Joanna Żukowska-Budka Akademia Ekonomiczna w Katowicach E

Joanna Żukowska-Budka Akademia Ekonomiczna w Katowicach E

Joanna Żukowska-Budka
Akademia Ekonomiczna w Katowicach
E-LEARNING W ASPEKCIE NARZĘDZI SŁUŻĄCYCH DO JEGO
KONSTRUOWANIA ORAZ WSPOMAGANIA JEGO PRACY
E-learning stanowiący swoistego rodzaju zdalny kurs, wykorzystujący medium
jakim jest Internet, oderwany od konkretnego miejsca oraz czasu jest rozwiązaniem
coraz częściej wykorzystywanym jako doskonały sposób edukacji. W artykule nie bez
echa pozostanie kwestia platform edukacyjnych. Przybliżone zostaną LMS czy
LCMS oraz inne narzędzia wykorzystywane w zdalnym kształceniu.
E-learning nie jest prostym rozwiązaniem. Zgodnie z podejściem Dublina jest
modelem nauczania, który wykorzystuje technologię do konstruowania, przepływu,
dystrybucji informacji, wiadomości, wiedzy, dzięki którym praca staje się wydajniejsza
i bardziej efektywna oraz poprawia się poziom działań organizacji1. Same narzędzia
nie wystarczą, by został on skonstruowany w prawidłowy sposób. Aby przynosił
pozytywny, zmierzony rezultat, kurs musi być stworzony z zachowaniem pewnych
zasad. Studenci, by móc uczestniczyć w szkoleniach o podwyższonym poziomie
trudności, muszą posiadać bazową wiedzę z zakresu obsługi komputera i Internetu.
Tak więc kurs powinien być poprzedzony następującymi działaniami – edukacją
z zakresu przyjmowania i wysyłania e-maili, otwierania załączników w mailu,
elementarnych umiejętności związanych z obsługą sprzętu komputerowego oraz
podstawowych programów. Istotne są także pozainformatyczne względy, na które
nauczyciele muszą zwrócić uwagę. Można do nich zaliczyć czytanie z analizą tekstu,
a nie tylko pozbawione świadomości przeglądanie wersów, świadomość istotności
szkolenia, w którym kandydat uczestniczy, samodyscyplinę, wyzbycie się strachu
związanego z nowościami, zmianami, wdrażaniem nowej technologii, inicjatywę
związaną z procesem pozyskiwania wiedzy, umiejętność samodzielnej pracy oraz
1
http://www.kadry.info.pl/artykuly/artykul_5557.htm 2004
1
właściwego jej organizowania2.
Przy budowaniu kursu bezwzględnie należy również zwracać uwagę na takie
elementy jak dokładny jego opis, w ramach którego prezentowane są wymagania,
warunki zaliczenia, kontakt do prowadzącego, rodzaj weryfikacji zdobytych
umiejętności, opis zawartości szkolenia. Materiały szkoleniowe muszą być
interesujące, prezentowane w odpowiednim, zachęcającym outline, istotną kwestią
jest także jego dostosowanie do możliwości sprzętowych, jakie pozostają w zasięgu
kursanta3.
Z uwagi na powyższe czynniki przy konstruowaniu kursu należy pamiętać,
że
szkolenie
musi
dostarczać
wiedzę
z
zakresu
użytkowania programów
komputerowych, Internetu czy też kompresowania plików4.
Poruszając kwestię narzędzi wykorzystywanych do tworzenia e-learningu,
warto wspomnieć, iż kursy wirtualne z roku na rok zyskują coraz większą
popularność. Na polskim rynku akademickim za przykład mogą posłużyć Uniwersytet
Wirtualny w Warszawie, Centrum Nauczania na Odległość przy Instytucie
Cybernetyki Technicznej na Politechnice Wrocławskiej, Serwis Informacyjny Zakładu
Multimedialnych
Technologii
Informacyjnych
w
Zielonej
Górze5.
