Kamil MARIANEK, Sławomir HERMA Współczesna dyskoteka, czyli
Transkrypt
Kamil MARIANEK, Sławomir HERMA Współczesna dyskoteka, czyli
Kamil MARIANEK, Sławomir HERMA Katedra Inżynierii Produkcji, Akademia Techniczno – Humanistyczna w Bielsku - Białej E–mail: [email protected], [email protected] Współczesna dyskoteka, czyli zabawa w ryzyko Streszczenie: Artykuł prezentuje zagadnienia związane z wyposażeniem nowoczesnych dyskotek, organizacją imprez rozrywkowych oraz wpływem środowiska akustycznego na organizm ludzki. W pracy przedstawiono najważniejsze informacje dotyczące szkodliwości hałasu, obowiązujących norm w zakresie przebywania w pomieszczeniach o dużym natężeniu dźwięku oraz zwrócono uwagę na skutki wywoływane nadmierną ekspozycją na hałas. 1. Przegląd zasobów sprzętowych dyskoteki Współczesne dyskoteki przyciągają barwnym zapleczem. Wspaniałe efekty oświetleniowe są dopełnieniem muzyki, nadają wyjątkowy i niepowtarzalny charakter każdemu miejscu. Najpopularniejszym wyposażeniem dyskotek są: ruchome głowy, skanery, blindery, lasery, pary, stroboskopy i wiele innych – czyli zaplecze świetlne. Nie można jednak zapomnieć o nagłośnieniu. Odpowiednio dobrane kolumny i końcówki mocy zapewnią niezapomniane chwile spędzone w dyskotece. W dyskotekach są zatrudniani oświetleniowcy, którzy mają za zadanie, za pomocą własnych umiejętności i fantazji, dzięki odpowiednim urządzeniom, zainteresować i urozmaicić zabawę klubowicza. Często oprócz zwykłych efektów zdarzają się efekty pirotechniczne. Pomimo zastosowania najnowocześniejszych rozwiązań technicznych w organizacji imprez rozrywkowych, trzeba mieć również świadomość niekoniecznie sprzyjających zdrowiu skutków ubocznych przebywania w takim środowisku. Sercem każdej dyskoteki jest konsola, w której skład standardowo wchodzą: mikser, dwa odtwarzacze (player), dwa gramofony. Nie można zapomnieć o mikrofonie, dzięki któremu DJ ma bezpośredni kontakt z klubowiczami oraz słuchawki, które umożliwiają odsłuch utworów oraz są potrzebne do gry technicznej (bitowanie). Do najpopularniejszych firm, produkujących konsole należy firma Pioneer (odtwarzacze i mikser), i Technics (gramofony). Przedstawione na rysunku 1 urządzenie, to czterokanałowy cyfrowy mikser 96 kHz/24 bit o olbrzymich możliwościach z pierwszorzędną jakością dźwięku oraz bogatym wyborem złączy, włącznie z 61 w pełni przypisywalnymi sterownikami MIDI, szerokim wachlarzem efektów z nowym, dodatkowym, innowacyjnym „efektem kolorowania dźwięku” na wszystkich kanałach. 52 Rys. 1. Przykładowy mikser PIONEER DJM-800 DJM Rys. 2. Przykładowe odtwarzacze o Pioneer CDJ-1000MK3 Przedstawione na rysunku 2 odtwarzacze obejmują pełną kompatybilność z formatem MP3, funkcję HOT LOOP, możliwość regulacji "wyczucia" siły oporu tarczy JOG oraz udoskonaloną aloną prezentację ścieżki i danych WAVE wraz z obsługą kart SD do zapisywazapisyw nia punktów cue i pętli. Ponadto jaśniejszy wyświetlacz na podniesionej tarczy JOG o większej rozdzielczości oraz poprawione parametry wyświetlacza głównego jeszcze bardziej zwiększają ją możliwości użytkowania. Rys. 3. Przykładowy Przykładow gramofon TECHNICS 1210 M5G 53 Kolejno, gramofony Technics charakteryzują się długowiecznością, ale model "1210 M5G" to pierwszy gramofon tej firmy, co do którego nie można mieć zastrzeżeń. Wyposażony jest w osobny tryb pracy