Ryzyko związane z hałasem i pyłem

Ryzyko zawodowe związane z naraŜeniem na hałas
W warunkach naraŜenia zawodowego oddziaływanie hałasu na organizm człowieka moŜna podzielić na dwa rodzaje
- wpływ hałasu na narząd słuchu
- pozasłuchowe działanie hałasu na cały organizm
Wpływ hałasu na narząd słuchu
Szkodliwy wpływ hałasu na narząd słuchu powodują następujące jego cechy i okoliczności naraŜenia:
- równowaŜny poziom dźwięku A lub poziom dźwięku A (dla hałasu ustalonego) przekraczający 80 dB(A). Bodźce
słabsze nie uszkadzają narządu słuchu nawet przy długotrwałym nieprzerwanym naraŜeniu
- długi czas działania hałasu. Skutki działania hałasu kumulują się w czasie, zaleŜą od dawki energii akustycznej,
którą określa iloczyn natęŜenia dźwięku i czasu trwania ekspozycji
- ciągła ekspozycja jest bardziej szkodliwa niŜ przerywana.
Nawet krótkotrwałe przerwy umoŜliwiają procesy
regeneracyjne słuchu
- szczególnie szkodliwy jest hałas impulsowy. Charakteryzuje się on tak szybkim narastaniem ciśnienia akustycznego
do duŜych wartości, Ŝe narząd słuchu ulega znacznemu przeciąŜeniu. Uszkodzenie słuchu w wyniku działania hałasu
impulsowego jest zaleŜne od szczytowego poziomu ciśnienia akustycznego
- hałas o widmie z przewagą składowych o częstotliwościach średnich i wysokich (3-5 kHz) jest bardziej
niebezpieczny
- szczególna, indywidualna podatność na uszkadzający wpływ działania hałasu
Pozasłuchowe skutki działania hałasu
Pozasłuchowe skutki działania hałasu objawiają się wpływem głównie na ośrodkowy układ nerwowy i układ
wydzielania wewnętrznego, a w konsekwencji na stan i funkcje wielu narządów wewnętrznych, juŜ po przekroczeniu
ciśnienia akustycznego 75 dB(A). Bodźce słuchowe mogą wpływać na róŜne funkcje organizmu nawet wtedy, gdy nie
dochodzi do powstania wraŜeń słuchowych. Reakcje pozasłuchowe mogą objawiać się wzrostem częstości skurczów
serca i ciśnienia krwi, skurczów obwodowych naczyń krwionośnych, zmniejszeniem częstości oddechów,
intensywności perystaltyki jelit oraz odruchami motorycznymi (skurcz mięśni). Ponadnormatywny poziom hałasu moŜe
powodować uszkodzenia prowadzące do zmniejszenia płodności. Silne bodźce akustyczne o poziomach ciśnienia
akustycznego powyŜej 110-120 dB(A) wpływają na funkcję narządów zmysłów, np. powodują zaburzenia wzroku,
równowagi i dotyku. Choroba ciśnieniowa, wrzodowa, nerwice mogą być skutkiem hałasu.
POZASŁUCHOWE SKUTKI HAŁASU SĄ UOGÓLNIONĄ ODPOWIEDZIĄ ORGANIZMU NA DZIAŁANIE
HAŁASU JAKO STRESORA.
Dodatkowym czynnikiem uciąŜliwym jest zrozumiałość i maskowanie mowy oraz dźwiękowych sygnałów
bezpieczeństwa w hałasie. Utrudnione porozumiewanie się ustne w hałasie i maskowanie sygnałów ostrzegawczych
zwiększa uciąŜliwość warunków pracy, zmniejsza jej wydajność i moŜe być przyczyną wypadków przy pracy.
KRYTERIUM ZROZUMIAŁOŚCI MOWY STANOWI JEDNO Z WAśNIEJSZYCH KRYTERIÓW
OCENY
HAŁASU W ŚRODOWISKU.
BADANIA AUDIOMETRYCZNE UJAWNIAJĄ ROZWÓJ TRWAŁEGO UBYTKU SŁUCHU. UBYTEK TEN
JEST KRYTERIUM ROZPOZNANIA I ORZECZENIA ZAWODOWEGO USZKODZENIA SŁUCHU.
Krótka informacja o hałasie
HAŁAS STANOWI JEDNĄ Z NAJBARDZIEJ PRZYKRYCH DOKUCZLIWOŚCI ŚRODOWISKA, W
KTÓRYM śYJEMY. ZAKŁÓCA NASZĄ RÓWNOWAGĘ FIZJOLOGICZNĄ I PSYCHICZNĄ I MOśE
WYWOŁYWAĆ TRWAŁE USZKODZENIE ZDROWIA.
