Bariery dla polskiego eksportu do Chin Kontynentalnych

Spis treści
1. Wstęp
2. Struktura polskiego handlu z Chinami w porównaniu ze strukturą
handlu chińskiego
3. Bariery i ograniczenia wejścia na rynek chiński dla eksportu towarów i usług
3.1. Warunki makroekonomiczne
3.1.1 Polityka kursu walutowego
3.1.2 Taryfowe warunki wejścia na rynek chiński
3.1.3 Środki poza taryfowe ochrony rynku chińskiego
3.1.4 Polityka fiskalna
3.2 Specyficzne bariery wejścia na rynek chiński
3.2.1 Odmienność kulturowa i językowa, źródła prawa
3.2.2 Warunki ochrony własności intelektualnej
3.2.3 Standardy i normy oraz wymagania techniczne
3.2.4 Sanitarne i fitosanitarne środki ochrony rynku
3.2.5 Obowiązki certyfikacyjne, akredytacyjne, oznaczania towarów
3.3 Finansowe warunki handlu (rola EXIM Banku)
4. Uwarunkowania instytucjonalne w sferze handlu zagranicznego
5. Zaangażowanie w postępowania antydumpingowe i antysubwencyjne
5.1 Chiny jako strona oskarżona
5.2 Chiny jako strona skarżąca
6. Warunki dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Chinach
7. Bariery i możliwości wzrostu zaangażowania chińskich inwestorów na rynku
polskim
7.1 Struktura chińskich inwestycji zagranicznych według kryterium wielkości
7.2 Bezpośrednie inwestycje chińskie w krajach UE
7.3 Motywy chińskich podmiotów dla inwestowania w krajach UE
7.4 Ocena atrakcyjności rynku polskiego dla inwestycji bezpośrednich z Chin
7.5 Bariery i możliwości wzrostu zaangażowania chińskich inwestorów
na rynku polskim
ANEKS STATYSTYCZNY
2
5
7
7
7
8
12
14
16
16
17
18
19
19
19
21
23
23
24
25
32
32
35
35
36
40
49
1
Kto nie umie daleko spoglądać,
ten blisko ma kłopoty
(Konfucjusz 551 - 479 p.n.e. )
1. Wstęp
Chiny są najszybciej rozwijającą się gospodarką na świecie. W styczniu 2010 r. Chiny
wyprzedziły gospodarkę niemiecką w rankingu największych eksporterów i stały się
największym eksporterem światowym, zachowując pozycję drugiego importera światowego
(po USA). Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca Chin przekroczył poziom 7,5 tys. USD
(w 2010), płaca minimalna wynosi równowartość 600 zł, a przeciętne wynagrodzenie
miesięczne wynosi ok. 1,5 tys. zł. Chiny są państwem o olbrzymim terytorium, bardzo
zróżnicowanym geograficznie, złożonym z 33 prowincji i regionów o powierzchni
porównywalnej do państw europejskich, z tego 6 prowincji spełnia kryteria ekonomiczne
umożliwiające zaliczenie do grupy najwyżej rozwiniętych G-20.
Gospodarka chińska w ostatnich latach uległa istotnym przekształceniom. Rośnie poziom
konsumpcji i zmienia się jakość życia mieszkańców. Ewoluują mechanizmy rozwoju
gospodarczego. Dominująca rola eksportu i inwestycji we wzroście gospodarczym będzie w
niedalekiej przyszłości zastąpiona silnie rosnącym popytem konsumpcyjnym. W 2011 r.
liczba ludności żyjącej w miastach po raz pierwszy przekroczyła liczbę ludności wiejskiej
(odpowiednio 51,27% i 48,73%). Liczba ludności w ostatnim roku zwiększyła się o ponad
6,4 mln osób i w połowie 2012 r. przekroczy 1.350 mln. Rośnie szybko znaczenie klasy
średniej, której liczebność szacuje się na 200 mln osób. Już ponad 90 miast w Chinach ma
ponad 1 milion mieszkańców, a dwa największe miasta – Pekin i Szanghaj są aglomeracjami
łącznie ponad 40 milionów osób, czyli więcej niż wynosi ludność Polski. Zmiany
cywilizacyjne powodują szybką ewolucję charakteru i struktury popytu konsumpcyjnego.
Zmieniają się wzorce konsumpcyjne. Rośnie popyt na dobra wyższego rzędu i towary o
charakterze luksusowym. Około 100 mln osób posiada samochód a 220 mln osób ma
motocykl lub inny pojazd z silnikiem. Ten szybki wzrost posiadania jest źródłem poważnych
problemów środowiskowych i w dużych miastach jakość życia jest zagrożona często
występującym smogiem. Element ochrony środowiska i nastawienie na stosowanie
„zielonych” technologii stają się coraz częściej uświadamianym w kierownictwie
państwowym priorytetem rozwojowym. Jednocześnie wraz z szybkim rozwojem
gospodarczym występują zjawiska właściwe gospodarkom rynkowym. Rosną ceny
produktów żywnościowych i przemysłowych, opłaty za energię, wzrosła cena ziemi (której
ciągle nie można kupić na własność), rosną płace, w szczególności pracowników wysoko
kwalifikowanych i zwiększają się koszty produkcji. W dużych miastach zaczyna brakować
2
wysoko wykwalifikowanych pracowników. Problemem społecznym zaczyna być starzenie się
społeczeństwa.1
Gospodarka Polski, pomimo względnie wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego i handlu
zagranicznego w ostatnich kilku latach, charakteryzuje się znaczną asymetrią wymiany
handlowej z Chinami. Eksport z Polski do Chin stanowi 1,05% polskiego eksportu ogółem,
zaś import z Chin stanowi 9,48% importu do Polski ogółem. W efekcie saldo wymiany
dwustronnej jest dla Polski silnie niezrównoważone i wyniosło -11,4 mld euro w 2010.
Chiny, w grudniu 2011 r. obchodziły X rocznicę wstąpienia do WTO.2 W tym okresie doszło
do znacznej liberalizacji wymiany zagranicznej i warunków dla inwestycji zagranicznych w
Chinach. Specyfika państwa chińskiego, w tym odmienność językowa i kulturowa,
nieprzejrzystość obowiązujących regulacji, zróżnicowanie warunków gospodarczych na
poziomie ogólnokrajowym i lokalnym, istniejące nadal bariery taryfowe i poza taryfowe,
rozbudowane procedury administracyjne, brak wdrożonej skutecznie ochrony własności
intelektualnej, stwarzają duże trudności przedsiębiorcom próbującym wejść na rynek chiński
ze swoimi towarami lub pragnącymi inwestować na tym rynku.
Identyfikacja największych barier wejścia na rynek chiński pozwoli podjąć działania mające
na celu zwiększenie obecności polskich podmiotów w tym kraju. To jest głównym celem
niniejszego opracowania.
Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne i handlowe Polski i Chin
Globalny kryzys gospodarczy z lat 2008-2010 dotknął ekonomię Chin w sposób nieznaczny i
krótkotrwały. Dynamika wzrostu PKB z 9,8% w 2008 r. zmniejszyła się do 6,2% w I kwartale
2009, co było najniższym wskaźnikiem w ponad 10-letnim okresie poprzedzającym.
Światowy kryzys finansowy, poprzez spadek popytu zagranicznego, spowodował obniżenie
eksportu o prawie 17% i importu o ponad 14% w całym 2009 r. Jednakże w całym 2009
wzrost PKB osiągnął poziom 8,7%, a w 2010 aż 10,3% W 2010 odbudowany też został
poziom wymiany zagranicznej z okresu przedkryzysowego, dzięki wzrostowi eksportu o 25%
i importu o 30%.
W 2011 roku produkt krajowy brutto Chin wzrósł o 9,2%, a więc w tempie o ponad 1 punkt
procentowy niżej niż w 2010 r. Co gorsze, w kolejnych kwartałach następowało
systematyczne zmniejszanie się dynamiki wzrostu z 9,7% w I kwartale do 8,9% w IV
kwartale.3 Pomimo szybszego wzrostu wartości importu (+24,9%), niż wartości eksportu
(+20,3%), saldo bilansu handlowego wyniosło +155,1 mld USD (co było niższe o 26,4 mld
USD od analogicznej wartości z 2010).
1
Inside Track: China. Inside from European Corporates, raport HSBC, 2011.
Chiny, po wieloletnich negocjacjach, stały się członkiem WTO 11 grudnia 2001.
3
Na podstawie komunikatu National Bureau of Statistics of China z 7 stycznia 2012.
2
3
Polska w 2009 okazała się być jedynym krajem w UE, który zachował dodatnią dynamikę
PKB i kontynuowała pozytywny trend wzrostu gospodarczego w latach 2010 i 2011.
Porównanie podstawowych wskaźników makroekonomicznych i handlowych dla obydwu
krajów przedstawiono w tabeli 1:
Tabela 1: Porównanie podstawowych wskaźników makroekonomicznych i handlowych
Polski i Chin
Rok
POLSKA
CHINY
Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne
Ludność, w mln osób
2011
38,2
PKB, w mld USD, ceny bieżące
2010
468,6
5 878,6
PKB wg parytetu siły nabywczej,
w mld USD, ceny bieżące
2010
754,1
10 084,8
PKB per capita (wg parytetu siły roboczej), w USD
2010
10 660
7 536
Bilans obrotów bieżących, w mld USD
2010
- 15,9
305,4
1 347,4
Handel zagraniczny na 1 mieszkańca, w USD
2008 - 2010
10 289
2 135
Relacja handlu do PKB w %
2008 - 2010
82,4
55.4
Wzrost realny PKB
2005 = 100
126
170
Tempo wzrostu PKB w %
2005 - 2010
5
11
PKB, tempo wzrostu, w %
2011
4,3%
9,2%
Podstawowe wskaźniki handlu zagranicznego
Eksport towarów fob, w mld USD
2010
155,8
1 577,8
Import towarów cif, w mld USD
2010
173,6
1 395,1
Udział w światowym eksporcie towarów, w %
2010
1,02
10,36
Pozycja w światowym eksporcie towarów
2010
28
1
Pozycja w światowym imporcie towarów
2010
24
2
Eksport usług handlowych, w mld USD
2010
32,4
170,2
Import usług handlowych, w mld USD
2010
28,8
192,2
Udział w światowym eksporcie usług, w %
2010
0,88
4,61
Udział w światowym imporcie usług, w %
2010
0,82
5,47
Pozycja w światowym eksporcie usług
2010
30
4
Pozycja w światowym imporcie usług
2010
31
3
Źródło: WTO,
Statistics database, stan na październik 2011 oraz bieżące komunikaty National Bureau of
Statistics of China
4
Ten, którego myśl nie wybiega daleko,
zobaczy udrękę z bliska
(Konfucjusz)
2. Struktura polskiego handlu z Chinami w porównaniu ze strukturą handlu chińskiego
W ostatnim dziesięcioleciu wymiana handlowa Polski z Chinami charakteryzowała się
szybkim wzrostem. Niestety, poziom nierównowagi wymiany istniejący już na początku tego
okresu, w kolejnych latach jeszcze bardziej pogłębiał się. W 2001 r. wartość polskiego
eksportu do Chin wynosiła 176 mln USD, importu z Chin – 1.595 mln USD, zaś ujemne saldo
-1.419 mln USD. W roku 2005 polski eksport do Chin wzrósł do 591 mln USD, import z Chin
zwiększył się do 5.497 mln USD i saldo ujemne do -4.906 mln USD. W 2010 r. eksport z
Polski do Chin wzrósł do 1.628 mln USD, wartość importu wyniosła 16.703 mln USD a
ujemne saldo bilansu handlowego zwiększyło się do -15.076 mln USD (tabela 1 Aneksu).
W okresie 2001 – 2010 import z Chin wzrósł ponad 10-krotnie, a eksport nieco ponad
9-krotnie. Dynamika wymiany handlowej z Chinami wyprzedzała w całym okresie tempo
wzrost wymiany handlowej Polski ogółem. W efekcie, w ciągu 10 lat, udział Chin w polskim
eksporcie ogółem z poziomu 0,5% na początku okresu, wzrósł do 1,0% w ostatnim roku.
W eksporcie Polski do krajów poza UE udział Chin zwiększył się z 2,7% do 4,9%. Z kolei
udział importu z Chin w polskim imporcie ogółem z poziomu 3,2% w 2001 podniósł się do
9,4% w 2010, a w polskim imporcie spoza krajów odpowiednio wzrósł z 10,7% do 23,2%
(tabela 2 Aneksu).
Poza drastyczną asymetrią wymiany handlowej z Chinami, różna jest zasadniczo struktura
towarowa polskiego eksportu i importu. W polskim eksporcie do Chin dominują towary
charakterze zaopatrzeniowym, których udział z 72% w 2004 wzrósł jeszcze do ponad 82% w
2010. Udział dóbr inwestycyjnych z 26% w 2004 obniżył się do 12% w 2010. Nieznacznie
zwiększył się udział produktów o charakterze konsumpcyjnym z 2,4% w 2004 do 5,5% w
2010. Struktura polskiego importu z Chin według kryterium przeznaczenia produktów jest
zrównoważona, w przeciwieństwie do polskiego eksportu do Chin. W strukturze importu z
Chin do Polski dominują dobra zaopatrzeniowe, ich udział wzrósł z 35% w 2005 do ponad
43% w 2010. Drugą pozycją są dobra konsumpcyjne, ale ich udział stopniowo malał z 37% w
2004 do poniżej 30% w 2010. Udział dóbr inwestycyjnych w imporcie z Chin wynosił 27%
zarówno w 2004 jak i w 2010 (tabela 6 Aneksu).
W strukturze polskiego eksportu do Chin, według sekcji nomenklatury towarowej HS,
dominują cztery pozycje: metale i wyroby metalurgiczne (662 mln USD w 2010), maszyny i
urządzenia (352 mln USD), produkty chemiczne (222 mln USD) i sprzęt transportowy (114
mln USD). Przy czym udział produktów chemicznych w polskim eksporcie miał tendencję
5
malejącą, zaś udział metali i wyrobów metalurgicznych oraz maszyn i urządzeń wykazał
tendencję rosnącą (tabela 3 Aneksu).
W strukturze polskiego eksportu według działów HS, istotną rolę odgrywają: miedź i wyroby
z miedzi (621 mln USD w 2010), maszyny i urządzenia mechaniczne (212 mln USD),
chemikalia organiczne (194 mln USD) oraz maszyny i urządzenia elektryczne (140 mln
USD). W dalszej kolejności można wymienić: meble (60 mln USD), pojazdy nieszynowe (60
mln USD), statki powietrzne (50 mln USD), kauczuk i wyroby z kauczuku (41 mln USD),
tworzywa sztuczne (39 mln USD), przyrządy, narzędzia i aparaty optyczne (29 mln USD). Z
grupy produktów rolnictwa i spożywczych, największe znaczenie mają produkty pochodzenia
zwierzęcego gdzie indziej nie klasyfikowane (15 mln USD) oraz produkty mleczarskie (9 mln
USD).
W strukturze polskiego importu z Chin według działów HS, głównymi pozycjami są:
maszyny i urządzenia (9,3 mld USD), wyroby włókiennicze (2,1 mld USD) i wyroby
przemysłowe różne (1,0 mld USD). W dalszej kolejności najważniejszymi pozycjami są:
metale i wyroby metalurgiczne (943 mln USD), obuwie (532 mln USD), tworzywa sztuczne
(427 mln USD), produkty chemiczne (380 mln USD), przyrządy precyzyjne (356 mln USD),
wyroby ceramiczne (320 mln USD), sprzęt transportowy (314 mln USD), wyroby skórzane
(270 mln USD). W strukturze importu z Chin według działów występuje 20 działów o
wartości importu powyżej 100 mln USD. Poza grupami pokrywającymi się zasadniczo z
działami HS wyżej wymienionymi, warto zwrócić uwagę na następujące pozycje: meble i
pościel (492 mln USD), zabawki, gry i artykuły sportowe (419 mln USD), wyroby z żeliwa i
stali (304 mln USD), pojazdy nieszynowe (302 mln USD), ryby i skorupiaki (125 mln USD)
(tabele 4 i 5 Aneksu).
6
Komu sił nie starcza,
ten ginie w połowie drogi
(Konfucjusz)
3. Bariery i ograniczenia wejścia na rynek chiński dla eksportu towarów i usług
3.1. Warunki makroekonomiczne
3.1.1 Polityka kursu walutowego
Utrzymywanie zawyżonego kursu renminbi (RMB) względem głównych walut
międzynarodowych. W lipcu 2005 r. Chiny odeszły od polityku kursu sztywnego i
wprowadziły kurs regulowany (managed floating) względem koszyka walut. Od tego czasu
doszło do aprecjacji RMB względem głównych walut światowych. W ciągu kolejnych 3 lat
od podjęcia reformy kursowej (do września 2008) kurs waluty chińskiej zwiększył wartość
względem USD o ponad 21% i prawie 13% względem jena japońskiego, ale pozostał
praktycznie niezmieniony względem euro. W okresie kryzysu światowego doszło do
deprecjacji kursu RMB względem euro, co pogorszyło pozycję konkurencyjną eksporterów z
UE na rynku chińskim. Nadwartościowy kurs RMB stwarza dodatkową zachętę dla chińskich
eksporterów i stanowi przeszkodę w postaci obniżonej konkurencyjności dla eksporterów
europejskich.
Ponieważ kwestia poziomu kursu walutowego, w tym jego odchylenie od kursu równowagi,
nie jest objęta dyscyplinami WTO, organizacja ta nie może wywierać presji na zmianę
poziomu kursu. Natomiast eksperci MFW wyrażają pogląd, że kurs RMB jest „zasadniczo
niedowartościowany”.
