490/5/B/2013 POSTANOWIENIE z dnia 19 czerwca 2013 r. Sygn. akt

490/5/B/2013
POSTANOWIENIE
z dnia 19 czerwca 2013 r.
Sygn. akt Ts 168/12
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Zbigniew Cieślak,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej MKS Sp. z o.o. z
siedzibą w Tychach w sprawie zgodności:
art. 783 § 1 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks
postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) w brzmieniu
obowiązującym do 3 maja 2012 r. z art. 45 ust. 1, art. 2 w zw. z art. 45 ust. 1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 12 lipca 2012
r. MKS Sp. z o.o. z siedzibą w Tychach (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art.
783 § 1 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w brzmieniu obowiązującym do 3 maja 2012 r.
z art. 45 ust. 1, art. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skargę sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego. W wyroku
zaocznym z 1 lutego 2011 r. (sygn. akt VI GCupr 562/10/1) Sąd Rejonowy w Tychach –
Wydział VI Gospodarczy (dalej: Sąd Rejonowy w Tychach) zasądził od pozwanego na rzecz
skarżącej 1 150 euro wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od 27 września 2010 r. Po
rozpoznaniu sprzeciwu skarżącej wyrokiem z 17 czerwca 2011 r. Sąd Rejonowy w Tychach
utrzymał w mocy wyrok zaoczny. Postanowieniem z 1 września 2011 r. (sygn. akt XIX Gz
550/11) Sąd Rejonowy w Tychach oddalił wniosek skarżącej o przywrócenie terminu do
wniesienia apelacji i odrzucił jej apelację. Zażalenie na to postanowienie zostało oddalone
przez Sąd Okręgowy w Katowicach – XIX Wydział Gospodarczy Odwoławczy (dalej: Sąd
Okręgowy w Katowicach) postanowieniem z 17 października 2011 r. W dniu 15 listopada
2011 r. Sąd Okręgowy w Katowicach (sygn. akt XIX Gz 550/11) nadał klauzulę
wykonalności wyrokowi zaocznemu Sądu Rejonowego w Tychach z 1 lutego 2011 r.
Na wniosek Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Katowice-Wschód w
Katowicach Sąd Okręgowy w Katowicach postanowieniem z 19 grudnia 2011 r. sprostował
oczywistą omyłkę pisarską w postanowieniu z 15 listopada 2011 r. w ten sposób, że po
słowach „sygn. akt VI Cupr 562/10/1” dopisał następujące słowa: „z tym, że zobowiązać
komornika do przeliczenia zasądzonej kwoty na walutę polską według średniego kursu
złotego w stosunku do walut obcych ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski w dniu
poprzedzającym przekazanie należności wierzycielowi”.
Skarżąca uważa, że na podstawie zaskarżonego przepisu Sąd Okręgowy w
Katowicach wydał postanowienie o sprostowaniu oczywistej omyłki pisarskiej i tym samym
w sposób nieusprawiedliwiony „wkroczył” w sferę konstytucyjnie chronionych praw
skarżącej, czym pozbawił ją słusznie nabytego prawa o charakterze majątkowym i naruszył
zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 w zw. z art. 45
Konstytucji). Takie uregulowanie narusza również – zdaniem skarżącej – zasadę przyzwoitej
legislacji, ponieważ treść jednego przepisu (tu: art. 783 § 1 k.p.c.) jest sprzeczna z tym, co
wynika z innego przepisu (tu: art. 358 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
[Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.]). Przez obowiązek przeliczenia kwoty zasądzonej
w walucie obcej na złotówki wierzyciel zostaje bowiem pozbawiony, stwierdzonego w
wyroku, prawa do żądania spełnienia świadczenia w walucie obcej zgodnie z art. 358 k.c.
Ponadto zaskarżony przepis narusza prawo do skutecznego i pełnego wyegzekwowania
wydanego wyroku, które jest – w opinii skarżącej – jednym z elementów prawa do sądu (art.
45 Konstytucji). W wyniku przeliczenia waluty obcej na walutę polską według średniego
kursu walut ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski (dalej: NBP) zawsze powstaje strata
po stronie wierzyciela, bo kwota przekazana w walucie polskiej nigdy nie wystarczy na zakup
tylu środków pieniężnych wyrażonych w walucie obcej, ile ich zasądzono w wyroku.
