1 Uprawnienia Skarbu Państwa jako właściciela postawionych w

Uprawnienia Skarbu Państwa jako właściciela postawionych w stan
upadłości podmiotów gospodarczych.
Tak jak wszystkie inne podmioty gospodarcze te, które są własnością Skarbu Państwa lub w
których jest on głównym lub jedynym udziałowców lub akcjonariuszem podlegają normalnym,
kreującym rozwój stosunków gospodarczych elementom gry rynkowej, wynikającym bądź to ze
zmiany otaczającej ich sytuacji ekonomicznej bądź też, z zależnych od nich wewnętrznie efektów
zarządzania.
Obie
powyższe
przesłanki
implikują
bezpośrednio
stosunek
i
powiązania
funkcjonującego na rynku przedsiębiorstwa do innych działających podmiotów gospodarczych.
Jednym z głównych elementów tych powiązań jest istnienie wzajemnych należności i zobowiązań
będących wynikiem podejmowanych decyzji gospodarczych poszczególnych przedsiębiorców.
Efektem powstałych zobowiązań jest konieczność dokonania określonych, wzajemnie wcześniej
uzgodnionych świadczeń przez jeden podmiot na rzecz innego przedsiębiorcy. Spełnienie tego nie
zawsze jednak staję się możliwe i wykonalne. Pominąwszy w tym momencie celowe,
penalizowane obowiązującymi przepisami prawa karnego działania i czyny nieuczciwych
kontrahentów podstawą sytuacji, w której określony dłużnik nie może spłacić swych wierzycieli (
lub też wierzyciela) jest albo niezależna od niego sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstwa, albo
też, wynikający z popełnionych błędów w zarządzaniu przedsiębiorstwem lub w podjętych
decyzjach ekonomicznych efekt stałej lub przejściowej utraty płynności finansowej, rozumianej jako
zdolność do zaspokajania zaciągniętych zobowiązań. Bez względu na przyczyny powstania takiej
sytuacji implikuje ona konieczność istnienia norm prawnych zabezpieczających możliwości
dochodzenia
i
zaspokojenia
roszczeń
wierzycieli
wobec
niewypłacalnego
dłużnika.
Z
ekonomicznego punktu wiedzenia stanowią one jeden z ważniejszych elementów gwarantujących
prawidłowe i efektywne funkcjonowanie, istotnego przecież dla istnienia organizmu nowożytnego
państwa, rynku gospodarczego. Wszystkie rozwinięte systemy prawa gospodarczego (
rozumianego jako prawo dotyczące podmiotów prowadzących działalność gospodarczą) opierają
się na dwóch podstawowych procedurach dochodzenia przez wierzycieli zaspokojenia swych
należności. Egzekucja indywidualna ( singularna), stwarzająca możliwość zabezpieczenia i
dochodzenia roszczeń przez pojedynczych wierzycieli wobec dłużnika będącego funkcjonującym
podmiotem
gospodarczym oraz egzekucja generalna,
łącznego zabezpieczenia
mająca z założenia doprowadzić do
roszczeń wszystkich wierzycieli wobec dłużnika, którego
sytuacja
majątkowa i ekonomiczna nie daje możliwości i gwarancji zaspokojenia roszczeń niektórych
wierzycieli bez pominięcia praw innych. Formą, zmierzającą do łącznego zabezpieczenia i
dochodzenia roszczeń wszystkich wierzycieli, a więc mającą charakter egzekucji generalnej, jest
1
funkcjonujące w prawie polskim od okresu międzywojennego prawo upadłościowe.
W realiach Polski, w okresie od zakończenia II wojny światowej do zmiany ustroju polityczno –
gospodarczego zapisy prawne związane z zabezpieczeniem roszczeń wierzycieli niewypłacalnych
dłużników gospodarczych nie znajdowały w zasadzie podstaw do ich stosowania. Istniejąca
gospodarka centralnie planowana, w której podstawowym organizmem były jednostki Skarbu
1
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej Prawo Upadłościowe Dz. U. 1934 Nr 93 poz. 834
1
Państwa nie wymagała zabezpieczenia praw wierzycieli. Tożsamość właściciela pojedynczych,
funkcjonujących na rynku podmiotów gospodarczych wyłączała zarówno konieczność jak i sens
stosowania
egzekucji
o
charakterze
generalnym.
