Ułatwienie sukcesji firm rodzinnych potr[...]

Ułatwienie sukcesji firm rodzinnych potr[...]

12
TEMAT NUMERU
Ułatwienia sukcesji
firm rodzinnych
potrzebne na wczoraj
W gospodarkach zachodnich proces sukcesji trwa od pokoleń. U nas pierwsza fala zmian
dopiero nadchodzi. Czy system prawny sprosta temu wyzwaniu? Czy zmiany w naszym
prawie są potrzebne? 25. rocznica powstania wolnego rynku w Polsce to dobry moment,
aby postawić sobie te właśnie pytania.
Łukasz Mart yniec
doradca sukcesyjny, prawnik,
wykł adowca, redaktor naczelny portalu
planowaniespadkowe.pl.
P
raw n e i p od atkow e asp ekty su kcesji w arto m ieć p od
kon trolą. Lep iej w ykorzystyw ać obowiązu jące p rzep isy p raw a d la d obra w łaścicieli ğrm i człon ków rod zin y
bizn esow ej, n iż być zaskakiw an ym sp osobem d ziałan ia p oszczególn ych n orm , co n ierzad ko bywało ju ż źród łem w ielu
p roblemów. Dlatego przepisy p rawa p owinn y być jasne i n ie
pow inny u trud niać p rocesu su kcesji, jak to d zieje się obecnie
w w ielu sytuacjach .
Dlaczego jest to p roblem , który n ależy rozp atryw ać n ie
tylko w skali m ikro, z p u n ktu w id zen ia in teresu p ojed yn czej ğrm y czy rod zin y, lecz także w skali makro, z p u n ktu
w id zen ia in teresu p ań stw a, samorząd u lokaln ego, p racown ików i in n ych ben eğcjen tów ? Przed e w szystkim d latego,
że rod zim e ğrm y, w szczególn ości z sektora MSP, to głów n y
w ytw órca krajow ego PKB oraz p racod aw ca d ający zatru d n ien ie p rzynajm n iej kilku m ilion om osób. Dlatego też rolą
p aństw a pow in no być takie up orządkow anie przepisów praw a, aby rozwiązan ia p raw n e p rzyjm ow an e n a etap ie kon strukcji plan u sukcesji mogły daw ać gw aran cję szybkiego
i bezsp orn ego w d rożen ia p oszczególn ych jego elem en tów.
Aby sądy, urzędy skarbow e czy też inn e organy adm inistracji
p u bliczn ej n ie staw ały n a p rzeszkod zie w sp raw n ym p rzejęciu ğrm y rod zin n ej lu b m ajątku p rzez su kcesorów, także
p rzez sp ad kobierców.
Czy system prawa w Polsce sprzyja sukcesji?
N a p ierw szy rzu t oka tak, szczególn ie system p od atkow y.
O d 1 styczn ia 2007 roku obowiązu je u lga w p od atku od
sp ad ków i d arow izn – p rzy zach ow an iu od p ow ied n ich
p roced u r p rzekazyw an ie m ajątku (w tym ğrm y rod zin n ej)
w d rod ze d arow izn y lu b sp ad ku jest całkow icie zw oln ion e
z p od atku . Jest to u n ikaln e rozwiązan ie n a tle p ozostałych
pań stw Un ii Eu rop ejskiej i n iestety słyszy się ju ż o p lan ach
d otyczących jego zm ian y. O statn ie lata p rzyn iosły też p ewne m od yğkacje w p raw ie sp ad kow ym (m .in . w p rowad zenie tzw. zap isu w in d ykacyjn ego i u tw orzen ie N otarialn ego
Rejestru Testam en tów ) oraz w p raw ie h an d low ym (m ożliwość p rzekształcen ia p rzed siębiorstw a p row ad zon ego
w form ie in d yw id u aln ej d ziałaln ości gosp od arczej w jed noosobow ą, kap itałow ą sp ółkę p raw a h an d low ego). Celem
wp row ad zen ia tych zm ian było w łaśn ie u łatwien ie p rzystosow an ia form y p raw n ej p row ad zen ia d ziałaln ości d o
przyszłych zm ian w łaścicielskich oraz d od an ie kolejn ego
rozw iązan ia p raw n ego u m ożliw iającego sku teczn e dysp onow an ie m ajątkiem n a w yp ad ek śmierci.
