Biofeedback za³

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, ul. Żwirki i Wigury 13, 32-050 Skawina
Tel./fax. 012 276 38 40 sekretariat, Tel. dyrektor 012 276 90 00
e-mail: [email protected]
Dyrektor Poradni - dr n.hum. Krzysztof Gerc
Biofeedback
Metoda pozwalająca uzyskać świadomą kontrolę w zakresie funkcji fizjologicznych
przebiegających normalnie poza udziałem naszej świadomości (pod kontrolą autonomicznego
układu nerwowego). Metoda powstała w Stanach Zjednoczonych w latach 50-tych.
Rozwinęła się na bazie dorobku wielu dyscyplin naukowych takich jak: psychofizjologia,
terapia behawioralna i medycyna behawioralna, inżynieria biomedyczna, cybernetyka.
BIOFEEDBACK - BIOLOGICZNE SPRZĘŻENIE ZWROTNE
(BIOLOGIA - NAUKA O ORGANIZMACH ŻYWYCH
FEEDBACK - SPRZĘŻENIE ZWROTNE)
Dzięki metodzie biofeedback możliwe jest obserwowanie na ekranie monitora
komputerowego zapisu funkcji biologicznych i zwrotne przesyłanie osobie badanej informacji
o ich stanie aktualnym.
BIOFEEDBACK jest stosowany do wprowadzania w stan głębokiej relaksacji; zmniejszania
lęku, fobii, bólów głowy, karku i pleców; obniżania ciśnienia krwi, w bruksizmie, w zespole
stawu szczękowego oraz reedukacji nerwowo-mięśniowej stanu po udarze mózgu i
porażeniach. Może być wykorzystywany jako trening siły mięśniowej (jedne grupy
mięśniowe są w stanie rozluźnienia, inne - napięcia) zarówno przy rehabilitacji czy relaksacji,
jak i wyczynie sportowym. Pomiar wykonuje się przy pomocy elektrody umieszczonej nad
mięśniami czoła lub na mięśniach trapezowych.
EEG - BFB może być stosowany w zaburzeniach snu i bezsenności, zaburzeniach obsesyjnokompulsyjnych, niepokoju psychoruchowym, zaburzeniach koncentracji uwagi, zaburzeniach
uczenia się, w leczeniu przewlekłego bólu, w rehabilitacji funkcji poznawczych po urazach
czaszki i udarach, przy padaczce (zmniejsza zapotrzebowanie na leki). U zdrowych osób
pracujących na stanowiskach obciążonych dużym stresem i odpowiedzialnością (np. u
managerów) stosuje się relaksujący i poprawiający koncentrację uwagi trening mind fitness.
Wykonuje się go również, m.in. w odniesieniu do artystów, sportowców, tancerzy,
kompozytorów.
UWAGA: Trening przebudzonej i efektywnej świadomości może być praktykowany dopiero
po wyuczeniu reakcji relaksacyjnych.
Historia metody
EEG-Biofeedback. W roku 1972 Sterman i in. (Sterman, Friar 1972), w badaniach na kotach
udowodnili, że potrafią one nauczyć się zwiększać amplitudę fali o częstotliwości 12-15 Hz w
rejonie kory sensomotorycznej. Kolejne eksperymenty pokazały, że dotyczy to także ludzi.
Sterman stwierdził, iż pacjenci z epilepsją, którzy trenują ten rytm sensomotoryczny
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, ul. Żwirki i Wigury 13, 32-050 Skawina
Tel./fax. 012 276 38 40 sekretariat, Tel. dyrektor 012 276 90 00
e-mail: [email protected]
Dyrektor Poradni - dr n.hum. Krzysztof Gerc
określany przez niego falą SMR, mają mniej napadów padaczkowych. Od tego momentu
obserwuje się prężny rozwój metody terapii określanej jako EEG-Biofeedback. Następcy
Stermana znaleźli znacznie więcej jej zastosowań w praktyce klinicznej: m.in. J. Lubar
udowodnił skuteczność metody EEG-Biofeedback w terapii dzieci z ADHD; Penniston
trenując weteranów wojny w Wietnamie pokazał, że może być użyteczna dla osób po
traumatycznych przeżyciach i z zaburzeniami lękowymi; Tansey zaprezentował możliwość
poprawy funkcji umysłowych u dzieci z trudnościami w uczeniu się (dysleksja, dysgrafia,
dysortografia).