Chiny utrzymują wartość swojej waluty krajowej renminbi (RMB) na sztucznie zaniżonym
poziomie, co wzmacnia ekspansję eksportową i jest źródłem nadwyżki bilansu handlowego,
kosztem swoich partnerów handlowych. Zarówno Międzynarodowy Fundusz Walutowy,
Bank Światowy, jak i wielu ekonomistów (np. noblista Paul Krugman) głosi potrzebę
szybszej i większej aprecjacji RMB oraz wypowiada się za bardziej elastyczną polityką kursu
walutowego. Niedowartościowany kurs waluty chińskiej, poprzez zakłócenie relacji
cenowych, uniemożliwia osiągnięcie równowagi bilansu handlowego Chin z jej partnerami
handlowymi. Zaburzenia relacji cen sprzyjają większym inwestycjom w sektor produkujący
na eksport, kosztem zaniżonych nakładów inwestycyjnych na przemysł produkujący dobra
konsumpcyjne przeznaczone na rynek chiński.4
Władze chińskie traktują politykę kursu walutowego jako element strategii rozwoju, u której
podstaw leży wzrost gospodarczy stymulowany rozwojem eksportu. Przywódcy Chin
4
China’s Currency Policy Explained, Arthur R. Kroeber, The Brookings Institution, wrzesień 2011;
http://www.brookings.edu/opinions/2011/0907_china_currency_kroeber.aspx
7
wyznają opinię, że wszystkie kraje, które osiągnęły sukcesy gospodarcze w epoce
industrialnej, bez wyjątku, dokonały tego dzięki strategii pobudzanej produkcją eksportową.
Ocena skutków ewentualnej szybszej aprecjacji RMB prowadzi jednak do zróżnicowanych
wniosków. Generalnie, panuje zgodność co do tego, że zagraniczni producenci dóbr
końcowych mogliby zwiększyć swój eksport do Chin w wyniku wzrostu siły nabywczej
ludności i firm spowodowanego aprecjacją RMB. Ponieważ jednak Chiny są też znaczącym
eksporterem dóbr zaopatrzeniowych. importerzy chińskich części, komponentów i
podzespołów musieliby ponosić wyższe koszty zakupu w wyniku wzrost wartości waluty
chińskiej. Zwraca się również uwagę, że aprecjacja RMB, poprzez spadek nadwyżki bilansu
handlowego i zmniejszenie skali przyrosty rezerw walutowych, ograniczy popyt na papiery
wartościowe ze strony chińskich instytucji, w tym popytu na papiery denominowane w USD i
euro. W efekcie wzrosną koszty pozyskania pieniądza na rynku międzynarodowym. Może się
okazać, że ewentualna aprecjacja RMB najbardziej dotknie firmy międzynarodowe
pozyskujące finansowanie ze źródeł zagranicznych.5
Chiny są posiadaczem 8% wyemitowanych amerykańskich papierów skarbowych i 1%
amerykańskich aktywów finansowych. Z tego powodu niektórzy nazywają Chiny „Bankierem
USA” i uważają, że zbyt duża skala koncentracji w rękach chińskich amerykańskich papierów
wartościowych stwarza ryzyko dla systemu finansowego USA. Jednakże inni odpowiadają, że
to raczej Chiny są zakładnikiem USA, gdyż nie ma możliwości transferowania tak dużych
zasobów kapitału do innych banków, gdyż nie ma banków o takich zdolności depozytowych.
Kongres USA już kilka razy zastanawiał się nad wprowadzeniem sankcji przeciwko
handlowych chińskiej polityce kursowej, ale za każdym razem dyskusja nad użytecznością
takich działań nie doprowadziła do jednoznacznych wniosków. Jednym z wielu argumentów
za aprecjacją waluty chińskiej jest to, że niedowartościowany RMB, przy pobudzaniu strategii
proeksportowej, jednocześnie napędza inflację, która stała się w ostatnim czasie poważnym
problemem ekonomicznym oraz prowadzi do utrwalenia nierównowagi bilansu handlowego.
Nadmierna akumulacja głównie waluty amerykańskiej rodzi poważne koszty finansowe. 6
3.1.2 Taryfowe warunki wejścia na rynek chiński
o
taryfa celna
Średni poziom protekcji celnej Chin wynosi 9,5%, a stawki stosowane są zbliżone do stawek
związanych zobowiązaniami handlowymi w WTO. Jednakże taryfa celna importowa
charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem stawek ad valorem i zawiera aż 60 różnych
5
The External Impact of China’s Exchange Rate Policy: Evidence from Firm Level Data, IMF External Working
Paper, lipiec 2011, s. 3-4.
6
China's currency policy, It's complicated The Economist, Oct 4th 2011;
http://www.economist.com/blogs/freeexchange/2011/10/chinas-currency-policy
8
wartościowo stawek. Taryfa celna rozróżnia „stawki knu” i „stawki pozostałe”. Ta ostatnia
kategoria dzieli się na „stawki preferencyjne wynikające z umów handlowych”, „specjalne
stawki preferencyjne” i „stawki ogólne”. Ponadto występują stawki celne określone dla
kontyngentów taryfowych. Dla większości powyższych stawek celnych (z wyłączeniem
stawek ogólnych) Komisja Celna Rady Państwa (Customs Tariff Commission of the State
Council) może wprowadzać na określony czas i dla zdefiniowanych pozycji towarowych
„stawki celne tymczasowe”.7
Stawki celne związane dla produktów rolnych wynoszą od 0 do 65%, zaś na produkty nierolne od 0 do 50%. Średni nieważony poziom protekcji taryfowej, według stawek knu
stosowanych, dla produktów rolnych wynosi 15,2%, zaś dla produktów nie-rolnych 8,6%.
Regulacje taryfowe dopuszczają zwolnienia celne, m.in. dla towarów importowanych
podlegających przetworzeniu i wywozowi z kraju w określonym limicie czasowym (dotyczy
ok. 40% wymiany zagranicznej Chin).
Charakterystykę chińskiej taryfy celnej przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2: Chiny, charakterystyka stawek celnych importowych
Stawki celne i wartość importu:
Synteza i przedziały stawek celnych
Ogółem
Synteza
Średnia nieważona stawek
związanych w WTO
Produkty Produkty
Członkostwo w WTO od 2001
rolne poza rolne
10,0
15,7
9,2
Zakres związania:
Średnia nieważona stawek
KNU stosowana
2010
9,6
15,6
8,7
Średnia ważona wielkością
importu
2009
4,1
8,0
3,8
Rolne:
(w %)
Kwoty
taryfowe
2009
914,3
47,5
866,7
Rolne:
(w %)
Środki
specjalne
Import w miliardach USD
Rozkład 6-cyfrowych linii
taryfowych HS
Produkty
rolne
Związane,
ostateczne
KNU
stosowane
Import
Produkty
poza rolne
Związane,
ostateczne
KNU
stosowane
0
0 <= 5 5 <= 10 10 <= 15 15 <= 25 25 <= 50 50 <= 100
Ogółem
100
Poza
rolne
100
4,9
0
> 100
Linie taryfowe i wartość importu (w %)
Stawki specyf.
w%
6,0
7,0
25,7
25,8
26,2
7,0
2,3
0
0
2010
5,9
8,3
26,5
24,5
25,2
6,9
2,6
0
0,5
2009
0,9
50,9
32,7
5,5
4,5
4,4
1,0
0
6,5
6,5
18,4
47,1
14,5
12,0
1,4
0
0
0
7,7
19,7
46,6
14,4
10,4
1,2
0
0
0,5
2010
7
Na podstawie Trade Policy Review of China, Report by the Secretariat, WTO, dok. WT/TPR/S/230, Genewa,
26 kwietnia 2010.
9
Import
2009
50,6
18,4
25,8
2,7
2,2
0,2
0
0
0,4
Stawki celne i wielkość importu wg grup produktów
Grupy produktów
Ostateczne stawki związane
Stawka
Zakres
Średnia
Max
0%
związania
w%
w%
Stawki KNU stosowane
Stawka
Średnia
Max
0%
w%
Import
Udział Stawka 0%
w%
w%
Produkty zwierzęce
14,9
10,4
25
100
14,8
10,1
25
0,2
7,1
Produkty mleczarskie
12,2
0
20
100
12,0
0
20
0,1
0
Owoce, warzywa, rośliny
14,9
4,9
30
100
14,8
5,9
30
0,4
2,9
Kawa, herbata
14,9
0
32
100
14,7
0
32
0,0
0
Zboża i produkty zbożowe
Oleje roślinne i tłuszcze
zwierzęce, oliwy
Cukier i wyroby cukiernicze
23,7
3,3
65
100
24,3
3,4
65
0,3
0,0
11,1
7,1
30
100
11,0
5,3
30
3,2
0,1
27,4
0
50
100
27,4
0
50
0,1
0
Napoje i tytoń
23,2
2,1
65
100
22,3
2,2
65
0,2
2,3
Bawełna
22,0
0
40
100
15,2
0
40
0,2
0
Pozostałe produkty rolne
12,1
9,2
38
100
11,4
9,4
38
0,5
2,9
Ryby i produkty rybne
11,0
6,2
23
100
10,9
6,3
23
0,6
0,1
Produkty mineralne i metale
8,0
5,6
50
100
7,4
8,7
50
20,3
65,9
Ropa i produkty naftowe
5,0
20,0
9
100
4,8
20,0
9
11,5
84,2
Produkty chemiczne
6,9
0,5
47
100
6,6
1,6
47
12,2
3,1
Drewno, papier itp,
5,0
22,3
20
100
4,4
35,3
20
2,6
79,5
Tekstylia
9,8
0,2
38
100
9,6
0
38
1,6
0
Odzież
16,1
0
25
100
16,0
0
25
0,2
0
Skóry, wyroby, obuwie
Maszyny i urządzenia
nie-elektryczne
Maszyny i urządzenia
elektryczne
Środki transportu
Pozostałe maszyny i
urządzenia
13,7
0,6
25
100
13,2
0,6
25
1,5
0,2
8,5
7,8
35
100
8,0
9,0
35
11,9
37,7
9,0
25,3
35
100
8,3
24,0
35
20,4
82,1
11,4
0,8
45
100
11,5
0,8
45
4,7
0,0
12,2
15,1
35
100
11,9
9,6
35
7,3
15,6
Eksport Chin na główne rynki i poziom ochrony taryfowej
danego rynku
Import na dany
rynek
w mln
Główne rynki
USD
Ilość linii
taryfowych
Średnia KNU
dla 95% handlu
linii taryfowych
HS
HS
Średnia
2Ważona
6-cyfrowe nieważona
cyfrowe
Margines
preferencji
Ważony
Import ze stawką 0%
Linie
wartość
taryfowe
w%
w%
Produkty
rolne
1. Japonia
2009
5.313
29
144
23.9
17.7
0.7
36.4
30.0
2. Unia Europejska
2009
4.301
27
164
13.1
10.0
2.1
21.5
53.9
3. Hongkong
2009
2.933
24
122
0.0
0.0
0.0
100.0 100.0
4. USA
2009
2.846
25
123
5.4
2.7
0.2
27.1
54.9
5. Republika Korei
Produkty
poza rolne
1. USA
2009
1.826
24
124
52.1
82.1
0.1
3.6
9.3
2009 288.969
65
1.100
3.6
3.0
0.0
45.3
62.4
2. Unia Europejska
2009 288.569
68
1.445
4.1
3.6
0.0
29.9
47.2
3. Hongkong
2009 158.494
59
706
0.0
0.0
0.0
100.0 100.0
10
4. Japonia
2009 112.257
62
1.060
3.6
3.0
0.6
70.0
72.4
5. Republika Korei
2009
71
1.350
6.6
4.2
0.6
18.0
49.3
52.420
Źródło: WTO, Statistics database, Tariff profiles, 2011.
o
procedury celne
W 2005 r. rozpoczęto reformowanie systemu procedur celnych. Przed tą datą importer
zarejestrowany wewnątrz terytorium był zobowiązany do przejścia procedur wstępnych w
porcie, a następnie złożyć deklarację w urzędzie celnym przeznaczenia towarów. Obecnie
importer lądowy składa deklarację celną tylko w urzędzie swojego miejsca rejestracji.
Utrzymany jest obowiązek rejestracji zarówno importerów, jak i eksporterów, w
Ministerstwie Handlu Republiki Ludowej Chin (Ministry of Commerce, MOFCOM) lub
upoważnionych placówkach, przed wypełnieniem deklaracji celnej. Deklaracje są składane w
formie papierowej i elektronicznej, bądź osobiście, bądź przez upoważnione podmioty.
W grudniu 2005 wprowadzono instytucję inspekcji przedwysyłkowej (preshipment
inspection, PSI), która dotyczy niektórych towarów ze względu na bezpieczeństwo narodowe,
towarów o dużej wartości lub o złożonych technologicznie; urządzeń o dużych gabarytach
(powyżej określonej wysokości, długości lub wolumenu); materiałów odpadowych
używanych jako surowce oraz niektórych używanych produktów elektronicznych, które mogą
zagrażać zdrowiu publicznemu lub środowisku naturalnemu. Jako cel wprowadzenia PSI
władze podały m.in.: ochronę zdrowia publicznego, poprawę sytuacji fitosanitarnej, ochronę
środowiska naturalnego, zapobieganie wprowadzeniu do Chin podróbek towarów
markowych.
o
wycena wartości celnej
Wartość towarów w imporcie określona jest na podstawie faktycznej wartości transakcyjnej, z
uwzględnieniem kosztów transportu, ubezpieczenia i innych zwyczajowych opłat. W
przypadku, kiedy nie jest możliwe ustalenie wartości transakcyjnej, wartość celna jest
ustalana jedną z metod, według następującej kolejności: jako wartość transakcyjna produktów
identycznych; wartość transakcyjna produktów podobnych; wartość szacunkowa; wartość
kalkulacyjna; wartość określona w sposób racjonalny.
o
reguły pochodzenia
Chiny stosują zarówno preferencyjne, jak i niepreferencyjne reguły pochodzenia towarów. W
przypadku towarów wytworzonych w więcej niż jednym kraju, za kraj pochodzenia
przyjmuje się ten, w którym miało miejsce zasadnicze przetworzenie. Przez zasadnicze
przetworzenie produktu rozumie się bądź zmianę grupy taryfowej, zgodnie z chińską
klasyfikacją celną, bądź przetworzenie zapewniające co najmniej 30% udział wartości
dodanej w ogólnej wartości produktu.
Preferencyjne reguły pochodzenia stosowane są względem towarów importowanych z krajów,
z którymi Chiny zawarły różnego rodzaju regionalne lub bilateralne porozumienia handlowe
oraz do części importu krajów najmniej rozwiniętych (LDC).
11
Chiny zawarły porozumienia o wolnym handlu m.in. z Singapurem (2008), Peru (2009).
Negocjowane są kolejne porozumienia z Australią i Norwegią (?).
Kryteria preferencyjnych reguł pochodzenia są zróżnicowane dla poszczególnych
porozumień, a nawet dla poszczególnych grup towarowych, co niekiedy jest uważane za
dodatkowe skomplikowanie reżimu handlowego Chin, utrudniające przejrzystość regulacji.
3.1.3 Środki poza taryfowe ochrony rynku chińskiego
o
licencjonowanie importu i eksportu
Szeroko stosowane są licencje importowe, zarówno nie-automatyczne, jak i automatyczne.
Dotyczą one na równych zasadach wszystkich państw członkowskich WTO i państw spoza tej
organizacji. Listy produktów objętych licencjonowanie w imporcie są ogłaszane co rocznie
przez MOFCOM, Administrację Celną i AQSIQ.
W 2009 nie-automatycznym licencjonowaniem objęte były produkty z 95 grup taryfowych 8cyfrowych HS. Znalazły tu się m.in. substancje szkodliwe dla warstwy ozonowej, niektóre
stare produkty mechaniczne i elektroniczne. Zainteresowany eksportem do Chin
przedsiębiorca jest zobowiązany wystąpić o pozwolenie importowe, a następnie o licencję
importową. Pozwolenia importowe są wydawane przez MOFCOM lub Ministerstwo Ochrony
Środowiska, w zależności od produktu. Po otrzymaniu pozwolenia importowego, licencja jest
wydawana automatycznie z ważnością na dany rok kalendarzowy i możliwością przedłużenia
maksymalnie na trzy miesiące.
Licencje importowe automatyczne funkcjonują w celu monitorowania importu niektórych
produktów dla celów statystycznych. W 2009 dotyczyły produktów z 560 grup taryfowych na
poziomie 8-cyfrowym HS (tj. 7,1% wszystkich grup taryfowych). Instrumentem objęte były
głównie drób, oleje roślinne, tytoń, nawozy chemiczne, węgiel, kauczuk naturalny, rudy
żelaza, ropa naftowa i produkty naftowe, stal, maszyny, akcesoria samochodowe i statki.
o
handel objęty monopolem państwowym
Ustawa o handlu zagranicznym (Foreign Trade Law) z 2004 daje prawo obejmowania
importu niektórych produktów monopolem handlu zagranicznego, w celu zapewnienia
stabilnej podaży na rynku krajowym, stabilizacji cen, bezpieczeństwa żywnościowego oraz
ochrony środowiska naturalnego i zasobów nieodnawialnych. W 2009 produktami
importowanymi przez państwowe przedsiębiorstwa handlowe były: ziarna pszenicy,
kukurydzy i ryżu, cukier, bawełna, nawozy chemiczne, tytoń oraz ropa naftowa i produkty
naftowe. W 2006 z handlu objętego monopolem państwowym wyłączono czasowo oleje
roślinne (rzepakowy, palmowy i sojowy). Władze chińskie zachowały jednakże prawo do
ponownego objęcia tych produktów państwowym monopolem handlowym, co zostało
uwzględnione w protokole akcesji Chin do WTO.
12
Tytoń jest importowany tylko przez jedno przedsiębiorstwo państwowe (the China National
Tobacco Import & Export Group Corporation). Pozostałe produkty objęte monopolem
państwa mogą być sprowadzane zarówno przez przedsiębiorstwa państwowe, jak i
przedsiębiorstwa nie-państwowe, ale po spełnieniu określonych warunków, polegających na
przyznaniu rocznych kwot ilościowych przez MOFCOM.
