Pdf version

ARTYKUŁY ORYGINALNE
Sztywność tętnicza u chorych na niedoczynność
przysadki z długoletnim niedoborem hormonu
wzrostu
Arterial stiffness in hypopituitary patients with life-long growth hormone deficiency
Jerzy Kosowicz1, Ziad El Ali1, Andrzej Wykrętowicz², Tomasz Krauze², Przemysław Guzik²
1
Katedra i Klinika Endokrynologii i Przemiany Materii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Poznań
2
Katedra i Klinika Intensywnej Terapii Kardiologicznej i Chorób Wewnętrznych, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Poznań
Streszczenie: Wprowadzenie. Chorzy na niedoczynność przysadki żyją krócej i stwierdzono u nich 2-krotnie
zwiększoną umieralność z powodu powikłań naczyniowo-sercowych. Cele. Celem naszej pracy była ocena
sztywności tętniczej i parametrów hemodynamicznych w oparciu o analizę fali tętna u 22 dorosłych chorych na
niedoczynność przysadki z wieloletnim niedoborem hormonu wzrostu (hGH) i insulinopodobnego czynnika
wzrostu (IGF-1) trwającym najkrócej 22 lata, a najdłużej 57 lat. Pacjenci i metody. U wszystkich chorych
stwierdzono wielohormonalną niedoczynność przysadki. Byli oni leczeni lewotyroksyną, hormonami płciowymi
i w przypadku wskazań – hydrokortyzonem, natomiast nigdy nie otrzymali rekombinowanego hormonu wzrostu.
Grupę kontrolną stanowiło 36 osób zdrowych, która ściśle odpowiadała wiekiem i wskaźnikiem masy ciała
osobom chorym. U chorych i w grupie kontrolnej zarejestrowano falę tętna aparatem Sphigmocor MX
z rekonstrukcją w czasie rzeczywistym aortalnej fali tętna. Wyniki. Badania wykazały, że u chorych na
niedoczynność przysadki z wieloletnim niedoborem hormonu wzrostu zarówno obwodowy, i jak centralny
wskaźnik wzmocnienia były istotnie podwyższone w porównaniu z grupą kontrolną, znacznie wyższe było także
centralne ciśnienie wzmocnienia, co wskazywało na zwiększoną sztywność tętniczą. Wnioski. Wieloletni
niedobór hGH i IGF-1 u chorych na niedoczynność przysadki jest niezależnym czynnikiem powodującym
zwiększenie sztywności tętniczej.
Słowa kluczowe: długoletni niedobór hormonu wzrostu, niedoczynność przysadki, sztywność tętnicza
Abstract: Introduction. Patients with hypopituitarism have a shorter survival period and premature mortality
due to cardiovascular complications. Objectives. The aim of our study was to evaluate the arterial stiffness and
hemodynamic parameters based on pulse wave analysis in 22 adult patients with long-life growth hormone (GH)
and insulin-like factor I (IGF-I) deficiencies, lasting from 22 to 57 years. Patients and methods. In all patients,
a combined pituitary hormone deficiency was diagnosed. All patients were on substitution therapy, receiving
levothyroxine, sex hormones and hydrocortisone (when required), but none of the patients had ever received
recombinant GH therapy. A control group consisted of 36 healthy subjects strictly matched to patients by age
and body mass index. In the patients and control subjects pulse wave analysis was performed with the use of
Sphigmocor MX reconstructing the aortic pulse wave in a real time. Results. The peripheral and central
augmentation indexes were significantly increased in the hypopituitary patients compared with the control
subjects. The central pulse pressure was also elevated in the patients. These hemodynamic parameters pointed
to an increased arterial stiffness. Conclusions. In patients with hypopituitarism, the life-long GH and IGF-I
deficiencies lead to an increase in the arterial stiffness.
