Alicja Kominek, Robert Kora

Spis treści
Wstęp……………………………………………………………………………………….….2
Rozdział I
Istota i geneza euro, jako podstawa Unii Monetarnej w Europie…………………………..….4
1.1. Istota i geneza wspólnej waluty euro……………………………………………..……….4
Rozdział II
Korzyści i koszty utworzenia strefy euro
2.1 Korzyści strefy euro…………………………………………………………..……….….11
2.2 Koszty strefy euro………………………………………………………………...……..12
Rozdział III
Oddziaływanie wspólnej waluty euro na procesy gospodarowania Słowacji
3.1 Proces wprowadzania euro w Słowacji………………………………………...…………15
3.2 Wpływ wspólnej waluty euro na procesy gospodarowania Słowacji……………………17
Podsumowanie ……………….................................................................................................26
Spis literatury………………………………………………………………………………....28
Spis wykresów …………………………………………………………………………….....29
1
Wpływ wspólnej waluty europejskiej na gospodarkę Słowacji.
1 stycznia 2009 r. Słowacja stała szesnastym państwem członkowskim strefy euro. Włączenie
w struktury gospodarcze wiązało się z wieloma kosztami i korzyściami. Celem pracy jest
przedstawienie wpływu wspólnej waluty europejskiej na gospodarkę Słowacji.
Wstęp
Wprowadzenie wspólnej waluty powoduje znaczące zmiany w gospodarce , które nie zawsze
oznaczą wyłącznie korzyści, ale także koszty dostosowania się do wymaganych kryteriów.
Państwa wstępujące do unii monetarnej muszą między innymi zrezygnować z własnej polityki
pieniężnej i przyjąć prowadzenie jej przez Europejski Bank Centralny. Rozwój strefy euro
wymaga zmian w otoczeniu instytucjonalnym czy związanych z dostosowaniem gospodarki.
Ponadto okazuje się również, że gospodarka ulega wahaniom koniunkturalnym. Jednak
tworząc strefę euro, oczekiwano wystąpienia wielu pozytywnych zjawisk, które doprowadzą
do ożywienia gospodarki unii walutowej jako całości. Do najważniejszych należą: silna
europejska waluta, wpływ wprowadzenia euro na handel międzynarodowy, wzrost inwestycji
zagranicznych w strefie euro, wpływ euro na wzrost gospodarczy.1 stycznia 2009 r. Słowacja
stała się szesnastym państwem członkowskim strefy euro. Przyjęcie nowej waluty nastąpiło
na podstawie decyzji Rady UE podjętej 8 lipca 2008 r. Moment wprowadzenia euro
w Słowacji przypadł na najgłębszy od lat 20. XX wieku kryzys gospodarczy, który bardzo
silnie odbił się on również na gospodarce Słowacji. W 2009 r. dramatyczny spadek PKB
wystąpił we wszystkich krajach ,niezależnie od tego, czy były członkami strefy euro, czy też
nie. Sytuacja Słowacji kształtowała się w tym okresie podobnie jak w innych krajach, jednak
borykała się z konsekwencjami kryzysu jako nowy członek unii walutowej co odegrało dla
niej ważne znaczenie. Celem opracowania jest przedstawienie wpływu wspólnej waluty
europejskiej na gospodarkę Słowacji. W pierwszej części autor przedstawił istotę i genezę
wspólnej waluty euro, jako podstawę Unii Monetarnej w Europie oraz proces wprowadzania
euro na terenie Europy. Zdefiniowano w nim wspólny obszar walutowy i przedstawiono jakie
ma znaczenie dla rozwoju gospodarki danego kraju. Ponadto scharakteryzowano pięć etapów,
z których składa się integracja gospodarcza. W drugim rozdziale scharakteryzowano korzyści
i koszty utworzenia strefy euro. Trzeci rozdział poświęcony jest Słowacji .Omawia proces
wprowadzania euro na Słowacji i jego wpływ na gospodarkę kraju. Poddano analizie kilka
wskaźników gospodarczych dotyczących między innymi zmian procentowych PKB, eksportu,
2
importu aby przekonać się jaki wpływ ma wspólna waluta euro na gospodarkę Słowacji. Na
końcu opracowania przedstawiono podsumowanie dotychczasowych doświadczeń Słowacji
oraz wypływające z nich wnioski.
3
Rozdział I
Istota i geneza euro, jako podstawa Unii Monetarnej w Europie
1.1. Istota i geneza wspólnej waluty euro
Wspólny obszar walutowy to terytorium obejmujące kraje lub regiony posługujące się jedną
wspólną walutą bądź wieloma walutami, jeśli kursy ich walut są usztywnione względem
siebie i stosują zbiorowy kurs wobec walut krajów trzecich. Ugrupowanie takie ma pewne
cele do spełnienia, a jego członkowie formułują warunki konieczne do ich realizacji. Wspólny
obszar walutowy ma duże znaczenie dla rozwoju gospodarki. Jest to jeden ze sposobów
pogłębiania integracji pomiędzy różnymi regionami bądź krajami. W gospodarce rynkowej
integracja gospodarcza składa się z pięciu etapów:
1) strefa wolnego handlu – zniesienie wszelkich ograniczeń w handlu pomiędzy państwami
członkowskimi strefy,
2) unia celna – wspólna polityka celna państw względem krajów trzecich,
3) wspólny rynek – umożliwienie pełnej swobody przepływu siły roboczej, kapitału, towarów
i usług pomiędzy krajami członkowskimi,
4) unia walutowa i gospodarcza – etap ten musi spełniać założenia wszystkich trzech
poprzednich etapów, a także charakteryzować się koordynacją wszystkich pozostałych
dziedzin polityki ekonomicznej, jak polityka pieniężna, fiskalna, energetyczna czy rolna,
5) unia polityczna – dopełnienie procesu integracji 1pomiędzy państwami.
Strefa wolnego handlu
jako zinstytucjonalizowana forma współpracy ekonomicznej,
wykraczająca poza ramy zwykłej umowy handlowej gdzie kraje strefy zobowiązują się
do stopniowego eliminowania barier handlowych, przede wszystkim wewnętrznych taryf
celnych a jednocześnie zachowują swe cła narodowe wobec państw trzecich. Strefa wolnego
handlu pozwala pozbyć się kosztów związanych z ograniczeniami nakładanymi przez
państwa na handel międzynarodowy: w postaci ceł oraz środków para i pozataryfowych.
Zwiększa to konkurencję pomiędzy krajami, co pozwala podnieść ogólny dobrobyt w tych
krajach. Kontynuowanie integracji prowadzi do powstania unii celnej. Unia celna
to współpraca ekonomiczna, na podstawie której państwa tworzące unię zobowiązują się do
eliminowania wewnętrznych barier handlowych oraz ujednolicenia systemu taryf wobec
partnerów zewnętrznych. Następuje pełna liberalizacja obrotów
handlowych
oraz
ujednolicenie stawek celnych innych barier stosowanych względem krajów trzecich.
1
Beata Łupa-Królik Cztery wolności gospodarcze jednolitego rynku NBP
4
Dodatkowo prowadzona jest wobec nich wspólna polityka handlowa. Dzięki niej kraje unii
celnej mogą osiągnąć dodatkowe korzyści korzystając ze zwielokrotnionej siły przetargowej
w przypadku negocjacji międzynarodowych. Kolejnym etapem integracji jest wspólny rynek.
Wprowadzanie w życie tej idei powoduje, że między integrującymi się krajami przestają
istnieć bariery nie tylko na rynku dóbr i usług, ale także na rynku czynników produkcji.
Dalsza integracja to powołanie unii politycznej jako jednego z końcowych etapów integracji
międzynarodowej polegający na harmonizacji, czyli koordynacji lub zbliżaniu prawa, zasad
administracyjnych oraz polityk gospodarczych integrujących się krajów. Etap ten jest
zarówno niejako warunkiem, jak też skutkiem integracji ekonomicznej. Obecnie stan
integracji poszczególnych krajów jest różny i nie możemy jeszcze mówić o pełnej integracji
gospodarczej państw członkowskich Unii Europejskiej. Jednym z głównych problemów jest
kwestia wspólnej waluty.2
Pierwszym przedsięwzięciem współczesnej integracji gospodarczej w Europie było
powołanie w 1951 roku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), w skład której
weszło 6 państw Europy Zachodniej (Francja, RFN, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy).
