Roślinna biomasa rolnicza w Egipcie ze szczególnym

Roślinna biomasa rolnicza w Egipcie
ze szczególnym uwzględnieniem słomy ryżowej
Egipski rynek charakteryzuje wysoki potencjał produkcji biomasy roślinnej
pochodzenia rolniczego i zarazem brak jej wykorzystania. Szacowana ilość produktów
ubocznych egipskiej produkcji rolnej waha się w granicach 30 - 35 mln ton1, z których
większość - traktowana wyłącznie jako odpady - nie jest wykorzystywana ekonomicznie.
Zaledwie niewielka cześć pozostałości upraw zużywana jest jako pasza dla zwierząt lub
opał w piecach domowych gospodarstw wiejskich. Reszta spalana jest natomiast na
otwartych polach. Trzy rośliny wytwarzające największą ilość produktów ubocznych to
ryż, pszenica i trzcina cukrowa. Rodzaj i ilość odpadów rolnych uzależniona jest od
regionu i okresu żniw.
Produkcja ubocznych produktów rolnych w Egipcie w zależności od okresu zbiorów (dane
za 2005 r.):
źródło odpadów
ilość (mln ton)
okres zbiorów
owoce
1,5
cały rok
warzywa
3,2
cały rok
jęczmień
0,6
marzec/kwiecień
słoma pszenna
7,3
maj/czerwiec
buraki cukrowe
1,2
czerwiec/lipiec
kukurydza
3,2
wrzesień/październik
trzcina cukrowa
8,7
wrzesień/październik
słoma ryżowa
3,5
wrzesień/październik
łodygi bawełny
1,8
grudzień/kwiecień
całość
31
[źródło: AWRU, 2005]
Czas zbiorów szczególnie ważny jest w przypadku słomy ryżowej, ponieważ jest
spalana w szczególnie niekorzystnych warunkach atmosferycznych. Spalanie słomy
ryżowej zwiększa zanieczyszczenie powietrza o 42%, spalanie pozostałych odpadów
rolnych – o 6%. Stąd też priorytetowe znaczenie, jakie administracja rządowa Egiptu
przywiązuje do racjonalnego zagospodarowania odpadów ryżowych.
1 AWRU (2005): Agricultural Waste in Egypt, Agricultural Waste Recycling Unit (AWRU), Ministry of
State for Environmental Affairs (MSEA), Egyptian Environmental Affairs Agency (EEAA)
1
Areały uprawy ryżu i produkcji słomy ryżowej w poszczególnych regionach Egiptu:
region
Daqahlia
Sharqia
Kafr El Sheikh
Beheira
Gharbiyah
Dumiat
Fayoum
Qaliubia
całość
areał upraw (tys. akrów)
437,6
271
255
195,8
161,7
65,8
20
17,6
1.424,5
ilość słomy ryżowej (tys. ton)
875,2
542
510
391,6
323,4
131,6
40
35,2
2849,00
[źródło: AWRU, 2005]
Ekolodzy alarmują, że corocznie po jesiennych zbiorach ryżu egipscy rolnicy
spalają ok. 3 mln ton słomy ryżowej, wytwarzając tym samym 80 tys. ton dwutlenku
węgla. Gruba warstwa smogu pochodząca ze spalania rozprzestrzenia się wówczas nad
doliną Nilu na kilka tygodni, zmieniając mocno już zanieczyszczone powietrze w jeszcze
bardziej toksyczną mieszankę. Najbardziej dotkliwie efekty spalania odczuwa ludność
Kairu, jednej z najbardziej zanieczyszczonych metropolii świata.
Oficjalnym organem odpowiedzialnym za zmniejszenie zanieczyszczenia
związanego ze spalaniem na polach pozostałości rolniczych jest Ministerstwo
Środowiska. Usiłuje ono przeciwdziałać spalaniu odpadów poprzez ich skup w cenie 45
EGP (ok. 7,5 USD) za tonę. W 2011 r. Ministerstwo zakontraktowało w tym celu kilka
firm skupujących, prasujących i balotujących słomę ryżową, ale wielu rolników wciąż
preferuje spalanie. Powodów takiego stanu rzeczy jest kilka. Wynika on miedzy innymi
ze struktury egipskiego rolnictwa, które rozdrobnione jest na wiele małych gospodarstw o
intensywnej uprawie. 2/3 egipskiego rolnictwa to rolnictwo tradycyjne oparte na
technikach uprawy, które nie były modernizowane od kilkudziesięciu lat. Głównym
powodem stosowania procederu spalania słomy jest konieczność szybkiego oczyszczenia
pól i zwolnienia miejsca dla upraw zimowych. Mimo podejmowanych starań poprawy
świadomości społecznej o szkodliwości spalania słomy na polach, wielu rolników często
ignoruje wartość „odpadów rolnych”. Niedostateczne są też zachęty ekonomiczne dla
rolników dla gospodarczego wykorzystania słomy.
Specjaliści oceniają, że palenie słomy ryżowej jest trwonieniem towaru, który
przekształcony w materiał produkcyjny mógłby wygenerować dochody w wysokości 300
EGP (ok. 50 USD) za tonę. Słoma ryżowa ma wiele potencjalnych zastosowań, wśród
możliwych zrównoważonych rozwiązań jej recyklingu znajdują się: produkcja
materiałów budowlanych, biopaliw, pulpy do produkcji papieru, kompostu, paszy oraz
ściółki.
