PARP: Portal Innowacji – Bezpieczny handel ze Wschodem

Newsy
Bezpieczny handel ze Wschodem
Sąsiednie kraje wschodnie stanowiły do niedawna jedne z
najatrakcyjniejszych rynków dla polskich eksporterów. Pomimo
wysokiego ryzyka politycznego, okresowo występujących ograniczeń
celnych, walutowych i uciążliwych procedur prawno-sądowych
eksport na te rynki od lat dawał polskim przedsiębiorcom szansę na
wysoką marżę handlową i znaczną dynamikę sprzedaży z uwagi na
niemal nienasycony popyt wewnętrzny. Wszystkie te korzyści z nawiązką
rekompensowały większości przedsiębiorców zarówno podwyższone ryzyko, jak i
notowane od czasu do czasu straty wynikające z kontaktów z nierzetelnymi
kontrahentami.
U schyłku 2008 roku sytuacja uległa jednak pogorszeniu. Drastyczne spadki cen surowców,
światowy spadek popytu na stal, kryzys na międzynarodowych rynkach finansowych
spowodowały potężne osłabienie walut lokalnych, zmusiły rządy do udzielenia własnym
systemom bankowym potężnego wsparcia oraz intensywnego poszukiwania pomocy
z zewnątrz.
Na skutki tak poważnej sytuacji polscy eksporterzy nie musieli długo czekać – zaczęli notować
wyraźny spadek zamówień od kontrahentów zza wschodniej granicy, dodatkowo z coraz
większym trudem egzekwowali płatności za wcześniej zrealizowane dostawy. W 2009 roku
zarówno liczba, jak i łączna wartość przeterminowanych należności wzrosła kilkukrotnie. W
pierwszych miesiącach 2010 r. obserwujemy jednak pewne uspokojenie – mimo że łączna
wartość należności regulowanych z opóźnieniem nie zaczęła spadać, to przynajmniej ich
liczba nie rośnie tak lawinowo, jak na przełomie 2008 i 2009 roku. Może to świadczyć o
pierwszych sygnałach stabilizacji. Z pewnością zanim ona nastąpi, czeka nas jeszcze
przynajmniej kilka trudnych miesięcy.
Z Polisą na Wschód się opłaca
W strategii działań sprzedażowych na Wschód firmy powinny uwzględniać instrumenty
zabezpieczenia transakcji handlowych, zwłaszcza te ze wsparciem Skarbu Państwa, chroniące
należności zarówno przed ryzykiem związanym z wypłacalnością kontrahenta (ryzyko
handlowe), jak i ryzykiem ze strony kraju realizacji eksportu (ryzykiem politycznym).
Do ochrony transakcji eksportowych z odroczonym terminem płatności z partnerami zza
wschodniej granicy służy Polisa na Wschód (inaczej gwarantowane przez Skarb Państwa
ubezpieczenia kontraktów eksportowych, kredyt krótkoterminowy poniżej 2 lat, ryzyko
nierynkowe) oferowana przez Korporację Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych Spółka Akcyjna
(KUKE SA). Pozwala ona ubezpieczyć należności od kontrahentów z 32 krajów
podwyższonego ryzyka politycznego, w tym m.in. Rosji, Ukrainy, Białorusi i Kazachstanu.
Istota jej działania to maksymalna ochrona ubezpieczeniowa zapewniająca wypłatę
odszkodowania w razie braku płatności ze strony dłużnika zarówno z powodu jego problemów
płatniczych, jak i ograniczeń związanych z decyzjami kraju realizacji eksportu czy wystąpieniem
czynników siły wyższej (wojny, kataklizmy itp.). W ten sposób przy niewielkiej opłacie
przedsiębiorca otrzymuje pakiet usług, w tym przede wszystkim:
sprawdzenie sytuacji płatniczej każdego kontrahenta oraz nieprzerwane jej
monitorowanie podczas trwania ubezpieczenia (działania zapobiegające współpracy
z kontrahentami nierzetelnymi, podczas której prawdopodobieństwo nieotrzymania
zapłaty za towar lub usługę jest wyjątkowo wysokie),
w razie opóźnień w płatności windykację ubezpieczonych należności (brak
konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów z tym związanych),
w przypadku nieskutecznej windykacji wypłatę odszkodowania, która zapewnia
utrzymanie płynności przedsiębiorstwa.