Te same państwa, na mocy Traktatów Rzymskich z 25 marca 1957 roku ustanowiły
Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej
(EURATOM).3Postanowienia kolejnych traktatów wyraźnie sugerują, że wprowadzenie
wspólnej waluty oparto na przesłankach daleko wykraczających poza zwykły rachunek
ekonomiczny. Kanclerz Niemiec Helmut Kohl uważał korzyści ekonomiczne płynące z euro
za kwestię wtórną, podkreślając natomiast, że „gorzkie doświadczenia wojny i dyktatury
bieżącego stulecia uczą nas, że projekt zjednoczeniowy to najlepsze ubezpieczenie
od powrotu egoizmu i szowinizmu narodowego, i od gwałtownych konfliktów”. Powodów
przyjęcia euro było bardzo wiele. Każde państwo członkowskie UE odmiennie widzi
spektrum korzyści i zagrożeń wiążących się ze wspólną walutą. Waluta euro daje początek
jednemu
z
największych
i
najsilniejszych
ugrupowań
integracyjnych.4
Kolejnym
przedsięwzięciem integracji gospodarczej było spotkanie na szczycie w Hadze gdzie w 1969
roku liderzy państw EWG podjęli decyzję o konieczności budowy unii gospodarczej
i walutowej. Opracowanie szczegółowego planu stworzenia takiej unii powierzono zespołowi
ekspertów pod przewodnictwem Pierre'a Wernera, ówczesnego premiera i ministra finansów
Luksemburga. Efektem prac zespołu był zaprezentowany w październiku 1970 r. Plan
2
M. Lachowicz: Koncepcja wspólnych obszarów walutowych, Europejska Integracja Monetarna, Warszawa
2009 r.s.13-14.
3
www.nbp.pl/cie/download/euro_waluta_europejska.pdf 19.03.2015
4
Bartłomiej Nowak Instytucje Unii Europejskiej, http: www.ce.uw.edu.pl/pliki/pw/4-2000_Nowak 09.03.2015
5
Wernera. Zakładał on utworzenie unii gospodarczej i walutowej w kilku etapach do końca
1980 r., czyli w ciągu 10 lat.5W 1972 r. państwa członkowskie EWG rozpoczęły realizację
wspólnej polityki kursowej, która zyskała miano "węża w tunelu". Był to system, który
zakładał, że wzajemne kursy walut państw członkowskich mogą się zmieniać tylko w ramach
przedziału wahań o szerokości 2,25%.Wzrastająca inflacja, napięcia w międzynarodowym
systemie walutowym oraz pogłębiające się rozbieżności w rozwoju gospodarczym
poszczególnych
krajów
sprawiły,
że
ostatecznie
plan
Wernera
zakończył
się niepowodzeniem. Odpowiedzią na rosnące wahania w kursach wymiany pomiędzy
walutami Państw Członkowskich stało się utworzenie w 1979 r. Europejskiego Systemu
Walutowego (EuropeanMonetary System - EMS). W ramach systemu wprowadzono
mechanizm walutowy (Exchange Rate Mechanism - ERM), za pośrednictwem którego
ustalono dwustronne kursy wymiany walut pomiędzy poszczególnymi krajami. Ich zmiana
mogła się dokonywać tylko w ramach wyznaczonego przedziału zmienności zwanego wężem
walutowym, wynoszącego nie więcej niż +/- 2,25% (dla słabszych walut było to +/- 6%).
W ramach Europejskiego Systemu Walutowego stworzono także nową walutę ECU
(EuropeanCurrency Unit). ECU nie była jednak samodzielną walutą, lecz jedynie jednostką
rozrachunkową, której wartość wyznaczano na podstawie koszyka walut wchodzących
w skład ESW oraz stanowiła jednostkę odniesienia, w stosunku do której ustalano stopień
wahań poszczególnych walut. Kolejnym krokiem do realizacji UGW stało się podpisanie
w 1986 roku Jednolitego Aktu Europejskiego. Przewidywał on utworzenie do końca 1992 r.
jednolitego rynku, funkcjonującego na podstawie czterech fundamentalnych swobód,
tj. swobody przepływu osób, towarów, usług i kapitału.6 Dzięki zapisowi o wolnym
przepływie kapitału
nastąpiło zwiększenie zbieżności polityki
monetarnej
państw
członkowskich. W czerwcu 1988 r. Rada Europejska ponowiła inicjatywę utworzenia unii
gospodarczej i walutowej. Warunkami jej powstania oraz propozycjami poszczególnych
etapów dochodzenia do UGW, zajął się komitet pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa –
ówczesnego
przewodniczącego
Komisji
Europejskiej.
trzyetapowy plan realizacji, nie precyzując
Raport
Delorsa
jednak konkretnych
dat
proponował
rozpoczęcia
poszczególnych etapów. Daty te ustalono później na szczycie Rady Europejskiej
w Madrycie (1989) oraz w Maastricht (1991).7
5
www.nbp.pl/cie/download/euro_waluta_europejska.pdf 19.03.2015
https://polskawue.gov.pl/Historia,integracji,gospodarczej,i,walutowej,2101.htm 08.02.2015
7
K. Opolski D. Mycielska J. Górski Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Wydział Nauk Ekonomicznych
Uniwersytetu Warszawskiego, http://piotr.wseip.edu.pl/pliki/ebook s.9
6
6
- Etap pierwszy (1990 - 1993)rozpoczął się 1 lipca 1990 roku. Zakładał utworzenie
jednolitego rynku wewnętrznego opartego na czterech swobodach (swobodzie przepływu
ludzi, towarów, usług i kapitału). Miało również nastąpić zacieśnienie współpracy między
bankami centralnymi oraz wzmocnienie koordynacji polityk gospodarczych państw
członkowskich. Realizacja zamierzeń utworzenia unii walutowej wymagała zmian struktury
instytucjonalnej, a zatem również nowelizacji Traktatu ustanawiającego Europejską
Wspólnotę Gospodarczą (TWE). W grudniu 1991 roku zakończono uzgodnienia nad
Traktatem o Unii Europejskiej (TUE), który został podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 r.8
Traktat z Maastricht powoływał Unię Europejską i ustanawiał nowe obszary wspólnego
działania, w tym rozszerzał zakres prowadzonych polityk o Unię Gospodarczą i Walutową.
Zgodnie z Traktatem, waluty krajowe miały być zastąpione wspólną walutą europejską, przy
założeniu, że poszczególne kraje spełnią pewne kryteria ekonomiczne, zwane kryteriami
konwergencji lub kryteriami z Maastricht. Do Traktatu załączono, w postaci protokołów,
Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiego Banku
Centralnego (EBC) jako podstawę przyszłego systemu bankowości centralnej na wspólnym
obszarze walutowym. Traktat z Maastricht wszedł w życie 1 listopada 1993 roku.9
- Etap drugi(1994 - 1998) budowy Unii Gospodarczej i Walutowej rozpoczął się 1 stycznia
1994 roku. Powołano Europejski Instytut Walutowy, którego zadaniem było zacieśnianie
współpracy banków centralnych i koordynacja polityki pieniężnej oraz przeprowadzenie
niezbędnych przygotowań do ustanowienia Europejskiego Systemu Banków Centralnych
(ESBC) i utworzenia wspólnej waluty na obszarze Unii. W grudniu 1995 r. Rada Europejska
uzgodniła nazwę nowej waluty europejskiej "EURO" i potwierdziła jej wprowadzenie
z dniem 1 stycznia 1999 r. W 1997 roku nastąpił rozruch systemu płatniczego TARGET,
umożliwiający automatyczne przeliczanie walut narodowych na euro. W czerwcu 1997 roku
w Amsterdamie Rada Europejska przyjęła też Pakt Stabilności i Wzrostu, mający
gwarantować utrzymanie dyscypliny budżetowej w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej,
a także ustanowiła nowy mechanizm wymiany walut ERM II.1 czerwca 1998 roku, w drodze
porozumienia między krajowymi bankami centralnymi, powstał Europejski Bank Centralny
(EBC). Konsekwencją tego kroku była likwidacja walut narodowych w ramach Euro systemu
(obejmującego początkowo 11 krajowych banków centralnych) oraz wprowadzenie w ich
miejsce wspólnej waluty euro.10
8
Traktakt o Unii Europejskiej Maastricht z dnia 07 luty 1992 r. ,,Dziennik Ustaw’’2004 nr 90 poz.864/30.