Zbędne
było
ogłaszanie
upadłości
przedsiębiorstwa, którego jedynym właścicielem był jednocześnie właściciel podmiotów będących
jego wierzycielami. Wszelakie rozliczenia, w tym powstałe w wyniku istniejących pomiędzy
podmiotami gospodarczymi zobowiązań oparte były o rolę Skarbu Państwa w finansowaniu ich
funkcjonowania. W okresie tym obowiązywały co prawda przepisy prawne, dopuszczające
teoretyczną możliwość powstawania posiadających osobowość prawną, nie będących własnością
Skarbu
Państwa
podmiotów
gospodarczych,
jak
również
przepisy
regulujące
zarówno
postępowanie upadłościowe jak i naprawcze dłużników, będących przedsiębiorcą zaprzestałym
2
spłacenia swych zobowiązań . Akty te nabrały jednakże szczególnego znaczenia dopiero po
dokonanej w Polsce transformacji systemu gospodarczego, skutkującej min. rozwojem
niezależnych od Skarbu Państwa podmiotów operujących na rynku gospodarczym. Odejście od
gospodarki centralnie planowanej i zastąpienie jej systemem gospodarki rynkowej doprowadziło do
konieczności określenia zasad zarówno tworzenia i funkcjonowania podmiotów gospodarczych
niezwiązanych ze Skarbem Państwa, jak też trybu i zasad zabezpieczania roszczeń wierzycieli w
stosunkach gospodarczych. Rolę tą, przez długi czas spełniały przepisy przedwojenne, powstałe w
roku 1934 czyli Kodeks Handlowy oraz Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym
funkcjonujące, z licznymi co prawda zmianami, aż do ich uchylenia po roku 2000.
3
Efektem dokonanych w Polsce po 1989 roku zmian ustrojowych, w tym obejmujących
organizację rynku działalności gospodarczej jest min. pozostawienie na nim Skarbu Państwa jako
właściciela funkcjonujących na nim podmiotów. Pominąwszy w tym momencie nie posiadające
zdolności upadłościowej, choć także funkcjonujące jakkolwiek w ograniczonym częściowo zakresie
4
na rynku gospodarczym, utworzone ustawą o finansach publicznych jednostki organizacyjne
5
sektora finansów publicznych podstawowymi podmiotami istniejącymi w celu osiągania dochodów
2
Pierwsze z nich to Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej Kodeks Handlowy z dnia 27 czerwca 1934, drugie
natomiast to Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej Prawo upadłościowe z dnia 24 października 19342 oraz także z 24
października 1934 roku Prawo o postępowaniu układowym2.
3
Kodeks Handlowy uchylony został z dniem 1 stycznia 2001 i zastąpiony ustawą Kodeks Spółek Handlowych ( Dz. U.
