pobierz

2010-01-18
Analiza rynków czynników
produkcji:
„
Popyt na pracę (od strony pracodawców) – wielkość
zgłaszanego przez pracodawców zapotrzebowania na
siłę roboczą w określonych warunkach rynkowych.
„
Podaż pracy (ze strony pracowników) – liczba osób
chętnych do podjęcia pracy za oferowaną na rynku
płacę.
„
Płaca realna to relacja płacy nominalnej wyrażonej w
pieniądzu i poziomu cen. Informuje jaką ilość dóbr
można nabyć za daną płacę nominalną.
RYNEK PRACY
1
2
Produkt pracy
Popyt na pracę
200
180
jest popytem pochodnym na produkty
przedsiębiorstwa,
zależy od okresu czasu, w długim
przedsiębiorstwo reguluje wszystkimi
czynnikami produkcji,
zależy od rachunku marginalnego – koszt z
zatrudnienia kolejnego pracownika musi być
mniejszy od korzyści z jego zatrudnienia.
„
„
„
L
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Pc
0
7
16
27
44
65
90
119
144
162
170
176
180
182
182
180
Pp
7
8
9
11
13
15
17
18
18
17
16
15
14
13
12
Pk
7
9
11
17
21
25
29
25
18
8
6
4
2
0
-2
160
140
120
100
Pc
80
60
40
20
0
35
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16
30
25
20
Pp
15
Pk
10
5
0
3
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16
4
Przykład:
Przedsiębiorstwo działa w konkurencji doskonałej, sprzedaje produkt po
cenie 100 zł/szt., może zatrudnić dowolną liczbę pracowników płacąc im
400 zł.
Pc
0
7
16
27
44
65
90
119
144
162
170
176
180
182
182
180
Pp
0
7
8
9
11
13
15
17
18
18
17
16
15
14
13
12
Pk
0
7
9
11
17
21
25
29
25
18
8
6
4
2
0
-2
Wartość Pk
700
900
1100
1700
2100
2500
2900
2500
1800
800
600
400
200
0
-200
Płaca
400
400
400
400
400
400
400
400
400
400
400
400
400
400
400
Dodatkowy zysk
300
500
700
1300
1700
2100
2500
2100
1400
400
200
0
-200
-400
-600
Przedsiębiorstwo zatrudnia dotąd, aż wartość wytworzonej produkcji
ostatniego pracownika przewyższa koszty jego zatrudnienia.
Płaca i wartość krańcowego
produktu
u pracy
L
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Popyt na pracę – ujęcie graficzne:
E
Stawka płacy
MVPL
5
L1
Zatrudnienie
6
1
2010-01-18
Konkurencja doskonała, monopol i
monopson na rynku pracy - porównanie
Monopson na rynku pracy
W
„
Monopson wpływa na ceny czynników produkcji. Ma do czynienia z
rosnącą krzywą podaży danego czynnika musi oferować wyższe
stawki płac by przyciągnąć wyższą jego ilość.
„
Koszt krańcowy dodatkowej jednostki czynnika produkcji przekracza
zatem jego cenę.
„
Zwiększając ilość wykorzystywanych czynników produkcji
przedsiębiorstwo musi się liczyć nie tylko ze wzrostem ceny ostatnio
zaangażowanej jednostki, ale również z podniesieniem ceny już
zatrudnionym jednostkom.
Przedsiębiorstwo maksymalizuje
swój zysk, gdy utarg krańcowy
uzyskany dzięki zatrudnieniu
kolejnego pracownika będzie
równy krańcowemu kosztowi
jego zatrudnienia.
at ud e a
Wielkość
zatrudnienia
Rynek
produktów
Rynek pracy
L1
Konkurencja
doskonała
Konkurencja
doskonała
L2
Konkurencja
doskonała
Monopson
L3
Monopol
Konkurencja
doskonała
Monopol
L4
7
Monopson na
rynku pracy
ƒ
ƒ
MVPL
L2
L1
L
8
Monopol na rynku pracy
W
W0
W1
DL=MVPL
L1
L4 L3
Monopson
SL
E
W 0, L0 – płaca i zatrudnienie wolnorynkowe
W 1, L1 - płaca i zatrudnienie monopsonowe
W0
KRAŃCOWY KOSZT PRACY = KRAŃCOWY PRZYCHÓD Z PRACY
W
MCL
W sytuacji monopsonu wielkość
zatrudnienia wyznacza punkt E, w
którym przedsiębiorstwo
maksymalizuje swój zysk.