K. Opolski D. Mycielska J. Górski Mechanizmy funkcjonowania strefy euro …,op.cit.
10
E Latoszek Geneza integracji walutowej w Unii Europejskie…op.cit.
9
7
- Etap trzeci (po 1999 r.) wprowadzenie z dniem 1 stycznia 1999 roku wspólnej waluty euro,
najpierw w systemie płatności bezgotówkowych, a od 2002 roku w "normalnym" obiegu oraz
przekazanie kompetencji w zakresie prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej Europejskiemu
Bankowi Centralnemu, zapoczątkowało realizację trzeciego i ostatniego etapu tworzenia Unii
Gospodarczej i Walutowej. Mechanizm Kursów Walutowych ERM został zastąpiony ERM
II.11 Zgodnie z nim ustalane są kursy pomiędzy euro a walutami krajów UE nie będącymi
członkami unii walutowej. Maksymalne dopuszczalne odchylenia kursów walut w ramach
ERM II wynoszą +/- 15% w stosunku do kursu centralnego euro. Uczestnictwo
w mechanizmie kursowym ERM II przez okres co najmniej dwóch lat jest jednym z kryteriów
konwergencji, jakie kraje pozostające poza strefą euro muszą spełnić, by stać się pełnym
członkiem UGW. Liczba uczestniczących w unii walutowej 11 państw członkowskich
(Belgia, Niemcy, Hiszpania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria,
Portugalia i Finlandia) w styczniu 2001 roku powiększyła się o Grecję, która spełniła kryteria
konwergencji, czyli wymagane warunki wprowadzenia euro.1 stycznia 2007 r. do strefy euro
przystąpiła Słowenia, stając się trzynastym uczestnikiem unii gospodarczo-walutowej
i pierwszym państwem z nowych krajów członkowskich UE, które przyjęło wspólną
europejską walutę. Wydarzenie to poprzedził opublikowany w maju 2006 r. na żądanie
Słowenii i Litwy Raport o Konwergencji, pokazujący przygotowanie tych dwóch państw do
wejścia do strefy euro. Niestety Litwa nie spełniła jednego z kryteriów z Maastricht(kryterium
stabilności cen).W dniu 1 stycznia 2008 r. do strefy euro dołączyły kolejne dwa
państwa: Malta i Cypr. Bazując na doświadczeniu poprzednich rozszerzeń strefy euro oraz
biorąc pod uwagę odmienne założenia przyjęcia wspólnej waluty przez kolejne Państwa
Członkowskie, w dniu 10 stycznia 2008 r. Komisja Europejska opublikowała zalecenie
dotyczące środków ułatwiających przyszłe przejście na euro. Zawiera ono wytyczne
w zakresie przygotowania obywateli do przejścia na euro oraz wskazuje działania, jakie
należy podjąć, w celu przeciwdziałania niewłaściwym praktykom sztucznego zawyżania
cen.1 stycznia 2009 r. walutę krajową na euro zamieniła Słowacja. Państwa, które przystąpiły
do strefy euro w latach 2007-2009 uczyniły to zgodnie ze scenariuszem tzw. big bang'u.
Polega
on
na
jednoczesnym
przejściu
na
euro
w
obrocie
bezgotówkowym
i gotówkowym. Kolejnym państwem, które przyjęło euro była Estonia. Zgodnie z ostateczną
decyzją Rady Ecofin z lipca 2010 r. od 1 stycznia 2011 r. stała się ona 17 członkiem strefy
11
M. Rewizorski,Unia Gospodarczo-Walutowa: Geneza, Ewolucja, Perspektywy Rozwoju Rocznik Integracji
Europejskiej Nr 6/2012
8
euro.1 stycznia 2014 r. euro wprowadziła Łotwa, zaś w 2015 r. uczyniła to Litwa 12Dyskusje
w krajach, które już posługują się euro, zmierzają do odpowiedzi na pytanie, czy odejście od
waluty krajowej było odpowiednim posunięciem, jeśli chodzi o datę i sytuację ekonomiczną
danego kraju. Pozostali członkowie Unii Europejskiej rozważają, na ile przyjęcie wspólnej
waluty byłoby dla nich korzystne. Jeśli jest korzystne, to kiedy takiego posunięcia dokonać,
gdyż od terminu może również zależeć maksymalizacja korzyści i minimalizacja kosztów.13
12
https://polskawue.gov.pl/Historia,integracji,gospodarczej,i,walutowej,2101.htm 08.02.2015
M. Lachowicz:Op…,cit.,s.14
13
9
Rysunek 1
Mapa kraje strefy euro w 2015r.
Źródło : https:/www.ecb.europa.eu/euro/intro/html/map.pl.html
10
Rozdział II
Korzyści i koszty utworzenia strefy euro
Wprowadzenie wspólnotowej waluty do obrotu w 1999 r., a w 2002 r. do obiegu wywołało
falę entuzjastycznych wypowiedzi zarówno przedstawicieli poszczególnych krajów, jaki
urzędników wielu organów Wspólnoty.
14
Generalnie działanie to zostało odebrane jako
symbol procesu integracji europejskiej. Widziano w nim wielką szansę dla krajów strefy euro
na ożywienie gospodarki i odniesienie wielu korzyści przy względnie niewielkich kosztach.
Jednak z perspektywy czasu można już zaobserwować pewne następstwa w praktyce. Wpływ
części z nich jest pozytywny, choć zdarzają się również zjawiska niepożądane.
2.1 Korzyści strefy euro
Tworząc strefę euro, oczekiwano wystąpienia wielu pozytywnych zjawisk, które doprowadzą
do ożywienia gospodarki unii walutowej jako całości. Do najważniejszych należą:
• silna europejska waluta,
• wpływ wprowadzenia euro na handel międzynarodowy,
• wzrost inwestycji zagranicznych w strefie euro,
• wpływ euro na wzrost gospodarczy.
