Biblioteka szkolna w świetle nowej podstawy programowej – formy

Agata Arkabus
nauczyciel bibliotekarz Publicznej biblioteki Pedagogicznej RODN „WOM” w Częstochowie
Biblioteka szkolna w świetle nowej podstawy programowej – formy
współpracy nauczycieli bibliotekarzy z nauczycielami innych przedmiotów.
W pracy nauczyciela bibliotekarza można wyróżnić trzy aspekty możliwych
oddziaływań:
Edukacja czytelnicza
Czytanie jest podstawową umiejętnością niezbędną do satysfakcjonującego uczestniczenia we
współczesnym świecie. To pierwszy etap, bez którego nie sposób rozpoczynać następnych.
Dysponując ciekawą, ciągle uaktualnianą ofertą bibliotekarz ma szansę zdiagnozować,
ukierunkować i zaspokoić potrzeby czytelnicze w przyjaznym otoczeniu biblioteki szkolnej.
Kultura czytelnicza nie jest cechą wrodzoną, musi być ciągle budowana i wzmacniana. Obok
środowiska społecznego, to właśnie szkoła odgrywa wyjątkową rolę w edukacji czytelniczej
społeczeństwa poprzez stworzenie każdemu uczniowi możliwości kontaktu ze słowem
drukowanym i włączenie tej edukacji w system dydaktyczno-wychowawczy.
Samokształcenie
To istotny element przygotowania ucznia do samodzielności. Poszczególne treści realizowane
i wytrenowane w bibliotece szkolnej mogłyby być zastosowane w innych przedmiotach i polach
działalności ucznia. Uczeń, którego przeszkolono wyłącznie do korzystania z Internetu i innych
źródeł elektronicznych nie radzi sobie z poszukiwaniami informacji w tradycyjnych
encyklopediach, książkach popularnonaukowych i czasopismach oraz ze sporządzaniem notatek.
Edukacja medialna
Nauczyciel bibliotekarz – opiekun ICIM - służy czytelnikom kompetentną poradą nie tylko
w sprawach poszukiwań informacji przy użyciu nowoczesnych narzędzi, ale też w ich ocenie
i rozsądnym wykorzystaniu. O ile techniczną opiekę nad ICIM można polecić informatykom,
o tyle zasad wykorzystywania zasobów ICIM i znajomości funkcjonowania wszelkich dostępnych
mediów powinni uczyć nauczyciele bibliotekarze.
Powołując się na zapis w podstawie programowej „ ... Realizację powyższych celów
powinna wspomagać dobrze wyposażona biblioteka szkolna, dysponująca aktualnymi
zbiorami, zarówno w postaci księgozbioru, jak i zasobów multimedialnych. Nauczyciele
wszystkich przedmiotów powinni odwoływać się do zasobów biblioteki szkolnej
i współpracować z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania
uczniów do samokształcenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania
informacji”, zwróćmy uwagę na trzy ważne aspekty: dobrze wyposażona biblioteka,
współpraca nauczycieli z nauczycielem bibliotekarzem, przygotowanie ucznia do
samokształcenia.
1
Dobrze wyposażona biblioteka.
W kontekście nowej podstawy programowej należy ustalić, z jakich źródeł chcą
korzystać czytelnicy, czy zbiory są kompletne, czy centrum multimedialne zapewnia
stosowny dostęp do nich. Przegląd dokumentu pozwala wstępnie określić, po jakie materiały
będą przychodzić uczniowie i nauczyciele na wszystkich etapach kształcenia. Pamiętać
należy, że źródła wiedzy wymienione na poprzednim etapie kształcenia będą również
wykorzystywane w czasie bieżącej nauki (np. słownik ortograficzny wymieniony jest tylko
w podstawie klas IV-VI, ale uczniowie gimnazjum i liceum nadal będą z niego korzystać,
mimo, że podstawa programowa nie zawiera o nim wzmianki).
