1 Realizacja zajęć edukacyjnych, opiekuńczych i wychowawczych
Transkrypt
1 Realizacja zajęć edukacyjnych, opiekuńczych i wychowawczych
Realizacja zajęć edukacyjnych, opiekuńczych i wychowawczych przypadających poza pensum nauczyciela - po zniesieniu „godzin karcianych” WSTĘP Zgodnie z ustawą Karta Nauczyciela, czas pracy nauczyciela – choć należy w pełni do szkoły jako pracodawcy – nie podlega pełnemu rozdysponowaniu przez dyrektora szkoły jako kierownika zakładu pracy. Po ustawowej likwidacji tzw. godzin karcianych wszystkie zajęcia i czynności nauczyciela wykonywane poza pensum w ramach 40-godzinnego czasu pracy nie podlegają ewidencjonowaniu, a w ślad za tym, ilościowemu rozliczaniu przez pracodawcę. Wbrew powyższemu stanowi prawnemu wielu dyrektorów szkół, a nawet niektóre organy prowadzące podejmują próby zawłaszczenia ustawowej autonomii nauczyciela i narzucają mu realizację autorytatywnie ustalonej liczby godzin zajęć określonego rodzaju. Działania te podejmowane są często przy nikłym sprzeciwie nauczycieli, którzy albo nie identyfikują ich jako działań podejmowanych wbrew obowiązującemu porządkowi prawnemu, albo nie dysponują instrumentami skutecznego ich zablokowania. Elementarnym sposobem obrony uprawnień nauczycieli zatrudnionych w danej placówce do kształtowania swojego czasu pracy przypadającego poza pensum jest powołanie się na odpowiednio sformułowane zapisy statutowe. Zapisy te ustanawiają reguły obowiązujące wszystkie podmioty działające w szkole, w tym także dyrektora szkoły. Powinny one zakreślić również dopuszczalne ramy prawne organizacji w szkole zajęć realizowanych przez nauczyciela poza obowiązującym go pensum. Sposób wypełnienia pozostałego poza pensum czasu pracy nauczyciela obowiązkowymi zadaniami powinien być określony w statucie szkoły, który konkretyzuje jej zadania, sposób ich realizacji, a także wynikający w tego zakres zadań nauczycieli zatrudnionych w placówce. Statut szkoły określać powinien rodzaje zajęć edukacyjnych, wychowawczych i opiekuńczych wynikających z zadań statutowych szkoły oraz ich wymiar przypadający na jednego nauczyciela. Niniejszy materiał pomocniczy opracowany został dla ogniw związkowych ZNP, które podejmą działania inicjatywne w swoich szkołach zmierzające do wprowadzenia takich zmian w statutach szkół, które pozwolą prawidłowo uregulować kwestię zadań szkoły, doprecyzować katalog realizowanych w niej zajęć oraz skutecznie zabezpieczyć nauczycieli przed arbitralnym zarządzaniem ich czasem pracy przez dyrektora szkoły. 1 I. Skutki prawne zniesienia „godzin karcianych” W ramach czasu pracy i ustalonego wynagrodzenia nauczyciel zobligowany jest wykonywać obowiązki z zamkniętego katalogu określonego w art. 42 ust. 2., 2b i 2c KN. Katalog ten po nowelizacji ustawy polegającej na wykreśleniu „godzin karcianych” nie ulega zmianie. Zawartość katalogu: 1. Pensum; • klasyczne zajęcia1; • zajęcia na kwalifikacyjnym kursie zawodowym2; • część ustna egzaminu maturalnego3; 2. Zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły4, w tym: • zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów, • uczestnictwo w przeprowadzaniu egzaminów zewnętrznych w szkole5, • pozostałe zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły; 3. Zajęcia i czynności służące przygotowaniu się do zajęć, samokształceniu, doskonaleniu zawodowemu6. „Godziny karciane” wchodziły w skład realizowanych przez nauczyciela zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania uczniów – ta kategoria zajęć nie