002 Gleby

Zarys historii prac typologicznych
Początki, rozwój i przebieg prac typologicznych
w Polsce szeroko opisane zostały przez
Dzierzbickiego i Mąkosę [1985] oraz Mąkosę
[1986]. Na podstawie istniejących opracowań
oraz materiałów zebranych w zarządzie i
oddziałach
BULiGL
przebieg
prac
typologicznych w lasach podzielić można na
następujące okresy:
Lata 1956-1967, kiedy prace typologiczne
wykonywano wraz z pracami taksacyjnymi w
ramach tzw. urządzania definitywnego.
Wynikiem ich były mapy przeglądowe siedlisk
dla nadleśnictw w skali 1:20 000. Według
Dzierzbickiego i Mąkosy [1985] w okresie tym
wykonano mapy siedlisk dla wszystkich
ówczesnych nadleśnictw Lasów Państwowych
na obszarze o łącznej powierzchni ponad 6 227
tys. ha.
Lata 1957-1973, kiedy wykonywano mapy gleb
leśnych w skali 1:5000. Mapy takie wykonano dla 86
obiektów (obecnych obrębów) o łącznej powierzchni
603 372 ha [Dzierzbicki i Mąkosa 1985]. Zgodnie z
danymi opracowanymi dla potrzeb „Raportu o stanie
typologii leśnej w Polsce"[1998] prace glebowe
wykonane były w 85 obiektach na łącznym obszarze
591 207 ha, z których trzy o powierzchni 34 978 ha
obecnie są w parkach narodowych. Wykonywały je
specjalistyczne drużyny Oddziału BULiGL w
Warszawie, a końcowym okresie także z oddziałów w
Poznaniu i Szczecinku.
Lata 1970-1979, kiedy wykonywano prace
glebowosiedliskowe, których efektem były mapy
gleb i siedlisk w skali 1:5 000 oraz elaboraty
siedliskowe. Prace te prowadzone były przez
brygady nawożeniowo-siedliskowe zorganizowane
w większości oddziałów BULiGL. Objęły one 103
obiekty o łącznym obszarze 712 831 ha, z których
jeden o powierzchni 4 800 ha obecnie jest w parku
narodowym. W okresie tym zaczęto wykonywać
również prace typologiczne dla potrzeb
charakterystyki
typologicznej
dzielnic
przyrodniczoleśnych.
Od 1980 roku, od kiedy w ramach prac
glebowosiedliskowych określane są także m.in.
warianty uwilgotnienia siedliskowych typów lasu i
aktualna forma stanu siedliska, a mapy sporządzane są
w skali 1:5 000 i l: 10 000. Prace te wykonywane są
przez specjalistyczne drużyny glebowosiedliskowe
większości oddziałów BULiGL; a od początków lat
90-tych również przez indywidualnych wykonawców.
Według zebranych danych omawiane zakres prac do
1997 r. wykonany został w 372 obiektach na łącznej
powierzchni 254423 ha, w tym siedmiu o pow. 44554
ha w znajdujących się obecnie w parkach
narodowych.
Od 1995 roku, od kiedy w Leśnych
Kompleksach Promocyjnych poza typowymi
pracami typologicznymi wykonywane są także
prace fitosocjologiczne obejmujące m.in.
określenie leśnych zbiorowisk zastępczych - w
tym ich kartowanie.
Zróżnicowanie roślinności potencjalnej przy
identycznych (rozpoznawalnych przy aktualnej
metodyce prac) warunkach glebowych
LMśw1
RDbr(b)
g6
QZp pl
Kwaśna
buczyna
LMśw1
RDbr(b)
g6
QZp pl
Kwaśny grąd
LMśw1
RDbr(b)
g6
QZp pl
Kwaśna
dąbrowa
Zróżnicowany typ siedliskowy lasu przy identycznych
(rozpoznawalnych przy aktualnej metodyce prac)
warunkach glebowych (różnicującą rolę diagnostyczną
odegrały kryteria roślinne i drzewostanowe)
RDwp
g6
QZp pl
BMśw1zp
RDwp
g6
QZp pl
Bśw1p
RDwp
g6
QZp pl
LMśw1zp
Lśw ?
Rodzaj powierzchni
Charakterystyka typologicznych powierzchni siedliskowych.
podstawowa
pomocnicza
1.drzewostany starszych klas
drzewostany wszystkich klas
wieku.
wieku,oraz zręby,itp.