Silna europejska waluta
Każdy kraj Unii Walutowej zgodził się zastąpić swoją walutę pieniądzem wspólnym
po ustalonym kursie . Spowodowało to powstanie strefy euro, która podobnie jak sama waluta
jest symbolem integracji europejskiej. Dodatkowym plusem jest uwzględnienie przy
tworzeniu euro akcentów państwowych. Odpowiedni wzór monet i banknotów pozwala
pokazywać jedność całej strefy euro, a jednocześnie odrębność każdego z krajów. Wpływa
to pozytywnie na społeczny odbiór waluty. Po pojawieniu się euro skończył się czas
dominacji dolara amerykańskiego na światowym rynku walutowym. 15
Wpływ wprowadzenia euro na handel międzynarodowy
W momencie powstawania strefy euro uważano, że jedną z podstawowych korzyści będzie
rozwój wymiany międzynarodowej. Posługiwanie się wspólnotową walutą prowadzi
do zniesienia kursu walutowego w kontaktach gospodarczych pomiędzy krajami, czego
skutkiem jest eliminacja ryzyka kursowego oraz części kosztów transakcyjnych. Dzięki temu
można łatwiej porównywać ceny w różnych krajach strefy euro. Posługiwanie się wspólną
walutą połączone z wieloma innymi czynnikami przyspieszającymi handel międzynarodowy
14
M. Lachowicz:Dotychczasowy bilans korzyści i kosztów utworzenia strefy euro , Europejska Integracja
Monetarna, Warszawa 2009 s.3
15
Ibid .s. 307
11
pozwala na szybkie zwiększanie wolumenu zarówno eksportu, jak i importu .Powszechne
wykorzystanie waluty pozwala na ujawnienie pozytywnych efektów sieci. Powodują one,
że skłonność podmiotów gospodarczych do stosowania danego pieniądza jest tym większa,
im częściej wykorzystują one ten pieniądz .16Od czasu wprowadzenia euro w 2002 r. można
zauważyć wyraźny wzrost eksportu. Pozwala on powiększyć rynki zbytu dla przedsiębiorstw
z krajów eksportujących, pozytywnie wpływa na wielkość PKB danego kraju i przyczynia się
do podniesienia poziomu życia ludności. Wspólna waluta wpływa pozytywnie również na
import. Importerzy, nawiązując kontakty handlowe z innymi krajami, zwiększają konkurencję
na rynku a w następstwie prowadzą do wzrostu dobrobytu krajowego. 17
Wzrost inwestycji zagranicznych w strefie euro
Stworzenie europejskiej unii walutowej miało na celu wzrost liczby bezpośrednich inwestycji
zagranicznych w krajach do niej należących. Wśród czynników , które miałyby przyciągnąć
zagraniczny kapitał, były :spadek ryzyka makroekonomicznego, integrację rynków
finansowych, wzrost konkurencji, eliminację ryzyka kursowego, ożywienie wymiany
handlowej , spadek stóp procentowych .Posiadanie powszechnie akceptowanego na świecie
środka płatniczego ułatwia tez ekspansje na rynki zagraniczne, pozwala bowiem fakturować
znaczna cześć eksportu i importu we własnej, powszechnie akceptowanej walucie.18
Wpływ euro na wzrost gospodarczy
Uzasadnieniem ekonomicznym utworzenia europejskiej unii walutowej było spodziewane
pozytywne oddziaływanie unii walutowej na PKB krajów członkowskich. Dzięki ożywieniu
wymiany handlowej, eliminacji kosztów transakcyjnych, wzrostowi inwestycji, spadkowi
ryzyka makroekonomicznego, integracji rynków finansowych oraz wzrostowi konkurencji
miały nastąpić dodatkowa akumulacja kapitału i wzrost wydajności czynników produkcji
co prowadzi do przyspieszenia wzrostu gospodarczego.19
2.2 Koszty strefy euro
Utworzenie europejskiej unii walutowej przynosi nie tylko korzyści , ale także wiąże się
z kosztami. Państwa wstępujące do unii monetarnej muszą zrezygnować z własnej polityki
pieniężnej i przyjąć prowadzenie jej przez Europejski Bank Centralny. Ponadto okazuje się
również, że rozwój strefy euro, podlegającej podobnym wahaniom koniunkturalnym, jest
16
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej
i walutowej NBP Warszawa 2009 r. s.26
17
M. Lachowicz: Dotychczasowy bilans korzyści i kosztów op…,cit..s.309
18
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej…,op.ci.s.30
19
M. Lachowicz: Dotychczasowy bilans korzyści i kosztówop…,cit..s. 310
12
znacznie wolniejszy niż średnia światowa, a także wolniejszy niż w całej Unii Europejskiej.
Wpływ na taki stan rzeczy ma wiele różnorodnych czynników:
Efekt Cappuccino
Po wprowadzeniu wspólnej waluty konsumenci w wielu krajach strefy euro odczuli istotny
wzrost cen. Okazało się, że wrażenie nie było bezpodstawne ponieważ
sprzedawcy
wykorzystali zmianę do podwyższenia swoich dochodów. W Niemczech w ciągu pół roku
ceny mleka wzrosły o około 10%, a warzywo 20%. W tym samym czasie 80% restauracji
podniosło ceny nawet do 30%. Jedyną obroną przed tego typu zabiegami miało być unikanie
sklepów i punktów usługowych zawyżających ceny. Niestety zalecenia takie nie przyniosły
spodziewanych
rezultatów.
Podobną
sytuację
jak
w
Niemczech
zaobserwowano
we Włoszech, gdzie kawa zdrożała tam w krótkim czasie o około 30%; stąd wzięła się nazwa
efekt cappuccino. Powstało powszechne przekonanie o inflacyjnych skutkach wprowadzenia
wspólnej waluty. Przekonania te znalazły odzwierciedlenie w ocenie procesu wprowadzenia
euro ponad 80% respondentów z dwunastu państw strefy euro po prawie roku od
wprowadzenia euro do obiegu gotówkowego uznało, że przeliczenie cen z walut narodowych
na euro zostało dokonane w sposób niekorzystny dla konsumentów.20
Koszty dostosowania gospodarek
Gdy w 2002 r. wprowadzano do obiegu euro, liczono się ze znacznymi kosztami wymiany,
które będą musiały ponieść gospodarki krajów strefy euro. Dotyczyło to przedsiębiorstw,
sektora finansowego, jak też konsumentów indywidualnych. Klienci indywidualni musieli
wymienić swoje oszczędności na euro. Wiązało się to z koniecznością przyzwyczajenia
się do posługiwania się nową walutą. Właśnie brak elastyczności konsumentów w tym
zakresie pozwolił na wystąpienie efektu cappuccino na tak szeroką skalę. Brak reakcji
klientów na niewłaściwe przeliczanie cen przez handlowców zaraz po wprowadzeniu euro
spowodował utrwalenie nowego poziomu cen. Kosztów nie ponosili jedynie konsumenci.
Dotyczyło to całej gospodarki. Wszystkie podmioty prowadzące działalność gospodarczą
musiały ponieść koszty, aby poinformować klientów o nowych cenach. Do tego typu działań
można zaliczyć:
• informowanie klientów za pośrednictwem mediów (radio, telewizja, prasa),
• udostępnianie materiałów informacyjnych (ulotki, broszury, plakaty),
• udostępnianie specjalnych serwisów informacyjnych za pośrednictwem infolinii lub stron
internetowych,
20
Joanna Osińska – Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską Ochrona
Konsumentów w Procesie Wprowadzenia Euro opracowania 5/2011
13
• wysyłanie do klientów pism informacyjnych,
• ustne informowanie klientów.
Do kosztów dostosowania gospodarek krajów strefy euro do posługiwania się wspólnotową
walutą można również zaliczyć koszty:
• analiz rynkowych w nowych warunkach,
• szkolenia personelu,
• restrukturyzacji firm zajmujących się obsługą wymiany walut,
• przewalutowania,
• zmiany systemów informatycznych,
• wymiany wielu urządzeń (automatów wrzutowych, parkometrów).21
Koszty instytucjonalne
Kraje należące do strefy euro musiały również ponieść koszty związane ze stworzeniem
odpowiedniego otoczenia instytucjonalnego, koniecznego, by funkcjonować w strefie euro.
Koszty instytucjonalne wiązały się głównie z powstaniem nadrzędnej instytucji strefy euro,
jaką jest Europejski Bank Centralny . Europejska unia walutowa miała zapewnić integrującej
się Europie posiadanie waluty o znaczeniu międzynarodowym, co w dużej mierze się
powiodło. Jak się jednak okazuje, wiele niekorzystnych zjawisk obserwowanych na tym
obszarze niestety uniemożliwiają optymalizację strefy euro.
22
W okresie wymiany zadaniem
władz jest stworzenie odpowiedniego systemu bodźców, które pozwolą wzmocnić efekt
wyczulenia cenowego oraz osłabić pokusy związane z istnieniem efektu zagubienia. Poprzez
zastosowanie odpowiednich środków ochrony konsumentów oraz efektywną kampanię
informacyjną władze mogą osiągnąć sytuację, w której wymiana waluty będzie zgodnie
z teorią ekonomii – wydarzeniem neutralnym dla kształtowania się cen.23
21
M. Lachowicz: Dotychczasowy bilans korzyści i kosztów op. cit..s. 312
M. Lachowicz: Dotychczasowy bilans korzyści i kosztów op. cit..s. 307-316
23
Joanna Osińska – Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro,.op.cit
22
14
Rozdział III
Oddziaływanie wspólnej waluty euro na procesy gospodarowania Słowacji
1.3. Proces wprowadzania euro w Słowacji
Formalnym rozpoczęciem przygotowań do wprowadzenia euro była uchwalona 16 lipca
2003 r. Strategia przyjęcia euro w Republice Słowacji . Nieco ponad rok później
(8 września2004 r.) we współpracy rządu z Narodowym Bankiem Słowacji uzgodniona
została Konkretyzacja strategii przyjęcia euro, w której oceniono szczegółowo stopień
wypełnienia kryteriów konwergencji oraz wskazano, że najpóźniej w pierwszej połowie 2006
r. musi zakończyć się pierwszy etap przygotowań, czyli przystąpienie do mechanizmu kursu
wymiany walut(Exchange RateMechanism, ERM
II).24Jednocześnie wskazano datę
1 stycznia 2009 r. jako datę zakończenia procesu przygotowawczego i wprowadzenia euro
w Słowacji. Pierwszy ze wskazanych celów udało się osiągnąć znacznie wcześniej niż
zakładała Strategia, bowiem do ERM II Słowacja włączyła się już w listopadzie 2005 roku.