Dopuszczalny na stanowisku pracy poziom dźwięku A, wynoszący wg norm 85 dB(A) oznacza wartość kompromisową
dla kryterium ochrony słuchu, gdyŜ naraŜenie zawodowe na hałas o takim poziomie stwarza określone ryzyko
uszkodzenia słuchu.
W dodatku B do Standardu ISO 1999 podano, Ŝe w wyniku zawodowego naraŜenia na hałas w okresie 15 lat pracy
ryzyko uszkodzenia słuchu, powodującego utrudnienie rozumienia mowy, wynosi 5% w warunkach hałasu o poziomie
85 dB(A) oraz 24% w warunkach hałasu o poziomie 95 dB(A). Najnowsze badania u ludzi wykazały natomiast, Ŝe
dopiero poziom 75 dB(A), a wg niektórych źródeł 70 dB(A), nie stwarza ryzyka uszkodzenia słuchu.
Gdy poziom hałasu w otoczeniu danego stanowiska pracy jest wyŜszy od poziomu dopuszczalnego, a równocześnie
wszystkie sposoby zmniejszenia tego poziomu okazały się trudne do natychmiastowego zrealizowania, naleŜy
bezwzględnie stosować indywidualne ochronniki słuchu.
Skutki działania hałasu na narząd słuchu moŜna podzielić na:
-fizjologiczne
-patologiczne
Skutki patologiczne działania hałasu na ucho nazywane są urazem akustycznym. Do utraty słuchu dołączają się tu
często takie objawy, jak: szumy i dzwonienia, zaburzenia odbierania wysokości i barwy dźwięku.
RozróŜnia się dwa rodzaje urazów akustycznych:
-ostry uraz akustyczny, do którego dochodzi w następstwie jednorazowego krótkotrwałego działania silnego bodźca
akustycznego (impulsowego), przekraczającego na ogół granicę bólu. Ubytek słuchu moŜe się w tych przypadkach
cofnąć.
-przewlekły uraz akustyczny, do którego dochodzi u osób naraŜonych na powtarzającą się, długotrwałą ekspozycję
na hałas. Uszkodzenie słuchu ma w tych przypadkach charakter trwały, jest nieodwracalne, zwykle obustronne.
Ubytek słuchu spowodowany urazem przewlekłym nie poddaje się leczeniu. Stosuje się jedynie środki
farmakologiczne
powstrzymujące
lub
opóźniające dalsze
jego
pogłębianie
się.
Stosowanie
aparatów
wspomagających słuch nie zawsze jest skuteczne.
Hałas wpływa przede wszystkim na narząd słuchu, jednakŜe działa równieŜ na cały organizm. Powoduje zwiększenie
wydzielania przez korę nadnerczy hormonu adrenaliny do krwi. Hormon ten i jego pochodne wpływają na reakcje
psychiczne, somatyczne i wegetatywne zachodzące w organizmie.
ISTNIEJĄ TRZY GRUPY INDYWIDUALNYCH OCHRONNIKÓW SŁUCHU:
-wkładki przeciwhałasowe
-nauszniki przeciwhałasowe
-hełmy przeciwhałasowe
Dopuszczalne do stosowania są tylko te typy ochronników, które posiadają certyfikat (znak bezpieczeństwa). Spełnienie
wymagań bezpieczeństwa przez ochronnik słuchu nie jest jednoznaczne z zapewnieniem prawidłowej ochrony narządu
słuchu pracownika stosującego dany ochronnik. Warunkiem koniecznym uzyskania wystarczającej ochrony słuchu jest
prawidłowy dobór ochronników do wielkości charakteryzujących występujący hałas. Zaleca się dobierać ochronniki
słuchu o takiej tłumienności, by poziom dźwięku pod ochronnikiem mieścił się w zakresie 75 do 80 dB(A).
HAŁAS A ZDROWIE
JeŜeli przez zdrowie będziemy rozumieli tak, jak proponuje to WHO: „stan dobrego samopoczucia fizycznego,
psychicznego i społecznego”, to hałas jest czynnikiem w duŜym stopniu odpowiedzialnym za stan zdrowia
społeczeństwa.
HAŁAS WPŁYWA:
A. Na psychikę – bowiem godzi w podstawowe potrzeby kaŜdego mieszkańca:
- potrzebę spokoju, wypoczynku i regeneracji sił,
- potrzebę prywatności Ŝycia domowego,
- potrzebę bezpieczeństwa, albowiem zakłóca waŜne biologiczne i społeczne czynności (sen, naukę, pracę
umysłową)
B. Na organizm – przez pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego, oraz ośrodka podwzgórzowoprzysadkowo-nadnerczowego. Stąd hałas moŜe wywoływać odruchowe reakcje takie, jak: zmiany rytmu oddychania,
akcji serca, perystaltyki jelit, zmiany wydzielania skórnego, ciśnienia krwi, itp.
