższych cenach, choć problematyczny jest również spadek cen innych klas
surowców). Wyniki w zakresie wzrostu należy dalej uważać za bardzo przyzwoite na
tle innych regionów świata.
Rysunek 1.Prognozy wzrostu PKB w 2015 r. z podziałem na regiony, (%)
Źródło: Economist Intelligence Unit, http://www.economist.com/blogs/graphicdetail/2015/01/daily-chart

Według Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), 6 na 10 najszybciej
rozwijających się gospodarek na świecie w 2014 r. pochodziło z Afryki: Czad (9,6%),
Demokratyczna Republika Konga (8,6%), Wybrzeże Kości Słoniowej (8,5%),
Afryka w 2015 (Aktualizacja) | 2
Mozambik (8,3%), Etiopia (8,2%) i Sierra Leone (8%) (afrykańskie gospodarki
stanowiły także 11 spośród 20 najszybciej rozwijających się gospodarek świata).
Rysunek 2. 20 najszybciej rozwijających się gospodarek świata w 2014 r., (stopa wzrostu PKB, %)
12
10
8
10,1
9,6
9,1
8,6
8,5
8,5
8,3
8,2
8
7,4
7,4
7,4
7,2
7,2
7
7
7
6,8
6,7
6,6
6
4
2
0
Źródło: IMF, World Economic Outlook 2014, http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/02/

Wzrost gospodarczy Nigerii, obecnie największej gospodarki w SSA, został
skorygowany w dół o 2,5 punktu procentowego w stosunku do prognoz z października
2014 r. (wówczas 7,5%). Bardzo dobrze wyglądają prognozy gospodarcze dla Etiopii,
która w 2015 r. powinna zanotować wzrost w okolicach nawet 10%. Druga największa
gospodarka w regionie, RPA, jest w dalszym ciągu „na mieliźnie”, a jej wzrost 2015 r.
prognozuje się na 2%. Jednym z głównych problemów tego kraju jest obecnie fatalna
sytuacja w sektorze energetycznym.

Wzrosty powinny być oceniane pozytywnie, zwłaszcza w kontekście dość
nieprzychylnych warunków w gospodarce światowej. Chodzi tu m.in. o normalizację
polityki monetarnej w Stanach Zjednoczonych, niespodziewane odbicie gospodarki
amerykańskiej, co doprowadziło do wzrostu stopy procentowej, wzmocniło dolara (a
zatem osłabiło waluty afrykańskie) i w konsekwencji podraża koszty finansowania
zewnętrznego dla państw afrykańskich.

Wiele wskazuje na to, że hamująco na wzrost podziała spowolnienie gospodarcze w
Chinach (7,4% w 2014 r., najniższe od 24 lat) i stopniowe przeorientowywanie popytu
w gospodarce chińskiej (a także całego modelu rozwoju) na konsumpcję wewnętrzną.
Jeśli trend ten będzie się umacniał, może to przełożyć się na relatywny spadek
zainteresowania afrykańskimi surowcami i towarami importowanymi z Afryki. Ten
negatywny trend może ulec wzmocnieniu z uwagi na osłabienie kursu juana.

Relatywnie wysokie stopy wzrostu w samym środku dramatycznych spadków na
rynkach surowcowych dowodzą, że gospodarki afrykańskie oparte na surowcach
konsekwentnie zmniejszają swoją podatność na nieprzewidywalność i kaprysy rynków
surowcowych, w przeciwieństwie do innych surowcowych potęg, takich jak Rosja czy
Wenezuela, które w wyniku spadku cen ropy przeżywają ciężkie chwile.

Wiele wskazuje na to, że hasło „Africa rising” nie jest retoryczną wydmuszką, ale
procesem o charakterze strukturalnym, pociągającym za sobą pewne trwałe zmiany w
Afryka w 2015 (Aktualizacja) | 3
gospodarkach afrykańskich. Przykładem jest Nigeria, której wzrost nie pochodzi
obecnie w całości z sektora naftowego (który wręcz przeżywa zastój), ale z innych
sektorów gospodarki, takich jak telekomunikacja, budownictwo czy bankowość.
Podobnie sprawa ma się z Angolą, której wzrost w 2013 r. pochodził głównie nie z
ropy, ale z sektora budowlanego i produkcji przemysłowej.

