Poj´cie, w∏aŹciwoŹci i przemiany wielonarodowych

BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 5
Polityka Pieni´˝na 17
Poj´cie, w∏aÊciwoÊci i przemiany
wielonarodowych systemów
walutowych
Cz´Êç II*
Micha∏ Jurek
Wprowadzenie
Mi´dzynarodowy system walutowy jest swoistym typem wielonarodowego systemu walutowego. Wyró˝nia
si´ tym, ˝e uczestniczy w nim wi´kszoÊç krajów Êwiata. Kraje te mogà przy tym uczestniczyç w innych wielonarodowych systemach walutowych o mniejszym zasi´gu. Obowiàzuje jednak nadrz´dnoÊç zasad mi´dzynarodowego systemu walutowego. Ma on wi´c walor
powszechnoÊci.
W praktyce zmiany mi´dzynarodowych systemów
walutowych przebiega∏y ewolucyjnie. Inne by∏y wyrazem przyj´cia nie zawsze zbie˝nych koncepcji teoretycznych. Mo˝na sàdziç, ˝e podstawowe przemiany
tych systemów by∏y rezultatem ich niedostosowania do
zmieniajàcych si´ warunków gospodarczych. Brak tego
dostosowania wymusza∏ zmiany.
Przyk∏adem mi´dzynarodowego systemu walutowego jest system z Bretton Woods. Jak wiadomo, system ten za∏ama∏ si´ w 1971 r. Nasuwa si´ wi´c pytanie,
czy utworzono nowy mi´dzynarodowy system walutowy, który niejako wype∏ni∏ luk´ po upadku starego systemu. Odpowiedê na to pytanie nie jest ∏atwa.
Cz´Êç ekonomistów uznaje, ˝e nie wszystkie zasady mi´dzynarodowego systemu walutowego muszà byç
ÊciÊle okreÊlone przez kraje cz∏onkowskie w odpowiednich aktach prawnych1. Cz´Êç tych zasad mo˝na bo* Pierwszà cz´Êç artyku∏u opublikowaliÊmy w nr. 2/2005 „Banku i Kredytu”.
1 Por. m.in.: B. Eichengreen, N. Sussman: International Monetary System in
the (Very) Long Run. IMF Working Papers nr 43/2000, s. 3 i 8.
wiem wyprowadziç, opierajàc si´ na mechanizmie rynkowym. Nie ma przy tym potrzeby Êcis∏ego regulowania mi´dzynarodowych stosunków finansowych, poniewa˝ ogranicza to zdolnoÊç poszczególnych krajów
do realizacji autonomicznej polityki pieni´˝nej2. Skonstruowany w ten sposób mi´dzynarodowy system walutowy jest wysoce zdecentralizowany i ma niejako
charakter „rynkowy” (market-based international monetary system)3. Takim typem systemu jest te˝ dziÊ
zmodyfikowany system z Bretton Woods.
Nie wszyscy podzielajà ten poglàd. Druga grupa
ekonomistów, definiujàc mi´dzynarodowy system walutowy, k∏adzie szczególny nacisk na koniecznoÊç
przyj´cia jednolitych, wspólnych zasad przez kraje,
które go wspó∏tworzà. Dotyczy to w szczególnoÊci zasad ustanawiajàcych jednostk´ pieni´˝nà o zasi´gu
mi´dzynarodowym i podstaw ustalania kursów walutowych. Ich zdaniem, warunek ten nie jest dziÊ spe∏niony. Powoduje to, ˝e w praktyce mi´dzynarodowy system walutowy nie istnieje, a zmodyfikowany system
z Bretton Woods jest w rzeczywistoÊci quasi-systemem
(non-system)4.
2 H.R. Heller: Money and the International Monetary System. Federal Reserve
Bank of St. Louis Review nr 2/1989.
3 B. Eichengreen, N. Sussman: …, op.cit., s. 37.
4 Por. m.in.: W.M. Corden: Economic Policy, Exchange Rates and the International System. Oxford 1994 Oxford University Press, s. 165; H.R. Heller: Money …, op.cit., s. 8; R.A. Mundell: Poverty, Growth and the International Monetary System. Asian and Pacific Forum on Poverty, Manila 2001 Asian Development Bank, s. 19; R.A. Mundell: The International Monetary System in 21st
Century: Could Gold Make a Comeback? Wyk∏ad w St. Vincent College, Letrobe, Pennsylvania 1997, s. 3.
18 Polityka Pieni´˝na
Przedstawione poglàdy sk∏aniajà do refleksji, czy
modyfikacje przeprowadzone po upadku systemu
z Bretton Woods umo˝liwi∏y utworzenie nowego mi´dzynarodowego systemu walutowego. Aby odpowiedzieç na to pytanie, trzeba bli˝ej poznaç zmiany, które
przeprowadzono, próbujàc dostosowaç system z Bretton Woods do nowych warunków.
Przes∏anki i kierunki reform systemu z Bretton
Woods
Jak na ogó∏ wiadomo, 15 sierpnia 1971 r. Stany Zjednoczone poinformowa∏y Mi´dzynarodowy Fundusz Walutowy, ˝e w transakcjach mi´dzynarodowych nie b´dà
d∏u˝ej w sposób wolny kupowaç i sprzedawaç z∏ota.
Jak podkreÊlono w kronice MFW, przesta∏y tym samym
istnieç dwie podstawowe cechy systemu z Bretton Woods
– system par values i wymienialnoÊç dolara na z∏oto5.
Tego rodzaju opini´ podziela wielu autorów6. Niektórzy szczególny nacisk k∏adà przy tym na kwesti´ wymienialnoÊci dolara na z∏oto i stàd dat´ decyzji o zaprzestaniu przez Stany Zjednoczone przestrzegania
podstawowych zasad systemu z Bretton Woods nazywajà „zamkni´ciem okienka ze z∏otem”7.
Niewàtpliwie odrzucenie zasady wymienialnoÊci
dolara na z∏oto oznacza∏o utrat´ przez z∏oto funkcji pieniàdza Êwiatowego, jak te˝ utrat´ przez dolara charakteru substytutu takiego pieniàdza. Faktycznie przesta∏
wi´c istnieç pieniàdz majàcy zasi´g Êwiatowy. Nic wi´c
dziwnego, ˝e zasoby z∏ota, które dotàd traktowano jako
zasoby monetarne, sta∏y si´ zasobami kruszcu, a cen´
z∏ota kszta∏towa∏y popyt i poda˝. Zosta∏a te˝ z∏amana
zasada sta∏ych kursów.
Wypada podkreÊliç, ˝e Stany Zjednoczone uzasadnia∏y swojà decyzj´ trzema g∏ównymi przyczynami. By∏y nimi: po pierwsze znaczny, d∏ugotrwa∏y ujemny bilans p∏atniczy, po drugie utrata rezerw z∏ota utrzymywanych przez System Rezerwy Federalnej, a po trzecie
du˝y wzrost krótkoterminowych zobowiàzaƒ wobec zagranicy8. Wed∏ug O. Emmingera, wa˝nà przyczynà by∏a tak˝e nadwartoÊciowoÊç dolara spowodowana tzw.
inflacjà wietnamskà9. Zdaniem M. Borda, bezpoÊrednià
przyczynà decyzji Stanów Zjednoczonych podj´tej 15
5 Chronology. IMF adapts and expands operations to meet member’s countries changing needs. IMF Survey Supplement nr 29/2000, s. 28.
6 Por. m.in.: From the End of the Bretton Woods System to the Jamaica Agreement. A Chronology of Key Events in Changing World Financial Agreements
1971-76. IMF Survey z dnia 1 marca 1976., s. 72; Z. Knakiewicz: Teorie pieniàdza niezale˝nego i ich zastosowanie. Poznaƒ 1981 Wydawnictwo AE w Poznaniu, s. 101.
7 M. Friedman: Intrygujàcy pieniàdz. Z historii systemów monetarnych. ¸ódê
1994 Wydawnictwo ¸ódzkie, s. 259.
8 Por. m.in.: How the Main Developments Unfolded: Chronology of Key Events
of 1966-71. IMF Survey z dnia 18 kwietnia 1977 r., s. 120; Z. Knakiewicz: Teorie pieniàdza niezale˝nego..., op.cit., s. 101.
9 O. Emminger: The Exchange Rate as an Instrument of Policy. Economic Impact. A Quarterly Review of Economics nr 2/1980, s. 14.
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 5
sierpnia 1971 r. by∏y kolejne ˝àdania Francji i Wielkiej Brytanii dotyczàce wymiany posiadanych przez
te kraje dolarów na z∏oto wed∏ug ceny 35 dolarów za
uncj´10.
Mo˝na twierdziç, ˝e przyczyny za∏amania si´ systemu z Bretton Woods tkwi∏y zarówno w gospodarce
Stanów Zjednoczonych, jako g∏ównego uczestnika tego
systemu, jak i w b∏´dach konstrukcji systemu z Bretton
Woods. B∏´dne by∏o potraktowanie dolara jako substytutu z∏ota i tym samym oparcie systemu z Bretton Woods
na dolarze, b´dàcym pieniàdzem narodowym jednego
z najsilniejszych uczestników tego systemu. Za∏o˝enie
to by∏o b∏´dne i – zdaniem Z. Knakiewicz – „uderzy∏o
jak bumerang, przynios∏o straty Stanom Zjednoczonym
i spowodowa∏o zachwianie funkcjonowania systemu
z Bretton Woods”11. Faktycznie sta∏o si´ jednà z wa˝nych przyczyn upadku tego systemu.
Charakterystyczne jest, ˝e modyfikacje systemu
z Bretton Woods zacz´to przeprowadzaç wtedy, gdy
funkcjonowa∏ on bez powa˝niejszych zak∏óceƒ. Mianowicie, dostrze˝ono trudnoÊci narastajàce wraz ze
zwi´kszaniem si´ w latach szeÊçdziesiàtych liczby krajów cz∏onkowskich nale˝àcych do grupy krajów s∏abo
rozwini´tych12. Odczuwa∏y one szczególny brak p∏ynnoÊci mi´dzynarodowej. Stàd bez mi´dzynarodowej
pomocy finansowej nie by∏y w stanie si´ rozwijaç.