Współpraca nauczycieli z nauczycielem bibliotekarzem.
Warto przede wszystkim zwrócić uwagę na zapisy w podstawie programowej, które
dotyczą kształtowanie kompetencji ponadprzedmiotowych np.: wyszukiwania informacji,
analizowania ich i przetwarzania, współdziałania w zespole, rozumowania, interpretacji
tekstów. Ich znajomość może skłonić zespół nauczycieli do wytyczenia obszarów wspólnej
działalności, inicjowania projektów międzyprzedmiotowych, do skorelowania treści.
O współpracy należy pomyśleć już na etapie planowanych działań na przyszły rok
szkolny. Orientacje co do zakresu współpracy można zyskać w drodze ustnych ustaleń lub
dokonując planowanej diagnozy potrzeb w tym zakresie. Rozmowa z nauczycielem może
odbyć się z wykorzystaniem wykazu wymagań edukacyjnych – podstawy programowej
przedmiotu nauczanego przez nauczyciela lub zestawieniem wymagań interesujących
bibliotekarza. Diagnoza potrzeb nauczycieli pozwoli ukierunkować pracę biblioteki tak, by jej
oferta została wykorzystana w racjonalny sposób.
Wybór form współpracy uzależniony jest od bieżących potrzeb i możliwości szkoły,
przede wszystkim zaś od wspólnej decyzji nauczycieli bibliotekarzy i nauczycieli innych
specjalności. Wśród form współpracy możemy wyróżnić:
 Zajęcia wyrównawcze.
Bibliotekarze mogą zorganizować zajęcia wyrównawcze dla uczniów, którym brak
umiejętności korzystania ze źródeł informacji. Cykl zajęć wyrównawczych może dotyczyć
wyszukiwania, przetwarzania i tworzenia informacji oraz korzystania z nich podczas nauki.
Wielu nauczycieli w miarę swoich możliwości stara się niwelować niedobory edukacyjne
podczas własnych lekcji. Jeżeli niedobory te wynikają z braku umiejętności korzystania
z informacji, ze złej organizacji samokształcenia, to bibliotekarz może wspomóc w tym
zakresie pracę innych nauczycieli. Bibliotekarz może wówczas samodzielnie planować
i prowadzić ćwiczenia z grupa uczniów, będzie odpowiedzialny za proces kształcenia i jego
wyniki. Na decyzję, jacy uczniowie potrzebują dodatkowych ćwiczeń i w jakim zakresie, ma
wpływ opinia nauczyciela na co dzień pracującego z klasą.
2
 Wspólne lekcje.
Wśród działań podejmowanych w ramach współpracy mogą znaleźć się lekcje prowadzone
przez nauczyciela przedmiotu i nauczyciela bibliotekarza w ICIM lub bibliotecznej czytelni,
z wykorzystaniem zgromadzonych tam materiałów i sprzętu. Dzięki wspólnym lekcjom
młodzież może zostać zaangażowana w ćwiczenia, przemiennie z podziałem na prace przy
stanowiskach komputerowych pracę z dokumentami drukowanymi.
Udział bibliotekarza w zajęciach może ograniczać się do udzielenia technicznej pomocy
nauczycielom i uczniom, wsparcia w kwestiach organizacyjnych, udostępniania materiałów
itp.
 Udzielanie pomocy uczniom.
Udzielanie bieżącej pomocy uczniom podczas odrabiania prac domowych, wykonywania
ćwiczeń, przygotowywania do konkursów powinno się odbywać po uprzednim ustaleniu
zakresu pomocy z nauczycielem przedmiotu. W tym zakresie bibliotekarz może zorganizować
pracę indywidualną lub pracę w małych grupach. Podobne ustalenia konieczne są w sytuacji
udzielania pomocy uczniom biorącym udział w konkursach przedmiotowych. Zadaniem
bibliotekarza będzie np. zapewnienie dostępu do literatury przedmiotu, udostępnianie
biblioteki w celu przeprowadzenia szkolnego etapu konkursu, udział w pracach komisji,
sporządzenie wspólnie z uczniami i nauczycielem wystawy prac pokonkursowych.