została wykreślona z katalogu po nowelizacji. Obowiązkiem realizacji takich zajęć objęci są zarówno nauczyciele szkół, jak i przedszkoli oraz placówek oświatowych. Nowelizacja znosi minimalny limit godzinowy zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania uczniów obowiązujący każdego nauczyciela 1 Art. 42 ust. 2 pkt 1: zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, w wymiarze określonym w ust. 3 lub ustalonym na podstawie ust. 4a albo ust. 7; Art. 42 ust. 2c: Nauczyciel prowadzi zajęcia na kwalifikacyjnych kursach zawodowych w ramach zajęć, o których mowa w ust. 2 pkt 1. 2 Art. 42 ust. 2b: W ramach: 1)zajęć, o których mowa w ust. 2 pkt 1, nauczyciel jest obowiązany uczestniczyć w przeprowadzaniu części ustnej egzaminu maturalnego; 3 4 Art. 42 ust. 2 pkt 2. 5 Art. 42 ust. 2b pkt 2 KN. 6 Art. 42 ust. 2 pkt 3 KN. 2 w szkole. W jej wyniku nie obowiązuje już standard godzinowy zajęć realizowanych przez nauczyciela, co spowodować może zróżnicowanie w „obłożeniu” poszczególnych nauczycieli zajęciami realizowanymi w ramach zadań statutowych szkoły, zwłaszcza w szkołach, których statuty nie zawierają odpowiednich regulacji doprecyzowujących zakres obowiązkowych zadań nauczycieli. Teoretycznie do ich realizacji będą zobowiązani wszyscy nauczyciele, w praktyce od dyrektora tworzącego projekt planu pracy szkoły i „asertywnej rady pedagogicznej” zatwierdzającej ten plan zależeć będzie, kto w szkole popracuje więcej, a kto mniej. Nowelizacja realnie uwalnia nauczycieli jedynie od obowiązku potwierdzania własnym podpisem realizacji wszelkich zajęć objętych zapisami art. 42 ust. 2 pkt 2 KN. . II. Pojęcie zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych szkoły Zestaw zajęć wynikających z zadań statutowych szkoły, w tym zajęć opiekuńczowychowawczych zgodnych z potrzebami i zainteresowaniami uczniów co do zasady może obejmować: - zajęcia artystyczne – muzyczne, taneczne, plastyczne, chór szkolny, kółko teatralne, klub filmowy, przygotowanie uroczystości szkolnych, kółko fotograficzne itp., - zajęcia sportowe i rekreacyjne – klub sportowy, kółko szachowe, imprezy rekreacyjne i wypoczynkowe (rajdy, biwaki, obozy, półkolonie itp.) - zajęcia rozwijające inne zainteresowania – wycieczki turystyczno-krajoznawcze, zajęcia kulinarne, gry komputerowe, motoryzacyjne itp. Ponadto w ramach zadań statutowych szkoły katalog zajęć uzupełniać mogą także nieobowiązkowe zajęcia o charakterze edukacyjnym - koła przedmiotowe, zajęcia rozwijające wiedzę i zajęcia wyrównawcze. Rodzaj nieewidencjonowanych zajęć edukacyjnych, opiekuńczych i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania uczniów możliwych do realizacji w konkretnej szkole/przedszkolu/placówce określa jej statut. Poza zajęciami, nauczyciel w ramach swojego czasu pracy i ustalonego wynagrodzenia wykonuje też czynności wynikające z zadań statutowych szkoły. Czynności te również nie podlegają ewidencji. Należą do nich: - dyżury śródlekcyjne, - spotkania z rodzicami, 3 - wypełnianie dokumentacji przebiegu nauczania, - udział w pracach szkolnych zespołów nauczycielskich, - pełnienie innych funkcji w szkole (opiekun stażu, opiekun samorządu szkolnego, członek komisji rekrutacyjnej, członek komisji stypendialnej itp.), - współpraca z instytucjami wspierającymi działalność statutową szkoły, - uczestnictwo w zebraniach rady pedagogicznej. Zawartość katalogu czynności statutowych będzie zróżnicowana zwłaszcza ze względu na rodzaj jednostki oświatowej, gdyż inne są zadania szkoły, inne