W tej sytuacji w∏adze Funduszu zdecydowa∏y, by
zwi´kszyç p∏ynnoÊç mi´dzynarodowà poprzez wprowadzenie jednostki pieniàdza mi´dzynarodowego.
W tym celu trzeba by∏o rozszerzyç funkcje MFW
o funkcj´ emisyjnà.
Propozycje zwi´kszenia p∏ynnoÊci mi´dzynarodowej poprzez nowelizacj´ przepisów przedstawiono we
wrzeÊniu 1967 r. na corocznym spotkaniu w Rio de Janeiro. Zaproponowano, aby pierwsza transza emisji
wynosi∏a 3,5 mld tych jednostek13. Zmiany statutu,
które umo˝liwi∏y emisj´ tego pieniàdza, wprowadzono
28 lipca 1969 r. jako „First Amendment to Articles of
Agreement, establishing a facility based on the
SDR”14.
10 M. Bordo: Is There a Good Case for a New Bretton Woods International Monetary System? American Economic Review 1995, maj, s. 318.
11 Z. Knakiewicz: Teoretyczne pod∏o˝e systemów pieni´˝nych. Od monometalizmu i bimetalizmu do wspó∏czesnych systemów pieni´˝nych. W: Finanse,
banki i ubezpieczenia w Polsce u progu XXI wieku. T. 2, BankowoÊç. Poznaƒ
2000 Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, s. 78.
12 Z informacji J. Kranza wynika, ˝e w latach 1958-1965 do Funduszu przyj´to 35 nowych cz∏onków. By∏y to w wi´kszoÊci paƒstwa nowo powsta∏e i s∏abe ekonomicznie. (J. Kranz: Udzia∏y finansowe paƒstw cz∏onkowskich w Mi´dzynarodowym Funduszu Walutowym. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” z. 4/1979, s. 54). W drugiej po∏owie lat siedemdziesiàtych grup´
paƒstw s∏abo rozwini´tych stanowi∏o oko∏o 55 paƒstw. (J. Boughton: Silent
Revolution, The International Monetary Fund 1979-1989. Waszyngton IMF,
s. 638).
13 WysokoÊç emisji by∏a wynikiem kompromisu mi´dzy krajami G-10. Paƒstwa, które mia∏y ujemne bilanse p∏atnicze (USA i Wielka Brytania), proponowa∏y emisj´ 5 mld, natomiast kraje nadwy˝kowe (Belgia, Holandia i RFN) tylko 2,5 mld. (Z. Knakiewicz: Teorie pieniàdza niezale˝nego..., op.cit., s. 125).
14 Chronology. IMF adapts and expands..., op.cit., s. 28.
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 5
Nowelizujàc przepisy, stworzono podstawy kreacji przez MFW nowego pieniàdza mi´dzynarodowego, który otrzyma∏ miano SDR. By∏ to wy∏om w dotychczasowych zasadach. Oznacza∏o to odejÊcie od materialnego pieniàdza w systemie z Bretton Woods15.
Nowy bezgotówkowy pieniàdz otrzyma∏ miano
SDR. Nazwa ta pochodzi od pierwszych liter oznaczajàcych metod´ jego tworzenia, a mianowicie od Special
Drawing Rights, czyli specjalnych praw ciàgnienia. Wypada podkreÊliç, ˝e ratyfikujàc zmiany statutu, kraje
cz∏onkowskie sta∏y si´ uczestnikami rachunku SDR
prowadzonego w MFW. Uczestnicy tego rachunku
otrzymali przydzia∏ tego pieniàdza proporcjonalnie do
udzia∏ów w Funduszu. Operacj´ t´ nazwano alokacjà16. Na mocy przepisów suma emisji SDR sta∏a si´
sk∏adnikiem oficjalnych rezerw walutowych i mog∏a
byç wykorzystywana przede wszystkim do zakupu walut obcych potrzebnych na cele p∏atnicze z tytu∏u wymiany z zagranicà. Poczàtkowo jednostki SDR mia∏y
parytet z∏ota równy 0,888671 g czystego z∏ota. Stàd te˝
w literaturze SDR nazywano papierowym z∏otem17.
Charakterystyczne jest, ˝e taki sam parytet mia∏ dolar,
stàd wartoÊç 1 SDR równa∏a si´ 1 dolarowi. SDR nie by∏
jednak substytutem dolara i nic, poza parytetem, nie ∏àczy∏o go z dolarem.
OdejÊcie od systemu par values przyczyni∏o si´ do
wprowadzenia nowych zasad ustalania wartoÊci zewn´trznej, czyli kursu jednostki SDR. 1 lipca 1974 r. na
mocy decyzji Komitetu Tymczasowego zacz´to ustalaç
wartoÊç tej jednostki za pomocà zmian kursów walut
wchodzàcych w sk∏ad koszyka. Poczàtkowo do koszyka
wchodzi∏o 16 walut18. Struktur´ koszyka zmieniono
w 1981 r., uwzgl´dniajàc w nim tylko 5 walut swobodnie u˝ywanych. Nast´pnà zmian´ sk∏adników koszyka
wprowadzono 31 grudnia 1998 r. Do koszyka wesz∏o
wtedy euro w zamian za mark´ i frank francuski19.
Dzi´ki takiej metodzie okreÊlania kursu SDR nale˝y do
15 Por. m.in.: Z. Knakiewicz: Nowa mi´dzynarodowa jednostka walutowa
„prawo specjalnego ciàgnienia” Mi´dzynarodowego Funduszu Walutowego.
„Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” nr 1/1971, s. 223 i 232; Z.
Knakiewicz: Powiàzania narodowych systemów pieni´˝nych z mi´dzynarodowym systemem z Kingston. W: Problemy pieni´˝no-kredytowe i walutowe. Praca pod red. J. Wolniaka. Poznaƒ 1981 Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
w Poznaniu, s. 71-72; Z. Knakiewicz: Specjalne Prawa Ciàgnienia. W: Leksykon finansowo-bankowy. Warszawa 1992 PWE, s. 416-418.
16 Pierwsza alokacja nastàpi∏a 1 stycznia 1970 r. (Chronology. IMF adapts and
expands..., op.cit., s. 28). Emitowano wtedy pierwszà transz´ SDR w sumie
3,414 mld. W latach 1970-1972 dokonano alokacji trzech transz na sum´ 9,4
mld SDR. Druga alokacja nastàpi∏a w latach 1979-1981 na ∏àcznà sum´ 12 mld
SDR. Razem emitowano wi´c 21,4 mld SDR.
17 J. Boughton: Silent Revolution..., op.cit., s. 924.
18 Do koszyka walut wesz∏y waluty tych krajów, których przeci´tny udzia∏
w Êwiatowym eksporcie towarów i us∏ug by∏ w latach 1968-1972 wy˝szy ni˝
1%. Ustalone wagi dla ka˝dej waluty uwzgl´dnia∏y proporcje zale˝ne od
udzia∏u w eksporcie. Nie by∏o to jedyne kryterium; stosowano tak˝e uznaniowe korekty (D.S. Cutler: Basket Valuation of SDR Takes Effect. IMF Survey
z dnia 8 lipca 1974 r., s. 209 i 213-214).
19 Por. uchwa∏a z dnia 18 wrzeÊnia 1969 r. Valuation of the SDR wraz z póêniejszymi zmianami, które wesz∏y w ˝ycie w dniach 1 stycznia 1981 r. i 1 stycznia 1999 r., strona internatowa www.imf.org z dnia 5 grudnia 2003 r.
Polityka Pieni´˝na 19
najbardziej stabilnych jednostek pieni´˝nych na Êwiecie20. Stàd te˝ w SDR notuje si´ codzienny kurs walut,
które majà ca∏kowità wymienialnoÊç21.
Charakterystyczne jest, ˝e gdy odrzucono parytet
z∏ota SDR, po raz pierwszy nastàpi∏o formalne oderwanie pieniàdza od z∏ota. SDR sta∏ si´ pierwszà jednostkà
pieni´˝nà, która nie by∏a powiàzana ze z∏otem. Wypada dodaç, ˝e podejmowano nawet próby uczynienia
z SDR jednostki pieni´˝nej utrzymywanej powszechnie
w rezerwach walutowych krajów cz∏onkowskich Funduszu w postaci tzw. centralnej rezerwy walutowej22.
Próby te jednak nie powiod∏y si´.
SDR majà form´ pieniàdza bezgotówkowego. Jednostka SDR mia∏a i nadal ma szerokie zastosowanie.
SDR pe∏ni mianowicie funkcj´ miernika porównawczego walut, Êrodka p∏atniczego, obrachunkowego i rezerwowego, s∏u˝y tak˝e do denominacji obligacji i nale˝noÊci z tytu∏u mi´dzynarodowych us∏ug handlowych.
SDR jest pieniàdzem krajów cz∏onkowskich MFW,
gdy˝ uczestnicy rachunku specjalnych praw ciàgnienia
zobowiàzali si´, ˝e b´dà pos∏ugiwali si´ nim jako Êrodkiem p∏atniczym. Ma on charakter fiducjarny. Jego koncepcj´ oparto na nominalistycznej teorii pieniàdza. Do
jednostki SDR przylgn´∏o okreÊlenie numéraire, wprowadzone przez L. Walrasa, a oznaczajàce pieniàdz abstrakcyjny23.
Drugi wa˝ny kierunek zmian dotyczy∏ kursów walutowych. Zaprzestanie wymienialnoÊci dolara na z∏oto oraz zerwanie z systemem par values w sierpniu
1971 r., wywo∏a∏y ogólnoÊwiatowy chaos walutowy.
W tej sytuacji podj´to rozmowy. W rezultacie czteromiesi´cznych negocjacji, 18 grudnia 1971 r., w Waszyngtonie zawarto Porozumienie Smithsoniaƒskie
(Smithsonian Agreement)24. Na mocy tego porozumienia podniesiono cen´ tzw. z∏ota monetarnego z 35 dolarów za uncj´ do 38 dolarów, dewaluujàc dolara
o 7,89%. Rozszerzono granice dopuszczalnych wahaƒ
kursów walut mocnych z ±1% do ±2,25%, a pozosta∏ych walut do ±4,5%. Zmieniono kursy wielu walut,
doraênie stwarzajàc podstawy kursów centralnych25.