Key words: arterial stiffness, hypopituitarism, long-life growth hormone deficiency
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. med. Jerzy Kosowicz, Klinika Endokrynologii i Przemiany Materii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, ul. Przybyszewskiego 49, 60-355 Poznań,
tel.: 061-869-13-56, fax: 061-869-16-82, e-mail: [email protected]
Praca wpłynęła: 08.06.2007. Przyjęta do druku: 03.08.2007.
Nie zgłoszono sprzeczności interesów.
Pol Arch Med Wewn. 2007; 117: (5-6): 221-226
Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2007
WPROWADZENIE
Zwiększona sztywność tętnicza wiąże się z niekorzystnym rokowaniem na skutek powikłań naczyniowo-sercowych
[1-4]. Sztywność naczyń tętniczych można pośrednio oceniać poprzez pomiar wskaźnika wzmocnienia (augmenta-
Sztywność tętnicza u chorych na niedoczynność przysadki z długoletnim niedoborem...
221
ARTYKUŁY ORYGINALNE
tion index) lub ciśnienia wzmocnienia (augmentation pressure). Przebudowa ścian naczyń tętniczych doprowadza do
utraty sprężystości tętnic. Wiąże się to ze wzrostem różnicy
między ciśnieniem skurczowym i rozkurczowym. Sztywność tętniczą można zmierzyć pośrednio za pomocą analizy fali tętna. Wskaźnik wzmocnienia oraz łatwo oceniane
ciśnienie tętna są miarami sztywności tętniczej i mogą wskazywać na zwiększone ryzyko naczyniowo-sercowe [5-7].
U dorosłych z wieloletnim niedoborem hormonu wzrostu
(hGH) wcześniej występują czynniki ryzyka chorób sercowonaczyniowych: często stwierdza się podwyższone ciśnienie
tętnicze, insulinooporność, zaburzenia gospodarki lipidowej,
podwyższenie stężenia cholesterolu całkowitego, głównie frakcji lipoprotein osocza o małej gęstości (LDL), obniżenie poziomu frakcji lipoprotein osocza o dużej gęstości i wzrost poziomu
triglicerydów [8,9]. Nadwaga i otyłość, często ze wskaźnikiem
masy ciała (BMI) powyżej 25 kg/m², występują u większości
chorych z niedoczynnością przysadki [9].
W retrospektywnym badaniu dużych grup dorosłych
z wielohormonalną niedoczynnością przysadki, trwającą od
4 do 15 lat, wykazano 2-krotnie zwiększoną śmiertelność z powodu powikłań naczyniowo-sercowych niż w populacji ogólnej [10]. W innej pracy Tomlinson i wsp. przeanalizowali dane
dotyczące chorych z niedoczynnością przysadki i wykazali, że
chorzy z wieloletnim niedoborem hGH mają mniejszy średni okres przeżycia niż populacja ogólna, najczęściej na skutek
wczesnych powikłań sercowo-naczyniowych, takich jak zawał
serca, tętniaki aorty czy udary mózgu [11].
W piśmiennictwie jak dotąd brakuje danych na temat
sztywności tętniczej u chorych z długotrwałym niedoborem
hGH. Celem naszej pracy była ocena sztywności tętniczej
i parametrów hemodynamicznych na poziomie aorty w oparciu o analizę fali tętna u chorych na niedoczynność przysadki zapoczątkowaną w dzieciństwie z wieloletnim niedoborem
hGH.
Pacjenci i metody
Badania objęły 22 dorosłych chorych z rozpoznaną w dzieciństwie wielohormonalną niedoczynnością przysadki. W grupie badanej było 13 mężczyzn i 9 kobiet, w wieku 25–66 lat.
