Profilaktyczna opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieŜą w

Lubelskie Centrum zdrowia Publicznego
w Lublinie
Zakład Ochrony Zdrowia Matki i Dziecka
Profilaktyczna opieka zdrowotna
nad dziećmi i młodzieŜą
w środowisku nauczania i wychowania
na terenie lubelszczyzny
Populacja dzieci i młodzieŜy w wieku szkolnym, ze względu na moŜliwość wystąpienia
zaburzeń zdrowia i rozwoju oraz duŜą częstość występowania zachowań ryzykownych,
wymaga zapewnienia profilaktycznej opieki zdrowotnej, której celem jest:
-
wspieranie rozwoju oraz edukacji dzieci i młodzieŜy w wieku szkolnym,
-
współdziałanie na rzecz ochrony i promocji zdrowia uczniów.
Głównym celem Rządowego Programu ,, Profilaktyczna opieka zdrowotna nad dziećmi
i młodzieŜą w środowisku nauczania i wychowania”, którego wdraŜanie rozpoczęto w 2004
roku, jest zapewnienie wszystkim uczniom równego dostępu do opieki medycznej oraz
poprawę jej jakości.
Równy dostęp do profilaktycznej opieki zdrowotnej rozumiany jest jako zapewnienie
jednakowego jej poziomu uczniom, bez względu na miejsce i region zamieszkania oraz typ
szkoły, do której uczęszcza uczeń.
Jednym z uwarunkowań zdrowia dzieci i młodzieŜy jest poziom dostępności promocji
zdrowia i szeroko pojętej profilaktyki obejmującej działania podejmowane w celu
zapobiegania chorobom i innym zaburzeniom w stanie zdrowia.
Tradycyjnie wyróŜnia się trzy fazy profilaktyki:
Pierwszorzędową: ukierunkowaną na wszystkich uczniów w wieku rozwojowym (szczepienia
ochronne, edukacja zdrowotna, grupowa profilaktyka próchnicy zębów).
Drugorzędową: skierowaną do uczniów ze zwiększonym ryzykiem rozwoju zaburzeń
i obejmującej wczesne ich wykrywanie (program badań przesiewowych i profilaktycznych
badań lekarskich).
Trzeciorzędową: obejmującą poradnictwo czynne dotyczące uczniów z problemami
zdrowotnymi, społecznymi i szkolnymi, przewlekle chorych i niepełnosprawnych, którego
celem jest zapobieganie dalszym niepomyślnym skutkom tych zaburzeń.
Dla zapewnienia wszystkim uczniom w Polsce równej dostępności do profilaktycznej opieki
zdrowotnej i dobrej jakości tej opieki niezbędne jest funkcjonowanie systemu, którego
elementy stanowią:
1. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami sprawowana przez:
-
pielęgniarkę lub higienistkę na terenie szkoły,
-
lekarza poz w zakładzie opieki zdrowotnej lub innym miejscu praktyki zawodowej
lekarza,
-
lekarza dentystę w ogólnodostępnej poradni stomatologicznej.
2. Nadzór sprawowany przez Lubelskie Centrum Zdrowia Publicznego (Zakład Ochrony
Zdrowia Matki i Dziecka), nad realizacją profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami, jej
dostępności i efektywności oraz zgodności z ogólnie przyjętymi standardami postępowania.
3. Monitorowanie stanu zdrowia uczniów oraz zabezpieczenia profilaktycznej opieki
zdrowotnej nad tą populacją przez Zakład Ochrony Zdrowia Matki i Dziecka LCZP
(druki MZ – 06, analiza stanu zdrowia uczniów).
4. Kształcenie i doskonalenie pielęgniarek i higienistek szkolnych oraz lekarzy poz w zakresie
zagadnień związanych ze sprawowaniem profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami,
organizacja konferencji naukowo – szkoleniowych oraz prowadzenie edukacji personelu
medycznego z zakresu obowiązujacych standardów w opiece zdrowotnej na dziećmi i
młodzieŜą szkolną w trakcie przeprowadzanych kontroli przez pracowników Zakładu
Ochrony Zdrowia Matki i Dziecka.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie
zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieŜą, opiece
podlegają dzieci i młodzieŜ objęta obowiązkiem nauki oraz kształcąca się w szkołach
ponad gimnazjalnych do ukończenia 19 roku Ŝycia.
Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami obejmuje:
Testy przesiewowe – polegające na wstępnej identyfikacji odchyleń od normy rozwojowej,
niezdiagnozowanych chorób, zaburzeń lub wad,
Postępowanie diagnostyczne (postępowanie poprzesiewowe) – w przypadku uzyskania
dodatniego wyniku testu przesiewowego, w celu potwierdzenia lub wykluczenia zaburzeń
ujawnionych w tym teście
Profilaktyczne badania lekarskie (tzw. badania bilansowe) w zakresie:
-
indywidualnej oceny stanu zdrowia i rozwoju uczniów,
-
kwalifikacji do zajęć wychowania fizycznego i sportu szkolnego,
-
zdrowotnej gotowości szkolnej uczniów,
-
kwalifikacji do programów rehabilitacyjnych,
-
ograniczeń dotyczących wyboru nauki i zawodu.