Ogólny obraz perspektyw gospodarczych w Afryce jest pozytywny, ale w 2015 r. na
kontynencie będą również wyspy gospodarczej zapaści, takie jak kraje dotknięte
epidemią Eboli (Sierra Leone, Liberia, Gwinea), które ponoszą z tego tytułu duże
koszty ekonomiczne. Bank Światowy obliczył je na 1,6 miliarda USD „utraconego”
wzrostu gospodarczego. W dalszym ciągu trudno także z optymizmem patrzyć na
sytuację pogrążonej w konflikcie Republiki Środkowoafrykańskiej czy rozdartego
wojną domową Sudanu Południowego. Afryka Subsaharyjska jest drugim (po Bliskim
Wschodzie) najbardziej nękanym konfliktami regionem świata.

Afryka Subsaharyjska jest regionem, w którym stale rośnie liczba państw
demokratycznych (choć teza o konieczności korelacji gospodarki wolnorynkowej z
systemem demokratycznym dla osiągnięcia trwałego wzrostu gospodarczego została
już dawno podważona). Mapa polityczna kontynentu w porównaniu do początku lat 90.
ubiegłego wieku daje podstawy do optymizmu co do ugruntowywania praktyk
demokratycznych, a tym samym tworzenia przewidywalnego środowiska politycznego,
które jest z definicji bardziej przyjazne dla inwestorów zagranicznych.
Afryka w 2015 (Aktualizacja) | 4

Duży potencjał gospodarczy i jeszcze lepsze prognozy na kolejne lata rozbudziły
zainteresowanie funduszy typu private equity, które coraz chętniej lokują środki w
projektach w państwach afrykańskich. Przykładowo, w 2013 roku na aktywność w
Afryce fundusze private equity zebrały w sumie ponad 2,4 mld dolarów (dwa razy
więcej niż w roku 2012). Wstępne dane za rok 2014 wskazują na kolejne podwojenie
zebranych środków.
Rysunek 3. Sektor private equity w Afryce w latach 2004-2010, (mld $)
Źródło: Into Africa: the rise of private equity,
http://www.freshfields.com/uploadedFiles/SiteWide/News_Room/News_/01795_MKT_WWW_PE_Gr
owth_In_Africa_INTERACTIVE_AW.PDF
Afryka w 2015 (Aktualizacja) | 5
2. Surowce, waluty i stabilność makroekonomiczna państw
afrykańskich

Z punktu widzenia stabilności makroekonomicznej, pierwsze trzy kwartały 2015 roku
były dla większości państw afrykańskich okresem trudnym (w porównaniu do lat
ubiegłych), przede wszystkim ze względu na wystąpienie silnego zewnętrznego szoku,
jakim było załamanie światowych cen surowców. Gwałtowny spadek cen m.in. ropy,
miedzi i rudy żelaza spowodował efekt domina, w którym ucierpiały przede wszystkim
gospodarki afrykańskich państw surowcowych. O ile niskie ceny surowców nie
oznaczają już w Afryce „pocałunku śmierci”, o tyle wzmocniły one tendencje
deprecjacyjne lokalnych walut, zmniejszyły rezerwy walutowe banków centralnych,
zwiększyły presję inflacyjną oraz deficyty budżetowe i w konsekwencji zaszkodziły
projekcjom wzrostu PKB (stąd wspomniane wyżej rewizje tempa wzrostu).

W pierwszej połowie 2015 roku, średnia rezerw walutowych państw afrykańskich
wynosiła 5,8 miliarda dolarów, co stanowiło mniej niż 10% średniej dla pozostałych
państw rozwijających się. W konsekwencji, zatrzymanie postępującej deprecjacji
lokalnych walut okazało się, dla większości państw, zadaniem niewykonalnym.

Nigeryjskie rezerwy walutowe w okresie styczeń-wrzesień 2015 roku zmalały o 20%, a
nigeryjska naira straciła 18% swojej wartości, a rząd wprowadził ograniczenia w
obrocie dewizami. Podobnie, rezerwy walutowe Angoli – drugim największym
producencie ropy w Afryce Sub-Saharyjskiej – zmalały o 10%, a angolańska kwanza
straciła 30% swojej wartości wobec dolara. Generalnie, pięć z dziesięciu najszybciej
tracących w 2015 roku na wartości walut świata to waluty państw afrykańskich.