np. poradni psychologicznopedagogicznej czy bursy. Większość tych czynności znajdzie się z pewnością w statutowym katalogu każdej szkoły, bo bez ich wykonywania szkoła nie mogłaby realizować swoich elementarnych celów. Jednak także i w statutach poszczególnych szkół w zakresie czynności statutowych będą różnice w zapisach, np. co do instytucji, z którymi współpracują nauczyciele. Nauczyciele w ramach swojego czasu pracy i ustalonego wynagrodzenia nie są zobowiązani do realizacji zajęć i podejmowania czynności niewynikających z zadań statutowych szkoły. Dyrektor szkoły nie może zlecić nauczycielowi realizacji zajęć niezgodnych z zapisami statutowymi. Nieewidencjonowane zajęcia wynikające z zadań statutowych szkoły realizowane przez nauczyciela w ramach czasu pracy i ustalonego wynagrodzenia powinny być organizowane w szkole z uwzględnieniem jego prawa do autonomicznego kształtowania rozkładu czasu pracy poza pensum. Dyrektor szkoły nie jest swobodnym dysponentem nieewidencjonowanego czasu pracy nauczycieli, nie może więc organizować ich pracy w sposób inny niż zakłada to statut szkoły. Ustawa wyraźnie wskazuje, że rozliczane przez dyrektora szkoły są wyłącznie zajęcia ewidencjonowane. III. Zadania statutowe szkoły Zakres zadań wykonywanych przez pracowników publicznej jednostki oświatowej wyznacza obowiązujący w niej statut, a zgodność pracy tej jednostki ze statutem, na podstawie odpowiednich przepisów ustawowych7, podlega nadzorowi ze strony kuratora oświaty. 7 Art. 33 ust. 2 pkt 4 u.s.o. 4 Zadania statutowe szkoły i przedszkola powinny wynikać z odpowiednich przepisów prawa oświatowego8, w statucie nie można więc formułować zadań, które nie mają odzwierciedlenia w przepisach zewnętrznych prawa oświatowego. Pierwszy statut szkole nadaje organ prowadzący9, a jego zmiany uchwala rada szkoły lub w razie jej niepowołania - rada pedagogiczna10. Organ nadzoru pedagogicznego kontroluje11, czy statut danej jednostki określa wszystkie zadania wynikające z przepisów prawa i czy nie określa zadań niewynikających z przepisów prawa. Jak wynika z powyższego, rola rady pedagogicznej w ustalaniu realizowanego przez nauczyciela zakresu zajęć wynikających z zadań statutowych szkoły jest niebagatelna. Realizacji celów statutowych jednostki służą w szczególności zajęcia prowadzone z uczniami. Prowadzenie zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych jest zadaniem statutowym każdej szkoły. Katalog zajęć o charakterze dydaktycznym prowadzonych w danym typie szkoły w dużej mierze jest zdeterminowanym przepisami rozporządzenia o ramowych planach nauczania, co powoduje, że w tym zakresie poszczególne szkoły niewiele się od siebie odróżniają. Odmienną ofertę edukacyjną proponowaną w statucie szkoła buduje na dodatkowych zajęciach edukacyjnych, w głównej mierze na kołach przedmiotowych i różnego rodzaju zajęciach wyrównawczych. Szkoły odróżniają się też oferowanymi uczniom dodatkowymi zajęciami wychowawczymi i opiekuńczymi, poprzez które realizują swoje statutowe zadania. Opracowując projekt zapisów statutowych, rada powinna dokonać wyboru nieobowiązkowych zajęć edukacyjnych, opiekuńczych i wychowawczych służących realizacji jej statutowych zadań i ich katalog opisać w części statutu określającej sposoby realizacji zadań statutowych. Wyboru tego należy dokonywać roztropnie, poprzedzając go analizą rzeczywistych potrzeb uczniów i możliwości szkoły. Przede wszystkim jednak wybór taki powinna poprzedzić dogłębna analiza ich przydatności w procesie