umożliwiający zmiany prędkości w zakresie +/-16 % (choć można też grać w klasyczny sposób na +/- 8%), obudowany włącznik nie daje się już tak łatwo wyłączyć w czasie „skreczu”, dodano też twardą slipmatę oraz specjalną folię dzięki czemu „skrecz” może być jeszcze efektywniejszy. Stabilizowany kwarcowo napęd pozwala odtwarzać płyty o prędkościach 331/3 lub 45 RPM (obroty na minutę). Jak większość urządzeń tej firmy, gramofon wyposażono w pokrywę oraz koszyk na krótki system (headshell). Dopełnieniem sceny dźwiękowej każdego klubu jest właściwy dobór oświetlenia. Stanowi ono uzupełnienie atmosfery i często ogromną atrakcję. Oświetlenie jest również bardzo często niedoceniane w mniejszych dyskotekach czy klubach, co jest dużym błędem, ze względu na atrakcyjność i aranżacje wnętrza klubu. Do uzyskania właściwej sceny świetlnej kluby dysponują w dzisiejszych czasach bardzo szeroką gamą urządzeń emitujących wiele rodzajów światła. Najpopularniejszymi z nich są ruchome głowice, skanery, stroboskopy oraz wszechobecne lasery. Właściwy dobór urządzeń, ich rozmieszczenie oraz konfiguracja programów – to zadanie dla „dj-light’a”. Osoba ta w klubie jest praktycznie niezauważalna a od jej pracy zależy cała scena świetlna i wrażenia wizualne towarzyszące muzyce. Wszystkie urządzenia emisyjne wykorzystują różne typy źródeł światła. Mogą to być zwykłe żarowe punkty świetlne, neony, lampy halogenowe, żarówki wyładowcze oraz diody świetlne i diody laserowe. Uzupełnieniem są różnej mocy palniki stroboskopowe emitujące cykliczne błyski o bardzo dużej mocy. We współczesnych klubach najczęściej stosowane są różnej mocy i wielkości ruchome głowice świetlne. Urządzenia składające się z korpusu i obrotowego elementu świetlnego, wykorzystują tzw. tarcze gobo (wzorów) oraz tarcze kolorów. Dzięki nim można wyświetlać rozmaite układy świetlne obejmujące bardzo dużą powierzchnię. Ruchome głowice mają bowiem możliwość pracy w szerokim zakresie obejmującym 440º × 306º. Flagowym modelem wykorzystywanym bardzo często przy tworzeniu scen świetlnych jest produkt firmy Martin model MAC 500. Uzupełnieniem dla sceny tworzonej z ruchomych głowic jest urządzenie potocznie zwane skanerem. Od omawianego wcześniej urządzenia odróżnia je mniejsze spektrum, dostępne za pomocą promienia świetlnego oraz praca wiązką światła odbitego od lustra skanującego. Poza tymi szczegółami, skanery mogą być wyposażone w źródła światła oraz przesłony gobo i filtry kolorów takie jak w poprzednim urządzeniu. Najczęściej stosuje się skanery wokół parkietów tanecznych czy na krańcach ramp scenicznych. Do obsługi tych urządzeń stworzono system sterowania o roboczej nazwie DMX-512. Jest to rodzaj protokołu wysyłającego impulsy elektryczne o niskiej mocy, odczytywane przez moduł każdego z urządzeń i zamieniający je na konkretne działanie z wykorzystaniem elementów w nich zainstalowanych. Znormalizowanie tego systemu umożliwia użycie go w urządzeniach różnych firm oraz we wszystkich modelach. Dotyczy to zarówno urządzeń, które są sterowane jak i samych kontrolerów. W urządzeniach sterujących, w zależności od ich zawansowania, istnieje możliwość zaprogramowania w wewnętrznej pamięci dużej liczby „scen”, które w późniejszym czasie mogą być w prosty 54 sposób przywołane i wykorzystane w trakcie pracy, bez konieczności wykonywania wykonywan złożonych czynności