Monopson zwiększa zatrudnienie
do momentu zrównania się kosztu
marginalnego pracy z przychodem
ze sprzedaży produktu
marginalnego.
MCL
MRPL
„
Monopol na rynku pracy oznacza, że:
„
pracownicy zrzeszyli się (np.
związki zawodowe) i negocjują z
pracodawcami warunki
zatrudnienia
zatrudnienia,
„
Celem monopolu związków
zawodowych jest maksymalizacja
przychodu ze sprzedaży pracy.
SL
E
W1
A
W0
L
L0
„
W przypadku monopsonu płaca i wielkość zatrudnienia nie są wyznaczane przez
przecięcie się krzywych popytu i podaży.
W podanym przykładzie optimum monopsonu znajduje się w punkcie E. Obszar
9
zakreskowany na wykresie, określany jest mianem wyzysku pracy przez
monopson.
„
W 0, L0 – płaca i zatrudnienie
wolnorynkowe
W 1, L1 - płaca i zatrudnienie
monopolowe
DL
MRPL
L1
L0
L
10
A co ze zwolnionymi z pracy w wyniku podniesienia płacy?
Monopol bilateralny
Podwójny monopol na rynku pracy
Podaż pracy
W
™ Monopolowi związków
zawodowych na rynku
pracy odpowiada
p
p
po stronie
monopson
zakupu siły roboczej.
™ Występuje rozbieżność
interesów.
™ Rozwiązanie w drodze
negocjacji.
„
„
„
MC
W1
Indywidualna podaż pracy
Gałęziowa podaż pracy
Globalna podaż pracy
S
W2
D
MR
L1 L2
11
12
2
2010-01-18
Płaca
Płaca
Zasób siły roboczej to ogół jednostek pracujących
lub poszukujących pracy. To kto ile chce
przepracować zależy od płacy realnej.
SL
„
SL
„
„
„
indywidualnych
preferencji – czas wolny
czy praca (wzrost dochodu i
konsumpcji) – linia U
wysokości dochodu
niezwiązanego z pracą BC
kosztów stałych
wynikłych z zatrudnienia CA
stawki płacy realnej
Dochód
Aktywność zawodowa zależy od:
Podaż pracy
D
E
U2
U1
C
A
B
24 h
14
Wolny czas
13
Wzrost aktywności:
Dochód
Liczba godzin pracy
Dochód
Liczba godzin pracy
Praca w
nadgodzinach:
U1
Dochód
„
24 h wolny czas
C
U1
E
A
Pracodawca
P
d
zachęca
h
pracowników do
podjęcia pracy w
godzinach
nadliczbowych oferując
im wyższą godzinową
stawkę płacy.
E1
I2
E
I1
U2
U1
U1
B
12 h
24 h
Wolny czas
8h
24 h
16
Wolny czas
15
24 h Wolny czas
Równowaga na rynku pracy
Dochód transferowy i renta
ekonomiczna
W
S
Nadwyżka
„
Dochód transferowy –
minimalna zapłata by
skłonić dany czynnik
produkcji do świadczenia
usług.
„
Renta ekonomiczna –
dodatkowa wypłata jaką
otrzymuje dany czynnik
produkcji ponad dochód
transferowy.