Większość produktów objętych monopolem handlu państwowego jest również objęta
kontyngentami taryfowymi, które są w większości alokowane do przedsiębiorstw
państwowych (w 2008 r. 90% kontyngentu taryfowego na pszenicę, 70% na cukier, 60% na
kukurydzę, 50% na ryż i 33% na bawełnę).
Według statystyk chińskich, w 2010 aktywa przedsiębiorstw państwowych wynosiły 42%
aktywów wszystkich przedsiębiorstw przemysłowych w Chinach (w 1978 wynosiły aż 92%).
Jednakże wpływ przedsiębiorstw państwowych na handel wydaje się zmniejszać w sposób
zasadniczy. Pomimo spadku ilości tych przedsiębiorstw, ich rola rynkowa niekiedy wzrosła w
efekcie procesów połączeń, sterowanych przez władze centralne i wyraźnie nie podlegających
zasadom prawa antymonopolowego.
o
zakazy importowe
W mocy utrzymywane są zakazy importowe uzasadnione względami interesu publicznego,
ochrony środowiska naturalnego oraz wynikające z zobowiązań międzynarodowych.
Zakazane produkty w imporcie są umieszczone na liście publikowanej przez MOFCOM lub
inne odpowiednie władze krajowe, jak Generalna Administracja Celna (General Customs
Administration), Generalna Administracja Nadzoru Jakości, Inspekcji i Kwarantanny (the
General Administration of Quality Supervision, Inspection and Quarantine, AQSIQ) lub
Ministerstwo Ochrony Środowiska.
W 2009 import produktów objętych 52 grupami taryfowymi (8-cyfrowymi HS) był
całkowicie zakazany a produkty z 528 innych grup taryfowych były częściowo zakazane. Na
liście zakazów importowych znalazły się niektóre produkty pochodzenia zwierzęcego,
produkty chemiczne, surowce mineralne, skóry surowe, odpady skórzane, używana odzież,
używane maszyny i urządzenia elektroniczne, używane środki transportu, opium.
Zakazem tymczasowym mogą być objęte produkty ze względów na ochronę zdrowia
zwierząt, roślin i bezpieczeństwo ludzi. Przykładowo, Chiny wprowadziły zakaz importu
niektórych produktów mięsnych z krajów objętych epidemią ptasiej grypy lub innych chorób
odzwierzęcych.
13
3.1.4 Polityka fiskalna
Inwestorzy zagraniczni za istotną barierę w prowadzeniu działalności gospodarczej na rynku
chińskim uznają skomplikowane przepisy podatkowe. Dlatego też, specjaliści od rynku
chińskiego przed przystąpieniem do jakiegokolwiek przedsięwzięcia lub ustaleń finansowych
zalecają skorzystanie z profesjonalnych usług doradczych. W Chinach funkcjonuje 29
różnych podatków, przedsiębiorstwa zagraniczne i cudzoziemcy podlegają 17 podatkom8.
Za ustawodawstwo podatkowe i politykę fiskalną kraju odpowiada Ministerstwo Finansów.
Chińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych uchwala przepisy podatkowe, a Rada
Państwa ogłasza przepisy uzupełniające i tymczasowe. Państwowa Administracja Podatkowa
(SAT) interpretuje i wdraża uchwalone przepisy i regulacje podatkowe, publikując tzw.
Okólnik Podatkowy.
Z punktu widzenia inwestora do najważniejszych podatków należy zaliczyć: podatek
dochodowy od osób prawnych, podatek VAT oraz podatek od działalności gospodarczej.
Import produktów, poza cłami, obciążony jest również podatkiem VAT i akcyzą. Zasadniczo
stawki podatkowe obowiązują zarówno produkty krajowe, jak i importowe. Podstawowymi
stawkami podatku VAT są 17% i 13%. Na niektóre wyroby (np. gaz ziemny, chemikalia,
nawozy sztuczne, olej jadalny roślinny, książki, czasopisma) stosowana jest stawka obniżona,
która wynosi 13%.
W 2009 podwyższono z 13% do 17% stawkę podatku na surowce mineralne (węgiel,
aluminium, miedź) i jednocześnie obniżono do 3% stawkę podatku dla małych podatników.
W tym samym roku zmodyfikowano sposób naliczania podatku, przesuwając obowiązek
podatkowy ze sfery produkcji do sfery konsumpcji. Umożliwiono odliczanie podatku
naliczonego od środków trwałych od podatku obciążającego produkty finalne. Reforma miała
na celu eliminację zjawiska kaskadowego naliczania podatku w fazie produkcji. Eksporterzy
korzystają z prawa do zwrotu podatku VAT, jednakże podatek ten nie zawsze jest zwracany w
pełnej wysokości. Import produktów przeznaczony do przetwórstwa w specjalnych strefach i
następnie eksportowanych, może korzystać ze zwolnień lub ulg w podatku VAT.
Poza podatkiem VAT, produkcja i handel są obciążone dwoma innymi podatkami
pośrednimi: podatkiem konsumpcyjnym o charakterze akcyzowym (consumption tax) i
podatkiem od działalności gospodarczej (business tax). Wszystkie podmioty oraz osoby
fizyczne świadczące usługi (za wyjątkiem usług przetwórstwa lub naprawy) lub które
dokonują transferu wartości niematerialnych i prawnych lub majątku nieruchomego w
Chinach podlegają opodatkowaniu od działalności gospodarczej. Do usług podlegających
opodatkowaniu należą między innymi transport, budownictwo, finanse i ubezpieczenia, usługi
pocztowe i telekomunikacyjne, działalność kulturalna i sportowa oraz przedsięwzięcia i usługi
8
Przewodnik po rynku, http://www.trade.gov.pl, Wydział Promocji Handlu i Inwestycji w Bejing, [29.12.2011].
14
rozrywkowe. Stawka ogólna podatku od działalności gospodarczej wynosi 5%. W przypadku
takich branż jak transport i budownictwo, a także dla usług telekomunikacyjnych i
pocztowych stawka podatku business tax wynosi 3%. Dla usług rozrywkowych stawka
podatku jest znacznie większa, może sięgać nawet do 20%. Podatek od działalności
gospodarczej jest formą podatku obrotowego, przy którym w całym łańcuchu dostaw nie są
dozwolone żadne odpisy.
Podatek konsumpcyjny jest pobierany od niektórych produktów wytwarzanych w kraju jak i z
importu. W przypadku eksportu podatek podlega całkowitemu zwrotowi. Stawki podatku
mogą być różnicowane w celu realizacji określonej polityki, np. oszczędzania zużycia
produktów energetycznych lub dla ochrony środowiska naturalnego. Stawka podatkowa waha
się od 3% do 45% w zależności od kategorii dóbr. Od 1 września 2008 podwyższono stawki
podatku na samochody osobowe o wysokiej emisji spalin i obniżono stawki podatku VAT na
pojazdy o niskiej emisji gazów. W 2009 podniesiono podatki na benzyny, oleje napędowe
(diesel) i inne paliwa pochodzące z rafinacji ropy.
Władze zapowiedziały ujednolicenie podatku VAT i podatku biznesowego, którym ma być
objęta całość obrotów, ale bez określenia horyzontu czasowego tej operacji.
W przeszłości Chiny stosowały podatki w sposób dyskryminacyjny względem importu. Z
preferencyjnej stawki 15% korzystały firmy zagraniczne zarejestrowane w Chinach. Wiele
podmiotów chińskich zaczęło korzystać z tej preferencji poprzez wywóz kapitału za granicę,
rejestrację firmy za granicą i następnie sprowadzenie z powrotem kapitału do Chin w formie
zagranicznego przedsiębiorstwa.9
Obecnie stawki podatkowe zostały ujednolicone. Od 1 stycznia 2008 r. ujednolicono stawkę
podatku dochodowego na poziomie 25% dochodu netto (przychody pomniejszone o koszty
uzasadnione) dla wszystkich podmiotów, zarówno krajowych, jak i zagranicznych.
Preferencje podatkowe udzielone firmom zagranicznym zarejestrowanym przed marcem
2007, kiedy weszły w życie nowe regulacje podatkowe i tym, którym przyznano prawo do
15% stawki przed 2008, są znoszone stopniowo, przez podnoszenie corocznie stawki o
2 punkty procentowe. Całkowite zrównanie stawek podatkowych dla firm krajowych i
zagranicznych miało nastąpić od 2012 r. Niższe stawki podatku dochodowego określono dla
niektórych preferowanych branż, np. stawkę 15% dla przemysłów nowoczesnych
technologicznie („high technology”) oraz dla małych i średnich – stawkę 20%.
Obniżone stawki podatku dotyczą również innych gałęzi przemysłu preferowanych przez
władze rządowe, jak i dla przedsięwzięć z udziałem kapitału zagranicznego w okresie
początkowym. Ponadto, w środkowej i zachodniej części kraju władze mogą udzielać
9
Going Out: An Overview of China’s Outward Foreign Direct Investment, USCC Staff Research Report,
U.S.- China Economic & Security Review Commission; 30 marca 2011.
15
koncesji podatkowych podmiotom z gałęzi uznanych za preferowane. Wprowadzono również
nowy podatek u źródła w wysokości 10% od dywidend wypłacanych z zysków, jak i od
innych dochodów kapitałowych wypracowanych po 2007 r. Stawka podatku od dywidend
może być obniżona do 5% w przypadku zawarcia umów o unikaniu podwójnego
opodatkowania.
Ponadto, z szerokiego wachlarza innych obciążeń podatkowych dot. różnych rodzajów
działalności lub inwestycji, można wymienić np. podatek od umów prawnych (Deed Tax),
podatek od nieruchomości, podatek od wzrostu wartości gruntu (Land Appreciation Tax),
opłata skarbowa, podatek edukacyjny (Education Levy), miejski podatek konserwacji i
budowy (Urban Maintenance & Contruction Tax), podatek od działalności w dziedzinie
kultury (Cultural Business Levy) oraz różne podatki związane z górnictwem, podatki
samochodowe oraz składki na ubezpieczenie społeczne.
Warto dodać, że do końca 2010 roku Chiny podpisały umowy o unikaniu podwójnego
opodatkowania z ponad 90 krajami, w tym z Polską. Zdecydowana większość z tych umów
jest wzorowana na Konwencji Modelowej Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
(OECD) z 1977 roku, a różnice występują jedynie w szczegółach.
Jednakże część zagranicznych przedsiębiorstw uważa, że system poboru podatku VAT w
Chinach nadal jest dyskryminacyjny względem podmiotów spoza Chin. Chińscy producenci
często unikają płacenia podatku VAT, bądź to w wyniku „nieszczelnego” systemu poboru
podatku, bądź w wyniku specjalnych porozumień z władzami, a nawet w wyniku przestępstw
podatkowych. Natomiast konkurujące produkty pochodzące z importu podlegają
obowiązkowemu podatkowi.
W ostatnim czasie władze chińskie rozpoczęły wprowadzanie nowych podatków mających na
celu ochronę środowiska naturalnego, zasobów naturalnych i oszczędności energii.
Przykładem jest podatek od wydobycia zasobów naturalnych przewidziany w Planie
pięcioletnim na lata 2011-2015.
3.2. Specyficzne bariery wejścia na rynek chiński
3.2.1 Odmienność kulturowa i językowa, źródła prawa
Podstawową barierą dla inwestorów zagranicznych w Chinach jest specyfika i odmienność
kulturowa kraju, wzorce zachowań i tradycje, które są odmienne od świata europejskiego oraz
język, którego nieznajomość utrudnia znakomicie efektywne funkcjonowanie na rynku
chińskim. Brak znajomości języka uniemożliwia rozumienie przepisów i zasad
funkcjonowania. Tłumaczenia na język angielski dotyczą przeważnie tylko głównych
tekstów. Problem ten występuje przy przetargach publicznych, gdzie niemożność zapoznania
16
się ze szczegółowymi warunkami uczestnictwa praktycznie eliminuje zagraniczne firmy z
udziału w nich.
Poza barierą językową, problemem często jest rozproszenie obowiązujących regulacji w
rożnych źródłach, do których dotarcie nie zawsze jest łatwe. Rozpoczęcie działalności
gospodarcze w Chinach przeważnie wymaga dokonania rejestracji i uzyskania różnego
rodzaju pozwoleń administracyjnych. Niektóre dziedziny gospodarki są niedostępne dla
podmiotów zagranicznych i pozostają zarezerwowane dla firm lokalnych. Na przykład w
sektorze telekomunikacyjnym od 2001 r. podmioty zagraniczne uzyskały tylko 23 licencje na
22 tys. wszystkich wydanych w tym czasie.10
Sukcesy gospodarcze w Chinach zależą od współpracy z partnerami lokalnymi. Praktycznie
nie jest możliwe bezpośrednie wejście na rynek bez pomocy lokalnych partnerów.
Nawiązanie kontaktów partnerskich wymaga dłuższych, zorganizowanych działań i
stopniowego zdobycia zaufania. Dla osiągnięcia sukcesów gospodarczych w Chinach należy
zachować cierpliwość, wykazywać subtelność i podejmować długookresowe działania. Osoby
o tradycjach europejskich, przyzwyczajone do szybkich działań i efektów, mają małe szanse
powodzenia w warunkach chińskich.
3.2.2 Warunki ochrony własności intelektualnej
Jedną z głównych barier dla inwestycji zagranicznych firm w Chinach jest niedostateczna
ochrona własności intelektualnej. Chiny od dawna były oskarżane o naruszanie praw
intelektualnych. Stąd władze Chin podjęły działania mające na celu dostosowanie regulacji
krajowych do postanowień aktów międzynarodowych. W latach 2000 i 2001 Chiny dokonały
modyfikacji regulacji krajowych w tej dziedzinie. Zmiany objęły Prawo patentowe, Prawo o
znakach handlowych, Ustawę o prawach autorskich, regulacje dotyczące ochrony programów
komputerowych. Władze Chin podjęły również działania mające na celu wdrożenie nowych
regulacji w życie. O ile wprowadzone zmiany regulacji doprowadziły generalnie do ich
zgodności z prawem międzynarodowym, to ich egzekwowanie w praktyce stanowi nadal
poważny problem.
Powszechny jest nadal proceder podrabiania towarów markowych, piractwa i innych form
naruszania praw własności. Amerykańska Komisja Handlu oszacowała straty gospodarki
USA na 48 mld USD utraconych przychodów ze sprzedaży, opłat licencyjnych, royalties w
samym 2009 r., co stanowiło kwotę ponad 2/3 całej wartości eksportu towarów do Chin w
tym samym roku.11
Brak jest należytej koordynacji działań między poszczególnymi władzami ministerialnymi i
agencjami wyspecjalizowanymi, niedostateczne są szkolenia, ograniczone nakłady finansowe
10
11
Thinktank dossier na temat strategii rozwoju Chin i współpracy Polska – Chiny; Deloitte, 2011, www.mttp.pl.
2011 Report to Congress on China’s WTO Compliance, United States Trade Representative, grudzień 2011.
17
przeznaczone na ten cel, nieprzejrzysty pozostaje proces wdrażania prawa. Powszechne są
przypadki lokalnego protekcjonizmu i korupcji.
Naruszenia praw własności intelektualnej doświadczyło w Chinach 70% podmiotów
europejskich. 12 O ile przestrzeganie praw intelektualnych poprawiło się na poziomie dużych
przedsiębiorstw, to podróbki pirackie towarów są nadal powszechne na poziomie małych i
średnich firm.13
Zmiany zachodzące w całej gospodarce Chin dotknęły już również dziedziny ochrony
własności intelektualnej. Wzrostowi popytu na dobra luksusowe towarzyszy pojawiająca się
niechęć do towarów podrabianych i nawet ośmieszanie osób pojawiających się z takimi
produktami. Nowym zjawiskiem jest zainteresowanie firm chińskich ochroną chińskiej
własności intelektualnej. Przedstawiciele zagranicznych instytucji mający doświadczenie na
rynku chińskim, dotąd niezwykle sceptyczni, obecnie przyznają, że problem łamania zasad
ochrony własności intelektualnej, będący dotychczas wymieniany na pierwszym lub drugim
miejscu na liście barier w rozwoju wzajemnych kontaktów, obecnie spadł na pozycję 3 lub 4,
a nawet jeszcze dalszą.14
3.2.3 Standardy i normy oraz wymagania techniczne
W Chinach stosowane są 4 rodzaje standardów: narodowe, zawodowe, lokalne i standardy
ustanawiane przez przedsiębiorstwa. Trzy pierwsze rodzaje standardów mogą mieć charakter
norm obowiązkowych lub dobrowolnych. Około 15% wszystkich standardów ma charakter
obowiązkowy.
W pewnych warunkach standardy dobrowolne mogą stać się obowiązkowymi.
Nadrzędną rangę mają standardy narodowe. Nowo przyjęte standardy narodowe
automatycznie zastępują standardy lokalne i zawodowe.
W styczniu 2009 Administracja Chińska ds. Standaryzacji (the Standardization
Administration of China) ogłosiła, że zagraniczne firmy zarejestrowane w Chinach zostaną
dopuszczone z prawem głosu do udziału w pracach komitetów technicznych wydających
nowe standardy.
W 2007 ok. 47% standardów narodowych było zgodnych ze standardami międzynarodowymi
(brak bardziej aktualnych danych).
Zagraniczne firmy krytykują złożoność i nieprzejrzystość standardów fakultatywnych.
12
European Business in China, Position Paper 2011/2012, raport European Chamber of Commerce.
Raport Deloitte, Thinktank dossier …, 2011;
14
Brands in China, Chinese consumers are falling out of love with fakes, Economist, January 14-20, 2012, s. 60.
13
18
3.2.4 Sanitarne i fitosanitarne środki ochrony rynku
AQSIQ jest instytucją regulującą zakres stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych;
określa produkty objęte obowiązkiem inspekcji. W 2009 produkty objęte 4815 grupami
taryfowymi na poziomie 8-cyfrowym HS podlegały inspekcjom. Lista jest aktualizowana
stosownie do potrzeb. W 2009 z listy wykreślono 647 pozycji taryfowych, ale jednocześnie
dodano 357 nowych. Niektóre produkty spoza katalogu mogą również podlegać obowiązkowi
inspekcji, ze względów bezpieczeństwa, sanitarnych, ochrony środowiska lub w stosunku, do
których konsumenci wykazują ciągłe niezadowolenie.