2000 Nr 94, poz. 1037). Prawo upadłościowe oraz Prawo o postępowaniu układowym uchyliła natomiast wchodząca w życie z
dniem 1 października 2003 ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze z dnia 28 marca 2003 ( Dz. U. 2003 Nr 60, poz. 535)
4
Ustawa o finansach publicznych z 30 czerwca 2005 r. Dz. U. 2005 Nr 249 poz. 2104
5
Zasady tworzenia i funkcjonowania jednostek sektora finansów publicznych, w tym również zasady ich likwidacji
określone są w przepisach powołanej ustawy. Zgodnie z nią, należności i zobowiązania likwidowanej jednostki
budżetowej przejmuje organ, który podjął decyzję o jej likwidacji z wyłączeniem sytuacji, gdy likwidacja następuje w
celu przekształcenia jednostki budżetowej w inną formę organizacyjno prawną, kiedy to może nastąpić przejęcie
istniejących zobowiązań przez podmiot powstały w wyniku przekształcenia. Powyższe dotyczy także, mogących
prowadzić działalność gospodarczą będącą podstawą przychodów własnych zarówno zakładów budżetowych jak i
gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych. W przypadku ich likwidacji nie podlegają one zasadom ogólnym,
lecz wprowadzonym powołaną ustawą przejęciem odpowiedzialności z tytułu posiadanych zobowiązań przez organ który
podjął decyzję o ich likwidacji lub też, jak w przypadku gospodarstw pomocniczych, przy którym gospodarstwo
2
z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej są przedsiębiorstwa państwowe oraz spółki prawa
6
handlowego z udziałem Skarbu Państwa . One właśnie, będąc bezpośrednim uczestnikiem rynku
gospodarczego, są podmiotami powiązanymi z reguły z innymi przedsiębiorcami wzajemnymi
zobowiązaniami, które są następstwem podjętych decyzji ekonomicznych. Należy zaznaczyć, że
obowiązujący system prawny nie przewiduje inaczej skonstruowanej odpowiedzialności ich
właściciela czyli Skarbu Państwa za istniejące zobowiązania niż ma to miejsce w przypadku
podmiotów gospodarczych nie będących jego własnością. Skarb Państwa jako właściciel
przedsiębiorstwa państwowego czy też udziałowiec lub akcjonariusz spółki kapitałowej nie ponosi
jakiejkolwiek odpowiedzialności za powstałe zobowiązania tychże podmiotów. Tak więc
odpowiedzialność ich wobec innych podmiotów gospodarczych podlega przepisom ogólnym, w
tym tych, które regulują zasady egzekucji generalnej, a więc zapisom ustawy prawo upadłościowe i
naprawcze,
Przedsiębiorstwa Państwowe działają aktualnie na podstawie ustawy o przedsiębiorstwach
7
państwowych z dnia 25 września 1981 roku. Zgodnie z nią przedsiębiorstwo państwowe jest
samodzielnym i samofinansującym się przedsiębiorcą posiadającym osobowość prawną. Ustawa o
przedsiębiorstwach państwowych nie wprowadza niezależnej definicji pojęcia „przedsiębiorcy”.
8
Nawiązać tu należy zarówno do obowiązującej ustawy o Swobodzie działalności gospodarczej ,
która za „przedsiębiorcę” uznaje „osobę fizyczną, osobę prawną i jednostkę organizacyjną niebędącą
osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonującą we własnym imieniu
9
działalność gospodarczą” , jak również do ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, która
enumeratywnie wyliczając
podmioty objęte obowiązkiem wpisu do rejestru przedsiębiorców
10
obejmując nim także przedsiębiorstwa państwowe oraz spółki kapitałowe bez względu na ich
właścicieli. Najistotniejszym w ocenie zdolności upadłościowej przedsiębiorstw państwowych jest
zapis ustawy prawo upadłościowe i naprawcze definiujący przedsiębiorcę ( który podlega
stosowaniu przepisów tejże ustawy ) jako „ osobę fizyczną, osobę prawną albo jednostkę organizacyjną
nie posiadającą osobowości prawnej której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną prowadzącą we
funkcjonowało. Tak więc, w przypadki podmiotów objętych ustawą o finansach publicznych, nie występuje problem
zabezpieczenia, mogących być wynikiem uczestniczenia przez nie w stosunkach gospodarczych, roszczeń ich
wierzycieli. Ich prawa są zabezpieczone poprzez odpowiedzialność za zobowiązania jaką przejmuje organ dokonujący
likwidacji jednostki.
6
Przedsiębiorstwo Państwowe jako forma organizacyjna działającego na rynku gospodarczym Skarbu Państwa nie jest
oczywiście formułą istniejąca wyłącznie w Polsce. Przykładowo w Kanadzie funkcjonują ustanowione na podstawie odrębnych
ustaw rządowe lub prowincjonalne „ crown corporations” zajmujące się przeważnie zagadnieniami infrastruktury. ( były to na
przykład powstałe w 1937 linie lotnicze „Air Canada” lub też funkcjonujące od 1975 roku przedsiębiorstwo paliwowe „Petro Canada”) .