Wszystko wskazuje na to, że zambijska kwacha będzie walutą, która straci najwięcej
na wartości w 2015 roku. Wynika to przede wszystkim ze spadu cen miedzi
(podstawowego surowca eksportowego Zambii) o ponad 20% od początku roku.
Deficyt budżetowy w tym roku przekroczy poziom 7%, a rząd wprowadził kolejne
ograniczenia w dostawach energii elektrycznej. Przykład Zambii pokazuje, że pomimo
generalnie większej „odporności” państw afrykańskich na szoki surowcowe, niektóre z
nich wciąż borykają się z poważnym problemem uzależnienia gospodarki od renty
surowcowej.
Afryka w 2015 (Aktualizacja) | 6
Rysunek 4. Przychody budżetowe i wpływy z eksportu ropy w 2014 r.
120
100
80
60
40
20
0
Gwinea
Równikowa
Angola
Nigeria
Czad
Congo-Brazzaville
Gabon
Kamerun
Wpływy z eksportu ropy (% całości wplywów z eksportu)
Dochody budżetowe z ropy (% całkowitych dochodów budżetowych)
Dochody z ropy (% PKB)
Źródło: Africa’s Pulse Vol. 11, World Bank, Washington 2014, str. 5.

W sierpniu bank centralny Ugandy, w celu utrzymania poziomu inflacji poniżej 10%
podniósł stopę referencyjną do 16%. W Ghanie, inflacja w 2015 roku przekroczy 17%,
a wzrost gospodarczy na prognozowanym poziomie 3,5% będzie najwolniejszym od
dwóch dekad.

W przypadku Etiopii, Kenii, RPA czy Tanzanii, które są importerami surowców netto,
niższe ich ceny pozytywnie wpłyną na gospodarkę. Niemniej jednak, ze względu na
postrzeganie Afryki Sub-Saharyjskiej jako jednego regionu, waluty tych krajów
ucierpiały w podobny sposób co afrykańskich państw surowcowych.
Południowoafrykański rand oraz tanzański szyling potaniały wobec dolara o ponad
20%.

Rok 2015 jest dla krajów afrykańskich bez wątpienia najtrudniejszym (pod względem
gospodarczym) rokiem od czasu kryzysu finansowego 2008-2009. Nie oznacza to
jednak, że kontynent przestał być atrakcyjny dla inwestorów zagranicznych. Wręcz
przeciwnie, najnowszy raport Doing Business 2015 wskazuje, w ostatnim roku
najwięcej pro-biznesowych reform wprowadzono właśnie w krajach Afryki
Subsaharyjskiej. Mauritius, RPA i Rwanda to trzy najbardziej przyjazne kraje dla
biznesu (wszystkie zajęły miejsca w pierwszej 50-ce najbardziej pro-biznesowych
państw świata). W ostatnim roku w sumie 39 z 47 państw Afryki Subsaharyjskiej
wprowadziło przynajmniej jedną regulację prawną poprawiającą warunki prowadzenia
biznesu.
Afryka w 2015 (Aktualizacja) | 7
Tabela 1. Ranking 10 najwyżej i najniżej notowanych państwa w Afryce w raporcie Doing
Business 2015
10 najwyżej
notowanych
państw
Miejsce w
rankingu
globalnym
10 najniżej
notowanych państw
Miejsce w
rankingu
globalnym
Mauritius
28
Mauretania
176
RPA
43
Republika Konga
178
Rwanda
46
Gwinea Bissau
179
Tunezja
60
Angola
181
Ghana
70
DRK
184
Maroko
71
Czad
185
Botswana
74
186
Seszele
85
Namibia
88
Sudan Południowy
Republika
Środkowoafrykańska
Libia
Swaziland
110
Erytrea
189
Polska
32
187
188
Źródło: Doing Business 2015
Afryka w 2015 (Aktualizacja) | 8
3. Demografia i urbanizacja