czy też ponownego programowania. Rys. 4. Ruchoma głowica Martin MAC-500 MAC Rys. ys. 5. Skaner Martin Mania SC-500 SC W protokole DMX każdy z kanałów odpowiada za konkretne działanie w przełożeniu na urządzenie i tak np. osobno sterowane są kolory, kolory, przesłony, kierunki obrotu w pionie i poziomie. Protokół DMX daje również możliwość sterowania dużą liczbą urządzeń połączonych szeregowo, przy użyciu jednego kontrolera. Daje to dużą oszczędność okablowania potrzebną do użycia przy budowie systemu oświetleniowego. Za pomocą DMX mogą być sterowane, oprócz ruchomych głowic i skanerów, również lasery, strostr boskopy a nawet wytwornice dymu. Dzięki pracy zintegrowanej wszystkich tych eleel mentów, cała scena świetlna daje wrażenie płynności, harmonii ruchu. Dzięki D niemu unika się „bałaganu” w feerii kolorów i rozbłysków emitowanych przez urządzenia pozbawione takiej kontroli. 55 W dobie postępu technicznego z ogromną pomocą dla klubowych oświetleniowców przyszła technologia LED. W momencie pojawienia się wielobarwnych wielobarwnych świetlnych diód, otwarły się również nowe możliwości dla light dj-ów. dj ów. Systemy LED dają wymierwymie ne korzyści płynące przede wszystkim z ich trwałości. Diody cechują się trwałością rozpoczynającą się od 10000 godzin, co jest nieosiągalne w przypadku zwykłych zwykł źródeł światła. Drugim niebagatelnym plusem tej technologii jest bardzo niskie zużycie prądu. Jedna dioda zużywa maksymalnie 3W, dlatego nawet duże oświetlacze czy systemy świetlne wykorzystujące diody zużywają ponad dziesięciokrotnie mniej energii od źródeł żarowych lub halogenowych. Technika LED ma również zaletę zastosowania w jednej obudowie danego urządzenia diód wielokolorowych w systemie RGB, pozwapozw lającym uzyskać niemal niezliczone barwy. Rys. 6. Przykładowy reflektor PAR 64 LED Przedstawiony na zdjęciach reflektor typu PAR wykorzystuje technologię diodową LED. Dla pełnego wykorzystywania możliwości świetlnych został wyposażony jest w moduł DMX. Sterowanie zewnętrzne umożliwia zintegrowanie kolorów emitowaemitow nych przez reflektor z innymi urządzeniami. urządzeni Pozwala ozwala również na użycie dimmera dimmer oraz zdalnego streowania częstotliwością błysków w przypadku użycia efektu strobo. Diody świetlne mają również zastosowanie w uządzeniach omawianych wcześniej takich jak ruchome głowice, skanery czy stroboskopy. Dzięki Dzięki ich żywotności i małym zapotrzezapotrz bowaniu na energię, znacząco obniżają się koszty eksploatacji jak i skracają się wszystwszys kie czynności serwisowo konserwacyjne. Kolejnym elementem wyposażenia klubu czy dyskoteki jest nagłośnienie. Stanowi ono, poza konsoletą dj--a, filar całego przedsięwzięcia. W odróżnieniu od nagłośnienia scen koncertowych czy sal, nagłośnienie klubu skupia się na równomiernym pokryciu falą akustyczną całego parkietu. Idealnym rozwiązaniem i zarazem powszechnie stosowanym jest użycie do tego celu systemu „satelit” rozmieszczonych nad parkietem. Głośniki te odtwarzają częstotliwości średnie i wysokie w zakresie 60 Hz – 20 kHz oraz odpowiedniej liczby głośników niskonisko lub sub- niskotonowych. Głośniki reprodukujące niskie częstoczęst tliwości to najczęściej ęściej potężne basy pracujące w systemach bend-pas pas lub push&pull. Wszystkie te systemy mają na celu uzyskanie jak największego ciśnienia akustycznego. W