Somatotropinową niedoczynność przysadki rozpoznano w wieku 3–6 lat na podstawie badań hormonalnych, obrazowych
oraz badania przedmiotowego. Radioimmunologiczne oznaczenia hGH ujawniły niskie stężenie w warunkach podstawowych oraz całkowity brak wzrostu poziomu hGH w testach
stymulacyjnych. Chorzy otrzymywali substytucyjną terapię
L-tyroksyną w dawce od 50–100 μg/d, terapię steroidami
anabolicznymi (metandienon, oksandrolon) oraz w przypadku
wtórnej niedoczynności kory nadnerczy przyjmowali również
hydrokortyzon w dawce 20 mg/d. U wszystkich pacjentów wielohormonalną niedoczynność przysadki rozpoznano 2–4 dekady wcześniej, w okresie przed wprowadzeniem do lecznictwa
rekombinowanego hormonu wzrostu (rhGH). Z tego względu
pacjenci nie otrzymali terapii substytucyjnej rhGH. W okre222
Tabela 1. Cechy kliniczne i biochemiczne 22 dorosłych
pacjentów z niedoczynnością przysadki
Średnia ±odchylenie
standardowe
wiek (lata)
okres trwania choroby
(lata)
Zakres
51 ±14,1
  26–69
40,6 ±15,7
  22–57
płeć (K/M)
   9/13
masa ciała (kg)
57,9 ±13,2
  35–86
wzrost (cm)
144,4 ±12,4
127–162
BMI (kg/m )
27,2 ±5,1
  20–38
zawartość tkanki
tłuszczowej (%)
32,7 ±8,1
  13,4–51,3
2
całkowity cholesterol
(mg/dl)
254,3 ±46,8
176–378
BMI – wskaźnik masy ciała
sie dojrzewania u chorych nie wystąpiły cechy dojrzewania
płciowego, stąd po ukończeniu 14. roku życia u mężczyzn
włączono terapię androgenami (testosteron prolongatum 0,1 g
co 2 tyg.), a u kobiet – preparatami estrogenowo-progesteronowymi. Mimo regularnej terapii testosteronem u mężczyzn
utrzymywały się jednak cechy niedorozwoju płciowego, jądra
były małe, o miękkiej konsystencji, a zarost twarzy pozostał
skąpy. W czasie prowadzenia naszych badań wzrost pacjentów
mieścił się w granicach 127–162 cm ze średnią 144 ±12,4 cm,
masa ciała wynosiła 35–86 kg ze średnią 57,9 ±13,2 kg, natomiast BMI – 20–38 kg/cm2. Badanie składu ciała metodą
densytometryczną u wszystkich chorych z wyjątkiem 1 przypadku wykazało zwiększony procentowy udział masy tkanki
tłuszczowej – >25% nawet u chorych z prawidłowym BMI.
Cechy kliniczne i biochemiczne pacjentów z niedoczynnością
przysadki zestawiono w tabeli 1.
Badania radiologiczne ręki z nadgarstkiem wykazały
u 21 pacjentów ukończony wiek kostny, czyli zarośnięcie chrząstek wzrostowych; tylko w 1 przypadku wiek wynosił 16 lat.
Rentgenogramy czaszki wykazały małą niedorozwiniętą część
twarzową w porównaniu z prawidłowo rozwiniętą częścią
mózgową czaszki. Siodło tureckie było prawidłowej wielkości
w 15 przypadkach, wyraźnie zmniejszone w 5 i powiększone
w 2 przypadkach. Badanie rezonansem magnetycznym przysadki wykazało patologiczne zmiany u wszystkich chorych
z wyjątkiem 1 przypadku. U 21 chorych przedni płat miał
zmniejszone wymiary; jego wysokość wynosiła 2–3 mm, zamiast 5–8 mm jak u zdrowych osób. Pozostałe wymiary adenohypophysis były nieznacznie zmniejszone. Szypuła przysadki
była ścieńczała i w 7 przypadkach wydłużona, a u 5 chorych
– przerwana; u tych osób tylny płat przysadki był położony
ektopowo.