AQSIQ z 35 oddziałami regionalnymi zajmuje się przeprowadzaniem inspekcji towarów
wprowadzanych na rynek.
Przedstawiciele zagranicznych firm wyrażają pogląd, że standardy stosowane są w sposób
nieprzejrzysty i bez wyraźnych podstaw naukowych. Środki te posłużyły m.in. do
ograniczenia importu mięsa wołowego, drobiu i wieprzowiny oraz produktów ogrodnictwa.
3.2.5 Obowiązki certyfikacyjne, akredytacyjne, oznaczania towarów
W Chinach obowiązuje system obowiązkowej certyfikacji produktów i marek handlowych
(China Compulsory Certification, CCC). Bez uzyskania certyfikatu CCC produkty nie mogą
być wprowadzane na rynek chiński (ani importowane).
System ten uznawany jest za nieprzejrzysty ze względu na brak wyraźnej informacji o
zakresie towarowym obowiązywania oraz z powodu przewlekłych procedur.
Władze chińskie nadały uprawnienia akredytacyjne 153 firmom chińskim do testowania i 14
chińskim firmom do przyznawania certyfikatu CCC. Przyznano uprawnienia certyfikacyjne 6
podmiotom zagranicznym zarejestrowanym w Chinach, ale brak jest danych o roli tych firm
w procesie certyfikacji.
Brak jest regulacji umożliwiających uznawanie certyfikatów zagranicznych posiadanych
przez firmy eksportujące do Chin.
Szereg produktów, m.in. żywność, lekarstwa, kosmetyki podlega obowiązkowi etykietowania
i oznaczania. Etykiety muszą być w języku chińskim. Zwolnione z tego obowiązku są jedynie
towary wytworzone w Chinach i przeznaczane na eksport.
3.3.
Finansowe warunki handlu (rola EXIM Banku)
Instytucją wspierającą chiński handel zagraniczny jest The Export-Import Bank of China
(EXIM Bank). Bank udziela kredytów podmiotom chińskim importującym nowoczesne
technologie i urządzenia oraz surowce naturalne, jak ropę, gaz ziemny i inne surowce
masowe. EXIM Bank jest jedynym chińskim bankiem udzielającym kredytów eksportowych.
Bank udziela wsparcia podmiotom realizującym inwestycje zagraniczne i promuje współpracę
międzynarodową chińskich podmiotów z partnerami zagranicznymi, zgodnie z założeniami
19
strategii „Go Global”. W okresie realizacji XI planu pięcioletniego Bank przekształcił się z
instytucji o charakterze agencji kredytowej w międzynarodowy bank współpracy
ekonomicznej.
Bank został założony w 1994 jako instytucja w całości państwowa z kapitałem 292 mln USD.
Na koniec 2010 r. aktywa EXIM Banku wzrosły do 140,8 miliarda USD. Wartość
udzielonych kredytów na koniec 2010 r. wynosiła 112,3 mld USD. W 2010 r. EXIM Bank
osiągnął dochód w wysokości 1.218,7 mln USD i zysk netto 445,0 mln USD. Na koniec 2010
r. Bank miał 18 krajowych oddziałów i 3 przedstawicielstwa zagraniczne (w Paryżu i Sankt
Petersburgu). Bank utrzymuje relacje korespondencyjne z ponad 500 bankami
zagranicznymi.15
EXIM Bank jest jednym z trzech chińskich banków państwowych powołanych dla realizacji
strategicznych celów gospodarczych. Pozostałymi dwoma są: China Develoment Bank (CDB)
z aktywami o wartości 560 mld USD, angażujący się głównie w projekty inwestycyjne w
Chinach oraz Agricultural Development Bank of China, zajmujący się wsparciem
finansowym sektora rolnego.
Wsparcia finansowego chińskim eksporterom udziela the China Export & Credit Insurance
Corporation (SINOSURE), będąca instytucją całkowicie państwową. Podstawowym
zadaniem SINOSURE jest wsparcie eksportu produktów o wysokiej wartości dodanej i
nowoczesnych technologicznie produktów inwestycyjnych. W okresie 2002 – 2008 udzielił
wsparcia kontraktom eksportowym i bezpośrednim inwestycjom zagranicznym o wartości
powyżej 170 mld USD.
15
The Export-Import Bank of China, Annual Report for 2010; http://english.eximbank.gov.cn/annual/2010.shtml
20
Kiedy widzisz dobrego człowieka, staraj się go naśladować.
Kiedy widzisz złego człowieka, zastanów się nad samym sobą.
(Konfucjusz)
4.
Uwarunkowania instytucjonalne w sferze handlu zagranicznego
Polityka gospodarcza i handlowa Chin jest realizowana przez szereg różnych instytucji,
których kompetencje, zakres odpowiedzialności i zasady współpracy wzajemnej nie zawsze
są jasne i przejrzyste. Szeroki zakres interwencjonizmu państwa w procesy gospodarcze
wymaga wielu, rozbudowanych instytucji. Różne instytucje są tworzone i modyfikowane w
zależności od rozwoju sytuacji gospodarczej i powstających zadań.
W sferze polityki handlowej głównym organem pozostaje Ministerstwo Handlu (Ministry of
Commerce, MOFCOM), które odpowiada za koordynację i wdrożenie całokształtu regulacji
dotyczących wszystkich aspektów handlowych. MOFCOM odpowiada również za promocję
inwestycji zagranicznych w Chinach, głównie za pośrednictwem Agencji Promocji Inwestycji
(Investment Promotion Agency) oraz za politykę pomocy krajom rozwijającym się.
MOFCOM prowadzi rejestr importerów i eksporterów, którzy muszą dokonać zgłoszenia
rejestracyjnego przed rozpoczęciem działalności handlowej i złożeniem pierwszej deklaracji
celnej. Ministerstwo Handlu, poprzez swoje różne departamenty, zajmuje się wszczynaniem
postępowań antydumpingowych i antysubwencyjnych. W tym zakresie współpracuje z
Państwową Komisję ds. Ceł (The State Council Tariff Commission), która podejmuje
ostateczne decyzje w sprawach nałożenia ceł, ich przedłużenia lub uchylenia. MOFCOM
zajmuje się też w sposób ciągły identyfikacją barier w chińskim eksporcie, a wyniki tych prac
publikuje w rocznych raportach dotyczących dostępu do rynków zagranicznych (Foreign
Market Access Report). Zadania MOFCOM rozciągają się również na nadzór nad procesem
przejęć i połączeń chińskich firm przez podmioty zagraniczne. Wymagana jest zgoda
MOFCOM dla przejęcia chińskich firm z przemysłów kluczowych, mających realny lub
potencjalny wpływ na bezpieczeństwo gospodarcze kraju lub w przypadku przejęcia znanych
chińskich marek handlowych.
Za politykę celną odpowiada Generalna Administracja Celna (General Customs
Administration).
Innymi instytucjami zaangażowanymi w politykę handlową są Komisja Krajowa ds. Rozwoju
i Reform (National Development and Reform Commission, NDRC), która jest odpowiedzialna
za formułowanie ogólnej narodowej polityki ekonomicznej i społecznej. Najważniejszymi
ministerstwami odpowiedzialnymi za realizację szczegółowych polityk gospodarczych są
Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Rolnictwa, Ministerstwo Transportu i Ministerstwo
Ziemi i Zasobów.
21
Istnieje ponadto szereg specyficznych instytucji mających określone zadania w sferze kontroli
dostępu do rynku chińskiego. Należy do nich Generalna Administracja Nadzoru Jakości,
Inspekcji i Kwarantann (The General Administration of Quality Supervision, Inspection and
Quarantine, AQSIQ). Organizacja ta zajmuje się, m.in. zarządzaniem jakością produktów,
bezpieczeństwem żywnościowym, standaryzacją, certyfikacją i akredytacją. Prowadzi
działalność poprzez swoje 31 biur prowincjonalnych. Jej kompetencje dotyczą spraw
sanitarnych i fitosanitarnych oraz spraw technicznych w zakresie handlu.
Nadzorem nad produktami żywnościowymi, kosmetykami i farmaceutykami zajmuje się
Państwowa Administracja Żywności i Leków (State Food and Drug Administration).
Bezpieczeństwem produktów żywnościowych nieprzetworzonych i przetworzonych zajmuje
się również (State Administration of Industry ans Commerce, SAIC).
Za procesy certyfikacji i akredytacji odpowiadają również Administracja Chińska do spraw
certyfikacji i Akredytacji (Certification and Accreditation Administration of China, CNCA)
oraz (China Quality Certification Centre, CQC).
Szereg stowarzyszeń przemysłowych jest zaangażowanych w zbieranie i przekazywanie
informacji, rozpoznawanie problemów właściwych dla danej gałęzi, konsultowanie tych
spraw w gronie własnych firm branżowych oraz obronę interesów przed rządem.
22
Lepiej nie zaczynać,
niż zacząwszy nie dokończyć
(Konfucjusz)
5. Zaangażowanie w postępowania antydumpingowe i antysubwencyjne
5.1. Chiny jako strona oskarżona
Chiny są głównym celem postępowań antydumpingowych (A-D) wszczynanych przez inne
kraje. Postępowania te doprowadziły do orzeczenia 48 środków w 2007 i 52 środków w 2008.
W 2009 r. państwa członkowskie WTO wszczęły 93 postępowania dotyczące eksportu z Chin
o wartości łącznej 6,1 miliarda USD.
UE jest jedną ze stron najczęściej korzystających z postępowań antydumpingowych, w tym
przeciwko importowi z Chin. W 2011 r. UE wszczęła 8 nowych postępowań
antydumpingowych dotyczących importu chińskiego. Sprawy te dotyczyły m.in. grzejników
aluminiowych, różnych produktów chemicznych, produktów z protein sojowych, produktów
stalowych. W latach 2007-2011 UE wszczęła łącznie 37 postępowań antydumpingowych
przeciwko chińskiemu importowi (z 89 wszystkich postępowań antydumpingowych). W 2011
r. UE zakończyła 4 postępowania nakładając tymczasowe cła antydumpingowe, m.in. na
włókna szklane i rury stalowe oraz 6 innych postępowań nakładając cła ostateczne, m.in. na
melaminę, włókna szklane i rury stalowe. Ponadto, w wyniku przeglądów okresowych,
utrzymano lub zmodyfikowano cła antydumpingowe na 53 różne produkty importowane z
Chin. Środki te dotyczyły głównie produktów chemicznych, wyrobów stalowych, ale również
rowerów, części do rowerów, owoców cytrusowych, węgla i koksu w brykietach powyżej
8cm średnicy i mrożonych truskawek.16
5.2. Chiny jako strona skarżąca
Chiny są jednocześnie krajem często inicjującym działania A-D. Środki antydumpingowe
pełnią funkcje ochronne dla producentów krajowych przed konkurencją ze strony produktów
z importu. Obecnie pozostaje w mocy 109 środków A-D obejmujących import produktów z
17 państw lub regionów geograficznych. W toku jest ok. 10 kolejnych postępowań A-D.
Zdecydowana większość produktów objętych chińskimi postępowaniami to produkty
chemiczne (87,5%).
Podstawowa część postępowań antydumpingowych jest prowadzona przez Ministerstwo
Handlu (MOFCOM), którego dwa różne wydziały są zaangażowane w ustalenie istnienia
sytuacji dumpingu (Bureau of Fair Trade for Imports and Exports, BOFT) i orzeczenie
powstania szkody (Bureau of Industry Injury Investigation, IBII). W przypadku produktów
16
Anti-dumping, anti-subsidy, safeguard. Statistic Covering. Full year 2011. Komisja Europejska, Bruksela,
grudzień 2011.
23
rolnych w postępowanie jest włączone Ministerstwo Rolnictwa. Ostateczne decyzje w
sprawie nałożenia cła, jego przedłużenia lub uchylenia są podejmowane przez Państwową
Komisję ds. Ceł (the State Council Tariff Commission). Decyzje te podejmowane są na
podstawie rekomendacji zaangażowanych wydziałów Ministerstwa Handlu.
W 2009 Chiny wszczęły po raz pierwszy trzy postępowania antysubwencyjne (A-S),
wszystkie skierowane przeciwko USA (walcowane wyroby stalowe, mięso drobiowe,
samochody osobowe i terenowe).
Chiny wdrożyły regulacje A-D i A-S, zasadniczo zgodne z porozumieniami WTO. Jednakże
implementacja tych przepisów jest krytykowana przez strony oskarżone. Przedmiotem krytyki
są nieprzejrzyste procedury dotyczące postępowania, nieujawnianie wszystkich informacji
składanych przez podmioty chińskie, niezbyt szczegółowe przedstawianie ustaleń
faktycznych przez władze MOFCOM, np. w zakresie wizji lokalnych, liczenia marży
dumpingu, dowodów istnienia szkody i wniosków końcowych.17
W efekcie USA wszczęły w WTO postępowania z oskarżeniem strony chińskiej o stosowanie
praktyk niezgodnych z zasadami określonymi porozumieniami A-D i A-S.
17
2011 USTR Report to Congress on China’s WTO Compliance, United States Trade Representative,
Waszyngton, grudzień 2011, s. 32-37.
24
Żaden wiatr nie jest dobry dla okrętu,
który nie zna portu swego przeznaczenia
(Konfucjusz)
6.
Warunki
dla
zagranicznych
inwestycji
bezpośrednich
w
Chinach
Chiny są największym wśród krajów rozwijających i trzecim największym światowym
beneficjentem inwestycji zagranicznych (po Stanach Zjednoczonych i Francji). W latach 2004
i 2005 wielkość zagranicznych inwestycji przekraczała 60 miliardów USD. Skala inwestycji
zagranicznych w Chinach odzwierciedla korzystne zmiany regulacyjne wprowadzane
systematycznie od 1978 r. Od tego okresu inwestycje zagraniczne odgrywają istotną rolę we
wzroście gospodarczym. Władze chińskie podkreślają, że ich sukces w przyciąganiu kapitału
zagranicznego wynika zarówno z czynników wewnętrznych jak i zewnętrznych. Do
czynników wewnętrznych zaliczają działania na rzecz otwarcia gospodarki i politykę zachęt
dla inwestorów zagranicznych, stabilną sytuację ekonomiczną i społeczną, skalę rynku
wewnętrznego oraz sprzyjające regulacje prawne, w tym w szczególności adresowane do
inwestorów.
Władze chińskie stosują aktywną politykę zachęt dla inwestorów zagranicznych, głównie
skierowaną na działalność przetwórczą o wysokiej wartości dodanej i produkcję
proeksportową. Jednym z podstawowych elementów polityki proinwestycyjnej jest
opodatkowanie inwestycji zagranicznych w sposób preferencyjny w stosunku do
opodatkowania podmiotów chińskich.
Wiele firm z całego świata, w tym również i z Polski, traktuje Chiny jako bardzo ważne dla
ich rozwoju miejsce do prowadzenia działalności gospodarczej. W 2011 roku, podobnie jak
rok wcześniej, kraj ten uznano za najatrakcyjniejsze miejsce lokowania inwestycji
bezpośrednich. Dzieje się tak pomimo faktu, że w ostatnim raporcie Banku Światowego
Doing Business 2012 kraj ten sklasyfikowany został pod względem łatwości prowadzenia
biznesu dopiero na 91 pozycji, zaś w zakresie warunków ochrony inwestorów zajął 97
pozycję spośród 183 krajów.18 Jednocześnie, według kryterium „rozpoczynania działalności”
Chiny zajęły dalekie 151 miejsce, zaledwie na 122 miejscu były w rankingu warunków
podatkowych i aż na 179 miejscu pod względem procedur uzyskiwania koncesji, licencji i
zezwoleń.
Strategia rozwoju kraju aktualizowana jest co pięć lat. Wyznacza ona kierunek rozwoju kraju
i dotyczy zarówno sektora prywatnego jak i branż, w których dominującą rolę odgrywa
państwo. Uchwalanie przyszłych ustaw opiera się na założeniach przedstawionych w
kolejnych planach pięcioletnich. Dwunasty (XII) z kolei i najbardziej aktualny plan został
opublikowany w marcu 2011 roku i obejmuje okres 2011-2015. Realizacja zadań określonych
18
Doing Business 2012, The World Bank, 20.11.2011.
25
w planie ma przyczynić się do zwiększenia konsumpcji krajowej, polepszenia jakości życia,
rozwoju regionów na zachodzie i w centralnej części kraju, jak również służące ochronie
środowiska.
Nowy plan zakłada przyspieszenie zmiany modelu rozwoju gospodarczego, m.in. przez
dostosowanie chińskiej polityki w dziedzinie inwestycji zagranicznych. Przyczyny tej zmiany
to przede wszystkim: brak równowagi między inwestycjami a konsumpcją, niski potencjał w
zakresie innowacji technologicznych oraz nieracjonalna struktura przemysłowa. Dlatego duża
część chińskich polityków i ekonomistów postuluje, by wykorzystać rezerwy walutowe do
zakupu najnowszych technologii z różnych branż oraz do rozwijania istniejących i stworzenia
nowych zorganizowanych obszarów gospodarczych.
Plan określa siedem strategicznych programów gospodarczych (priorytety), które mają się
stać kluczem do modernizacji i którym państwo obiecuje pomoc w postaci specjalnych ulg i
finansowania. Są to: 1) alternatywna energia, 2) biotechnologia, 3) najnowsze urządzenia dla
przemysłu maszynowego, 4) oszczędna energia i ochrona środowiska, 5) pojazdy zasilane
„czystą” energią, 6) nowe materiały, i 7) nowe technologie informatyczne (następnej generacji). Władze chińskie planują, że udział tych sektorów wzrośnie z 5% PKB w roku 2010
do 15% w roku 2020.