2.głęboka odkrywka glebowa - płytka odkrywka glebowa -do
do 2,0 m w utworach luźnych,a 0,5 m,
w utworach zwięzłych do1,5 m pogłębiona wierceniem do 2,0
m w utworach luźnych,a w
utworach zwięzłych do 1,5m
3.obejmujące charakterystyką jedna w wydzieleniu glebowym
wszystkie typy siedlisk leśnych i obejmującym gatunek gleby
podtypy gleb występujące w
badanym obiekcie
Stopnie zagęszczenia dla typologicznych powierzchni siedliskowych
Stopnie zagęszczenia
I – obszary o małym
zróżnicowaniu
II – obszary o średnim
zróżnicowaniu
III – obszary o dużym
zróżnicowaniu
IV – obszary
Obszar w ha przypadający na
powierzchnię typologiczną
podstawową pomocniczą
60-80
8-12
Charakterystyka terenu
duże powierzchnie dawnych tarasów
akumulacyjnych, rozległe obszary
sandrowe rozciągające się na dalekim
przedpolu moren czołowych, tereny
górskie o jednolitej budowie
geologicznej(struktury płytowe i
płaszczyznowe),płaskowyże i rozległe
stoki
tereny tarasów akumulacyjnych
40-60
wykazujące mozaikowaty układ gleb i
siedlisk,np.występowanie bagien i siedlisk
wilgotnych pośród siedlisk
świeżych,sandry w strefie przyległej do
moreny czołowej,płaskie powierzchnie
moreny dennej,większość obszarów
górskich
niejednorodne glebowo wzgórza
20-40
młodoglacjalnych moren
czołowych,urozmaicone tereny wyżynne i
górskie.
o dużej liczbie małych kompleksów
kompleks
leśnych tereny (nadleśnictwa)obejmujące powyżej 20
bardzo dużo małych kompleksów leśnych
6-8
4-6
w ramach
kompleksu
leśnego w każdym
wydzieleniu
siedliskowym
Opis powierzchni pomocniczej
•Skład gatunkowy i bonitacja drzewostanu
•Typ pokrywy runa, dominujące i istotniejsze gatunki roślin
•Forma rozkładu próchnicy
•Skrócony opis gleby
•Diagnozy cząstkowe
•Diagnoza syntetyczna
Przy przeciętnym nadleśnictwie liczącym 20 000 ha,
przy III (najwyższym) stopniu zagęszczenia (4-6 ha) wykonuje się
przeciętnie około 4000 powierzchni
Opisy tylko sporadycznie stanowią dokumentację przekazywaną
nadleśnictwu.
Opis gleby powierzchni typologicznej podstawowej i wzorcowej
Opis runa i drzewostanu powierzchni typologicznej podstawowej
P. zaz.: Milium effusum, Galeobdolon luteum, Asperula odorota, Brachypodium
silvaticum, Equisetum palustre, Peucedanum palustre, Urtica dioica, Oxalis
acetosella, Moechringia trinervia, Rubus idaeus, Asarum europaeum, Lysimachia
vulgaris
Diagnoza t.s.l. wg runa: OlJ/Lw
Roślinność rzeczywista: ful pc
Roślinność potencjalna: ful pc
D-stan:I ptr. Ol 95l., bon. l.5
podrost: Jw 1, Lp 1, Wz 1, Ol 1
podszyt: szakł. 1
nalot: Jw 1
Diagnoza t.s.l. wg d-stanu: Ol/OlJ (OlJ)
Opis runa i drzewostanu powierzchni typologicznej wzorcowej
Powierzchnie typologiczne podstawowe, przy III stopniu zagęszczenia:
1/20-40 ha. Oznacza to od 500 do 1000 powierzchni.
1 profil  4 próbki  2000 – 4000 próbek  60 000 – 120 000 zł
Powierzchnie wzorcowe: +/- co trzecia podstawowa. Oznacza to, że pełna
dokumentacja, obejmująca kompletny opis drzewostanu, runa oraz komplet
analiz chemicznych dotyczy 1 powierzchni na około 100 ha, PRZY
NAJWYŻSZYM STOPNIU DOKŁADNOŚCI PRAC
Przy powierzchniach wzorcowych różnica kosztów analiz chemicznych to
kolejne kilkadziesiąt tysięcy złotych (150 – 300 powierzchni x 2 próbki x 70 zł
= 21 000 – 42 000 zł)
Analizy chemiczne stanowią jeden z najwyższych kosztów opracowania. Stąd
też w większości przypadków przyjmuje się górny przedział dokładności w
każdym ze stopni. Przy przetargach, przyjęcie dolnej granicy jest
samobójstwem. Zleceniodawca (RDLP) powinien precyzyjnie sam określić
dokładność.