Ponadto
z nowatorskich narzędzi e-learningowych korzysta między innymi Generalny
Inspektor Informacji Finansowej6, Ministerstwo Ochrony Środowiska w zakresie ocen
oddziaływania na ekologię czy też wydawania zintegrowanych pozwoleń. Poza tym
na naszym krajowym rynku e-learning jest wykorzystywany przez e-Uczelnie
w
Wyższej
Szkole
Ekonomiczno-Humanistycznej,
w
Centrum
Edukacji
Niestacjonarnej Politechniki Gdańskiej, w Politechnice Świętokrzyskiej w Centrum
Kształcenia Ustawicznego, w Łódzkim Uniwersyteckim Studium Kształcenia na
Odległość, w Ośrodku Kształcenia na Odległość Politechniki Warszawskiej czy też
w Polskim Uniwersytecie Wirtualnym7. Za naszymi granicami też wirtualny sposób
kształcenia odnosi zasadnicze sukcesy. W Europie przykład może stanowić Lifelong
Learning at Oxford University, Open University in the United Kingdom, Open
Universiteit Nederland, Robert Kennedy College in Switzerland, TECFA - academic
unit active in the field of educational technology, jak również University of Geneva.
Zdalne nauczanie jest obecne również na innych kontynentach i tu między innymi
2
3
http://www.kadry.info.pl/artykuly/artykul_5002.htm 2004
http://www.kadry.info.pl/artykuly/artykul_5557.htm 2004
4
http://www.kadry.info.pl/artykuly/artykul_5002.htm 2004
5
http://szukaj.gazeta.pl/katalog/1816462,51360.html?x=1585664 2004
6
http://www.mofnet.gov.pl/dokument.php?dzial=84&id=28946 2003
7
http://www.infoport.pl/content/?dn=5%2C2 2004
2
wymienić można Harvard University Extension School, Minneapolis College of Art
and Design, United States Open University, Télé-université – Quebec w Ameryce
Północnej, Asia International Open University, Australian Correspondence Schools,
jak również University of South Africa – UNISA8.
Rozwijając wątek narzędzi platformy kursów wirtualnych, można dokonać
pewnego rodzaju klasyfikacji. Zalicza się tu narzędzia edycyjne, komunikacyjne oraz
wspierające. Opierając się na jeszcze precyzyjniejszych kryteriach, można wyróżnić
tu przeszukiwarkę w zakresie e-learningu pozwalającą na łatwe wyszukiwanie
interesujących odbiorcę pojęć. Mamy tu do czynienia z edytorem platformy, który
umożliwia zwiększenie wartości kursów, treści poprzez urozmaicenia graficzne,
prezentacje, fotografie, zestawienia, raporty, formuły, wzory, odnośniki do stron, testy
oraz inne nowoczesne formy weryfikacji wiedzy i umiejętności. Do tego dołączyć
można gry edukacyjne prezentowane w formie układanek, tetris, map czy
zgadywanek. Ponadto odnaleźć tu można edytor testów, na który składają się
zestawy pytań wielokrotnego wyboru, otwarte, bądź też mieszane. Innym
rozwiązaniem jest aplikacja poczty, której mocną stroną jest przesyłanie plików
zawierających pliki programowe. Kolejnym elementem jest pokój dyskusyjny,
w którym szkolący i trenerzy mogą wymieniać poglądy w czasie realnym, zbliżone do
chat-roomu jest forum dyskusyjne, na którym to następuje również wymiana zdań
zarówno między poszczególnymi uczestnikami kursu, jak i między zespołem
a moderatorem9.
Learning Management System zwany systemem zarządzania nauczania jest
bazą do funkcjonowania edukacji niestacjonarnej, zdalnej, wirtualnej. Jego
podstawowe
zadanie
opiera
się
na
tworzeniu
możliwości
dla
sprawnego
funkcjonowania systemu kształcenia wśród rozproszonych organizacji. Sposobem na
zaistnienie
tego
procesu
jest
wykorzystywanie standardowych przeglądarek
internetowych. Jest to narzędzie, które musi brać pod uwagę prostotę działania dla
użytkowników10.