W2
W0
S
Płaca
Dochód
E
D
E
W0
W1
Niedobór
D
L2
L0
L1
L
17
W1
B
D
Dochody
transferowe
A
18
L0
Ilość pracy
3
2010-01-18
Nierównowaga na rynku pracy
Koncepcja płacy efektywnej
W
Mogą ją wywoływać:
„
Płaca minimalna
„
Związki zawodowe
„
Korzyści skali – nie
pozwalają na wejście do
branży nowych
przedsiębiorstw
„
Swoi (związkowcy) i obcy –
bariery w zatrudnianiu
nowych
„
Koncepcja płacy efektywnej
S
Bezrobocie
przymusowe
W1
W0
D
„
„
„
Przedsiębiorstwa dążą do tego, aby przy posiadanych
ąg ą określoną
ą wydajność.
y j
zasobach osiągnąć
Istnieje ścisła zależność między płacą a wydajnością.
Przedsiębiorstwo powinno utrzymywać płacę na
wyższym niż średnia w branży poziomie co ma
zwiększyć wydajność pracy i zapobiec fluktuacjom
pracowników.
19
L2
L0
L1
20
L
Kapitał i ziemia
„
Kapitał rzeczowy (fizyczny) – zasób wytworzonych
dóbr przyczyniających się do produkcji innych dóbr i
usług. Jest efektem procesu produkcji.
„
Ziemia – czynnik produkcji dostarczany przez naturę.
KAPITAŁ + ZIEMIA = RZECZOWY MAJĄTEK NARODOWY
21
22
Popyt na kapitał– ujęcie
Podaż kapitału:
Stała podaż
krótkookresowa
„
E
R0
„
Stawka najmu
W krótkim okresie –
wielkość stała.
W długim okresie wielkość zmienna.
Jednostkowa sttawka najmu
Stawka wynag
grodzenia i
wartość krańcow
wego produktu
kapita
ału
graficzne:
S1
S0
MVPK
K0
Liczba godzin wynajęcia
usług kapitału 23
Ilość dostarczanych usług
24
kapitału
4
2010-01-18
E
R0
Krótko- i długookresowe dostosowanie
kapitału do wzrostu płac:
Jednostkowa sttawka najmu
Jednostkowa sttawka najmu
Gałęziowa równowaga na rynku
kapitału:
S
DK
K0
D0
E2
E0
S1
E1
R1
Ilość usług kapitału
K1
25
Rynek ziemi
Ilość
usług
kapitału
K0
26
Rynek usług ziemi - równowaga
Cechą charakterystyczną ziemi jako
czynnika produkcji jest to, iż nawet w długim
okresie jej ilość zasadniczo się nie zmienia.
Jednostkowa sttawka najmu
„
„
D1
R0
D0 – krzywa popytu na kapitał
E0 – wyjściowy punkt równowagi
gałęzi,
„
S0 – podaż kapitału gałęzi (stała)
„
S1 – podaż kapitału długookresowa
„
R0 – rynkowa
k
stawka
t k najmu
j
(wymagana stopa zysku)
Rosną płace, co przesuwa krzywą
popytu na kapitał – D1
„
E1 – nowa równowaga
„
R1 - nowa stawka najmu nie
zapewnia wymaganej stopy zysku,
kapitał maleje do poziomu K1
zapewniającego równowagę E2.
„
S0
„
S
„
„
D0
„
D0 – krzywa popytu na ziemię
E0 – wyjściowy punkt równowagi,
S – podaż ziemi (stała)
R0 – rynkowa stawka najmu
D1
Spada popyt pochodny na ziemie co
przesuwa krzywą popytu – D1
E0
R0
„
„
E1 – nowa równowaga
R1 - nowa stawka najmu.
E1
R1
Usługi
ziemi
27
28
Renty gruntowe a ceny zboża
Renta gruntowa
Rynek zboża
P
S1
Gospodarstwo
A
S2
Gospodarstwo
B
KM
KM
KCP
„
„
„
„
Jest to cena płacona właścicielowi za wynajem (uprawę) ziemi.
Podaż ziemi nawet w długim okresie czasu jest wysoce
nieelastyczna,
y
, zatem wzrost popytu
p py na p
płodyy rolne wiąże
ą się
ęz
koniecznością uprawiania coraz gorszych ziem, co podnosi
koszty i ceny płodów rolnych.