W między czasie, w lipcu 2005 r. został przyjęty Narodowy Plan przyjęcia euro w Republice
Słowacji, aktualizowany później dwukrotnie: w marcu 2007 r. oraz w kwietniu 2008 r.
Potwierdził on datę1 stycznia 2009 r. jako datę przystąpienia do strefy euro, o ile wypełnione
zostaną kryteria konwergencji. W listopadzie2007 r. Narodowa Rada Słowacji przyjęła
ustawę o wprowadzeniu euro. W maju 2008 roku, w okresowym sprawozdaniu
z przygotowań do przyjęcia euro, przez Komisję Europejską dla wszystkich krajów objętych
tzw. „derogacją”, Komisja stwierdziła, że Słowacja jako jedyna spełnia kryteria niezbędne do
przystąpienia
do
strefy
euro.
Diagnoza
ta
została
potwierdzona
decyzją
Rady
25
z lipca2008 roku , zgodnie z którą z dniem 1 stycznia 2009 r. wobec Słowacji została
zniesiona derogacja zawarta w umowie akcesyjnej.26Kurs wymiany został ustalony na
poziomie30,126 korony słowackiej za 1 euro. Przejście Słowacji na euro nastąpiło według
strategii Big Bangu27, z bardzo krótkim okresem dwuwalutowości, trwającym do 16 stycznia
2009 roku. Scenariusz „big-bang” zakłada, że przyjęcie euro w formie bezgotówkowej jest
24
Jolanta Adamiec Wpływ wprowadzenia euro na wskaźniki gospodarczej sytuację konsumentów na przykładzie
Irlandii i Słowacji. Biuro Analiz Sejmowych 11 maja 2010ISSN 1899‑1114 nr 13 (38)
25
Decyzja Rady (2008/608/WE) z dnia 8 lipca 2008 r. zgodnie z art. 122 ust. 2 Traktatu w sprawie przyjęcia
wspólnej waluty przez Słowację z dniem 1 stycznia 2009 r. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 194/24,
z dnia 24.07.2008 r.
26
Klaudia Pujer ,Problemy finansowo-ekonomicznej adaptacji Słowackich przedsiębiorstw przemysłowych do
funkcjonowania w obszarze euro Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia
zeszyty naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 2013
27
Rozporządzenie Rady (WE) nr 2169/2005 z dnia 21 grudnia 2005 r. zmieniającym rozporządzenie (WE)
nr 974/98 w sprawie wprowadzenia euro (Dz. U. L 346/1, z dnia 29.12.2005 r.).
15
zbieżne w czasie z wprowadzeniem banknotów i monet euro do obiegu. Scenariusz „bigbang”
można traktować jako szczególny przypadek scenariusza madryckiego, w którym długość
okresu przejściowego jest zredukowana do zera. Takie podejście nie wymaga wprowadzenia
przepisów przejściowych.28Po tym czasie, przez kolejny rok możliwa była wymiana koron
na euro w bankach komercyjnych. Bezterminowo dokonywana była wymiana banknotów w
Narodowym Banku Słowacji (dokońca2013r.możliwośćwymiany monet).29Słowacka ustawa
regulująca wprowadzenie euro przywoływała zasadę neutralnego wpływu procesu wymiany
waluty na ceny, nakazując, aby dokonywanie przeliczeń z koron na euro odbywało
się zgodnie z oficjalnymi regułami. Przeliczenie wartości z koron na euro nie prowadziło do
wzrostu cen. Służyć miał temu również zapis mówiący o tym, że koszty poniesione przez
przedsiębiorców w związku z wprowadzeniem euro, nie mogły stanowić podstawy do
dodatkowych opłat z tego tytułu.30Przygotowaniom do
podniesienia cen lub pobierania
wprowadzenia
o
euro
podejmowanych
towarzyszył
krokach
i
plan
skutkach
komunikacji
zmiany
informowania
waluty
dla
społeczeństwa
kraju
i
każdego
obywatela.31Szczególną uwagę poświęcono grupom najbardziej wrażliwym: osobom
starszym, niepełnosprawnym, mniejszościom oraz słabszym ekonomicznie regionom kraju.
W odniesieniu do środowisk biznesowych, więcej uwagi poświęcono małym i średnim
przedsiębiorcom, wykorzystując w tym celu istniejącą sieć centrów informacji i konsultacji.
Podstawowym instrumentem ochrony konsumentów przed niekorzystnymi skutkami zmiany
waluty miało być podawanie cen towarów w obu walutach. Zasada ta wprowadzona została
z chwilą przyjęcia przez Radę UE oficjalnego kursu konwersji korony na euro. Podwójne
podawanie cen obowiązywało co najmniej do końca 2009 roku, aczkolwiek rekomendowano
utrzymanie tej zasady jeszcze przez kolejne 6 miesięcy, do czerwca 2010 r. Podwójne
podawanie wartości obowiązywało także w przypadku wszystkich pozostałych informacji
finansowych,
m.in.
wynagrodzenia,
składek
ubezpieczeniowych,
faktur,
wyciągów
bankowych, itp. Jednocześnie nasilono kontrolę cen, tak aby szybko reagować
na przejawy zawyżania ceny przy okazji przejścia na oraz wprowadzono zasadę regularnego
publikowania bieżących cen koszyka dóbr najczęściej kupowanych. Do systemu
monitorowania cen włączono również organizacje poza rządowe i stowarzyszenia
28
Euro Opracowania Analiza doświadczeń Państw w zakresie wymiany pieniądza gotówkowego na Euro
Nr 11/2011
29
Jolanta Adamiec op. cit.
30
Joanna Osińska op. cit.
31
NázoryObčanov Na ZavedenieSpoločnej Meny Euro, ŠtatistickyÚrad Sr, Júl 2008
16
konsumenckie.32Za nadzorowanie zgodności postępowania z zapisami prawa regulującymi
przejście na euro odpowiedzialnych było kilka instytucji, w tym przede wszystkim Słowacka
Inspekcja Handlowa, Narodowy Bank Słowacji, władze właściwe w zakresie kontrolowania
cen oraz władze właściwe w zakresie ochrony konsumentów. W przypadku niestosowania się
do przepisów regulujących wprowadzenie euro, np. niestosowania podwójnej ekspozycji cen
lub użycia niewłaściwego kursu konwersji czy reguł zaokrąglania, oraz braku poprawy po
stwierdzonym
braku
dostosowania
do
przepisów
i
otrzymanym
ostrzeżeniu,
w najpoważniejszych przypadkach łamania zasad stosowano kary pieniężne. Grzywna, jaką
mogła zostać ukarana osoba prawna nieprzestrzegająca przepisów sięgała 30 000 EUR,
a w przypadku uporczywego łamania przepisów nawet 60 000 EUR. W przypadku osoby
fizycznej bezpośrednio odpowiedzialnej za naruszenie przepisów kara mogła wynieść
odpowiednio od 1 500 do 3000 EUR .33
3.2 Wpływ wspólnej waluty euro na procesy gospodarowania Słowacji
Moment wprowadzenia euro w Słowacji przypadł na najgłębszy od lat 20. XX wieku kryzys
gospodarczy. Bardzo silnie odbił się on również na gospodarce Słowacji. We wrześniu
2008 r. upadłość Lehman Brothers – czwartego co do wielkości banku inwestycyjnego
w Stanach Zjednoczonych uruchomiła lawinę zaburzeń na światowym rynku finansowym,
doprowadzając do gwałtownego wzrostu stóp procentowych, ograniczenia możliwości
zaciągania kredytów i ostrych spadków notowań na światowych giełdach. Wkrótce kryzys
finansowy przerodził się w problemy, z różnym nasileniami w różnym tempie dotykające
całej gospodarki światowej. Poważnie odbił się także na sytuacji w Unii Europejskiej, mimo
wdrożenia przez większość krajów intensywnych działań anty kryzysowych. Spowolnienie
wyraźne było także dla potraktowanego łącznie obszaru Unii Europejskiej. W 2009 r.
dramatyczny spadek PKB wystąpił we wszystkich krajach ,niezależnie od tego, czy
są członkami strefy euro, czy też nie. Spadł on średnio o 4,2% zarówno dla wszystkich 27
krajów członkowskich UE, jak i dla krajów strefy euro.34Sytuacja Słowacji kształtowała
się w tym okresie podobnie jak w innych krajach rozwiniętych, zarówno należących do strefy
euro,
jak
i
spoza
niej,
a
nawet
nie
należących
do
Unii
Europejskiej.