W zarządzeniu z 12 września 2012 r. sędzia Trybunału Konstytucyjnego wezwał
pełnomocnika skarżącej do uzupełniania braków formalnych skargi, tj.: doręczenia odpisu
postanowienia Sądu Rejonowego w Tychach z 24 lutego 2012 r. (sygn. akt VI GCo 4/12)
wraz z czterema kopiami, a także podania daty doręczenia pierwszemu pełnomocnikowi
pisma Okręgowej Izby Adwokackiej w Katowicach z informacją o jego wyznaczeniu i daty
zwolnienia przez sąd pierwotnie wyznaczonego pełnomocnika od obowiązku reprezentowania
skarżącej.
W piśmie z 24 września 2012 r. pełnomocnik skarżącej uzupełnił dwa z
wymienionych braków. Ponadto złożył wniosek o przedłużenie terminu do uzupełnienia
trzeciego braku, tj. podania daty zwolnienia przez sąd pierwotnie wyznaczonego
pełnomocnika od obowiązku reprezentowania skarżącej. W dniu 9 października 2012 r.
pełnomocnik skarżącej przesłał do Trybunału drugie pismo uzupełniające braki formalne
skargi konstytucyjnej.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
W myśl art. 36 ust. 1 w zw. z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna
podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał
Konstytucyjny bada, czy spełnia ona warunki określone przez prawo. Warunki te zostały
uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji, w myśl którego skargę do Trybunału
Konstytucyjnego może wnieść każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały
naruszone przez ustawę lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ
administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego
obowiązkach określonych w Konstytucji. Warunki wniesienia skargi konstytucyjnej zostały
doprecyzowane w art. 46–48 ustawy o TK. Gdy skarga konstytucyjna ich nie spełnia, a także
gdy jest oczywiście bezzasadna lub gdy jej braki nie zostały usunięte w określonym terminie,
lub też zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 39 ust. 1 ustawy o TK, Trybunał
Konstytucyjny wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu.
W rozpatrywanej sprawie skarżąca nie uzupełniła w terminie wszystkich braków
skargi konstytucyjnej. Siedmiodniowy termin do uzupełnienia braków jest terminem
ustawowym i z tego względu nie może zostać przedłużony na wniosek skarżącej. Upływ
terminu jest na podstawie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK samoistną przesłanką
odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
Zgodnie z linią orzeczniczą Trybunału termin do wniesienia skargi konstytucyjnej jest
terminem materialnoprawnym i jego bieg zostaje zawieszony w chwili złożenia przez
2
skarżącego wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi
konstytucyjnej i reprezentowania skarżącego przez Trybunałem Konstytucyjnym (zob.
postanowienia TK z 20 grudnia 2007 r., Ts 228/06, OTK ZU nr 6/B/2007, poz. 278 oraz 4
marca 2008 r., Ts 223/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 119). Zawieszony termin do wniesienia
skargi konstytucyjnej biegnie dalej dopiero od momentu, od którego skarżący ma możliwość
skorzystania z pomocy prawnej. Takim momentem jest wyznaczenie konkretnego adwokata
lub radcy prawnego, do którego skarżący może zwrócić się o sporządzenie skargi
konstytucyjnej (zob. m.in. postanowienie TK z 9 października 2006 r., Ts 91/06, OTK ZU nr
5/B/2006, poz. 247).
W rozpatrywanej sprawie termin do wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczął bieg 3
stycznia 2012 r., a następnie dwukrotnie uległ zawieszeniu: w dniu złożenia przez skarżącą
wniosku o ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi
konstytucyjnej oraz w dniu, w którym sąd zwolnił tego pełnomocnika z obowiązku
reprezentowania skarżącej. Zgodnie bowiem z art. 118 § 3 k.p.c. w zw. z art. 20 ustawy o TK
„z ważnych przyczyn adwokat lub radca prawny może wnosić o zwolnienie od obowiązku
zastępowania strony w procesie. Sąd, zwalniając adwokata lub radcę prawnego, zwraca się
jednocześnie do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców
prawnych o wyznaczenie innego adwokata lub radcy prawnego”. Z przywołanego przepisu
wynika, że pierwotnie ustanowiony pełnomocnik ma obowiązek reprezentować stronę tak
długo, aż zostanie zwolniony z tego obowiązku przez sąd. Niepodanie przez pełnomocnika
daty zwolnienia pierwotnie wyznaczonego pełnomocnika z urzędu od obowiązku
reprezentowania skarżącej uniemożliwiło zbadanie, czy został spełniony jeden z warunków
wniesienia skargi konstytucyjnej, a mianowicie – czy został zachowany trzymiesięczny
termin do jej złożenia.
Niezależnie od powyższego skardze należało odmówić nadania dalszego biegu z innej
przyczyny.