7
Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych z 25 września 1981 Dz. U. 1981,Nr 24, poz. 122 z późniejszymi zmianami.
W okresie powojennym poprzedzały ją dekrety o przedsiębiorstwach państwowych wydane przez Radę Ministrów z
których pierwszy uchwalono dnia 3 lutego 1947 ( Dz. U. Nr 8 poz. 42),
8
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2czerwca 2004. Dz. U. Nr 173, poz. 1807
9
Art. 4 ustawy o Swobodzie działalności gospodarczej
10
Art. 36 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym z dnia 1997-08-20 ( Dz. U. 1997 Nr 121, poz. 769)
3
własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową” Brzmienie powyższych zapisów definiuje
więc przedsiębiorstwo państwowe jako podmiot posiadający zdolność upadłościową wobec
którego, po zaistnieniu oczywiście wymaganych do tego przesłanek, może być prowadzona
11
egzekucja generalna jaką jest postępowanie upadłościowe . Przedsiębiorstwo państwowe jest w
rozumieniu powyższych zapisów bez wątpienia przedsiębiorcą posiadającym zdolność prawną i
prowadzącym działalność gospodarczą. Potwierdzają to także zapisy ustawy o przedsiębiorstwach
państwowych, która jako jedną z dwóch możliwych trybów zamknięcie przedsiębiorstwa
wprowadza, poza likwidacją, w sytuacji niemożności zaspokojenie lub też zabezpieczenia
wierzycieli właśnie postawienie w stan upadłości.
Zgodnie
z
ustawą
o
Komercjalizacji i
prywatyzacji
12
przedsiębiorstw państwowych ,
przedsiębiorstwo państwowe może ulec w wyniku komercjalizacji przekształceniu w jednoosobową
spółkę Skarbu Państwa. Spółka taka wstępuje we wszystkie stosunki prawne komercjalizowanego
przedsiębiorstwa, przejmując także jego zobowiązania.
Powstały podmiot poza zmianą formy
prawnej funkcjonowania utrzymuje status przedsiębiorcy mającego zdolność upadłościową, co
znajduje uzasadnienie zarówno w cytowanych powyżej zapisach ustawy prawo upadłościowe i
naprawcze, jak i określonej w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych zasadzie stosowania w stosunku do tak powstałych spółek przepisów Ustawy
Kodeks spółek handlowych.
Reasumując powyższe stwierdzić należy, iż podmioty gospodarcze Skarbu Państwa jakimi są
zarówno przedsiębiorstwa państwowe jaki i jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, działające na
rynku gospodarczym podlegają, w przypadku zaistnienia przesłanek ogłoszenia upadłości oraz
posiadając wprowadzoną przepisami obowiązującego prawa zdolność upadłościową, ogólnym
zasadom prawnym definiującym przyczyny, cele oraz tryb postępowania upadłościowego.
Istotą i celem postępowania upadłościowego jest zabezpieczenie i ochrona praw wierzycieli
przedsiębiorcy, który wskutek zaistniałych okoliczności stał się niewypłacalny lub też stanem
niewypłacalności jest zagrożony. Założeniem postępowania upadłościowego, jako formy egzekucji
generalnej, jest wspólne, przymusowe zaspokajanie roszczeń wierzycieli z majątku dłużnika przy
przyjęciu zasady równości prawa do spłaty istniejących wierzytelności. Konieczność wprowadzenia
regulacji związanych ze wspólnym dochodzeniem wierzytelności od niewypłacalnego dłużnika,
które niejako omijają funkcjonujące w prawie cywilnym możliwości zaspokojenia się pojedynczego
wierzyciela z majątku dłużnika, wynika z zabezpieczenia praw innych podmiotów posiadających
należności wobec dłużnika w sytuacji, gdy jeden z wierzycieli mając przewidziane prawem
możliwości egzekwowania swych roszczeń ( tytuł egzekucyjny), choć zgodnie z nim dochodząc
należnych mu świadczeń, może doprowadzić do niemożliwości zaspokojenia innych wierzycieli.