Należy jednak pamiętać, że wsparcie Skarbu Państwa w ubezpieczeniach eksportowych na
Wschód dotyczy tylko eksportu towarów i usług polskiego pochodzenia zgodnie
z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 6.08.2001 r. (DzU nr 101, poz. 1097).
Dodatkowo dla wszystkich przedsiębiorców poszukujących finansowania swojej działalności
ważną informacją jest to, że polisy KUKE SAsą chętnie akceptowane przez polskie banki
i instytucje finansowe jako zabezpieczenie kredytu bankowego czy innej formy finansowania,
np. faktoringu.
Ile kosztuje ubezpieczenie transakcji na Wschód?
Koszt ubezpieczenia zależy od kraju transakcji, terminu odroczenia płatności oraz
przedstawionych zabezpieczeń. Walorem jest opłata uiszczana co miesiąc na podstawie
faktycznie zrealizowanego i zgłoszonego do ubezpieczenia obrotu z kontrahentami objętymi
umową.
Poniżej kilka przykładów kalkulacji składki dotyczącej ubezpieczenia kredytu kupieckiego
w transakcjach z kontrahentami ze Wschodu (polisa obrotowa z dwiema opcjami – bez
zabezpieczeń i z zabezpieczeniem w postaci gwarancji bankowej).
Kraj eksportu
Rosja
Termin płatności
66 dni
Wartość obrotu
100 000 dol.
Zabezpieczenia
brak
gwarancja bankowa
Składka do zapłacenia
1092,35 zł
Kraj eksportu
936,72 zł
Białoruś
Termin płatności
50 dni
Wartość obrotu
100 000 dol.
Zabezpieczenia
Składka do zapłacenia
brak
gwarancja bankowa
2501,75 zł
2213,53 zł
Kraj eksportu
Ukraina
Termin płatności
60 dni
Wartość obrotu
100 000 USD
Zabezpieczenia
Składka do zapłacenia
brak
gwarancja bankowa
2501,75 zł
2213,53 zł
Kraj eksportu
Kazachstan
Termin płatności
78 dni
Wartość obrotu
100 000 USD
Zabezpieczenia
Składka do zapłacenia
brak
gwarancja bankowa
1547,74 zł
1377,69 zł
Komentarz: w tabeli przyjęto parametry uśrednione zgodnie z analizą danych
ubezpieczeniowych KUKE SA, do wyliczeń zastosowano kurs średni NBP z dnia 22.04.2010 r.
– 2,8822 zł
Składka ubezpieczeniowa jest jedyną opłatą ponoszoną przez przedsiębiorców, którzy
zdecydują się skorzystać z Polisy na Wschód. Ocena ryzyka kontrahentów, monitorowanie ich
sytuacji płatniczej podczas trwania umowy oraz windykacja ubezpieczonych należności
dokonywane są bezpłatnie.
Walorem polisy jest również wyjątkowo niski, bo tylko 5-procentowy udział własny
ubezpieczającego w kwocie wypłaconego odszkodowania (kwota należnego odszkodowania
pomniejszana jest o udział własny ubezpieczającego).
Aby jednak polisa mogła funkcjonować właściwie i spełniać swoją rolę pełnej ochrony
należności, przedsiębiorca powinien pamiętać o warunkach umowy, których zobowiązany jest
dotrzymać. Najważniejsze z nich to:
cykliczne zgłaszanie do ubezpieczenia realizowanych transakcji z kontrahentami
objętymi ubezpieczeniem,
posiadanie prawidłowej dokumentacji handlowej (szczególnie ważne w przypadku
eksportu towarów lub usług),
w razie braku płatności w terminie zgłaszanie tego faktu ubezpieczycielowi
w przewidzianych w polisie terminach wraz ze składaniem stosownej dokumentacji
potwierdzającej realizację sprzedaży itp.
