docGeografia
download 
Reklamacja Transkrypt
Geografia
GEOGRAFIA: Świat bez tajemnic Wymagania edukacyjne na stopnie szkolne kl. I Mapa jako źródło wiedzy geograficznej dopuszczający dostateczny dobry pojęcia: legenda mapy, poziomica wykorzystuje podręcznik do geografii jako źródło wiedzy geograficznej, posługuje się legendą mapy, wskazuje elementy siatki kartograficznej, wskazuje na mapie kierunki główne i pośrednie, potrafi odczytać wysokość bezwzględną punktu położonego na opisanej poziomicy pojęcia: mapa, skala mapy, wysokość względna i bezwzględna zna różne źródła wiedzy geograficznej, znajduje wiadomości na zadany temat we wskazanych źródłach wiedzy, wymienia główne elementy mapy, wymienia rodzaje skali, podane skale zapisuje w innej postaci, korzystając ze skali mapy, oblicza odległość w terenie pomiędzy wskazanymi punktami, określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów na podstawie siatki pojęcia: mapa hipsometryczna podaje źródła wiedzy, z których może skorzystać, szukając informacji na zadany temat, korzystając ze skali mapy, oblicza odległość na mapie odpowiadającą podanej odległości w terenie, potrafi uporządkować podane skale według wskazanej wielkości, określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów z podaną dokładnością, na podstawie podanych współrzędnych geograficznych celujący bardzo dobry znajduje wiadomości na zadany temat w różnych źródłach wiedzy, w tym w internecie, oblicza skalę mapy na podstawie odległości w terenie i odpowiadającej jej odległości na mapie, wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapach, odszukuje na mapie obiekty geograficzne na podstawie współrzędnych geograficznych podanych z określoną dokładnością, oblicza rozciągłość korzysta z różnych źródeł wiedzy, ocenia wiarygodność i użyteczność różnych źródeł wiedzy, korzystając ze skali mapy, oblicza powierzchnię w terenie wskazanych obiektów geograficznych, wyjaśnia, na czym polega generalizacja mapy, na podstawie mapy poziomicowej wykonuje profil hipsometryczny, projektuje, opisuje i prezentuje trasy podróży na podstawie map oraz innych źródeł wiedzy, ocenia przydatność kartograficznej, potrafi odczytać na mapie poziomicowej i hipsometrycznej wysokość bezwzględną wskazanych punktów, potrafi obliczyć, na podstawie poziomic, wysokość względną wskazanego punktu, rozpoznaje formy terenu na mapie hipsometrycznej wyszukuje potrzebne informacje ze wskazanej mapy, korzystając z jej legendy, orientuje w terenie plan i mapę, identyfikuje trasę zaznaczoną na planie lub mapie z odpowiadającą jej trasą w terenie, projektuje trasy odszukuje na mapie obiekty geograficzne, oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową w stopniach, rozpoznaje na mapie poziomicowej wypukłe i wklęsłe formy terenu, rozpoznaje na mapie poziomicowej stok łagodny i stromy, identyfikuje obiekty geograficzne na mapie na podstawie ich opisu, opisuje obiekty geograficzne na podstawie mapy 2 południkową w kilometrach na podstawie mapy poziomicowej określa bieg rzeki, potrafi dobrać odpowiednią mapę tematyczną w celu uzyskania określonych informacji, wyjaśnia zależność treści mapy od skali, odczytuje informacje przedstawione na mapach za pomocą różnych metod kartograficznych, identyfikuje obiekty geograficzne zaznaczone na planie lub mapie z odpowiadającymi im obiektami w terenie, wyszukuje na mapie obiekty przedstawione na zdjęciach lotniczych map przy rozwiązywaniu różnych zadań praktycznych pojęcia: linia brzegowa zna nazwy lądów i oceanów oraz ich rozmieszczenie, zna nazwy wybranych obiektów geograficznych na lądach: nizin, wyżyn, gór i lokalizuje je na mapach, lokalizuje na mapach wybrane elementy linii brzegowej oraz morza śródziemne Europy podróży na podstawie i satelitarnych oraz je map samochodowych, charakteryzuje, określa położenie projektuje i opisuje geograficzne trasy podróży na obiektów i obszarów podstawie map względem siebie na turystycznych podstawie mapy i topograficznych Lądy i oceany – współczesny obraz powierzchni Ziemi pojęcia: depresja, nizina, wyżyna lokalizuje na mapach wybrane morza i elementy linii brzegowej, lokalizuje, korzystając z mapy (również konturowej), wskazane niziny, wyżyny oraz góry na poszczególnych kontynentach, opisuje środowisko przyrodnicze, na podstawie map tematycznych poszczególnych kontynentów pojęcia: szelf, grzbiet oceaniczny charakteryzuje na podstawie map rozmieszczenie lądów i oceanów na Ziemi, lokalizuje na mapach (również konturowych) wybrane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry, podaje wyróżniające cechy środowiska przyrodniczego poszczególnych kontynentów 3 lokalizuje na mapach (również konturowych) wskazane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy i archipelagi wysp, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry, wskazuje granice umownego podziału wszechoceanu, lokalizuje, korzystając z mapy, wybrane rowy i grzbiety oceaniczne porównuje cechy położenia poszczególnych lądów i oceanów, wyjaśnia na przykładach przyczyny przestrzennego zróżnicowania warunków środowiska przyrodniczego na poszczególnych kontynentach Ruchy Ziemi i ich następstwa pojęcia: Wszechświat, Układ Słoneczny, gwiazda, planeta, ruch obrotowy Ziemi, ruch obiegowy Ziemi, czas urzędowy pojęcia: biegun ziemski, orbita, sfera niebieska, zenit, górowanie słońca, południk, czas słoneczny, czas strefowy opisuje kształt Ziemi (jako geoidy), odróżnia gwiazdę od podaje wymiary planety na przykładzie Ziemi: obwód wzdłuż Słońca i Ziemi, równika, średni wie, że Ziemia ma promień, kształt kuli, przedstawia główne podaje czas jednego założenia obrotu Ziemi wokół heliocentrycznej teorii własnej osi jako Kopernika, podstawę rachuby demonstruje, czasu, posługując się podaje zjawisko globusem, ruch następstwa dnia i nocy obrotowy Ziemi, jako skutek ruchu podaje wartość obrotowego Ziemi, prędkości kątowej podaje, na podstawie w ruchu obrotowym własnych spostrzeżeń, Ziemi, przykłady wymienia konsekwencji ruchu przynajmniej po dwa obrotowego geograficzne i obiegowego Ziemi następstwa ruchu pojęcia: meteoryt, kometa, długość i szerokość geograficzna, równonoc, przesilenie letnie i zimowe wymienia planety Układu Słonecznego, określa, korzystając z rysunków, miejsce Ziemi we Wszechświecie i w Układzie Słonecznym, wymienia cechy ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, na podstawie własnych spostrzeżeń i innych źródeł wiedzy podaje przykłady konsekwencji ruchu 4 pojęcia: galaktyka określa miejsce Ziemi w Układzie Słonecznym i we Wszechświecie, podaje przykłady konsekwencji dla życia i działalności człowieka, wynikających ze zmiany ilości energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi w różnych szerokościach geograficznych, potrafi wyznaczyć południk miejscowy, przedstawia zależność między czasem słonecznym a długością geograficzną, oblicza miejscowy czas słoneczny dla dowolnych punktów podaje główne cechy budowy Wszechświata, porównuje założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej teorii Kopernika, potrafi wyjaśnić, że spłaszczenie Ziemi przy biegunach jest zarówno dowodem, jak i skutkiem ruchu obrotowego Ziemi, wyjaśnia związek prędkości liniowej z prędkością kątową punktów w ruchu obrotowym Ziemi, oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1’) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych, oblicza różnicę czasu strefowego na dla codziennego życia człowieka, wskazuje na globusie bieguny, południki i równoleżniki (w tym równik), wskazuje na globusie: kierunki główne oraz półkule (N, S, E, W), odczytuje na globusie współrzędne geograficzne punktów, leżących na przecięciu południków i równoleżników zaznaczonych na globusie, podaje czas jednego obiegu Ziemi dookoła Słońca (rok), wie, że następstwo astronomicznych pór roku jest skutkiem ruchu obiegowego Ziemi, wie, że ruchy: obrotowy i obiegowy Ziemi odbywają się obrotowego i obiegowego Ziemi, na podstawie własnych spostrzeżeń podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla środowiska przyrodniczego oraz codziennego życia człowieka, wymienia cechy południków i równoleżników, określa współrzędne geograficzne wskazanych punktów na podstawie siatki geograficznej, oblicza różnicę miejscowego czasu słonecznego dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie ich długości geograficznej (podanej obrotowego i obiegowego Ziemi dla gospodarki człowieka, oblicza miejscowy czas słoneczny dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1°) podaje zasadę podziału Ziemi na strefy czasowe, wskazuje na mapie przykłady państw, na których terytorium przebiega kilka stref czasowych, określa datę po przekroczeniu linii zmiany daty, korzystając z rysunków, przedstawia oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach 5 na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1’), oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1°) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych, oblicza, w których latach luty miał (będzie miał) 29 dni, wyjaśnia związek między cechami strefy oświetlenia Ziemi a szerokością geograficzną, oblicza wysokość Słońca nad horyzontem w momencie górowania na podanej szerokości geograficznej w dniach rozpoczęcia astronomicznych pór podstawie długości geograficznej punktów, wykazuje związek między miejscowym czasem słonecznym, czasem strefowym a czasem urzędowym, wyjaśnia związek między długością dnia i nocy