Procentowe zestawienie zmian wykazanych wśród
poszczególnych badanych elementów siedliska
100
100
80
64
60
[%]
53
47
40
20
0
Różnica w składzie
mechanicznym gleby
Różnica w utw orze
geologicznym
Różnica w typie i
podtypie gleby
Różnica w typie
siedliskow ym lasu
I najstarsze zlodowacenie Narwi objęło: Polskę Północno - Wschodnią i prawdopodobnie obszar
dzisiejszej strefy brzegowej.
II zlodowacenie Sanu sięgnęło po Karpaty (400 m n.p.m.), weszło do Bramy Morawskiej i oparło
się o Sudety (pd. Polska)
III zlodowacenie Odry ( środkowa Polska) oparło się o Wyżynę Lubelską, lodowiec wszedł
jęzorem w przełom Wisły, północne krawędzie Gór Świętokrzyskich, wszedł lodem w Nieckę
Nidzicką, oparł się o Jurę Krakowsko - Częstochowską, wszedł w Wyżynę Śląską, Bramę
Morawską i oparł się o Sudety.
IV zlodowacenie Wisły (Bałtyckie, pn. Polski) - zasięg wyznaczają południowe krańce
Pojezierza Augustowskiego, Mazurskiego i Chełmskiego; wszedł jęzorem w dolinę Wisły aż po
Płock, wzdłuż południowych granic Pojezierza Wielkopolskiego.
Interglacjał - okres ciepły pomiędzy zlodowaceniami.
I / II zlodowacenie - Interglacjał Podlaski
II / III zlodowacenie - Interglacjał Mazowiecki (Wielki)
III / IV zlodowacenie - Interglacjał Eemski - okres najcieplejszy (był klimat bułgarski, niecka
Morza Bałtyckiego była wypełniona wodami Morza Eemskiego. Żuławy były zatoką morską,
Gdańsk oblewany był z obydwu stron.
Ważniejsze utwory geologiczne:
Polodowcowe
• Piaski zwałowe
• Gliny zwałowe
• Piaski sandrowe
• Pyły sandrowe
• Piaski form spiętrzonych
(ozów, kemów, moren czołowych)
• Pyły wodnolodowcowe form szczelinowych
Rzeczne
Piaski plejstoceńskie
Pyły plejstoceńskie
Piaski holoceńskie
Pyły holoceńskie
Mady
Utwory deluwialne
Utwory organiczne
Gytie (organiczne, organiczno-mineralne, wapienne)
Torfy (wysoki, przejściowy, niski)
Muł
Mursze
gs – gl – gp – pgm – pgl – ps – pl
Gleby bielicowe,
arenosole
Gleby bielicowe,
arenosole
Gleby rdzawe,
gleby bielicowe
Gleby rdzawe,
gleby bielicowe
Gleby rdzawe
Gleby brunatne,
gleby rdzawe brunatne
Gleby brunatne,
gleby płowe
Qg – Qp - QZp- QRp QhRp - QEp - QWp
Dom z kamienia
QAp
QEp
QWp
Less
QSp
Tn
Mt/RDb
MRm
MRms (p?)
MRmsp (b)
orsztyn (poziom orsztynowy) - w silnie zbielicowanych
glebach bielicowych, bielicach i glejobielicach twarda,
ciemnobrunatna lub rdzawa część poziomu iluwialnego,
zwykle mocno scementowana wmytymi z poziomów
nadległych substancjami humusowymi oraz związkami glinu,
żelaza, manganu, fosforu itd. W glejobielicach część
związków żelaza i manganu może pochodzić z wytrąceń z
wody gruntowej. Ze względu na scementowanie oraz na duże
stężenia toksycznych jonów glinu i manganu orsztyn jest
mechaniczną i chemiczną przeszkodą w rozwoju korzeni
drzew leśnych.
rudawiec = ruda łąkowa = ruda darniowa: powstaje na
terenach podmokłych, przy wodach gruntowych bogatych w
rozpuszczone związki żelaza w strefie wysokich potencjałów
redoks; tworzy czarnobrunatne grudy lub zwarte, trudne do
przebicia warstwy.