Podstawowym wyzwaniem narzędzia jest dążenie do zwiększenia aktywności
i efektywności szkoleń, jak również zarządzanie umiejętnościami i zdolnościami
w organizacji. Kursy w oparciu o to narzędzie różnią się w przypadku różnych form
ich przeprowadzania. Istotną kwestią jest tu łatwość rejestracji, jak i korzystania
8
http://www.mos.gov.pl/1szkolenia/index.shtml 15.06.2004
http://www.sprintnet.pl/article/produkty/elearning/narzedzia/index.php/id_item_tree/052edb4f62b81c14aca62d2a
12da1699 20.10.2004
10
http://www.finn.pl/xml/komputeryzacja/e-learning 22.07.2003
9
3
z samego szkolenia. Narzędzie służy do administrowania dostępem poszczególnych
użytkowników do konkretnych zakątków zdobywania wiedzy. Jego zadaniem jest
także
kompleksowy
proces
związany
z
przeprowadzeniem
szkolenia
oraz
sprawozdawczością dotyczącą jego rezultatów. Pojawiają się tu statystyki na użytek
moderatorów, dotyczące ustalenia wymogów związanych z zakwalifikowaniem się na
dalsze stopnie kursu, zdobyciem zaliczenia końcowego, typu, stopnia trudności
egzaminów weryfikujących potencjalnie pozyskane umiejętności11.
LCMS
czyli
Learning
Content
Management
System
jest
systemem
wykorzystywanym w procesie budowy materiałów szkoleniowych w formie zdalnej.
Są one tworzone za pośrednictwem typowym internetowych narzędzie, a następnie
udostępniane jako html z możliwością odnajdywania danych w każdej typowej
przeglądarce12. Pozwalają
na obserwowanie efektów, jakie odnosi kursant.
Występuje tu możliwość administrowania procesem edukacji. Atrakcyjność narzędzia
podniesiona jest przez informacje multimedialne. Może on funkcjonować zarówno na
platformie sprzętowej organizacji, która korzysta z kursu. Prezentowany jest także
w formie ASP13. W LCMS dostarcza studentowi zindywidualizowaną, dostosowaną
do jego potrzeb wiedzę. Narzędzie posiada także scentralizowaną bazę informacji
stanowiące archiwum. Pomijany tu jest fakt zarządzania kompetencjami czy nawet
logistyką14.
Analizując kwestię e-learningu, nie sposób pominąć Blended Learning, który
stanowi powiązanie tradycyjnego kursu z wachlarzem korzyści oferowanych przez
szkolenie wirtualne. Platforma powiązanych sposobów kształcenia składa się
z modułu użytkownika, administratora, jak również opcji pozwalających na
indywidualne konstruowanie szkoleń na bazie plików Power Point, Word, Excel, flash
czy html, jpg, gif czy bmp15. Istotnymi atrybutem jawi się permanentny transfer
wiedzy, jednakże w małych partiach z zastosowaniem szeregu różnorodnych mediów
przekazu. Przekaz wiedzy występuje w wymaganym momencie, w przypadku
wystąpienia potrzeby. Uczący wyrabia w sobie świadomość konieczności stałego
podnoszenia swego potencjału intelektualnego16.
Istnieje również narzędzie zwane LEO - Learning Environment Online
pozwalające na wdrażanie kursów w sieci. Został on opracowany na podstawie
11
http://www.lms.e-learning.4system.com/pl/ 2004
http://www.finn.pl/xml/komputeryzacja/e-learning 22.07.2003
13
http://strategie.info.pl/artykuly/artykul_4927.htm 2004
14
http://www.lms.e-learning.4system.com/pl/ 2004
15
http://www.click2edu.pl/fast/pages/main.html# 2003
16
http://www.midwest.pl/rodzaje_sz/?str=blended 2004
12
4
wcześniej przeprowadzonych specjalistycznych rzetelnych badań i analiz. Jest to
pewnego
rodzaju
portal
zawierający
bazę
kursów.
Istnieje
możliwość
wykorzystywania zasobów dzięki zwykłym przeglądarkom, tak więc w oderwaniu od
konkretnego miejsca czy czasu. Zaletami tego rozwiązania jest możliwość
partycypacji w wirtualnych kursach, eksponowania szkoleń, kierowania nimi, jak
również administrowania użytkownikami oraz możliwością dostępu czy też
sprawdzania efektów szkolenia. Narzędzie to dzierży pieczę nad gromadzeniem,
przechowywaniem oraz oddawaniem do użytku odpowiednich danych kursu. Jest
odmianą bazy przepływu informacji, komunikacji pomiędzy uczestnikami. W LEO
permanentnie dokonywany jest zapis postępu kursanta, tak więc występuje tu duża
swoboda analizy rezultatów użytkowników 17.
Do narzędzi zaliczymy nieodwołalnie również SCROM, SCO, ISE.