a zmianą miejsca wschodu i zachodu Słońca na horyzoncie, przedstawia na schematach zmienność w ciągu roku długości widomej drogi Słońca i wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w różnych szerokościach geograficznych, wykazuje związek między stałym nachyleniem osi ziemskiej do równocześnie, podaje daty początku astronomicznych pór roku z dokładnością do 1°) określa czas strefowy wskazanego miejsca na podstawie mapy stref czasowych, wskazuje na mapie stref czasowych linię zmiany daty, uzasadnia konieczność posługiwania się czasem urzędowym wyjaśnia związek długości trwania zwykłego roku kalendarzowego i roku przestępnego z ruchem obiegowym Ziemi, podaje nazwy równoleżników, nad którymi Słońce góruje w zenicie w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, przedstawia położenie (granice) stref oświetlenia Ziemi astronomicznych pór roku, przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku, podaje cechy stref oświetlenia Ziemi 6 roku płaszczyzny orbity a oświetleniem Ziemi, oblicza szerokość geograficzną miejsca na podstawie wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, wyjaśnia występowanie dni i nocy polarnych oraz długość ich trwania w zależności od szerokości geograficznej pojęcia: składnik klimatu wymienia dwa składniki pogody i klimatu: temperaturę powietrza i opady, przeprowadza pomiary temperatury powietrza i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do opisu pogody, odczytuje dane z diagramów przedstawia, korzystając z własnych obserwacji, zmiany oświetlenia Ziemi oraz długości dnia i nocy w umiarkowanych szerokościach geograficznych w ciągu roku Ziemia jako środowisko życia. Klimat pojęcia: klimat, amplituda pojęcia: izobara, pojęcia: efekt temperatury powietrza, izoterma, izohieta, cień cieplarniany czynnik klimatotwórczy, opadowy wykazuje smog, strefa klimatyczna podaje różnicę zróżnicowanie pomiędzy pogodą klimatyczne Ziemi na wymienia a klimatem, podstawie analizy najważniejsze oblicza na podstawie map rozkładu składniki pogody diagramu temperatury powietrza i klimatu, klimatycznego: i opadów, na podstawie danych średnią temperaturę wyjaśnia mechanizm liczbowych sporządza powietrza, sumę powstawania cienia diagram klimatyczny, opadów, amplitudę opadowego, oblicza na podstawie temperatury przedstawia na danych liczbowych: powietrza, podstawie map średnią temperaturę podaje czynniki i diagramów 7 przeprowadza pomiary i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do interpretacji zjawisk klimatycznych, wyjaśnia wpływ szerokości geograficznej na klimat, wykazuje na przykładach związek między wysokością klimatycznych, wskazuje na mapie obszary występowania monsunów, wymienia najważniejsze cechy wybranych typów klimatu i wskazuje, posługując się mapą, obszary ich występowania powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury powietrza, czyta mapy klimatyczne, wie, że temperatura powietrza spada wraz z oddalaniem się od równika oraz wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej, potrafi odszukać na mapie nazwy ciepłych i zimnych prądów morskich, podaje przykłady wpływu człowieka na klimat w skali lokalnej (np. na terenie miasta), wykazuje związek między warunkami klimatycznymi a życiem i działalnością człowieka, podaje cechy klimatu górskiego, klimatotwórcze, na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych przedstawia wpływ szerokości geograficznej i rzeźby terenu na klimat wskazanych obszarów Ziemi, oblicza temperaturę powietrza na wskazanej wysokości bezwzględnej, podaje nazwy wybranych prądów morskich, odczytuje na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych cechy klimatu morskiego i kontynentalnego, podaje przyczyny prowadzące do nasilania się efektu 8 klimatycznych wpływ morza, w tym prądów morskich, na klimat, przedstawia na podstawie schematu monsunowe krążenie powietrza w Azji Południowo-Wschodniej, opisuje mechanizm efektu cieplarnianego, wyjaśnia różnicę pomiędzy efektem cieplarnianym a wzrostem efektu cieplarnianego, podaje przykłady skutków wzrostu efektu cieplarnianego, podaje najważniejsze cechy wybranych typów klimatu, interpretuje mapy klimatyczne Słońca nad horyzontem w czasie górowania a szerokością geograficzną, wykazuje wpływ rzeźby terenu na klimat wybranych obszarów Ziemi, wyjaśnia mechanizm powstawania dziury ozonowej, wykazuje zależności między strefami klimatycznymi a strefami oświetlenia Ziemi pojęcia: rzeka główna, podaje cechy wiatru halnego, porównuje, na podstawie wykresów klimatycznych lub danych liczbowych, wybrane typy klimatu, podaje najważniejsze cechy stref klimatycznych cieplarnianego, podaje przynajmniej dwa przykłady skutków nasilania się efektu cieplarnianego, wyjaśnia związek zmian klimatycznych na Ziemi z wycinaniem lasów równikowych, porównuje warunki klimatyczne wskazanych stref klimatycznych, wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map stref klimatycznych, przedstawia, korzystając z rysunku, mechanizm powstawania wiatru halnego Ziemia jako środowisko życia. Zróżnicowanie roślinności, gleb oraz wód powierzchniowych na Ziemi pojęcia: formacja pojęcia: zasilanie rzeki, 9 dopływ zna nazwy wybranych formacji występujących na Ziemi, rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie fotografii, podaje przykłady roślin i zwierząt żyjących we wskazanych formacjach roślinnych, lokalizuje występowanie wybranych formacji roślinnych na podstawie map krajobrazowych, wskazuje na mapie najdłuższe rzeki oraz największe jeziora na poszczególnych kontynentach i podaje ich nazwy roślinna, gleba strefowa, zlewisko, dorzecze, dział wodny, rzeka stała i okresowa rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie opisu, wymienia wybrane gatunki roślin i zwierząt charakterystyczne dla danych obszarów Ziemi, lokalizuje na mapach obszary występowania wybranych formacji roślinnych strefy gorącej, umiarkowanej i chłodnej, wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności na Ziemi, opisuje piętrowy układ roślinności w górach, wymienia wybrane rzeka epizodyczna, obszar bezodpływowy charakteryzuje poziomy glebowe na podstawie rysunków, wykazuje zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi na podstawie map tematycznych, przedstawia na przykładach związek sieci rzecznej z warunkami klimatycznymi, przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie obszarów bezodpływowych i wyjaśnia przyczynę ich występowania, przedstawia genezę wybranych jezior na Ziemi 10 wykazuje współzależności między roślinnością, glebami a warunkami klimatycznymi na Ziemi, wykazuje zależność między siecią rzeczną na danym obszarze a klimatem przedstawia, na podstawie różnych źródeł wiedzy, przykłady zagrożeń dla świata przyrody wynikające z niewłaściwej działalności człowieka, charakteryzuje, na podstawie różnych źródeł wiedzy, wybrane obszary chronione na Ziemi, przedstawia związek między rodzajem zasilania rzeki a typem klimatu, przedstawia wpływ warunków przyrodniczych i działalności człowieka na zanikanie jezior pojęcia: lawa, wulkan, trzęsienie ziemi podaje przykłady skutków trzęsień ziemi i wybuchu wulkanu, typy gleb występujące w strefie gorącej, umiarkowanej i chłodnej, lokalizuje na mapach największe systemy rzeczne, lokalizuje na mapach konturowych wybrane rzeki i jeziora świata, określa na podstawie mapy, do jakich zlewisk należą wskazane rzeki, wyznacza na mapie konturowej dział wodny między wskazanymi zlewiskami i dorzeczami Ziemia jako środowisko życia. Budowa geologiczna Ziemi pojęcia: skorupa ziemska, pojęcia: litosfera, płyta pojęcia: ruchy magma, tsunami, skała, tektoniczna, erupcja, górotwórcze, wiek skamieniałość obszary sejsmiczne, względny i bezwzględny podaje główne cechy minerał skał płytowej budowy opisuje, na podstawie wyjaśnia przyczyny litosfery, schematów, ruchu płyt litosfery, 11 pojęcia: fale sejsmiczne wykazuje związek między energią wnętrza Ziemi a wewnętrznymi procesami opisuje cechy skał na podstawie ich wyglądu, rozpoznaje okazy wybranych skał (przede wszystkim występujące w najbliższej okolicy szkoły) rozpoznaje na rysunku ułożenie skał: płyta, fałd, uskok, wymienia, na podstawie schematu, elementy wulkanu, opisuje wybuch wulkanu i trzęsienie ziemi, rozpoznaje na ilustracjach lub okazach produkty wybuchu wulkanów, lokalizuje, na podstawie mapy, obszary częstych trzęsień ziemi i wybuchów wulkanu, rozpoznaje okazy wybranych skał: (np. piasek, żwir, glina, less, piaskowiec, zlepieniec, węgiel kamienny, wapień, granit, bazalt, gnejs, marmur), przedstawia genezę: węgla kamiennego, wapieni, soli powstanie grzbietów oceanicznych, wykazuje związek między płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi, opisuje budowę wulkanu, ocenia wpływ występowania wulkanów i trzęsień ziemi na środowisko przyrodnicze oraz życie i działalność człowieka, przedstawia genezę marmuru i gnejsu, interpretuje prosty profil geologiczny 12 wyjaśnia na podstawie schematów przyczyny ruchów górotwórczych, ustala, na podstawie przekroju geologicznego kolejność wydarzeń geologicznych, podaje przykłady skał odpornych na wietrzenie w warunkach klimatu umiarkowanego geologicznymi zachodzącymi w litosferze, przedstawia ruchy górotwórcze jako pierwszy etap powstawania gór o budowie fałdowej, przedstawia wpływ wewnętrznych procesów geologicznych na powstawanie skał magmowych i przeobrażonych, opisuje warunki tworzenia się skał na podstawie przekrojów