Porozumienie Smithsoniaƒskie nie rozwiàza∏o jednak w pe∏ni sprawy kursów walutowych. Okaza∏o si´
tylko doraênym usprawnieniem. Ju˝ w czerwcu 1972 r.
ataki spekulacyjne na dewaluacje funta szterlinga zmusi∏y Wielkà Brytani´ do zaniechania obrony funta
20 1 stycznia 1970 r. 1 SDR = 1 dolarowi, natomiast 1 lipca 1974 r. 1 SDR =
1,20635 dolara (Z. Knakiewicz: Specjalne Prawa Ciàgnienia. W: Leksykon finansowo-bankowy.... op.cit., s. 416). W dniu 5 grudnia 2003 r. 1 SDR =
1,45450 dolara (strona internetowa www.imf.org z dnia 5 grudnia 2003 r.).
21 Strona internetowa www.imf.org z dnia 5 grudnia 2003 r.
22 J. Boughton: Silent Revolution..., op.cit., s. 924.
23 Por. m. in.: Z. Knakiewicz: Pieniàdz wewn´trzny a wymiana z zagranicà.
„Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” z. 2/1973, s. 119-120; Z.
Knakiewicz: Specjalne Prawa Ciàgnienia..., op.cit., s. 416-417.
24 Nazwa tego porozumienia pochodzi od nazwy instytucji (Smithsonian Institution) majàcej swojà siedzib´ w Waszyngtonie, w której odby∏a si´ ta konferencja. (Chronology. IMF adapts and expands..., op.cit., s. 28).
25 Por. m.in.: From the End of the Bretton Woods System..., op.cit., s. 72.
20 Polityka Pieni´˝na
i wprowadzenia kursu zmiennego. Wzmaga∏a si´ tak˝e
presja spekulacyjna na dewaluacj´ dolara. Dolar zosta∏ ponownie zdewaluowany w lutym 1973 r. Na skutek tego cena z∏ota monetarnego wzros∏a do 42,2 dolara za uncj´26.
Charakterystyczne jest, ˝e w tej sytuacji kapita∏y
spekulacyjne nap∏ywa∏y przede wszystkim do krajów
gospodarczo silnych, a mianowicie do RFN i Japonii.
Przyczyni∏o si´ to do wzrostu kursów marki i jena powy˝ej dopuszczalnych granic, zmuszajàc banki centralne tych krajów do interwencji walutowej27. TrudnoÊci
spot´gowa∏ gwa∏towny wzrost cen ropy naftowej wywo∏any zmowà kartelowà krajów nale˝àcych do OPEC.
Wzros∏a stopa inflacji, i to przede wszystkim w USA
i krajach Europy Zachodniej28. Pojawi∏y si´ ogromne
nadwy˝ki tzw. petrodolarów, czyli dolarów uzyskanych za sprzedanà rop´. W tych warunkach utrzymanie
kursów w paÊmie 4,5% okaza∏o si´ niemo˝liwe. Zwi´ksza∏a si´ wi´c liczba krajów, które wprowadzi∏y system
kursów p∏ynnych. WÊród nich by∏y Stany Zjednoczone,
Japonia, Kanada, W∏ochy, Szwajcaria i Francja. Kraje
EWG wprowadzi∏y kursy p∏ynne w stosunku do dolara
od 19 marca 1973 r.29
Zachodzàce zmiany sprawi∏y, ˝e coraz powszechniej odczuwano koniecznoÊç dalszych reform systemu
z Bretton Woods. Wa˝nym wydarzeniem by∏o przyj´cie
w dniu 26 lipca 1972 r. przez Rad´ Gubernatorów MFW
rezolucji dyrektorów wykonawczych Funduszu, by
utworzyç Komitet ds. Reformy Mi´dzynarodowego
Systemu Walutowego (Commitee on Reform of the International Monetary System), zwanego powszechnie
Komitetem Dwudziestu30.
Komitet ten rozpoczà∏ prace w dniu jego utworzenia, a zakoƒczy∏ je w czerwcu 1974 r. W styczniu 1974 r.
Komitet uzna∏, ˝e istniejàce warunki wymagajà, by reform´ przeprowadzano metodà ewolucyjnà31. Majàc to
26 S. Ràczkowski: Mi´dzynarodowe stosunki finansowe. Warszawa 1984 PWE,
s. 287.
27 Jak informuje S. Ràczkowski, Bundesbank, przeprowadzajàc interwencje
walutowe, musia∏ w lutym 1973 r. kupiç na rynku walutowym przesz∏o 3 mld
dolarów (S. Ràczkowski: Mi´dzynarodowe stosunki finansowe..., op.cit., s.
287).
28 W 1974 r. stopa inflacji w USA wynios∏a 10%, w RFN 6,8%, w Wielkiej
Brytanii 12,9%, we W∏oszech 16,2%, a w Japonii 20,7% (S. Ràczkowski: Mi´dzynarodowe stosunki finansowe …, op.cit., s. 289).
29 Por. m.in.: Chronology. IMF adapts and expands..., op.cit., s. 28; S. Ràczkowski: Mi´dzynarodowe stosunki finansowe..., op.cit., s. 286-289.
30 Rezolucj´ t´ przed∏o˝yli dyrektorzy wykonawczy MFW, realizujàc zadanie
zlecone im w styczniu 1971 r. przez Rad´ Gubernatorów. Nowo utworzony organ nazwano Komitetem Dwudziestu, gdy˝ w jego sk∏ad wchodzi∏o 20 przedstawicieli wybranych paƒstw cz∏onkowskich. (Managing Director’s Annual
Address Reviews World Economy, Developments Toward Reform. IMF Survey
z dnia 12 marca 1972 r., s. 66). W sk∏ad tego Komitetu weszli: A. Barber (Wielka Brytania), Y.B. Chavan (Indie), V.G. d’Estaing (Francja), M. Faris (Maroko),
K.O. Feld (Szwecja), M. Lemma (Etiopia), C.A. Licciardo (Argentyna), G. Malagodi (W∏ochy), H.B. Margãin (Meksyk), S.P. Nbagui (Zair), R.J. Nelissen (Holandia), A. D. Netto (Brazylia), H. Schmidt (RFN), G.P. Schultz (USA), B.M.
Snedden (Australia), J. N. Turner (Kanada), K. Ueki (Japonia), A. Vlerick (Belgia) i A.H. Zalzalah (Irak). Przewodniczàcym Komitetu zosta∏ minister finansów Indonezji, Ali Wardhan. (Z. Knakiewicz: Komitet dwudziestu. W: Leksykon finansowo-bankowy..., op.cit., s. 178).
31 Pierwszy zarys tej reformy mo˝na znaleêç m.in. w: First Outline of Reform.
IMF Survey z dnia 8 paêdziernika 1973 r., s. 305-308.
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 5
na wzgl´dzie, Komitet zaleci∏ w dniach 12-13 czerwca
1974 r. Zarzàdowi Wykonawczemu za∏atwienie najpilniejszych spraw dotyczàcych stopniowych zmian systemu32.
Mimo oficjalnego zakoƒczenia prac przez Komitet
Dwudziestu kontynuowano prace nad reformà systemu
z Bretton Woods. Sprawami tymi zajà∏ si´ Tymczasowy
Komitet (Interim Committee), który powsta∏ z przekszta∏cenia Komitetu Dwudziestu33. W ciàgu nast´pnych dwóch lat, przy pomocy Zarzàdu Wykonawczego,
Komitet ten opracowywa∏ podstawowe za∏o˝enia reformy systemu z Bretton Woods. Do ostatecznych ustaleƒ
dosz∏o na spotkaniu w dniach 7–8 stycznia 1976 r.
w Kingston na Jamajce34. Przyj´to projekt ca∏kowitej
demonetyzacji z∏ota i likwidacji systemu par values
w krajach cz∏onkowskich MFW. Zgodzono si´ nawet,
˝e SDR b´dzie g∏ównym sk∏adnikiem oficjalnych rezerw walutowych krajów cz∏onkowskich (tej ostatniej
uchwa∏y nie zrealizowano)35.
Mo˝na twierdziç, ˝e uchwa∏y podj´te w Kingston
niejako usankcjonowa∏y istniejàcy ju˝ stan rzeczy. Demonetyzacja z∏ota oznacza∏a ostateczne odejÊcie od
koncepcji pieniàdza towarowego. Uznano bowiem tak˝e, ˝e ka˝dy kraj cz∏onkowski ma prawo wyboru systemu kursów walutowych. Przepisy dotyczàce wszystkich tych zmian, jak ju˝ wspomniano, wesz∏y w ˝ycie
z dniem 1 kwietnia 1978 r.36 Powsta∏y wi´c zr´by nowego mi´dzynarodowego systemu walutowego, który –
przez analogi´ do nazwy poprzedniego systemu – mo˝na nazywaç systemem z Kingston, zw∏aszcza ˝e w tej
miejscowoÊci podj´to uchwa∏´ przesàdzajàcà o charakterze systemu37.
Swoiste cechy przemian systemu kursów
walutowych
Analizujàc zasi´g modyfikacji systemu z Bretton Woods,
wypada szerzej rozpatrzyç spraw´ kursów walutowych, i to z dwóch powodów. Po pierwsze dlatego, ˝e
w rezultacie dokonywanych zmian istnieje dziÊ du˝a
ró˝norodnoÊç w zakresie kursów. Ilustruje to tabela 1.
Po drugie, kursy walutowe sà wa˝nym instrumentem
wymiany z zagranicà i rozliczeƒ p∏atniczych.
32 Realizujàc te zalecenia, Zarzàd Wykonawczy wprowadzi∏ tzw. kredyty naftowe (oil facility), przyjà∏ wytyczne w sprawie kursów p∏ynnych oraz wprowadzi∏ obliczanie wartoÊci zewn´trznej SDR za pomocà koszyka walut. (Chronology. IMF adapts and expands..., op.cit., s. 28).