Wdrażane zmiany nie mają jednak wyłącznie na celu poprawy warunków inwestycyjnych dla
zagranicznych firm - celem nadrzędnym jest wsparcie własnego rynku. Zagraniczni eksperci
mówią wręcz o ochronie rynku krajowego przed ekspansją kapitału z zewnątrz. Na przykład,
w związku z rosnącym zaangażowaniem kapitału zagranicznego w restrukturyzację chińskich
przedsiębiorstw, w marcu 2011 roku Ministerstwo Handlu wydało przepisy regulujące zasady
przejęć przedsiębiorstw krajowych przez firmy zagraniczne. Prawo ma chronić te branże i
firmy, które rząd uważa za strategiczne dla chińskiej gospodarki i winny być w rękach
narodowych. W ocenie zagranicznych inwestorów i ekspertów to nic innego jak znaczne
ograniczenie zakresu współpracy gospodarczej. Jednocześnie chiński rząd wskazał
priorytetowe branże, w których najchętniej widziałby inwestycje zagraniczne. Są to:
zaawansowana produkcja, najnowocześniejsze technologie, nowoczesne usługi, nowe źródła
energii i oszczędzanie energii.
Kwestia ochrony środowiska stanowi jedno z najważniejszych (priorytetowych) zagadnień dla
chińskiego rządu. Szybki wzrost gospodarczy Chin wywołuje niekorzystne skutki dla
środowiska naturalnego kraju. Głównym organem państwowym monitorującym ochronę
środowiska oraz tworzącym normy krajowe jest Państwowa Administracja Ochrony
Środowiska (State Environmental Protection Administration – SEPA). Agencja wezwała rząd
do wprowadzenia ulg podatkowych oraz innych bodźców finansowych zachęcających firmy
do większej dbałości o środowisko. Na przykład, ustawa o podatku dochodowym od osób
prawnych (CIT), obowiązująca od 1 stycznia 2008 roku gwarantuje preferencyjne traktowanie
26
zatwierdzonych projektów dotyczących ochrony środowiska, energii lub zasobów wodnych.
W najbliższych latach przewiduje się wzrost liczby regulacji dotyczących ochrony
środowiska przez firmy. Warto dodać, że od 1995 roku władze Chin przyjęły szereg
przepisów i regulacji w omawianym zakresie. Na przykład, wymaga się (zgodnie z ustawą z
1998 roku), aby podczas wykonywania projektów budowlanych przeprowadzić nawet cztery
odrębne oceny warunków środowiskowych lokalizacji. Ustawa z 2002 roku o Propagowaniu
Czystej Produkcji rozszerzyła zakres oceny warunków środowiskowych na inne procesy
produkcyjne. Celem tego działania jest promocja praktyk w zakresie bardziej efektywnego
wykorzystywania zasobów.
Rynek chiński jest dość trudny do zdobycia. Obok bariery językowej bardzo często pojawiają
się liczne bariery obyczajowe i kulturowe, począwszy od znaczenia symboli, gestów i
prowadzenia rozmowy, po odmienności w zarządzaniu pracownikami. Wśród
najważniejszych przeszkód pozataryfowych w dostępie do rynku chińskiego należy
wymienić: nieprzejrzyste przepisy prawne, postępowania ochronne i dumpingowe, a także
reguły standaryzacji, certyfikacji i norm technicznych. Prowadzenie działalności w Chinach
wymaga ciągłej obserwacji rynku i zmieniających się procedur prawnych. W celu
przyciągnięcia inwestycji zagranicznych do Chin władze centralne ustanowiły nowe przepisy
w zakresie prawa handlowego. Podobne przepisy istnieją również na szczeblu prowincji,
regionu i miejskim. Inwestycje w określonych branżach z reguły wymagają zgody organów
centralnych (np. Ministerstwa Handlu). Natomiast większość przedsięwzięć z udziałem
inwestorów zagranicznych, gdzie suma inwestycji nie przekracza 300 mln USD wymaga
zgody władz prowincji, regionalnych lub lokalnych. Również te inwestycje, które
przekraczają próg 300 mln USD, a nie wymagają ogólnego państwowego nadzoru
(wynikającego z gospodarki planowej) również mogą być akceptowane przez władze lokalne.
Od 1 grudnia 2007 r. w Chinach funkcjonuje zaktualizowany katalog inwestycji
zagranicznych (poprzedni był z 2005 r.). Zadaniem wprowadzonych wytycznych jest
ukierunkowanie inwestycji zagranicznych w zgodzie z założeniami polityki rządu ChRL
wobec poszczególnych sektorów. Katalog dzieli się na trzy części: (1) sektory gospodarki, w
których rząd zachęca do dokonywania inwestycji (encouraged), (2) sektory gospodarki, gdzie
inwestycje zagraniczne mają ograniczony charakter (restricted), (3) sektory gospodarki
zastrzeżone, w których nie będzie można dokonywać inwestycji zagranicznych (prohibited).
Zawarte w katalogu wytyczne zachęcają do inwestycji w branże i projekty związane z
ochroną środowiska naturalnego, projekty zwiększające efektywność wykorzystania
surowców naturalnych, unowocześniające technologie „czystej” produkcji, a także projekty z
zakresu wykorzystania energii odnawialnej.
27
Strefy rozwoju
Obecnie w Chinach funkcjonuje kilka rodzajów zorganizowanych obszarów gospodarczych.
Najważniejsze z nich to: specjalne strefy ekonomiczne, strefy rozwoju gospodarczego i
technologicznego, strefy wolnego handlu (wolnocłowe), strefy przetwórstwa eksportowego.
Na terenie Chin powstało 6 specjalnych stref ekonomicznych (SSE): w Shenzhen, Zhuhai,
Xiamen, Shantou, Hainan, oraz w Kashgar, w prowincji Xinjiang. Władze specjalnych stref
ekonomicznych, których głównym celem jest przyciągnięcie inwestycji, mają dużą autonomię
w kreowaniu warunków działania w strefie, zwłaszcza poprzez wprowadzanie specjalnych
zachęt inwestycyjnych (ale te wymagają zgody władz centralnych).
W Chinach funkcjonuje także 127 stref rozwoju technologiczno-gospodarczego (Economic
and Technological Development Zones - ETDZ)19. Pod względem organizacyjnym i
stawianych przed nimi zadań przypominają one w pewnym stopniu polskie parki naukowoprzemysłowe, różnią się jednak wielkością i statusem prawnym. Strefy rozwoju
technologiczno-gospodarczego tworzone są przede wszystkim dla sektora zaawansowanych
technologii (zgodnie z priorytetami XII Planu Pięcioletniego), ze szczególnym
uwzględnieniem projektów przemysłowych, absorpcji funduszy zagranicznych i budowania
gospodarki zorientowanej na eksport. Model prawno-organizacyjno-finansowy omawianych
stref oparty jest na rozwiązaniach przyjętych dla SSE z tą jednak różnicą, że władze lokalne
nie muszą uzyskiwać zgody władzy centralnej na inwestycję, jeśli jej wartość nie przekracza
30 mln USD. Strefy te mogą być odrębne lub działać w ramach SSE.
Podobnie jak w przypadku SSE, także władze ETDZ mogą ustanawiać własne ułatwienia w
procedurach administracyjnych i przywileje podatkowe dla działających tam firm. W ramach
poszczególnych stref podejmowana jest większość działań: począwszy od rozpoznawania
wniosków o decyzję inwestycyjną i rejestracji działalności gospodarczej, przez sprawy
socjalne, ochronę zdrowia i porządek publiczny, aż po kulturę. Dla każdej strefy
opracowywane są indywidualne plany rozwoju na okresy dłuższe niż rok. Najczęściej jest to
czas od 5 do 10 lat. W strefach działają także organizacje partyjne i związki zawodowe, a w
niektórych istnieją nawet bazy wojskowe (to pozostałość po początkowym etapie rozwoju
stref). Niewątpliwą zaletą ETDZ z punktu widzenia zagranicznego inwestora jest to, że w ich
granicach tworzone są strefy celne funkcjonujące poza obszarem celnym Chin, z o wiele
korzystniejszymi regulacjami prawnymi.
Dużą szansę dla nowych inwestorów stanowią strefy gospodarcze w prowincjach położonych
w głębi kraju. Lokalne władze na tych terenach prowadzą przyjazną, atrakcyjną i elastyczną
politykę inwestycyjną. Obok szeregu przywilejów podatkowych i prawnych oferują, m.in.
profesjonalny business matching oraz pakiety inwestycyjne dla MSP (głównie jest to pomoc
19
Wykaz stref dostępny jest na stronie internetowej http://www.cadz.org.cn, w zakładce China Development
Zones, [29.12.2011].
28
finansowa). W tym ostatnim przypadku wsparcie adresowane jest do chińskich małych i
średnich firm, ale w praktyce - kooperacja w ramach joint-venture dość często skutkuje
rozszerzeniem jej na zagranicznego partnera.
W Chinach funkcjonują również przemysłowe strefy rozwoju nowych i zaawansowanych
technologii (High-tech Industrial Development Zones). Takich stref jest 60. Zadaniem stref
jest jednoczesne przyciągnięcie kapitału, nowoczesnych technologii i wysokokwalifikowanych specjalistów. Celem powstawania tego typu stref jest wprowadzenie do
szerszego zastosowania w przemyśle nowych technologii będących własnością regionalnych
uczelni i instytutów badawczych. Ponadto, w Chinach jest 13 stref wolnego handlu (Free
Trade Zones) oraz 60 stref przetwórstwa eksportowego (Export Processing Zones)20. Towary
sprowadzane z zagranicy do tych stref nie są obłożone cłami, a także nie są objęte
obowiązkiem uzyskania licencji importowej.
Warto dodać, że w 2011 r. otwarta została dla chińskich studentów i osób kończących studia
sieć 150 inkubatorów. Będzie w nich mogło rozpocząć swoją działalność gospodarczą 8000
innowacyjnych firm, tzw. start-upów. Chińscy eksperci oraz przedstawiciele chińskiego rządu
podkreślają, że choć oferta skierowana jest przede wszystkim do zdolnych, kreatywnych
młodych Chińczyków, to nic nie stoi na przeszkodzie, by w tych ośrodkach znalazły swoje
miejsce także przedsięwzięcia biznesowe młodych i twórczych przedsiębiorców z zagranicy.
System zamówień publicznych
Najważniejsze ustawy i rozporządzenia regulujące zagadnienia związane z zamówieniami
publicznymi to: Prawo Przetargowe („Bidding Law”) uchwalone 1 stycznia 2000 roku oraz
Ustawa o zamówieniach publicznych (Government Procurement Law – GPL) uchwalona w
dniu 1 stycznia 2003 roku.
Zgodnie z ustawą GPL wszystkie zakupy agencji rządowych na wszystkich szczeblach
administracji powinny być prowadzone na podstawie jej regulacji. Lista towarów, usług i
projektów budowlanych realizowanych ze środków budżetowych jest publikowana w formie
katalogu (Centralized Procurement Catalogue) w środkach masowego przekazu (tj. China
Financial and Economic News, China Government Procurement Net oraz China Government
Procurement Journal). W przetargu publicznym minimalny czas na złożenie ofert wynosi 20
dni. Z punktu widzenia firmy zagranicznej, która nie posiada na rynku chińskim swojego
przedstawiciela bądź spółki, jest to termin bardzo krótki na przygotowania i złożenie
stosownych dokumentów. Należy nadmienić, że tylko największe firmy zagraniczne,
zatrudniające własnych prawników chińskich, przystępują do przetargów samodzielnie.
Większość firm zagranicznych, które przystępują lub zamierzają przystąpić do przetargu z
powodu trudności komunikacyjnych i kulturowych najczęściej korzysta z kancelarii prawnych
20
jw.
29
lub firm konsultingowych wyspecjalizowanych w obsłudze przedsiębiorców zagranicznych.
O ile część ogłoszeń dotyczących przetargów publicznych w Chinach posiada wersję
angielską, o tyle dokumentacje przetargowe, a także obowiązujące formularze, w większości
są tylko po chińsku. Ogranicza to w zdecydowany sposób, choć nie eliminuje, udział
zagranicznych podmiotów w zamówieniach publicznych. W praktyce mało jest firm
zagranicznych zaangażowanych w projekty infrastrukturalne w tym kraju.
Zatrudnianie obcokrajowców
W przypadku zatrudnienia na terenie Chin, regulacje prawne tego kraju wymagają od
obcokrajowca uzyskania kolejno trzech dokumentów: pozwolenia na pracę (Alien employment
permit), legitymacji pracowniczej oraz karty stałego pobytu (Residence permit). Pozwolenie
na pracę oraz legitymacja pracownicza posiadają dwuletni okres ważności, lecz podlegają
corocznej kontroli przez właściwe organy państwowego nadzoru. Karta pobytu jest zwykle
ważna tylko w okresie jednego roku. Choć w zakresie zatrudniania obcokrajowców
inwestorzy nie zgłaszają poważnych problemów, nie mniej odnawianie dokumentów oraz
przedłużanie ich ważności są pewnym utrudnieniem.
W dniu 1 lipca 2011 roku weszła w życie chińska Ustawa o Ubezpieczeniu Społecznym, która
wprowadziła nowe obowiązki dla pracodawców. Według nowych przepisów pracodawca jest
zobowiązany do opłacenia składek na fundusz ubezpieczenia społecznego w imieniu swoich
pracowników zagranicznych. Pracodawca odprowadza składki na fundusz emerytalny,
chorobowy, pracy, macierzyński, wypadkowy, zaś pracownicy płacą składki na fundusz
emerytalny, chorobowy i pracy. Stawki ubezpieczenia społecznego są różne w zależności od
lokalizacji przedsiębiorstwa.
Nabywanie i dzierżawa nieruchomości
W Chinach własność ziemi należy do państwa lub jest własnością kolektywną. Transakcje
ziemią ograniczone są do nabywania prawa do korzystania z ziemi, co nie jest związane ze
zmianą własności. Wszelkie zasoby naturalne, minerały, obiekty zakopane lub ukryte w ziemi
nie stanowią przedmiotu prawa do korzystania z ziemi.
Od 26 maja 1990 roku obowiązują regulacje odnośnie praw do korzystania z ziemi na
obszarach miejskich. Ponadto, w wielu prowincjach obowiązują szczegółowe wytyczne
dotyczące nabywania nieruchomości wydane przez władze lokalne. Obecnie inwestorzy mogą
nabyć prawa do korzystania z ziemi poprzez użyczenie. Maksymalny termin korzystania z
ziemi przeznaczonej na cele przemysłowe oraz na cele edukacji, badań naukowych,
działalność kulturalną, zdrowia publicznego i sportu wynosi 50 lat, zaś ziemi przeznaczonej
na cele mieszkaniowe – 70 lat, a na cele komercyjne, turystyczne i rekreacyjne – 40 lat.
30
Rząd centralny w drodze rozporządzenia reguluje zasady dzierżawy oraz ustala oficjalne
minimalne ceny ziemi w zależności od lokalizacji nieruchomości. Wspomniane regulacje
obowiązują w przypadkach transferu terenów na cele działalności gospodarczej i jasno
określają minimalne ceny za prawa do dzierżawy. Ziemia została podzielona na 15 klas,
których cena minimum jest uzależniona od lokalizacji. Szczegółowo określono poziom cen
minimalnych dla każdej gminy w ChRL. Władze lokalne zobligowane są do wdrażania
standardów określonych w regulacjach prawnych i pod żadnym pretekstem nie mogą ustalać
cen poniżej oficjalnego poziomu.
31
Kto z różnych końców rzecz rozpoczyna,
ten wszystko popsuć może
(Konfucjusz)
7. Bariery i możliwości wzrostu zaangażowania chińskich inwestorów na rynku polskim
7.1. Struktura chińskich inwestycji zagranicznych według kryterium wielkości
Według statystyk chińskiego Ministerstwa Handlu, w 2010 r. firmy chińskie zaangażowały
się w bezpośrednie inwestycje zagraniczne o łącznej wartości 59 miliardów USD. Inwestycje
te objęły 3.125 przedsiębiorstw w 129 krajach i regionach. Najbardziej spektakularnymi były:
przejęcie udziałów szwedzkiego koncernu samochodowego Volvo przez Geely, nabycie przez
SinoPec udziałów w brazylijskiej spółce zależnej od Repsola oraz nabycie przez konsorcjum
CNOOC i Bridas Energy Holdings udziałów w Pan American Energy. 21 Na liście 10
największych przejęć międzynarodowych roku, opublikowanej przez Wall Street Journal, 4
pozycje zajmują firmy z Chin.
Pomimo że, duże wartościowo transakcje są najłatwiej zauważalne, to w strukturze
zagranicznych inwestycji bezpośrednich z Chin dominują inwestycje o wartości małej i
przeciętnej. W 2010 r. 32% firm dokonało inwestycji o wartości poniżej 1 mln USD, 36%
firm – o wartości od 1 do 5 mln USD a 14% firm – o wartości powyżej 5 do 10 mln USD.
Jedynie 10% firm chińskich zrealizowało inwestycje powyżej 10 do 100 mln USD, a 8%
inwestycje powyżej 100 mln USD. W ostatnich trzech latach zauważalna jest tendencja
wzrostu wartości inwestycji przedsiębiorstw. O ile w 2010 r. inwestycje o wartości poniżej 1
mln USD zrealizowało 32% firm, to w 2009 r. – 41%, a w 2008 r. – 61%. Podobnie,
inwestycje o wartości powyżej 100 mln USD w 2008 r. zrealizowało tylko 1% firm (8% w
2010).
Chińskie podmioty generalnie cechują się dużą ostrożnością przy podejmowaniu inwestycji
zagranicznych. Zaczynają raczej od małych i średnich projektów i dopiero po uzyskaniu
pozytywnych efektów, decydują się na zwiększenie skali inwestycji i rozbudowanie struktur
organizacyjnych. Większość inwestorów zaczyna od powołania w swojej strukturze
organizacyjnej pełnomocnika do spraw operacji zagranicznych, a dopiero w dalszej kolejności
planują utworzenie zagranicznych ośrodków dystrybucji lub zaopatrzenia. Strategia działania
inwestorów chińskich jest zróżnicowana w zależności od tego, czy celem jest rynek krajów
rozwiniętych, czy krajów rozwijających się. W krajach rozwiniętych, chińscy inwestorzy
decydują się szybciej na utworzenie zagranicznego przedstawicielstwa w celu lepszego
poznania specyfiki rynku i popytu konsumentów.