geologicznych podaje przykłady przyrodniczych przyczyn rozpadu skał na okruchy, na podstawie ilustracji rozpoznaje wybrane formy terenu i podaje czynnik, który przyczynił się do powstania danej formy terenu, np. wydma, dolina rzeczna, stromy brzeg morski, rozpoznaje na podstawie rysunków i fotografii oraz opisuje górską rzeźbę terenu kamiennej, granitu i bazaltu, podaje przykłady skał wyróżnionych ze względu na genezę Ziemia jako środowisko życia. Zewnętrzne procesy geologiczne i ich wpływ na rzeźbę powierzchni Ziemi pojęcia: wietrzenie pojęcia: kras, erozja pojęcia: abrazja fizyczne, chemiczne, wgłębna, erozja boczna, ocenia znaczenie biologiczne, pokrywa erozja wsteczna, firn, pole procesu wietrzenia zwietrzelinowa, gołoborza, firnowe, kocioł w przyrodzie, erozja (rzeczna, lodowcowy ocenia skutki ruchów lodowcowa, fal morskich), masowych dla akumulacja, meander, opisuje kras jako środowiska oraz życia starorzecze, delta, klif, rodzaj wietrzenia i działalności dolina V-kształtna, dolina chemicznego, człowieka, U-kształtna, granica przedstawia genezę potrafi wiecznego śniegu, morena gołoborzy, przyporządkować opisuje rzeźbotwórczą wskazanej formie wymienia rodzaje działalność rzeki terenu czynnik oraz wietrzenia, w różnych odcinkach proces geologiczny, podaje rodzaje jej biegu, korzystając który doprowadził do rzeźbotwórczej ze schematów jej utworzenia działalności: rzeki, fal i fotografii, morskich, lodowców wyjaśnia genezę górskich oraz wiatru, wskazanych form rozpoznaje i opisuje, terenu powstałych na podstawie rysunku w wyniku 13 pojęcia: korazja, deflacja wykazuje na przykładach zależność przebiegu wietrzenia od rodzaju skał i warunków klimatycznych, rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunków lub fotografii, wysokogórską (alpejską) rzeźbę terenu, wyjaśnia rolę zewnętrznych procesów geologicznych w dążeniu do wyrównywania powierzchni Ziemi lub fotografii, wskazane formy terenu powstałe w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rozpoznaje i opisuje formy rzeźby terenu występujące w najbliższej okolicy szkoły rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, wyjaśnia genezę form terenu występujących w najbliższej okolicy szkoły, przedstawia rolę rzek w modelowaniu górskiej rzeźby terenu oraz przeciwstawną im rolę procesów wewnętrznych, wykazuje współzależności między składnikami środowiska przyrodniczego na przykładzie gór Wymagania edukacyjne na stopnie szkolne do klasy II. DOPUSZAJĄCY podaje wielkość powierzchni Polski, wskazuje na mapie granice Polski z jej poszczególnymi DOSATECZNY DOBRY BARDZO DOBRY Położenie i środowisko przyrodnicze Polski Położenie Polski określa współrzędne oblicza różnice czasu wykazuje wpływ geograficzne skrajnych słonecznego wskazanych położenia na środowisko oraz wskazanych punktów miejsc w Polsce przyrodnicze i gospodarkę Polski, Polski porównuje, na podstawie pojęcia: morskie wody 14 CELAUJĄCY porównuje granice i terytorium współczesnej Polski z granicą i terytorium Polski przed II wojną światową, sąsiadami oraz granicę morską, wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i ich stolice diagramów, powierzchnię terytorium Polski z powierzchnią innych państw Europy wewnętrzne, morskie wody terytorialne określa korzyści wynikające z położenia Polski w Europie pojęcia: granice wewnętrzne UE Wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski. Działalność lądolodu i jego wpływ na rzeźbę terenu. Baza surowcowa rozpoznaje wybrane rozpoznaje wybrane rozpoznaje wskazane rozpoznaje i opisuje na zna podział dziejów Ziemi rodzaje skał, wyróżnione rodzaje skał występujące rodzaje skał oraz, podstawie rysunków lub na ery i okresy, ze względu na genezę, w Polsce i własnym korzystając z mapy, fotografii wskazane formy czyta mapę występujące w Polsce i regionie, określa główne obszary terenu powstałe w wyniku stratygraficzną Polski we własnym regionie, opisuje warunki tworzenia ich występowania w działalności lądolodu lub (występowanie skał z wymienia przykładowe się pokładów węgla Polsce i we własnym wód wypływających z różnych okresów formy terenu powstałe w kamiennego i wapieni, regionie, topniejącego lodowca (w geologicznych), wyniku działalności wskazuje na mapie zna podział dziejów Ziemi tym typy jezior wykazuje na przykładach lodowca, maksymalne zasięgi na ery, polodowcowych) oraz związek występowania wskazuje na mapie zlodowaceń na obszarze wskazuje na mapie Polski przedstawia ich genezę, określonych typów miejsca wydobycia w Polski, górotwory hercyńskie i wykazuje zależności genetycznych skał na Polsce wybranych wskazuje, korzystając z alpejskie, pomiędzy współczesną danym obszarze Polski z surowców mapy geologicznej Polski, wymienia przykładowe rzeźbą Polski a przeszłością geologiczną, energetycznych, rejony występowania formy terenu powstałe w wybranymi wydarzeniami wykazuje zależność podaje przykłady różnych rodzajów skał wyniku erozyjnej i geologicznymi (ruchy występowania surowców gospodarczego (wyróżnionych ze akumulacyjnej górotwórcze, zalewy mineralnych od budowy wykorzystania skał, względu na genezę), działalności lądolodu oraz mórz, zlodowacenia), geologicznej wymienia surowce wskazuje na mapie wód wypływających z wykazuje zależność mineralne (w tym skalne) przykłady form topniejącego lodowca i między działalnością wydobywane we własnym polodowcowych przedstawia ich genezę, lądolodu a cechami regionie i podaje występujących na wymienia surowce, które rzeźby terenu północnej i przykłady ich obszarze Polski, Polska eksportuje i środkowej Polski, gospodarczego wskazuje na mapie importuje wykazuje zależność, wykorzystania miejsca wydobycia w korzystając z map, Polsce wybranych pojęcia: ozy, rzeźba między skałami surowców młodoglacjalna występującymi na danym energetycznych, terenie (w tym we 15 własnym regionie) a działalnością lądolodu metalicznych i skalnych pojęcia: lądolód, jeziora polodowcowe, głazy narzutowe, sandry, pradoliny wymienia nazwy i wskazuje na mapie położenie krain geograficznych, umiejscawia własny region (miejscowość) w odpowiednim pasie ukształtowania powierzchni i krainie geograficznej, odczytuje, na podstawie mapy hipsometrycznej, skrajne wysokości bezwzględne w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni Polski podaje nazwę miesiąca o największej i najmniejszej średniej temperaturze powietrza, wymienia termiczne pory roku, Podział Polski na krainy geograficzne przyporządkowuje krainy przedstawia, korzystając z porównuje, korzystając z geograficzne mapy hipsometrycznej, mapy, wysokości odpowiednim pasom zróżnicowanie wysokości bezwzględne i rzeźbę ukształtowania bezwzględnych na terenu poszczególnych powierzchni Polski, terytorium Polski, krain geograficznych uzasadnia dlaczego wyróżnia główne cechy Polskę nazywamy krajem ukształtowania nizinnym powierzchni Polski podaje wartość średniej temperatury powietrza w lipcu i w styczniu, średnią sumę opadów oraz przeważający kierunek wiatrów w Polsce, Klimat Polski wymienia czynniki kształtujące klimat Polski, podaje główne cechy rozkładu temperatury powietrza i opadów na obszarze Polski, 16 wymienia cechy klimatu świadczące o jego przejściowości, opisuje wpływ napływających mas powietrza na podaje kryteria wyróżniania krain geograficznych wyjaśnia przejściowość jako dominującą cechę klimatu Polski, wyjaśnia, korzystając z rysunku, rolę wzniesień pojezierzy w powstaniu opisuje typy pogody i ich zmienność w ciągu roku wymienia cechy klimatu umiarkowanego przejściowego, wymienia cechy klimatu górskiego, opisuje, na podstawie diagramów oraz map klimatycznych, cechy klimatu wskazanych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) wyróżnia rodzaje mas powietrza napływające nad Polskę i wskazuje na mapie kierunek ich ruchu, przedstawia związek rocznego przebiegu temperatury powietrza z położeniem Polski w strefie umiarkowanych szerokości geograficznych N kształtowanie się pogody w Polsce w różnych porach roku, wykazuje zależność wysokości temperatury powietrza i wielkości opadów na poszczególnych obszarach Polski od czynników kształtujących klimat cienia opadowego pojęcia: klimat umiarkowany przejściowy, termiczne pory roku wskazuje na mapie rzeki: Wisłę, Odrę, ich wybrane dopływy oraz największe jeziora w Polsce, podaje nazwy cieków i zbiorników wodnych w pobliżu miejsca swojego zamieszkania oraz ocenia stan ich czystości wymienia nazwy i wskazuje na mapie rzeki główne (w tym wybrane rzeki przymorza), wskazuje na mapie obszar Polski należący do zlewiska Morza Bałtyckiego, wskazuje na mapie położenie wybranych jezior w Polsce (w tym sztucznych zaporowych) pojęcia: jeziora polodowcowe, jeziora krasowe, jeziora sztuczne, zasilanie rzeki Wody powierzchniowe Polski podaje przykłady jezior o wyjaśnia przyczyny różnej genezie, asymetrii dorzecza Wisły wskazuje na mapie i Odry obszary Polski zagrożone wyjaśnia przyczyny powodziami i wyjaśnia zmienności przepływów przyczyny tych zagrożeń, wybranych rzek Polski w wskazuje na mapie ciągu roku położenie obszarów Polski należące do poszczególnych zlewisk, zaznacza na mapie konturowej wskazane dorzecza oraz działy wodne Morze Bałtyckie 17 ocenia możliwość gospodarczego wykorzystania rzek i jezior w Polsce oraz we własnym regionie, ukazuje związki pomiędzy stosunkami wodnymi na danym terenie a budową geologiczną, rzeźbą terenu i klimatem opisuje, na podstawie mapy, położenie Bałtyku, określa, korzystając