32
Jolanta Adamiec op. cit.
Joanna Osińska op. cit.
34
Ibid.
33
17
Wykres 1 Roczne tempo wzrostu PKB Słowacja w latach 2003 – 2014 (%)
% rocznie
12
10
8
6
4
2
2003
4,8 %
2004
5,1%
2005
6,7%
2006
8,3%
2007
10,5%
2008
5,8%
2010
4,4%
2011
3,2%
2012
2%
2013
1,1%
2014
2,9%
0
-2
2009
-4,9%
-4
-6
Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat 17.02.2015
Słowacja i jej gospodarka utrzymywała poza 2009 rokiem stały wzrost gospodarczy.
W roku 2007 gospodarka Słowacji osiągnęła imponujący wzrost PKB 10,5%. Był to bardzo
dobry wynik. W pozostałych latach także miała znaczące ponad 5% wzrosty .35 PKB Słowacji
do 2008 roku wykazywał bardzo dynamiczny, najwyższy po Polsce w gronie państw UE,
wzrost. W 2009 r. słowacka gospodarka po kilku latach bardzo dynamicznego rozwoju,
odnotowała znaczny spadek, spowodowany skutkami światowego kryzysu ekonomicznego.
Recesja wyniosła 4,8% (w cenach bieżących spadek o 5,8%). Rok 2010 przyniósł pozytywne
sygnały. PKB, w porównaniu do 2009 roku, wzrósł w cenach stałych o 4% (w cenach
bieżących 4,5%). Przyczyniło się do tego ożywienie w handlu zagranicznym, a także poprawa
sytuacji gospodarczej u głównych partnerów handlowych Słowacji. Pozytywne tendencje
odnotowano w produkcji przemysłowej (wzrost o ponad 20%),a zwłaszcza w jej głównych
filarach tj. przemyśle samochodowym i elektrotechnicznym. Dobre wyniki zarejestrował
35
euro słowacja t\STREF EURO\STREF EURO\EURO-DANE Słowacja - wskaźniki gospodarcze SŁOWACJI
w UE.mht 17.02.2015
18
także przemysł farmaceutyczny i chemiczny.
36
Główną siłą napędową słowackiej gospodarki
przed jej wejściem do strefy euro był przemysł. Zasadniczym wyzwaniem, przed jakim
stanęły słowackie przedsiębiorstwa przemysłowe po akcesji Słowacji do UEM stała się
adaptacja finansowo-ekonomiczna do funkcjonowania we wspólnym obszarze walutowym
euro. Problemy wynikające z tej adaptacji w znaczący sposób wpływały i nadal wpływają na
stan konkurencyjności słowackiej gospodarki, przede wszystkim przemysłu.37Rok 2011 był
dla Słowacji rokiem wychodzenia z kryzysu i konsolidacji finansów publicznych. Kryzys
rządowy i przedterminowe wybory przerwały planowane reformy prawicowego rządu Ivety
Radičovej, m.in. wprowadzenie reformy ubezpieczeń społecznych, które miały obniżyć
koszty pracy, a także wstrzymały plany prywatyzacyjne. Sytuacja gospodarcza Słowacji
pogorszyła się w 2011 roku w stosunku do 2010 roku. Wzrósł PKB ,obniżył się poziom
inflacji i wzrosły stopy bezrobocia , przez co Słowacja stała się5 krajem strefy euro pod
względem liczby osób bez pracy. Chaotyczna polityka naprawcza oraz niekorzystna sytuacja
zewnętrzna spowodowały pogorszenie się sytuacji gospodarczej. Zainicjowane działania
stabilizacyjne /np. wprowadzenie 50% progu długu publicznego w stosunku do PKB
i podatek bankowy, podwyższenie stawki podatku VAT z 19% na 20%/ nie miały
znaczącego wpływu na ostateczne rezultaty gospodarki słowackiej w 2011 r. Ustawa
o odpowiedzialności budżetowej, określająca dopuszczalny limit długu publicznego w relacji
do PKB, weszła w życie dopiero od 1 marca 2012 r.38
36
http://www.google.pl/url?url=http://rig.katowice.pl/files/S%25C5%2582owacja.docx&rct=j&frm=1&q=&
esrc=s&sa=U&ei=psEVVeieBZLkatOdgLAG&ved=0CBgQFjAB&usg=AFQjCNE_9aSdNkUrmmEzXXOvNV
tSqtDAKQ
37
Klaudia Pujer: Op. cit.
38
euro słowacja t\STREF EURO\STREF EURO\Współpraca gospodarcza Słowacja Strona internetowa
Ministerstwa Gospodarki.mht 11.03.2015
19
Wykres 2 Dynamika PKB Słowacji na tle wybranych krajów
w latach 2006-2012
8
%
rocznie
Słowacja
7
6
5
Polska
4
3
Czechy
2
1
Niemcy
0
-1
Francja
-2
-3
-4
-5
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Słowacja
4,3
1,9
3,9
0,9
0,7
4,1
3,7
Polska
6,2
6,8
5,1
1,6
3,9
4,3
2
Czechy
7
5,7
3,1
-4,5
2,5
1,9
-1,3
Niemcy
3,7
3,3
1,1
-5,1
4,2
3
0,7
Francja
2,5
2,3
-0,1
-3,1
1,7
1,7
0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych \STREF EURO\STREF EURO\EURO-DANE
Na tle badanych krajów Słowacja i jej gospodarka utrzymywała poza 2009 rokiem stały wzrost
gospodarczy. Porównanie PKB Słowacji z badanymi krajami wskazuje ,iż wprowadzenie
waluty euro pozwoliło Słowacji szybciej się rozwijać niż sąsiadujące kraje Czechy i Polska,
które nie należą do strefy euro. Załamanie w 2009 roku miało wpływ także na pogorszenie
sytuacji zewnętrznej Słowacji ,co wpłynęło na spadek eksportu, a co za tym idzie także
ograniczenie importu, zahamowanie produkcji, narastanie bezrobocia i spadek popytu
wewnętrznego.39W roku 2010 w Słowacji odnotowano wzrost eksportu .Największymi
odbiorcami słowackich towarów w 2010 roku były Niemcy (19,4%), Czechy (13,9 %), Polska
(7,3%), Francja (7,0%), Austria (6,7%), Węgry (6,5%), Włochy (5,8%), Rosja (4,0%), Wielka
Brytania (3,7 %) i Holandia (2,9%). Na ww. 10 krajów przypadło 77,2% eksportu ogółem.
Udział krajów UE w słowackim eksporcie wyniósł 84,6% i odnotował międzyroczny wzrost
39
Jolanta Adamiec: Op. cit.
20
o 21,6%. Natomiast eksport do krajów OECD stanowił 86,2% słowackiego eksportu ogółem,
odnotowując międzyroczny wzrost o 22,2%.