Wysokość renty gruntowej zależy od klasy/urodzajności gleby.
Im lepsza gleba tym wyższy zysk dla uprawiającego i wyższa
renta gruntowa.
P1
P2
D
0
– renta gruntowa
29
KPC
a b c Q 0
d
e
Q 0
f
Q
Gospodarstwo A - ziemia bardzo wysokiej jakości
Gospodarstwo B - ziemia bardzo niskiej jakości.
Niska podaż winduje cenę zboża, ale zapewnia ona opłacalność produkcji obydwu gospodarstwom.
30
Wprowadzenie importu przesuwa krzywą podaży w prawo, prowadzi to do spadku cen i spadku
opłacalności produkcji.
5
2010-01-18
Krzywa jednakowego produktu (izokwanta) – obrazuje
różne możliwości zastosowania czynników produkcji:
kapitał i praca
6
5
Wybór najbardziej
efektywnej kombinacji
czynników produkcji
4
3
Q4 – 4000 szt.
2
Q3 – 3000 szt.
Q2 – 2000 szt.
1
Q1 – 1000 szt.
0
31
0
Izokwanty:
„
„
„
„
„
„
Ograniczenie finansowe:
każda z nich przedstawia właściwy sobie, taki sam
poziom produkcji;
im dalej od początku układu współrzędnych
y wyższy
y
yp
poziom p
produkcji;
j
oddalona izokwanta tym
są do siebie równoległe, nigdy się nie przecinają;
jest ich nieskończenie wiele;
ruch po izokwancie obrazuje przyrost jednego i
spadek wykorzystania drugiego czynnika produkcji;
kształt wskazuje na działanie prawa malejącej
krańcowej stopy substytucji.
„
„
To jakie ilości czynników produkcji są dostępne
dla danego producenta zależy od wysokości
jego zasobów finansowych oraz cen czynników
produkcji.
produkcji
Ograniczenie to informuje jakie ilości jednego
czynnika produkcji może korzysta producent
przy określonej ilości drugiego czynnika
produkcji.
33
34
Cena pracy– 5 PLN
Cena kapitału – 10 PLN
Linia jednakowego nakładu (kosztu)
10
9
Kombinacja
Praca
Kapitał
6
A
0
5
5
B
2
4
4
C
4
3
3
D
6
2
2
E
8
1
1
0
0
10
określa optymalną obu dóbr przy
danym rozporządzalnym dochodzie,
„
przedstawia warunki rynkowe którym
podporządkowany jest konsument,
„
jej nachylenie zależy od relacji cen
obu dóbr oraz mówi o relacji
wymiennej między tymi dobrami.
8
7
F
„
A
B
C
10
9
8
7
6
H
A
5
B
4
C
3
D
„
od A do F – kombinacje efektywne
2
„
G - kombinacje nieefektywne
1
„
H - kombinacje nieosiągalne
0
E
F
0
Kapitał
Kapitał
Linia jednakowego nakładu (kosztu)
Zasób – 50 PLN
32
10
10
20
Praca
35
D
G
E
F
0
10
20
Praca
36
6
2010-01-18
Kapitał
Optymalna kombinacja
czynników produkcji
Zmiana warunków:
6
5
Dostosowanie do zmian zasobów
przedsiębiorstwa.
przedsiębiorstwa
Dostosowanie do zmian cen czynników
produkcji.
1.
4
3
2.
A
Q5
2
Q4
Q3
1
Q2
Q1
0
0
10
Praca
37
38
Dostosowanie do zmian dochodów
Dostosowanie do zmian cen czynników
Ścieżka ekspansji
producenta
Cena pracy – 5 PLN, Cena kapitału – 10 PLN
Kapitał
A
0
5
B
2
4
Zasób= 50 PLN
10
9
C
4
3
D
6
2
8
E
8
1
7
F
10
0
Jeżeli zasób wzrośnie do 80 PLN.
