PRZEDSIęBIORSTW - Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych
Transkrypt
PRZEDSIęBIORSTW - Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych
WYWIAD Działalność K o n f ere n c j i Przedsiębiorstw Finansowych O sytuacji polskiego rynku kredytowego, wdrażaniu europejskich dyrektyw do polskiego prawa finansowego oraz o porządku prawnym na r ynku pośrednictwa kredytowego – Kurier GTF rozmawia z Marcinem Czuganem, radcą prawnym Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce. R o z m a w i a ł R a d o s ł a w U R B A N W ostatnim czasie media poświęcają wiele miejsca i czasu nieuczciwym praktykom tzw. parabanków, a w zasadzie nic nie mówi się o nieuczciwych praktykach po stronie klientów. Czy polski rynek kredytowy jest wolny od wyłudzeń? kurier gtf marzec 06 Badanie „Wyłudzenia na polskim rynku kredytów w segmencie detalicznym” jest prowadzone przez KPF, Ernst & Young oraz ACFE od 2009 r., w okresach półrocznych. Jest to badanie percepcyjne, pokazujące, jak zjawisko wyłudzeń na rynku usług finansowych postrzegają eksperci zajmujący się na co dzień tematyką nadużyć w instytucjach finansowych. Instytucje poddawane badaniu to: banki, SKOK-i, banki spółdzielcze, firmy pożyczkowe, pośrednicy finansowi, doradcy finansowi. Oczywiście, polski rynek kredytowy nie jest wolny od wyłudzeń. W każdej edycji badania pytamy respondentów o ich przewidywania co do skali wyłudzeń w następnych latach. Znaczna większość respondentów wyraża obawę o dalszy wzrost ilości fraudów, co niejako potwierdza się w kolejnych edycjach badania, w których prezentujemy konkretne wartości skali wyłudzeń na polskim rynku kredytowym. Najczęstszymi metodami wyłudzeń są te z użyciem fałszywego dokumentu potwierdzającego dochody, manipulowanie informacjami co do oceny zdolności kredytowej, metoda na tzw. słupa oraz wyłudzenia przy użyciu fałszywego lub skradzionego dokumentu tożsamości. Badania wskazują, że kanałami sprzedaży najbardziej narażonymi na działania w zakresie wyłudzeń są pośrednictwa kredytowe, kanały zdalne i tzw. point of sale. 04 str. Jakie produkty finansowe najczęściej narażone są na wyłudzenia? Jakie są sposoby najczęstszych wyłudzeń? Jaka jest skala tzw. aplikacji wyłudzeniowych i jaka jest wartość skutecznie wyłudzonych kredytów? Jakie są metody wykrywania i zapobiegania przypadkom wyłudzeń? W I półroczu 2012 r. skala złożonych aplikacji fraudowych o kredyt, w odniesieniu do ogólnej liczby aplikacji kredytowych, wyniosła w większości ankietowanych instytucji poniżej 3%. Odsetek ten dotyczy zarówno kredytów mieszkaniowych, jak i detalicznych. Tak więc niemal 3, na 100 aplikacji kredytowych, noszą znamiona wyłudzenia. Udane wyłudzenia kredytów w większości instytucji stanowiły mniej niż 1% złożonych aplikacji. Odsetek wyłudzeń na poziomie 3% odnotowano w 4% badanych instytucji. Wyniki badania za I półrocze 2012 r. pokazują, że najbardziej narażonym na wyłudzenia typem produktów finansowych był konsumencki kredyt gotówkowy, najmniej z kolei prób wyłudzeń odnotowano w przypadku kart kredytowych. Średnia wartość wyłudzonego kredytu gotówkowego w ocenie respondentów mieściła się w przedziale poniżej 5 tys. złotych. Najczęstszymi sposobami zapobiegania przypadkom wyłudzeń kredytów są: stworzenie kodeksu etycznego dla pracowników danej instytucji, regularne szkolenia z zakresu zapobiegania wyłudzeniom, osobne procedury regulujące zasady prowadzenia postępowań wyjaśniających w przypadkach podejrzeń nadużyć i stworzenie wewnętrznego zespołu do wykrywania nieprawidłowości i walki z nadużyciami. Najczęstszymi sposobami