Aby zatem ubezpieczenie mogło skutecznie chronić należności przedsiębiorcy, bardzo ważna
jest znajomość warunków ubezpieczenia.
Procedura ubezpieczenia jest prosta
Do zawarcia umowy ubezpieczenia należności od partnerów ze Wschodu wymagane jest
wypełnienie i złożenie formularza wniosku o ubezpieczenie. Obok danych dotyczących
eksportera, struktury jego sprzedaży oraz należności przedsiębiorca wskazuje w nim
kontrahentów, których zobowiązania chciałby ubezpieczyć. Na tej podstawie KUKE SA
dokonuje oceny ryzyka i w zależności od sytuacji płatniczej partnerów ustala limity kredytowe,
które po zawarciu umowy ubezpieczenia stanowią górną granicę wypłaty ewentualnych
odszkodowań.
Więcej informacji można znaleźć na stronach www.kuke.com.pl.
Ukraina
Spośród rynków wschodnich sytuacja na Ukrainie jest najpoważniejsza. Niemal w każdej
branży i każdym regionie kraju rośnie liczba firm opóźniających płatności, a przeciętny okres
opóźnień wydłuża się z 30-60 do 90 i więcej dni. Na niestabilną sytuację makroekonomiczną
Ukrainy największy wpływ ma spadek PKB o 14% w 2009 r., rozwinięta szara strefa
generująca ok. 45% PKB, drastyczne obniżenie rzetelności płatniczej ukraińskich
przedsiębiorstw (49% w styczniu 2010 r.), wysokie zagrożenie upadłością, trudności
z windykacją długów (13 mln zł w lutym 2010 r.). W związku z tą niezwykle trudną sytuacją
Ukraina została zmuszona poszukiwać wsparcia w Międzynarodowym Funduszu Walutowym.
Spadek produkcji przemysłowej w ubiegłym roku osiągnął ponad 30% w porównaniu z rokiem
poprzednim, rynek sprzedaży hurtowej skurczył się o 11%, a sektor budowlany niemal o 60%.
Dodatkowo rok 2009 r. charakteryzuje się poważnym spadkiem eksportu dóbr
konsumpcyjnych na Ukrainę. Firmy ukraińskie w okresie wrzesień 2008-luty 2009 miały
znaczące trudności z zakupem walut. Wiele banków wystąpiło do firm o natychmiastową
spłatę udzielonych kredytów. Dla wielu podmiotów ukraińskich rok 2009 był przełomowy i
zadecydował o ich dalszym funkcjonowaniu. Niestety, nie ma dostępu do informacji o liczbie
bankructw odnotowanych na Ukrainie. Pomimo trudnej sytuacji gospodarczej w tym kraju
korporacja ubezpiecza należności od firm ukraińskich. Do branż o podwyższonym ryzyku
należy zaliczyć budownictwo oraz handel materiałami budowlanymi i wyrobami
drewnopochodnymi. W 2009 r. KUKE SAodnotowała ponad 100-procentowy wzrost zgłoszeń
o opóźnieniach płatniczych od kontrahentów ukraińskich, warto zauważyć, że ok. 60%
opóźnień zostało spłaconych (do 2008 r. wskaźnik utrzymywał się na poziomie 80%).
Według danych KUKE SAśrednie terminy płatności na tym rynku to 60 dni, najkrótszy wynosi 7
dni, a najdłuższy – 360 dni.