O
8
H
2
7
4
I
4
6
3
J
6
5
8
4
L
10
3
12
2
N
14
1
O
16
0
A
0
5
B
2
4
C
4
3
6
2
E
8
1
F
10
0
6
5
N
4
Cena pracy rośnie do 10 PLN.
5
0
K
Kapitał
D
6
G
M
Praca
Zasób= 50 PLN
Kapitał
Praca
Kapitał
Kombinacja
Cena pracy– 5 PLN, Cena kapitału – 10 PLN
Kombinacja
K
D
Q2
2
1
Q1
0
0
4
8
12
16
G 39
20
Praca
Rynek kapitału
G
0
5
H
1
4
I
2
3
J
3
2
K
4
1
L
5
0
M
2
Q1
1
Q2
Z pkt C do N – efekt substytucyjny
Z pkt M do N – efekt dochodowy
Z pkt C do M – efekt netto
0
0
2
4
6
8
40
10
Praca
„
Kapitał stanowi trzecią – obok pracy i ziemi – grupę czynników
produkcji. W zasadzie składa się on z dóbr trwałych, których celem
jest wytwarzanie dalszych dóbr i usług oraz z zapasów wyrobów.
„
Kapitał rzeczowy stanowią trwałe czynniki produkcji,
produkcji takie jak:
maszyny, budynki, budowle, urządzenia itp. Ich cechą jest to, iż nie
zużywają się one w ciągu jednego okresu, służą do dalszej produkcji
a ich zużycie odbywa się stopniowo, w ciągu wielu okresów. Koszt
zużycia ponosi właściciel
„
Kapitał finansowy stanowią płynne aktywa takie jak gotówka,
których zadaniem jest finansowanie produkcji dóbr
„
Kapitał ludzki to zarówno nabyte kwalifikacje, wiadomości, zdolności
42
i umiejętności, ale również możliwości produkcyjne pracowników
Procent oraz zysk
41
C
3
7
2010-01-18
Podaż i popyt na kapitał
Inwestycje a stopa zysku
W postaci uszeregowanych według wielkości stopy
rentowności możliwości inwestycyjnych, można
przedstawić popyt na kapitał.
„
Podaż kapitału stanowią te oszczędności ludności
i wkłady przedsiębiorstw, które ulokowane zostały
na kontach bankowych.
™ W punkcie A, gdzie
inwestycje wynoszą zero,
stopa zysku z inwestycji
jest bardzo wysoka.
™ W miarę przenoszenia
zasobów z produkcji dóbr
konsumpcyjnych do
produkcji dóbr
inwestycyjnych, stopa
zysku stopniowo spada.
Stopa zwrotu
S
„
0
Inwestycje
A
G
A’
™ Po przekroczeniu punktu
G, stopa zysku staje się
ujemna
43
44
Odsetki i wartość
zaktualizowana
„
Oprócz rentowności,
ważną rolę przy
podejmowaniu decyzji
inwestycyjnych pełni
również ryzyko. Im
większe przewidywane
ryzyko tym większa
powinna być jego
rentowność (w celu
wynagrodzenia
podjęcia ryzyka)
Stopa zwrotu
S
Ryzyko a stopa zysku
„
Stopa
p procentowa
p
nominalna to obowiązująca
ą ją na rynku
y
pieniężnym stopa procentowa, nieuwzględniająca ruchu cen –
najczęściej w postaci inflacji, czyli wzrostu cen.
„
Stopa procentowa realna to stopa procentowa nominalna po
odjęciu od niej stopy wzrostu ogólnego wskaźnika poziomu cen.
Ryzyko
45
Każdy inwestujący ma nadzieję na
osiągnięcie zysku.
46
Zawodność rynku
Zysk spełnia ważne funkcje:
„
Dążenie przedsiębiorców do jego osiągnięcia zapewnia właściwe
rozdysponowanie zasobów między różne zastosowania. W efekcie
praca kapitał i ziemia trafiają tam
praca,
tam, gdzie ich zużycie zapewnia
wytworzenie dóbr, na które ludzie głosują swoimi pieniędzmi.