21
Survey on Current Conditions and Intention of Outbound Investment by Chinese Enterprises (2008-2010),
China Council for the Promotion of International Trade, kwiecień 2011. Raport został opracowany na podstawie
odpowiedzi ankietowych uzyskanych od 1024 średnich i małych firm eksportowych i importowych. Raport
został opracowany wspólnie z UNCTAD i kanadyjską Asia Pacific Foundation.
32
Głównymi kierunkami geograficznymi inwestycji są kraje Azji, gdzie inwestowało 46% firm,
kraje Ameryki Północnej (27%), Europy (23%) i Afryki (22%).22 Względnie duży udział
Afryki, jako kierunku geograficznego inwestycji wynika z faktu, że wiele inwestycji jest
lokowanych w celu pozyskania surowców i paliw, które występują względnie intensywnie na
tym kontynencie. Dominacja krajów azjatyckich jako beneficjentów inwestycji chińskich
wynika zarówno z bliskości geograficznej, ale w większym stopniu z dążenia do ulokowania
produkcji w krajach o bardziej liberalnych warunkach prowadzenia działalności gospodarczej,
jak i umiejscowienia projektów na terytorium, z którego łatwiejszy jest dostęp do innych
rynków zagranicznych (np. z pominięciem barier w postaci ceł antydumpingowych i innych
środków ochronnych przez importem z Chin). Z tych powodów, w 2009 r., 79% wszystkich
chińskich inwestycji zagranicznych zostało ulokowanych w Hongkongu 67%), na Brytyjskich
Wyspach Dziewiczych (6%) i Kajmanach (5,5%). Następna w kolejności Australia przyjęła
2,4% chińskich inwestycji zagranicznych.
Z
punktu
widzenia
czasowego,
przyspieszenie
procesu
zagranicznych
inwestycji
bezpośrednich nastąpiło po 2000 r., tj. po wdrożeniu przez rząd Chin strategii „Going
Global”. Od tego momentu inwestycje zagraniczne zrealizowało ponad 85% firm. Natomiast
przed 1990 r. za granicą inwestowało tylko 4% przedsiębiorstw chińskich.
Inwestycje chińskie są lokowane w różnych gałęziach. Najwięcej inwestycji zagranicznych
jest, w kolejności malejącej, przemyśle przetwórczym (33% w 2010), handlu hurtowych i
detalicznym, rolnictwie, leśnictwie, rybołówstwie, budownictwie, usługach transportowych,
nieruchomościach, usługach najmu i informatycznych. W ramach inwestycji w przemyśle
przetwórczym, najwięcej inwestycji ma miejsce w przemyśle maszynowym i włókienniczym.
Preferowaną formą inwestycji jest budowa zakładów od podstaw (51%). W następnej
kolejności, najczęstszą formą jest rozbudowa przejętych zakładów (34%). Przejęcia i
połączenia stanowiły w 2010 r. 15% wszystkich projektów inwestycyjnych (8% w 2008).
Pomimo że przejęcia i połączenia były najrzadszą ilościowo formą inwestycji zagranicznych,
dotyczyły w 2010 projektów o dużej wartości, łącznie o wartości 23,8 mld USD, tj. 40%
wartości wszystkich inwestycji w tym roku.23 Zauważalna jest rosnąca aktywność chińskich
firm w transakcjach przejęć i fuzji w strategicznych dziedzinach gospodarki, co służy
pozyskaniu surowców mineralnych, znanych na świecie marek produktów i zaawansowanych
technologii. W wyniku transakcji przejęć takie firmy jak IBM, Sony, Volvo, SAAB,
MG Rover, Barclays, Tommy Hilfiger stały się już częściowo lub w całości własnością
chińską. 24
22
Suma przekraczająca 100% wynika z faktu, że niektóre przedsiębiorstwa inwestują w więcej niż jednym kraju.
Dane na podstawie informacji Ministerstwa Handlu Chin.
24
Borderless, boundless; Deloitte 2011.
23
33
Inwestycje w sektorze wydobywczym są istotne dla znacznej części chińskich firm. Ich
wartość skumulowana do końca 2009 r. wyniosła 40,6 miliarda USD, a firmy zaangażowane
w te projekty stanowiły 13% wszystkich podmiotów w 2010 r. Przeciętne projekty
inwestycyjne w tym sektorze są o znacznie wyższej wartości, niż projekty w przemyśle
przetwórczym. Inwestycje w przemyśle wydobywczym są głównie umiejscowione w Azji
(37%), Afryce (23%), Oceanii (17%) i Ameryce Łacińskiej (9%). Ze względów naturalnych,
projekty takie nie są zasadniczo lokowane ani w Europie, ani w Ameryce Północnej.
Przyspieszenie chińskich inwestycji zagranicznych nastąpiło po części, w wyniku ogólnego
wzrostu gospodarczego i po części, w następstwie przyjęcia w 1999 r. strategii „going
global”, której towarzyszyło wdrożenie nowych regulacji mających promować skłonność do
ekspansji kapitałowej za granicą. Za podstawowy cel strategii uznano promocję „działalności
międzynarodowej chińskich firm w celu lepszej alokacji zasobów i zwiększenia ich zdolności
konkurencyjnej”. Strategia nie tworzyła jednolitego pakietu środków motywujących do
inwestycji zagranicznych, ale raczej definiowała długookresowy cel polityki gospodarczej. W
kolejnych latach wypracowywano nowe regulacje składające się na strategię. W październiku
2004 Komisja Krajowa ds. Rozwoju i Reform [National Development and Reform
Commission (NDRC)] wspólnie z Export-Import Bank of China (EIBC) wydały
rozporządzenie określające jako priorytetowe inwestycje zagraniczne następujące dziedziny:
(i) projekty poszukiwania surowców naturalnych; (ii) projekty promujące eksport krajowych
technologii, produktów, urządzeń i pracy; (iii) centra badawczo-rozwojowe służące nabyciu
zaawansowanych technologii, zdolności zarządczych i zawodowych; (iv) przejęcia i
połączenia firm służące zwiększeniu międzynarodowej konkurencyjności chińskich
przedsiębiorstw i przyspieszeniu ich wejścia na rynki zagraniczne. Rząd chiński wprowadził
środki promujące zagraniczne inwestycje w postaci preferencji podatkowych w eksporcie,
wsparcia finansowego i pomocy w nabyciu walut obcych oraz innych instrumentów
zachęcających chińskie przedsiębiorstwa do wejścia na rynki zagraniczne. Procedury
zagranicznych inwestycji były stopniowo liberalizowane. Od 1 lipca 2006 zniesiono
ograniczenia ilościowe dla nabywania walut obcych. W grudniu 2008 zezwolono bankom
komercyjnym na udzielanie kredytów na sfinansowanie zagranicznych przejęć firm. W 2009
Ministerstwo Handlu (MOFCOM) podjęło decyzje o skróceniu czasu na akceptację projektów
inwestycyjnych, zniesieniu limitów wartościowych dla tych projektów i przekazało
uprawnienia decyzyjne do oddziałów lokalnych MOFCOM.
Najwyższy priorytet w strategii “going global” władze chińskie nadały utworzeniu sieci
„globalnych czempionów”, tj. wielkich firm międzynarodowych o rozpoznawalnej na świecie
marce, zdolnych do konkurowania na rynkach światowych. Wsparcie polityczne i finansowe
udzielane przez władze chińskie takim firmom, mającym status przedsiębiorstw
państwowych, daje im często przewagę nad firmami zachodnimi o charakterze w pełni
34
rynkowym, które nie mogą korzystać z analogicznego wsparcia, jak firmy chińskie, które
korzystają w efekcie z obniżonego kosztu kapitału.
7.2. Bezpośrednie inwestycje chińskie w krajach UE
Chińskie inwestycje bezpośrednie w Europie są lokowane głównie w przemyśle
przetwórczym, a w dalszej kolejności w rolnictwie oraz handlu hurtowym i detalicznym.
Wyjątkami są inwestycje w przemyśle wydobywczym, energetycznym i usługach
biznesowych.
W latach 2009-2010 głównymi beneficjentami inwestycji chińskich w UE były Francja (66
projektów), Niemcy (64), Wielka Brytania (60), Włochy (35), Austria (20) i Szwecja (20). W
Polsce ulokowano tylko 2 projekty, tyle samo na Węgrzech, ale aż 11 w Czechach, 5 w
Rumunii, 4 w Bułgarii, 3 na Łotwie i 1 na Litwie. Mniejsze kraje UE są nadal postrzegane
jako mniej atrakcyjne dla inwestycji, chociaż chińscy przedsiębiorcy dostrzegają, że UE jest
zintegrowanym rynkiem, ze wspólną walutą w większości krajów członkowskich i stabilnych,
przyjaznych warunkach dla inwestorów zagranicznych. Preferowanymi sektorami dla
inwestycji w UE są przemysł przetwórczy oraz handel hurtowy i detaliczny. 25
Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce, na koniec 2010 r., osiągnęły skumulowaną
wartość 196 miliardów USD. Chińskie inwestycje bezpośrednie, o wartości łącznej
250 milionów USD, stanowiły nieco ponad 0,1% wartości wszystkich inwestycji
zagranicznych. Pewien wzrost inwestycji z Chin kontynentalnych w Polsce jest zauważalny
od 2007 r., kiedy na koniec tego roku skumulowana wartość inwestycji z tego kraju wyniosła
93 mln USD. W kolejnym roku wartość inwestycji chińskich wzrosła do poziomu 140 mln
USD. Zgodnie z chińską strategią inwestycyjną, ekspansja kapitału do Polski następuje
głównie w formie małych projektów. Na koniec 2009 r. zarejestrowano w Polsce 392 firm
chińskich, z tego 348 to przedsiębiorstwa o mikro-skali, zatrudniające poniżej
10 pracowników.26
7.3.
Motywy chińskich podmiotów dla inwestowania w krajach UE (w tym w Polsce)
Decyzje inwestycyjne są podejmowane z uwzględnieniem różnych kryteriów, zarówno
pozytywnych jak i negatywnych. Głównymi czynnikami motywującymi chińskie podmioty
do ulokowania inwestycji zagranicznych są wsparcie państwowe wynikające ze strategii
„Going global” (92%), potencjał rynku (86%) i dostępność środków finansowych (80%).
Środki strategii „Global going” uważane przez inwestorów za istotne wsparcie dotyczą
rozwiązań z dziedziny rachunkowości, opodatkowania, ubezpieczeń, wymiany walut,
finansowania, przekazywania informacji. Następnymi w kolejności czynnikami
25
Chinese foreign direct investment: What's happening behind the headlines? VoxEU, 16 lipca 2010.
Według raportu „Poland’s Position as a Business Partner for China”, s. 5 i 14; KPMG, we współpracy z
ambasadą Chin w Warszawie, Ministerstwem Gospodarki i PAIIZ, Warszawa, 2011.
26
35
motywującymi do inwestycji zagranicznych były korzystna atmosfera do inwestowania w
kraju przyjmującym (70%), możliwość obejścia barier handlowych (68%), niższe koszty
transportu (60%), ograniczony popyt na rynku chińskim (57%) i rosnące koszty pracy w
Chinach (51%). Natomiast za mało istotne, uznały firmy inwestujące, wyposażenie w zasoby
naturalne (tylko 28% firm wskazało ten czynnik jako decydujący lub ważny), nabycie znanej
marki (38%), wyżej kwalifikowana siła robocza (44%) i niższe koszty pracy (45%). Z kolei
najważniejszymi czynnikami zniechęcającymi do inwestowania są, w odczuciu chińskich
inwestorów, ograniczona wiedza o systemie prawnym i ryzykach rynkowych w danym kraju
(65%), ograniczona dostępność kwalifikowanych menedżerów (65%) i ograniczona
dostępność środków finansowych (64%). W dalszej kolejności są nieznajomość chińskich
marek, duże różnice w systemach kulturowych i obawy konsumentów o niską jakość
produktów chińskich.
Głównym motywem inwestycji w krajach UE jest pozyskanie uznanych na świecie marek,
nabycie zaawansowanych technologii i zdobycie doświadczenia w zarządzaniu. Pozyskanie
rynków zbytu lub dążenie do ograniczenia kosztów produkcji nie są istotnymi motywami firm
chińskich inwestujących w UE.
W innym raporcie z 2005 r. jako główne motywacje do podjęcia decyzji inwestycyjnych
wymieniono, w kolejności nadanych rang: poszukiwanie nowych rozwojowych rynków
zbytu, nabycie zaawansowanych technologii i umiejętności zarządzania, rosnąca konkurencja
na rynku chińskim oraz dążenie do dywersyfikacji ryzyka. W dalsze kolejności brano pod
uwagę następujące kryteria: dążenie do zwiększenia wydajności, czynniki o charakterze
makroekonomicznym i chęć uzyskania dodatkowych środków finansowych.27
Inwestycje zagraniczne jako sposób na obejście barier handlowych, w postaci kontyngentów,
ceł, i innych ograniczeń importowych były ważniejszym kryterium w czasach, kiedy Chiny
były jeszcze poza strukturą WTO. W tamtym okresie inwestorzy chińscy lokowali swoją
produkcję tekstyliów, odzieży i obuwia głównie w Australii, skąd eksportowali te towary na
rynek USA z oznaczeniem „made in Australia”. Pomimo, że po przystąpieniu do WTO Chiny
korzystają z łatwiejszych warunków dostępu do rynków amerykańskiego i europejskiego, to
nadal lokują produkcję towarów wrażliwych w krajach, skąd jest łatwiejszy dostęp do rynków
krajów rozwiniętych.28
7.4. Ocena atrakcyjności rynku polskiego dla inwestycji bezpośrednich z Chin
Według danych Narodowego Banku Polskiego, wartość zobowiązań Polski z tytułu
zagranicznych inwestycji bezpośrednich na koniec 2010 r. wyniosła 201,0 miliardów USD, z
27
“Global Going, Prospects and challenges for Chinese companies on the world stage”, raport IBM, IBM
Business Consulting Services, we współpracy ze School of Management at Fudan University, Nowy Jork, 2006.
28
Going Out: An Overview of China’s Outward Foreign Direct Investment; USCC Staff Research Report,
30 marca 2011, s. 10.
36
tego środki z kapitałów własnych i reinwestowane zyski netto wyniosły 147,7 mld USD.
Wielkość inwestycji zagranicznych w 2010 zwiększyła się o 8,2% w stosunku do wielkości
na koniec 2009 r. (tj. o 15,3 mld USD). Inwestycje te pochodzą w większości z krajów UE
(85%), z tego głównie z Holandii, Niemiec, Belgii i Luksemburga oraz Francji. Inwestycje
pochodzące z krajów Azji na koniec 2010 r. wyniosły 3.784 mln USD, z tego z Chin 328 mln
USD. Na kwotę inwestycji chińskich złożyło się 17 mln USD pochodzących z kapitałów
własnych i reinwestowanych zysków oraz 311 mln USD środków stanowiących zobowiązania
netto. W samym 2010 r. inwestycje chińskich podmiotów w Polsce wyniosły 10 mln USD,
naco złożyło się 6 mln USD reinwestowanych zysków, przyrost zobowiązań netto o 8 mln
USD i zmniejszenie zaangażowanych kapitałów własnych o 4 mln USD.29
Z kolei według danych Głównego Urzędu Statystycznego, uwzględniających wyłącznie
inwestycje zagraniczne w formie wpłat na kapitał podstawowy spółek z udziałem inwestorów
zagranicznych, wartość zaangażowanego kapitału zagranicznego na koniec 2009 r. wyniosła
153,6 miliarda złotych, z tego kapitał podstawowy pochodzący od 392 podmiotów chińskich
wynosił 131,3 miliona złotych, co stanowiło tylko 0,09% całości zagranicznego kapitału
podstawowego.30
Atrakcyjność Polski jako miejsce lokowania inwestycji w ostatnich kilku latach uległa
zauważalnej poprawie. Polska jest jednym z krajów Europy Środkowej i Wschodniej o
najwyższych ocenach wiarygodności inwestycyjnej i kredytowej, a także jednym z
najbardziej zaawansowanych w procesie transformacji gospodarczej. Przez wiele instytucji
międzynarodowych jest zaliczana do krajów ocenianych jako priorytetowe miejsce do
inwestowania. Mniej korzystnie oceniane są w Polsce warunki prowadzenia działalności
gospodarczej. W tej dziedzinie Polskę wyprzedza wiele innych krajów Europy Środkowej i
Wschodniej. Atrakcyjność inwestycyjną Polski obniża zły stan infrastruktury (brak autostrad i
dróg szybkiego ruchu, niedorozwój transportu kolejowego, brak sieci metra w dużych
miastach) oraz bariery administracyjne (długie i skomplikowane procedury urzędnicze),
niestabilny system regulacji prawnych i represyjny system podatkowy. Niepokój wywołuje
też nierównowaga sektora finansów publicznych i wysoki poziom zadłużenia publicznego. 31
W rankingu światowej konkurencyjności Polska awansowała w ostatnim roku o 7 pozycji i
została umieszczona na miejscu 39. Ten awans jest efektem utrzymania dodatniego wzrostu
gospodarczego przez cały okres ostatniego kryzysu gospodarczego i rosnącego szybko
potencjału rynku wewnętrznego. Wysoko oceniany jest rozwój sektora finansowego i
29
Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2010 roku. Aneks statystyczny, Narodowy Bank Polski,
Warszawa, październik 2011.