Rosja
Ogólną kondycję finansową naszego największego wschodniego sąsiada najbardziej
kształtuje sytuacja na rynku ropy naftowej. Dzięki obserwowanemu od lat drastycznemu
wzrostowi cen tego surowca (5-krotny wzrost w latach 2003-2008) Rosja była w stanie spłacić
lwią część swojego zadłużenia zagranicznego. Poczyniła ona także poważne inwestycje
wewnętrzne i poważnie zwiększyła przychody budżetowe (ropa i gaz odpowiadają za prawie
50% przychodów budżetowych Rosji i ponad połowę dochodów z eksportu). Niezależnie od
sytuacji politycznej w Rosji środowisko gospodarcze dla prywatnych przedsiębiorstw w
szybkim tempie zmierza ku standardom ogólnoeuropejskim. Podmioty gospodarcze stają się
coraz bardziej transparentne, a prowadzenie postępowań sądowych i windykacyjnych, mimo
że nadal utrudnione w porównaniu ze standardami w Unii Europejskiej, staje się coraz
prostsze. Również morale płatnicze większości przedsiębiorstw można oceniać pozytywnie.
Niezależnie od notowanych na rynku rosyjskim pozytywnych zmian polscy eksporterzy, prócz
trudności w pozyskaniu wiarygodnych informacji o swoich kontrahentach, do czynników ryzyka
powinni zaliczać także silnie rozprzestrzenioną szarą strefę w gospodarce, niejasne źródła
finansowania oraz łatwość uniknięcia przez nierzetelnych rosyjskich importerów ewentualnej
odpowiedzialności finansowej, powiązanej z brakiem ograniczeń dalszego prowadzenia
działalności dla nierzetelnych przedsiębiorców. Globalny kryzys gospodarczy odbił się jednak
również na gospodarce rosyjskiej. Na początku 2009 r. rosyjski bank centralny zmuszony był
wesprzeć rubla setkami miliardów dolarów, poważnie uszczuplając rezerwy walutowe tego
kraju. Ograniczenie popytu na stal spowodowało natomiast zmniejszenie produkcji w wielu
zakładach metalurgicznych. Spadła produkcja oraz sprzedaż samochodów osobowych i
ciężarowych. Firmy deweloperskie wstrzymały inwestycje i zaprzestały kontynuowania już
rozpoczętych, inwestorzy wycofali się z finansowania, uzyskanie kredytu na działalność
budowlaną stało się prawie niemożliwe, a ceny kredytów budowlanych wzrosły do poziomu
niemal niedostępnego dla rynku. Wzrosła stopa bezrobocia i wyraźnie ograniczył się poziom
konsumpcji.
Według danych KUKE SAśrednie terminy płatności na tym rynku to 66 dni, najkrótszy wynosi 7
dni, a najdłuższy – 365 dni.
Białoruś
Najmniej znana jest sytuacja na Białorusi. Pozostaje ona jedynym krajem z regionu, w którym
o kryzysie mówi się najmniej. Być może dlatego, że jako rzeczywiście najbardziej odizolowany
od międzynarodowych rynków finansowych najmniej w jego wyniku ucierpiał. Białoruś jest
bowiem ostatnią gospodarką europejską nadal sterowaną centralnie. Ten element w
szczególności stanowi o ocenie ryzyka tego kraju w oczach towarzystw ubezpieczeniowych.
Podstawowym elementem ryzyka w realizowaniu transakcji na Białoruś jest tzw. ryzyko
polityczne. Natomiast z analiz KUKE SAi doświadczeń polskich eksporterów z małymi lub
średnimi białoruskimi przedsiębiorstwami prywatnymi wynika, że realizacja zobowiązań
płatniczych jest zadziwiająco dobra. Białorusini z reguły bardzo rzetelnie podchodzą do kwestii
regulowania swoich zobowiązań – nawet jeśli dopuszczają się opóźnień płatniczych, wynika to
najczęściej z przejściowych problemów z utrzymaniem płynności finansowej, a nie z niechęci
do regulowania zobowiązań. Poważnym problemem wielu białoruskich przedsiębiorców
pozostaje ograniczony dostęp do źródeł finansowania, często utrudniający im rozwój na skalę
przez nich zamierzoną lub możliwą do osiągnięcia. Pozytywna ocena kraju jest, jak
wspomniano, wynikiem izolacji ekonomiczno-politycznej Białorusi. Znaczącym elementem
ryzyka jest z kolei silne uzależnienie Białorusi od Rosji, szczególnie w odniesieniu do cen ropy
naftowej i gazu ziemnego – Rosja, która całkowicie uzależniła Białoruś od swoich dostaw,
może – odpowiednio kształtując ceny tych surowców – znacząco wpływać na kierunki i tempo
rozwoju białoruskiej gospodarki.