Wyniki badań demograficznych sugerują, Ŝe ludzie naraŜeni na hałas nieco częściej zapadają na nadciśnienie tętnicze,
nerwice, choroby przemiany materii i przewodu pokarmowego. W Szwecji przeanalizowano ostatnio wszystkie
przypadki zawałów mięśnia sercowego (zarówno tych, które spowodowały śmierć, jak i przeŜytych) u męŜczyzn, które
miały miejsce w okresie 2 lat. Rezultaty wykazały, Ŝe występowanie obu cech: zwiększonego tempa Ŝycia, jak i
ustawicznego ogłuszania hałasem, zwiększało ryzyko zawału, szczególnie przed 55 rokiem Ŝycia.
W badaniach niemieckich z 1987r. stwierdzono wpływ hałasu o poziomie powyŜej 65 dB w dzień na skurczowe
ciśnienie krwi oraz obniŜenie kortyzolu i liczby trombocytów.
C. Na ludzkie zachowanie: ograniczenie spacerów na świeŜym powietrzu, stosowanie zatyczek
dousznych, a czasem takŜe paradoksalne zachowanie jak spanie w korytarzu, czy kuchni, poniewaŜ tylko to są miejsca
gdzie ludzie mogą zasnąć.
W badaniach przeprowadzonych w Warszawie w rejonach hałaśliwych (powyŜej 65 dB) obserwuje się częste
objawy zakłóceń w populacji ze strony układu krąŜenia (bicie i kołatanie serca, szybkie męczenie się, duszność,
zawroty głowy, uderzenia krwi do głowy), pokarmowego, bóle mięśni i stawów, a takŜe zakłócenia równowagi
emocjonalnej (stan napięcia i niepokoju, trudności z zasypianiem, niespokojny sen, uczucie niewyspania). Stwierdzono
równieŜ częste systematyczne zaŜywanie leków z powodu chorób serca i nadciśnienia.
Szkodliwe działanie pyłów przemysłowych na człowieka
Pyły są jednym z podstawowych zagroŜeń występujących w środowisku pracy. Działanie pyłów na organizm
ludzki moŜe być przyczyną mechanicznego uszkodzenia błon śluzowych lub skóry, choroby uczuleniowej, pylicy płuc,
a takŜe choroby nowotworowej.
Skutki zdrowotne dla osób naraŜonych na działanie pyłów zaleŜą od ich podstawowych parametrów, takich
jak: stęŜenie pyłu, wymiary i kształt cząstek, skład chemiczny i mineralogiczny pyłu.
Ze względu na rodzaj działania biologicznego, szkodliwego dla człowieka, pyły przemysłowe dzieli się na
pyły o działaniu: draŜniącym, zwłókniającym, kancerogennym oraz alergizującym.
WaŜnymi czynnikami wpływającymi na skutki działania pyłu na organizm człowieka są takŜe rozpuszczalność
pyłu w płynach ustrojowych oraz jego struktura krystaliczna. Działanie biologiczne pyłów jest często modyfikowane
nawet przez niewielkie ilości innych substancji zawartych w pyle. Znany jest np. wpływ niektórych tlenków metali
(glinu, Ŝelaza) i niektórych glinokrzemianów (kaolinit) na właściwości zwłókniające wolnej krystalicznej krzemionki.
TakŜe właściwości osobnicze człowieka – zarówno genetyczne, jak i nabyte – wpływają na jego wraŜliwość na
działanie pyłu. Ostateczny skutek szkodliwego działania pyłów przemysłowych zaleŜy takŜe od cięŜkości wykonywanej
pracy fizycznej.
Układ oddechowy moŜna podzielić na kilka obszarów czynnościowych, które istotnie róŜnią się między sobą
pod względem czasu zatrzymania pyłu w miejscach osadzania, szybkością i drogami jego eliminacji, a takŜe reakcją
patologiczną na pył. NajwaŜniejsze z nich to:
- obszar górnych dróg oddechowych (nos, jama ustna, gardło, krtań),
- obszar tchawiczo-oskrzelowy (tchawica, oskrzela, oskrzeliki)
- obszar wymiany gazowej (pęcherzyki płucne).