33 Inauguracyjne zebranie tymczasowego Komitetu odby∏o si´ 2 paêdziernika
1974 r. (Chronology. IMF adapts and expands..., op.cit., s. 28).
34 Anniversary of First meeting Recalls Executive Board’s early Development.
IMF Survey z dnia 3 maja 1976 r., s. 141.
35 From the End of the Bretton Woods System..., op.cit., s. 75.
36 Przepisy te wprowadzono do statutu Funduszu jako drugie jego uzupe∏nienie „Second Amendment of Articles of Agreement, establishing right of member to adapt exchange rate arrangements of their choice”. (Chronology. IMF
adapts and expands... op.cit., s. 28).
37 Z. Knakiewicz: Teorie pieniàdza niezale˝nego..., op.cit., s. 101.
Polityka Pieni´˝na 21
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 5
Tabela 1 Systemy kursów walutowych krajów cz∏onkowskich Mi´dzynarodowego Funduszu
Walutowego wed∏ug stanu w dniu 30 kwietnia 2003 r.
System kursów
Liczba krajów
1
2
Kraje
3
STREFA FRANKA: Benin, Burkina Faso, Czad, Gabon, Gwinea Bissau, Gwinea
Równikowa, Kamerun, Mali, Niger, Republika Kongo, Republika Ârodkowej Afryki,
1. Kraje, które majà dwie
jednostki pieni´˝ne
Senegal, Togo, Wybrze˝e KoÊci S∏oniowej
29
POZOSTA¸E: Antigua i Barbuda, Dominika, Ekwador, Grenada, Kiribati,
Mikronezja, Palau, Panama, Salwador, San Marino, St. Kittis i Nevis, St. Lucia, St.
Vincent i Grenadyny, Timor-Leste, Wyspy Marshalla
2. Nieodwo∏alne kursy
12
w stosunku do euro
3. Kursy sztywne (system
Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia,
Luksemburg, Niemcy, Portugalia, W∏ochy
7
currency board)
BoÊnia i Hercegowina, Brunei, Bu∏garia, D˝ibuti, Estonia, Chiny – Hongkong*,
Litwa
Antyle Holenderskie*, Arabia Saudyjska, Aruba*, Bahrajn, Barbados, Bangladesz,
4. Sta∏y kurs walutowy
w stosunku do jednej waluty
Bhutan, Belize, Chiny, Erytrea, Gwinea, Jordan, Katar, Komory, Kuwejt, Lesoto,
33
Liban, Macedonia, Malezja, Malediwy, Namibia, Nepal, Oman, Suazi, Surinam,
Syria, Turkmenistan, Ukraina, Wenezuela, Wyspy Bahama, Zielony Przylàdek,
Zimbabwe, Zjednoczone Emiraty Arabskie
5. Sta∏y kurs walutowy
w stosunku do kursu
9
Bostwana, Fid˝i, Libia, ¸otwa, Malta, Maroko, Samoa, Seszele, Vanatu
5
Cypr, Dania, Sudan, Tonga, W´gry
5
Boliwia, Kostaryka, Nikaragua, Tunezja, Wyspy Salomona
5
Bia∏oruÊ, Honduras, Izrael, Rumunia, S∏owenia
ustalonego za pomocà koszyka
walut
6. Sta∏y kurs walutowy o
okreÊlonym przedziale wahaƒ
7. Kurs zmienny oparty na
parytetach pe∏zajàcych
8. Kurs centralny uwzgl´dniajàcy
ruchome pasmo wahaƒ
Afganistan, Algieria, Angola, Argentyna, Azerbejd˝an, Burundi, Chorwacja, Czechy,
Dominikana, Egipt, Etiopia, Gambia, Ghana, Gwatemala, Gujana, Haiti, Indie,
Indonezja, Irak, Iran, Jamajka, Kambod˝a, Kazachstan, Kenia, Kirgizja, Laos,
9. Kurs p∏ynny administrowany
46
Mauretania, Mauritius, Mo∏dawia, Mongolia, Myanamar, Nigeria, Pakistan,
Paragwaj, Rosja, Rwanda, San Tome i Principe, Serbia i Czarnogóra, Singapur,
S∏owacja, Tajlandia, Tad˝ykistan, Trynidad i Tobago, Uzbekistan, Wietnam, Zambia
Albania, Armenia, Australia, Brazylia, Chile, Demokratyczna Republika Kongo,
Filipiny, Gruzja, Islandia, Japonia, Jemen, Kanada, Kolumbia, Korea P∏d., Liberia,
Madagaskar, Malawi, Meksyk, Mozambik, Nowa Zelandia, Norwegia, Papua Nowa
10. Kurs p∏ynny niezale˝ny
36
Gwinea, Peru, Polska, Republika Po∏udniowej Afryki, Sierra Leone, Somalia, Sri
Lanka, Stany Zjednoczone Ameryki Pó∏nocnej, Szwajcaria, Szwecja, Tanzania,
Turcja, Uganda, Urugwaj, Wielka Brytania
RAZEM
187
* Kraje te nie sà cz∏onkami MFW
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: International Monatery Fund, Annual Report 2003, Waszyngton 2004, s. 118-119.
Do dzisiejszego stanu dochodzono stopniowo.
Pierwsza zmiana odejÊcia od kursów parytetowych polega∏a na wprowadzeniu tzw. kursów centralnych. By∏y to oficjalne kursy jednostek pieni´˝nych krajów
cz∏onkowskich. Stanowi∏y one podstaw´ wyznaczania
granic dopuszczalnych wahaƒ kursów walut38. Oparto
38 Z. Knakiewicz: Aktualne aspekty teorii pieniàdza G. F. Knappa. „Ruch
Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1984, z. 2, s. 186.
si´ wi´c na Porozumieniu Smithsoniaƒskim39, w którym zgodzono si´ na „przejÊciowe wprowadzenie systemu stabilnych kursów centralnych”40.
Po za∏amaniu si´ Porozumienia Smithsoniaƒskiego wi´kszoÊç krajów cz∏onkowskich MFW wprowadzi-
39 Chronology. IMF adapts and expands …, op.cit., s. 28.
40 Por. m. in.: Chronology of Key Events..., op.cit., s. 102; From the End of the
Bretton Woods System..., op.cit., s. 73.
22 Polityka Pieni´˝na
∏a system kursów zmiennych. System ten traktowano
jednak jako rozwiàzanie doraêne. Jeszcze w marcu 1973 r.
Komitet Dwudziestu utrzymywa∏, ˝e „nowy system
kursów walutowych powinien opieraç si´ na sta∏ym,
lecz podlegajàcym dostosowaniom systemie par values”41. Komitet proponowa∏, aby kraje cz∏onkowskie
mog∏y stosowaç system kursów zmiennych tylko
w szczególnych sytuacjach i to za zgodà w∏adz Funduszu. Zdaniem Komitetu, taki system powinien równie˝
podlegaç nadzorowi i okresowej kontroli ze strony
w∏adz MFW42. Nowego jednolitego systemu sta∏ych
kursów nie uda∏o si´ jednak wprowadziç.
W tej sytuacji Zarzàd Wykonawczy Funduszu podjà∏ decyzj´, zgodnie z którà ka˝dy kraj cz∏onkowski mo˝e „ustalaç kurs centralny swojej waluty w stosunku do
waluty mocnej, i to nawet wtedy, gdy wahania tej waluty nie mieÊci∏y si´ w paÊmie dopuszczalnych odchyleƒ, okreÊlonych w statucie Funduszu lub w osobnych
decyzjach jego w∏adz”43.
Podstawowe zmiany w zakresie kursów wiàza∏y
si´ z drugà zmianà statutu MFW. W 1976 r. wprowadzono mianowicie zakaz ustalania parytetu z∏ota. Ze
statutu Funduszu usuni´to wi´c przepisy dotyczàce
obowiàzku ustalania parytetu waluty w z∏ocie lub
w dolarach. Kraje cz∏onkowskie mog∏y odtàd okreÊlaç
wartoÊç swoich jednostek pieni´˝nych w stosunku do:
1) SDR, 2) wybranej tzw. jednostki majàcej inny „koszyk walut” ni˝ SDR lub 3) innej wybranej jednostki
pieni´˝nej44.
Zniesiono te˝ obowiàzek utrzymywania kursów
walutowych w paÊmie dopuszczalnych odchyleƒ. Wypada jednak podkreÊliç, ˝e przeprowadzajàc te zmiany,
pozostawiono podstawowe zadania Funduszu. Uwypuklono obowiàzki krajów cz∏onkowskich w zakresie
utrzymywania stabilnoÊci cen i kursów walutowych.
Uznano mianowicie, ˝e ka˝dy kraj powinien „1) prowadziç polityk´ gospodarczà i finansowà, majàcà na celu
harmonijny rozwój gospodarczy przy umiarkowanej
sta∏oÊci cen [... ]; 2) stwarzaç warunki gospodarcze i finansowe dla stabilizowania gospodarki oraz stosowaç
kurs walutowy niepowodujàcy nag∏ych za∏amaƒ; 3)
unikaç manipulowania kursem walutowym i wszelkich
innych dzia∏aƒ, które by uniemo˝liwia∏y wspó∏prac´
mi´dzynarodowà w zakresie wymiany i sprzyja∏y osiàganiu przewagi konkurencyjnej nad innymi krajami
w nieuczciwy sposób; 4) prowadziç polityk´ kursowà
zgodnà z ustanowionymi zasadami”45.
Charakterystyczne jest, ˝e krajom cz∏onkowskim
pozostawiono pe∏nà autonomi´ w zakresie prowadzonej polityki pieni´˝nej. PodkreÊlono jednak koniecz41 Chronology of Key Events..., op.cit., s. 102.
42 J. M. Boughton: Silent Revolution..., op.cit., s. 17.
43 Chronology of Key Events..., op.cit., s. 102.
44 Articles of Agreement, art. IV, punkt 2, podpunkt b), op.cit., s. 8, strona internetowa www.imf.org.
45 Articles of Agreement, art. IV, punkt 1, podpunkty i) Πiv), IMF, s. 7, strona internetowa www.imf.org.
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 5
noÊç podporzàdkowania si´ zaleceniom MFW we
wszystkich sprawach, w których jednostronne dzia∏anie by∏oby sprzeczne z interesem pozosta∏ych
cz∏onków46.