11
Przepisy ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze nie znajdują zastosowania w stosunku do
niektórych
przedsiębiorstw państwowych: . „Porty Lotnicze”, Przedsiębiorstwo Państwowe ”Polskie Linie Lotnicze”, „Poczta
Polska”, Przedsiębiorstwo Państwowe „Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych.. Nie można więc
przyznać zdolności upadłościowej.
12
Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 30 sierpnia 1996 Dz. U. 1996 Nr 118 poz. 561
z późniejszymi zmianami
4
Dotyczyć to może przykładowo sytuacji, gdy część zobowiązań dłużnika nie będąc jeszcze
wymagalna, nie może być podstawą do podjęcia jakichkolwiek kroków prawnych mogących
zabezpieczyć ich zaspokojenie. Podstawą i celem postępowania upadłościowego jest więc
dążenie do wspólnej i równomiernej ( choć równość owa może być ograniczona istniejącymi
kategoriami zaspokajania wierzycieli)
13
spłaty roszczeń wszystkich wierzycieli upadłego , bez
względu na zarówno tytuł powstałej wierzytelności jak i fakt jej wymagalności w dniu ogłoszenia
upadłości dłużnika. Pomijając w tym momencie szczególny tryb postępowania upadłościowego
jakim jest upadłość z możliwością zawarcia układu
14
efektem ogłoszenia upadłości likwidacyjnej
dłużnika winno więc być równomierne zaspokojenie wszystkich wierzycieli upadłego z będącego
jego własnością w dniu ogłoszenia upadłości majątku. Do osiągnięcia takiego też celu wydaje się
dążyć obowiązująca obecnie ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze regulująca zasady
postępowania upadłościowego.
Pewną specyfiką, jest jednak sytuacja upadłości podmiotów będących przedsiębiorstwem
państwowym lub też spółką z udziałem Skarbu Państwa.
Z jednej strony mając przyznaną
zdolność upadłościową dopuszczone są jako dłużnicy do postępowania upadłościowego, z drugiej
zaś obowiązujące przepisy prawne zapewniają Skarbowi Państwa, będącemu właścicielem
upadłego przedsiębiorstwa nie tylko uprzywilejowaną pozycję w spłacie istniejących wobec niego
ewentualnych zobowiązań upadłego ale też gwarantują możliwość osiągania dochodów z majątku
upadłego z pominięcie wszystkich wierzycieli. Sytuacja ta jest wynikiem obowiązywania dwóch
ustaw: ustawy o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych z dnia 31 stycznia 1989
15
roku
oraz ustawy o wpłatach z zysku przez jednoosobowe spółki Skarbu Państwa z dnia 1
16
grudnia 1995 r . Zgodnie z pierwszą z nich przedsiębiorstwa państwowe są zobowiązane do
dokonywania wpłat, w wysokości
15% osiągniętego zysku po opodatkowaniu podatkiem
dochodowym na rzecz Skarbu Państwa. Druga zaś wprowadza tożsame zobowiązanie w stosunku
do jednoosobowych spółek Skarbu Państwa w tym tych, które powstały w wyniku komercjalizacji
przedsiębiorstw państwowych, jak i spółek w których wszystkie udziały lub akcje są własnością
Skarbu Państwa z wyjątkiem udziałów ( akcji) udostępnionych nieodpłatnie, na podstawie
odrębnych przepisów, pracownikom.