 Organizacja uroczystości.
Nauczyciel bibliotekarz może również wchodzić w skład zespołu organizującego imprezy
o charakterze ogólnoszkolnym lub pozaszkolnym (akademie, przedstawienia, dni otwarte itp.)
lub być jego koordynatorem. Do zadań bibliotekarza może należeć wówczas: nadzorowanie
wykonania dekoracji, plakatów lub zaproszeń itp.
 Projekty edukacyjne.
Realizacja programów edukacyjnych w bibliotece szkolnej ma na celu:
- wzbogacanie ucznia w nową wiedzę i doświadczenia,
- podnoszenie umiejętności teoretycznych i praktycznych uczniów,
- podejmowanie przez uczestników projektu samodzielnych decyzji oraz autorskich
pomysłów,
- nabywanie przez uczniów umiejętności pracy w zespole,
- rozbudzanie zainteresowań uczniów danym tematem lub określoną dyscypliną naukową,
- nawiązanie współpracy bibliotekarza z instytucjami kulturalnymi, oświatowymi i innymi
placówkami lokalnymi,
- współdziałanie nauczyciela bibliotekarza z nauczycielami innych przedmiotów.
Nauczyciele bibliotekarze często włączają się w udział w projektach edukacyjnych
realizowanych w placówce lub pełnią funkcję koordynatorów projektu. W wielu takich
przedsięwzięciach biblioteka szkolna stanowi miejsce spotkań uczniów i nauczycieli
3
uczestniczących w projekcie. Uczniowie wykorzystują pracownię multimedialną do tworzenia
prezentacji multimedialnych i innych materiałów potrzebnych w czasie realizacji projektu,
poszukują źródeł i informacji wykorzystywanych do wykonania określonych czynności.
 Zajęcia wychowawcze.
Bibliotekarz może również włączyć się w realizację programu wychowawczego. Pojedyncze
lekcje lub cykle zajęć stanowią biblioteczną propozycję na godziny do dyspozycji
wychowawcy. Cykl zajęć powinien być realizowany na podstawie programu opracowanego
przez bibliotekarza lub we współpracy z nauczycielami, którzy podczas zajęć realizują
pokrewne zagadnienia. Biblioteka jest także miejscem do zastosowania niektórych metod,
technik lub form pracy, które nie zawsze sprawdzają się w szkolnych klasach (biblioteka
postrzegana jest często przez uczniów jako miejsce przyjazne i otwarte na ich pomysły).
 Wystawy.
Wystawy organizowane w bibliotece mogą funkcjonować w bibliotece przez dłuższy czas,
a materiały na niej zgromadzone pozostają pod kontrola bibliotekarza. Informacyjny charakter
mogą mieć wystawy nowości wydawniczych, czy też przegląd prasy metodycznej. Natomiast
wystawy tematyczne mogą stanowić cenną pomoc dydaktyczną dla nauczyciela pracującego
z konkretną klasą. Ważnym elementem organizowania wystaw jest ustalenie planu wystaw
z nauczycielami poszczególnych przedmiotów (zakres tematyczny, elementy niezbędne
i uzupełniające, termin).
 Wycieczki.
Zaangażowanie bibliotekarza w proces dydaktyczno-wychowawczy może także dotyczyć
organizowanie (lub współorganizowania) wycieczek edukacyjnych lub turystycznych, np. na
etapie planowania (dostęp do źródeł informacji turystycznej) i jej realizacji w zakresie opieki
nad młodzieżą. Również etap końcowy – dokumentowanie przebiegu wycieczki, pisanie
sprawozdania – może się dobywać w ICIM. Cześć prac związanych z wycieczką mogą
wykonać sami uczniowie – opracować informacje o odwiedzanych obiektach, atrakcjach
turystycznych danej miejscowości, stworzyć elektroniczny album zdjęć itp.