Zgodnie z zaskarżonym art. 783 § 1 zdanie drugie k.p.c. „jeżeli przepis szczególny nie
stanowi inaczej, tytułom egzekucyjnym zasądzającym świadczenie w walutach obcych sąd
nada klauzulę wykonalności ze zobowiązaniem komornika do przeliczenia zasądzonej kwoty
na walutę polską według średniego kursu złotego w stosunku do walut obcych ogłoszonego
przez Narodowy Bank Polski w dniu poprzedzającym przekazanie należności wierzycielowi”.
Przepis ten został zmieniony z dniem 3 maja 2012 r. przez ustawę z dnia 16 września 2011 r.
o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr
233, poz. 1381; dalej: ustawa nowelizująca). Obowiązujący art. 783 § 1 zdanie drugie k.p.c.
ma następujące brzmienie: „Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, tytułowi
egzekucyjnemu opiewającemu na świadczenie pieniężne w walucie obcej sąd nada klauzulę
wykonalności ze zobowiązaniem komornika do przeliczenia zasądzonej kwoty na walutę
polską według średniego kursu waluty obcej ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski na
dzień sporządzenia planu podziału, a jeżeli planu nie sporządza się – na dzień wypłaty kwoty
wierzycielowi” .
Trybunał zauważa, że kontroli zgodności z Konstytucją podlegają – co do zasady –
przepisy obowiązujące. Zaskarżony przepis utracił moc obowiązującą w rozumieniu art. 39
ust. 1 pkt 3 Konstytucji, ponieważ wszystkie wnioski o nadanie klauzuli wykonalności są
obecnie rozpoznawane przy zastosowaniu art. 783 § 1 k.p.c. w nowym brzmieniu. Od 3 maja
2012 r. (tj. od daty wejścia w życie nowelizacji k.p.c.) sąd, nadając klauzulę wykonalności,
zobowiązuje komornika do przeliczenia zasądzonej kwoty według kursu NBP na dzień
sporządzenia planu podziału, a jeżeli planu się nie sporządza – na dzień wypłaty kwoty
wierzycielowi (zob. I. Gil, komentarz do art. 783 k.p.c., nb. 5, [w:] Kodeks postępowania
cywilnego. Komentarz, red. E. Marszałkowska-Krześ Warszawa 2012 [publikacja
elektroniczna wydawnictwa Beck]).
3
Trybunał przypomina, że w myśl art. 39 ust. 3 ustawy o TK przepisu art. 39 ust. 1 pkt
3 ustawy o TK nie stosuje się, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił
moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych
wolności i praw. Należy w tym miejscu wskazać, że uzasadnienie analizowanej skargi w
żaden sposób nie odnosi się do tej kwestii. Niezależnie jednak od powyższego Trybunał
zwraca uwagę, że przesłanki z art. 39 ust. 3 ustawy o TK nie można by uznać za spełnioną,
gdyby ewentualne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, podzielające argumentację i
wnioski skarżącej, nie mogło doprowadzić do zmiany jej sytuacji prawnej (zob.
postanowienie TK z 4 maja 2010 r., SK 4/08, OTK ZU nr 4/A/2010, poz. 43). Odnosząc te
ustalenia do rozpatrywanej skargi, Trybunał stwierdza, że po pierwsze, z dokumentów
dołączonych do skargi wynika, że zasądzona kwota została już przez komornika
wyegzekwowana. Po drugie, wznowienie postępowania klauzulowego, w którym sąd nadał
wyrokowi zaocznemu klauzulę wykonalności o kwestionowanej przez skarżącą treści, nie jest
dopuszczalne na gruncie przepisów k.p.c. Postępowanie klauzulowe rozstrzyga tylko kwestię
wtórną względem postępowania co do istoty sprawy, nie odnosi się w ogóle do
rozstrzygnięcia sporu określonego w treści pozwu (w procesie) czy wniosku (w postępowaniu
nieprocesowym). Zgodnie zaś z orzecznictwem Sądu Najwyższego art. 399 § 2 w zw. z art.
4011 k.p.c., mówiąc o możliwości wznowienia postępowania zakończonego postanowieniem,
odnosi ją tylko do postępowania w sprawie rozumianej jako pewna całość oddana pod osąd i
zakończona postanowieniem merytorycznym (zob. uchwała SN z 4 sierpnia 2006 r., sygn. akt
III CZP 51/06, OSNC 2007, nr 5, poz. 71). W związku z powyższym przesłanka
uzasadniająca kontrolę konstytucyjności przepisu, który utracił moc obowiązującą, nie została
spełniona w sprawie skarżącej.
Z przedstawionych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
4