z mapy, położenie wybranych elementów linii brzegowej wymienia wybrane cechy Morza Bałtyckiego (wielkość, głębokość, zasoleni i temperatura wody), wymienia typy wybrzeży Morza Bałtyckiego wyjaśnia genezę wybranych typów wybrzeży pojęcia: strefa wyłączności ekonomicznej pojęcia: morze szelfowe, zalew, wybrzeże mierzejowo-zalewowe wymienia nazwy żyznych gleb występujących w Polsce wskazuje na mapie obszary występowania głównych typów gleb Polski porównuje wybrane warunki przyrodnicze Bałtyku (temperaturę wody i zasolenie) z innymi morzami śródziemnymi Europy, wyjaśnia przyczyny małego zasolenia wód Bałtyku, wyjaśnia przyczyny degradacji wód Bałtyku Zróżnicowanie gleb w Polsce charakteryzuje gleby rozpoznaje i własnego regionu charakteryzuje profile glebowe wybranych typów gleb Podział administracyjny i ludność Polski określa przynależność określa, korzystając z porównuje, korzystając z opisuje podział własnej miejscowości do mapy, położenie danych statystycznych, administracyjny Polski, poszczególnych jednostek poszczególnych województwa pod podaje przykłady administracyjnych: województw i ich stolic, względem np. konsekwencji procesu gminy, powiatu, opisuje, korzystając z powierzchni i liczby starzenia się województwa, wykresów lub danych mieszkańców, społeczeństwa, określa, korzystając z statystycznych, zmiany podaje aktualną wartość wyjaśnia przyczyny mapy, położenie własnego liczby ludności Polski po współczynnika przyrostu zmian liczby ludności w województwa i 1945 roku, naturalnego w Polsce, Polsce, 18 wykazuje związek cech fizycznych i chemicznych wód Bałtyku z położeniem geograficznym i śródziemnym typem morza, podaje przykłady działań zmierzających do ochrony wód Bałtyku – w ramach międzynarodowej współpracy państw nadbałtyckich, proponuje działania zmierzające ochrony wód Bałtyku wskazuje związek pomiędzy typem genetycznym gleby a warunkami jej powstawania wskazuje różnice pomiędzy zadaniami władz samorządowych: gminnych, powiatowych, wojewódzkich, wskazuje związek pomiędzy spadkiem współczynnika przyrostu naturalnego i ujemnego województw sąsiednich oraz ich stolic, podaje liczbę ludności Polski, wymienia nazwy państw, do których w ostatnich latach wyjechało najwięcej Polaków, opisuje rynek pracy w swojej miejscowości i gminie, wskazuje na mapie Polski obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia, wskazuje na mapie położenie wybranych miast Polski oblicza, na podstawie danych, przyrost naturalny i przyrost rzeczywisty, przedstawiana, na podstawie wykresów, zmiany struktury zatrudnienia w Polsce w wybranych latach, wykazuje związek między wykształceniem a możliwością znalezienia pracy, przedstawia, korzystając z mapy, rozmieszczenie mniejszości narodowych w Polsce, podaje wartość średniej gęstości zaludnienia w Polsce, oblicza gęstość zaludnienia wskazanego obszaru, porównuje, na podstawie danych statystycznych, gęstość zaludnienia swojego województwa z gęstością zaludnienia w innych województwach, wymienia przykładowe funkcje miast, opisuje funkcje pełnione przez własną miejscowość, opisuje zmiany cech współczesnego podaje charakterystyczne cechy ludności Polski dotyczące struktury wieku i płci, podaje przyczyny występowania wyżu i niżu demograficznego, porównuje, na podstawie danych statystycznych, strukturę zatrudnienia w Polsce i wybranych krajach Europy, przedstawia strukturę narodowościową ludności Polski, charakteryzuje, na podstawie mapy gęstości zaludnienia, rozmieszczenie ludności w Polsce (w tym we własnym regionie), zna typy zespołów miejskich, porównuje wybrane miasta Polski pod względem pełnionych funkcji, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu, wyjaśnia na czym polega proces urbanizacji pojęcia: współczynnik przyrostu naturalnego, współczynnik przyrostu rzeczywistego, struktura 19 przedstawia zależności między przyrostem rzeczywistym a saldem migracji zagranicznych, ocenia społeczne skutki emigracji (negatywne i pozytywne), analizuje, korzystając z piramidy wieku i płci ludności, strukturę ludności Polski w podanym roku, wskazuje związek pomiędzy strukturą zatrudnienia a poziomem rozwoju gospodarczego kraju, wskazuje różnice w strukturze zatrudnienia w Polsce i we własnym regionie, dostrzega społeczne problemy wynikające z bezrobocia i podaje przykłady sposobów ich rozwiązywania, porównuje strukturę narodowościową Polski przed II wojną światową i obecnie, wskazuje na przykładach różnych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) związek pomiędzy zróżnicowaniem gęstości salda migracji a procesem starzenia się społeczeństwa, porównuje , na podstawie danych statystycznych, stopę bezrobocia w Polsce z innymi krajami Europy, opisuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w różnych częściach Polski (w tym we własnym regionie) i wyjaśnia przyczyny tego zjawiska, wyjaśnia przyczyny zmiany struktury narodowościowej ludności Polski po II wojnie światowej w stosunku do okresu poprzedniego, opisuje wpływ migracji wewnętrznych na gęstość zaludnienia w wybranych regionach Polski, porównuje współczynnik urbanizacji w Polsce i wybranych krajach, wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju stref podmiejskich, ocenia skutki urbanizacji (zauważa pozytywne i negatywne) osadnictwa wiejskiego, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu pojęcia: przyrost naturalny, saldo migracji przyrost rzeczywisty, emigracja, imigracja, naród, mniejszość narodowa, gęstość zaludnienia zatrudnienia, stopa bezrobocia, aglomeracja, konurbacja, urbanizacja, współczynnik urbanizacji, piramida wieku i płci ludności, wyż demograficzny, niż demograficzny, echo wyżu i niżu demograficznego, proces starzenia się społeczeństwa zaludnienia z warunkami przyrodniczymi, ekonomicznymi i historycznymi (w tym z migracjami wewnętrznymi), rozpoznaje na mapie aglomerację i konurbację porównuje współ – czynnik urbanizacji w różnych regionach (województwach) Polski Gospodarka Polski Rolnictwo podaje przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa, wymienia uprawy w najbliższej okolicy: wsi, gminie (w przypadku uczniów mieszkających na wsi), w strefie podmiejskiej (w przypadku uczniów mieszkających w mieście) pojęcia: rolnictwo, okres wegetacyjny, zbiory, plony wymienia i wskazuje na mapie obszary o najlepszych przyrodniczych warunkach dla rozwoju rolnictwa, podaje pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa, podaje główne obszary uprawy: pszenicy, żyta, pszenżyta, ziemniaków buraków cukrowych oraz owoców i warzyw, wymienia główne rejony chowu bydła i trzody chlewnej pojęcia: rozdrobnienie gospodarstw, rozdrobnienie opisuje rolę poszczególnych czynników, przyrodniczych i pozaprzyrodniczych, dla rozwoju rolnictwa, wskazuje na mapie obszary o najbardziej i najmniej warunkach dla rozwoju rolnictwa w Polsce, przedstawia, korzystając z wykresu lub danych statystycznych, zmiany w strukturze wielkości gospodarstw rolnych w Polsce w ostatnich latach, porównuje, korzystając z wykresów lub danych statystycznych, strukturę 20 wnioskuje, na podstawie map o różnej treści, o przydatności obszaru (w tym własnego regionu) dla gospodarki rolnej, uwzględniając: wysokość n.p.m., rzeźbę terenu, długość okresu wegetacji, roczną sumę opadów, gleby i warunki wodne, porównuje, korzystając z map o różnej treści, pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w różnych regionach kraju (w tym we własnym regionie), uzasadnia rozmieszczenie głównych rejonów upraw wybranych roślin porównuje, na podstawie map, warunki przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa na wskazanych obszarach Polski, ocenia wpływ rozdrobnienia gospodarstw i rozproszenia gruntów na poziom produkcji rolnej, porównuje, na podstawie danych statystycznych, poziom polskiego rolnictwa z rolnictwem wybranych państw europejskich, uzasadnia rozmieszczenie głównych rejonów chowu bydła i trzody chlewnej, uwzględniając warunki gruntów, rolnictwo (gospodarstwa) samozaopatrzeniowe, rolnictwo (gospodarstwa) towarowe, rolnictwo ekologiczne użytkowania gruntów w Polsce i innych krajach europejskich, podaje najważniejsze cechy polskiego rolnictwa pojęcia: kultura rolna, obsada wymienia źródła energii, wymienia zakłady przemysłowe w okolicy swojego miejsca zamieszkania i przedstawia ich profil produkcji, podaje przykłady placówek i instytucji usługowych w Polsce, we własnym regionie (gminie, województwie ) oraz miejscowości, wymienia nazwy i wskazuje na mapie największe polskie porty morskie, uwzględniając warunki przyrodnicze oraz czynniki pozaprzyrodnicze, ocenia, korzystając z map, obsadę bydła i trzody chlewnej we własnym regionie Przemysł. Usługi – łączność, transport, podaje tradycyjne i zna rozmieszczenie formułuje wnioski, na alternatywne źródła największych elektrowni podstawie wykresów lub energii, w kraju, danych statystycznych, wskazuje na mapie opisuje główne problemy dotyczące tendencji zmian główne rejony wydobycia polskiej energetyki, wykorzystania różnych surowców energetycznych opisuje zmiany źródeł energii na świecie i w Polsce, zachodzące w polskim w Polsce, podaje przykłady zmian w przemyśle po 1989 roku i ocenia, na podstawie przemyśle własnego podaje ich przyczyny, wykresu lub danych regionu i ich przyczyny, wymienia główne cechy statystycznych, strukturę wskazuje na przykładach, przemysłu wysokich wykorzystania że polski przemysł staje technologii, poszczególnych