Profilaktyczne
badania
stomatologiczne,
profilaktykę
próchnicy
i
profilaktykę
ortodontyczną,
Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku nagłych zachorowań, urazów i zatruć,
Obowiązkowe szczepienia ochronne,
Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia.
W Zakładzie Ochrony Zdrowia Matki i Dziecka LCZP w Lublinie dokonano oceny realizacji
profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami w szkołach róŜnych typów w województwie
lubelskim.
PoniŜsze informacje zostały opracowane na podstawie danych zawartych w obowiązujących
formularzach sprawozdawczych : „ Roczne sprawozdanie o realizacji profilaktycznej opieki
zdrowotnej nad uczniami w szkołach”(Sprawozdanie roczne MZ-06) za lata szkolne:
2005/2006,2006/2007,2007/2008.
Uczniow ie objęci profilaktyczną opieką zdrow otną na terenie szkół w m ieście i na w si
374090
400000
346143
327836
350000
300000
250000
214342
200000
200421
159748
192074
145722
135762
150000
100000
50000
0
2005/2006
2006/2007
Liczba ucznów ogółem
Liczba uczniów w mieście
2007/2008
Liczba uczniów na wsi
Odsetek uczniów objętych profilaktyczną opieką zdrowotną
w woj. lubelskim z podziałem na wieś i miasto
Rok szkolny
2005/2006
2006/2007
2007/2008
Uczniowie w mieście (%)
57%
58%
59%
Uczniowie na wsi (%)
43%
42%
41%
Warunki realizacji zadań w profilaktycznej opiece zdrowotnej
nad uczniami w szkołach.
Wyodrębnionym miejscem sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami
przez pielęgniarki szkolne jest szkolny gabinet profilaktyki zdrowotnej i pomocy
przedlekarskiej.
Gabinety profilaktyczne na terenie szkół w m ieście i na w si
1200
1009
1000
891
827
800
590
600
530
521
419
361
400
306
200
0
2005/2006
Liczba gabinetów profilaktycznych ogółem
2006/2007
Liczba gabinetów profilaktycznych na terenie szkoły w mieście
2007/2008
Liczba gabinetów na terenie szkoły na wsi
Odsetek szkół posiadających gabinety profilaktyczne na terenie
szkoły
Rok szkolny
2005/2006
2006.2007
2007/2008
Gabinety profilaktyczne na terenie szkoły (%)
na wsi
w mieście
27
81
24
82
42
58
Obserwuje się duŜe zróŜnicowanie pomiędzy odsetkiem szkół posiadających gabinety
profilaktyczne na terenie szkoły. RóŜnice te dotyczą przede wszystkim szkół wiejskich.
W województwie lubelskim w roku szkolnym 2007/2008 nastąpił znaczny wzrost gabinetów
profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej na wsi i duŜy spadek w mieście.
Liczba szkół w w ojew ództw ie lubelskim
2500
2019
1921
2000
1879
1361
1500
1285
1246
1000
658
636
633
500
0
Liczba szkół ogółem
Liczba szkół w mieście
2005/2006
2006/2007
Liczba szkół na wsi
2007/2008
Testy przesiewowe.
Test przesiewowy, według powszechnie przyjętej definicji Światowej Organizacji Zdrowia,
jest wstępną identyfikacją nierozpoznanych dotychczas chorób, zaburzeń lub wad, przez
zastosowanie testów i innych szybkich metod badania. Celem testu nie jest ustalenie
rozpoznania. Uczniowie z dodatnim wynikiem testu, powinni być poddani procesowi
diagnozowania, w celu wykluczenia rozpoznania i niezbędnego leczenia. Rodzaje i terminy
ich wykonywania określono w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2004 r.,
w sprawie zakresu i organizacji opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieŜą (Dz. U. 2004, Nr
282, poz. 2814).
Wykonawcami testów przesiewowych są pielęgniarki lub higienistki szkolne.
Testy przesiew ow e
175000
170574
166535
170000
165000
160000
155214
155000
148852
146875
150000
142954
145000
140000
135000
130000
125000
2005/2006
2006/2007
2007/2008
Liczba uczniów podlegających testom przesiewowym
Liczba uczniów zbadanych na terenie szkoły
Odsetek uczniów, u których wykonano testy przesiewowe na terenie szkoły był wysoki.
Wynosił w latach szkolnych: 2005/2006 około 98 %, w 2006/2007 około 95%, natomiast
w 2007/2008 około 96%.
Profilaktyczne badania bilansowe.