Obecnie skupowana słoma używana jest głównie do produkcji nawozów, ale
część specjalistów utrzymuje, że produkcja ta jest nieopłacalna, ponieważ proces
prasowania i balotowania słomy jest bardziej kosztowny niż wartość gotowych
produktów nawozowych. Koszt produkcji 1 tony nawozów z 2 ton słomy wynosi ok. 300
EGP za tonę. Tymczasem rynkowa wartość gotowego produktu – tony nawozu – to ok.
2
150 EGP. Rząd zapewnia dotację 90 EGP za każdą zebraną i sprasowaną tonę słomy
ryżowej. Część specjalistów ocenia tę politykę jako błędną, argumentując, że przemysł
nie może być budowany na subsydiach, ponieważ wycofanie dotacji może doprowadzić
do jego upadku.
Egipscy naukowcy wykorzystuja słomę ryżową w pilotażowych projektach
produkcji różnorodnych materiałów, głównie pulpy do produkcji papieru lub węgla
aktywnego dla zastosowania w filtrach wodnych.
Wśród proponowanych rozwiązań najczęściej pojawiają się projekty
przekształcania słomy ryżowej w węgiel aktywny (do produkcji 1 tony węgla aktywnego
potrzeba 2 ton słomy ryżowej) oraz naturalne włókna kompozytowe tworzyw sztucznych
mające szereg potencjalnych zastosowań przemysłowych. Węgiel aktywny stosowany
jest w gospodarce ściekami, rafinacji cukru oraz przemyśle farb. Naturalne włókna
kompozytowe tworzyw sztucznych wykorzystywane są do produkcji mebli, pokładów
statków oraz dóbr konsumpcyjnych.
Całkowity rynek węgla aktywnego w Egipcie ocenia się na 5.000 – 10.000 ton
metrycznych, tymczasem w całym regionie Bliskiego Wschodu nie ma ani jednej fabryki
wytwarzającej ten materiał. Importowana z Chin tona węgla aktywnego kosztuje ok.
1500 USD. W 2011 r. ukończony został projekt pilotażowy produkcji węgla aktywnego
we współpracy z Krajowym Centrum Badań Naukowych (National Research Center),
niemieckim Instytutem Technologii Polimerowej (Institute of Polymer Technology) i
francuskim Uniwersytetem Henri Pointcare w Nancy. Obecnie prowadzona jest analiza
wykorzystania wyników badań dla użytku przemysłowego. Trudność ich implementacji
wiąże się głównie z brakiem technologii oraz know-how.
Innym zalecanym sposobem recyklingu jest przekształcanie słomy ryżowej w
pulpę do produkcji papieru. Opatentowana została już technika produkcji unikająca
generowania zanieczyszczeń. Według oficjalnych planów miała ona zostać uruchomiona
w 2012 r. Projekt badawczy, finansowany przez UE, umożliwia produkcję ok. 5 ton pulpy
dziennie. Koszt jednostki pilotażowej wyniósł 3 mln EGP, ocenia się jednak, że koszt
kolejnych jednostek wyniesie ok. 1,5 mln EGP. Roczne zapotrzebowanie Egiptu na pulpę
wynosi 100.000 ton.
Wypracowanie ekonomicznie opłacalnych i przyjaznych dla środowiska
alternatyw wykorzystania ok. 4 mln ton słomy ryżowej produkowanych corocznie w
Egipcie staje się coraz bardziej pilne. W związku ze wzrostem cen żywności, wysokim
tempem przyrostu ludności oraz wzrostem cen za energię coraz istotniejsze staje się
doskonalenie całego łańcucha produkcji. W tym kontekście efektywne wykorzystanie
odpadów rolnych jest nie tylko ekonomicznie korzystne dla rolników i przemysłu, ale
również przyjazne środowisku i opłacalne społecznie ze względu na poprawę stanu
zdrowia ludności poprzez ograniczenie zanieczyszczenia.
Mimo że podejmowanych jest wiele inicjatyw na rzecz recyklingu i
alternatywnego wykorzystania słomy ryżowej, są one zazwyczaj fragmentaryczne i nie
powiązane. Specjaliści akcentują konieczność wypracowanie zintegrowanego podejścia
w celu zapewnienia optymalnego wykorzystania całości produkcji rolnej, rozwoju
oszczędnych technologii recyklingu słomy oraz zwiększania świadomości ekologicznej i
skutecznego zachęcania rolników do rezygnacji ze spalania pozostałości rolnych.
Niewystarczająca wydaje się też implementacja wiedzy specjalistycznej oraz wymiana
3
doświadczeń w tej dziedzinie, np. wykorzystania słomy do produkcji energii. W ocenie
ekspertów egipskich istnieje potrzeba wymiany wiedzy na temat technik utylizacji i
recyklingu odpadów rolniczych na szczeblu międzynarodowym.
Przydatne linki:
- Ministry of State for Environmental Affairs (MSEA), Egyptian Environmental Affairs
Agency (EEAA): http://www.eeaa.gov.eg/
Źródła wykorzystane w opracowaniu:
- Cashing in on Egypt’s black cloud, Reuters, 09.11.2011
- Technical and economical feasibility of environmentally safe rice straw disposal and
utilisation methods for Egypt (BO-10-009-104)
- Biogas potential in Egypt, Tri-Ocean Carbon & Renewables, March 2010
Opracowanie: WPHI w Kairze; październik 2012 r.
4