Założenia teoretyczne
Stan naszego mózgu (dotyczy to także jakiejkolwiek dysfunkcji czy dysregulacji)
odzwierciedla się w zapisie EEG
Zasady ogólne neuroterapii
„Jeśli chcesz zmienić funkcjonowanie kory mózgowej za pomocą neurofeedback’u nie
potrzebujesz trenować 19 różnych okolic; wystarczy jedna lub dwie – inne zmienią swoją
pobudliwość dzięki połączeniom neuronalnym” (Lubar 1997);
Okolica centralna jest najbardziej bezpiecznym miejscem trenowania i najlepiej generalizuje
się na inne obszary mózgu. (Bezpieczny trening: Cz SMR);
EEG biofeedback (neurofeedback) jest metodą nieinwazyjną,zapewniającą pacjentowi
informacje na temat jego czynności mózgu. Metoda ta pozwala klientowi, aby nauczył się
sterowania czynnością mózgu.Kluczowa rola: operatywne uwarunkowanie w procesie uczenia
się; w szerszym pojęciu mogą jednak znaleźć zastosowanie również transfer, klasyczne
uwarunkowanie oraz uogólnienie. Z punktu widzenia psychoterapii, metoda EEG
biofeedback zbliżona jest do metod poznawczo-behawioralnych.
Dla metody EEG biofeedback, rozwój techniki obliczeniowej ma olbrzymie znaczenie;
między innymi możliwe jest kwantytatywne przetwarzanie zapisu EEG, na podstawie
którego można uzyskać dalsze informacje (analiza spektralna, koherencja, LORETA, itp.)
Powstały referencyjne bazy danych; bazy te zapewniają możliwość porównania jednostki z
populacją (zestawienie w materiałach: Lubar, 2003). W dniu dzisiejszym obecne jest
oprogramowanie umożliwiające stosowanie metody biofeedback opartej na metodzie QEEG;
jednocześnie badane jest również sprzężenie zwrotne oparte na metodzie LORETA (pierwsza
aplikacja Marco Congedo I współpracownicy, 2004; następnie Cannon i Lubar, 2006).
Metoda QEEG oznacza duże korzyści również dla badania skuteczności metody EEG
biofeedback; metoda ta pozwala na
kwantyfikowaną ocenę zmiany EEG.
EEG-Biofeedback uczy normalizować następujące funkcje mózgowe:
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, ul. Żwirki i Wigury 13, 32-050 Skawina
Tel./fax. 012 276 38 40 sekretariat, Tel. dyrektor 012 276 90 00
e-mail: [email protected]
Dyrektor Poradni - dr n.hum. Krzysztof Gerc
Uwaga
Zachowanie
Funkcjonowanie poznawcze
Nastrój
Efekty uszkodzeń mózgu
EEG biofeedback
Aktywność elektryczna pacjenta jest odczytywana przy pomocy elektrod umieszczonych na
czaszce według systemu międzynarodowego 10-20 (Jasper, 1958, in Cantor, 1999).
W przypadku połączenia referencyjnego, czynność mózgu odczytywana jest przez jedną
elektrodę; druga elektroda – elektroda referencyjna – umieszczona jest tam, gdzie nie zakłada
się aktywności elektrycznej (najczęściej końcówka ucha), trzecia elektroda jest elektrodą
uziemiającą.
Połączenie sekwencyjne (bipolarne) porównuje aktywność dwóch miejsc czaszki – to co jest
wspólne, jest odliczane i wzmacniana jest tylko różnica. Połączenie stosowane jest
przykładowo przy treningu koncentracji uwagi (Putman, 2002). W przypadku połączenia
dwukanałowego, trening wykonywany jest równocześnie na obydwu stronach. Ten rodzaj
treningu jest właściwy głównie wtedy, jeżeli trzeba zmieniać na dwóch miejscach różne
parametry.
Zasada treningu
Sygnał – wielokrotnie wzmocniony – poddawany jest konwersji na postać cyfrową i w
komputerze
przetwarzany
jest
w
oparciu
o
analizę
spektralną.
Aktywność w poszczególnych strefach frekwencji jest pokazywana odrębnie.
Terapeuta może wstawiać parametry – zmienia głównie w przypadku wybranych pasm
częstotliwości wysokość amplitudy, którą powinien – względnie nie powinien pacjent
przekroczyć.
Pacjent
Na ekranie pacjenta wyświetlana jest gra komputerowa; gra ta skierowana jest reakcją
odczytywanej aktywności mózgowej w stosunku do reakcji ustawionych przez terapeutę.
Dopóki pacjent spełnia kryteria, gra udaje się (przykładowo samochód jedzie na drodze po
stronie prawej), samochód osiąga punkt i komputer wydaje sygnał dźwiękowy. W przypadku
jeżeli tak się nie stanie, gra nie darzy się (na przykład samochód ściąga na stronę lewą). Dla
pacjenta jest to informacja oraz wezwanie do tego, aby coś zmienił.