Badania hormonalne u wszystkich chorych wykazały wielohormonalną niedoczynność przysadki. Oznaczenia hGH w surowicy krwi wykazały niskie stężenie tego hormonu w warunkach
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (5-6)
ARTYKUŁY ORYGINALNE
podstawowych oraz w okresie hipoglikemii w teście insulinowym. Maksymalny wzrost stężenia hGH w teście zawierał sie
w zakresie 0–2,1 ng/ml. Diagnostyczne testy stymulacyjne były
powtarzane kilkakrotnie w odstępach kilkuletnich z podobnym
wynikiem. Stężenia insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF1) w ekstraktach etanolowych surowicy były znacznie obniżone,
mieściły się w zakresie 11–58 ng/ml i wyraźnie odbiegały od wartości prawidłowych (100–300 ng/ml). Poziom białka wiążącego
IGFBP-3 był również obniżony i wynosił 0,6–1,2 µg/ml (norma
1,0–7,0 µg/ml). Pozostałe wyniki badań hormonalnych zestawiono w tabeli 2. W badaniach biochemicznych u większości pacjentów stwierdzono wysokie stężenie cholesterolu całkowitego
i frakcji LDL. Nadciśnienie tętnicze występowało u 7 pacjentów.
Z badań zostali wyłączeni pacjenci leczeni rhGH, z częściową somatotropinową niedoczynnością przysadki, jeżeli wzrost
stężenia hGH w teście insulinowym przekraczał 3 ng/ml lub
stężenie IGF-1 przekraczało 100 ng/ml, oraz chorzy z obciążeni chorobami kardiologiczno-naczyniowymi w wywiadzie (zawał serca, udar mózgu). Kilku z wezwanych na badania chorych nie zgłosiło się z powodu zgonu, 3-krotnego przebytego
zawału mięśnia sercowego i powtarzających się udarów mózgu,
co potwierdzało opinię innych autorów o zwiększonej częstości
epizodów naczyniowo-sercowych.
Grupa kontrola składała się z 36 osób zdrowych, dobranych tak, aby ich wiek i BMI były porównywalne z tymi parametrami u chorych na niedoczynność przysadki. Średnia
wieku chorych wynosiła 48 ±15,1 roku, natomiast w grupie
kontrolnej – 46 ±13,3 roku. BMI u chorych wynosił 26,8 ±4,9
kg/m², a w grupie kontrolnej – 26,1 ±4,0 kg/m2. Wzrost cho-
Tabela 2.Wyniki badań hormonalnych u 22 pacjentów
z zapoczątkowaną w dzieciństwie niedoczynnością
przysadki
Niedobór hormonów
Liczba
pacjentów
Wyniki testów
diagnostycznych
niedobór hGH i IGF-1
22
GH w teście insulinowym
<2,2 ng/ml
niedobór TSH
14
FT4 <9 pmol/L
niedobór LH i FSH
22
LH <1,1 IU/L
IGF-1: 11–58ng/ml
FSH <1,2 IU/L
niedobór prolaktyny
4
prolaktyna <2 ng/ml
DHEA-S
16
DHEA-S <100ng/ml
kortyzol
5
niedobór ACTH
ACTH – hormon kortykotropowy, DHEA-S – siarczan
dehydoepiandrosteronu, FSH – hormon folikulotropowy, FT4 –
wolna tyroksyna, hGH – hormon wzrostu, IGF-1 – insulinopodobny
czynnik wzrostu, LH – hormon luteinizujący, TSH – hormon
tyreotropowy
rych w porównaniu ze wzrostem osób z grupy kontrolnej był
wyraźnie niższy i wynosił 145 ±14,3 cm (w grupie kontrolnej –
171 ±9,3 cm). Wszyscy chorzy i osoby z grupy kontrolnej wyrazili zgodę na nieinwazyjne badania hemodynamiczne.
wskaźnik wzmocnienia obwodowego
wskaźnik wzmocnienia centralnego
175
p = 0,0022
150
150
125
125
aGPP, P2/P1 %
aGPP, P2/P1 %
175
100
75
75
50
25
25
zdrowi
chorzy
p = 0,0011
100
50
0
poziom rannego kortyzolu
<5 μg/dl
0
zdrowi
chorzy
Ryc. 1. Wskaźnik wmocnienia obwodowego i centralnego w grupie chorych z niedoczynnością przysadki i u osób zdrowych
Sztywność tętnicza u chorych na niedoczynność przysadki z długoletnim niedoborem...