realizacji przyjętych w statucie zadań szkoły. Katalog takich zajęć umieszczony w statucie stanowi ofertę szkoły Por. zapisy odpowiednich załączników rozporządzenia MEN z 21 maja 2001r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, Dz. U. z 2001r. Nr 61, poz. 624 ze zm. 8 9 Art. 58 ust. 6 u.s.o. 10 Art. 50 ust. 2 pkt 1 oraz art. 52 ust. 2 u.s.o. 11 Art. 58 ust. 7 u.s.o. 5 skierowaną do uczniów. Statut może również określać przedmiotowy i ilościowy zakres zadań nauczycieli prowadzących zajęcia wynikające z zadań statutowych szkoły. Od wyboru rady podejmującej uchwałę o nowelizacji statutu zależy, czy w danej szkole w przedmiotowym katalogu zajęć znajdą się np. wycieczki turystyczno-krajoznawcze, obozy, biwaki, określone zajęcia artystyczne itd. Także rada odpowiednim zapisem statutowym uregulować może kwestię liczby zajęć, do których byłby zobowiązany każdy nauczyciel, określając ich godzinowy wymiar w przeliczeniu na nauczycielski etat. Zgodnie z właściwymi rozporządzeniami w sprawie ramowych statutów jednostek oświatowych, statut określa: • Cele i zadania jednostki; • Sposób realizacji zadań; • Zakres zadań nauczycieli zatrudnionych w jednostce. Dobrze skonstruowane zapisy statutowe dotyczące celów i zadań szkoły, a także szczegółowych sposobów ich realizacji pozwolą zapobiec nadużyciom praw pracowniczych nauczycieli w zakresie nieewidencjonowanego czasu pracy i zajęć go wypełniających. W zależności od potrzeb konkretnej szkoły i przyjętych w niej założeń zapisy statutu powinny regulować zakres zadań nauczyciela tejże szkoły i wskazywać, w jakim zakresie i czy w ogóle dotyczy go np. obowiązek pełnienia funkcji opiekuna na szkolnej wycieczce, obowiązek prowadzenia zajęć rozwijających zainteresowania uczniów, czy obowiązek pełnienia roli wychowawcy wypoczynku zorganizowanego przez szkołę dla dzieci i młodzieży. Analizując zapisy statutowe, należy sprawdzić nie tylko, czy znajdują się w nich wymienione powyżej zadania nauczyciela, ale także czy ich umieszczenie w statucie wynika z wyznaczonych statutem celów i zadań jednostki oraz wskazanych konkretnie sposobów ich realizacji. W przypadku stwierdzenia nieścisłości czy nieprecyzyjności w zapisach statutu należy rozważyć możliwość odpowiedniej jego nowelizacji. 6 IV. Procedura nowelizacji statutu szkoły Zgodnie z przepisami ustawy12 projekt nowelizacji statutu przygotowuje rada pedagogiczna. Z inicjatywy prezesa ogniska związkowego może się zawiązać grupa robocza członków rady pedagogicznej, która taki projekt opracuje. Jeśli w danej szkole istnieje rada szkoły, projekt ten następnie rada pedagogiczna przekazuje jej do zatwierdzenia. Powinno to się odbyć formalnie na zebraniu rady pedagogicznej poprzez przyjęcie uchwały o przekazaniu radzie szkoły projektu zmian w statucie (projekt powinien wówczas stanowić załącznik do podjętej przez radę pedagogiczną uchwały). Jeśli w szkole nie została powołana rada szkoły – projekt zmian w statucie zatwierdza sama rada pedagogiczna13 . W tym celu rada pedagogiczna podejmuje uchwałę o przyjęciu zmian w statucie szkoły. 1) Przykładowy wzór uchwały Uchwała nr …… Rady Pedagogicznej ………….…………. w …………………. z dnia ……………………… roku w sprawie zmian w Statucie ………………………. w ………………………. Na podstawie art. 52 ust. 2 w zw. z art. 50 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U………………..) uchwala się, co następuje: § 1. W Statucie …………………….. w ………………. uchwala się następujące zmiany: 1) § … otrzymuje brzmienie: ……………………………………………………………………………………………………………………. 