40
Od roku 2010 Słowacja odnotowuje ciągły
wzrost eksportu. 41
Wykres 3 Słowacja eksport w latach 2008-2013
mld euro
70
60
62,1
56,8
50
40
64,4
49,5
48,3
39,7
30
20
10
0
eksport
2008
49,5
2009
39,7
2010
48,3
2011
56,8
2012
62,1
2013
64,4
Źródło: opracowanie własne na podstawie
danychhttp://www.wsparciedlapogranicza.rarr.rzeszow.pl/pl/dzialalnosc-gospodarcza-na-slowacji.html
18.04.2015
Największy udział w eksporcie w 2010r. miały wyroby przemysłu elektromaszynowego
(55,6%) - głównie maszyny i urządzenia mechaniczne (33,2%) oraz środki transportu
(21,3%), następnie wyroby metalurgiczne (12,9%), wyroby przemysłu chemicznego (8,5%),
produkty mineralne (5,4%) oraz produkty przemysłu spożywczego (4,5%). Największy
wzrost wartości eksportu odnotowano w przypadku środków transportu (o 1 605 mln EUR),
maszyn i urządzeń mechanicznych (o 1 397 mln EUR), metali nieszlachetnych i wyrobów
z nich (o 1 224 mln EUR) oraz tworzyw sztucznych i wyrobów z nich (o 572 mln EUR).
Spadek wartości eksportu odnotowano jedynie w przypadku produktów pochodzenia
roślinnego (o 19,6 mln EUR), tłuszczów i olejów (o 12,6 mln EUR). 42
40
rig.katowice.pl/files/Słowacja.docx 30.03.2015
Ibid
42
Ibid
41
21
Wykres 4 Słowacja import w latach 2008-2013
mld euro
70
60
58,6
60,1
55,8
50
50,3
47,5
40
38,5
30
20
10
0
import
2008
50,3
2009
38,5
2010
47,5
2011
55,8
2012
58,6
2013
60,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych
http://www.wsparciedlapogranicza.rarr.rzeszow.pl/pl/dzialalnosc-gospodarcza-na-slowacji.html 18.04.2015
Podobnie Słowacja osiągnęła wzrost importu .Największymi dostawcami towarów na rynek
słowacki w 2010r. były kraje: Niemcy (15,2%), Czechy (10,3%), Rosja (9,6%), Korea
Południowa (8,0%), Chiny (5,6%), Węgry (4,2%), Polska (3,9%), Francja (3,7%), Włochy
(3,2%) oraz Austria (2,5%). Na ww. 10 krajów przypadało 66,2% słowackiego importu
ogółem. Udział krajów UE w słowackim imporcie stanowił 66,1% (międzyrocznie wzrost
o 20,9%), natomiast do krajów OECD 62,3% (wzrost o 19,6%). Największy udział
w
słowackim
imporcie
(podobnie,
jak
w
eksporcie)
miały
wyroby
przemysłu
elektromaszynowego (45,3%) - głównie maszyny i urządzenia mechaniczne (30,3%) oraz
środki transportu (11,8%), produkty mineralne (14,2%), wyroby przemysłu chemicznego
(12,4%), produkty metalurgiczne (10,0%) oraz produkty przemysłu spożywczego
(6,7%).Największy wzrost wartości importu odnotowano w przypadku maszyn i urządzeń
mechanicznych (o 2 003 mln EUR), produktów mineralnych (o 1 332 mln EUR), metali
nieszlachetnych i wyrobów z nich (o 1 084 mln EUR) i środków transportu (o 820 mln EUR).
Natomiast spadek wartości importu, i to nieznaczny, odnotowano w przypadku broni
22
i amunicji (o 1 mln EUR).43Słowacja zachowała istotną dla eksporterów i konsumentów
stabilność kursu. W 2009 r. kraje sąsiadujące ze Słowacją odnotowały znaczne wahania
kursów. Przykładowo złoty był tańszy o prawie 30%, forint o ponad 20%, a korona czeska
o ponad 15% w stosunku do poziomu z lipca 2008 roku dzięki temu, ceny we wspomnianych
trzech krajach stały się bardzo konkurencyjne w przeliczeniu na euro. Spowodowało to
nasilenie zakupów przygranicznych dokonywanych przez Słowaków w sąsiadujących z nimi
krajach. Towarzyszył temu odwrót klientów z zagranicy w sklepach słowackich, które
automatycznie stały się droższe dla obywateli krajów o walucie tak szybko i znacznie tracącej
na wartości. Jednak w miarę jak złoty, forint korona czeska odzyskiwały poprzednią wartość,
słabło zainteresowanie Słowaków zakupami u sąsiadów. Był to zatem efekt krótkoterminowy
i wynikający raczej z sytuacji w innych krajach niż na samej Słowacji. Długoterminowo
natomiast Słowacja zyskała stabilną walutę, dzięki czemu między innymi stała się bardziej
atrakcyjna
43
dla
inwestorów
i
wyeliminowała
ryzyko
wahań
kursowych.
44
Ibid
Jolanta Adamiec: Op.cit.
44
23
Wykres 5 Zmienność kursu walutowego wybranych krajów względem euro w okresie
2008- 2012, średnia z badanych lat
cena EURO
5,00
CZECHY
korona x 10
4,50
4,00
POLSKA
złoty
3,50
3,00
WĘGRY
forint X 100
2,50
2,00
1,50
2008
2009
2010
2011
2012
1,00
0,50
0,00
Źródło:www.stoog.pl
W badanym okresie lata 2008-2012najniższy poziom zmienności wykazywała czeska korona,
natomiast zmienność kursu złotego i forinta pozostawałaby na relatywnie wysokim poziomie.
Stabilna waluta i brak kosztów związanych z różnicami kursowymi skłoniły niektóre
korporacje transnarodowe do koncentrowania produkcji w strefie euro, co przyniosło Słowacji
dodatkowe korzyści w porównaniu z pozostałymi nowymi członkami Unii. Podnosiło to
również
przewidywalność
inwestycji
w
tym
kraju
w
okresie
wychodzenia
z kryzysu. Przeciwnicy przyjęcia euro podkreślali, że pozostanie przy koronie i możliwości
deprecjacji waluty ograniczyłyby spadek eksportu, a tym samym obniżenie PKB nie byłoby
tak dramatyczne. Faktem było, że Słowacja odnotowała rekordowy spadek eksportu spośród
państw UE. Niewątpliwie deprecjacja waluty pomogłaby złagodzić skutki spadku popytu w
strefie euro na słowackie towary i usługi. Jednak w przypadku Węgier i Czech
porównywalnych pod względem struktury gospodarki a pozostających nadal przy własnej
walucie spadek eksportu okazał się równie znaczący.
45
Fico46 powiedział nawet, że euro jest
„tarczą” Słowacji, a skutki kryzysu – przejściowe. Porównanie produkcji przemysłowej
45
Ibidem
Robert Fico – słowacki polityk, premier Słowacji w latach 2006–2010 oraz ponownie od 2012
46
24
Słowacji, Czech i Węgier, pokazuje, że Słowacja miała podobne problemy jak inne kraje
w trakcie recesji 2009 roku, ale poradziła sobie lepiej niż inni w czasie ożywienia w 2010 r.
Kiedy cofnęła się pierwsza faza kryzysu, wzrosły korzyści, jakie Słowacja czerpie
z członkostwa w klubie euro. Przede wszystkim dlatego, że zagraniczni inwestorzy nie byli
narażeni na ryzyko kursowe. Waluty innych krajów Europy Środkowej zniżkowały
w stosunku do euro, ale wahania kursów forinta, złotego i korony były całkiem gwałtowne,
zwiększając niepewność inwestycji. Andreas Tostmann, były dyrektor Volkswagena
na Słowację, powiedział, że członkostwo w strefie euro było jednym z kluczowych
czynników, który doprowadził do decyzji o powiększeniu inwestycji w fabrykę tego koncernu
na przedmieściach Bratysławy. Słowacja doświadczyła bardzo dynamicznego wzrostu
bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Duże fabryki samochodów
Volksawagena, Kia
i PSA Peugeot Citroen – zainwestowały na Słowacji około miliarda euro. Dzięki nim
produkcja środków transportu rośnie w tempie 42 proc. Rocznie bezpośrednio przyczynia
się to do wzrostu PKB . Słowacja wskoczyła na pierwsze miejsce wśród krajów regionu pod
względem wydajności pracy. Kolejnym plusem jest stabilność cen. Słowacja ma niższy
poziom inflacji niż sąsiedzi – choć Czesi ustępują jej tylko nieznacznie. Vladimir Vano,
ekonomista w Volksbanku na Słowacji zauważa, że „Słowacy nie stracili siły nabywczej.