źródeł się coraz bardziej podaje gałęzie przemysłu energii w produkcji nowoczesny, obecnie najszybciej energii elektrycznej w opisuje, na podstawie map rozwijające się, Polsce i porównuje z tematycznych, przebieg wskazuje na mapie innymi krajami Europy, głównych szlaków wybrane okręgi wyjaśnia, uwzględniając transportowych, przemysłowe, główne czynniki, podaje najważniejszych rozróżnia rodzaje usług i lokalizację wybranych partnerów handlowych opisuje ich znaczenie w zakładów przemysłowych Polski gospodarce kraju, lub gałęzi przemysłu (w porównuje, na podstawie tym w regionie pojęcia: alternatywne źródła danych statystycznych, zamieszkania), energii, usługi, łączność, zatrudnienie w usługach wyjaśnia przyczyny w wybranych szybkiego rozwoju 21 przyrodnicze oraz czynniki pozaprzyrodnicze, wnioskuje, na podstawie danych statystycznych, o zmianach zachodzących w polskim rolnictwie w ostatnich latach wyjaśnia lokalizację największych elektrowni, wykazuje konieczność zmian w strukturze zużycia energii elektrycznej w Polsce, ocenia wpływ polskiej energetyki na środowisko przyrodnicze, uzasadnia, że przemysł elektromaszynowy, chemiczny i spożywczy mają obecnie największe znaczenie w gospodarce kraju, ocenia zmiany zachodzące w rozmieszczeniu przemysłu w Polsce, ocenia rolę łączności w gospodarce kraju i życiu człowieka oraz poziom jej rozwoju w Polsce, wyjaśnia zróżnicowanie gęstości sieci kolejowej i województwach oraz w Polsce i innych krajach, ocenia poziom usług w miejscu swojego zamieszkania (wieś, miasto), podaje główne cechy transportu w Polsce, wybranych usług w Polsce i we własnym regionie, ocenia możliwość rozwoju usług w miejscu swojego zamieszkania, wykazuje wpływ transportu na rozwój gospodarczy kraju, drogowej w Polsce, ocenia, na podstawie danych statystycznych, poziom rozwoju wybranych rodzajów transportu w Polsce, pojęcia: przemysł, przemysł wysokich technologii, ośrodek przemysłowy, okręg przemysłowy, podaje przykłady zagrożeń dla środowiska przyrodniczego oraz dóbr kultury wynikające z działalności gospodarczej Kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego korzystając z mapy, określa, korzystając z ocenia, na podstawie map nazywa i określa mapy Polski, położenie i danych statystycznych, położenie parków obszarów o najbardziej stan środowiska narodowych Polski, zdegradowanym przyrodniczego w Polsce podaje nazwy polskich środowisku oraz własnym regionie w parków narodowych przyrodniczym i podaje ostatnich latach, wpisanych na Światową przyczyny degradacji, proponuje działania na Listę Rezerwatów wymienia i charakteryzuje rzecz ochrony środowiska Biosfery oraz na Listę formy ochrony przyrody, geograficznego we Światowego Dziedzictwa podaje przykłady własnym regionie Kulturowego i rekultywacji obszarów Przyrodniczego zdegradowanych Ludzkości UNESCO, wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i dóbr kultury w Polsce pojęcia: rekultywacja, recykling 22 wyjaśnia założenia zrównoważonego rozwoju pojęcia: rozwój zrównoważony podaje przykłady miejscowości oraz obszarów w Polsce o dużych walorach turystycznych wskazuje na mapie i omawia położenie regionu, wskazuje na mapie położenie wybranych miast (portów, uzdrowisk) opisuje położenie oraz wskazuje na mapie planuje, korzystając z przewodników turystycznych oraz mapy samochodowej, wycieczkę po wybranym regionie Polski Walory turystyczne Polski wymienia i opisuje obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO ocenia atrakcyjność turystyczną własnego regionu Krainy geograficzne Polski Pobrzeża Południowobałtyckie wymienia i wskazuje na wymienia i opisuje cechy planuje wycieczkę mapie główne krainy polskich krajobrazów krajoznawczą po geograficzne regionu, nadmorskich, wybranej krainie wskazuje na mapie wykazuje, korzystając z Pobrzeża, uwzględniając wybrane elementy linii map oraz diagramów walory przyrodnicze i brzegowej, klimatycznych, wpływ kulturowe wymienia krainy regionu Bałtyku na klimat o najbardziej żyznych regionu, glebach, wyjaśnia, korzystając z wymienia przykłady rysunku, mechanizm walorów turystycznych powstawania bryzy, regionu przedstawia rolę morza w modelowaniu wybrzeża, pojęcia: bryza opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionu wymienia oraz podaje przykłady elementów Pojezierza nazywa oraz wskazuje na mapie przebieg głównych 23 porównuje, korzystając z map, środowisko ocenia zagospodarowanie turystyczne kraju i własnego regonu ocenia, na podstawie map tematycznych, możliwości rozwoju rolnictwa, przemysłu i turystyki w pasie pobrzeży planuje wycieczkę krajoznawczą po główne krainy geograficzne pasa pojezierzy, nazywa i wskazuje na mapie największe jeziora oraz wzgórza morenowe o największej wysokości bezwzględnej rzeźby młodoglacjalnej, wskazuje na mapie obszary wydobycia węgla brunatnego oraz soli kamiennej i potasowej, charakteryzuje, korzystając z map, klimat pojezierzy, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu pradolin, wykazuje związek klimatu z rzeźbą terenu, rozpoznaje na mapie (na podstawie kształtu) rodzaje jezior polodowcowych, opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionu przyrodnicze poszczególnych pojezierzy, podaje przykłady wpływu środowiska przyrodniczego na główne cechy gospodarki pojezierzy wybranej krainie pojezierzy uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe pojęcia: agroturystyka pojęcia: rzeźba młodoglacjalna opisuje położenie oraz wskazuje na mapie główne krainy geograficzne pasa Nizin Środkowopolskich, odczytuje wysokości bezwzględne wskazanych miejsc opisuje korzystając z map klimatycznych, zróżnicowanie klimatyczne w pasie nizin, wskazuje na mapie i omawia przebieg głównych pradolin, wskazuje na mapie wybrane ośrodki przemysłowe regionu, wymienia i wskazuje na mapie obszary o korzystnych warunkach dla rozwoju rolnictwa, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu Niziny Środkowopolskie przedstawia wiodące cechy środowiska przyrodniczego regionu, przedstawia dominujące cechy gospodarki poszczególnych krain wchodzących w skład Nizin Środkowopolskich pojęcia: rzeźba staroglacjalna 24 wykazuje współzależności, na podstawie map tematycznych, między składnikami środowiska przyrodniczego, podaje przykłady wpływu środowiska przyrodniczego poszczególnych krain na główne cechy gospodarki (w tym surowców mineralnych) porównuje, korzystając z map, krainy geograficzne pasa Nizin Środkowopolskich pod względem przyrodniczym i gospodarczym opisuje położenie oraz wskazuje na mapie główne krainy geograficzne pasa wyżyn odczytuje na mapie wysokości bezwzględne najwyższych wzniesień na Wyżynach Polskich (w tym w Górach Świętokrzyskich), wskazuje obszary wydobycia węgla kamiennego podaje przykłady form krasowych w Dolinie Prądnika i w okolicy Chęcin, wskazuje na mapie wybrane ośrodki przemysłowe regionu, podaje przykłady walorów turystycznych na wyżynach, wymienia surowce mineralne wydobywane na Wyżynie Śląskiej, wyjaśnia przyczyny koncentracji przemysłu i dużej gęstości zaludnienia na Wyżynie Śląskiej, podaje przykłady wpływu działalności gospodarczej na środowisko przyrodnicze pojęcia: wąwóz, rzeźba krasowa, stalaktyt, stalagmit, stalagnat Wyżyny przedstawia charakterystyczne cechy rzeźby terenu poszczególnych krain pasa wyżyn, wyjaśnia powstanie wąwozów, wyjaśnia powstanie rzeźby krasowej, przedstawia dominujące cechy gospodarki poszczególnych krain wchodzących w skład pasa wyżyn, wymienia główne gałęzie przemysłu GOP-u, wymienia główne ośrodki przemysłowe GOP-u, podaje przykłady działań na rzecz poprawy stanu środowiska przyrodniczego Wyżyny Śląskiej 25 wykazuje związek rzeźby terenu poszczególnych wyżyn z występującymi tam skałami, wyjaśnia pochodzenie lessu na wyżynach oraz gołoborzy w Górach Świętokrzyskich, ocenia, na podstawie map i danych statystycznych, stan środowiska przyrodniczego na Wyżynie Śląskiej porównuje warunki rozwoju rolnictwa na wyżynach, przedstawia przemiany gospodarcze, które nastąpiły w GOP-ie po1998 roku opisuje położenie oraz wskazuje na mapie kotliny, Pogórze Karpackie oraz Beskidy, odczytuje, korzystając z mapy, wysokości bezwzględne wybranych szczytów w Beskidach wymienia rodzaje skał występujące na Pogórzu i w Beskidach, przedstawia rolę kotlin śródgórskich w gospodarce regionu, podaje przykłady funkcji, jakie pełni Kraków w Polsce i w regionie, wymienia i lokalizuje na mapie wybrane uzdrowiska, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu opisuje i porównuje cechy rzeźby terenu kotlin, Pogórza Karpackiego oraz Beskidów przedstawia dominujące cechy gospodarki kotlin, Pogórza Karpackiego i Beskidów wykazuje związek zróżnicowania produkcji rolnej na Pogórzu i w Beskidach z piętrowością klimatu (piętra gospodarki rolnej) wykazuje związek rzeźby terenu z budową geologiczną na Pogórzu Karpackim i w Beskidach (z uwzględnieniem alpejskich ruchów górotwórczych) pojęcia: płaszczowina pojęcia: flisz karpacki pojęcia: połonina Tatry. Pieniny. Podhale opisuje położenie oraz wskazuje na mapie Tatry, Podhale i Pieniny, wymienia elementy górskiej rzeźby terenu, uzasadnia konieczność ochrony przyrody Tatr wymienia rodzaje skał występujących w Tatrach i Pieninach, opisuje elementy rzeźby wysokogórskiej, opisuje piętrowy układ roślinności w Tatrach, ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze regionu podaje przykłady walorów turystycznych Tatr, Podhala i Pienin opisuje elementy rzeźby