30
Inwestycje zagraniczne w Polsce 2009-2011, raport roczny Instytutu Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur
(IBRKK), Warszawa, 2011; s. 30, 34-35 i 44. Dane według GUS nie uwzględniają kapitału zagranicznego
ujętego w formie innej niż kapitał podstawowy, a zatem w postaci kapitału zapasowego, kapitału rezerwowego
lub kapitału zwrotnego w postaci zobowiązań, tj. kredytów i pożyczek korporacyjnych.
31
Inwestycje zagraniczne w Polsce 2009-2011, raport IBRKK, Warszawa, 2011; s. 245.
37
stabilność systemu bankowego. Podkreśla się, że utrzymanie wysokiej dynamiki wzrostu
gospodarczego będzie wymagało zwiększenia innowacyjności gospodarki i przeznaczenia
większych nakładów na badania i rozwój oraz ściślejszej współpracy świata biznesu ze
światem nauki.32
Wiarygodność kredytowa i poziom ryzyka inwestycyjnego polskiej gospodarki są pozytywnie
oceniana przez największe międzynarodowe agencje ratingowe (Standard & Poors, Fitch
IBCA, Moody’s Investor Service). Przyznany przez te agencje, ponad cztery lata temu, rating,
jeden z najwyższych w regionie, pozostał niezmieniony nawet w okresie globalnego kryzysu
finansowego, pomimo że dla wielu krajów regionu ocena wiarygodności kredytowej została
w tym czasie obniżona.
W przeciwieństwie do międzynarodowych agencji ratingowych, chińska agencja ratingowa
Dagong Global Credit Rating, w sierpniu 2011 r., zmieniła ocenę perspektywiczną polskiego
długu ze stabilnej na negatywną, utrzymując rating kredytowy dla zobowiązań Polski w
walutach na poziomie „A-”. Zdaniem agencji Dagong, pogarszająca się struktura aktywów
banków i nadmierne uzależnienie od finansowania zewnętrznego mogą zaszkodzić kondycji
polskiego systemu finansowego w długim okresie. Ponadto, negatywnym czynnikiem jest
pogarszająca się struktura inwestycji zagranicznych w Polsce, przejawiająca się w zbyt
dużym napływie kapitału krótkoterminowego i szybko rosnącym zadłużeniu zagranicznym
rządu. Analitycy agencji Dagong, oszacowali że wzrost gospodarczy Polski w latach 2011 i
2012 wyniesie odpowiednio 4,2% i 3% oraz wyrazili uznanie dla stabilności sytuacji
politycznej i skuteczności sprawowania rządów, co powinno przyczynić się do poprawienia
sytuacji fiskalnej państwa, Jednocześnie zwrócili uwagę na negatywne aspekty, jak zbyt niska
stopa inwestycji, zagraniczna kontrola nad głównymi przedsiębiorstwami i starzejące się
społeczeństwo, które stanowią zagrożenie dla długookresowego wzrostu gospodarczego.33
Negatywna ocena ze strony chińskiej agencji ratingowej niewątpliwie może niekorzystnie
wpływać na decyzje chińskich inwestorów, zarówno w przypadku inwestycji kapitałowych na
rynkach europejskich, jak i przy podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych dotyczących
inwestycji bezpośrednich.
Pomimo, że udział inwestorów z Chin kontynentalnych w Polsce jest ciągle bardzo
ograniczony, interesująca jest ocena i postrzeganie Polski jako miejsca do inwestowania przez
obecnych w kraju od kilku lat przedsiębiorców chińskich. Głównymi kryteriami w ich ocenie
atrakcyjność polskiego rynku jest wielkość rynku, perspektywy wzrostu popytu, dostępność
dobrze wykształconej i doświadczonej siły roboczej oraz względnie niskie koszty pracy, w
porównaniu z Europą Zachodnią. Ponadto, inwestorzy chińscy, jako pozytywne czynniki,
wymieniają również położenie Polski umożliwiające łatwy dostęp do rynku europejskiego, w
32
33
The Global Competitiveness Report 2010–2011: Highlights, World Economic Forum; Genewa, 2010.
Inwestycje zagraniczne w Polsce 2009-2011, raport IBRKK, Warszawa, 2011; s. 249-252.
38
szczególności do rynku Niemiec, łatwy dostęp do dużych portów morskich (Hamburg, porty
w Polsce), zapewniające możliwość importu i przywozu towarów, a także rozwinięta sieć
dystrybucyjna. Dla inwestorów zainteresowanych budową nowych zakładów istotna jest
również niska cena ziemi i rozwinięte inne przemysły, które są potencjalnie atrakcyjnymi
odbiorcami towarów przez klientów biznesowych.34
Część inwestorów chińskich zwracała również uwagę na atrakcyjność wsparcia ze strony
polskiego rządu dla inwestorów umiejscawiających swoje projekty w specjalnych strefach
ekonomicznych.
Generalnie podkreślane są również dobre warunki życiowe w Polsce, która jest postrzegana
jako kraj o stabilnej sytuacji, wiarygodny, bezpieczny i z praktykami biznesowymi
porównywalnymi do chińskich. Pozytywnym czynnikiem jest stabilność finansowa
gospodarki polskiej. Kraj jest uznawany za tolerancyjny względem inwestorów zagranicznych
a polskie władze za przychylne i pomocne. Polacy są uważani za ludzi przyjacielskich, a
kultura i tradycje są w pełni akceptowane przez obcokrajowców. Chińczycy żyjący w Polsce
są zasadniczo zadowoleni. Dla niektórych tylko polskie zimy wydają się zbyt surowe, a
polska kuchnia nie zadowala gustów Chińczyków.
Niemniej zauważane są pewne wady i niedostatki. Najczęściej wymienianym czynnikiem
negatywnie wpływającym na decyzje potencjalnych inwestorów jest ciągle niedostatecznie
rozwinięta infrastruktura, w szczególności brak autostrad i szybkich dróg, niedorozwój
kolejnictwa, brak rozwiniętej sieci metra oraz nadmiernie i zbiurokratyzowane procedury
urzędnicze. Dla niektórych menedżerów utrudnieniem jest brak bezpośrednich połączeń
lotniczych z Polski do Chin.
Niektórzy narzekają na zbyt skomplikowane i niejasne regulacje podatkowe oraz generalnie
zbyt rozbudowane regulacje prawne. W szczególności wskazuje się, że zbyt długie okresy
zwrotu podatku VAT niekorzystnie wpływają na płynność finansową przedsiębiorców.
Inwestorzy chińscy z branży budowlanej narzekają na nadmiernie skomplikowane regulacje
dotyczące przetargów publicznych i brak pełnej dokumentacji w języku angielskim (tylko
nieliczne dokumenty są dostępne w języku angielskim).35
Wytykana jest niedostateczna znajomość języka angielskiego przez urzędników (tylko ok.
20% urzędników administracji publicznej mówi po angielsku). Niektórzy wskazywali, że
mieli problemy z obsadzeniem stanowisk średniego szczebla kierowniczego.
34
Na podstawie raportu “Poland’s Position as a Business Partner for China”, s. 19-29; KPMG, Warszawa, 2011.
Opinia ta znajduje potwierdzenie w informacjach Urzędu Zamówień Publicznych, który ogłosił że w 2011 r.
blisko 97,5% publicznych przetargów w naszym kraju wygrali polscy przedsiębiorcy.
35
39
Z jednej strony, zwracając uwagę na łatwość uzyskania w Polsce pozwoleń na pracę dla
chińskich pracowników, z drugiej strony w sposób nie satysfakcjonujący jest oceniany polski
system uznawania zagranicznych dyplomów, zwłaszcza dla osób z tytułami inżynierów.
Chińscy inwestorzy w Polsce zwracają uwagę, że przedsiębiorcy chińscy generalnie nie są
zaznajomieni z korzystnymi warunkami inwestowania w Polsce i wiedza o Polsce w Chinach
jest ciągle znikoma. Ankietowani sugerują zwiększenie działalności promocyjnej o Polsce w
Chinach.
*
*
*
Od początku 2012 r. wprowadzono w polskim systemie nowe zasady rejestracji spółek z
ograniczoną odpowiedzialnością, najbardziej rozpowszechnionej formy podmiotu prawnego.
Zmiana ta ma być reakcją na opinię przedstawioną w raporcie Banku Światowego iż czas
potrzebny do rozpoczęcia działalności gospodarczej w Polsce w okresie 2003-2009 wydłużył
się w przeciwieństwie do innych krajów europejskich, gdzie czas potrzebny do
zarejestrowania firmy został istotnie skrócony. Nowa regulacja wprowadza instytucję „spółki
24”, którą można założyć wypełniając standardowy wniosek i wykorzystując wzorcową
umowę spółki. Po wprowadzeniu danych do systemu i złożeniu podpisu elektronicznego sąd
ma 24 godziny na rozpatrzenie wniosku. Po zarejestrowaniu wspólnicy mają 7 dni czasu na
wniesienie wkładu pieniężnego. Nowa regulacja jest niewątpliwie krokiem w kierunku
uproszczenia procedury rejestracji spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Niestety
pozostały pewne ograniczenia regulacyjne, które nie zmienią w sposób radykalny opinii o
polskim systemie zakładania podmiotów gospodarczych. W przypadku zamiaru zawarcia
umowy spółki odbiegającej od najprostszej, wzorcowej formy, konieczne jest nadal złożenie
wniosku w formie papierowej. Ponadto, nie przewidziano możliwości założenia spółki przez
pełnomocnika. Na koniec, opłata za złożenie wniosku w formie elektronicznej pozostała taka
jak dla wniosków w formie papierowej. W innych krajach opłata za wnioski składane
elektronicznie jest niższa od opłaty w tradycyjnej, papierowej formie.
7.5 Bariery i możliwości wzrostu zaangażowania chińskich inwestorów na rynku polskim
Rok 2010 był początkiem odbudowy światowych przepływów bezpośrednich inwestycji
zagranicznych (BIZ). Wzrosły one o 11,7% w stosunku do roku ubiegłego i osiągnęły wartość
1,24 biliona dolarów.36 Przy czym światowe BIZ zrealizowane w 2010 r. wyniosły 1,32
biliona dolarów, a ich skumulowana wartość na koniec 2010 r. osiągnęła poziom 20,4 biliona
dolarów. Znaczącą ich część stanowiły inwestycje z Chin. Według statystyk chińskich ich
wartość wyniosła 68,8 miliardów dolarów37 i na koniec 2010 roku osiągnęły skumulowany
poziom 317,2 miliardów dolarów (tabela 3). Według UNCTAD, chińskie inwestycje w
36
37
The World Investment Raport 2011, UNCTAD
2010 Statistical Bulletin of China’s Outward Foreign Direct Investment
40
2010 roku stanowiły 5,2% światowych BIZ, co dało
Chinom, pod względem wartości
inwestycji, piąte miejsce na świecie, za Stanami Zjednoczonymi, Niemcami, Francją,
Hongkongiem, a bezpośrednio przed Japonią i Rosją. Chińskie inwestycje stanowiły także
1,6% udziału w wartości skumulowanej światowych BIZ na koniec roku, a to z kolei
pozwoliło na zajęcie ósmej pozycji na światowej liście, za Stanami Zjednoczonymi, Wielką
Brytanią, Francją, Niemcami, Japonią, Rosją i Szwecją.
Tabela 3: Chińskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) w latach 2004-2010,
w miliardach dolarów
Rok
Inwestycje w okresie
Skumulowana wartość
na koniec okresu
2004
5,5
44,8
2005
12,3
57,2
2006
21,2
90,6
2007
26,5
117,9
2008
55,9
184,0
2009
56,5
245,8
2010
68,8
317,2
Źródło: 2010 Statistical Bulletin of China’s Outward Foreign Direct Investment
W 2010 roku inwestycje kapitałowe stanowiły 20,6 miliarda dolarów (tj. 30% ogółu),
reinwestowane zyski 24,0 miliarda dolarów (34,9%) i inne źródła inwestycji 24,2 miliarda
dolarów (35,1%). Chińskie BIZ to głównie inwestycje niefinansowe, stanowiły one 87,8 %
ogółu inwestycji i wzrosły w stosunku do roku ubiegłego o 25,9%, a ich wartość wyniosła
60,18 miliarda dolarów. Pozostała część to inwestycje finansowe, których dokonano na kwotę
8,6 miliarda dolarów. Inwestycje finansowe lokowane były głównie w sektorze bankowym
(6,7 miliarda dolarów) poza tym w sektorze ubezpieczeń, papierów wartościowych i innych
sektorów finansowych. Skumulowana wartość inwestycji finansowych na koniec 2010 roku
wynosiła 55,3 miliardów dolarów, przy czym chińskie banki komercyjne utworzyły 59
oddziałów afiliowanych przy 17 instytucjach w 34 krajach (w tym w Stanach Zjednoczonych,
Japonii i Wielkiej Brytanii), w których zatrudnionych było 42 000 pracowników, w tym
41 000 zagranicznych.
Ogółem w postaci różnych inwestycji (finansowych i niefinansowych) do końca 2010 roku,
ponad 13 000 podmiotów chińskich utworzyło około 16 000 przedsiębiorstw za granicą
41
zlokalizowanych w 178 krajach na świecie, w których zatrudnionych było 1 103 000
pracowników, w tym 784 000 zagranicznych.
Sprzedaż zagranicznych filii wyniosła 710,4 miliarda dolarów i wzrosła o 60,7% w stosunku
do roku poprzedniego, zaś całkowity eksport i import zagranicznych filii osiągnął wartość
136,7 miliarda dolarów.
Tabela 4: Chińskie BIZ na świecie w latach 2004-2010,
w milionach dolarów
Region
2004
2005
2006
2007
2008
Ogółem
5498
12261
17634
26506
55907
Azja
3014
4484
7663
16593
43548
Hongkong
2628
3420
6931
13732
38640
Afryka
317
392
520
1574
5491
Europa
2047
2167
598
1540
876
Ameryka
1763
6466
8469
4902
3677
Łacińska
Ameryka
126
321
258
1126
364
Północna
Oceania
120
203
126
770
1952
Uwaga: dane za lata 2004-2006 nie obejmują inwestycji finansowych.
Źródło: 2010 Statistical Bulletin of China’s Outward Foreign Direct Investment
2009
2010
56529
40408
35601
1439
3353
7328
68811
44890
38505
2112
6760
10538
1522
2621
2480
1889
Uwaga inwestorów chińskich skupiona jest od lat głównie na Hongkongu. W 2010 roku
ulokowano tam 60% ogółu zagranicznych inwestycji o wartości 38.505 mln dolarów. Drugim
znaczącym regionem była Ameryka Łacińska gdzie zainwestowano 10538 mln dolarów
(15,3% wartości ogółu inwestycji). W ostatnim okresie większego znaczenia nabiera Europa.
Po wyraźnym zmniejszeniu się napływu BIZ w 2006 roku (598 mln dolarów) i wahaniom w
latach 2007-2008 (odpowiednio 1540 mln dolarów i 876 mln dolarów), w następnych latach
obserwowany był wyraźny wzrost napływu inwestycji zagranicznych. W 2010 r. chińskie
inwestycje w Europie osiągnęły wartość ponad dwukrotnie większą niż rok wcześniej, tj.
6760 mln dolarów (tabela 4).
Przeważająca część inwestycji w Europie skierowana była do krajów Unii Europejskiej
(5.963 mln dolarów). Najwięcej inwestycji napłynęło do Luksemburga (3.207 mln dolarów) i
Szwecji (1.367 mln dolarów). W Polsce, w 2010 roku nastąpił wzrost wartości BIZ,
przedsiębiorstwa z Chin zainwestowały 16,7 mln dolarów co pozwoliło uplasować się Polsce
na 12. miejscu wśród krajów UE. W latach 2007-2009 inwestycje napływające z Chin
utrzymywały się na poziomie 10-11 mln dolarów. Skumulowana wartość inwestycji
pochodzących z Chin, według źródeł chińskich, na koniec 2010 roku wyniosła 140,3 mln
dolarów, co dało Polsce 9 miejsce wśród krajów UE (tabela 5).
42
Tabela 5: Chińskie BIZ w krajach Unii Europejskiej w latach 2005-2010 i wartość
skumulowana na koniec 2010 roku (kolejność krajów wg wielkości inwestycji w 2010),
w milionach dolarów
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Kraj
Wartość
skumulowana
1
Luksemburg
4,19 42,13 2270,49 3207,19
5786,75
2
Szwecja
1
5,3
68,08 10,66
8,1 1367,23
1479,12
3
Niemcy
128,74 76,72 238,66 183,41 179,21 412,35
1502,29
4
Węgry
0,65
0,37
8,63
2,15
8,21 370.10
465,70
5
Wielka
24,78 35,12 566,54 16,71 192,17 330,33
1358,35
Brytania
6
Holandia
3,84
5,31 106,75 91,97 101,45
64,53
486,71
7
Belgia
0,13
4,91
23,62
45,33
101.01
8
Irlandia
- 25,29
0,2 42,33
-0,95
32,88
139,91
9
Hiszpania
1,47
7,3
6,09
1,16
59,86
29,26
247,76
10 Francja
6,09
5,6
9,62 31,05
45,19
26,41
243,62
11 Finlandia
0,01
2,66
1,11
18,04
27,25
12 Polska
0,13
11,75
10,7
10,37
16,74
140,31
13 Bułgaria
1,72
0
-2,43
16,29
18.60
14 Włochy
7,46
7,63
8,1
5,0
46,05
13,27
223,80
15 Rumunia
2,87
9,63
6,8 11,98
5,29
10,84
124,95
16 Czechy
9,1
4,97 12,79
15,5
2,11
52,33
17 Dania
10,79 -58,91
0,27
1,33
2,64
1,61
42,47
18 Austria
0,04
0,08
0,46
2,01
19 Słowacja
0
0,26
0,46
9,82
20 Cypr
0,3
1,36
21 Estonia
0
7,5
22 Grecja
0,03
0,12
4,23
23 Litwa
-1,74
-0,03
0,54
24 Łotwa
0
3,93
25 Portugalia
0
21,37
26 Słowenia
0
5,0
27 Malta
0,1
-0,1
0,47
0,22
-2,37
0,2
Razem
189,54 128,73 1044,12 466,62 2966,43 5963,06
12496,89
Uwaga: dane za lata 2005-2006 nie zawierają informacji dotyczących
inwestycji
finansowych.