SCROM czyli Sharable Content Object Reference Model jest otwartym standardem,
zapewniającym transfer treści dydaktycznej między systemami odmiennych autorów,
umożliwiając jednocześnie wielokrotne wykorzystanie wycinków szkoleń. Pozwala to
na obniżenie kosztów tworzenia kursów18.
Bydgoski Computex Telecomunication jest autorem Arel IDEAL. Na platformę tę
składają się Arel Spotlight, Arel Spotlight On-Demand, Arel Campus, Arel Learning
Manager oraz Arel Virtual-Class. Służy innowatorskim technologiom dla transferu
grupowego danych i wideo, doskonale sprawdzając się zarówno w dużych
przedsiębiorstwach, jak i małych firmach, niezależnie od branży czy sektora,
w którym funkcjonują.
Skupiając się na poszczególnych komponentach tworzących Arel IDEAL,
warto przybliżyć na wstępie Arel Spotlight. Stworzony jest on w oparciu o dwustronny
przepływ danych oraz fonii. Wykorzystywany jest w szkoleniach synchronicznych.
Możliwe jest tu kolektywne korzystanie z grup dyskusyjnych, aplikacji itp. w czasie
rzeczywistym.
Arel Campus opiera się na możliwości tworzenia kursów indywidualnych na
zamówienie kursantów, szkolący się mają szanse zaznajomienia się z próbką kursu,
przetestowania go, rysuje się także przed nimi szansa komunikacji z innymi
uczestnikami szkolenia w sposób niemalże bezpośredni.
Arel
Learning
Manager
natomiast
służy
tworzeniu,
diagnozowaniu
indywidualnych, unikalnych, autorskich programów, jak również późniejszej ich
17
18
http://www2.ydp.com.pl/ydp/index.jsp?category=1060 2003
http://lttf.ieee.org/we/ 04.2004
5
sprawozdawczości.
Kolejną odmianą jest Arel VirtualClass, umożliwiający w czasie rzeczywistym
docieranie do szkoleń przez całe rzesze przedsiębiorstw funkcjonujących w sieci. Są
to pewnego rodzaju wirtualne studia, w których ławka sali wykładowej zostaje
zastąpiona monitorem własnego PC.
Występuje tu także Ideal Arela, w której to nasi gracze rynkowi reprezentujący
różnorodne sektory korzystają z systemu w celu podwyższania własnych kwalifikacji
w sposób zdalny, jak również do prowadzenia czynności przebiegających na
poziomie operacyjnym.
Na uwagę zasługuje fakt, iż powyższe narzędzie zostało wykorzystane przez takie
przedsiębiorstwa jak Royal Bank of Scotland (RBS) czy National Westminster Bank
(NatWest)19. W Polsce z e-learningu stale korzystają następujące przedsiębiorstwa
TP S.A., Millenium Bank, Raiffaisen Bank, CitiBank, Bre Bank, Bank Zachodni,
AmerBank, Elbrewery, Polkomtel, PTC, House of Prince, Nordea Int. Paper, Media
Markt, Warta, Agora S.A.20.
Sharable Content Object w skrócie SCO stanowi najprostsze i najmniej
złożone narzędzie będące na usługach LMS. W jego skład wchodzi przynajmniej
jeden z następujących elementów – treść, obraz, wersja audio, strona Internetowa,
media elektroniczne lub obiekt weryfikujący. Posiada umiejętność wychwytywania
LMS API adapter. Dysponuje przynajmniej dwiema klasami API oraz nie ma
zdolności wywoływania innych obiektów.
Na rodzimym rynku spotkać możemy między innymi spotkać także
następujące narzędzia:
a) Ready Go WCB,
b) WBTExpress,
c) Lotus Virtual Clasroom,
d) Saba Publisher,
e) EWS Editor.
Ready Go jest promowany przez ReadyGo Inc. Występują tu interaktywne
zadania oraz support. Niestety nie jest dostępny w języku polskim, nie występuje tu
zapis w formacie XML oraz nie ma możliwości dokonania jego rozbudowy na
życzenie klienta. Występuje tu zgodność z przeglądarkami Internet Explorer oraz
19
20
http://www.teleinfo.com.pl/ti/2001/48/aktualnosci/aktualno19.htm 21.10.2001
http://www.mynetwork.pl/main.php?page=2 2003
6
Netscape. Zasadniczymi zaletami jest wyposażenie w leksykon, FAQ. Występuje tu
sześć typów weryfikacji wiadomości, jak również możliwość transferu dzięki
scenkom. Ponadto nie zabrakło tu także odsyłaczy do innych miejsc zarówno
w samym szkoleniu, jak i w całej sieci.