wysokogórskiej Tatr i przedstawia ich genezę pojęcia: alpejska rzeźba terenu 26 porównuje rzeźbę terenu Tatr Wysokich i Zachodnich wykazuje związek rzeźby terenu z budową geologiczną Tatr, Podhala i Pienin pojęcia: granie, turnie, piarg, stożek piargowy, wywierzysko, hale opisuje położenie oraz wymienia główne wskazuje na mapie Sudety surowce mineralne (w i Przedgórze Sudeckie, tym skalne) Sudetów wskazuje na mapie pasma wymienia i lokalizuje na górskie Sudetów oraz mapie wybrane kotliny: Kłodzką i uzdrowiska, Jeleniogórską porównuje, na podstawie map i fotografii, rzeźbę terenu Sudetów i Przedgórza Sudeckiego, podaje przykłady walorów turystycznych regionu Sudety ukazuje wpływ lodowców górskich na rzeźbę terenu Sudetów, wymienia przykłady rzeźby zrębowej, przedstawia dominujące cechy gospodarki Sudetów pojęcia: zręby, stoliwa, uskok brzeżny 27 porównuje przyrodnicze czynniki dla rozwoju rolnictwa w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim wyjaśnia związek współczesnej rzeźby terenu Sudetów z alpejskimi ruchami górotwórczymi Wymagania edukacyjne na stopnie szkolne do klasy III. Dopuszczający Dostateczny lokalizuje na mapie Czechy i Słowację, podaje nazwy stolic Czech i Słowacji oraz wskazuje na mapie ich położenie, podaje przykłady walorów turystycznych Czech i Słowacji wskazuje na mapie Ukrainę, Białoruś i Litwę, podaje nazwy stolic omawianych państw oraz lokalizuje je na mapie, odczytuje z mapy nazwy największych rzek oraz miast omawianych państw opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Czech i Słowacji, lokalizuje na mapie wskazane krainy geograficzne, rzeki oraz miasta Czech i Słowacji opisuje położenie geograficzne Ukrainy, Białorusi i Litwy, wskazuje na mapie miejsca występowania wybranych surowców mineralnych w omawianych państwach, charakteryzuje warunki środowiska Dobry Sąsiedzi Polski Czech i Słowacji porównuje, na podstawie map, środowisko przyrodnicze (w tym bogactwa mineralne) Czech i Słowacji, podaje przykłady współzależności między środowiskiem przyrodniczym a działalnością gospodarczą w omawianych państwach Ukraina, Białoruś, Litwa porównuje, na podstawie map, środowisko przyrodnicze Ukrainy, Białorusi i Litwy, przedstawia cechy rolnictwa Ukrainy, Białorusi i Litwy, podaje przykłady przemian społecznych i 28 Celujący Bardzo dobry wykazuje różnice w rozwoju gospodarczym Czech i Słowacji wykazuje wpływ przystąpienia do UE Czech i Słowacji na rozwój gospodarczy tych państw porównuje, korzystając z danych statystycznych, gospodarkę Białorusi i Litwy, porównuje, korzystając z danych statystycznych, poziom gospodarki Ukrainy z poziomem gospodarki porównuje zmiany społeczne i gospodarcze zachodzące na Białorusi i na Litwie po 1990 roku, podaje przykłady powiązań gospodarczych między Rosją a Białorusią wskazuje na mapie Rosję oraz podaje nazwę jej stolicy, lokalizuje na mapie stolicę Rosji, lokalizuje na mapie wskazane obiekty geograficzne Rosji (krainy geograficzne, rzeki, jeziora, morza, miasta) przyrodniczego w omawianych państwach z punktu widzenia przydatności dla rolnictwa, wymienia główne kierunki produkcji rolnej w omawianych państwach, przedstawia konsekwencje awarii elektrowni w Czarnobylu opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Rosji oraz jej stolicy, podaje przykłady konsekwencji dużej rozciągłości południkowej i równoleżnikowej, wskazuje, korzystając z map tematycznych, miejsca występowania wybranych surowców mineralnych i obszary upraw wybranych roślin, wymienia przyczyny spadku liczby ludności Rosji w ostatnim okresie, innych państw (uwzględniając główne kierunki oraz cechy wyróżniające) gospodarczych na Ukrainie, wskazuje przyczyny i konsekwencje ujemnego przyrostu naturalnego na Ukrainie Rosja charakteryzuje, na podstawie map, środowisko przyrodnicze Rosji, porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze europejskiej i azjatyckiej części Rosji, wykazuje różnice w zaludnieniu różnych regionów Rosji i wskazuje przyczyny tych różnic, wykazuje rolę surowców energetycznych w gospodarce Rosji 29 wykazuje zależności między elementami środowiska przyrodniczego Rosji, porównuje zagospodarowanie azjatyckiej i europejskiej części Rosji, podaje przyczyny wyludniania się Syberii ocenia, na podstawie map, warunki środowiska przyrodniczego wskazanych obszarów Rosji z punktu widzenia życia i działalności człowieka, wyszukuje w źródłach statystycznych dane dotyczące miejsca Rosji w produkcji przemysłowej świata lokalizuje na mapie Niemcy oraz ich stolicę, lokalizuje na mapie przynajmniej trzy rzeki i trzy miasta Niemiec przedstawia zróżnicowanie narodowościowe i kulturowe Rosji, wskazuje, korzystając z mapy demograficznej, obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Niemiec oraz ich stolicy, lokalizuje na mapie wskazane obiekty geograficzne Niemiec: krainy geograficzne, rzeki, miasta, wymienia główne cechy gospodarki Niemiec (nowoczesny, dobrze rozwinięty przemysł, wysoki poziom rolnictwa towarowego) Niemcy charakteryzuje, na podstawie map, środowisko przyrodnicze Niemiec, wykazuje na przykładach związek produkcji rolnej Niemiec z warunkami środowiska przyrodniczego, identyfikuje cechy rolnictwa towarowego, przedstawia główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu w ReńskoWestfalskim Okręgu Przemysłowym jako przykład zmian zachodzących w przemyśle w Europie Zachodniej 30 wyjaśnia, dlaczego starzenie się społeczeństwa Niemiec jest problemem społecznym i gospodarczym (z uwzględnieniem imigracji) przedstawia problemy gospodarcze powstałe w wyniku połączenia NRD i RFN, ocenia, na podstawie danych statystycznych, efektywność i towarowość rolnictwa Niemiec ocenia środowisko przyrodnicze z punktu widzenia gospodarki kraju, wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec, wykazuje rolę Niemiec w Europie lokalizuje na mapie kraje skandynawskie oraz ich stolice pojęcia: gejzer przedstawia, korzystając z map, cechy położenia państw skandynawskich, podaje, korzystając z map, cechy środowiska przyrodniczego państw skandynawskich, wymienia czynniki wpływające na średnią długość życia ludności w krajach skandynawskich, podaje przykłady działalności gospodarczej państw skandynawskich wynikającej z cech środowiska przyrodniczego tych krajów Europa Kraje skandynawskie wykazuje, na podstawie map tematycznych, związki między głównymi cechami środowiska przyrodniczego Europy Północnej a głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego omawianych państw: wpływ nadmorskiego położenia na gospodarkę Norwegii, racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych (w tym rzek) w krajach Europy Północnej, wykorzystanie cech środowiska przyrodniczego dla rozwoju rolnictwa w Danii, wykorzystanie cech środowiska przyrodniczego dla rozwoju 31 przedstawia, na podstawie map: wspólne cechy środowiska przyrodniczego omawianych państw, cechy środowiska przyrodniczego wyróżniające dane państwo, wykazuje zależność między położeniem Islandii w strefie ryftu a występowaniem wulkanów i gejzerów, podaje cechy gospodarki, które wyróżniają dane państwo porównuje, na podstawie danych statystycznych, wskaźniki rozwoju gospodarczego państw skandynawskich wskazuje na mapie wielką Brytanię oraz jej stolicę, przedstawia wyspiarskie położenie Wielkiej Brytanii wskazuje na mapie Francję i jej stolicę, wskazuje na mapie przynajmniej trzy rzeki i trzy miasta Francji, przedstawia znaczenie Paryża jako światowej metropolii podaje cechy położenia Wielkiej Brytanii, lokalizuje na mapie wskazane wyspy należące do Wielkiej Brytanii, lokalizuje na mapie krainy geograficzne i historyczne Wielkiej Brytanii, wykazuje wpływ położenia Wielkiej Brytanii na jej klimat pojęcia: technopolia opisuje położenie geograficzne Francji oraz jej stolicy, lokalizuje na mapie główne krainy geograficzne, lokalizuje na mapie wskazane: rzeki, miasta, wskazuje, korzystając z map tematycznych, rybołówstwa w Islandii Wielka Brytania charakteryzuje środowisko przyrodnicze Wielkiej Brytanii, przedstawia główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu Okręgu Środkowoangielskiego przedstawia cechy nowoczesnego przemysłu i rolnictwa Wielkiej Brytanii Francja charakteryzuje, na podstawie map, środowisko przyrodnicze Francji, lokalizuje na mapie wskazane okręgi przemysłowe, wykazuje wpływ warunków środowiska przyrodniczego na kierunki produkcji rolnej w różnych regionach Francji, wykazuje cechy 32 wykazuje znaczenie rewolucji przemysłowej i podbojów kolonialnych dla rozwoju Wielkiej Brytanii przedstawia rolę imigrantów w gospodarce kraju przedstawia rolę rolnictwa i przemysłu w gospodarce kraju, przedstawia cechy położenia, wielkości oraz układu przestrzennego Paryża porównuje, na podstawie danych statystycznych, efektywność rolnictwa Francji z rolnictwem innych państw Europy, przedstawia, na podstawie wskazanych źródeł wiedzy, pozycję Francji w gospodarce Europy miejsca występowania wybranych surowców mineralnych i obszary upraw wybranych roślin rolnictwa towarowego i wyjaśnia przyczyny wysokiego poziomu rolnictwa Francji, uzasadnia znaczenie Paryża jako światowej metropolii Austria lokalizuje na mapie opisuje położenie wykazuje (na wykazuje związki Austrię i jej stolicę, geograficzne Austrii oraz przykładzie Austrii) między elementami wskazuje na mapie jej stolicy, wpływ gór na: środowiska obiekty geograficzne: charakteryzuje łańcuch przyrodniczego Alp rozmieszczenie