wykrywania wyłudzeń, jak pokazują wyniki naszego badania, są weryfikacje dokumentów przez pracowników tzw. front office, weryfikacja danych przy podejmowaniu decyzji kredytowej oraz kontrole sprawowane przez kierownictwo i menedżerów. O tym, jak groźne jest zjawisko wyłudzeń, niech świadczy fakt, iż udział odzyskanych środków w odniesieniu do łącznej wartości wyłudzonych kredytów oceniany jest przez większość respondentów na poziomie poniżej 5%. Najbardziej ryzykowne pod względem odzyskania środków są karty kredytowe. W ubiegłym roku Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeprowadził kontrolę przedsiębiorców, udzielających kredytów konsumenckich. Jakie zakresy poddane były kontroli i jak Pan oce- WYWIAD wszczęciem postępowania o naruszenie zbiorowych interesów konsumentów. Raport UOKiK to znakomite źródło wiedzy zarówno dla kredytodawców, jak i pośredników kredytowych i wskazówka, jak należycie (zgodnie z intencją regulatora) interpretować i stosować przepisy Ustawy o kredycie konsumenckim. Zwracam uwagę, że UOKiK przebadał i opisał praktyki biznesowe podmiotów, podlegających Ustawie o kredycie konsumenckim praktycznie w każdym aspekcie, który może budzić wątpliwości interpretacyjne przy stosowaniu ustawy. Dlatego polecam lekturę raportu każdemu przedsiębiorstwu, które znajduje się w zakresie podmiotowym Ustawy o kredycie konsumenckim. KPF współpracuje z UOKiK na różnych płaszczyznach, w szczególności w zakresie rozmaitych aktów prawnych dotyczących rynku finansowego. Przykładem może być implementacja europejskiej Dyrektywy 2008/48/WE, której dostosowanie do prawa polskiego powierzono UOKiK. To z góry nasuwało obawy, że ciężar będzie nierówno rozłożony na szalach… Fot.: Marcin Gołkowski Marcin Czugan Ukończył Wydział Prawa i Administracji oraz Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego. Od października 2012 roku radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Gdańsku. Swoją pracę zawodową rozpoczynał w Kancelarii Radców Prawnych, gdzie zajmował się kompleksową obsługą przedsiębiorstw. W czerwcu 2010 r. rozpoczął współpracę z Konferencją Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, w której odpowiada za przebieg procesu legislacyjnego na poziomie polskim i europejskim. Członek Komitetu Prawno-Politycznego Eurofinas z siedzibą w Brukseli. Jest autorem kilku artykułów z zakresu prawa cywilnego, administracyjnego i ochrony konsumentów. Brał aktywny udział w procesie implementacji m.in. Dyrektywy o Kredycie Konsumenckim i innych regulacji dedykowanych rynkowi finansowemu. Obecnie łączy prace w obszarze stanowienia prawa z jego stosowaniem w praktyce. nia jej wyniki z punktu widzenia KPF, tj. zrzeszenia podmiotów udzielających kredytów lub pośredniczących w ich udzielaniu? Nierzadkie są opinie, że polskie władze bezkrytycznie zgadzają się na wdrażanie europejskich regulacji do prawa polskiego. Prawo mamy więc zbieżne z regulacjami unijnymi, tylko że realia inne. Inny standard życia, inne potrzeby gospodarstw domowych. Przykładem może być wdrożona tzw. marzec 06 kurier gtf W grudniu 2012 r. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów opublikował raport z kontroli przedsiębiorstw, udzielających kredytów konsumenckich w 2012 r. Z punktu widzenia członków KPF, wyniki są zadowalające. Wobec większości członków KPF udzielających kredytów konsumenckich, którzy byli badani, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie stwierdził naruszeń skutkujących Pamiętajmy, że Dyrektywa nr 2008/48/WE w sprawie umów o kredyt konsumencki wyznacza maksymalną harmonizację, co oznacza, że państwa członkowskie nie mają swobody w kształtowaniu przepisów krajowych odmiennie od ich brzmienia w Dyrektywie. Ustawodawca krajowy ma jedynie możliwość korzystania z tzw. opcji, czyli posiada prawo wyboru stanowienia własnych przepisów tylko wówczas, gdy Dyrektywa mu na to zezwala. Przykładem takiego przepisu jest art. 2.6 Dyrektywy, uprawniający kraje członkowskie do stosowania wyłącznie niektórych przepisów Dyrektywy w stosunku do umów o kredyt, które przewidują odroczenie płatności lub zmianę sposobu spłaty w przypadku, gdy konsument jest w zwłoce ze spłatą zadłużenia wynikającego z umowy o kredyt, o ile postanowienia tej umowy nie są dla konsumenta mniej korzystne od postanowień zawartych w umowie, do której odnosi się umowa przewidująca odroczenie płatności lub sposobu spłaty. I nasz ustawodawca krajowy zdecydował się na skorzystanie z tej opcji w art. 4 ust. 2 pkt 5 Ustawy o kredycie konsumenckim. Dyrektywa z założenia została zaprojektowana tak, by jeszcze lepiej chronić konsumentów przed, jak to jest określone w motywie nr 18 do Dyrektywy, nieuczciwymi lub wprowadzającymi w błąd praktykami. Taki cel Dyrektywy nie mógł determinować wyboru innego Urzędu odpowiedzialnego za jej implementację w Polsce, niż właśnie Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W odniesieniu do procesu legislacyjnego trzeba wyraźnie stwierdzić, iż UOKiK starał się w sposób prawidłowy wyważyć zarówno interesy konsumentów, jak i kredytodawców. Oczywiście, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jak sama nazwa wskazuje, zajmuje się w pierwszym rzędzie ochroną konsumentów, i to w jakimś stopniu determinowało podejście prokonsumenckie Urzędu, jednak należy stwierdzić, iż w przypadku implementacji tej Dyrektywy w wielu aspektach współpraca pomiędzy KPF a UOKiK układała się właściwie. str. 05 WYWIAD Rekomendacja T, która dzisiaj poddawana jest powszechnej krytyce. Jakie stanowisko w tej sprawie zajmowała KPF? Wchodząc do Unii Europejskiej zostaliśmy zobowiązani do przyjęcia tzw. acquis communautaire (tj. całego już obowiązującego dorobku wspólnotowego we wszystkich trzech filarach UE, rozumianego jako dotychczasowe prawo UE wraz z ukształtowanymi sposobami jego rozumienia i stosowanymi politykami wspólnotowymi, orzecznictwem sądowym i zwyczajami). Jednocześnie od dnia, w którym staliśmy się członkiem UE, jesteśmy zobowiązani do implementacji nowo utworzonych aktów prawa wspólnotowego, a każdy nowy akt prawa polskiego musi być rozpatrywany pod kątem zgodności z prawem wspólnotowym. Pamiętajmy, że Unia Europejska to obecnie 27 krajów, znajdujących się na różnych poziomach rozwoju gospodarczego, a wszystkie one są zobowiązane do dostosowania krajowych porządków prawnych do prawa UE. Dlatego tak istotny jest udział w procesie legislacyjnym na poziomie europejskim, by móc wykazywać, że projektowane przez ustawodawcę obowiązki czy prawa są nieadekwatne lub nieproporcjonalne w naszej rzeczywistości gospodarczej czy legislacyjnej. KPF, dzięki uczestnictwu w organizacji europejskiej Eurofinas, ma możliwość aktywnego udziału w tych pracach, więc także od aktywności naszych członków zależy, czy z tej możliwości będziemy skutecznie korzystać. W odniesieniu do wspomnianej Rekomendacji T pragnę zauważyć, że KNF przygotowała w grudniu projekt nowej Rekomendacji T, dostosowującej regulację do zmienionej rzeczywistości gospodarczej. Nowa rekomendacja będzie m.in. uprawniała kredytodawcę, będącego bankiem, do stosowania tzw. uproszczonej metody oceny zdolności kredytowej konsumenta w przypadku mniejszych kwot