Kolejnym narzędziem jest WBTExpress, produkowany przez 4system
Polska Sp. z o.o. Na tle poprzedniego narzędzia wyróżnia się dodatkowymi
pozytywnymi cechami. Istnieje możliwość jego rozbudowy na życzenie klienta, jest
dostępny w języku polskim oraz istnieje zapis w formacie XML. Jednakże z supportu
można korzystać tylko przez dwanaście miesięcy drogą mailowa bądź telefoniczną.
Poza Internet Explorer oraz Netscape jest zgodny z wbudowanym WBTExplorer.
Poza leksykonem i FAQ występuje tu powiązanie tematyczne ze stronami innych
kursów. Prezentowane są transfery krokowe oraz szablony stron.
Lotus Virtual Clasroom to narzędzie IBM Polska. Natomiast Seba Publisher jest
autorstwa Betacom S.A. Polska. Obydwa narzędzia mają możliwość rozbudowy na
życzenie klienta, są dostępne w rodzimym języku, posiadają interaktywne zadania,
nieograniczony support czy zapis w formacie XML. Zarówno jeden jak i drugi są
przystosowane do przeglądarek Netscape i Internet Explorer.
Polski Instytut Maszyn Matematycznych proponuje EWS Editor, który jak trzy
poprzednie
narzędzia
dysponuje
wersją
polską,
interaktywnymi
zadaniami,
supportem i to nieograniczonym, możliwością rozbudowy. Jest jednak zgodny tylko
z Internet Explorerem.
Jego mocnymi stronami jest potencjał związany z tworzeniem dynamicznych oraz
adaptacyjnych szkoleń, szkoleń przenośnych w oparciu o CD-ROM. Dysponuje
szerokim wachlarzem testów zarówno jedno-, jak i wielokrotnego wyboru, ponadto
pytaniami otwartymi, ustnymi odpowiedziami, formularzami. Posiada zaawansowane
edytory zakresu i przebiegu zajęć, jak również pytań21.
Poza WBTExpress istnieje również WBTServer, będący odmianą LMS. Posiada
skromną
szatę
graficzną,
oczywiście
podlegającą
modernizacji,
zgodnie
z wymaganiami klienta. Wyposażony jest w polskojęzyczną wersję. Stanowi on
bardzo proste rozwiązanie z uwagi na zredukowanie klawiszy. Podobnie jak
poprzedni współpracuje z IE, ale dość dobrze zachowuje się również w środowisku
funkcjonowania
Opery
i
Mozilli.
Współgra
z
opensourcowymi
systemami,
przykładowo Linuxem czy MySQL, jak również z bazami takimi jak Oracle, DB2,
21
http://www.click2edu.pl/fast/pages/main.html# 2002
7
Paradox lub MS Access. Jest bardzo użyteczny ze względu na możliwość
współpracy
z
oprogramowaniem
księgowym.
Jest
przystosowany
do
autoodpakowania wersji skompresowanej, dokonuje też samodzielnej instalacji,
odciążając użytkownika od wykonywania skomplikowanych operacji. Zajmuje się
obsługą zarówno administratorów, jak i nauczycieli oraz kursantów. Z uwagi na fakt,
iż jest dość prostym narzędziem o skromnej stronie graficznej, nie może współgrać
przykładowo z Flashem. Minusem też może być zagrożenie związane z obniżoną
przepustowością sieci.
Często
wykorzystywany
jest
przy
szkoleniach
prowadzonych
w
systemie
asynchronicznym22.
Innym rozwiązaniem jest SAP, w którego skład wchodzi SAP Tutor oraz SAP
Learning Solution. Pierwszy z nich wykorzystywany jest w przypadku konieczności
szybkiego przeszkolenia, w krótkim czasie i przy niskich kosztach, dużej grupy
kursantów. W tym wypadku kurs jest bardziej poglądowy, nie wnika w szczegółowe
kwestie.
Drugi z kolei zaliczyć można do grona narzędzi służących wsparciu procesu
planowania, wdrażania, jak i monitorowania szkolenia, a także kształcenia
i wypracowywania umiejętności pracowników. Obejmuje on różnorodne szkolenia
wraz z późniejszym zarządzaniem ich wynikami23.