2) w § …. po ust. ……dodaje się ust. … w brzmieniu: ……………………………………………………………………………………………………………………. 4) w § …… wprowadza się następujące zmiany: ………………………………………………………………………………………………. 5) uchyla się ……………………………………………………………………………..; 12 13 Art. 42 ust. 1 u.s. o. Art. 52 ust. 2 u.s.o. 7 § 2. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia na szkolnej tablicy ogłoszeń. § 3. Wykonanie uchwały powierza się Dyrektorowi Szkoły. …………………………………………….... Podpis przewodniczącego rady pedagogicznej 2) Przykładowe zapisy statutowe w zakresie celów, zadań szkoły, sposobu realizacji tych zadań i zakresu zadań nauczycieli Cel: Stworzenie wszystkim uczniom warunków do rozwoju zainteresowań i uzdolnień. Zadania szkoły: Organizacja różnych form aktywności pozalekcyjnej uczniów w szkole. Sposoby realizacji zadań szkoły: Prowadzenie zajęć pozalekcyjnych o charakterze artystycznym o różnym profilu - zajęcia muzyczne, taneczne, plastyczne, teatralne, filmowe, fotograficzne. Prowadzenie zajęć pozalekcyjnych o charakterze sportowym i rekreacyjnym - szkolny klub sportowy (różne dyscypliny) , kółko szachowe. Prowadzenie zajęć rozwijających inne zainteresowania uczniów - zajęcia kulinarne, gry komputerowe. Zakres zadań nauczycieli: Każdy nauczyciel zatrudniony w szkole stosownie do wymiaru zatrudnienia jest zobowiązany poprowadzić tygodniowo …….. (podać liczbę godzin tygodniowo w przeliczeniu na pełen etat) godzin zajęć rozwijających zainteresowania i uzdolnienia uczniów, o których mowa w ….niniejszego statutu. Cel: Wykształcenie u uczniów umiejętności aktywnego spędzania wolnego czasu. Zadania szkoły: Organizacja różnych form rekreacji pozaszkolnej uczniów. Sposoby realizacji zadań szkoły: 8 Organizacja szkolnych imprez rekreacyjnych i wypoczynkowych - rajdy, biwaki, obozy, półkolonie. Organizacja szkolnych wycieczek turystyczno-krajoznawczych. Zakres zadań nauczycieli: Każdy nauczyciel zatrudniony w szkole stosownie do wymiaru zatrudnienia jest zobowiązany uczestniczyć w organizowanych dla uczniów rajdach, biwakach, obozach, półkoloniach, wycieczkach turystyczno-krajoznawczych w łącznym wymiarze … (podać liczbę) dni pracy w roku szkolnym w przeliczeniu na pełen etat. VI. Rola uchwalanego przez rade pedagogiczną planu pracy szkoły w ustalaniu realizowanego przez nauczyciela zakresu zajęć wynikających z zadań statutowych szkoły Zadania statutowe szkoły są realizowane w sposób planowy. Każdego roku szkoła pracuje w oparciu o uchwalony przez radę pedagogiczną plan pracy szkoły14, który zawiera wyliczenie wszystkich działań służących realizacji zadań statutowych zgodnych ze sposobami wykonywania tych zadań określonymi w statucie, rozpisanych na dany rok szkolny w postaci harmonogramu. Plan ten wskazywać też powinien realizatorów przyjętych w planie zadań zgodnie z zakresem zadań nauczycieli określonym w statucie. Plan pracy szkoły zawiera również terminy realizacji wszystkich przyjętych w planie przedsięwzięć. Częścią uchwalanego przez radę pedagogiczną planu pracy szkoły może być też roczny katalog realizowanych przez nauczycieli nieewidencjonowanych zajęć edukacyjnych, opiekuńczych i wychowawczych wynikających z zadań statutowych szkoły. Nieewidencjonowane zajęcia wynikające z zadań statutowych szkoły realizowane przez nauczyciela w ramach czasu pracy i ustalonego wynagrodzenia powinny być organizowane w szkole z uwzględnieniem jego prawa do autonomicznego kształtowania rozkładu czasu pracy poza pensum. Zestaw zajęć edukacyjnych, opiekuńczych i wychowawczych