kredytu, po spełnieniu przesłanek określonych w Rekomendacji. KPF zajmowała oczywiście stanowisko wobec projektu nowej Rekomendacji T, co do zasady pozytywne, lecz wskazywaliśmy również na pewne wady legislacyjne projektu. M.in. zgłaszaliśmy zastrzeżenia do wprowadzonej definicji „współpracy z bankiem”, która uprawniała bank do stosowania uproszczonej metody zdolności kredytowej wyłącznie w przypadku posiadania przez danego konsumenta rachunku w tym banku. Uważaliśmy, iż współpraca z bankiem może polegać również na posiadaniu w danych banku historii kredytowej lub historii w zakresie produktów oszczędnościowych bądź inwestycyjnych, na podstawie których bank jest w stanie określić możliwości konsumenta do spłaty zobowiązania. Wiemy, że KNF wzięła pod uwagę tę opinię i rozszerzył zakres definicji „współpracy z bankiem” również na inne, niż tylko rachunek bankowy, przejawy aktywności klienta w relacji z bankiem. Nowa Rekomendacja T powinna zostać niedługo przyjęta przez KNF. Pamiętajmy, że wyznacza ona 6-miesięczne vacatio legis, lecz jest to termin zastrzeżony na korzyść banków. To oznacza, że banki mogą stosować nową Rekomendację przed upływem 6 miesięcy, pod warunkiem poinformowania KNF o tym fakcie. kurier gtf marzec 06 Na kształt których regulacji, wprowadzonych w ostatnich latach do polskiego prawa, KPF miała istotny wpływ? Co uznać za wasz sukces? Co Pan przypisuje sobie jako osobisty sukces? 06 str. Absolutnie żadne z działań KPF, podejmowanych w ostatnich latach, nie uprawniają mnie do przypisania sobie osobistego sukcesu. Biuro KPF to zespół; wszystko, co osiągamy, stanowi efekt wspólnej pracy i zaangażowania. Odpowiadając na pytanie, nie sposób nie wspomnieć o Ustawie o kredycie konsumenckim, której proces implementacji był niezwykle żmudny i zwyczajnie trudny. Istniało ryzyko wprowadzenia ustawy, która znacznie pogorszyłaby warunki funkcjonowania kredytodawców w porównaniu z obecną regulacją. W aspekcie Ustawy o kredycie konsumenckim, choć nie jest to bezpośrednio związane z procesem legislacyjnym, za sukces KPF należy uznać wydanie dla naszych członków rekomendacji interpretacyjnych do przepisów ustawy. Pod auspicjami KPF powstał świetny materiał, który, mam nadzieję, stanowi realne wsparcie członków KPF przy interpretowaniu i praktycznym korzystaniu z przepisów Ustawy o kredycie konsumenckim. Na tej bazie powstał też komentarz do Ustawy o kredycie konsumenckim, którego wydanie koordynowała KPF. Należy również wspomnieć o Ustawie o udostępnieniu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych z 9 kwietnia 2010 r., w której procesie legislacyjnym braliśmy udział od samego początku. Ten akt prawny stanowi podstawę funkcjonowania biur informacji gospodarczych w naszym kraju i, w mojej opinii, stanowi także sukces organizacji. Warte odnotowania jest zaangażowanie KPF w proces legislacyjny tzw. upadłości konsumenckiej, czyli postępowania upadłościowego wobec osób nieprowadzących działalności gospodarczej. Ważnym dla nas aspektem w odniesieniu do tej regulacji było zapewnienie przez ustawę możliwości badania przez sąd zachowania, które doprowadziło konsumenta do stanu niewypłacalności. Pamiętajmy bowiem, że ogłoszenie upadłości skutkuje przeprowadzeniem procesu oddłużeniowego konsumenta z umorzeniem mu części długów włącznie i z wszelkimi tego konsekwencjami. Dlatego sąd powinien mieć możliwość weryfikacji, czy zadłużenie konsumenta powstało wskutek przyczyn od niego niezależnych, czy też na skutek świadomie podejmowanych, nierozważnych decyzji. Wyłącznie w tym pierwszym przypadku konsument