W zmodyfikowanym art. IV wprowadzono tzw. regu∏y kursowe (exchange agreements), dajàc swobod´
wyboru systemu kursowego i wprowadzania zmian47.
JednoczeÊnie na∏o˝ono na kraje cz∏onkowskie obowiàzek zg∏aszania do MFW podj´tych decyzji48. Ponadto,
kraje zosta∏y zobowiàzane do konsultowania si´ z MFW
w sprawach kursów. Do statutu Funduszu wprowadzono tak˝e zapis, zgodnie z którym MFW mo˝e wi´kszoÊcià 85% g∏osów wprowadziç we wszystkich krajach
ogólne regu∏y kursowe. Charakterystyczne jest jednak,
˝e nawet wtedy poszczególne kraje b´dà mog∏y stosowaç inne, w∏asne regu∏y49. Fundusz zobowiàzano do
ustalenia zasad nadzorowania polityki kursowej.
W przepisach podkreÊlono, ˝e zasady te powinny respektowaç polityczne i spo∏eczne cele poszczególnych
krajów cz∏onkowskich i braç pod uwag´ obiektywne
warunki, wynikajàce z interesu ogó∏u cz∏onków50.
Swoje uprawnienia do oceny polityki kursowej
uprawianej przez dany kraj MFW realizuje w trakcie
dorocznych konsultacji. Jak podkreÊlajà E. Chrabonszczewska i K. Kalicki, dokonujàc tej oceny, MFW bada
wszystkie zjawiska, które wywierajà wp∏yw na kszta∏towanie si´ kursów walutowych51.
Dzi´ki swobodzie wyboru systemu kursów w praktyce istnieje 8 ró˝nych systemów kursowych (tabela 1).
Po∏owa krajów wybra∏a system kursów p∏ynnych. Niektóre kraje przyj´∏y zasad´ sta∏ych kursów z mo˝liwoÊcià ich zmiany w razie potrzeby. Uznano wi´c, ˝e
utrzymujàc wi´ê swojego pieniàdza z wybranà jednostkà pieni´˝nà mo˝na uwzgl´dniaç zmiany si∏y nabywczej. Obserwujàc te zjawiska, mo˝na uznaç, ˝e stopieƒ
sta∏oÊci kursu zale˝y przede wszystkim od stopnia stabilnoÊci podstawowych warunków gospodarowania.
Mo˝na stwierdziç, ˝e reformujàc system z Bretton
Woods usuni´to jego najs∏absze ogniwa, a mianowicie
wymienialnoÊç dolara na z∏oto i system par values.
Przestano traktowaç dolara jako substytut z∏ota, a z∏oto pozbawiono rangi pieniàdza Êwiatowego. Uznano,
˝e kursy walutowe majà du˝e znaczenie w skali mi´dzynarodowej. Wyraênie uwidoczni∏o si´ dà˝enie
Funduszu do kontrolowania kursów w skali mi´dzynarodowej.
46 Por. m.in.: Z. Knakiewicz: Powiàzania narodowych systemów pieni´˝nych..., op.cit., s. 82; S. Ràczkowski: Mi´dzynarodowe stosunki finansowe...,
op.cit., s. 305-307.
47 Articles of Agreement, art. IV, strona internetowa www.imf.org.
48 Articles of Agreement, art. IV, punkt 2, podpunkt a), op.cit., s. 7, strona internetowa www.imf.org.
49 Articles of Agreement, art. IV, punkt 2, podpunkt c) i punkt 4, op.cit., s. 8,
strona internetowa www.imf.org.
50 Articles of Agreement, art. IV, punkt 3 i art. VIII punkt 5, op.cit., s. 8 i 20,
strona internetowa www.imf.org..
51 E. Chrabonszczewska, K. Kalicki: Teoria i polityka kursu walutowego. Warszawa 1996 Oficyna Wydawnicza SGH, s. 119-120.
Polityka Pieni´˝na 23
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 5
Tabela 2 Porównanie wyró˝ników systemu z Bretton Woods i systemu z Kingston
Wyró˝niki
System z Bretton Woods
System z Kingston
1. Parytet
Parytety jednostek pieni´˝nych krajów
Zniesiono parytet z∏ota. Parytet zastàpiono tzw.
cz∏onkowskich ustalano w stosunku do z∏ota lub
kursem centralnym. By∏ nim oficjalny kurs
dolara. 1 dolar = 0,888671 g czystego z∏ota.
walutowy danego paƒstwa.
Z∏oto ma charakter pieniàdza Êwiatowego. Jego
Z∏oto zosta∏o formalnie zdemonetyzowane, czyli
substytutem jest dolar. Obowiàzuje sta∏a cena z∏ota,
pozbawione funkcji pieni´˝nej, w dniu
a mianowicie 35 dolarów za uncj´ czystego z∏ota.
1 kwietnia 1978 r. przesta∏ istnieç pieniàdz
2. Znaczenie z∏ota
towarowy. Nie ma ju˝ z∏ota monetarnego, stàd
jego cena si´ zmienia. Kruszec z∏oty mo˝e byç
sk∏adnikiem oficjalnych rezerw walutowych.
Dolar jako substytut z∏ota przesta∏ byç
wymienialny na z∏oto na mocy jednostronnej
decyzji Stanów Zjednoczonych w dniu
15 sierpnia 1971 r.
3. Miernik wartoÊci jednostki
Miernikiem wartoÊci jest z∏oto, a poÊrednio tak˝e
Miernikiem wartoÊci mo˝e byç ka˝da jednostka
pieni´˝nej
dolar. Zasada ta wynika∏a ze sposobu ustalania
pieni´˝na poszczególnego kraju
parytetu i zasady wymienialnoÊci dolara na z∏oto
cz∏onkowskiego. WartoÊç tej jednostki nie mo˝e
zgodnie z parytetem i sta∏à cenà z∏ota monetarnego.
byç odniesiona do z∏ota. Mo˝e byç odniesiona
do: 1) SDR, 2) wybranej jednostki zbiorowej,
której wartoÊç ustala si´ na podstawie koszyka
walutowego, 3) lub innej wybranej jednostki
pieni´˝nej.
4. WymienialnoÊç walut
W statucie MFW zdefiniowano poj´cie
Znoszàc obowiàzek wymienialnoÊci
wymienialnoÊci walut i zobowiàzano kraje do
zewn´trznej, wprowadzono wymienialnoÊç
wprowadzenia tej wymienialnoÊci. By∏a to tzw.
wed∏ug standardu MFW, zwanà
wymienialnoÊç zewn´trzna. Oznacza∏o to mo˝noÊç
wymienialnoÊcià bie˝àcà. Warunki uzyskania tej
kupna lub sprzeda˝y danej jednostki pieni´˝nej
wymienialnoÊci przez jednostk´ pieni´˝nà kraju
zgodnie z wartoÊcià parytetowà.
cz∏onkowskiego sà ÊciÊle okreÊlone w
W praktyce tylko niewiele paƒstw zdo∏a∏o
przepisach wprowadzonych przez MFW od 1
wprowadziç t´ wymienialnoÊç. Stàd zniesiono
kwietnia 1978 r. Kraje, których waluty uzyska∏y
obowiàzek jej wprowadzenia.
status wymienialnoÊci bie˝àcej mogà nimi
p∏aciç za importowane towary i us∏ugi. Sà tak˝e
zobowiàzane przyjàç swoje waluty jako zap∏at´
za eksportowane towary i us∏ugi. W dniu 31
marca 1978 r. pi´ç walut: dolar, marka
niemiecka, frank francuski i jen, uzyska∏y status
walut swobodnie u˝ywanych. W dniu 17
grudnia 1998 r. status taki zyska∏o euro.
5. P∏ynnoÊç mi´dzynarodowa
P∏ynnoÊç mi´dzynarodowa oznacza zdolnoÊç do
Od 1970 r. wprowadzono specjalne prawa
regulowania zobowiàzaƒ z tytu∏u obrotów bie˝àcych
ciàgnienia. Zamierzano tà drogà zwi´kszyç
dokonywanych z zagranicà.
p∏ynnoÊç. Równie˝ to narz´dzie okaza∏o si´
W statucie uwzgl´dniono obowiàzek MFW
niewystarczajàce. MFW zabiega∏ wi´c o
w zakresie uzupe∏nienia poziomu p∏ynnoÊci. Kraje
zwi´kszenia êróde∏ w∏asnych i obcych na cele
cz∏onkowskie mogà korzystaç z tzw. praw
uzupe∏niania poziomu p∏ynnoÊci
ciàgnienia, czyli mo˝liwoÊci uzupe∏niania poziomu
mi´dzynarodowej. èród∏ami obcymi by∏y GAB
p∏ynnoÊci niezb´dnej do celów p∏atniczych z tytu∏u
(General Agreement to Borrow) i NAB (New
wymiany z zagranicà. Prawo ciàgnienia okaza∏o si´
Agreement to Borrow) oraz kredyty zaciàgane od
niewystarczajàcym narz´dziem uzupe∏niania
paƒstw wysoko rozwini´tych. èród∏a w∏asne
p∏ynnoÊci mi´dzynarodowej mimo zwi´kszania
zwi´kszano poprzez tzw. regulacje udzia∏ów. Do
êróde∏ w∏asnych poprzez regulacj´ udzia∏ów.
2003 r. przeprowadzono 12 regulacji. Nie
G∏ównà tego przyczynà by∏ silniejszy wzrost
zdo∏ano jednak uzupe∏niaç poziomu p∏ynnoÊci
importu ni˝ oficjalnych rezerw walutowych.
mi´dzynarodowej w po˝àdanym stopniu.
24 Polityka Pieni´˝na
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 5
6. Mi´dzynarodowy pieniàdz
W celu zwi´kszenia poziomu p∏ynnoÊci
fiducjarny
mi´dzynarodowej utworzono SDR jako
fiducjarny pieniàdz mi´dzynarodowy. Pierwszà
emisj´ przeprowadzono 1 stycznia 1970 r.