Do czynników ryzyka należy również zaliczyć wysokie ryzyko niewypłacalności związane
z nieprzejrzystością rynku, obniżoną płynność państwowego sektora finansowego,
dominującą rola państwa w gospodarce (upolitycznienie decyzji), wolne tempo prywatyzacji,
mniejsze wydatki inwestycyjne państwa w kontekście wzrostu cen ropy naftowej.
Według danych KUKE SAśrednie terminy płatności na tym rynku to 50 dni, najkrótszy wynosi 7
dni, a najdłuższy – 365 dni.
Kazachstan
Dzięki znaczącym złożom ropy naftowej i szacowanemu dużemu potencjałowi pokładów
jeszcze nieeksploatowanych Kazachstan ma silną pozycję w regionie. Również rozsądna
polityka w stosunku do największych partnerów – Rosji, Chin i krajów zachodniej Europy
przyczyniła się do szybkiego rozwoju i umocnienia pozycji tego kraju na rynku
międzynarodowym. Do negatywnych elementów oceny ryzyka należy zaliczyć nierównomierne
zainteresowanie państwa rozwojem wszystkich gałęzi gospodarki (poziom inwestycji w
sektorze wydobycia i przesyłu ropy pochłania nadmierne środki z budżetu kosztem ograniczeń
w rozwoju pozostałych sektorów gospodarki) oraz wysoki poziom korupcji i biurokrację.
Pomimo ww. ograniczeń gospodarka Kazachstanu przed kryzysem rozwijała się szybko –
notowano wzrost PKB na poziomie 8,5-10% (w 2009 r. szacuje się wzrost PKB w wysokości
ok. 1%). Dynamicznie rozwijało się budownictwo i sprzedaż detaliczna. Globalny kryzys
gospodarczy wywarł jednak poważny wpływ na sektor budowlany w Kazachstanie. Banki
kazachstańskie są w znaczącej mierze finansowane przez zagranicznych inwestorów. Po
załamaniu na rynku kredytów hipotecznych w USArównież skłonność banków w Kazachstanie
do finansowania inwestycji budowlanych drastycznie zmalała. Taka sytuacja skłoniła znaczną
liczbę prywatnych przedsiębiorstw do wycofania się z inwestycji, co spowodowało
spowolnienie w branży budowlanej. Eksporterzy realizujący transakcje z partnerami z
Kazachstanu napotkają na problemy w szczególności z uzyskaniem wiarygodnej, pełnej
informacji nt. firm kazachstańskich ze źródeł zewnętrznych – rynek informacji gospodarczej w
tym kraju dopiero się rozwija, a przedsiębiorstwa wykazują dużą niechęć do przekazywania
danych na swój temat zarówno wywiadowniom gospodarczym, jak i swoim partnerom
handlowym. Odzyskiwanie długu od nierzetelnych odbiorców na drodze prawnej również
stanowi poważne wyzwanie – jest to zwykle proces długotrwały, w trakcie którego dłużnik może
bez problemu całkowicie zakończyć działalność i zniknąć z rynku, nie dając szansy na
skuteczną windykację należności.
Według danych KUKE SAśrednie terminy płatności na tym rynku to 78 dni, najkrótszy wynosi
21 dni, a najdłuższy – 390 dni.
Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info (06/2010), który jest wydawany przez ośrodek Enterprise
Europe Network. Więcej artykułów znajdziesz na stronie www.een.org.pl
Autorzy artykułu są pracownikami Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych SA.
Autor: Agnieszka Żółtowska, Anna Ogrodzka Aleksandra Gliszczyńska