powinien mieć możliwość skorzystania z dobrodziejstwa ustawy. I odwrotnie, jakie regulacje, mimo waszych starań, zostały wdrożone w innym kształcie, a swoją pracę oceniacie w kategoriach porażki? Na pewno przykładem takiej regulacji jest ustawa antylichwiarska, czyli ustawa, która wprowadziła maksymalny poziom odsetek wynikających z czynności prawnych. Generalnie jednak staramy się nie traktować wyników naszej pracy w kategoriach porażki. Możemy mówić tu o braku uznania naszych merytorycznych argumentów, bo ostateczna decyzja i tak pozostaje w gestii decydentów. Na to nie mamy już jednak wpływu. Jak Pan ocenia wpływ świata polityki na poziom polskiego prawa? W naszym ustroju politycznym, przy takim ukształtowaniu roli parlamentu w procesie tworzenia prawa, wpływ polityki na polskie prawo jest, niestety, naturalny. Byłoby modelowo, gdyby akty prawne powstawały wyłącznie w oparciu o opinie ekspertów z danych dziedzin, a w procesie legislacyjnym nie decydowały kryteria polityczne. Niestety tak nie jest, i ten aspekt powinniśmy brać pod uwagę w naszej pracy. Od dawna naturalnymi odbiorcami naszych raportów czy stanowisk są politycy i inni decydenci. Ważne jest, aby wiedza merytoryczna z danej dziedziny była przekazywana osobom, które będą podejmować decyzje co do kształtu aktu prawnego. Wówczas jest szansa, że te decyzje będą podejmowane racjonalnie. Media szeroko komentują sprawę tzw. parabanków i przy okazji firm pożyczających pieniądze z własnych kapitałów. Powrócono więc do sprawy kosz- WYWIAD tów tych pożyczek i już coraz głośniej mówi się o ograniczeniu poziomu RRSO (rzeczywista roczna stopa oprocentowania), o maksymalnym koszcie kredytu… Czy grozi nam ustawa antylichwiarska bis? Po raz pierwszy o możliwości wprowadzenia ograniczenia poziomu RRSO wspomniał przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego Andrzej Jakubiak. Propozycja wprowadzenia limitu poziomu RRSO miałaby być efektem pracy Komitetu Stabilności Finansowej, w skład którego wchodzą: Narodowy Bank Polski, Ministerstwo Finansów i właśnie KNF. Na chwilę obecną raport końcowy Komitetu Stabilności Finansowej nie został przyjęty i opublikowany, stąd trudno odnosić się do tej propozycji. Jednakże, gdyby tak rzeczywiście miało się stać i zostałby zaproponowany maksymalny limit na RRSO, to Polska byłaby chyba pierwszym krajem w UE, który, w odniesieniu do kredytu konsumenckiego, posiadałby dwa limity: jeden odsetkowy, a drugi limit na poziom RRSO. Moim zdaniem, jest to konstrukcja metodologicznie niepoprawna, bowiem nie zapominajmy, iż w liczeniu RRSO zawiera się również limit odsetkowy, więc mamy tutaj do czynienia z podwójnym ograniczaniem działalności kredytodawców, bardzo niespójnym wewnętrznie. Na razie to jednak tylko dyskusja na zbyt dużym poziomie ogólności, bo nie ma jeszcze ostatecznych propozycji. Jak Pan ocenia porządek prawny na rynku pośrednictwa kredytowego? Czynności pośrednictwa są wykonywane nierzadko przez osoby bez przygotowania prawniczego. Jak zatem kontrolowany jest ten rynek? W listopadowym wydaniu „Kuriera GTF” dyrektor generalny KPF Andrzej Roter wspomniał, cytuję: „W Polsce zaś, na kanwie afer z parabankami, trzeba się głównie zastanowić, czego potrzebujemy bardziej: czy nowego prawa, czy też efektywnej egzekucji aktualnie obowiązujących przepisów”. Czy jako główny prawnik KPF mógłby Pan rozwinąć tę kwestię? W Polsce terminem „parabanki” zaczęto określać wszystko, nie bacząc na konsekwencje i pierwotne znaczenie tego słowa. Tymczasem termin „parabank” posiada ugruntowane znaczenie w doktrynie prawa bankowego. Określamy