Timo Spangar, Dr, Adiunkt, Uniwersytet Wschodniej Finlandii

Timo Spangar, Dr, Adiunkt, Uniwersytet Wschodniej Finlandii, Spangar Negotiations
Co
Anita Keskinen, Psyc.Lic., Zarejestrowana Trener-Psychoterapeutka, Aksessio Co
W poszukiwaniu kreatywnej praktyki poradnictwa kariery. Socjodynamiczne
poradnictwo zawodowe i perspektywa fińska.
Pod koniec lat osiemdziesiątych i na początku dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku stało się
jasne, że fińska gospodarka i życie zawodowe uległy nieodwracalnym zmianom. Podczas gdy
dotychczas ludzie żyli pracując głównie w przemyśle i rolnictwie, w tamtym czasie ich życie
zaczęła dominować wyłaniająca się gospodarka usługowa. Świat pracy stał się rozmyty,
niejasny i niepewny. Finowie musieli skonstruować nowe podejście do życia zawodowego w
dużej mierze samodzielnie. To właśnie wtedy praktyki społecznego konstruktywizmu oraz
nowe i kreatywne koncepcje poradnictwa zawodowego pojawiły się w Finlandii. Najbardziej
znaczącym spośród tych ostatnich okazało się podejście socjodynamiczne, opracowane i
rozwinięte przez kanadyjskiego profesora Vance’a Peavy’ego.
Co więcej, tak jak klienci, także doradcy zawodowi czuli się niepewnie pomagając
pracownikom w nowej sytuacji. Dotychczasowe poradnictwo zawodowe w Finlandii, podobnie
jak w innych krajach zachodnich, było oparte na przypasowaniu predyspozycji zawodowych
Hollanda oraz na paradygmacie rozwoju Supera, jak również na skoncentrowanej na klienta
praktyce poradniczej (Rogers), przy udziale innych wiodących zachodnich teorii
psychologicznych, takich jak psychoanalityczna, kognitywna, behawioralna, kognitywnobehawioralna, jednak krytycznie zauważono, że „nie mamy teorii poradniczej”, teorii na temat
tego, co robimy lub powinniśmy robić z klientami. Podejście socjodynamiczne podkreśla
znaczenie i potrzebę nowego skonceptualizowania procesu poradniczego oraz rozwinięcia
nowych, bardziej kreatywnych metod pozwalających na zaspokojenie potrzeb klientów w
nowym kontekście życia zawodowego.
Podejście socjodynamiczne na nowo zdefiniowało podstawowy problem, wyzwanie dla
obywatela, jakim było odpowiedź na pytanie „jak powinienem żyć?”, raczej niż na „do jakiego
zawodu się nadaję?” Odpowiednio, poradnictwo zawodowe zyskało status „ogólnej
metodologii planowania życia”. Skupienie poradnictwa przeniosło się na pomaganie klientom
w określeniu miejsca i znaczenia pracy w relacji z innymi dziedzinami w ich życiu.
Metody używane w podejściu socjodynamicznym to różnego rodzaju metody angażujące
klientów w refleksję nad ich życiem jako całością i nad rolą pracy zawodowej jako części
życia. Bieżąca przestrzeń życiowa klienta i jego przyszłość są wizualnie mapowane, klient
jest zachęcany do opowiadania lub zapisywania historii, produkowania metafor, używa się
różnego rodzaju praktycznych ćwiczeń i zadań domowych, a posiadane przez klienta relacje
społeczne (n.p. z przyjaciółmi, współmałżonkiem, dziećmi, współpracownikami) są uważane
za kluczowy wymiar procesu podejmowania decyzji zawodowych. Podejście
socjodynamiczne zachęca doradcę, jak i klienta do używania metod relewantnych w ich
indywidualnym kontekście, a przykładowe metody w ‘przyborniku’ socjodynamicznym są
wrażliwe na własny kontekst życiowy klienta.
Rola poradnictwa socjodynamicznego była w Finlandii kluczowa w integrowaniu doradców
zawodowych pracujących w coraz większej grupie organizacji i kontekstów. Podczas gdy
‘kolebką’ całego poradnictwa kariery w Finlandii na początku był Publiczny Urząd Pracy, skąd
rozszerzyło się ono do system szkolnictwa w latach 60-tych i 70-tych, dziś doradców
zawodowych można znaleźć w organizacjach pozarządowych, w edukacji dorosłych oraz
tysiącach różnych realizowanych obecnie projektach unijnych. Poradnictwo kariery czy
praktyki które się od niego wywodzą, stały się głównym podejściem stosowanym w pomocy
bezrobotnym, grupom znajdującym się w trudnej sytuacji, czy w pomocy studentom w
przejściu do lub z systemu edukacji. Mówiąc ogólnie, poradnictwo zawodowe stało się
głównym podejściem we wspieraniu obywateli w przebyciu zmian dotyczących rynku pracy.
Podejście socjodynamiczne zapewniło doradcom ze zróżnicowanym zapleczem edukacyjnym
wspólną platformę profesjonalną, za pomocą której byli w stanie rozwinąć swoją karierę
poradniczą poza tradycyjnymi, lecz zanikającymi granicami tej profesji.
W Finlandii, socjodynamiczne poradnictwo kariery jest głównym podejściem nauczanym na
dwóch uniwersytetach oferujących szkolenie dla doradców oraz czterech zawodowych
kolegiach nauczycielskich. Podejście socjodynamiczne jest przyjmowane z entuzjazmem,
kreatywnością i nowymi pomysłami praktycznymi wśród fińskich doradców w różnych
instytucjach. Dla wielu z nich podejście to oznaczało zmianę paradygmatu. Jakkolwiek, fińscy
doradcy zawodowi rzadko są wyłącznie ‘socjodynamiczni’, lecz raczej integrują różne
podejścia z przystającymi filozofiami, takimi jak konstruktywizm, np. podejście skupione na
rozwiązaniach lub na zasobach, NLP, psychologię pozytywną, relacyjną i podejście
narracyjne. Przesłanie Peavy’ego mówiło, że każdy doradca powinien stworzyć swoje własne
metody poradnicze pasujące do kontekstu, kultury i sytuacji klienta. Podejście
socjodynamiczne jest jedynym podejściem rozwiniętym tylko na użytek poradnictwa
zawodowego. Inne zostały stworzone w dziedzinie psychoterapii lub psychologii
ogólnej/społecznej i później użyte w praktyce poradniczej.
Z perspektywy fińskiej, budowanie na spuściźnie podejścia socjodynamicznego pomaga
systemom i praktykom poradnictwa zawodowego dopasować się do burzliwych czasów,
którym stawiamy czoła w życiu (zawodowym) oraz rozwinąć naszą kreatywność w kontakcie
z wyzwaniami przyszłości.