223
ARTYKUŁY ORYGINALNE
Badania hemodynamiczne
centralne ciśnienie wzmocnienia
U chorych będących na czczo, bez palenia papierosów, po
15 minutach wypoczynku, wykonano ciągłą, nieinwazyjną rejestrację fali tętna na poziomie tętnicy promieniowej aparatem
Sphigmocor MX (Atcor Medical, program 7.0) z rekonstrukcją
w czasie rzeczywistym aortalnej fali tętna. Kształt centralnej
fali tętna określono poprzez matematyczne przekształcenie
kształtu fal ciśnienia obwodowego za pomocą ogólnej funkcji
transferowej. Otrzymane w ten sposób parametry hemodynamiczne są bardzo zbliżone do wartości otrzymanych z metod inwazyjnych. Na podstawie analizy uzyskanych fal tętna
oceniano częstość pracy serca oraz czas trwania wyrzutu krwi
z lewej komory, a na poziomie aorty skurczowe i rozkurczowe
ciśnienie tętnicze, a także będące miarą sztywności tętniczej
wartości wskaźnika wzmocnienia centralnego (cAI) i obwodowego (pAI) oraz ciśnienie wzmocnienia. Wskaźnik wzmocnienia był obliczany z proporcji wysokości 2. szczytu ciśnienia
tętna do 1. szczytu skurczowego. Ponadto obliczono wskaźnik
amplifikacji, czyli stosunek obwodowego ciśnienia tętna do
centralnego ciśnienia tętna.
Badania hormonalne
Hormon kortykotropowy (ACTH), hGH, somatome­dynę C (IGF-1), hormon folikulotropowy (FSH) i hormon luteinizujący (LH) oznaczono metodą radioimmunologiczną, natomiast prolaktynę, hormony tarczycy i hormon tyreotropowy
(TSH) oznaczono metodą elektrochemiluminiscencyjną zestawami firmy COBAS (Mannheim, Niemcy). Skład masy ciała badano densytometrycznie aparatem Lunar DPX (Lunar Corporation,
Madison, USA) z użyciem programu 3.63.
Analiza statystyczna
Wyniki badań hemodynamicznych analizowano za pomocą nieparametrycznego testu Manna i Whitneya dla zmiennych niezależnych (SPSS wersja 7.5 dla Windows, SPSS, Inc.,
Chicago, IL). Wszystkie wyniki przedstawiono jako średnią
± odchylenie standardowe; jako statystycznie istotne przyjęto
p <0,05.
Wyniki
U chorych na niedoczynność przysadki i w grupie kontrolnej czynność serca była podobna i wynosiła odpowiednio
69 ±9,4 i 72,1 ±13,1 na minutę. Wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego u chorych na niedoczynność przysadki wynosiła 118,4 ±24,3 mm Hg, 71,9 ±14,1 mm Hg i była zbliżona
do wartości uzyskanych w grupie kontrolnej (117,7 ±14,7 mm
Hg, 70,8 ±11,6 mm Hg).
Natomiast pAI u pacjentów z niedoczynnością przysadki wynosił 78,9 ±14,6% i był istotnie statystycznie większy
(p <0,002) niż w grupie kontrolnej (66,5 ±17,7%). Podobnie
224
25
p = 0,0284
20
15
10
5
0
–5
–10
zdrowi
chorzy
Ryc. 2. Centralne ciśnienie wzmocnienia u chorych na niedoczynność przysadki w porównaniu z osobami zdrowymi
cAI u chorych na niedoczynność przysadki był podwyższony,
średnia wynosiła 136,4 ±17,9% i różniła się istotnie (p <0,001)
od cAI w grupie kontrolnej (120,9 ±17,7%), jak przedstawiono
na rycinie 1.
Centralne ciśnienie wzmocnienia u chorych na niedoczynność przysadki wynosiło 9,4 ±5,3 mm Hg i było znacznie wyższe niż u osób zdrowych (5,6 ±5,1 mm Hg; ryc. 2). Typowy
przykład zmian hemodynamicznych u chorych na niedoczynność przysadki przedstawia rycina 3. Pozostałe parametry badań hemodynamicznych przedstawiono w tabeli 3.