Zobowiązania powyższe obejmują także podmioty
postawione w stan upadłości. Prowadzi to do sytuacji, w której upadły podmiot, będący jednostką
organizacyjną z udziałem Skarbu Państwa,
zobowiązany jest do odprowadzania części
osiągniętego w czasie trwania postępowania upadłościowego zysku bezpośrednio do swojego
jedynego udziałowca ( akcjonariusza lub też jak w przypadku przedsiębiorstw państwowych
13
Stanowisku takie potwierdzone jest chociażby brzmieniem art. 1 obowiązującej obecnie ustawy Prawo upadłościowe i
naprawcze13, która określa, że „ustawa reguluje zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych
dłużników będących przedsiębiorcą”
14
Tryb ten stosowany być może w sytuacji, gdy niewypłacalność upadłego lub jej ryzyko może być uznane za zjawisko
przejściowe i istnieje możliwość zachowania przedsiębiorstwa upadłego oraz gwarantuje to większą możliwość zaspokojenia
wierzycieli. Następuje to poprzez zawieszenie dokonywania spłat istniejących zobowiązań, co winno pozwolić upadłemu na
efektywnie prowadzoną działalność gospodarczą
15
Dz. U. 1989 Nr 3 poz. 10 z późniejszymi zmianami
16
Dz. U. 1995 Nr 154, poz. 792
5
właściciela) z pominięcie wszystkich swoich wierzycieli. W żaden sposób nie znajduje to
jakiegokolwiek uzasadnienia mogącego być zgodnym z celem prowadzenia postępowania
upadłościowego. Jeżeli, stanowiąc formę egzekucji generalnej, służy ono zaspokojeniu roszczeń
wierzycieli w stosunku do upadłego dłużnika, to nie można stwierdzić, że obowiązek dokonywania
wpłat z zysku do właściciela ( udziałowca lub akcjonariusza ) upadłego, nie stanowi naruszenia
podstawowego celu postępowania upadłościowego. Wpłaty te, dokonywane z pominięciem listy
wierzytelności, a więc zgłoszonych i zatwierdzonych w postępowaniu wierzycieli dla których to
postępowanie się toczy, wpływają na zdecydowane obniżenie możliwości zabezpieczenia spłaty
ich wierzytelności, kosztem niczym nieuzasadnionych w tej sytuacji interesów Skarbu Państwa.
Konieczność dokonywania wpłat z osiągniętego zysku w żaden sposób nie jest przecież związana
ze spłatą istniejących zobowiązań. Skarb Państwa występuje w tej sytuacji nie jako wierzyciel, a
wyłącznie jako otrzymujący dywidendę właściciel upadłego przedsiębiorstwa, który zgodnie z
celami postępowania egzekucyjnego jakim jest postępowanie upadłościowe winien być wyłączony
z możliwości pobierania jakichkolwiek dochodów z upadłego przedsiębiorstwa przed spłatą
wszystkich istniejących jego wierzycieli.
Dodać należy, że w przypadku upadłych podmiotów gospodarczych Skarbu Państwa, wpłaty
dokonywane na rzecz właściciela nie ograniczają się wyłącznie do obowiązujących wpłat z
osiągniętego w trakcie postępowania upadłościowego zysku. W pierwszej kolejności podmioty te
są zobligowane, zgodnie z zapisami obowiązującego prawa podatkowego, do zapłaty wszelkich
należnych Skarbowi Państwa zobowiązań podatkowych wynikających z powstałych w trakcie
trwania postępowania upadłościowego obowiązków podatkowych. Według zapisów ustawy Prawo
upadłościowe i naprawcze, koszty prowadzonego postępowania ( w tym należne podatki)
ujmowane są w pierwszej kategorii zaspokojenia z funduszów masy i jako jedyne winny być przez
syndyka zaspokajane w miarę wpływu środków do masy, bez wymaganej ustawą dla wszystkich
innych zobowiązań zgody sędziego komisarza lub też planu podziału funduszów masy. Kosztami
tymi są też oczywiście koszty podatkowe. Pominąwszy należne podatki pośrednie ( w tym podatek
od towarów i usług oraz podatek akcyzowy) obejmuje to też oczywiście bezpośrednie
zobowiązania podatkowe w tym podatek dochodowy od osób prawnych. Obowiązująca w tym
17
zakresie ustawa , nie przewiduje jakiegokolwiek zwolnienia w podatku dochodowym podmiotów
znajdujących się w stanie upadłości. Konsekwencją powyższego jest sytuacja, w której znajdujący
się w stanie upadłości podmiot gospodarczy Skarbu Państwa odprowadza ( czy to w postaci