Z d rugiej stron y ostatnie, szeroko zakrojone p race Kom isji
Kod yğkacyjnej Praw a Cywilnego, pod czas których rozw ażano w p row ad zen ie kolejn ych zm ian w p rawie sp ad kow ym
u łatw iających d ysp on ow an ie m ajątkiem w testam en cie oraz
ogran iczen ie p rawa d o zach ow ku , sp ełzły n a n iczym . Skoń czyło się skierow an iem d o Sejm u p rojektu u staw y, którego
głów n ym celem jest zm ian a d om n iem an ego sp osobu p rzyjęcia sp ad ku p rzez osoby p ełn oletn ie. W m iejsce obowiązu jącej obecn ie zasad y, w m yśl której sp ad ek przyjm ow an y jest
wp rost (a co za tym id zie sp ad kobierca od p ow iad a za d łu gi
spad kow e bez żad n ych ogran iczeń ), w p row ad zon a będ zie
inn a zasad a. Taka, że osoby p ełnoletn ie d zied ziczą z tzw.
d obrod ziejstw em in w en tarza, jeśli w term in ie 6 m iesięcy
od d n ia otw arcia sp ad ku n ie złożą in n ego ośw iadczen ia
w kw estii sp osobu n abycia lu b od rzu cen ia sp ad ku . Projekt
ten pomoże zapew ne części nieśw iad omych sw ej sytu acji
spad kobierców u staw ow ych , m a jed n ak n iewiele w sp óln ego z szerszym sp ojrzen iem n a w yzwan ie, jakim od stron y
potrzeb zm ian legislacyjn ych jest p rzystosow an ie p olskiego
system u p raw n ego d o realiów su kcesji.
Trzeba bow iem wied zieć, że z p u n k tu wid zen ia p raw a
p roces su kcesji m ięd zyp okolen iow ej w ğ rm ach rod zin n ych stan ow i zagad n ien ie w yjątkow o in terd yscyp lin arn e. Mam y tu bow iem d o czyn ien ia z p rzen ikan iem się
TEMAT NUMERU
d ziałan ia przepisów z n iem al w szystk ich gałęzi p raw a.
Poszczególn e zaś regu lacje p raw ne w yw ołują bezp ośred n ie kon sekw en cje w sferze zarząd zan ia oraz ğn an sów ğrm
rodzinnych . N ieprzemyślan e rozw iązan ia legislacyjn e mogą
w konkretn ych sytu acjach stać się p rzyczyn ą poważn ych
p roblem ów, z u p ad łością w łączn ie. Id ealn ie byłoby, gd yby
p rzep isy praw a były tak u łożon e, aby stać się sp raw n ym
n arzęd ziem w rękach osób, które p ow in n y m ieć m ożliw ość
p od jęcia d ecyzji w łaścicielskich w kw estii zarząd zan ia oraz
d ysp on ow an ia w yp racow an ym p rzez siebie
m ajątkiem , w tym ğrm ą rod zin n ą.
Dlaczego to nie jest
t akie proste?
Plan su kcesji, p atrząc n a n iego oczam i p raw n ika, p ow in ien zaw ierać rozw iązan ia p raw n e i p od atkow e słu żące d o
sp raw n ego przekazan ia rod zin n ego m ajątku oraz d ziałającej ğrm y z p okolen ia n a p okolen ie – zarów n o za życia,
jak i n a w yp ad ek śmierci d otych czasow ego w łaściciela.
Z m ożliw ością p rzew id yw aln ego zabezp ieczen ia in teresu
ğrm y. N ie m ożn a zatem p om in ąć p rzep isów p raw a gosp od arczego i h an d low ego, p raw a rod zin n ego i sp ad kow ego,
p raw a cyw iln ego w kilku jego d ziałach , czy w reszcie p raw a
p od atkow ego. In cyd en taln ie p ojaw iają się też kw estie ad m in istracyjn op raw n e, za zakresu p raw a p racy czy u bezp ieczeń sp ołeczn ych .
Jeśli p rzyjrzym y się fu n kcjon u jącem u system ow i p rawn em u p od kątem u regu low ań w ykorzystyw anych d zisiaj
w p rocesie sukcesji, w yraźnie d ostrzeżem y brak spójn ych
założeń ju ż n a etap ie legislacyjnym. Trud no się temu d ziwić. Przepisy p oszczególn ych aktów p raw n ych pow staw ały
w okresie p rzeszło 60 lat, a każd y akt u ch w alan y był, a n astęp n ie w ielokrotn ie zm ien ian y, w kon tekście od m ien n ych
celów i uw aru n kow ań . Część p od stawow ych założeń, które
kilkad ziesiąt lat temu p rzyśw iecały tw orzen iu wielu in stytucji p raw n ych , w arto p rzem yśleć od n ow a, także z u w zględ n ien iem in teresu ğrm rod zin n ych . N iektóre zagad n ien ia
dotyczące d zied ziczenia i p od ziału sp ad ku , kw estia sp raw ow an ej p rzez rod ziców p ieczy n ad m ajątkiem m ałoletn iego d ziecka, wsp óln ość m ajątkow a m ałżeń ska i jej n iektóre
kon sekw encje czy u regulow an ia zw iązane z kon stru kcją poszczególn ych sp ółek, w ym agają w m ojej ocen ie – jako p raktyka – p on own ej i szerokiej reĠeksji. Problem ten u w yp u kla
się szczególn ie d latego, że su kcesja międ zyp okolen iow a jest
zjaw iskiem w n aszych realiach n ow ym i d o tej p ory p rzez
praw n ików zbad anym tylko w n iewielkim stop niu , także
w obszarach akad em ickich .