Alpy, Dunaj, górski Alp (piętrowość klimatu i ludności, podaje przykłady roślinności, gleby, fen) gospodarkę krajów działalności gospodarczej alpejskich, w Alpach na przykładzie piętrowość Austrii gospodarki rolnej w Alpach, wykorzystanie rzek do rozwoju energetyki, rozwój turystyki, transport Walory turystyczne Europy Południowej. Planujemy wycieczkę po wybranych krajach Europy podaje, korzystając z wymienia nazwy państw pojęcia: przemysł wymienia, na podstawie mapy, nazwy położonych w Europie turystyczny dowolnych źródeł europejskich państw Południowej i lokalizuje informacji położonych nad Morzem je na mapie, przedstawia wspólne geograficznej, Śródziemnym, wymienia przykłady cechy środowiska przykłady miejsc ( w uzasadnia, dlaczego elementów środowiska przyrodniczego krajów tym miasta) Europy turyści chętnie przyrodniczego, które basenu Morza Południowej najchętniej 33 przedstawia problemy rozwoju turystyki w Austrii wykazuje związki między rozwojem turystyki państw Europy Południowej a warunkami przyrodniczymi tych państw, odwiedzają państwa położone w rejonie Morza Śródziemnego, projektuje, na podstawie wskazanego źródła wiedzy geograficznej, trasę wycieczki po wybranym mieście Europy lokalizuje na mapie Azję, opisuje położenie Azji w stosunku do równika i południka 0°, lokalizuje, korzystając z mapy, wskazane obiekty geograficzne: największe wyspy i półwyspy, krainy geograficzne (Himalaje i ich stanowią walory turystyczne państw śródziemnomorskich, wymienia przykłady zabytków kultury materialnej państw Europy Południowej, wymienia przykłady miast w wybranym regionie Europy najchętniej odwiedzanych przez turystów, wymienia przykłady zabytków kultury materialnej we wskazanych miastach Europy Śródziemnego, wymienia przykłady walorów turystycznych państw śródziemnomorskich, opracowuje, korzystając z map, przewodników, internetu, trasę wycieczki po wybranej części Europy, prezentuje opracowaną trasę wycieczki po wybranej części Europy Azja Azja – kontynent kontrastów opisuje położenie oblicza rozciągłość geograficzne Azji w południkową i stosunku do innych równoleżnikową Azji, kontynentów i oceanów, charakteryzuje, nazywa i lokalizuje na korzystając z map mapie wybrane elementy tematycznych, linii brzegowej Azji, środowisko nazywa i lokalizuje na przyrodnicze mapie główne formy wskazanego obszaru ukształtowania Azji, powierzchni Azji, wyjaśnia mechanizm 34 odwiedzane przez turystów, rozpoznaje na fotografiach wskazane zabytki kultury materialnej Europy wykazuje wpływ dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej na rozwój turystyki w regionie basenu Morza Śródziemnego przedstawia związek między klimatem a stanem wód rzek w Azji w różnych porach roku, wyjaśnia przyczynę występowania bagien na Nizinie Zachodniosyberyjskiej, wykazuje, na podstawie map tematycznych, że Azja jest kontynentem ocenia środowisko przyrodnicze wskazanych obszarów Azji z punktu widzenia życia i działalności człowieka najwyższy szczyt, przynajmniej dwie wyżyny i dwie niziny), rzeki (przynajmniej cztery) lokalizuje na mapie Chiny i ich stolicę, lokalizuje na mapie wybrane obiekty geograficzne: Nizinę Chińską, Tybet, Himalaje, Huang-ho, Jangcy, podaje liczbę ludności Chin, odczytuje, korzystając z mapy, nazwy największych miast Chin, podaje przykłady roślin uprawianych w Chinach, wskazuje na mapie obszary upraw ryżu w Chinach wskazuje na mapie Azji obszary występowania głównych typów klimatu, wskazuje na mapie Azji obszary występowania wybranych formacji roślinnych, podaje przynajmniej dwa przykłady kontrastów przyrodniczych Azji opisuje położenie geograficzne Chin oraz ich stolicy, przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje, lokalizuje, korzystając z mapy, wskazane obiekty geograficzne: krainy geograficzne, rzeki, miasta, lokalizuje, korzystając z mapy, obszary wydobycia wybranych powstawania monsunów, wskazuje na mapie obszary bezodpływowe Chiny przedstawia, korzystając z map tematycznych, zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Chin, wyjaśnia, korzystając z map tematycznych, przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia ludności na obszarze Chin, wykazuje związek rytmu upraw ryżu z cechami klimatu monsunowego, identyfikuje cechy rolnictwa intensywnego (przy dużym nakładzie pracy ludzi), 35 wielkich geograficznych kontrastów wykazuje, na podstawie wykresów i danych liczbowych, przemiany ludnościowe i urbanizacyjne w Chinach, wykazuje związek między zróżnicowaniem warunków środowiska przyrodniczego na obszarze Chin a typem rolnictwa (Chiny Wschodnie, Chiny Zachodnie), wskazuje, korzystając z wykresów i danych liczbowych, zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej ocenia radykalną politykę demograficzną wprowadzoną przez chińskie władze i wymienia przykłady jej konsekwencji, wskazuje przyczyny dynamicznego rozwoju przemysłu w Chinach surowców mineralnych oraz rejony upraw wybranych roślin wskazuje na mapie położenie Japonii i jej stolicy, odczytuje, posługując się mapą, nazwy głównych wysp archipelagu japońskiego oraz oblewających go mórz, wymienia klęski żywiołowe nawiedzające Japonię, wymienia nazwy i wskazuje na mapie położenie trzech japońskich miast, podaje przykłady znanych produktów przemysłu japońskiego opisuje cechy położenia geograficznego Japonii oraz jej stolicy, wskazuje na mapie największe wyspy japońskie i podaje ich nazwy, wykazuje na przykładach dostosowanie życia ludności i gospodarki do warunków środowiska przyrodniczego przedstawia znaczenie Chin w gospodarce światowej Japonia pojęcia: marikultura wskazuje na mapie Indie oraz ich stolicę, wymienia główne rośliny opisuje położenie geograficzne Indii oraz ich stolicy, opisuje kulturę japońską z uwzględnieniem cech narodowych Japończyków i ich znaczenia dla rozwoju gospodarki kraju, podaje przykłady koncernów japońskich, które odgrywają dużą rolę w gospodarce światowej, wykazuje związek występowania wulkanów i trzęsień ziemi z położeniem wysp japońskich na granicy płyt litosfery, wyjaśnia przyczyny występowania tsunami, wyjaśnia przyczyny występowania tajfunów Indie charakteryzuje, korzystając z map, krainy geograficzne 36 wykazuje znaczenie czynników społecznokulturowych w tworzeniu nowoczesnej gospodarki Japonii, wykazuje, korzystając z wykresów i danych liczbowych, że Japonia jest potęgą gospodarczą świata wykazuje dostosowanie gospodarki Japonii do warunków środowiska przyrodniczego podaje przyczyny i konsekwencje rozwoju wielkich miast, wyjaśnia najważniejsze problemy wynikające z przeludnienia, uprawiane w Indiach, podaje przykłady wpływu religii (hinduizmu) na życie mieszkańców Indii lokalizuje, korzystając z mapy, region Bliskiego Wschodu, wskazuje ropę naftową jako główne źródło dochodu większości państw regionu lokalizuje, korzystając z mapy, wskazane obiekty geograficzne: krainy geograficzne, rzeki, miasta, podaje liczbę ludności Indii, opisuje, na czym polega podział kastowy społeczeństwa Indii, podaje przykłady kontrastów gospodarczych Indii, wykazuje związek rytmu upraw i „kultury ryżu” z cechami klimatu monsunowego w Indiach i innych krajach Azji Południowo-Wschodniej Indii, opisuje kontrasty społeczne w Indiach, przedstawia tradycyjne i nowoczesne działy przemysłu, wymienia cechy rolnictwa Indii i problemy jego rozwoju, wymienia i lokalizuje na mapie główne obszary rolnicze Indii z uwzględnieniem rodzaju upraw Azja Południowo-Zachodnia wymienia kraje charakteryzuje region muzułmańskie Bliskiego Bliskiego Wschodu, Wschodu, uwzględniając: omawia, korzystając z cechy kulturowe, mapy, położenie krajów zasoby ropy Bliskiego Wschodu, naftowej, wykazuje wpływ klimatu poziom rozwoju na cechy rolnictwa i gospodarczego, regionu wykazuje wpływ religii (islamu) na życie 37 omawia najważniejsze przyczyny hamujące rozwój rolnictwa w Indiach (system dzierżawy, analfabetyzm ludności wiejskiej, wielkość gospodarstw rolnych, ubóstwo ludności wiejskiej) wykazuje związek gospodarki państw Bliskiego Wschodu z posiadanymi złożami ropy naftowej wykazuje wpływ religii (hinduizmu) na życie mieszkańców i gospodarkę Indii, wyjaśnia przyczyny gwałtownego rozwoju przemysłu hightechnology w Indiach wskazuje nowe działy przemysłu i usług, które obecnie rozwijają się w krajach Bliskiego Wschodu opisuje położenie geograficzne Afryki w stosunku do równika i południka 0°, lokalizuje, korzystając z mapy, wskazane obiekty geograficzne: Kotlinę Konga, Atlas, Kilimandżaro, Nil, Kongo, J. Wiktorii oraz J. Tanganika, lokalizuje, korzystając z mapy, obszary występowania lasu równikowego (w Kotlinie Konga), pustyń (Sahara) oraz sawanny lokalizuje, korzystając z mapy, strefę Sahelu, wymienia główne zajęcia ludności zamieszkującej region Sahelu społeczne i gospodarkę regionu, wymienia sposoby sztucznego nawadniania w krajach regionu Wybrane regiony świata Środowisko przyrodnicze Afryki lokalizuje, korzystając z wyjaśnia związek mapy, wskazane obiekty występowania stref geograficzne: klimatyczno-roślinnoglebowych w Afryce i kotliny, ich symetrycznego wyżyny, układu względem góry, równika z położeniem rzeki, geograficznym tego jeziora, kontynentu opisuje, korzystając z wyjaśnia powstawanie pasatów wyjaśnia przyczyny występowania wulkanów i rowów tektonicznych w Afryce wykazuje na przykładzie strefy Sahelu związek między formami gospodarowania człowieka a zasobami wyjaśnia, na czym polega pustynnienie Sahelu, podaje