Wyniki badań hemodynamicznych u badanych pacjentów
porównano z BMI i procentowym składem tkanki tłuszczowej
chorych, ponieważ podwyższone wartości tych wskaźników są
niezależnym czynnikiem ryzyka powikłań naczyniowych. Korelacje między BMI a wskaźnikiem wzmocnienia oraz między
procentowym udziałem masy tkanki tłuszczowej a indeksem
wzmocnienia nie wykazały istotności statystycznej.
OMÓWIENIE
Przegląd piśmiennictwa wskazuje, że badania hemodynamiczne w niedoczynności przysadki obejmowały dotąd chorych dorosłych [12-20]. Smith i wsp. [12] badali sztywność
centralnych naczyń tętniczych w grupie 32 chorych z niedoborem hGH i stwierdzili wyższe wartości cAI (23 ±12%) niż
w grupie kontrolnej (14 ±14%), które ulegały poprawie po
6 miesiącach terapii hGH. Podobnie w grupie 7 osób z niedoborem hGH Irving i wsp. [13] ocenili sztywność tetniczą
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (5-6)
ARTYKUŁY ORYGINALNE
Tabela 3. Wyniki badań hemodynamicznych chorych na niedoczynność przysadki i grupy kontrolnej
Badanie
Niedoczynność przysadki
średnia
±odchylenie
standardowe
czynność serca (min)
zakres min.–maks.
Grupa kontrolna
średnia
±odchylenie
standardowe
P
zakres min.– maks.
69.0 ±9,4
53,9–86,0
72,1 ±13,1
53,3–113,8
NS
czas wyrzutu (ms)
314,6 ±21,3
256,8–341,8
322,2 ±20,2
283,6–356,9
NS
obwodowe ciśnienie skurczowe (mm Hg)
118,4 ±24,3
90,7–187,0
117,7 ±14,7
82,8–155,0
NS
obwodowe ciśnienie rozkurczowe (mm Hg)
71,9 ±14,1
57,2–43,0
70.8 ±11,6
50,2–99,5
NS
wskaźnik wzmocnienia obwodowego (%)
78,9 ±14,6
52,0–104,5
66.5 ±17,7
30,0–92,5
<0,002
108,5 ±23,0
85,4–170,6
105,2 ±14,4
76.9–139
NS
centralne ciśnienie skurczowe (mm Hg)
centralne ciśnienie rozkurczowe (mm Hg)
wskaźnik wzmocnienia centralnego (%)
centralne ciśnienie wzmocnienia (mm Hg)
73,0 ±14,4
57,8–114,9
71,8 ±11,8
52,1–102,0
NS
136,4 ±17,9
105,9–167,7
120,9 ±17,7
86,4–156,9
<0,001
9,4 ±5,3
1,4–22,8
5,6 ±5,1
5,0–16,5
NS
PPP (mm Hg)
46,4 ±12,6
29,4–74,0
46,9 ±7,7
30,1–66,4
NS
PPC (mm Hg)
35,5 ±10,6
22,0–56,6
33,3 ±6,8
22,4–49,7
<0,028
1,3 ±0,1
1,1–1,7
1,4 ±0,1
1,1–1,8
<0,037
PPP/PPC
NS – nieznamienna statystycznie, PPC – centralne ciśnienie tętna, PPP – obwodowe ciśnienie tętna
naczyń obwodowych za pomocą analizy fali tętna z tętnicy
promieniowej. U chorych pAI był znacznie wyższy niż w grupie kontrolnej [13].
W odróżnieniu od badań dorosłych chorych z niedoczynnością przysadki nasze badania hemodynamiczne objęły chorych z zapoczątkowanym w dzieciństwie wieloletnim niedoborem hGH trwającym 22–57 lat. Wykazały one zwiększoną
sztywność tętnic, na co wskazywały: wyższy średni wskaźnik
wzmocnienia i podwyższone centralne ciśnienie wzmocnienia.