Na dziś p oszczególn e p rzep isy prawa byw ają ze sobą
sp rzeczn e, a u regu low an ia n iep ełn e, szczególn ie n a zbiegu
od d ziaływ ania d w óch albo w ięcej gałęzi p raw a jed nocześnie. Wiele regu lacji w prost u tru d n ia sukcesję i stan ie się
źród łem p roblem ów w zakresie stosow an ia i in terp retacji.
N ie istn ieje jed n olita p olityka p ań stw a n a gru n cie regu lacji
p raw n ych d otyczących su kcesji i p lan ow an ia sp ad kow ego.
N iem al każd a d otychczasow a regu lacja od bywała się od d zieln ie, bez szerszego sp ojrzenia oraz zbad ania wzajem n ych p ow iązań i od d ziaływ ań p om ięd zy p rzep isami kilku
gałęzi p raw a.
Co nie do końca się udał o?
Jed n ym z p rzykład ów n ie d o koń ca p rzem yślan ej regu lacji
jest w p row ad zen ie zap isu w in d ykacyjn ego jako sposobu
na p rzekazan ie sp ad kobiercom jed n oosobow ego p rzed siębiorstw a p row ad zon ego w op arciu o w p is d o CEIDG.
Zap is w in d ykacyjn y d oskon ale n ad aje się d o d ysp on owan ia in n ym i skład n ikam i m ajątku (n p . n ieru ch om ości
czy też u d ziałów w sp ółce z o.o.), jed n ak p rzy d ysp on owan iu p rzed siębiorstw em p ojaw ia się w iele w ątp liwości.
Działającego p rzed siębiorstw a n ie d a się w sp osób p łyn n y
przekazać p rzy w ykorzystan iu testamen tu czy też zap isu
win d ykacyjn ego, bo n ie w szystkie p raw n e elemen ty p rzed siębiorstw a w ogóle objęte są sp ad kiem . Zap isobierca otrzyma tylko m ajątek p rzed siębiorstwa, ale bez N IP, REGO N
i in n ych aktów ad m in istracyjn ych , a także bez w ielu u m ów
w obrocie gosp od arczym , które w ygasn ą z ch w ilą śmierci
właściciela. A co ze w sp ółw łasn ością w m ałżeń stw ie zm arłego oraz czasem trw an ia p roced u r sp ad kow ych ? Czy p omogą w szybkim p on ow n ym u ru ch om ien iu ğrm y p rzez
now ego w łaściciela? Jest to jed en z p rzykład ów, jak bard zo
in terd yscyp lin arn ą d zied zin ą jest su kcesja, n aw et w obrębie p raw a.
Co możemy i powinniśmy zrobić?
Jako środ owisko ğrm rod zin n ych zrzeszon e w Stowarzyszen iu In icjatyw a Firm Rod zin n ych p ow in n iśm y zw iększyć n aszą aktyw n ość n a p olu d om agan ia się w łaściw ego
zabezp ieczen ia n aszych in teresów, także n a gru n cie legislacyjn ym . Jak d otąd sp orym osiągn ięciem jest p rzed łożen ie
w Kan celarii Prezyd en ta RP p rojektów zm ian w p rzep isach
praw a d otyczących u łatw ien ia su kcesji w ğrm ach rod zin nych . Au tor n in iejszego tekstu , w raz z Paw łem Ratajem,
jest w sp ółau torem tego op racow an ia. W m ojej ocenie n ależy rozw ażyć u tw orzen ie sp ecjaln ej kom isji, n ajlep iej p rzy
Min isterstw ie Sp raw ied liw ości, która zajęłaby się kom pleksow o tym i zagad n ien iam i. Jest to zad an ie n iezw ykle
złożon e i w ym agałoby zaan gażow an ia sp ecjalistów z w ielu d zied zin , n ie tylko z p rawn iczych gron akad emickich .
IFR m ogłoby zostać in icjatorem i u czestn ikiem obrad takiej
kom isji. Warto także zacząć aktyw n ie u czestn iczyć w p osied zen iach komisji sejm ow ych , gd zie p rzed staw iciele IFRu
mogą p ełn ić rolę eksp ertów lu b kon su ltan tów społecznych . �
13