Profilaktyczne badania lekarskie uczniów mają na celu, dokonanie oceny rozwoju fizycznego
(jego poziomu i dynamiki) oraz stanu zdrowia (fizycznego, społecznego, psychicznego),
identyfikację czynników sprzyjających i zagraŜających zdrowiu ucznia w jego środowisku
oraz zaplanowanie niezbędnych działań diagnostycznych, korekcyjnych i leczniczych.
Profilaktyczne badania lekarskie przeprowadzone są w grupach wiekowych, które zostały
wybrane ze względu na specyfikę rozwoju lub etap edukacji.
Badanie przeprowadza lekarz podstawowej opieki zdrowotnej lub inny lekarz sprawujący
stałą opiekę nad uczniami w zdrowiu i chorobie. W wieku szkolnym uczniowie powinni być
poddani czterem profilaktycznym badaniom lekarskim.
Profilaktyczne badania lekarskie
134490
140000
125554
120160
120000
100000
80000
60000
40000
26596
21958
12754
20000
0
2005/2006
2006/2007
Liczba uczniów zbadanych na terenie szkoły
2007/2008
Liczba uczniów podlegających badaniom bilansowym
PowyŜsze dane liczbowe obrazują tendencję spadkową wykonywanych badań lekarskich na
terenie szkoły. Odsetek uczniów zbadanych na terenie szkoły w kolejnych latach wynosił:
2005/2006 – 19,8%, 2006/2007 – 17,5%, 2007/2008 – 10,6%.
Grupowa profilaktyka próchnicy zębów.
Grupowa profilaktyka próchnicy zębów metodą nadzorowanego szczotkowania zębów
preparatami fluorkowymi, zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczy uczniów szkół
podstawowych i jest przeprowadzana sześć razy w roku, w odstępach co sześć tygodni.
Uczniowie objęci grupową profilaktyką próchnicy zębów
180000
169171
155335
150374
160000
139166
143780
131764
140000
120000
100000
80000
60000
40000
20000
0
2005/2006
2006/2007
Liczba uczniów ogółem
2007/2008
Liczba uczniów objętych grupową profilaktyką próchnicy zębów
W porównaniu z ubiegłymi latami szkolnymi: 2005/2006 - 89%, 2006/2007 – 90%,
2007/2008 – 91,6%, systematycznie zwiększa się odsetek uczniów, u których przeprowadzana
jest grupowa profilaktyka próchnicy zębów.
Szczepienia ochronne.
Szczepienia ochronne są jedną z podstawowych metod profilaktyki chorób zakaźnych. Rok
szkolny 2006/2007 był ostatnim rokiem, w którym szczepienia ochronne były organizowane
i wykonywane przez pielęgniarki szkolne.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 marca 2007 r., zmieniające rozporządzenie
w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieŜą
(Dz. U. Nr 56, poz. 379) uchyliło zapis, Ŝe „profilaktyczna opieka zdrowotna sprawowana
przez pielęgniarkę szkolną, obejmuje takŜe współorganizowanie lub organizowanie
i wykonywanie szczepień ochronnych”.
Pielęgniarki szkolne zostały na mocy tego dokumentu zobowiązane, do przekazywania kart
uodpornienia uczniów lekarzom, sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną w zakładach
podstawowej opieki zdrowotnej.
Edukacja zdrowotna.
Edukacja zdrowotna to proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne
i społeczności, w której Ŝyją. Proces ten koncentruje się, na uświadamianiu związku między
zdrowiem człowieka, a jego stylem Ŝycia, środowiskiem fizycznym i społecznym.
Nie oznacza to wyłącznie, przekazywania wiedzy, ale pozwala uczącemu się, wykorzystywać
tę wiedzę w sposób efektywny, tzn. zastanawiać się, myśleć podejmować decyzje i działania
dotyczące zdrowia, zdobywać umiejętności Ŝycia, które sprzyjają zdrowiu.
Edukacja w zakresie zdrowia jest podstawowym warunkiem skuteczności profilaktyki na
wszystkich trzech poziomach i jest podstawowym prawem kaŜdego dziecka. Powszechnie
uwaŜa się, ze prowadzenie jej przez szkołę, moŜe być najbardziej skuteczne.
Pielęgniarka szkolna w obecnym systemie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi
i młodzieŜą szkolną ma do spełnienia bardzo waŜne zadanie, poniewaŜ jest w szkole jedynym
pracownikiem ochrony zdrowia, a edukacja zdrowotna naleŜy do jej priorytetowych zadań.
W roku szkolnym 2007/2008 w szkolnych programach edukacji zdrowotnej realizowanych
przez pielęgniarki szkolne uczestniczyło 91,6% uczniów wszystkich typów szkół w mieście
i na wsi. W ubiegłych latach szkolnych odsetek uczniów uczestniczących w tych programach
w szkołach wiejskich i miejskich był zbliŜony.