„
Przedsiębiorcy starają się minimalizować koszty produkcji; przecież
im niższe są koszty, tym większy jest zysk.
„
Zysk umożliwia rozwój efektywnych przedsiębiorstw (np. wdrażanie
innowacji); firma osiągająca zysk ma z czego finansować inwestycje.
47
Do najważniejszych źródeł zawodności rynku zalicza się:
„
Zawodność konkurencji (konkurencja niedoskonała) - aby wynikiem
działania mechanizmu rynkowego była efektywność Paretowska, na rynku musi
istnieć konkurencja doskonała.
„
Zawodność wynikająca z istnienia dóbr publicznych - istnieją takie dobra,
które cechują się tym
tym, iż koszt korzystania z nich przez dodatkową osobę jest
równy zeru (koszt krańcowy produkcji również wynosi zero) – obrona
narodowa.
„
Istnienie efektów zewnętrznych - To takie zjawiska, które często są
ubocznym skutkiem działalności danego podmiotu gospodarczego.
„
Brak lub niekompletność rynków - Zawodność rynku pojawia się w
przypadku, kiedy prywatne rynki nie dostarczają dobra lub usługi, mimo że
koszt ich zaoferowania jest niższy od ceny, którą nabywcy są skłonni zapłacić.
„
Bezrobocie, inflacja i brak równowagi - wysoka stopa bezrobocia to jedno z
najbardziej przekonujących i dramatycznych zrazem świadectw zawodności
rynku. Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe 48
udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej gospodarce.
8
2010-01-18
Efekty zewnętrzne
Efekty zewnętrzne
„
dodatnie (korzystne) lub ujemne (szkodliwe) skutki wywierane przez
transakcje rynkowe na ludzi, którzy nie uczestniczą w nich
bezpośrednio
„
powstają wtedy
wtedy, kiedy decyzja jednostki o produkcji lub konsumpcji
wywiera bezpośredni wpływ na produkcję lub konsumpcję innych
osób inaczej niż za pośrednictwem cen rynkowych
„
występują wtedy, gdy jakaś osoba lub firma podejmuje działania,
które wywierają wpływ na sytuację innych osób lub firm, a nie są
rekompensowane odpowiednią płatnością w jedną lub drugą stronę
49
50
Podejmowanie decyzji przez
podmioty rynkowe
Problem efektów zewnętrznych
Konsument
„
Tam, gdzie występują efekty zewnętrzne mechanizm rynkowy
nie zapewnia efektywnej alokacji zasobów
zasobów. W zależności od
tego, czy dana działalność powoduje występowanie u osób
trzecich kosztów, czy korzyści, wyróżnia się odpowiednio
pozytywne efekty zewnętrzne i negatywne efekty
zewnętrzne.
51
Cena
Społeczny
koszt
krańcowy
Negatywne
efekty
zewnętrzne
Prywatny koszt
krańcowy
(krzywa podaży)
Korzyść
krańcowa
(krzywa popytu)
Qe
Qm
Dąży do:
„
maksymalizacji
własnej
użyteczności
y
„
Bierze pod
uwagę:
„
swoje preferencje
oraz ograniczenie
budżetowe
„
maksymalizacji
zysku
„
technologię,
koszty produkcji,
ceny sprzedaży
Nie bierze się pod uwagę wpływu decyzji konsumentów i producentów na
siebie nawzajem i innych.
52
Brak faktycznych współzależności między konsumentami a producentami.
Prywatne rozwiązania problemu
efektów zewnętrznych
Przykład negatywnego efektu zewnętrznego
W przypadku negatywnych
efektów zewnętrznych pojawia się
nadmierna produkcja dobra.
Koszt krańcowy jest wyższy od
prywatnego kosztu krańcowego.
Równowaga rynkowa
rynkowa,
zapewniająca efektywność nie
jest już w punkcie Qm. Krzywa
podaży nie odzwierciedla już
krańcowych kosztów społecznych
a krzywa społeczna kosztu
krańcowego, obejmuje zarówno
koszty społeczne i prywatne.