Dynamiczny przyrost naturalny prezentowany był często w ostatnich latach jako jedna
z największych przewag komparatywnych rynków afrykańskich w stosunku do innych
regionów rozwijających się. Jednakże korelacja pomiędzy przyrostem naturalnym a
tzw. dywidendą demograficzną nie ma charakteru bezpośredniego. Rządy państw
afrykańskich, społeczność międzynarodowa, donatorzy, a także podmioty biznesowe
działające w Afryce muszą podjąć działania mające na celu obniżenie dynamiki
urodzeń. Zadanie to jest niezwykle trudne, ze względu na uwarunkowania kulturowe,
słabość wielu rządów, niechęć do promowania różnych form antykoncepcji oraz koszty
wprowadzenia takich regulacji. Za szczególnie niebezpiecznie wysoki (powyżej 3% w
skali roku) uznawany jest przyrost naturalny w: Zimbabwe, Sudanie Południowym,
Malawi, Nigrze, Burundi, Ugandzie, Burkina Faso i Mali. Z drugiej strony, nadzieją
napawają wyniki z regionu Afryki Południowej (z wyłączeniem Zimbabwe), gdzie
generalnie obserwuje się ograniczanie przyrostu naturalnego. Afryka posiada zasoby
ludzkie, których właściwe wykorzystanie stanowiło podstawę wzrostu gospodarczego
państw Azji Południowo-Wschodniej. Wydaje się, że w obecnych uwarunkowaniach
bardziej zasadne jest mówienie w kontekście Afryki Subsaharyjskiej o potencjalnym
„bonusie populacyjnym” niż o dywidendzie demograficznej.

W literaturze przedmiotu zarysowywana jest negatywna korelacja pomiędzy wysokim
przyrostem naturalnym, liczbą młodych osób pozostających bez pracy a stabilnością
polityczną. W ostatnich dwóch latach mamy do czynienia z wyłanianiem się pasa
niestabilności od Somalii, przez Sudan Południowy, Mali, RŚA, po północnowschodnią Nigerię. Oczywiście podłoże mających tam miejsce konfliktów jest
niezwykle zróżnicowane, jednakże jednym z elementów, który prowadzi do
destabilizacji jest ograniczony (często reglamentowany) dostęp do rzadkich dóbr, o
które toczą się konflikty.

Struktura wiekowa Afryki Subsaharyjskiej jest niezwykle korzystna i perspektywiczna
z punktu widzenia inwestorów, gdyż ponad 60% populacji jest poniżej 30 roku życia,
zaś średnia wieku wynosi 19,7 lat (dla porównania w Unii Europejskiej jest to 42 lata).
Afryka w 2015 (Aktualizacja) | 9
Rysunek 5. Piramida wieku - porównanie Europy Zachodniej i Afryki Zachodniej (% populacji)
Źródło: Columbia University Mailman School of Public Health

Pomimo wysokiego wskaźnika śmiertelności niemowląt i dzieci do lat 3, Afryka ma
najmłodszą populację na świecie. Według prognoz Organizacji Narodów
Zjednoczonych (ONZ) w ciągu następnych trzydziestu lat ludność świata powiększy
się o 2 miliardy, z czego miliard urodzi się w Afryce. Tym samym wiadomość dla
inwestorów jest prosta – rynek konsumentów w Afryce jest najbardziej
perspektywiczny i ulegnie on podwojeniu w ciągu 30 lat. Afryka może także stać się
rezerwuarem siły roboczej, której liczba będzie maleć w państwach europejskich.

Afryka jest drugim na świecie (po Azji) najszybciej urbanizującym się kontynentem.
Obecnie około 40% Afrykańczyków mieszka w miastach. Duża koncentracja
konsumentów w ośrodkach miejskich sprawia, że stają się oni łatwiej osiągalni dla
przedsiębiorców chcących wprowadzać swoje produkty na rynki afrykańskie. Sieci
sprzedaży detalicznej powinny zwrócić szczególną uwagę na afrykańskie mega miasta
(Kinszasę i Lagos) oraz na Dar es Salaam, Johannesburg i Luandę, które w ciągu 15 lat
będą zaliczane do tej kategorii.
Afryka w 2015 (Aktualizacja) | 10
Rysunek 6. Prognoza wzrostu ludności w wybranych miastach (tys. mieszkańców, %)
Źródło: Tracking Africa Progress in Figures 2014, AfDB,
http://www.afdb.org/fileadmin/uploads/afdb/Documents/Publications/Tracking_Africa%E2%80%99s_Progress_
in_Figures.pdf
Afryka w 2015 (Aktualizacja) | 11