Kultura ludowa – podstawowe informacje o pojęciu Mówiąc o

Kultura ludowa – podstawowe informacje o pojęciu
Mówiąc o kulturze ludowej mamy na myśli szeroko pojęte życie ludności - tzw. ludu, czyli
społeczeństwa chłopskiego zamieszkującej obszar wiejski.(zob. Kopczyńska- Jaworska, 1997, s.57) Są to zarówno normy i wartości, jak i elementy kultury materialnej ukształtowane przez warstwę
chłopską. (zob. Burszta, 1987, s.195 -198)
Początek kultur ludowej związany jest z okresem średniowiecza i ustrojem feudalnym. W
tym czasie z jednolitej kultury społeczno – plemiennej zarysowała się kultura chłopska, miejska i
feudalno – rycerska. Rozkwit kultury ludowej przypada na XIX w. i na okres dwudziestolecia
międzywojennego.(zob. Brzezińska, 2006, s.187-207)
Na jej kształt i rozwój wpłynęły głównie:
•
elementy przedchrześcijańskie (pogańskie)
•
elementy etniczne, charakterystyczne dla danej grupy, pozwalające odróżnić się od siebie
różne społeczności
•
zapożyczenia będące wynikiem kontaktów członków danej społeczności z innymi
społecznościami regionalnymi (narodowymi), etnicznymi, religijnymi oraz zapożyczenia z
kultury warstw wyższych ( zob. Brzezińska, 2006, s.187-207; Burszta, 1985)
Chłopi przez stulecia stanowili 4/5 narodu. To ich nazywano ludem, a stworzoną przez nich kulturę
– ludową. Żyli oni w wiejskich warunkach, odmiennych od warunków innych warstw
społeczeństwa. Ograniczeni byli do gospodarki samowystarczalnej, wytwarzania żywności i
surowców naturalnych niezbędnych do życia. Również sytuacja polityczna, społeczna i brak
możliwości dostępu do nauki sprzyjał izolacji ludu oraz ich poczucia więzi wobec siebie, natomiast
odrębności względem innych warstw społeczeństwa. ( zob. Jackowski, 1991, s.186 - 191)
Cechy kultury ludowej to głównie:
•
izolacjonizm (geograficzny – fizyczny i mentalny – świadomościowy)
•
tradycjonalizm (przekaz z pokolenia na pokolenie dotyczący wiedzy, umiejętności,
przekonań, norm społecznych, system wychowania – przekazywanie wiedzy nabytej
poprzez doświadczenie, umiejętności, praw obyczajowych, obrzędów itd.)
•
religijność (powiązanie elementów chrześcijańskich z pogańskimi, uzależnienie od świata
przyrody, wiedza i medycyna ludowa, astronomia, magia)
•
regionalne zróżnicowanie form kulturowych (np. strojów, tańców, budownictwa, haftów
itp.) stanowiących formę odróżnienia
Na kulturę ludową składają się zarówno:
•
treści i formy życia środowisk lokalnych (obrzędowość, zwyczaje rodzinne i doroczne) oraz
związany z tym folklor (muzyczny, taneczny, słowny)
•
sztuka ludowa (rzeźba, malarstwo, instrumenty muzyczne, zdobnictwo plastyczne)
•
strefa materialna: narzędzia pracy, sprzęty, budownictwo, kształt wsi itp. (Burszta, 1987,
s.195 -198, Kopczyńska- Jaworska, 1997, s.5-7)
Umownie kulturę ludową możemy podzielić na 3 sfery: kulturę materialną (techniczną),
społeczną i umysłową (duchową).Pamiętać należy jednak o tym , że właściwie żaden element
kultury nie może być zaliczony tylko do jednej ze sfer, gdyż kultura ludowa stanowi całość.
Wszystkie elementy są powiązane z pracą, regulacją stosunków społecznych, z organizacją życia
indywidualnego i zbiorowego, odpowiedzią na duchowość. ( zob. Brzezińska, 2006, s.187-207,
Burszta, 1987, s.195 -198)
•
Sfera materialna do której zaliczyć możemy m.in. zajęcia ludności wiejskiej, rzemiosła,
sposoby budowania i urządzania domów, rodzaje narzędzi gospodarczych, odzież
codzienna, odświętna, pożywienie.
•
Strefa społeczna, czyli wszystko to, co jest związane z na co dzień społeczności lokalnej i
rodziny
•
Strefa duchowa, która związana jest z systemem wierzeń i przekonań, czyli religijnością,
sposobem postrzegania świata, zalicza się do niej także rodzinne święta oraz cyklu
dorocznego. ( zob.Bukraba-Rylska, 2002; Burszta, 1987, s.195 -198; Brzezińska, 2006,
s.187-207)
Zanik kultury ludowej to okres po drugiej wojnie światowej. Wskutek globalnych zmian
gospodarczych, społecznych i cywilizacyjnych zanikają poszczególne jej elementy oraz tradycyjne
umiejętności i techniki wytwarzania. Dlatego obecnie częściej używa się terminu kultura typu
ludowego lub kultura regionalna.
Bibliografia:
Brzezińska A.W. (2006), W poszukiwaniu korzeni kulturowych, w:Edukacja regionalna, red.
Brzezińska A.W., Hulewska A., Słomska J., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Bukraba- Rylska I. (2002), Kultura ludowa. W: Kultura ludowa – wieś- mieszkańcy wsi. Wybór
artykułów z lat 1987 – 2002, Warszawa: IRWiR PAN
Burszta J. (1985), Chłopskie źródła kultury. Warszawa, LSW
Burszta J., (1987), Kultura ludowa, w: Z. Staszczak (red), Słownik etnologiczny. Terminy ogólne
(195-198), Warszawa, Poznań, PWN
Kopczyńska – Jaworska B. 1997, Wstęp, w: red. Kopczyńska – Jaworska B., NiewiadomskaRudnicka M., Piękno użyteczne, czy Piękno ginące , PTL, Łódź