potocznym slangu w klubie, bas musi mocno „kopać” dlatego głośniki niskotonowe pracujące w zakresie nawet naw o 20 Hz wyposażane są w rozmaite filtry dolnoprzepustowe oraz membrany osiemnasto a nawet dwudziestocalowe. Głośniki takie pozwalają na użyuż 56 cie bardzo dużej mocy a co za tym idzie wyprodukowanie niskich częstotliwości o bardzo dużej skuteczności akustycznej. Wśród firm produkujących nagłośnienia dla dyskotek i klubów, prym wiodą takie jak: PolAudio, JBL, HK Audio, Coda Audio. Mnogość oferty firm zajmujących się produkcją nagłośnienia pozwala na optymalne dobranie zestawów nagłośnieniowych tak dla małych dyskotek, jak i dla klubów przyjmujących jednorazowo dwa tysiące gości lub więcej. Dobranie odpowiedniej mocy dla danego pomieszczenia oraz właściwe rozmieszczenie głośników stanowi dopiero połowę sukcesu. Druga jego część tkwi w użyciu właściwych wzmacniaczy mocy, które będą zasilać całe nagłośnienie. W większych klubach moc znamionowa końcówek mocy może sięgać nawet 5 kW na kanał, przyjmując system pracy stereo. Dla okiełznania tak dużych mocy potrzebne są jeszcze urządzenia typu limiter oraz procesory dźwięku. Pozwalają one na uzyskanie dźwięku bardziej „miękkiego” oraz minimalizują skutki niedoskonałości nagrań lub efekty uboczne kompresji tak często spotykanej obecnie przy obróbce materiałów dźwiękowych. Końcówki mocy i wzmacniacze w dużych klubach najczęściej pracują w zestawach. Obecnie urządzenia te pozwalają łączyć się w bloki zwielokrotniając moc oraz pracę przy mniejszym obciążeniu, co ma istotny wpływ na jakość reprodukowanego dźwięku. Osobno również zasiane są linie głośników niskotonowych. Dla uzyskania niskich częstotliwości trzeba również zapewnić odpowiednią moc. Z niepisanego prawa wśród akustyków klubowych wynika, że przyjąć należy stosunek mocy 2 do 3 z przewagą na wzmocnienie i „napędzenie” zestawów niskotonowych. 2. Zdrowy słuch a dyskoteka Jednym z podstawowych a zarazem najważniejszych zagrożeń w pracy DJ-a jest hałas. Negatywne oddziaływanie hałasu na organizm człowieka jest utożsamiane przede wszystkim z bezpośrednim oddziaływaniem na narząd słuchu. Szkodliwość oddziaływania hałasu zależy od poziomu ciśnienia akustycznego oraz czasu trwania narażenia, czyli tzw. „dawki” hałasu. Innymi słowy, im wyższy jest poziom ciśnienia akustycznego i dłuższy czas narażenia na hałas, tym jest on bardziej szkodliwy. Wartość ciśnienia akustycznego, przy której zaczynamy słyszeć określony dźwięk nazywana jest progiem słyszenia. Podstawowym skutkiem oddziaływania hałasu na narząd słuchu jest czasowe lub trwałe przesunięcie progu słyszalności. Powstawanie uszkodzeń słuchu DJ-a jest najczęściej procesem powolnym – ubytki słuchu pojawiają się stopniowo i bezboleśnie. Z tego powodu osoby pracujące w pomieszczeniach narażone na nadmierny hałas często nie dostrzegają jego negatywnego oddziaływania aż do momentu, w którym okazuje się, że nastąpiły u nich poważne ubytki słuchu. Do trwałych ubytków słuchu (rysunek 7) dochodzi najczęściej w wyniku długotrwałego narażenia na hałas o poziomach dźwięku przekraczających 80 dB. Pozasłuchowe skutki oddziaływania hałasu nie są jeszcze w pełni rozpoznane. Badania doświadczalne wskazują, że po przekroczeniu przez hałas poziomu dźwięku rzędu 75 dB występują wyraźne zaburzenia funkcji fizjologicznych organizmu, wynikające z istnienia powiązań nerwowych dróg układu słuchowego z innymi układami organizmu człowieka (ośrodkowym układem nerwowym, układem krążenia). 