W naszym badaniu w grupie chorych stosowanie używek (nikotyna, kofeina) było wyraźnie mniejsze niż w grupie kontrolnej, stąd można było oczekiwać, że sztywność centralnych tętnic u chorych będzie mniejsza, ponieważ znany jest negatywny wpływ używek na układ krążenia. Natomiast zwiększony
BMI, podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego pomimo
stosowania optymalnych dawek lewotyroksyny oraz nadciśnienie tętnicze stwierdzone u 7 chorych stanowiły istotne obciążenie dla układu krążenia [21,22].
Główne działanie obwodowe hGH zachodzi za pośrednictwem IGF-1 [24]; stężenie w surowicy obu hormonów jest
krańcowo obniżone u chorych z zapoczątkowaną w dzieciństwie niedoczynnością przysadki. Colao i wsp. badali zależność
między osią GH/IGF-1 a zmianami miażdżycowymi ocenianymi wskaźnikiem intima/media w grupie 174 osób zdrowych
w wieku 18–80 lat. Autorzy wykazali istotną, odwrotną korelację pomiędzy stężeniem IGF-1 i wczesnymi zmianami miażdżycowymi, co wskazywało na udział niskiego stężenia IGF-1
i jego IGFBP-3 w patogenezie miażdżycy [25]. W badaniach
hodowli ludzkich komórek śródbłonka naczyń wieńcowych
stwierdzono wysoką ekspresję receptorów IGF-1, co wskazuje, że IGF-1 bezpośrednio wpływa na te naczynia [26]. Stąd
można przypuszczać, że wieloletni niedobór IGF-1 upośledza
tworzenie elastycznych struktur ściany naczyń tętniczych.
Ryc. 3. Przykład zmian hemodynamicznych u chorych na niedoczynność przysadki
Sztywność tętnicza u chorych na niedoczynność przysadki z długoletnim niedoborem...
225
ARTYKUŁY ORYGINALNE
Z naszych badań wynika, że wieloletni niedobór hGH
i IGF-1 u chorych z niedoczynnością przysadki jest niezależnym czynnikiem zwiększającym sztywność tętniczą, co może
warunkować dużą częstość powikłań naczyniowo-sercowych
u tych osób.
25. Colao A, Spiezia S, Di Somma C, et al. Circulating insulin-like growth factor-I levels
are correlated with the atherosclerotic profile in healthy subjects independently of
age. J Endocrinol Invest. 2005; 28: 440-448.
26. Chisalita SI, Nitert MD, Arnqvist HJ. Characterisation of receptors for IGF-I and insulin; evidence for hybrid insulin/IGF-I receptor in human coronary artery endothelial cells. Growth Horm IGF Res. 2006; 16: 258-266.
PIŚMIENNICTWO
1. Boutouyrie P, Tropeano AI, Asmar R, et al. Aortic stiffness is an independent predictor of primary coronary events in hypertensive patients: a longitudinal study.
Hypertension. 2002; 39: 10-15.
2. Gatzka CD, Cameron JD, Kingwell BA, Dart AM. Relation between coronary artery
disease, aortic stiffness and left ventricular structure in a population sample.
Hypertension. 1998; 32: 575-578.
3. Blacher J, Guerin AP, Pannier B, et al. Impact
����������������������������������������������
of aortic stiffness on survival in endstage renal disease. Circulation. 1999; 99: 2434-2439.
4. Wykrętowicz A, Guzik P, Kąsinowski R, et al. Augmentation index, pulse pressure
amplification and superoxide anion production in patients with coronary artery disease. Int J Cardiol. 2005; 99: 289-294.
5. Numberger J, Keflioglu-Scheiber A, Opazo Saez A, et al. Augmentation index is associated with cardiovascular risk. J Hypertens. 2002; 20: 2407-14.
6. Kennel WB. Hypertension in the elderly: epidemiologic appraisal from the
Framingham Study Cardiol Eldery. 1993; 1: 359.