 Koła zainteresowań.
Współpraca z nauczycielami może odbywać się również w ramach prowadzonego przez
bibliotekarza koła zainteresowań. Analiza podstawy programowej daje orientację, co w danej
dziedzinie dzieje się na zajęciach obowiązkowych i w jaki sposób pozalekcyjna oferta
biblioteki ma szansę dopełnić ofertę edukacyjną.
Biblioteka szkolna w statutach wielu szkół stanowi pracownię interdyscyplinarną.
Mocną stroną biblioteki jest to, że stanowi wyodrębnione miejsce w szkole, odmienne
w swoim charakterze od innych pracowni, ma do zaoferowania wyposażenie i zbiory oraz
czas bibliotekarza i jego stosowną pomoc.
4
Nauczyciele bibliotekarze włączający się w realizację podstawy programowej powinni:
1. dbać o to, by ich biblioteka była dobrze wyposażona, urządzona oraz stanowiła
miejsce do nauki i wypoczynku;
2. kreować w oczach uczniów i nauczycieli pozytywny wizerunek biblioteki jako miejsca
atrakcyjnego, oferującego nie tylko odpowiedni warsztat pracy, lecz także twórcze
pomysły realizacji zadań edukacyjnych oraz profesjonalną pomoc w ich realizacji;
3. kreować pozytywny wizerunek nauczyciela bibliotekarza, jako osoby, która służy
nowoczesnej realizacji programu z wykorzystaniem najnowszych technologii;
4. dbać o kontakty z najmłodszymi poprzez jak najwcześniejsze zapraszanie maluchów
do biblioteki, stworzenie warunków do satysfakcjonujących kontaktów z książką
(wystrój, meble, zabawki);
5. prowadzić zajęcia z edukacji czytelniczej i medialnej, które dadzą uczniom podstawy
wiedzy i umiejętności;
6. organizować zajęcia pozalekcyjne, uwzględniając zróżnicowane potrzeby edukacyjne
uczniów (np. koło biblioteczne, zajęcia kształcące szybkie czytanie, kluby recenzyjne,
grupy redagujące gazetkę szkolną lub biblioteczną);
7. podejmować – we współpracy z innymi nauczycielami – działania mające na celu
zindywidualizowane wspomaganie rozwoju ucznia (kontakty indywidualne, porady
dotyczące wyboru lektury, zajęcia biblioterapeutyczne);
8. zachęcać nauczycieli i wychowawców do odbywania zajęć przedmiotowych
w bibliotece, z wykorzystaniem jej warsztatu informacyjnego;
9. zacieśniać współpracę z nauczycielami, przygotowywać dla nich specjalne materiały
pomocnicze, organizować szkolenia i warsztaty (np. na temat opisu bibliograficznego,
korzystania z katalogów online, wyszukiwania informacji w Internecie).
Bibliografia:
1. Nowa podstawa programowa a działania nauczycieli bibliotekarzy / Bogumiła
Staniów // Biblioteka w Szkole. - 2008, nr 9, s.8-11.
2. Nowa podstawa programowa. O współpracy nauczycieli z biblioteką szkolną / Monika
Nagowska // Biblioteka w Szkole. - 2010, nr 10, s.5-8.
3. Nowa podstawa programowa z pomocą biblioteki szkolnej. Monika Nagowska. –
Warszawa, 2010.
4. Nowa podstawa programowa - nowe możliwości. Brzezińska Danuta. Nowa podstawa
programowa - nowe możliwości [online] [dostęp : 29 sierpnia 2011]. Dostęp w
Internecie :http://www.wmbp.olsztyn.pl/images/stories/pdf/materia/Olsztyn.pdf
5