przyjętych do realizacji w danym roku szkolnym opracowuje się w oparciu o propozycje zgłoszone do planu zarówno przez dyrektora szkoły, jak i samych nauczycieli, a także np. radę rodziców czy samorząd uczniowski. Warto pamiętać, że rada pedagogiczna opiniuje propozycje dyrektora szkoły lub placówki w sprawach przydziału nauczycielom stałych prac i zajęć w ramach 14 Art. 41 ust. 1 pkt 1 u.s.o. 9 wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatkowo płatnych zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych15. O ostatecznym kształcie realizacji przez nauczyciela zatrudnionego w danej szkole określonego rodzaju nieewidencjonowanych zajęć edukacyjnych, opiekuńczych i wychowawczych wynikających z zadań statutowych szkoły przesądza nie dyrektor szkoły, lecz autonomiczna decyzja rady pedagogicznej podjęta w uchwale w ramach jej kompetencji stanowiących. Zgodnie z przepisami ustawowymi 16 dyrektor szkoły jest zobowiązany wykonać uchwałę podjętą przez radę pedagogiczną, tj. dopilnować, aby przyjęty plan pracy był w szkole zrealizowany. Jego zadaniem jest nadzorowanie pracy wszystkich nauczycieli pod względem zgodności z przyjętym planem. Dyrektor szkoły nie jest swobodnym dysponentem nieewidencjonowanego czasu pracy nauczycieli, nie może więc organizować ich pracy w sposób inny niż zakłada to przyjęty przez radę pedagogiczną plan. Takiego uprawnienia nie można wyprowadzać z zapisu zawartego w rozporządzeniu MEN w sprawie ramowych planów nauczania 17 - o tzw. godzinach do dyspozycji dyrektora szkoły. Zapisy rozporządzenia należy interpretować w zgodzie z duchem ustawy, co wyklucza przyjęcie, że dysponując godzinami, dyrektor ma prawo w sposób autonomiczny przypisać ich realizację konkretnym nauczycielom. Zapisy rozporządzenia wskazują wyłącznie, że dyrektor każdej szkoły dysponuje określoną pulą godzin, które może przeznaczyć na zajęcia realizujące potrzeby i zainteresowania uczniów. Pulę tę (jej godzinowy wymiar) w każdym roku szkolnym powinien ustalić, wliczając do niej zaplanowane do realizacji w danym roku szkolnym godziny nieewidencjonowanych zajęć edukacyjnych, opiekuńczych i wychowawczych wynikających z zadań statutowych szkoły. Dysponowanie godzinami dotyczy uprawnienia dyrektora do opracowania arkusza organizacji pracy szkoły, czego nie należy utożsamiać z dysponowaniem czasem pracy nauczycieli, tak w znaczeniu jego pełnego zaplanowania, jak i rozliczania z jego wypełnienia. Ustawa wyraźnie wskazuje, że rozliczane przez dyrektora szkoły są wyłącznie ujęte w arkuszu organizacji zajęcia ewidencjonowane realizowane w ramach pensum. 15 Art. 41 ust. 2 pkt 4 u.s.o. 16 Art. 39 ust. 1 pkt 4 u.s.o. Rozporządzenie MEN z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych, Dz. U. z 2012r., poz. 204 ze zm.. 17 10 Zadania dla ogniska zakładowej organizacji związkowej 1. Przeanalizować powyższy materiał na zebraniu ogniska. 2. Przeanalizować zapisy statutu swojej szkoły/placówki dotyczące celów, zadań szkoły, sposobu realizacji tych zadań i zakresu zadań nauczycieli. 3. W razie decyzji o potrzebie doprecyzowania zapisów – pozyskać grupę członków rady pedagogicznej/rady szkoły, która wystąpi z inicjatywą zmian w statucie. 4. Współuczestniczyć w przygotowaniu projektu zmian w statucie (w szczególności czuwać nad ich właściwą treścią). 5. Promować przygotowane zmiany statutowe wśród członków rady (w celu pozyskania ich głosów zatwierdzających uchwałę ws. zmian w statucie). Warszawa, 11 kwietnia 2016r. Zespół Polityki Edukacyjnej ZG ZNP 11