Jednostka pieni´˝na SDR mia∏a parytet z∏ota
równy parytetowi dolara. Parytet ten zniesiono
w dniu 1 lipca 1974 r. Odtàd wartoÊç
zewn´trznà SDR, czyli jej kurs, ustala si´ za
pomocà odpowiednio skonstruowanego koszyka
walut. ¸àczna suma emisji SDR wynosi 21,4
mld dolarów.
7. Kursy walutowe
Wprowadzono system par values. Istnia∏y wi´c
Porzucajàc system par values, co nastàpi∏o mocà
kursy parytetowe. Pasmo dopuszczalnych wahaƒ
jednostronnej decyzji Stanów Zjednoczonych
kursu wynosi∏o 2%. Na mocy Porozumienia
w dniu 15 sierpnia 1971 r., kraje cz∏onkowskie
Smithsoniaƒskiego z 1971 r. pasmo to rozszerzono
mogà ustanawiaç ró˝ne systemy kursów.
do 4,5%. Obowiàzywa∏o zg∏aszanie zmian kursów.
Obowiàzujà tzw. regu∏y kursowe. Zgodnie z
W ca∏ym okresie mo˝na by∏o zmieniaç kursy
nimi ka˝dy kraj cz∏onkowski mo˝e samodzielnie
w powiàzaniu ze zmianami parytetów. Mog∏o to
ustanawiaç swój system kursów (zob. tabela 1).
nastàpiç w przypadku fundamentalnego zachwiania
Obowiàzuje koniecznoÊç zg∏aszania tych regu∏
równowagi bilansu p∏atniczego. Zmieniano je,
do MFW.
przeprowadzajàc dewaluacj´ lub rewaluacj´.
8. Nadzór MFW nad systemem
Zgodnie ze statutem, Fundusz by∏ zobowiàzany
W zwiàzku ze zniesieniem systemu par values
kursów
do ograniczonego nadzoru. Nadzór ten dotyczy∏
zmieni∏ si´ zakres nadzoru MFW. Fundusz
badania, czy proponowany wskaênik dewaluacji
ustala zasady nadzoru kursów. Kraj cz∏onkowski
przekraczajàcy 10% nie narusza interesów krajów
jest zobowiàzany do dostarczania informacji
cz∏onkowskich. W przypadku kursu
niezb´dnych do nadzorowania kursów. Ka˝de
podwartoÊciowego nadzór MFW polega∏ na
paƒstwo cz∏onkowskie ma obowiàzek
nak∏anianiu do przeprowadzenia rewaluacji.
konsultowania si´ z Funduszem w sprawach
polityki kursowej. Fundusz uzyska∏
uprawnienia do oceny polityki kursowej. MFW
wyraênie dà˝y do nadzorowania kursów w skali
mi´dzynarodowej.
èród∏o: opracowanie w∏asne.
Obserwacje rezultatów przeprowadzonych zmian
pozwalajà twierdziç, ˝e system z Kingston nie jest systemem walutowym we w∏aÊciwym tego s∏owa znaczeniu. Jest jedynie zbiorem zasad stanowiàcych podstaw´
do ustanowienia sprawnego systemu rozliczeƒ mi´dzynarodowych.
Zasady systemu z Kingston
Zgodnie z zaleceniami Komitetu Dwudziestu, modyfikacje systemu z Bretton Woods przeprowadzano ewolucyjnie. Za∏amanie si´ dwóch filarów tego systemu,
a mianowicie wymienialnoÊci dolara na z∏oto i systemu
par values, wymusi∏o opracowanie nowych zasad dzia∏ania MFW. Zasady te wykszta∏ca∏y si´ w praktyce. Dopiero póêniej zosta∏y formalnie uwzgl´dnione w statucie Funduszu.
Wyró˝niki starego i nowego systemu w sposób
syntetyczny przedstawia tabela 2. Wynika z niej, ˝e
system z Bretton Woods i system z Kingston wyraênie
si´ ró˝nià. Zasady ustalone na konferencji w Bretton
Woods i ratyfikowane przez kraje cz∏onkowskie zasadniczo si´ zmieni∏y.
Dà˝àc do uporzàdkowania powiàzaƒ walutowych
mi´dzy paƒstwami, zmodyfikowano przepisy dotyczàce wymienialnoÊci pieniàdza. Aby zmniejszyç niekorzyÊç, wynikajàcà z braku wymienialnoÊci zewn´trznej,
wprowadzono tzw. wymienialnoÊç bie˝àcà, zwanà tak˝e wymienialnoÊcià wed∏ug standardu MFW52. Podstawà prawnà tej wymienialnoÊci sta∏ si´ art. VIII statutu
MFW. WymienialnoÊç bie˝àca oznacza, ˝e jednostki
pieni´˝ne danego kraju mogà byç wykorzystywane jako
Êrodek p∏atniczy w rozliczeniach tylko z tytu∏u obrotów bie˝àcych z zagranicà. Pieniàdzem takim mo˝na
p∏aciç za import, a tak˝e trzeba go przyjàç jako zap∏at´
za eksport. Status taki nadawa∏ i nadal nadaje danej
52 Wed∏ug stanu w dniu 30 kwietnia 2002 r., 155 walut mia∏o wymienialnoÊç
bie˝àcà (IMF Annual Report 2003, Waszyngton 2004, s. 115-116).
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 5
jednostce pieni´˝nej MFW po sprawdzeniu, czy zosta∏y spe∏nione warunki okreÊlone w art. VIII53. Jest on
nadawany na zawsze54.
Na mocy decyzji w∏adz MFW wprowadzono tak˝e
waluty swobodnie u˝ywane (freely usable currency).
Jednostki pieni´˝ne krajów, które uzyska∏y taki status,
mogà byç bez ograniczeƒ u˝ywane w rozliczeniach
z tytu∏u obrotów bie˝àcych, w obrotach kapita∏owych,
a tak˝e w p∏atnoÊciach na rzecz MFW55.
W dniu 31 marca 1978 r. status walut swobodnie
u˝ywanych otrzyma∏o 5 walut: dolar amerykaƒski, funt
brytyjski, frank francuski, marka niemiecka i jen japoƒski56. DwadzieÊcia lat póêniej, 17 grudnia 1998 r., status taki zyska∏o euro. Z dniem 1 stycznia 1999 r. utraci∏y go marka niemiecka i frank francuski57.
Demonetyzacja z∏ota wymusi∏a wprowadzenie
zmian wyznaczania wartoÊci jednostek pieni´˝nych
krajów cz∏onkowskich. Zniesiono parytet z∏ota i system
par values. Modyfikujàc system z Bretton Woods, wyraênie zaznaczono, ˝e wartoÊç jednostki pieni´˝nej kraju cz∏onkowskiego nie mo˝e byç odniesiona do z∏ota.
Parytet z∏ota zastàpiono kursem centralnym, czyli oficjalnym kursem walutowym danego kraju. Paƒstwom
cz∏onkowskim pozostawiono przy tym swobod´ wyboru systemu kursowego. Jedynym obowiàzkiem by∏o
i nadal jest zg∏oszenie tzw. regu∏ kursowych w∏adzom
Funduszu. MFW nadzoruje bowiem kursy w skali mi´dzynarodowej, mo˝e te˝ dokonywaç oceny polityki
kursowej poszczególnych krajów. W zakresie nadzoru
nad systemu kursów kompetencje w∏adz Funduszu zosta∏y znacznie rozszerzone.
53 Zgodnie z tymi warunkami, kraje cz∏onkowskie: 1) nie mogà bez zgody
MFW wprowadzaç ograniczeƒ dewizowych dla transakcji bie˝àcych, 2) nie
mogà stosowaç zró˝nicowanych kursów walutowych lub w inny sposób dyskryminowaç okreÊlonych walut, 3) na ˝àdanie w∏adz monetarnych innych
krajów b´dà wymieniaç swojà walut´ pochodzàcà z transakcji bie˝àcych na
SDR lub waluty tych krajów. (Articles of Agreement, art. VIII, punkty 2, 3 i 4,
op.cit., s. 18-19, strona internetowa www.imf.org). Wed∏ug stanu w dniu 30
kwietnia 2002 r. waluty 155 krajów mia∏y wymienialnoÊç bie˝àcà (Members
that Have Accepted the Obligations of Article VIII. W: IMF, Annual Report
2003..., op.cit., s. 115-116).
54 D. Gotz-Kozierkiewicz: WymienialnoÊç pieniàdza po II wojnie Êwiatowej.
Warszawa 1990 PWN, s. 22.
55 Charakterystyczne jest, ˝e od 1981 r. jedynie 5 walut swobodnie u˝ywanych wchodzi∏o w sk∏ad koszyka walutowego s∏u˝àcego do ustalania kursu
SDR. Zmian´ sk∏adników koszyka wprowadzono 31 grudnia 1998 r. Do koszyka wesz∏o wtedy euro w zamian za mark´ i frank francuski. (Por. uchwa∏a
z dnia 18 wrzeÊnia 1969 r. Valuation of the SDR wraz z póêniejszymi zmianami, które wesz∏y w ˝ycie w dniach 1 stycznia 1981 r. i 1 stycznia 1999 r., strona internetowa www.imf.org z dnia 5 grudnia 2003 r.). Dzi´ki takiej metodzie
okreÊlania kursu SDR nale˝y do najbardziej stabilnych jednostek pieni´˝nych
na Êwiecie. 1 stycznia 1970 r. 1 SDR = 1 dolarowi, natomiast 1 lipca 1974 r.
1 SDR = 1,20635 dolara (Z. Knakiewicz: Specjalne Prawa Ciàgnienia..., op.cit.,
s. 416). W dniu 5 grudnia 2003 r. 1 SDR = 1,45450 dolara (strona internetowa
www.imf.org z dnia 5 grudnia 2003 r.).
56 IMF, Selected Decisions of the International Monetary Fund and Selected
Documents. Tenth Issue IMF, Washington DC, April 30, 1983, s. 301.