tak jednostkę organizacyjną inną niż bank, która jest uprawniona do wykonywania czynności bankowych na podstawie odrębnych ustaw. Do tej grupy zaliczyć można spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, działające na podstawie ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych oraz pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe, funkcjonujące w oparciu o ustawę z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Wracając do zacytowanych słów dyrektora generalnego, to właśnie zwrócenie uwagi na należytą egzekucję istniejących obowiązków powinno w pierwszej kolejności towarzyszyć podejściu regulatora czy organów ścigania. Tworzenie nowego prawa, wyłącznie na potrzeby chwili, bez rzetelnego sprawdzenia wpływu regulacji na rynek, co więcej, bez weryfikacji, kogo może objąć nowe prawo, to, w mojej opinii, psucie prawa, a nie podnoszenie poziomu naszej kultury prawnej. Obecnie obowiązujące przepisy, jak choćby wspomniany art. 171 Prawa bankowego, dają podstawę prawnokarną do wszczęcia postępowania i skierowania aktu oskarżenia do sądu. Zawsze w pierwszej kolejności należy sprawdzić, czy istniejące przepisy są wystarczające do walki z określonym problemem, a dopiero gdy odpowiedź na to pytanie jest negatywna, powinno się zastanowić nad wprowadzeniem nowych rozwiązań prawnych. marzec 06 kurier gtf Uważam, że czynności pośrednictwa kredytowego powinny być wykonywane przez osoby posiadające przygotowanie prawnicze lub przynajmniej elementarną wiedzę z zakresu kluczowych regulacji. To kwestia dobrze przeprowadzonych szkoleń, dbania o rozwój pracowników, by należycie wypełniali ciążące na nich obowiązki, wynikające, bądź co bądź, z przepisów prawa. Pamiętajmy, że istotne zmiany w procesie funkcjonowania pośredników kredytowych wniosła już Ustawa o kredycie konsumenckim, która, w mojej opinii, wprowadziła znak równości między pośrednikiem a kredytodawcą, nakładając te same obowiązki i ustalając taką samą odpowiedzialność za ich wykonywanie. Kontrolę wykonywania tych obowiązków, z punktu widzenia ochrony konsumentów, sprawuje Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, więc, biorąc ten aspekt działania pod uwagę, rynek jest w pełni kontrolowany. Na poziomie unijnym toczą się obecnie prace nad kształtem tzw. Dyrektywy hipotecznej, czyli aktu prawnego, który będzie nakładał nowe obowiązki na kredytodawców i pośredników kredytowych, w odniesieniu do kredytu zabezpieczonego hipoteką. Dyskusje, które toczą się w obrębie tej regulacji, to kwestia obowiązku ujawniania klientowi wynagrodzenia pośrednika i zakres tego obowiązku. Nie mamy co prawda jeszcze ostatecznego kształtu tej Dyrektywy, jest jednak szansa, że zostanie ona przyjęta podczas trwającej obecnie prezydencji Irlandii. Niemniej już można przewidzieć, że czeka nas trudny proces jej implementacji do naszego porządku prawnego. Warto w tym miejscy wspomnieć także o Zasadach Dobrych Praktyk KPF, czyli dokumencie wyznaczającym standardy etycznego zachowania członków KPF, w tym sprzedających produkty kredytowe. Każdy członek KPF ma obowiązek przestrzegania Zasad, a raz w roku jest poddawany audytowi etycznemu, który ma weryfikować ich realizację. Następnie ankiety audytu etycznego są poddawane kontroli Komisji Etyki KPF i na tej podstawie jest podejmowana decyzja o przyznaniu certyfikatu zgodności działania z Zasadami Dobrych Fot.: Marcin Gołkowski Praktyk (certyfikat jest ważny rok). Jesteśmy zadowoleni, że znaczenie audytu i certyfikatu z roku na rok rośnie i może stanowić on element przewagi konkurencyjnej członków KPF. str. 07