RDbr
Mapa
gleb
Polski
Udział gleb
Przegląd materiałów dotyczących klasyfikacji gleb leśnych
•
•
•
•
•
•
•
Klasyfikacja Gleb Leśnych (Kom. Gl. Leśnych, PTG –
1948)
Przyrodniczo – Genetyczna Klasyfikacja rolnych Polski
(Kom. Gl. Leśnych, PTG – 1957)
Klasyfikacja Gleb Leśnych (Kom.Gen., Klasyf. i
Kartogr. Gl., Zespół Gleb Leśnych, PTG – 1969)
Klasyfikacja Gleb Leśnych (V Kom.Gen., Klasyf. i
Kartogr. Gl., Zespół Gleb Leśnych, PTG – 1973)
Systematyka Gleb Polski (Soil Taxonomy) – 1975
Systematyka Gleb Polski – 1987
Klasyfikacja gleb leśnych Polski – 2000
KLASYFIKACJA GLEB
Nazwa podtypu
gleby
PTG
Klasyfikacja Gleb
Leśnych - 1969
PTG
Klasyfikacja
Gleb Leśnych 1973
Roczniki
Gleboznawcze,
Systematyka
Gleb
Polski – 1975
PTG
Klasyfikacja gleb leśnych
Polski – 2000
1977 – 1987
1985 – 1994
1997
2006
powierz
chnia
[ha]
bielicowa
skrytobielicow
a
[%]
powier
zchnia
[ha]
(układ
kartezja
ński
2000/1
5)
[%]
powier
zchnia
[ha]
[%]
powier
zchnia
[ha]
(WGS84)
—
—
—
—
—
—
—
—
—
3,37
1,71
—
—
4,54
2,13
4,57
2,13
8,63
—
—
—
—
—
—
—
—
[%]
powier
zchnia
[ha]
9,89
5,01
bielicowa
właściwa
—
bielicowa
właściwa słabo
zbielicowana
17,04
[%]
KLASYFIKACJA GLEB
Nazwa podtypu
gleby
PTG
Klasyfikacja Gleb
Leśnych - 1969
PTG
Klasyfikacja
Gleb Leśnych 1973
Roczniki
Gleboznawcze,
Systematyka
Gleb
Polski – 1975
PTG
Klasyfikacja gleb leśnych
Polski – 2000
1977 – 1987
1985 – 1994
1997
2006
[%]
powier
zchnia
[ha]
(układ
kartezja
ński
2000/1
5)
[%]
powier
zchnia
[ha]
[%]
powier
zchnia
[ha]
(WGS84)
15,98
8,09
—
—
—
—
—
—
9,35
46,55
23,58
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
5,60
2,84
—
—
—
—
—
—
—
—
31,99
16,21
—
—
—
—
powierz
chnia
[ha]
[%]
powier
zchnia
[ha]
brunatna
bielicowana
—
—
brunatna
kwaśna
18,46
brunatna
kwaśna
bielicowana
brunatna
kwaśna
typowa
[%]
KLASYFIKACJA GLEB
PTG
Klasyfikacja Gleb
Leśnych - 1969
PTG
Klasyfikacja
Gleb Leśnych 1973
Roczniki
Gleboznawcze,
Systematyka
Gleb
Polski – 1975
PTG
Klasyfikacja gleb leśnych
Polski – 2000
1977 – 1987
1985 – 1994
1997
2006
Nazwa podtypu
gleby
powierz
chnia
[ha]
[%]
powier
zchnia
[ha]
powier
zchnia
[ha]
[%]
[%]
powier
zchnia
[ha]
(WGS84)
[%]
powier
zchnia
[ha]
(układ
kartezja
ński
2000/1
5)
[%]
rdzawa bielicowa
—
—
—
—
—
—
8,85 4,15 8,93 4,17
rdzawa brunatna
—
—
—
—
—
—
64,2 30,1 64,8 30,2
5
2
3
6
rdzawa właściwa
—
—
—
—
12,7
6,46 0,60 0,28 0,60 0,28
4
Rok 1989
b
LMśw
Iptr. 9Db125 III
1So 125 II
IIptr. Gb 80 III
Rok 1997
a
c1
BMśw
c
LMśw
7Db 115 III
3So 115 II.5
8So 4
1Brz 4
1Db 4
wyorane
bruzdy
b1
a1
So 7
So 12
Dżungla