57 Por. m.in.: European Economic and Monetary Union and the IMF. IMF, Annual Report 1999, Waszyngton 2000, s. 172; Decyzja nr 11801- (98/101) G/S
SDR Valuation Basket – 1998 Review z dnia 21 wrzeÊnia 1998 r. IMF, Selected Decisions of the International Monetary Fund and Selected Documents,
Twenty-Seventh Issue, IMF, Waszyngton, dnia 30 czerwca 2003 r., strona internetowa www.imf.org.
Polityka Pieni´˝na 25
Wypada dodaç, ˝e w 1992 r. ponownie sformu∏owano zadania MFW, wyraênie rozgraniczajàc zakres
dzia∏ania Funduszu i Banku Âwiatowego. W zawartym
wówczas dwustronnym porozumieniu wyodr´bniono
kilka dziedzin, którymi powinny zajmowaç si´ obie instytucje. Do zadaƒ Funduszu zaliczono popieranie mi´dzynarodowej wspó∏pracy walutowej oraz nadzór nad
mi´dzynarodowym systemem walutowym, a tak˝e
przyczynianie si´ do stabilnoÊci kursów walutowych
i utrzymanie uporzàdkowanych systemów kursów walutowych w krajach cz∏onkowskich. Do zadaƒ MFW nale˝y tak˝e pomoc krajom cz∏onkowskim w pokrywaniu
tymczasowych deficytów bilansów p∏atniczych, emitowanie SDR w celu zwi´kszenia oficjalnych rezerw krajów cz∏onkowskich oraz tworzenie w∏asnych êróde∏ finansowych g∏ównie poprzez zwi´kszenie udzia∏ów
paƒstw cz∏onkowskich58.
Modyfikujàc system z Bretton Woods, dostrze˝ono
wyraênà potrzeb´ uzupe∏nienia poziomu p∏ynnoÊci
mi´dzynarodowej. W∏adze Funduszu dà˝y∏y do zwi´kszenia obcych i w∏asnych êróde∏ finansowania do realizacji tego celu. èród∏a te zwi´kszano poprzez tzw. regulacje udzia∏ów, kredyty zaciàgane bezpoÊrednio od
paƒstw cz∏onkowskich lub od grup tych paƒstw. Mimo
tych dzia∏aƒ nie uda∏o si´ dostatecznie zwi´kszyç p∏ynnoÊci mi´dzynarodowej. Fundusz nie jest bowiem mi´dzynarodowym bankiem centralnym. Jest jednak instytucjà, która mo˝e pomóc w sprawnym przeprowadzaniu rozliczeƒ mi´dzynarodowych z tytu∏u wymiany
mi´dzynarodowej i w pewnym stopniu pomóc w rozwiàzywaniu trudnoÊci p∏atniczych, zw∏aszcza tych krajów, które znalaz∏y si´ w sytuacji kryzysowej.
Uwagi w sprawie systemu z Kingston
W Êwietle przeprowadzonych rozwa˝aƒ nasuwa si´
pytanie, jaki charakter ma system z Kingston. W systemie tym jednostki pieni´˝ne wszystkich paƒstw oparto na standardzie pieniàdza niewymienialnego na kruszec. Nie ma ju˝ jednego wspólnego miernika porównawczego walut. W tej sytuacji walor powszechnoÊci
stosowania w rozliczeniach z zagranicà uzyska∏y waluty majàce wymienialnoÊç ca∏kowità, nale˝àce przy tym
do kilku najsilniejszych politycznie i gospodarczo
paƒstw. Istnieje tu swoboda wyboru systemu kursów.
Charakterystyczne jest, ˝e cz´Êç krajów utrzymuje kursy p∏ynne.
Mo˝na stwierdziç, ˝e uchwa∏y podj´te w Kingston
niejako usankcjonowa∏y istniejàcy stan rzeczy. Przepisy dotyczàce wszystkich tych zmian wesz∏y w ˝ycie
z dniem 1 kwietnia 1978 r. Powsta∏y wi´c formalne zr´by nowego mi´dzynarodowego systemu walutowego.
Jego zasady przedstawia ramka.
58 IMF, Annual Report 1992, Waszyngton 1993, s. 54.
26 Polityka Pieni´˝na
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 5
Zasady systemu z Kingston
1. Brak wspólnej jednostki o zasi´gu mi´dzynarodowym. W rozliczeniach wykorzystuje si´ waluty swobodnie u˝ywane.
2. Istnieje zakaz ustalania parytetu z∏ota dla jednostek pieni´˝nych krajów nale˝àcych do MFW.
3. WartoÊç jednostek pieni´˝nych mo˝e byç ustalana w stosunku do: 1) SDR, 2) wybranej tzw. jednostki zbiorowej, majàcej inny „koszyk
walut” ni˝ SDR lub 3) innej wybranej jednostki pieni´˝nej.
4. Istnieje swoboda wyboru systemu kursów. Jedynym obowiàzkiem jest zg∏oszenie stosowanych regu∏ kursowych w∏adzom Funduszu.
MFW nadzoruje kursy w skali mi´dzynarodowej, mo˝e te˝ dokonywaç oceny polityki kursowej poszczególnych krajów.
5. MFW wprowadzi∏ standard tzw. bie˝àcej wymienialnoÊci walut. Jest to najpowszechniejszy standard wymienialnoÊci. Zgodnie z nim niedopuszczalne sà ograniczenia w zakresie bie˝àcych p∏atnoÊci mi´dzynarodowych. Jednostki pieni´˝ne danego kraju mogà byç wykorzystywane bez ograniczeƒ jako Êrodek p∏atniczy w rozliczeniach z tytu∏u obrotów bie˝àcych z zagranicà. MFW nadaje danej jednostce status wewn´trznej wymienialnoÊci po sprawdzeniu, czy zosta∏y spe∏nione warunki okreÊlone w art. VIII statutu Funduszu. W praktyce
mi´dzynarodowej ukszta∏towa∏a si´ tak˝e wymienialnoÊç ca∏kowita. Waluty takie majà kraje, które nie stosujà ˝adnych ograniczeƒ dewizowych, i to zarówno w obrotach bie˝àcych, jak i kapita∏owych z zagranicà.
6. W sytuacji braku równowagi bilansu p∏atniczego mo˝liwe jest zaciàgni´cie kredytu w MFW. Kredyty sà udzielane na zakup wymienialnych walut obcych w celu regulowania p∏atnoÊci z tytu∏u wymiany z zagranic i na podtrzymanie s∏abnàcego kursu waluty danego kraju.
èród∏o: opracowanie w∏asne.
Charakterystyczne jest, ˝e w zmodyfikowanym
systemie z Bretton Woods nie ma wspólnej jednostki
pieni´˝nej o zasi´gu mi´dzynarodowym. Funkcji tej
nie mo˝e pe∏niç SDR. Emisja tej jednostki jest bowiem
zbyt ma∏a w stosunku do potrzeb59. Tworzy to warunki do jej zastàpienia przez waluty swobodnie u˝ywane.
Âwiadczà o tym dane MFW. Wynika z nich, ˝e od
1997 r. corocznie ponad 80% Êwiatowych oficjalnych
aktywów rezerwowych stanowià rezerwy utrzymywane w walutach obcych. W tym samym okresie ponad
85% tych rezerw utrzymuje si´ w walutach swobodnie
u˝ywanych60. Dla porównania, w tym samym czasie
udzia∏ SDR wraz z pozycjami rezerwowymi poszczególnych paƒstw w MFW wynosi corocznie mniej ni˝
2% Êwiatowych oficjalnych aktywów rezerwowych.
Brak wspólnych podstaw ustalania kursów walut
zdezorganizowa∏ mi´dzynarodowy system kursowy61.
Uznano, ˝e nie ma systemu kursów, który by∏by odpo59 G∏ówny wp∏yw na to zjawisko wywiera polityka Stanów Zjednoczonych,
które nie chcà os∏abiç pozycji w∏asnej waluty, Kongres USA od 1997 r. nie ratyfikowa∏ czwartego rozszerzenia (fourth amendment) statutu MFW, na podstawie którego mia∏a byç przeprowadzona jednorazowa alokacja SDR w wysokoÊci 21,9 bln. Tak˝e propozycja Rady Wykonawczej MFW, by zwi´kszy alokacj´ SDR w latach 2002-2006, nie zyska∏a poparcia (P.B. Clark, J.J. Polak: International Liquidity and the Role of the SDR in the International Monetary
System, IMF Staff Papers 2004, nr 1, s. 50). Bez ratyfikacji odpowiednich
uchwa∏ przez Kongres USA jakiekolwiek zwi´kszenie alokacji SDR jest niemo˝liwe. Uchwa∏y te muszà byç bowiem ratyfikowane wi´kszoÊcià co najmniej 85% g∏osów krajów cz∏onkowskich, a USA dysponujà 17,1% g∏osów.
(IMF, Annual Report 2003... op.cit., s. 143).
60 W 2002 r. udzia∏ dolara w Êwiatowych rezerwach walutowych wyniós∏
64,8%, euro – 14,6%, jena – 4,5%, funta szterlinga – 4,4%. (IMF, Annual Report 2003 …, op.cit., s. 98-99).
61 Por. m.in.: R. Mundell: Reconsideration of the Twentieth Century. American Economic Review nr 3/2000, s. 338; J. Sneddon Little, G.P. Olivei: Rethinking the International; Monetary System, An Overview. W: Rethinking the International Monetary System. J. Sneddon Little, G.P. Olivei (ed.), Federal Reserve Bank of Boston Conference Series nr 43/1999, s. 7-8.
wiedni dla wszystkich krajów i w ka˝dych warunkach62. Nie zrezygnowano jednak ostatecznie z prób
uporzàdkowania kursów. W drugich uzupe∏nieniach
do statutu przyj´to, ˝e MFW mo˝e wi´kszoÊcià 85%
g∏osów wprowadziç dla wszystkich krajów cz∏onkowskich ogólne regu∏y kursowe. Charakterystyczne jest
jednak, ˝e nawet wtedy poszczególne kraje b´dà mog∏y
stosowaç inne, w∏asne regu∏y63.