Wnikanie pyłu do dróg oddechowych, osadzanie cząstek w róŜnych ich odcinkach oraz eliminacja lub
zatrzymanie pyłu zaleŜą przede wszystkim od wymiaru cząstek. Ze względu na skutki zdrowotne najwaŜniejsze są
cząstki poniŜej 7 µm, umoŜliwiające ich przeniknięcie do obszaru wymiany gazowej. Ta frakcja pyłu nazywa się
frakcją respirabilną i jest odpowiedzialna za rozwój pylicy płuc, większości nowotworów oraz zapalenia
pęcherzyków płucnych. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe pył nierespirabliny – całkowity (osadzający się w obrębie górnych
dróg oddechowych i w obszarze tchawiczo-oskrzelowym) nie moŜe być traktowany jako obojętna biologicznie część
składowa aerozolu. Część nierespirabilna pyłu uszkadzając mechanizm eliminacji pyłu z organizmu przez niszczenie
nabłonka migawkowego (przewlekłe nieŜyty oskrzeli) powoduje, Ŝe wnikanie pyłu do obszaru pęcherzykowego staje
się łatwiejsze.
CHOROBY WYWOŁYWANE ODDZIAŁYWANIEM PYŁÓW PRZEMYSŁOWYCH
NA UKŁAD ODDECHOWY
Rodzaj choroby wywoływanej oddziaływaniem pyłu na układ oddechowy zaleŜy od rodzaju wdychanego pyłu.
Do najczęściej spotykanych chorób naleŜą pylice płuc, które określa się jako „nagromadzenie pyłu w płucach i reakcję
tkanki płucnej na jego obecność”. W zaleŜności od rodzaju zmian anatomopatologicznych pylice dzieli się na
kolagenowe i niekolagenowe.
Pylice kolagenowe charakteryzuje patologiczny rozwój tkanki łącznej (włókien kolagenowych) powodujący
uszkodzenie struktury pęcherzyków płucnych i zmiany bliznowate. Najsilniejsze działanie zwłókniające wykazuje
krystaliczna krzemionka (dwutlenek krzemu) i azbesty.
W przypadku pylic niekolagenowych reakcja tkanki płucnej jest minimalna i nie prowadzi do uszkodzenia
struktury pęcherzyków. Reakcja na pyły o słabym działaniu zwłókniającym lub niezwłókniającym moŜe być
odwracalna. Pyły pochodzenia roślinnego i zwierzęcego zawierające zazwyczaj drobnoustroje i ich toksyczne produkty
przemiany materii, mogą natomiast wywoływać w płucach i oskrzelach róŜnego rodzaju odczyny immunotoksyczne o
charakterze zapalnym (syndrom toksyczny wywołany pyłem organicznym, płuco farmera, gorączka wziewna i inne).
Nieorganiczne pyły o strukturze włóknistej charakteryzuje oprócz działania draŜniącego, zwłókniającego,
takŜe działanie nowotworowe. Pyły te mogą wywołać rozwój raka płuc, raka oskrzeli oraz międzybłoniaki opłucnej
i otrzewnej. Cząstki krzemionki prowadzą do krzemicy i rozedmy płuc, a cząstki pyłów włóknistych do rozwoju pylicy
płuc i nowotworów (raki, międzybłoniaki). Niektóre rodzaje pyłu np. pył drewna twardego, mogą być przyczyną
nowotworów nosa i zatok przynosowych.
Pylice płuc naleŜą bez wątpienia do najstarszych i niepomyślnie rokujących chorób człowieka. Od początku
XX wieku systematycznie prowadzi się badania naukowe nad chorobami płuc o etiologii pyłowej, które wyjaśniły juŜ
wiele zagadnień związanych ze szkodliwym działaniem pyłów zawierających wolną krystaliczną krzemionkę. Pyły te
występując w warunkach przemysłowych mogą wykazywać działanie cytotoksyczne. Przez działanie cytotoksyczne
naleŜy rozumieć zdolność do uśmiercania, uszkadzania lub zmiany funkcji komórek układu siateczkowośródbłonkowego, które biorą udział w procesach tworzenia kolagenowych i zmian nowotworowych, wywołanych przez
poszczególne pyły. Działanie biologiczne pyłów zawierających związki krzemu ma charakter przewlekły, a skutki
oddziaływania występują zazwyczaj po wielu latach w postaci podraŜnienia i stanów zapalnych w drogach
oddechowych, patologicznego rozrostu tkanki łącznej (działanie pylicotwórcze) lub w postaci nowotworów o róŜnej
budowie morfologicznej (raki, międzybłoniaki, gruczolaki) zlokalizowanych w obrębie dróg oddechowych lub
w miejscach od nich odległych (nowotwory przewodu pokarmowego, otrzewnej i innych narządów).
W rozwoju krzemicy płuc obok stęŜenia pyłu i zawartości wolnej krystalicznej krzemionki, decydującą rolę odgrywa
czas ekspozycji. Charakterystyczne dla krzemicy jest to, Ŝe po zakończeniu ekspozycji na pył, zmiany pylicze
w płucach nadal się rozwijają.
Informacje te pozwalają kaŜdemu człowiekowi określić jak powaŜne dla zdrowia mogą być mogą być
następstwa zagroŜeń występujących w środowisku pracy.