Kierując się zasadą efektywności,
wielkość produkcji powinna być
na poziomie Qe.
„
Przedsiębiorca
Internalizacja efektów zewnętrznych
„
Polega na włączeniu kosztów lub korzyści zewnętrznych, które
wynikają z działalności danego podmiotu do rachunku
ekonomicznego tego podmiotu.
„
Można jjejj dokonać np.
p p
poprzez
p
tworzenie dostatecznie dużych
y
jednostek gospodarczych, w których większość skutków
podejmowanych działań zamyka się w obrębie danej jednostki.
„
Przykładem może być osiedle mieszkaniowe. Mieszkańcy
wspólnie powinni dążyć do ograniczenia niekorzystnych skutków
swoich działań dla otoczenia oraz (z punktu widzenia całej
wspólnoty) przyczyniać się do powstawania korzystnych
elementów.
Ilość dobra
53
54
9
2010-01-18
Prywatne rozwiązania problemu
efektów zewnętrznych cd.
Prywatne rozwiązania problemu
efektów zewnętrznych cd.
System prawny
•
Związany jest z precyzyjnym określeniem praw własności do
poszczególnych dóbr i zasobów oraz stworzenie ram prawnych w celu
dochodzenia odszkodowań dla właścicieli tych zasobów.
Rozwiązania oparte o twierdzenie Coase'a
•
Wiążą się z prawem własności. Tam gdzie prawa własności są
przypisane do zasobów, mechanizm rynkowy może rozwiązać
problem efektów zewnętrznych.
zewnętrznych
•
Inna metodą jest porozumienie obu ze stron, które tworząc
pewien pakiet ustaleń, zapewniają internalizacje efektów
zewnętrznych oraz efektywności.
•
Efekt gapowicza.
•
Joseph E. Stiglitz za przykład podaje katastrofę tankowca „Valdez”,
który rozbił się u wybrzeży Alaski w 1989 roku. Tankowiec zalał ropą
całą Zatokę Księcia Williama. Odszkodowania wypłacono zarówno
właścicielom hoteli, firmom turystycznych, rybakom, ale również
Amerykanom, którzy uznali, że wylew ropy wyrządził nieodwracalne
krzywdy wszystkim obywatelom. Władze stanu Alaska wypłaciły
ponad miliard dolarów odszkodowań.
•
Dzięki powstaniu najnowszych przepisów prawnych i
administracyjnych, rząd może starać się dochodzić odszkodowań od
tych wszystkich, którzy zanieczyścili bądź też skazili środowisko.
55
56
Należy zaznaczyć, iż wszystkie wymienione
metody rozwiązywania problemów zewnętrznych,
nie są wolne od wad. Należą do nich:
Publiczne rozwiązania problemu
efektów zewnętrznych
„
Dostępność dóbr publicznych, takich jak np. czyste powietrze. Otóż
wyłączenie kogoś z korzystania z takich dóbr jest nie tylko bardzo trudne, ale
często też kosztowne.
„
Problemy związane z niepełną informacją,
informacją które polegają na wypłaceniu
rekompensaty za powstrzymywanie się od wywoływania niekorzystnych
efektów zewnętrznych.
„
„
Koszty transakcyjne, które powodują, iż pokrzywdzeni często nie dociekają w
sądzie swoich racji. Powództwa sądowe są zbyt kosztowne a poniesione straty
często zbyt małe, aby był sens dochodzenia odszkodowań.
Dodatkowe problemy związane z procesami sądowymi takie jak:
niepewność wyniku procesu, zróżnicowany dostęp do środków prawnych itp.
Powodują one, iż nie wszyscy ludzie jednakowo mogą pozwolić sobie na 57
dochodzenie swych praw przed sądem.