podatku dochodowego, czy też koniecznych wpłat z zysku) część osiąganego dochodu
bezpośrednio do swojego właściciela, nie będącego jego wierzycielem, z pominięciem obowiązku
spłat istniejących wierzycieli. Dodatkowym uprzywilejowaniem Skarbu Państwa są wprowadzone
przez obowiązujące prawo upadłościowe kategorie zaspokajania wierzycieli. Przyjmując, że w
przypadku upadłości podmiotów z udziałem Skarbu Państwa występuje on także jako wierzyciel
upadłego z tytułu powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zaległości podatkowych, kolejność
ich
zaspokojenia ujęta została w uprzywilejowanej kategorii drugiej, poprzedzającej innych
wierzycieli powstałych w wyniku prowadzonej przez upadłego działalności
17
Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych z dnia 15 lutego 1992 Dz. U. 1992 Nr 21, z póź. zmianami
6
Reasumując przywołane przepisy prawne, w szczególności ustawa prawo upadłościowe i
naprawcze,
ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o gospodarce
finansowej przedsiębiorstw państwowych oraz o wpłatach z zysku przez jednoosobowe spółki
Skarbu Państwa wprowadzają zapisy, których konsekwencją jest oblig przekazywania w trakcie
prowadzonego postępowania upadłościowego, przez podmioty gospodarcze których jedynym
właścicielem jest Skarb Państwa, części osiągniętego dochodu z prowadzonej działalności ( wpłaty
z zysku jak też spłaty zobowiązań podatkowych) bezpośrednio na rzecz swego właściciela. Dzieje
się to z pominięciem praw wierzycieli upadłego podmiotu, oraz stoi w sprzeczności z celem i ideą
egzekucji generalnej, jaką jest postępowanie upadłościowe. Z założenia służy ono zabezpieczeniu
możliwości spłaty istniejących na dzień ogłoszenia upadłości zobowiązań przy zachowaniu zasady
równości praw wszystkich wierzycieli do zaspokojenia się z majątku upadłego. Przyznane
powołanymi przepisami uprawnienia Skarbu Państwa, jako właściciela upadłego, stawiają go
jednakże w zdecydowanie uprzywilejowanej pozycji w stosunku zarówno do innych uczestników
postępowania upadłościowego ( wierzycieli) jak również w stosunku do nie posiadających
podobnych uprawnień właścicieli innych podmiotów postawionych w stan upadłości.
Podstawą ustroju gospodarczego Polski jest społeczna gospodarka rynkowa, oparta na
solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych.
18
Zgodnie z art. 64 ustawy Konstytucja
RP własność oraz inne prawa majątkowe podlegać winny równej dla wszystkich ochronie
prawnej.
19
Skarb Państwa funkcjonujący na rynku gospodarczym poprzez będące jego wyłączną
własnością podmioty w postaci czy to przedsiębiorstw państwowych czy też spółek kapitałowych z
wyłącznym udziałem Skarbu Państwa, jest jednym z udziałowców rynku który, biorąc pod uwagę
przytoczone zapisy ustawy Konstytucja RP, winien mieć pozycję równą z innymi działającymi na
nim podmiotami gospodarczymi. Jakkolwiek daje się jeszcze uzasadnić czy to powstanie w trakcie
trwania postępowania upadłościowego
zobowiązań podatkowych czy nawet uprzywilejowanie
należności Skarbu Państwa z tytułu zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia
upadłości to trudno jest znaleźć jakikolwiek uzasadnienie dla istniejącej możliwości pobierania
przez właściciela upadłego przedsiębiorstwa dochodów z jego działalności w trakcie trwania
upadłości. Sytuacja ta, stojąc w ewidentnej sprzeczności z celami postępowania upadłościowego
prowadzi ponadto do zanegowania, podstawowej dla prawidłowego i efektywnego funkcjonowania
rynku gospodarczego zasady równości podmiotów na nim operujących.
Opracował Jacek Jaroszyński – doradca podatkowy
18
Konstytucja RP Art. 20. „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności
prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego
Rzeczypospolitej Polskiej.”
19
Art. 64. „1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.
2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.”
7