Przyjęcie euro dało nam niezaprzeczalne korzyści. Nasza waluta nie osłabiła się, mamy niską
inflację i niższe koszty transakcyjne.” Słowacja także radzi sobie lepiej w czasie drugiej fali
kryzysu. Słowacja nie zapłaciła gospodarczo za przyjęcie euro, jak powszechnie obawiano się
przed 2009 r.47
47
http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/slowacja-korzysta-na-obecnosci-w-str efie-euro
09.03.2015.
25
Podsumowanie
Skutki związane z przyjęciem wspólnej waluty europejskiej na Słowacji są bardzo
interesujące. Przede wszystkim za ogromny sukces Słowaków trzeba uznać wybór terminu
uczestnictwa w systemie ERM2 w okresie od 28 listopada 2005 r. do 31 grudnia 2008 r.
Słowacja przystąpiła do ERM2 w początkowej fazie ożywienia gospodarczego. W kolejnych
latach tempo wzrostu gospodarczego przyśpieszało, łatwiej więc było spełnić fiskalne kryteria
konwergencji nominalnej. Bardzo ważne okazało się trafne wyznaczenie centralnego kursu
euro względem korony słowackiej. Kurs ten uznano za lekko niedowartościowany, co okazało
się bardzo korzystne, gdyż do października 2008 r. odchylenie kursu rynkowego
od centralnego parytetu nie przekraczało 1 proc.
48
Słowacja miała możliwość skorzystania
z doświadczenia krajów wcześniej dokonujących tej operacji, co uchroniło ją przez
niektórymi błędami, zwłaszcza zjawiskiem sztucznego zawyżania cen przy okazji ich
przeliczania na nową walutę. Ponadto wprowadzenie euro zostało bardzo pozytywnie przyjęte
przez większość obywateli. Długoterminowo wprowadzenie euro nie spowodowało
znaczniejszego wzrostu cen czy niekorzystnych zjawisk gospodarczych. Co prawda po
przyjęciu euro na początku 2009 r. Słowację dotknęły kłopoty makroekonomiczne,
spowodowane głownie przez kryzys gospodarczy, a także w pewnym stopniu przez czynniki
polityczne. Jednak nie były one tak drastyczne jak w innych krajach strefy. Robert Fico
premier, który wprowadził Słowację do strefy euro, stwierdził, że euro było „tarczą” która
ochroniła kraj przed gwałtownymi wahaniami kursu waluty, od których ucierpiały inne kraje
Europy Środkowej pod koniec 2008 r. Mimo zmniejszenia się zarówno eksportu, jaki importu
w kryzysowym 2009 r., w porównaniu do wartości z 2008 r. wartość eksportuw2013 r. była
wyższa aż o ponad 30%.Stanowi to dobre potwierdzenie tego, że gospodarowanie
w warunkach jednolitej waluty sprzyja rozwojowi handlu. Łatwość
porównywania cen
czynników produkcji w obszarze wspólnej waluty doprowadziła do intensyfikacji wymiany
handlowej między krajami w optymalnym obszarze walutowym, a w konsekwencji wzrost
gospodarczy. Euro gwarantuje stabilność finansową , która wpływa na dobry wizerunek dla
potencjalnych inwestorów. Członkostwo w strefie euro było jednym z kluczowych
czynników, który doprowadził do decyzji o powiększeniu miedzy innymi inwestycji
w fabryki samochodów na Słowacji. Doświadczyła bardzo dynamicznego wzrostu właśnie
dzięki bezpośrednim inwestycją zagranicznym. Słowacja po kilku latach bycia pełnoprawnym
48
J. Borowski, Polska w systemie ERM – co wynika z doświadczeń Słowacji, Zeszyty BRE Bank-CASE, nr 102, 2009.
26
członkiem strefy euro osiągnęła wzrost gospodarczy. Stała się krajem, w którym zagraniczni
inwestorzy chętnie angażują swój kapitał , a na rynkach światowych postrzegana jest jako
ważny partner gospodarczy z Unii Europejskiej, który sukcesywnie zdobywa rynki
zagraniczne.
27
Spis literatury
Akty prawne
1. Decyzja Rady (2008/608/WE) z dnia 8 lipca 2008 r. zgodnie z art. 122 ust. 2 Traktatu
w sprawie przyjęcia wspólnej waluty przez Słowację z dniem 1 stycznia 2009 r.
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 194/24,
2. Rozporządzenie Rady (WE) nr 2169/2005 z dnia 21 grudnia 2005 r. zmieniającym
rozporządzenie (WE) nr 974/98 w sprawie wprowadzenia euro (Dz. U. L 346/1, z dnia
29.12.2005 r.).
3. Traktat o Unii Europejskiej Maastricht z dnia 07 luty 1992 r. ,,Dziennik Ustaw’’2004
nr 90 poz.864/30
Literatura
4. Adamiec J., Wpływ wprowadzenia euro na wskaźniki gospodarcze sytuację
konsumentów na przykładzie Irlandii i Słowacji. Biuro Analiz Sejmowych 11 maja
2010ISSN 1899-1114 nr 13 (38
5. Euro Opracowania Analiza doświadczeń Państw w zakresie wymiany pieniądza
gotówkowego na Euro nr 11/2011
6. Lachowicz M., Dotychczasowy bilans korzyści i kosztów utworzenia strefy euro,
Europejska Integracja Monetarna, Warszawa 2009
7. Lachowicz M., Koncepcja wspólnych obszarów walutowych, Europejska Integracja
Monetarna, Warszawa 2009 r.
8. Latoszek E., Geneza integracji walutowej w Unii Europejskiej ,Bank i kredyt 3/2008
9. Łupa-Królik B., Cztery wolności gospodarcze jednolitego rynku NBP
10. Názory Občanov Na Zavedenie Spoločnej Meny Euro, Štatisticky Úrad Sr, Júl 2008
11. Nowak B.,Instytucje Unii Europejskiej,http: www.ce.uw.edu.pl/pliki/pw/4-2000
Nowak
12. Opolski K., D. Mycielska J. Górski Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Wydział
Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego,
13. Osińska J., Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą
Polską Ochrona Konsumentów w Procesie Wprowadzenia Euro opracowania 5/2011
14. Pujer K., Problemy finansowo-ekonomicznej adaptacji Słowackich przedsiębiorstw
przemysłowych do funkcjonowania w obszarze euro Finanse, Rynki Finansowe,
Ubezpieczenia zeszyty naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 2013
28
15. Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i walutowej NBP Warszawa 2009 r.
16. Rewizorski M., Unia Gospodarczo-Walutowa: Geneza, Ewolucja, Perspektywy
Rozwoju Rocznik Integracji Europejskiej Nr 6/2012
Strony internetowe
17. Euro słowacja t\STREF EURO\STREF EURO\EURO-DANE Słowacja Wskaźniki
gospodarcze Słowacji w UG mht 17.02.2015
18. Euro słowacja t\STREF EURO\STREF EURO\Współpraca gospodarcza Słowacja
Strona internetowa Ministerstwa Gospodarki.mht 11.03.2015
19. http://www.google.pl/url?url=http://rig.katowice.pl/ 17.02.2015
20. http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/slowacja-korzysta-naobecnosciwstrefieeuro 09.03.2015
21. https://polskawue.gov.pl/Historia,integracji,gospodarczej,i,walutowej,2101.htm
08.02.2015
22. rig.katowice.pl/files/Słowacja.docx 30.03.2015
23. www.nbp.pl/cie/download/euro_waluta_europejska.pdf19.03.2015
Spis wykresów
Rysunek 1 Mapa kraje strefy euro w 2015r. ...................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Wykres 1 PKB Roczne tempo wzrostu PKB Słowacja w latach 2003-2014 ........................ 18
Wykres 2 Dynamika PKB Słowacji na tle wybranych krajów w latach 2006-2012 ............. 20
Wykres 3 Słowacja eksport w latach 2008-2013 ................................................................... 21
Wykres 4 Słowacja import w latach 2008-2013 .................................................................... 22
Wykres 5 Zmienność kursu walutowego wybranych krajów względem euro w okresie 20082012, średnia z badanych lat .................................................................................................... 24
29