„
Kary i podatki nałożenie kar pieniężnych lub podatków w celu zrównania prywatnych
kosztów krańcowych oraz korzyści ze społecznym kosztem krańcowym i korzyścią
krańcową (podatki korekcyjne). Wprowadzenie takiego podatku spowoduje znaczący
efekt redystrybucyjny: poniesienie kosztów przez konsumentów oraz poniesienie
kosztów przez producentów, korzyści odniosą dotychczasowi odbiorcy efektów
zewnętrznych oraz skarb państwa.
„
Subsydia obniżają krańcowe koszty zanieczyszczeń (np. poprzez zainstalowanie
urządzenia redukującego emisję zanieczyszczeń). Koszty rozwiązania przerzucane są
na odbiorców efektów i tym samym odciążają producentów i konsumentów.
„
Zbywalne zezwolenia na emisję zanieczyszczeń – określa się limit dozwolonej emisji
zanieczyszczeń a następnie organizuje się przetarg, podczas którego producenci będą
mogli kupić drogą licytacji prawo do udziału w ogólnej wielkości emisji. W przypadku
podatków korekcyjnych państwo nie mogło kontrolować całkowitej wielkości emisji, w
przypadku zbywalnych zezwoleń głównym atutem jest to, iż jest to możliwe. Problemem
przy stosowaniu tej metody pojawia się w sytuacji początkowego rozdziału limitów oraz
58
lokalizacji, która aby system działał dobrze, nie może mieć żadnego znaczenia.
Inne metody ograniczania efektów
zewnętrznych w dziedzinie
środowiska naturalnego
„
Regulacja bezpośrednia, według wielu ekonomistów jest najbardziej
pewną metodą, która efektywnie redukuje poziom zanieczyszczeń. W
przypadku zanieczyszczenia środowiska wyróżniamy dwa typy regulacji.
Regulacja efektów, gdzie państwo zainteresowane jest ostatecznym
efektem podejmowanych działań oraz regulacja nakładów,
nakładów które dają
możliwość władzom zadecydowania o np. stosowaniu takich urządzeń,
które zmniejszą zanieczyszczenie.
„
Innowacje takie jak nowe technologie produkcji, które przyczynią się do
zmniejszenia zanieczyszczenia przy równoczesnych niższych kosztach.
„
Ujawnianie informacji oparte jest na wykorzystywaniu presji opinii
publicznej.
59
Efektywna alokacja
zasobów
60
10
2010-01-18
Rozdział dóbr pomiędzy dwie osoby
Rozdział dóbr pomiędzy dwie osoby
Na wykresie przedstawiono gospodarkę, w której skład wchodzi
Dawid i Zuzanna
Za wyjściowy wariant alokacji uznano punkt A
Ilość dóbr dla
Zuzanny
Qz
.
.
E
C
.
.
.
G
A
.
.
B
Zuzanna
„
Dawid
„
Wielkość rozdzielanych
dóbr, jaką dostaje
Z
Zuzanna
stanowi
t
i Qz
„
Wielkość rozdzielanych
dóbr, jaką dostaje Dawid
stanowi Qd
Punkt B na wykresie opisuje wielkość produkcji po reorganizacji, który
zarówno dla Dawida jak i dla Zuzanny będzie oznaczał lepszą alokację
niż punk A
D
Przejście z punktu A do punktu C, czyni sytuację Dawida i Zuzanny
gorszą
F
Ilość dóbr dla Dawida
„
Qd
Źródło: Begg D., Fischer S., Dornbusch R., „Mikroekonomia“, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 1998
61
W przypadku, gdy porównamy sytuację w punkcie A z sytuacją w punkcie
E, D czy też F dochodzi problem względnej ważności dobrobytu. W
przypadku przejścia z punktu A do F kosztem uszczuplenia dobrobytu 62
Zuzanny, dobrobyt Dawida zwiększy się.
Efektywność w sensie Pareto
Dla danego zbioru gustów konsumentów,
produkcyjnych
yj y i techniki alokacja
j jjest
zasobów p
efektywna, gdy niemożliwe jest przejście do innej
alokacji, która polepszyłaby położenie niektórych
jednostek bez szkody dla innych.
„
63
11