7. Posadzy-Małaczyńska A, Wanic-Kossowska M, Tykarski A, et al. Sztywność dużych
naczyń u chorych z przewlekłą niewydolnością nerek leczonych zabiegami hemodializ (HD). Pol Arch Med Wewn. 2005; 114: 1072-1078.
8. Franklin SS, Khan SA, Wong ND, et. al. Is pulse pressure useful in predicting risk for
coronary artery disease? The Framingham Heart Study. Circulation. 1999; 100: 354360.
9. Bohdanowicz-Pawlak A, Szymczak J, Bladowska J, et al. Risk factors of cardiovascular disease in GH-deficient adults with hypopituitarism: a preliminary report. Med
Sci Monit. 2006; 12: CR75-80.
10. Rosen T, Bengtsson BA. Premature mortality due to cardiovascular disease in hypopituitarism. Lancet. 1990; 336: 285-288.
11. Tomlinson J, Holden N, Hills RK, et al. Association between premature mortality and
hypopituitarism. West Midlands Prospective Hypopituitary Study Group. Lancet.
2001; 357: 425-431.
12. Smith JC, Evans LM, Wilkinson I, Goodfellow J, et. Effects of GH replacement on
endothelial function and large-artery stiffness in GH- deficient adults: a randomized,
double-blind, placebo-controlled study. Clin Endocrinolo. 2002; 56: 493-501.
13. Irving RJ, Carson MN, Webb DJ, Walker BR. Peripheral vascular structure and function in men with contrasting GH levels. J Clin Endocrinol Metab. 2002; 87: 33093314.
14. Fazio S, Cittadini A, Sabatini D, et al. Growth hormone and heart performance.
A novel mechanism of cardiac wall stress regulation in humans. Eur Heart J. 1997:
18; 340-347.
15. Minczykowski A, Gryczynska M, Ziemnicka K, et al. The influence of growth hormone (GH) therapy on cardiac performance in patients with childhood onset GH
deficiency. Growth Horm IGF Res. 2005; 15: 156-164.
16. Sartorio A, Ferrero S, Conti A, et al. Adults with childhood onset growth hormone
deficiency: effects of growth hormone treatment on cardiac structure. J Intern
Med. 1997; 241: 515-520.
17. Sacca L, Cittadini A, Fazio S. Growth hormone and the heart. Endocr Rev. 1994; 15:
555-573.
18. Ikeo S, Yamauchi K, Shgematsu S, et al. Differential effects of growth hormone and
insulin-like growth factor I on human endothelial cell migration. Am J Physiol Cell
Physiol 2001; 280: 1255-1261.
19. Evans LM, Davies JS, Goodfellow J, et al. Endothelial dysfunction in hypopituitary
adults with growth hormone deficiency. Clin Endocrinol (Oxf). 1999; 50: 457-464.
20. Cittadini A, Guocolo A, Merola B, et al. Impaired cardiac performance in growth
hormone deficient adults and its improvment after growth hormone replacement.
Am J Phys����
iol. 1994; 267: E 219.
21. Levenson J, Simon AC, Cambien FA, Beretti C. Cigarette smoking and hypertension. Factors independently associated with blood hyperviscosity and arterial rigidity. Arteriosclerosis. 1987; 7: 572-577.
22. Obuobie K, Smith J, Evans LM, et al. Increased central arterial stiffness in hypothyroidism. J Clin Endocrinol Metab. 2002; 87: 4662-4666.
23. Dart AM, Lacombe F, Yeoh JK, et al. ������������������������������������������������
Aortic distensibility in patients with isolated
hypecholesteolaemia, coronary artery disease or cardiac transplantation. Lancet.
1991; 338: 270-273.
24. Twardowski R, Mandecki T, Mizia-Stec K, et al. Znaczenie hormonu wzrostu w patogenezie chorób układu sercowo-naczyniowego. Pol Arch Med Wewn. 2002; 108:
925-929.
226
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (5-6)