57 Rys. 7. Trwałe ubytki słuchu: 1 – ubytek powierzchowny, 2 – ubytek poważny, 3 – ubytek wskazujący na rozległą głuchotę Wykres zamieszczony na rysunek 8 przedstawia wartości poziomu hałasu i odpowiadającego mu ciśnienia akustycznego. Dyskoteka jako pomieszczenie i stanowisko pracy dla DJ plasuje się w okolicach 100 – 120 dB. Jest to poziom hałasu niebezpieczny dla organizmu. Często dyskoteki przekraczają nawet tak wysoki próg hałasu, gdzie wartość dB jest porównywalna do startu samolotu odrzutowego, co jest na granicy bólu. Przebywanie w pomieszczeniach o takim natężeniu hałasu niesie za sobą poważne, negatywne skutki zdrowotne. Każda dyskoteka przekraczająca normy hałasu podlega karze grzywny. Poniższe zestawienie prezentuje stawki kar. przekroczenie 1-5 dB 5- 10 dB 10 – 15 dB Powyżej 15 dB dzień 8,36 zł 14,63 zł 20,90 zł 31,35 zł noc 10,45 zł 17,76 zł 25, 08 zł 37,62 zł Rys. 8. Porównanie przykładowych wartości poziomu hałasu i ciśnienia akustycznego 58 Stawki kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu określa Obwieszczenie Ministra Środowiska z 28 października 2002 r. (M.P. Nr 54, poz. 743). Ich wysokość uzależnia się od tego, czy do przekroczenia doszło w dzień czy w nocy, a także od wielkości nadwyżki decybeli. Płaci się za każdy dB przekroczenia. Hałas o poziomie dźwięku nieprzekraczającym 80 dB może mieć istotny wpływ na wydajność pracy i jakość realizowanych zadań. Ogranicza on zdolność do koncentracji uwagi, utrudnia wykonywanie prac precyzyjnych i koncepcyjnych oraz przyczynia się do pogorszenia zrozumiałości mowy i percepcji sygnałów ostrzegawczych. Z tego względu jest traktowany jako czynnik uciążliwy w środowisku pracy. Hałas im dłużej trwa tym silniej wpływa na uszkodzenie słuchu. Normy europejskie dopuszczają następujące okresy oddziaływania hałasu o różnym natężeniu. Hałas [dB] 85 dB 88 dB 91 dB 94 dB 97 dB 100 dB Max. dopuszczalny czas oddziaływania 8h 4h 2h 1h 30 min 15 min Hałas [dB] 103 dB 106 dB 109 dB 112 dB 115 dB 118 dB 121 dB Max. dopuszczalny czas oddziaływania 7.5 min 225 s 112 s 56 s 28 s 14 s 7s Jak widać na wykresie miejsce w którym słuch jest najbardziej narażony na uszkodzenia to dyskoteki...(natężenie dźwięku dochodzi do 110dB)... Muzykę o takim natężeniu powinniśmy słuchać przez 112 sekund, a niestety słuchamy nawet po 8 godzin w klubie! 3. Podsumowanie Nowa technika budowy głośników pozwala osiągać niezwykle wysokie natężenia dźwięku, skutkiem czego istnieje poważne ryzyko wczesnego niedosłuchu lub utrata słuchu. Można powiedzieć że osoby starsze o ok. 30 lat posiadają dobry jak na swój wiek słuch, gdyż w okresie ich młodości przedział mocy nagłośnienia dyskotek daleki był od stosowanego obecnie (10 - 50 kW). W ówczesnych czasach dyskoteki odbywały się przy wykorzystaniu wzmacniaczy lampowych o niedużej mocy 5 – 10 W choć mogły dochodzić też do 50 W, a to naprawdę znikomy ułamek teraźniejszej mocy sceny klubowej. Literatura 1. Everest A.F., Podręcznik akustyki, Wydawnictwo Sonia Draga, Katowice 2004. 2. Krasuska E., Hałas i drgania mechaniczne, Inspektor Pracy 2009, s. 22-24. 3. Uzarczyk A., Hałas, ODDK, Gdańsk 1998, 4. www.słuchowisko.net (V.2009) 5. www.halas.wortale.net (V.2009) 6. www.ciop.pl (V.2009) 59