Proces jest początkowo doświadczeniem wewnętrznym i porównywalny jest do nabywania
zdolności motorycznych (Abarbanel, 1995).
Pacjent nauczy się stopniowo rozpoznawania,wprowadzania i utrzymywania pożądanego
stanu. Następnie proces ulega automatyzacji. Aby terapia była skuteczna, koniecznych jest
kilkadziesiąt sesji (dane są różne I zależne są również od diagnostyki). Na temat
częstotliwości sesji dostępne informacje naukowe są mniej dokładne. Rima Laibow (1999)
podaje przykładowo, że trening musi być prowadzony przynajmniej trzy razy w ciągu
tygodnia.
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, ul. Żwirki i Wigury 13, 32-050 Skawina
Tel./fax. 012 276 38 40 sekretariat, Tel. dyrektor 012 276 90 00
e-mail: [email protected]
Dyrektor Poradni - dr n.hum. Krzysztof Gerc
Pomiędzy treningami ważne znaczenia ma sen, ponieważ w trakcie głębokiego snu,
aktywność hipokampu wykazuje takie same wzorce częstotliwości (Wilson i McNaughton,
1994, w Abarbanel, 1999) i zakłada się, że w taki sposób przepisywane są informacje do kory.
Wskazania do treningu:obniżona kondycja psychiczna i fizyczna osób pracujących umysłowo
lub osób, które doświadczyły nadzwyczajnych zdarzeń (m.in. managerów, policjantów,
pilotów, kierowców, sportowców, artystów, ale również osób uczących się).
ADHD\ADD (Lubar 1976)
Dysleksja, dysgrafia, dysortografia (Tansey 1992)
Lęk (Hardt&Kamiya 1978; Peniston&Kulkosky, 1991)
Zaburzenia nastroju (Rosenfeld, 1995)
Uzależnienia (Peniston&Kulkosky, 1991)
Stan po urazie czaszkowo-mózgowym (Thatcher 2000)
Padaczka (Sterman 1969, Birbaumer i in. 1991)
Wskazania (inne)
Tiki
Afazja motoryczna (Novotny, 2000)
Jąkanie się
Autyzm i zespół Aspergera (Jarusiewicz, 2002)
Napady paniki
Choroba Alzheimera
Choroba Parkinsona
Schizofrenia (Birbaumer i in., 1981; Gruzelier, 1991)
Planowanie terapii – zasady ogólne
Częstotliwość spotkań:
Minimalnie: 1 raz w tyg. (30-45 min.)
Optymalnie: 2-3 razy w tygodniu
Możliwe są także sesje odbywające się codziennie np. w zaburzeniach lękowych
(źródło: Monastra 2004).
Liczba sesji EEG-Biofeedback
Treningi można podzielić na krótkoterminowe (ok. 10-15 spotkań; osoby zdrowe dla
usprawniania funkcji poznawczych, menadżerowie, sportowcy)takie, które wymagają
systematycznej pracy przez ok. 40-60 sesji (np. ADHD, dysleksja) długoterminowe (np.
epilepsja, afazja - aż 80 sesji). W przypadku zaburzeń typu ADHD poprawę można uzyskać
już po ok. 20 spotkaniach lecz, aby efekty były satysfakcjonujące i trwałe konieczne jest 4060 spotkań.
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, ul. Żwirki i Wigury 13, 32-050 Skawina
Tel./fax. 012 276 38 40 sekretariat, Tel. dyrektor 012 276 90 00
e-mail: [email protected]
Dyrektor Poradni - dr n.hum. Krzysztof Gerc
Wykorzystanie Biofeedbacku
Biofeedback można wykorzystywać zarówno w terapii wielu zaburzeń psychosomatycznych,
jak i w treningach doskonalących funkcjonowanie ludzi zdrowych, np. managerów
nastawionych w swojej pracy na osiąganie sukcesów, a także innych osób, które znają swoje
słabe i mocne strony.
Metoda EEG biofeedback jest unikatową metodą treningową
1. Jest to metoda nieinwazyjna
2. “Pacjent musi odnieść sukces“
3. Stosowana jest złożona neurotechnologia; podstawą tej technologii jest komputerowy
przyrząd EEG realizujący transformację Fourierovou-PRO-COMP (GáborovouALIEN)
4. Metoda tworzy nowy stereotyp dynamiczny, trening prowadzi do automatyzacji a w
rezultacie do uzyskiwania nowych umiejętności w procesie samoregulacji
5. Biologiczny proces sprzężenia zwrotnego nauki zostaje bardziej ukierunkowany I
przyśpieszony, ponieważ chodzi o specyficzne uczenie się
Opracował Krzysztof Gerc