Źródło: 2010 Statistical Bulletin of China’s Outward Foreign Direct Investment
Jak podaje chińskie ministerstwo handlu w 2010 roku chińskie przedsiębiorstwa najwięcej
zainwestowały w leasing i usługi biznesowe (30,3 miliarda dolarów), na drugim miejscu były
usługi bankowe (8,63 miliarda dolarów), następnie handel hurtowy i detaliczny (6,73 miliarda
dolarów). Znaczne inwestycje poczyniono również w górnictwo (5,71 miliarda dolarów),
usługi transportowe, magazynowe i pocztowe (5,66 miliarda dolarów), budownictwo (1,63
miliarda dolarów), nieruchomości (1,61 miliarda dolarów), natomiast najmniej
zainwestowano w edukację (2 mln dolarów).
43
Z 50 firm chińskich umieszczonych na liście największych inwestorów 38 trzy firmy
zainwestowały również w Polsce, są to ZTE Corporation, Huawei Technologies Co. Ltd.,
China Minmetals Corporation.
Dla wielu firm chińskich zamierzających realizować inwestycje w Europie Środkowej i
Wschodniej Polska jest atrakcyjnym krajem docelowych inwestycji, dla innych możemy być
bramą do Europy Zachodniej. Od kilku lat Polska skutecznie opiera się kryzysowi jednak nie
tylko to przyciąga zagranicznych inwestorów do naszego kraju. Przede wszystkim Polska jest
jednym z największych beneficjentów funduszy europejskich i realizuje wiele programów,
które w innych krajach europejskich zostały już zakończone lub z powodów ograniczonych
środków i kryzysu straciły impet. Także stosunkowo tania siła robocza i jednocześnie
wysokie kwalifikacje pracowników pozwalają nam pretendować do rangi lidera regionalnego.
Atrakcyjna dla firm zagranicznych, w tym chińskich jest także stosunkowo niska stawka
podatku CIT (19%), a dzięki obecności w Unii Europejskiej i związanej z tym swobodzie
przepływu towarów i usług z pozostałymi krajami UE Polska zyskała miano bardzo
korzystnej lokalizacji dla inwestycji chińskich. Duże zainteresowanie firmy chińskie
wykazują możliwościami inwestycyjnymi w polski przemysł ciężki, sektor energetyczny oraz
projekty infrastrukturalne.
Na koniec 2009 roku w Polsce działały 392 chińskie podmioty, z czego w 378 kapitał chiński
wynosił powyżej 50 proc.39 Najwięcej inwestycji firmy chińskie zrealizowały w
województwach łódzkim i mazowieckim.
Chińscy inwestorzy działający w Polsce
China Overseas Engineering Group Co. Ltd./COVEC. Spółka została zarejestrowana w
Polsce w 2007 roku jako reprezentacja jednoosobowa zagranicznego przedsiębiorstwa.
COVEC jest spółką córką chińskiej rządowej korporacji China Railway Group Ltd. (CREC).
W skład CREC wchodzi 37 firm i jest ona największą korporacją budowlaną w Azji i trzecią
pod względem wielkości na świecie40. COVEC zaś istnieje od ponad 30 lat, inwestycja w
Polsce była pierwszym zagranicznym projektem budowlanym firmy w Europie, wcześniej
budowała drogi m.in. na Papui Nowej Gwinei, w Bangladeszu i Mali41. W 2009 roku jako
jedna z czterech firm wygrała w przetargu zorganizowanym przez GDDKiA na budowę 91
km (podzielonego na 5 odcinków) fragmentu autostrady A2 z Warszawy do Łodzi. COVEC
miał wybudować dwa odcinki tj. łącznie 49,2 km trasy, na które przedstawił ofertę cenową o
ponad 50% niższą od szacowanej w kosztorysie. Ponieważ firma chińska przestała płacić
38
Lista zamieszczona w 2010 Statistical Bulletin of China’s Outward Foreign Direct Investment
Wang Xiaotian, Eyeing up Poland for investment, 14.11.2011, China Daily [tłumaczenie za:] Chińczycy:
Warszawa to unijna stolica robienia interesów, 14.11.2011, Forsal, Dziennik Gazety Prawnej.
40
Chińczycy z COVEC ostatecznie wycofują się z budowy autostrady A2, 06.06.2011, IAR, kk,
http://www.polskieradio.pl
41
jw.
39
44
podwykonawcom za wykonane roboty, zaczęły się problemy i znaczne opóźnienia w budowie
obydwu odcinków. Ostatecznie, w czerwcu 2011 roku GDDKiA wypowiedziało umowę
COVECowi i obciążyło firmę karami umownymi na kwotę blisko 130 mln zł. Chińskie banki
(Bank of China oraz Export-Import Bank of China) odmówiły wypłaty gwarancji za zerwany
z winy Chińczyków kontrakt, jedynie Deutsche Bank przelał w terminie 12 mln zł gwarancji.
Nie bez problemów realizowany był także kontrakt chińskiej firmy COVEC na budowę
kompleksu kongresowo-hotelowego Gromada w Krakowie. Wygrany w 2008 roku przetarg
okazał się droższy niż zakładała firma chińska i inwestor, głównie ze względu na konieczność
użycia atestowanych materiałów a nie jak zakładał wykonawca – materiałów chińskich.
Wpadki chińskiej firmy na rynku polskim, nie zraziły jej jednak do dalszych starań o
kontrakty. Koncern złożył swoją ofertę w przetargu energetycznym organizowanym przez
Elektrownię Kozienice należącą do Enei. Chiński koncern, wobec którego toczy się
postępowanie sądowe może brać udział w przetargu ponieważ polskie przepisy nie pozwalają
na wyłączenie z przetargu firmy, jeżeli nie zachodzi „tożsamość zamawiających”. Do
rozstrzygnięcia przetargu ma dojść na przełomie pierwszego i drugiego kwartału 2012 roku.
Jak zapewnił inwestor przygotowana umowa ma zabezpieczyć Inwestora przed ewentualnymi
kwestiami spornymi jakie mogą pojawić się w trakcie realizacji kontraktu.
Firma COVEC brała też udział w kilku innych przetargach na rynku polskim, m.in. w dwóch
przetargach w 2008 roku. Jeden dotyczył budowy stadionu w Gdańsku, drugi zaś projektu i
wykonawstwa stadionu we Wrocławiu. W 2009 roku COVEC złożył też ofertę w przetargu na
budowę drugiej linii metra w stolicy, a w 2011 roku wziął udział w przetargu na budowę
bloków energetycznych w Elektrowni Opole.
ATHLETIC GROUP. Chińska firma obecna na rynku polskim od blisko 20 lat. W skład
Athletic Group wchodzi EIW Industrial Development oraz Athletic Manufacturing sp. z o.o.
W 2004 roku firma zakupiła 5 ha ziemi na terenie Słupskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.
W 2005 roku wybudowała kosztem 10 mln zł fabrykę rowerów, w której zatrudnia ok. 300
osób. Firma zaangażowała się też w budowę Chińskiego Centrum Przemysłowego. Spółka
EIW Industrial Development uruchomiła na terenie SSE w Koszalinie pierwsze w Europie
Chińskie Centrum Przemysłowe dla inwestorów chińskich. Grupa zajmuje się też importem i
dystrybucją skuterów, quadów oraz części zamiennych z Państwa Środka.
ZTE Corporation jest największą firmą telekomunikacyjną w Chinach i globalnym dostawcą
sprzętu telekomunikacyjnego oraz rozwiązań sieciowych. Firma dostarcza innowacyjne
produkty i usługi w sektorze telekomunikacji przewodowej, bezprzewodowej oraz urządzeń
końcowych. Spółka jest notowana na giełdach w Hongkongu i Shenzhen. ZTE Poland zostało
założone w 2005 roku. Jej siedziba mieści się w Warszawie. W Polsce firma dostarcza przede
wszystkim rozwiązania dla operatorów sieciowych. W planach na 2012 rok firma wspólnie z
45
dystrybutorem (S4Tech) i integratorami ma pozyskanie i realizację projektów dla klientów
korporacyjnych a także w sektorze administracji publicznej.
Huawei Technologies Co. Ltd. Chiński koncern jest liderem światowym w produkcji
urządzeń i rozwiązań telekomunikacyjnych i informatycznych. Firma została założona w
1988 roku w Shenzhen w Chinach. W Polsce znajduje się centrala firmy na Europę
Środkowo-Wschodnią i Skandynawię. Huawei Polska Sp. z o.o. została zarejestrowana w
2004 roku a jej siedziba znajduje się w Warszawie. Firma działa w branży „sprzedaży
hurtowej komputerów, urządzeń peryferyjnych i oprogramowania”. Telekomunikacyjny
koncern Huawei w 2006 roku wsparł spółkę – operatora P4. Operator uzyskał wówczas
kredyt na rozbudowę infrastruktury sieci telekomunikacyjnej od China Development Bank,
zaś Huawei użyczył niezbędnej technologii, dzięki czemu znacznie zmniejszono koszty
inwestycji przy budowie sieci a to z kolei pozwoliło na schodzenie z cenami usług. W wyniku
inwestycji na rynku polskim pojawił się nowy operator sieci komórkowej Play, który
rozpoczął walkę o klienta ceną i wymusił spadek cen na rynku. Huawei Polska w ciągu kilku
lat działalności w Polsce zyskała na rynku renomę i coraz częściej wygrywa intratne
kontrakty już nie tylko ceną ale i innowacyjnością. W 2011 roku, chcąc wzmocnić swoją
pozycję w Europie, Huawei podpisała umowę z Sygnity jako dystrybutorem na początku
samych urządzeń a w kolejnym etapie rozwiązań kompleksowych dla zagranicznych
klientów. Obie firmy wchodzą w nowy obszar działalności. Dla Sygnity wyjście z
działalnością poza Polskę stanowi kolejny etap rozwoju firmy. Chiński dostawca sprzętu i
rozwiązań telekomunikacyjnych zaś chce rozwijać sprzedaż wśród przedsiębiorstw
europejskich poprzez partnerów i jednocześnie docierać z produktami konsumenckimi
bezpośrednio do końcowych klientów.
Nuctech Compacy Ltd. jest światowym liderem w produkcji skanerów wykorzystujących
technikę nuklearną do prześwietlania takich obiektów jak pojazdy, kontenery, cargo czy
przesyłek pocztowych, w tym urządzeń do sterylizacji stosowanych przez służby
zapewniające bezpieczeństwo państwa, służbach celnych, bezpieczeństwie ruchu kolejowego,
lotniczego, medycynie, przemyśle spożywczym, ochronie środowiska etc. W Polsce firma
została zarejestrowana w 2005 roku pod nazwą Nuctech Warsaw Company Ltd Sp. z o.o.
Warszawa jest jedyną siedzibą Nuctech w Europie. W 2010 roku firma zainwestowała ok. 20
mln euro w budowę zakładu do produkcji ultranowoczesnych skanerów w Kobyłce,
pierwszego zakładu poza Chinami. W lutym 2011 roku polskie Ministerstwo Finansów
podpisało umowę z polską firmą Bumar i chińską Nuctech na zakup dla Służby Celnej
stacjonarnego urządzenia rentgenowskiego do prześwietlania wagonów kolejowych, które
zostanie zamontowane na kolejowym przejściu granicznym w Hrubieszowie. Wcześniej
chińska firma dostarczyła również urządzenia do prześwietlania kontenerów na przejściu w
Dorohusku.
46
Chińskie Centra Handlowe. Coraz liczniejsze w Polsce są też chińskie centra handlowe.
Prowadzą zarówno handel hurtowy jak i detaliczny. Asortyment w każdym z centrów jest ten
sam: odzież, obuwie, artykuły przemysłowe, zabawki, artykuły szkolne, biżuteria,
wyposażenie domu, narzędzia, elektronika etc. Centra sprowadzają towary z krajów Azji,
głównie z Chin i Wietnamu, a z krajowymi producentami i dostawcami tych grup
towarowych konkurują przede wszystkim ceną. Chińskie centra handlowe znajdują się już
m.in. w podwarszawskiej Wólce Kosowskiej, Jaworznie, Łomży, Radomiu. Właścicielem
Chińskiego Centrum Handlowe w Wólce Kosowskiej jest GD Poland Investments Sp z o.o.,
która zainwestowała w jego budowę 25 mln USD.
Guangxi LiuGong Machinery należy do 500 największych przedsiębiorstw przemysłowych,
w Chinach. Firma produkuje maszyny budowlane. W styczniu 2010 roku chiński koncern
LiuGong został wybrany na inwestora w trybie publicznego zaproszenia do rokowań przy
prywatyzacji I Oddziału Huty Stalowa Wola. Jest to jedna z największych inwestycji
chińskich w Polsce a zarazem największa inwestycja koncernu LiuGong za granicą. Pod
koniec grudnia 2011 roku podczas wizyty polskiej delegacji z prezydentem Bronisławem
Komorowskim w Chinach zawarto warunkową umowę sprzedaży cywilnej części Huty
Stalowa Wola SA., która po spełnieniu warunków pozwoli zawrzeć ostateczną umowę
sprzedaży przedsiębiorstwa.
Wizyta prezydenta Komorowskiego wraz z delegacją przedsiębiorców w Chinach
zaowocowała także deklaracjami banków chińskich tj. Bank of China oraz największego pod
względem kapitalizacji banku na świecie ICBC (Industrial and Commercial Bank of China
Ltd.) iż otworzą swoje biura w Warszawie. Ponadto, zawartych zostało wiele umów m.in.
LOT podpisał list intencyjny z Air China w sprawie bezpośrednich połączeń między
Warszawą a Pekinem. Przy okazji wizyty o swoich planach budowy fabryki maszyn
budowlanych pod Warszawą, przypomniał także chiński koncern Sany, obecny w Polsce już
od 2010 roku. Fabryka miałaby kosztować ok. 50-60 mln USD a jej produkcja trafiałaby na
rynki Europy Środkowej i Wschodniej.
Wśród największych chińskich inwestorów w Polsce należy wymienić firmę TCL Operations,
zajmującą się produkcją telewizorów LCD w Żyrardowie, która zainwestowała 60 mln USD,
a także firmę Min Hoong Development Co. obecną na polskim rynku od 2004 roku działającą
w branży hotelarskiej. Firma posiada nieruchomości w Warszawie i Sopocie. Wydała w
Polsce 25 mln USD. Ważnym inwestorem jest również Digital View, który w 2007 roku
rozpoczął produkcję telewizorów ciekłokrystalicznych i nagrywarek DVD w chińskiej
fabryce w Koszalinie.
Swoje zakłady produkcyjne w Polsce posiadają także chińskie firmy Yuncheng i Dong Yun.
Zakłady mieszczą się w Łodzi i zajmują się produkcją urządzeń do poligrafii. W Łodzi swoją
siedzibę ma również chińska firma Victory Technology Polska Sp. z o.o. wytwarzająca
47
komponenty do telewizorów LCD. Spółka powstała w 2007 roku a jej jedynym udziałowcem
jest chińska firma Suzhou Victory Precision Manufacture Co. Ltd. produkująca metalowe i
plastikowe elementy do sprzętu RTV/AGD. W 2008 roku w Łodzi swoje centrum serwisowe
laptopów, płyt głównych i sprzętu elektronicznego otworzyła firma z Tajwanu Compal
Europe (Poland) Sp. z o.o. należąca do korporacji Compal, jednego z wiodących światowych
producentów notebooków, monitorów i telewizorów LCD. Produkcją monitorów i
telewizorów w Polsce zajmuje się również chińska firma TPV Displays Polska Sp. z o.o.,
która stanowi część grupy TPV Technology Ltd., światowego potentata w produkcji
monitorów i telewizorów. Spółka zarejestrowana została w 2007 roku w Gorzowie, a w
2010 roku powstała spółka joint venture BriVictory Display Technology, na której kapitał w
wysokości 40 mln USD składa się 51% akcji AU Optronics Corp. i 49% akcji TPV.
Firmy polskie zdobyły również uznanie na rynku chińskim, współpracując z tamtejszymi
firmami. Do przykładów takiej współpracy należy m.in. wieloletnia współpraca KGHM z
China Minmetals Corporation (od 1997 roku). KGHM sprzedaje do Chin blisko 10 proc.
wyprodukowanej miedzi. Chińska korporacja jest największym jej odbiorcą. Współpraca
opiera się na umowach wieloletnich i szczegółowych kontraktach na dostawy. W Polsce
działa również należąca do holdingu chińskiego firma Minmetals Construction Poland
Sp. z o.o. działająca w branży budowlanej. Jej siedziba mieści się w Warszawie.
Udaną współpracą może pochwalić się również polska firma Kopex, która w 2007 roku wraz
z partnerem w Chinach, firmą Shandong Taishan Jianneng Machinery Group Co. Ltd.
utworzyły spółkę Shandong Tagao Mining Machinery Equipment Manufacturing Co. Ltd. w
Taian, prowincji Shandong w Chinach. Firma zajmuje się m.in. produkcją zmechanizowanych
obudów hydraulicznych z zastosowaniem zaawansowanych polskich procedur produkcyjnych
oraz z polską technologią do wykonania obudów dla odbiorców w Chinach.
Przykładem nieudanej inwestycji jest budowa hali chińskiej firmy informatycznej Lenovo w
Legnickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej. W fabryce miało znaleźć zatrudnienie ok. 1300
osób przy montażu komputerów firmy Lenovo. Hala miała być gotowa w pod koniec
2008 roku jednak spółka PLA Development, która wznosiła fabrykę dla Lenovo odwlekała
datę oddania budowy a ostatecznie w lutym 2009 roku zbankrutowała. Polskie konsorcjum,
które było podwykonawcą przy budowie hali do dziś stara się odzyskać kilkadziesiąt
milionów złotych. Nieukończona hala niszczeje.
48
ANEKS STATYSTYCZNY
49