Jako o dodatkowym sposobie powiązanym z narzędziami należy nadmienić
o Distance Learning. Polega on na otwartej dostępności szkoleń, jednakże relacje
między kursantem a prowadzącym są zredukowane do granic możliwości.
Niwelowane są tu przeszkody związane z możliwością pozyskania kursu, jak również
występuje tu duża szansa na elastyczne dostosowanie szkolenia do indywidualnych
potrzeb ucznia24.
W odniesieniu do wirtualnych kursów możemy wyznaczyć dwie warstwy –
merytoryczną konstruowaną przez ekspertów spoza organizacji i techniczną na którą
składają się dedykowane rozwiązania. Sama realizacja szkoleń może, więc odbywać
się w formie prezentacji multimedialnych opartych o slajdy bądź filmy. Może
występować w formie filmu prezentowanego dzięki RealPlayerowi, bądź też za
pomocą modułu aukcyjnego TradeMatrix, a także tak zwanych samouczków,
22
http://www.lms.e-learning.4system.com/pl/ 2004
http://www.puw.pl/elearning.html?akcja=elearning&P%5Bid%5D=0&P%5Baid%5D=277 2004
23
http://lttf.ieee.org/we/ 04.2004
24
http://www.hp.com.pl/e_learning/ 2003
8
eduExplorera, Wirtualnej Klasy25.
Abstract
E-learning is some kind of remote course, using medium such as the Internet,
disconnected from a specific place or time. It is a solution which is used more and
more frequently as a perfect way of education. The matter of educational platforms
will also be mentioned. LMS and LCMS as well as other.
Netografia:
http://gazetait.abas.pl/archiwum/24/e-learning.html 08.10.2004.
http://www.kadry.info.pl/artykuly/4758.htm 2004.
http://www.wsiz.rzeszow.pl/e-uni/ 15.09.2002.
http://www.wsp.krakow.pl/kmk/konf/semin/strona.html 2002.12.02.
http://www50.sap.com/poland/e-learning/ 2004.
http://www.republika.pl/multimedia33/ 2003.
01.http://lttf.ieee.org/we/ 01.2003.
http://www.wiedzanet.pl/view.asp?id=138 20.10.2003
http://www.teleinfo.com.pl/ti/2001/48/aktualnosci/aktualno19.htmhttp://www.esgh.pl/abc.php 15.10.2004.
http://www.puw.pl/elearning.html 15.09.2004.
http://www.elearningeuropa.info/ 2004.
http://www.e-learningcentre.co.uk/ 2004.
http://www.twoja-firma.pl/artykuly/267,e-learning.html 2004.
http://www.finn.pl/xml/komputeryzacja/e-learning 22.07.2003.
http://www.cts.com.pl/elearning.htm 2004.
http://www.mad.com.pl/MADforma?PAGE=www.offer 2004.
http://www.hp.com.pl/e_learning/ 2003.
http://www.lms.e-learning.4system.com/pl/ 2004.
http://www.puw.pl/elearning.html?akcja=elearning&P%5Bid%5D=0&P%5Baid%5D=2
25
http://www.mad.com.pl/MADforma?PAGE=www.offer 2004
9
77 2004.
http://www.click2edu.pl/fast/pages/main.html# 2002.
http://www.mynetwork.pl/main.php?page=2 2003.
http://www.teleinfo.com.pl/ti/2001/48/aktualnosci/aktualno19.htm 21.10.2001.
http://www2.ydp.com.pl/ydp/index.jsp?category=1060 2003.
http://www.midwest.pl/rodzaje_sz/?str=blended 2004.
http://strategie.info.pl/artykuly/artykul_4927.htm 2004.
http://www.kadry.info.pl/artykuly/artykul_5557.htm 2004.
http://www.kadry.info.pl/artykuly/artykul_5002.htm 2004.
http://szukaj.gazeta.pl/katalog/1816462,51360.html?x=1585664 2004.
http://www.mofnet.gov.pl/dokument.php?dzial=84&id=28946 2003.
http://www.infoport.pl/content/?dn=5%2C2 2004.
http://www.mos.gov.pl/1szkolenia/index.shtml 15.06.2004.
http://www.sprintnet.pl/article/produkty/elearning/narzedzia/index.php/id_item_tree/05
2edb4f62b81c14aca62d2a12da1699 20.10.2004.
10