Wyraênie widaç, ˝e w dziedzinie kursów walutowych paƒstwom cz∏onkowskim pozostawiono wolny
wybór. Fundusz dà˝y raczej do kontrolowania kursów
w skali mi´dzynarodowej. Przyj´cie takiego rozwiàzania doprowadzi∏o jednak do du˝ej zmiennoÊci kursów
walut. Szczególnà niestabilnoÊcià cechujà si´ kursy walut swobodnie u˝ywanych64. Zaburza to Êwiatowà
struktur´ kursów i utrudnia prowadzenie wymiany
mi´dzynarodowej. Pozostaje to w sprzecznoÊci z jednym z celów mi´dzynarodowego systemu walutowego,
którym jest stabilizacja kursów walutowych. Jak si´ wydaje, w∏aÊnie z uwagi na to zjawisko w∏adze Funduszu
uzna∏y ograniczenie wahaƒ kursów za najwa˝niejsze
polityczne i ekonomiczne wyzwanie XXI wieku65.
Aby przestrzeganie zasady sta∏oÊci kursów przez
kraje cz∏onkowskie MFW by∏o mo˝liwe, muszà oni prowadziç zdyscyplinowanà polityk´ fiskalnà i pieni´˝nà.
Konieczne jest te˝ dà˝enie do zapewnienia odpowied62 K. Yoshikawa: The Trends of the Reform of International Monetary System
in the Globalized Financial World Market: From the Perspectives of Developing Countries. „Momento Economico” nr 116/2001, s. 13.
63 Articles of Agreement, art. IV, punkt 2, podpunkt c) i punkt 4, op.cit., s. 8,
strona internetowa www.imf.org.
64 Wspó∏czeÊnie wszystkie waluty swobodnie u˝ywane majà kursy p∏ynne.
65 Por. m.in.: R.A. Mundell: After 40 Years, Towards a more stable monetary
world. OECD Observer nr 235/2002, s. 10; K. Rogoff: Four Challenges for 40
Years. OECD Observer nr 235/2002, s. 18-19.
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 5
nich warunków gospodarczych. W przeciwnym wypadku cz´Êç krajów mo˝e byç zmuszona do odstàpienia
od stabilizowania kursów swoich walut. Zjawisko to
wystàpi∏o w sposób ostry po upadku systemu z Bretton
Woods. Modyfikacje tego systemu doprowadzi∏y jedynie do opracowania zasad zapewniajàcych sprawne
funkcjonowanie systemu rozliczeƒ mi´dzynarodowych. Brak jest natomiast wspólnych zasad ustanawiajàcych jednostk´ pieni´˝nà o mi´dzynarodowym zasi´gu oraz podstaw ustalania kursów walut przez poszczególne kraje. Sprawia to, ˝e system z Kingston nie pe∏ni
funkcji mi´dzynarodowego systemu walutowego.
Charakterystyczne jest, ˝e niedoskona∏oÊci systemu z Kingston dostrzegli byli i obecni pracownicy
MFW. W pi´çdziesiàtà rocznic´ konferencji w Bretton
Polityka Pieni´˝na 27
Woods utworzyli specjalnà komisj´. Jej zadaniem by∏o
opracowanie raportu dotyczàcego przysz∏oÊci Funduszu. W raporcie tym cz∏onkowie komisji stwierdzili, ˝e
konieczne jest ustanowienie nowego mi´dzynarodowego systemu walutowego opartego na formalnej koordynacji polityki gospodarczej i zarzàdzaniu kursami
w skali Êwiatowej. Ich zdaniem, dla stworzenia takiego
systemu niezb´dne jest w szczególnoÊci, by kraje wysoko rozwini´te prowadzi∏y zdyscyplinowanà polityk´ fiskalnà i pieni´˝nà. Autorzy raportu podkreÊlili, i˝ kraje te „muszà zaakceptowaç, ˝e krajowa polityka gospodarcza nie mo˝e byç d∏u˝ej formu∏owana w izolacji,
bez uwzgl´dnienia potrzeb innych paƒstw”66.
66 S. Kane: The IMF at 50: Entering a New Era? IMF Survey nr 16/1994, s. 249-250.
Bibliografia
1. Anniversary of First meeting Recalls Executive Board’s early Development. IMF Survey z dnia 3 maja 1976 r.
2. J. Boughton: Silent Revolution, The International Monetary Fund 1979-1989. IMF Waszyngton 2001.
3. M. Bordo: Is There a Good Case for a New Bretton Woods International Monetary System? „American Economic
Review” nr 2/1995.
4. E. Chrabonszczewska, K. Kalicki: Teoria i polityka kursu walutowego. Warszawa 1996 Oficyna Wydawnicza
SGH.
5. Chronology. IMF adapts and expands operations to meet member’s countries changing needs. IMF Survey Supplement nr 29/2000.
6. P.R. Clark, J.J. Polak: International Liquidity and the Role of the SDR in the International Monetary System. IMF
Staff Papers nr 1/2004.
7. W.M. Corden: Economic Policy, Exchange Rates and the International System. Oxford 1994 Oxford University
Press.
8. D.S. Cutler: Basket Valuation of SDR Takes Effect. IMF Survey z dnia 8 lipca 1974 r.
9. B. Eichengreen, N. Sussman: International Monetary System in the (Very) Long Run. IMF Working Papers nr
43/2000.
10. O. Emminger: The Exchange Rate as an Instrument of Policy. Economic Impact. A Quarterly Review of Economics nr 2/1980.
11. European Economic and Monetary Union and the IMF. IMF, Annual Report 1999, Waszyngton 2000.
12. First Outline of Reform. IMF Survey z dnia 8 paêdziernika 1973 r.
13. M. Friedman: Intrygujàcy pieniàdz. Z historii systemów monetarnych. ¸ódê 1994 Wydawnictwo ¸ódzkie.
14. From the End of the Bretton Woods System to the Jamaica Agreement. A Chronology of Key Events in Changing World Financial Agreements 1971-76. IMF Survey z dnia 1 marca 1976 r.
15. D. Gotz-Kozierkiewicz: WymienialnoÊç pieniàdza po II wojnie Êwiatowej. Warszawa 1990 PWN.
16. H.R. Heller: Money and the International Monetary System. Federal Reserve Bank of St. Louis Review nr
2/1989.
17. How the Main Developments Unfolded: Chronology of Key Events of 1966-71. IMF Survey z dnia 18 kwietnia
1977 r.
18. IMF, Annual Report 2003, Waszyngton 2004.
19. IMF, Selected Decisions of the International Monetary Fund and Selected Documents, Twenty-Seventh Issue.
IMF, Waszyngton, 30 czerwca 2003, strona internetowa www. imf. org.
20. IMF, Annual Report 1992, Waszyngton 1993.
28 Polityka Pieni´˝na
BANK I KREDYT m a rz e c 2 0 0 5
21. IMF, Selected Decisions of the International Monetary Fund and Selected Documents. Tenth Issue IMF, Washington DC, dnia 30 kwietnia 1983 r.
22. S. Kane: The IMF at 50: Entering a New Era? IMF Survey nr 16/1994.
23. Z. Knakiewicz: Teoretyczne pod∏o˝e systemów pieni´˝nych. Od monometalizmu i bimetalizmu do wspó∏czesnych systemów pieni´˝nych. W: Finanse, banki i ubezpieczenia w Polsce u progu XXI wieku. T. 2, BankowoÊç.
Poznaƒ 2000 Akademia Ekonomiczna w Poznaniu.
24. Z. Knakiewicz: Komitet dwudziestu. W: Leksykon finansowo-bankowy. Warszawa 1992 PWE.
25. Z. Knakiewicz: Specjalne Prawa Ciàgnienia. W: Leksykon finansowo-bankowy. Warszawa 1992 PWE.
26. Z. Knakiewicz: Aktualne aspekty teorii pieniàdza G. F. Knappa. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” z. 2/1984.
27. Z. Knakiewicz: Powiàzania narodowych systemów pieni´˝nych z mi´dzynarodowym systemem z Kingston. W:
Problemy pieni´˝no-kredytowe i walutowe. Praca pod red. J. Wolniaka, Poznaƒ 1981 Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Poznaniu.
28. Z. Knakiewicz: Pieniàdz wewn´trzny a wymiana z zagranicà. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”
z. 2/1971.
29. Z. Knakiewicz: Teorie pieniàdza niezale˝nego i ich zastosowanie. Poznaƒ 1981 Wydawnictwo AE w Poznaniu.
30. Z. Knakiewicz: Nowa mi´dzynarodowa jednostka walutowa „prawo specjalnego ciàgnienia” Mi´dzynarodowego Funduszu Walutowego. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” nr 1/1971.
31. J. Kranz: Udzia∏y finansowe paƒstw cz∏onkowskich w Mi´dzynarodowym Funduszu Walutowym. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” z. 4/1979.
32. Managing Director’s Annual Address Reviews World Economy, Developments Toward Reform. IMF Survey
z dnia 12 marca 1972 r.
33. R.A. Mundell: After 40 Years, Towards a more stable monetary world. OECD Observer nr 235/2002.
34. R.A. Mundell: Poverty, Growth and the International Monetary System. Asian and Pacific Forum on Poverty,
Manila 2001 Asian Development Bank.
35. R.A. Mundell: Reconsideration of the Twentieth Century. American Economic Review nr 3/2000.
36. R.A. Mundell: The International Monetary System in 21st Century: Could Gold Make a Comeback? Wyk∏ad
w St. Vincent College, Letrobe, Pennsylvania 1997.
37. S. Ràczkowski: Mi´dzynarodowe stosunki finansowe. Warszawa 1984 PWE.
38. K. Rogoff: Four Challenges for 40 Years. OECD Observer nr 235/2002.
39. J. Sneddon Little, G. P. Olivei: Rethinking the International; Monetary System, An Overview. W: Rethinking the
International Monetary System. J. Sneddon Little, G.P. Olivei (ed.), Federal Reserve Bank of Boston Conference Series nr 43/1999.
40. Strona internetowa www.imf.org.
41. K. Yoshikawa: The Trends of the Reform of International Monetary System in the Globalized Financial World
Market: From the Perspectives of Developing Countries. Momento Economico nr 116/2001.