przykłady konfliktów zbrojnych (plemiennych, map tematycznych, cechy środowiska przyrodniczego Afryki opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Sahelu, charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, Strefa Sahelu podaje, korzystając z mapy, nazwy państw położonych w strefie Sahelu, wykazuje związek między działalnością 38 opisuje poziom życia ludności w krajach położonych na południe od Sahary opisuje położenie środowisko przyrodnicze Sahelu, opisuje życie ludzi i formy gospodarowania w strefie Sahelu, wymienia nazwy roślin żywieniowych uprawianych w strefie Sahelu, ocenia zasoby wodne Sahelu człowieka w strefie Sahelu a zmianami zachodzącymi w środowisku przyrodniczym tego regionu, uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody w środowisku charakteryzującym się poważnymi niedoborami słodkiej wody Afryka na południe od Sahary wymienia dwa wymienia najważniejsze najważniejsze problemy problemy społeczne regionu demograficzne i (problem wyżywienia gospodarcze państw ludności, występowanie afrykańskich chorób) położonych na południe od Sahary porównuje poziom życia ludności w krajach Afryki położonych na południe od Sahelu, określa związki pomiędzy problemami wyżywienia ludności, występowaniem chorób (m.in. AIDS) a poziomem życia w krajach na południe od Sahary Środowisko przyrodnicze Ameryki Północnej i Południowej omawia, korzystając z charakteryzuje, wykazuje, korzystając z 39 międzypaństwowych) i wskazuje obszary ich występowania wodnymi wyjaśnia, dlaczego rolnictwo Afryki nie zaspokaja potrzeb ludności, wykazuje związek podziału politycznego Afryki oraz niektórych problemów społecznogospodarczych z przeszłością kolonialną tego kontynentu wyjaśnia wpływ Ameryki Północnej i Południowej w stosunku do południka 0°, równika i oceanów, nazywa i wskazuje na mapie wybrane krainy geograficzne obu Ameryk: Andy, Kordyliery, Nizinę Amazonki, Nizinę Zatokową, Równiny Prerii, Wyżynę Brazylijską, nazywa i wskazuje na mapie po dwie największe rzeki Ameryk wskazuje na mapie Stany Zjednoczone i ich stolicę, nazywa i wskazuje na mapie państwa sąsiadujące ze Stanami Zjednoczonymi, wskazuje na mapie wybrane krainy geograficzne, rzeki (przynajmniej trzy), jeziora (cztery), lokalizuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Ameryki Północnej i Południowej, lokalizuje na mapie wybrane obiekty geograficzne obu Ameryk (krainy geograficzne, rzeki, jeziora), wskazuje obszary występowania wybranych formacji roślinnych opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Stanów Zjednoczonych oraz ich stolicy, przedstawia, korzystając z wykresów lub danych statystycznych, zróżnicowanie rasowe i etniczne społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, przedstawia, korzystając korzystając z map tematycznych, środowisko przyrodnicze Ameryki Północnej i Południowej, podaje przyczyny występowania wulkanów i trzęsień ziemi na zachodnich wybrzeżach omawianych kontynentów wykazuje związek strefowości roślinnej kontynentu ze strefowością klimatyczną Stany Zjednoczone przedstawia cechy miast amerykańskich, wymienia czynniki rozwoju wielkich miast, przedstawia, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Stanów Zjednoczonych i jego wpływ na gospodarkę 40 południkowego układu krain geograficznych na klimat Ameryk map tematycznych, podobieństwa i różnice między środowiskiem przyrodniczym Ameryki Północnej i Południowej wyjaśnia przyczyny zróżnicowania etnicznego i rasowego społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, podaje przykłady okręgów przemysłowych najnowszej generacji, wykazuje związki między rozmieszczeniem wyróżnia główne cechy i przyczyny wielokulturowości społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, wykazuje rolę imigrantów w rozwoju gospodarczym Stanów Zjednoczonych, wykazuje związki między gospodarką rolną a warunkami mapy, obszary gęsto zaludnione oraz przynajmniej pięć wielkich miast Stanów Zjednoczonych, podaje główne kierunki migracji do Stanów Zjednoczonych dawniej i współcześnie wskazuje na mapie Brazylię i jej stolicę, lokalizuje na mapie obiekty geograficzne z mapy, rozmieszczenie ludności Stanów Zjednoczonych, lokalizuje, korzystając z mapy, wybrane miasta (w tym wchodzące w skład megalopolis), lokalizuje, korzystając z mapy, główne obszary rolnicze i miejsca występowania wybranych surowców mineralnych oraz największe okręgi przemysłowe, przedstawia cechy przemysłu Stanów Zjednoczonych (masowa produkcja, wysoki poziom techniczny, automatyzacja produkcji), podaje przykład Doliny Krzemowej jako okręgu przemysłowego najnowszej generacji opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Brazylii oraz jej stolicy, okręgów przemysłowych a występowaniem surowców mineralnych kraju, wymienia cechy rolnictwa Stanów Zjednoczonych (wielkoobszarowe prywatne gospodarstwa rolne, towarowość rolnictwa, wysoki stopień mechanizacji, ekstensywny sposób gospodarowania, monokultury, specjalizacja gospodarstw rolnych), przedstawia, korzystając z danych statystycznych, rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej, wykazuje rolę przemysłu nowoczesnych technologii w gospodarce kraju Brazylia określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast Brazylii, podaje przykłady 41 wyjaśnia, na przykładzie Brazylii, przyczyny zróżnicowania środowiska przyrodniczego różnych regionów kraju (z uwzględnieniem cech rolnictwa ekstensywnego) uzasadnia koncentrację ludności i przemysłu na południowo-wschodnim wybrzeżu Brazylii Brazylii: krainy geograficzne, rzeki (dwie najdłuższe), wymienia nazwy dwóch roślin plantacyjnych uprawianych w Brazylii, przedstawia warunki życia ludności w dzielnicach nędzy, podaje przykłady działalności gospodarczej w Amazonii wskazuje na mapie Australię i opisuje jej położenie względem zwrotnika Koziorożca, wymienia nazwy i wskazuje na mapie oceany oblewające Australię, lokalizuje na mapie wybrane obiekty geograficzne: Alpy Australijskie, Górę Kościuszki, MurrayDarling, jezioro Eyre, wymienia nazwy charakterystycznych roślin i zwierząt Australii pojęcia: wody artezyjskie wpływu warunków przyrodniczych na gospodarkę kraju przedstawia pochodzenie ludności Brazylii, podaje przyczynę wzrostu liczby ludności miejskiej Brazylii, identyfikuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem omawia, korzystając z mapy, położenie geograficzne Australii oraz jej stolicy, lokalizuje, korzystając z mapy, wybrane obiekty geograficzne Australii (w tym pustynie i baseny artezyjskie, Wielką Rafę Koralową), wymienia przykłady osobliwości flory i fauny Australii, uzasadnia, że Australia jest najbardziej suchym Związek Australijski przedstawia wpływ czynników klimatycznych na klimat Australii, wyjaśnia przyczyny suchości klimatu Australii, charakteryzuje, korzystając z map tematycznych, środowisko przyrodnicze Australii, opisuje warunki geologiczne występowania wód artezyjskich, wymienia regiony 42 kulturowego i etnicznego Ameryki Południowej wykazuje związek roślinności z warunkami klimatycznymi Australii, wyjaśnia rozmieszczenie obszarów o najkorzystniejszych warunkach dla rozwoju gospodarki kraju, przedstawia cechy rolnictwa ekstensywnego Australii wyjaśnia przyczyny występowania reliktowych gatunków zwierząt w Australii, wyjaśnia pochodzenie polskich nazw na mapie Australii, wykazuje odmienne cechy gospodarki Australii od gospodarki innych krajów wysoko rozwiniętych lokalizuje na mapie Antarktydę i Arktykę, opisuje warunki klimatyczne obszarów polarnych, podaje przykłady roślin i zwierząt żyjących w Arktyce i Antarktyce kontynentem świata przedstawia, korzystając z map, rozmieszczenie upraw i chowu zwierząt, wykazuje związek gospodarki rolnej z występowaniem basenów artezyjskich, wskazuje na mapie obszary występowania wybranych bogactw mineralnych omawia, korzystając z mapy, położenie geograficzne i granice obszarów polarnych, przedstawia cechy środowiska przyrodniczego Arktyki i Antarktyki, podaje przykłady działalności człowieka na obszarach polarnych, podaje przykłady zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym obszarów polarnych Australii o najkorzystniejszych warunkach dla rozwoju gospodarczego, wyjaśnia nierównomierne rozmieszczenie ludności Australii Arktyka i Antarktyka wyjaśnia związek cech środowiska przyrodniczego obszarów polarnych z ich położeniem wokół biegunów, porównuje status prawny Arktyki i Antarktydy, podaje przyczyny zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym obszarów polarnych 43 wykazuje wpływ wzrostu efektu cieplarnianego na: wielkość i grubość pokrywy lodowej obszarów polarnych, zmiany w świecie roślin i zwierząt obszarów polarnych porównuje zmiany zachodzące w środowisku przyrodniczym Arktyki i Antarktyki, wykazuje wpływ zmian zachodzących aktualnie w środowisku przyrodniczym obszarów polarnych na zmiany w skali globalnej podaje przykłady problemów współczesnego świata Problemy współczesnego świata podaje przykłady wskazuje miejsca problemów konfliktów zbrojnych na współczesnego świata: Bliskim Wschodzie środowiskowych, społecznych, gospodarczych, politycznych 44 uzasadnia, że większość problemów ogólnoświatowych zrodziło się jako problemy lokalne, uzasadnia potrzebę współpracy międzynarodowej w celu łagodzenia problemów światowych wyszukuje w różnych źródłach wiedzy informacji o współczesnych problemach ogólnoświatowych, w tym o aktualnych konfliktach zbrojnych 45
